________________
૨૧૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-પ૬, ૫૭ ભાવાર્થ :
આત્માને એક ક્ષણ પણ બીજી ક્ષણમાં નાશ સ્વીકારનાર બૌદ્ધ દર્શન છે અને તે દર્શન અનુસાર આત્માને અનિત્ય સ્વીકારીએ અર્થાત્ ક્ષણસ્થાયી સ્વીકારીએ તો એક ક્ષણ પછી બીજી ક્ષણમાં આત્મા સ્વતઃ નાશ પામે છે, તેથી કોઈ પુરુષ કોઈનો હિંસક બની શકે નહિ; કેમ કે ઉત્પન્ન થયા પછી તે બીજી ક્ષણમાં પણ સ્થિર રહેનાર હોય તો હિંસક વ્યક્તિના પ્રયત્નથી તેનો નાશ થયો તેમ કહી શકાય, પરંતુ ઉત્પન્ન થનાર
વ્યક્તિ સ્વયં બીજી ક્ષણમાં નાશ પામનાર હોય તો કોઈ કોઈની હિંસા કરનાર નથી અને કોઈ કોઈના માટે હિંસા કરવા યોગ્ય પણ નથી; કેમ કે ઉત્પન્ન થયેલો આત્મા બીજી ક્ષણમાં સ્વયં નાશ પામનાર છે. પિ૬/૧૧૪ll
અવતરણિકા :
તથા -
અવતરણિકાર્ય :
આત્માને પરિણામી ન સ્વીકારવામાં આવે અને એકાંતે નિત્ય અને એકાંતે ક્ષણિક સ્વીકારવામાં આવે તો હિંસાદિ ઘટી શકે નહિ તેની સ્પષ્ટતા સૂત્ર-પપ અને સૂત્ર-૫માં કરેલ. હવે દેહથી આત્માને એકાંતે ભિન્ન કે અભિન્ન માનવામાં આવે તો શું ઘટે નહિ તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે પ્રથમ દેહથી ભિન્ન એવા આત્માને સ્વીકારવામાં શું ઘટે નહિ તે સ્પષ્ટ કરે છે – સૂત્ર :
મિત્ર વ વેદાન્ન સૃષ્ટવેવનમ્ વછ/૧૧૧ સૂત્રાર્થ - દેહથી ભિન્ન જ આત્મા હોય તો સ્પષ્ટનું વેદના થાય નહિ. Ifપ૭/૧૧૫ll
ટીકા :
___ यदि हि 'भिन्न एव' विलक्षण एव सर्वथा देहादात्मा तदा 'न' नैव 'स्पृष्टस्य' योषिच्छरीरशयनाऽसनादेः कण्टकज्वलनज्वालादेश्च इष्टानिष्टरूपस्य स्पर्शनेन्द्रियविषयस्य देहेन स्पृश्यमानस्य 'वेदनम्' अनुभवनं प्राप्नोति भोगिनः पुरुषस्य, न हि देवदत्ते शयनादीनि भोगाङ्गानि स्पृशति सति विष्णुमित्रस्यानुभवप्रतीतिरस्तीति ।।५७/११५ ।। ટીકાર્ય :
રિ ... અનુમવતીતિરીતિ | જો દેહથી ભિન્ન જ=સર્વથા વિલક્ષણ જ, આત્મા હોય તો દેહતી સાથે સ્પર્શ પામતા એવા સ્પષ્ટ સ્ત્રીનું શરીર, શયન, અસન આદિ અને કંટક, અગ્નિની જ્વાલાદિ
