________________
૧૭૩
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સુત્ર-૨૭
અથવા મોહના લના બતાવવા રૂપ ઉપાયથી મોહની નિંદા કરવી જોઈએ. અને તે ઉપાય જ સ્પષ્ટ કરે છે –
“જન્મ, મૃત્યુ, જરા, વ્યાધિ, રોગ, શોકાદિથી ઘેરાયેલા ભવને જોતા પણ જીવો અતિ મોહથી ઉદ્વેગ પામતા નથી. li૭૯II” (યોગદષ્ટિ૦ શ્લોક-૭૯)
કર્મભૂમિમાં પ્રષ્ટિ એવા ધર્મબીજરૂપ મનુષ્યપણાને પામીને અલ્પબુદ્ધિવાળા જીવો સત્કર્મખેતીમાં આનું મનુષ્યભવરૂપ ધર્મબીજનું, વપન કરતા નથી. ૮૦ (યોગદષ્ટિ૦ શ્લોક-૮૩)
“વળી, અલ્પબુદ્ધિવાળા જીવો બડિશામિષની જેમ કાંટા ઉપર રહેલા માંસના ટુકડાની જેમ દારુણ ઉદયવાળા તુચ્છ કુસુખમાં આસક્ત થયેલા જીવો સચેષ્ટાનો ત્યાગ કરે છે. ખેદની વાત છે કે દારુણ અંધકારને ધિક્કાર થાઓ. li૮૧ા” (યોગદષ્ટિ૦ શ્લોક-૮૪)
‘ત્તિ' શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ સૂચક છે. ઘર૭/૮પા ભાવાર્થ :
શ્રોતાને પંચાચારના પાલનમાં ઉત્સાહિત કર્યા પછી વિશેષ પ્રકારે અપ્રમાદભાવની વૃદ્ધિ અર્થે ઉપદેશક ઉપાયોના વર્ણન દ્વારા મૂઢ પુરુષોના સ્વરૂપના વર્ણનરૂપ ઉપાય દ્વારા મોહની નિંદા કરે. અર્થાત્ મૂઢ જીવોમાં વર્તતી મોહની નિંદા કરવા ઉપદેશક કહે કે મૂઢ જીવો સંસારમાં અનુચિત પ્રવૃત્તિ કરીને અહિત કરે છે.
મૂઢ જીવો કેવી પ્રવૃત્તિ કરે છે ? તે બતાવતાં કહે છે – કલ્યાણમિત્રોને છોડીને સંસારની વૃત્તિઓને પોષે એવા અમિત્રને મિત્ર કરે છે જેનાથી સુષુપ્ત એવી ભોગાદિની વૃત્તિઓ જાગ્રત થાય છે અને કોઈક રીતે સંચિત થયેલું ધર્મવીર્ય નાશ પામે છે. અને કલ્યાણમિત્રો સધર્મવીર્યને ઉલ્લસિત કરવા માટે હિતશિક્ષા આપે ત્યારે મૂઢ જીવો દ્વેષ કરે છે અને આરંભ-સમારંભ કરીને જીવન નિષ્ફળ કરે છે. વળી, અન્ય પ્રકારે પણ મૂઢ જીવોનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
સંસારના પારમાર્થિક સ્વરૂપને બતાવનારાં યુક્તિથી સંગત અને ગુણને કરનારાં એવાં શાસ્ત્રવચનોને મૂઢ જીવો જાણતા નથી. જેમ જેનું મૃત્યુ સુનિશ્ચિત છે તેવા રોગી ઔષધને ઔષધરૂપે જાણી શકતા નથી.
વળી, અન્ય રીતે મૂઢ જીવોનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
સંસારમાં કોઈક વિષમ સ્થિતિ થાય ત્યારે તે સ્થિતિને પામેલો પંડિત પુરુષ વિચારે છે કે કારણથી જ કાર્ય થાય છે, વગર કારણે કાર્ય થતું નથી, તેથી પૂર્વનાં મારાં જ કોઈક કૃત્યોથી થયેલા કર્મને કારણે આ વિષમ સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ છે, તેથી આ વિષમ સ્થિતિમાં પણ હું તેવો પ્રયત્ન કરું કે જેથી આગામીમાં મારું અહિત ન થાય. અને જે જીવો મૂઢ છે તેઓ સંસારમાં વિષમ સ્થિતિને પામીને પાણીમાં જેમ શિલા ડૂબે તેમ વિષમ સ્થિતિમાં વ્યાકુળ થઈને ક્લેશની વૃદ્ધિ થાય તેવા વિચારો કરે છે.
અથવા બીજી રીતે મોહની નિંદા બતાવે છે –
