________________
૧૭૭
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૨૯ "दुर्गा तावदियं समुद्रपरिखा तावनिरालम्बनं, व्योमैतन्ननु तावदेव विषमः पातालयात्रागमः । दत्त्वा मूर्द्धनि पादमुद्यमभिदो दैवस्य कीर्तिप्रियैः, वीरैर्यावदहो न साहसतुलामारोप्यते जीवितम् ।।८५।।" [] તથા – “વિદાય પોષ ર્મ યો વમનુવર્તતે !
તદ્ધિ શાસ્થતિ પ્રાપ્ય વક્તવં પતિમવાના પાદુદ્દા” [] તિ ર૧/૮૭ના ટીકાર્ય :
પુરુષાર' .... તિ | ઉત્સાહલક્ષણ પુરુષકારની સત્કથા કરવી જોઈએ=માહાભ્યનું કથન કરવું જોઈએ. જે આ પ્રમાણે –
ત્યાં સુધી સમુદ્રની પરિખા સમુદ્રનો છેડો દુર્ગમ છે, ત્યાં સુધી આકાશ નિરાલંબન છે, ત્યાં સુધી જ પાતાલયાત્રાનું ગમન વિષમ છે જ્યાં સુધી કીર્તિપ્રિય એવા વીરો વડે ઉદ્યમનો નાશ કરનાર એવા દેવના મસ્તક ઉપર પગને મૂકીને જીવનને સાહસતુલામાં આરોપણ કરાતું નથી. ૮પા" )
“પૌરુષકર્મને છોડીને જે પુરુષ દેવને અનુસરે છે તેને પ્રાપ્ત કરીને=ભાગ્યને પ્રાપ્ત કરીને, તે પુરુષકર્મ, શાંત થાય છે જેમ નપુંસક પતિને પામીને સ્ત્રી શાંત થાય છે. I૮૬માં )
તિ' શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે. ર૯૮૭ના ભાવાર્થ :
પ્રયત્નથી જગતમાં અસાધ્ય કાંઈ નથી, તેથી શક્તિસંપન્ન જીવે સંસારના ઉચ્છેદના કારણભૂત પંચાચારના પાલનનો યથાર્થ બોધ કર્યા પછી પોતાની શક્તિનું સમાલોચન કરીને લેશ પણ શક્તિને ગોપવ્યા વિના ઉત્સાહથી યત્ન કરવો જોઈએ. કદાચ બલવાન કર્મ હોય તો વર્તમાન જન્મના પંચાચારના પાલનવિષયક પ્રયત્નથી કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત ન થાય તોપણ જે મહાત્માઓ પોતાની શક્તિ અનુસાર ઉત્સાહથી પ્રયત્ન કરે છે તેઓ અવશ્ય તે પંચાચારના પાલનના સેવનથી સદ્ગતિની પરંપરા દ્વારા મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે.
વળી, જેઓ પુરુષાર્થને છોડીને ભાગ્યનું અનુસરણ કરે છે અર્થાત્ વિચારે છે કે જે દિવસે આપણા ભાગ્યમાં પંચાચારના પાલનનો સમ્યફ ઉદ્યમ લખાયેલો હશે તે દિવસે જ યત્ન થશે તેમ વિચારીને તેને પ્રાપ્ત કરીને=દેવયોગે પંચાચાર કલ્યાણનું કારણ છે તેમ પ્રાપ્ત કરીને, પંચાચારના પાલનના પુરુષકારમાં પ્રયત્ન કરતા નથી પરંતુ શાંત થઈને બેસે છે તેઓ નપુંસક પતિને પામીને જેમ સ્ત્રી ભોગની ઇચ્છા વગરની બને છે તેમ પુરુષકાર કરવાના ઉત્સાહ વગરના બને છે. તેઓ પંચાચારના પાલનમાં કરાયેલા પુરુષકારનાં
