________________
૨૧૬
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-પપ સૂત્રાર્થ :
નિત્ય જ આત્મામાં અવિકાર હોવાને કારણે અસંભવ હોવાથી હિંસાદિનો અસંભવ હોવાથી અપરિણામી આત્મામાં હિંસાદિ ઘટે નહિ એમ પૂર્વસૂત્ર સાથે સંબંધ છે. 'પપ/૧૧all ટીકા -
'नित्य एव' अप्रच्युतानुत्पन्नस्थिरैकस्वभावे आत्मनि-न तु पर्यायनयावलम्बनेनानित्यरूपेऽपि इत्येवकारार्थः-अभ्युपगम्यमाने द्रव्यास्तिकनयावष्टम्भतः ‘अविकारतः' तिलतुषत्रिभागमात्रमपि पूर्वस्वरूपादप्रच्यवमानत्वेन 'असंभवाद्' अघटनात् हिंसायाः, यतो हिंसा विवक्षितपर्यायविनाशादिस्वभावा शास्त्रेषु गीयते, यथोक्तम्“तत्पर्यायविनाशो दुःखोत्पादस्तथा च संक्लेशः ।
Ø વધો નિતો વર્નયિતવ્ય: પ્રયત્નન પાઉદ્દા” ] પાવ૫/૨રૂા ટીકાર્ય :
નિત્ય સ્વ' ... પ્રયત્નન | નિત્ય જગદ્રવ્યાસ્તિકાયના અવલંબનથી અપ્રશ્રુત અનુત્પન્ન સ્થિર એક સ્વભાવવાળો આત્મા સ્વીકાર કરાયે છતે, પરંતુ પર્યાયાસ્તિકાયના અવલંબન દ્વારા અનિત્યરૂપ પણ ન સ્વીકારવામાં આવે તો અવિકાર હોવાથી તલના ફોતરાના ત્રીજા ભાગ માત્ર પણ પૂર્વ સ્વરૂપથી અપ્રચ્યવનાનપણું હોવાથી, અસંભવ હોવાને કારણે=હિંસાદિનું અઘટન હોવાના કારણે, અપરિણામી આત્મામાં હિંસાદિ ઘટે નહિ એમ પૂર્વસૂત્ર સાથે સંબંધ છે. જે કારણથી વિવલિતપર્યાયવિનાશાદિ સ્વભાવવાળી હિંસા શાસ્ત્રમાં કહેવાયી છે. જે પ્રમાણે કહેવાયું છે –
“તેના પર્યાયનો નાશ અથવા દુઃખનો ઉત્પાદ અથવા સંક્લેશ એ વધ ભગવાન વડે કહેવાયેલો પ્રયત્નથી વર્જવો જોઈએ. I૯૬i" () Itપપ/૧૧૩ ભાવાર્થ :
(૧) સ્વનો કે પરનો જે વિદ્યમાન પર્યાય છે તેનો નાશ એ હિંસા છે. જેમ કોઈને મારવાથી તેનો વિદ્યમાન તે ભવનો પર્યાય નાશ પામે છે (૨) સ્વને કે પરને દુઃખ ઉત્પન્ન કરવું એ પણ હિંસા છે. અને (૩) પોતે સંક્લેશ કરવો કે બીજાને સંક્લેશ કરાવવો એ પણ હિંસા છે. આ ત્રણ પ્રકારે ભગવાને હિંસા કહેલ છે. આવી હિંસા આત્માને એકાંતે નિત્ય સ્વીકારવામાં આવે તો સંભવે નહિ; કેમ કે જો પોતાનો આત્મા અને બીજાનો આત્મા એકાંતે નિત્ય હોય તો પોતાના આત્માના સ્વરૂપમાં કે બીજાના આત્માના સ્વરૂપમાં લેશ પણ પરિવર્તન સંભવે નહિ, તેથી જીવ પોતાના ભાવપ્રાણના નાશરૂપ સંક્લેશ કરી શકે નહિ કે બીજાના ભાવપ્રાણના નાશરૂપ સંક્લેશ કરાવી શકે નહિ.
