________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ / સૂત્ર-૭૧ मतिभेदादिकारणानवाप्तौ 'न' नैव 'दुर्गतिः' कुदेवत्वकुमानुषत्वतिर्यक्त्वनारकत्वप्राप्तिः संपद्यते, किन्तु सुदेवत्वसुमानुषत्वे एव स्याताम्, अन्यत्र पूर्वबद्धायुष्केभ्य इति ।।७१ / १२९ ।।
ટીકાર્ય ઃ
.....
‘અતિ’ • કૃતિ ।। અપાય અવિધમાન હોતે છતે-સમ્યગ્દર્શનનો વિનાશ નહિ થયે છતે=પરિશુદ્ધ ભવ્યત્વના પરિપાકના સામર્થ્યથી મતિભેદ આદિ કારણની અપ્રાપ્તિ થયે છતે, કુદેવત્વ, કુમાનુષત્વ, તિર્યંચત્વ, તારકત્વની પ્રાપ્તિરૂપ દુર્ગતિ પ્રાપ્ત થતી નથી જ, પરંતુ સુદેવત્વ, સુમાનુષત્વ જ પ્રાપ્ત થાય છે. પૂર્વબદ્ધ આયુષ્ય સિવાય=સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ પૂર્વે બંધાયેલા આયુષ્ય સિવાય, દુર્ગતિની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
‘કૃતિ’ શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ।।૭૧/૧૨૯।।
ભાવાર્થ :
જે જીવો પરિશુદ્ધ ભવ્યત્વના પરિપાકના સામર્થ્યથી સમ્યગ્દર્શન પામે છે તેઓમાં જિનવચન પ્રત્યેની તેવી સ્થિર રુચિ પ્રગટે છે; જેથી ક્યારેય પણ મતિભેદ આદિ કારણની પ્રાપ્તિ તેઓને થતી નથી. અર્થાત્ જિનવચનથી વિપરીત ભાવોમાં રુચિ થાય તેવા પ્રકારના મતિભેદ આદિ કારણની પ્રાપ્તિ થતી નથી. તેઓને પ્રાપ્ત થયેલું સમ્યગ્દર્શન મોક્ષની પ્રાપ્તિ સુધી પાત પામતું નથી. અને તેવા જીવો જ્યાં સુધી સંસારમાં છે ત્યાં સુધી કુદેવત્વ, કુમાનુષ્યત્વ, તિર્યંચત્વ, નારકત્વની પ્રાપ્તિ કરતા નથી, પરંતુ સંસારના અંતનું કારણ બને તેવા સુદેવત્વ સુમાનુષત્વને જ પામે છે. કેવળ સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ પૂર્વે તેવા જીવોએ આયુષ્ય બાંધ્યું હોય તો તે આયુષ્યના બળથી નરકાદિની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે.
૨૪૦
આનાથી ફલિત થાય છે કે સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિનું એ ઉત્તમ ફળ છે કે જો સમ્યક્ત્વનો નાશ ન થાય તો જ્યાં સુધી જીવ સંસા૨માં છે ત્યાં સુધી પણ સદ્ગતિઓને જ અવશ્ય પ્રાપ્ત કરે છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે જીવમાં રહેલ તથાભવ્યત્વ જ પરિપાક પામે છે ત્યારે સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થાય છે અને જે જીવોનું તથાભવ્યત્વ એવું પરિશુદ્ધ છે કે સમ્યક્ત્વ પામ્યા પછી તે ભવ્યત્વ અધિક અધિક ભૂમિકાના પરિપાકને જ પામે પરંતુ મલિનતાને પામે નહિ તેવા ભવ્યત્વના પરિપાકથી જે જીવો સમ્યક્ત્વ પામે છે તેઓમાં તેવું નિર્મળ કોટિનું મતિજ્ઞાન પ્રગટે છે જેથી જિનવચન અનુસાર તત્ત્વને જોયા પછી તે તત્ત્વમાં થયેલો નિર્ણય ક્યારેય પણ નાશ પામતો નથી પરંતુ અધિક અધિક જિનવચનના પરમાર્થને જાણવા માટે સદા ઉદ્યમ કરાવે છે. એટલું જ નહિ પણ જિનવચનને જાણ્યા પછી જિનવચન અનુસાર સર્વ ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ કરીને આત્મહિત સાધવા જ પ્રેરણા કરે છે. તેવા જીવોને ક્ષયોપશમ ભાવનું સમ્યક્ત્વ હોય તોપણ પાત પામતું નથી અને નિર્મળ કોટિનું ક્ષયોપશમ ભાવનું સમ્યક્ત્વ અલ્પકાળમાં ક્ષાયિકભાવના સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિનું કારણ બને છે. II૭૧/૧૨૯લા
