________________
૧૯૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૪૨, ૪૩ પ્રવૃત્તિથી મોક્ષને અનુકૂળ આત્માનો શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ થાય. તેથી તે કષ-છેદ વચનો ફલવાળા બને અને જે કષ-છેદ વચનો ફલવાળાં હોય તે કષ-છેદ વચનો વાસ્તવિક છે અને જે કષ-છેદ વચનો ફલવાળાં ન બનતાં હોય તે કષ-છેદ વચનો ૫૨માર્થથી નથી; કેમ કે સ્વસાધ્ય એવી ક્રિયાને કરનારી વસ્તુને જ સંતપુરુષો વસ્તુરૂપે સ્વીકારે છે, તેથી જે કષ-છેદ વચનો સ્વસાધ્ય એવા અશુદ્ધ આત્માને શુદ્ધ બનાવવાનું કારણ બનતાં હોય તે કષ-છેદ વચનો ૫૨માર્થથી કષ-છેદ છે. માટે તાપથી અશુદ્ધ આગમને જાણીને તે આગમની કષ-છેદની પરીક્ષા માટે બુદ્ધ પુરુષો યત્ન કરતા નથી એમ સૂત્ર ૩૯-૪૦ સાથે સંબંધ છે. II૪૨/૧૦૦ની
અવતરણિકા :
विपक्षे बाधामाह
અવતરણિકાર્ય :
વિપક્ષમાં બાધને કહે છે
-
સૂત્રાર્થ :
ભાવાર્થ :
પૂર્વસૂત્રમાં કહ્યું કે ફલવાળા જ કષ-છેદ વાસ્તવિક કષ-છેદ છે. હવે તેના બદલે ફલરહિત પણ કષછેદને સ્વીકારવામાં આવે તો શું દોષ પ્રાપ્ત થાય ? તે બતાવે છે
સૂત્ર ઃ
અન્યથા યાચિતમઽનમ્ ||૪૩/૧૦૧||
-
—
-
અન્યથા=ફલવિકલ છતાં વસ્તુના પરીક્ષાના અધિકારમાં સમવતાર કરાયેલા એવા કષ-છેદ યાચિતકમંડન છે=માગીને લાવેલાં આભરણોથી શોભા કરવા તુલ્ય છે. II૪૩/૧૦૧II
ટીકા ઃ
'अन्यथा' फलविकलौ सन्तौ वस्तुपरीक्षाधिकारे समवतारितावपि तौ 'याचितकमण्डनं' वर्तेते इति, परकीयत्वसम्भावनोपहतत्वात् कुत्सितं याचितं याचितकम्, तच्च तन्मण्डनं च कटककुण्डलादिराभरणविशेषो याचितकमण्डनम्, द्विविधं ह्यलङ्कारफलम् - निर्वाहे सति परिशुद्धाभिमानिकसुखजनका स्वशरीरशोभा, कथञ्चिनिर्वहणाभावे च तेनैव निर्वाहः न च याचितकमण्डने एतद् द्वितयमप्यस्ति परकीयत्वात् तस्य ततो याचितकमण्डनमिव याचितकमण्डनम्, इदमुक्तं भवतिद्रव्यपर्यायोभयस्वभावे जीवे कषच्छेदौ निरुपचरिततया स्थाप्यमानौ स्वफलं प्रत्यवन्ध्यसामर्थ्यावेव स्याताम्, नित्याद्येकान्तवादे तु स्ववादशोभार्थं तद्वादिभिः कल्प्यमानावप्येतौ याचितकमण्डनाकारौ प्रतिभासेते न पुनः स्वकार्यकराविति । ।४३ / १०१ ।।
