________________
૧૬૮
ધર્મબિંદ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૨૪ निपतन्त उत्पतन्तो विचेष्टमाना महीतले दीनाः । नेक्षन्ते त्रातारं नैरयिकाः कर्मपटलान्धाः ।।७१।। क्षुत्तृड्डिमात्युष्णभयार्दितानां पराभियोगव्यसनातुराणाम् । अहो तिरश्चामतिदुःखितानां सुखानुषङ्गः किल वार्तमेतत् ।।७२।। मानुष्यकेऽपि दारिद्र्यरोगदौर्भाग्यशोकमौाणि । जातिकुलाऽवयवादिन्यूनत्वं चाश्नुते प्राणी ।।७३।। देवेषु च्यवनवियोगदुःखितेषु क्रोधेामदमदनातितापितेषु ।
માર્યા! નસ્તવિદ વિવાર્ય સરિતુ ય સૌદ્ઘ વિમપિ નિવેનીયમતિ TI૭૪TI” |0 રૂતિ સાર૪/૮૨ાા ટીકાર્ય :
નર મવા ...... રૂતિ નરકમાં થનારા નારકો, તેઓનાં દુઃખો અને ઉપલક્ષણથી તિર્યંચ આદિનાં દુખોનું વર્ણન કરવું જોઈએ તે આ પ્રમાણે –
તીક્ષ્ણ એવી તલવારો વડે, દીપ્ત એવી કુત્તા વડે=ભાલા વડે અને વિષમ એવા કુહાડાઓ અને ચક્રો વડે, ફરસી, ત્રિશૂલ, મુદ્ગર, તોમર, વાસી=રંધો અને મુગંઢ વડે ભેદાયેલાં તાળવું, મસ્તક, છિન્ન ભુજાવાળા, છિન્ન કર્ણઓષ્ટવાળા, ભિન્ન હદય અને ઉદરના આંતરડાવાળા અને ભેદાયેલા અલિપુટવાળા, દુઃખથી આર્ત ઊંચનીચે પૃથવીતલ પર પડતા, દીન એવા નારકો કર્મપટલથી અંધ થયેલા કોઈ રક્ષણ કરનારને જોતા નથી. ૬૯-૭૦-૭૧ા.
સુધા, તૃષા, ઠંડી, અતિ ગરમી અને ભયથી દુઃખી થયેલા એવા અને પરનો પરાભવ કરવાના વ્યસનમાં તત્પર એવા તિર્યંચોના દુઃખની વાત શી કરવી ? અને અતિ દુઃખી એવા તિર્યંચોને સુખનો અનુષંગ છે એ માત્ર કથન છે. TI૭૨ા.
વળી, મનુષ્યપણામાં પણ દરિદ્રપણું, રોગ, દૌર્ભાગ્યપણું, શોક, મૂર્ણપણું, જાતિકુલ, અવયવ આદિનું ન્યૂનપણું પ્રાણી પ્રાપ્ત કરે છે. I૭૩
દેવોમાં ચ્યવન, વિયોગથી દુઃખિત ક્રોધ, ઈર્ષા, મદ, કામથી અતિ તાપિત એવા દેવોમાં તે આર્ય ! વિચારીને તે અહીં=સંસારમાં કહો. જે કંઈપણ સુખ કહેવા જેવું છે? અર્થાત્ કહેવા જેવું નથી. ૭૪” )
“ત્તિ” શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે. ર૪/૮રા ભાવાર્થ :
પૂર્વસૂત્રમાં કહ્યું કે ઉપદેશક પ્રમાદના અનર્થોનો ઉપદેશ આપવો જોઈએ, તેથી હવે જે જીવો પંચાચારને સેવવા માટે તત્પર થયા છે તે જીવો પણ પ્રમાદને વશ યથાતથા પંચાચાર સેવે તો તેઓને નરકાદિ ચારે ગતિમાં વિડંબનાની પ્રાપ્તિ થાય છે. કેવા પ્રકારની વિડંબનાની પ્રાપ્તિ થાય છે ? તે બતાવતાં કહે છે –
