________________
૨૦૩
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૪૬ અવતરણિકા -
इयमपि बन्धमोक्षोपपत्तिर्यथा युज्यते तथाऽऽह - અવતરણિકાર્ય :
આ પણ પૂર્વસૂત્રમાં કહ્યું એ પણ, બંધ-મોક્ષની ઉપપતિ=બંધ-મોક્ષની સંગતિ, જે પ્રમાણે ઘટે છે તે પ્રમાણે કહે છે – ભાવાર્થ :
પૂર્વસૂત્રમાં કહ્યું કે જે શાસ્ત્રવચનમાં બંધ-મોક્ષની ઉપપત્તિ થતી હોય તે શાસ્ત્રવચન શુદ્ધ છે એમ બુદ્ધિમાન પુરુષો સ્વીકારે છે, તેથી હવે બંધ-મોક્ષની ઉપપત્તિ શું સ્વીકારવાથી ઘટે તેને બતાવે છે – સૂત્ર :
इयं बध्यमानबन्धनभावे ।।४६/१०४ ।। સૂત્રાર્થ:
આ બંધ અને મોક્ષની ઉપપતિ, બધ્યમાન એવો આત્મા અને જેનાથી આત્મા બંધાય છે એવું પુદ્ગલ સ્વરૂપ બંધન હોતે છતે થાય છે. ૪૬/૧૦૪ll ટીકા -
'इयं' बन्धमोक्षोपपत्तिः 'बध्यमानस्य बन्धनस्य' च वक्ष्यमाणस्य 'भावे' सद्भावे सति भवति I૪૬/૨૦૪ ટીકાર્ચ -
ફ' ... મતિ , વક્ષ્યમાણ એવો બધ્યમાનતો અને બંધનનોઆગળમાં કહેવાશે એવા બધ્યમાન આત્માનો અને બંધન રૂપ કર્મનો, ભાવ હોતે છત=સદ્ભાવ હોતે છતે આ=બંધ અને મોક્ષની ઉપપતિ, થાય છે. I૪૬/૧૦૪ના ભાવાર્થ :
જે દર્શનનાં વચન અનુસાર બધ્યમાન આત્મા હોય અને આત્માને બાંધનાર એવું આત્માથી પૃથક કર્મ હોય તે દર્શનના વચન અનુસાર બંધ ઘટે.
આશય એ છે કે કેટલાક દર્શનકારો સંસારને બંધરૂપ કહે છે અને બંધથી મુક્તિને મોક્ષ કહે છે, આમ છતાં આત્માથી અતિરિક્ત પુદ્ગલરૂપ બંધન સ્વીકારતા નથી, પરંતુ વાસનારૂપ જ કર્મ છે તેમ સ્વીકારે છે. તેથી તેઓના મતે આત્માથી અતિરિક્ત આત્માને બાંધનાર કોઈ વસ્તુ ન હોય તો સંસારઅવસ્થામાં પણ કેવલ આત્મા છે છતાં કર્મરૂપ વાસના છે અને મુક્ત અવસ્થામાં પણ કેવલ આત્મા છે છતાં કર્મરૂપ વાસના
