________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨| સૂત્ર-૧૧, ૬ર
૨૨૫ અનુભવ દ્વારા આત્માને તે કર્મનું અવેદન, પ્રાપ્ત થાય, જે કારણથી અન્ય વડે કરાયેલું શુભાશુભ કર્મ વેદન કરવા માટે કોઈ યોગ્ય નથી; કેમ કે કૃતતાશ અને અકૃતઆગમરૂપ દોષનો પ્રસંગ છે.
‘તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. I૬૧/૧૧૯ ભાવાર્થ :
સૂત્ર-૫૭માં ગ્રંથકારશ્રીએ દેહથી ભિન્ન આત્મા સ્વીકારવાથી વર્તમાનમાં જે સુખદુઃખના અનુભવો થાય છે તે સંગત થાય નહિ તેમ બતાવેલ. હવે સાંખ્યમત અનુસાર દેહથી એકાંતે ભિન્ન આત્મા સ્વીકારવામાં આવે તો પોતાના દેહથી કરાયેલાં પાપો અને પોતાના દેહથી કરાયેલાં શુભ અનુષ્ઠાનો તેનાં ફળનો અનુભવ પણ આત્માને થાય નહિ તેમ સ્વીકારવું પડે, તેથી દેહથી આત્માને એકાંત ભેદ સ્વીકારવાથી પુણ્ય-પાપની વ્યવસ્થા સંગત થાય નહિ તેમ ફલિત થાય છે.
કેમ દેહથી આત્મા એકાંતે ભિન્ન સ્વીકારવાથી, દેહથી કરાયેલા પાપ-પુન્યનું ફળ આત્માને થાય નહિ ? તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે –
જેમ કોઈ અન્ય પુરુષ પુણ્ય કે પાપ કરે, તેનું ફળ અન્ય પુરુષને મળતું નથી તેમ અન્ય પુરુષ તુલ્ય આત્માનો દેહથી એકાંત ભેદ હોય તો દેહથી કરાયેલું પુણ્ય કે પાપ પોતાને પ્રાપ્ત થાય નહિ. અને તેમ સ્વીકારીએ તો કૃતનાશ અને અકૃતના આગમનનો દોષ પ્રાપ્ત થાય. અર્થાત્ જે દેહે પાપ કર્યું છે તે દેહધારી આત્માને કરાયેલા પાપનું ફળ મળ્યું નહિ, તેથી કરાયેલા પાપનો નાશ તે દેહને પ્રાપ્ત થાય અને જે પાપ કરેલ નથી છતાં બીજા ભવમાં જનારા આત્માને તેનું ફળ મળે છે તેમ કહેવામાં આવે તો, નહિ કરાયેલા પાપનું આગમન આત્માને પ્રાપ્ત થયું તેમ માનવું પડે; કેમ કે જે દેહે પાપ કરેલ તે દેહ બીજા ભવમાં નથી અને બીજા ભવના દેહધારી એવા તે આત્માને તે પાપનું ફળ પ્રાપ્ત થયું. કલ/૧૧૯ll અવતરણિકા :
તથા –
અવતરણિકાર્ય :
વળી, દેહથી આત્મા સર્વથા ભિન્ન હોય તો શું દોષ આવે ? તે બતાવે છે – સૂત્ર :
ત્મિય વેહેન દ્ર/૧ર૦ || સૂત્રાર્થ:આત્મા વડે કરાયેલા શુભ-અશુભ કર્મનું ફલ દેહ વડે ઉપભોગ થાય નહિ. IIકર/૧૨oli
