________________
૨૦૨
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૪પ ટીકા :__ 'बन्धो' मिथ्यात्वादिहेतुभ्यो जीवस्य कर्मपुद्गलानां च वह्नयःपिण्डयोरिव क्षीरनीरयोरिव वा परस्परमविभागपरिणामेनावस्थानम्, 'मोक्षः' पुनः सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्रेभ्यः कर्मणामत्यन्तोच्छेदः, તતા વન્ય મોક્ષ વીમોક્ષો', તો “પત્તિ:' પદના, તા: સવાશાત્ “
તદ્ધઃ' वस्तुवादनिर्मलता चिन्तनीया, इदमुक्तं भवति-यस्मिन् सिद्धान्ते बन्धमोक्षयोग्य आत्मा तैस्तैर्विशेषैर्निरूप्यते स सर्ववेदिपुरुषप्रतिपादित इति कोविदैनिश्चीयते इति ।।४५/१०३।। ટીકાર્ચ -
વન્યો' ... રૂતિ | મિથ્યાત્વાદિ હેતુઓથી જીવતો અને કર્મપુદ્ગલોનો અગ્નિ અને લોખંડના ગોળાની જેમ અથવા લીર-વીરની જેમ પરસ્પર અવિભાગ પરિણામથી અવસ્થાત બંધ છે. વળી, સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રથી કર્મનો અત્યંત ઉચ્છેદ મોક્ષ છે. ત્યારપછી=બંધ અને મોક્ષનું સ્વરૂપ બતાવ્યા પછી, સૂત્રનો સમાસ સ્પષ્ટ કરે છે – બંધ અને મોક્ષ એ બંધમોક્ષ. તે બેની ઉપપતિ=ઘટના, તેનાથી=બંધમોક્ષની ઉપપત્તિથી, તેની શુદ્ધિ વસ્તુવાદની નિર્મલતા, ચિંતનીય છે વસ્તુને કહેનારાં શાસ્ત્રવચનોની નિર્મલતાનો વિચારકે નિર્ણય કરવો જોઈએ. આ કહેવાયેલું થાય છે સૂત્રના કથનથી આ કહેવાયેલું થાય છે. જે સિદ્ધાંતમાં બંધ અને મોક્ષને યોગ્ય આત્મા તે તે વિશેષો વડે નિરૂપણ કરાય છે તે સર્વવેદીપુરુષપ્રતિપાદિત આગમ છે, એ પ્રમાણે વિદ્વાનો વડે નિર્ણય કરાય છે.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ૪૫/૧૦૩ ભાવાર્થ:
જે દર્શનમાં કેવા કેવા પરિણામવાળો અને કેવી કેવી આચરણા કરનાર પુરુષ બંધયોગ્ય છે? અને કેવા કેવા પરિણામવાળો અને કેવી કેવી આચરણા કરનારો પુરુષ મોક્ષયોગ્ય છે ? તેવું સમ્યગું પ્રતિપાદન કરાયેલું હોય તે આગમના વચન અનુસાર પ્રવૃત્તિ કરવાથી બંધ અને મોક્ષની ઉપપત્તિ થતી હોવાથી તે આગમ શુદ્ધ છે તેવો નિર્ણય થાય છે, માટે તે આગમ સર્વજ્ઞકથિત છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે કર્મબંધનાં કારણો મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને યોગ છે. જે જીવો મિથ્યાત્વાદિ આ પાંચ ભાવોને પુષ્ટ પુષ્ટતર કરે તેઓ કર્મબંધને યોગ્ય છે અને અધ્યાત્મ, ભાવના, ધ્યાન, સમતા અને વૃત્તિસંક્ષય એ પાંચ ભાવોથી પરિણત આત્મા મોક્ષને યોગ્ય છે. અને તેનું વિસ્તારથી વર્ણન સર્વજ્ઞના આગમમાં છે. તેથી જેઓ બંધના કારણના મર્મને અને મોક્ષના કારણના મર્મને સર્વજ્ઞના વચનથી જાણીને, તે અનુસાર પ્રવૃત્તિ કરે તો ક્રમસર બંધનાં કારણોનો ઉચ્છેદ કરીને અને ક્રમસર મોક્ષના ઉપાયોને સેવીને મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરે છે, તેથી તે ભગવાનનાં વચન અનુસાર બંધ-મોક્ષની ઉપપત્તિ થતી હોવાથી તે ભગવાનનું વચન સમ્યગ્વાદ છે તેવો નિર્ણય થાય છે. ૪પ/૧૦૩
