________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૪૩
૧૯૯
ટીકાર્ચ -
અન્યથા'.... સ્વાર્થવરાવિતિ | અન્યથા ફલવિકલ છતાં વસ્તુના પરીક્ષાના અધિકારમાં સમાવતાર કરાયેલા પણ તે કષ-છેદ, યાચિતકમંડન વર્તે છે–પરકીયપણાની સંભાવનાથી ઉપહતપણું હોવાથી કુત્સિત એવું યાચિત યાચિતક, અને તે યાચિતક, એવું તે મંડન=કટકકુડંલાદિ આભરણવિશેષ તે યાચિતકમંડન છે. બે પ્રકારનું અલંકારનું ફલ છે. નિર્વાહ થયે છતે પરિશુદ્ધ આભિમાલિક સુખને કરનાર સ્વશરીરની શોભા અને કોઈક રીતે નિર્વાહના અભાવમાં તેનાથી જ=આભરણથી જ, નિર્વાહ થાય છે. અને માગી લાવેલા આભરણમાં આ બન્ને પણ નથી; કેમ કે તેનું પરકીયપણું છે, તેથી યાચિતકમંડન જેવું યાચિતકમંડન છે ફલવિકલ એવા કષ-છેદ છે. આ કહેવાયેલું થાય છે સૂત્રના કથનથી આ કહેવાયેલું થાય છે. દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભય સ્વભાવવાળા જીવમાં કષ-છેદ નિરુપચરિતપણાથી સ્થાપ્યમાન સ્વફલ પ્રત્યે અવધ્ય સામર્થ્યવાળા જ થાય. વળી, નિત્યાદિ એકાંતવાદમાં સ્વવાદના શોભા માટે તેના વાદી વડે કલ્પાતા એવા આ=કષ-છેદ, યાચિતકમંડનના આકારવાળા પ્રતિભાસે છે પરંતુ સ્વકાર્ય કરતા નથી.
ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. II૪૩/૧૦૧ ભાવાર્થ -
કોઈની પાસે પોતાના સુવર્ણના અલંકારો હોય અને એના જીવનનિર્વાહનો પ્રશ્ન ન હોય તો તે અલંકારોથી પરિશુદ્ધ આભિમાનિક સુખ પેદા થાય તેવી પોતાના શરીરની શોભા તેને પ્રાપ્ત થાય છે. અને કોઈક સંજોગોમાં જીવનનિર્વાહ ન થાય તો તે અલંકારના બળથી તે પોતાની આજીવિકા કરી શકે છે, તેથી પોતાના વાસ્તવિક અલંકારો સંસારી જીવોને બે ફલ આપે છે અને કોઈક તેવા સંયોગમાં શરીરની શોભા અર્થે બીજા પાસેથી સુવર્ણના અલંકારો લાવીને પોતાના શરીરની શોભા કરે તો પણ તેને પરિશુદ્ધ આભિમાનિક સુખ થતું નથી; કેમ કે આ અલંકારો પારકા છે માટે તત્કાલ પૂરતો જ તેનો ઉપયોગ છે, પછી સદા તેના દ્વારા પોતે સુશોભિત થઈ શકે તેમ નથી તેવું તેને જ્ઞાન છે અને કોઈક સંયોગમાં આજીવિકાનો નિર્વાહ ન થાય તો તે માગીને લાવેલા અલંકારોથી આજીવિકા થાય નહિ.
જેમ માગીને લાવેલા અલંકારો આત્માને સુખ આપી શકતા નથી તેમ જેઓ આત્માને નિત્યાદિ એકાંત સ્વીકારે છે અર્થાત્ નિત્ય કે અનિત્ય એકાંતે સ્વીકારે છે તેઓના મત અનુસાર કષ-છેદનું કથન પોતાના દર્શનની શોભા માટે છે પરંતુ તે દર્શન અનુસાર આત્માને એકાંત નિત્યાદિ સ્વીકારવામાં આવે તો તે કષછેદની શુદ્ધિને બતાવે તેવા આગમવચનો પણ તે મત અનુસાર આત્મા એકાંતનિત્ય અથવા એકાંતઅનિત્ય છે તેવા આત્માનું કોઈ રીતે પરિવર્તન નહિ કરી શકતા હોવાથી આત્માના અશુદ્ધ પર્યાયના ત્યાગપૂર્વક શુદ્ધ પર્યાયની પ્રાપ્તિનું કારણ સ્વીકારી શકાય નહિ, તેથી તે કષ-છેદની આચરણા નિષ્ફળ છે. માટે માગીને લાવેલા અલંકારો જેમ આત્માને કોઈ ફલવાળા નથી તેમ તાપથી અશુદ્ધ એવા દર્શનમાં કષશુદ્ધ અને
