________________
ધર્મબિંદ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સુત્ર-૧૩, ૧૪
૧પપ
ભાવાર્થ :
પંચાચારના પાલનમાં જે પ્રકારની પોતાની વૃતિ હોય તે પ્રકારે યત્ન કરવો જોઈએ. જેમ કોઈ શ્રોતા પાસે અમુક પ્રકારના શાસ્ત્રઅધ્યયનની શક્તિ હોય તે શાસ્ત્રના અધ્યયનમાં યત્ન કરે તો માર્ગાનુસારી બોધ થાય, પરંતુ જે શાસ્ત્રઅધ્યયનમાં પોતાની ગ્રહણ કરવાની શક્તિ ન હોય તેમાં યત્ન કરવામાં આવે તો સમ્યફ બોધ થાય નહિ, તેથી ધૃતિપૂર્વક તેમાં યત્ન થઈ શકે નહિ. તે રીતે અન્ય પણ ચારિત્રાચાર આદિમાં જે પ્રકારની વૃતિ હોય તેને અનુરૂપ યત્ન કરવામાં આવે તો તેના સેવનથી ફળની નિષ્પત્તિ થાય, તેથી જે શ્રોતામાં જે પ્રકારની ધૃતિ, સંઘયણ, કાળ, બળ આદિની વિકલતાના કારણે જે જ્ઞાનાચારાદિ વિશેષના સેવનમાં શક્તિ ન હોય તે શ્રોતાએ તેમાં પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ નહિ; પરંતુ પોતાની શક્તિ અનુસાર જ્ઞાનાચાર આદિનું સેવન કરીને ઉત્તરના જ્ઞાનાચાર આદિની શક્તિનો સંચય થાય તે પ્રકારના અંતઃકરણના અનુબંધને ધારણ કરવો જોઈએ અને જ્યારે જ્યારે જે જે જ્ઞાનાચાર આદિની શક્તિ પ્રગટ થાય તેમાં ત્યારે ત્યારે અપ્રમાદભાવથી યત્ન કરવો જોઈએ જેથી ક્રમે કરીને ઉત્તર ઉત્તરના જ્ઞાનાચારાદિનું સેવન થાય જેનાથી કલ્યાણની પ્રાપ્તિ થાય.
વળી, જે જ્ઞાનાચારાદિમાં પોતાની શક્તિ નથી તેમાં પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો તે આચારના સેવનથી ચિત્તની સ્વસ્થતારૂપ કોઈ ગુણ પ્રગટે નહિ પરંતુ માત્ર તે બાહ્ય આચરણારૂપ ક્રિયા બને અને અકાળે તેવી આચરણા કરવાની ઇચ્છા અવિવેકમૂલક હોવાથી પરમાર્થથી આર્તધ્યાનરૂપ છે. I૧૩/૭૧ અવતરણિકા :
તથા –
અવતરણિકાર્ય :
ઉપદેશક યોગ્ય શ્રોતાને જ્ઞાનાચારાદિનું કથન કર્યા પછી શક્યનું પાલન કરવાનું અને અશક્યનું ભાવથી પ્રતિપત્તિ કરવાનું કથન કરે. ત્યારપછી તેના વિષયમાં શું ઉપદેશ આપે ? તેનો સમુચ્ચય ‘તથા'થી કરે છે – સૂત્ર:
પાનનો પાયોપદ્દેશ 19૪/૭૨ // સૂત્રાર્થ:
પાલનાના ઉપાયનો ઉપદેશ આપે. II૧૪/૭શા ટીકા -
एतस्मिन् ज्ञानाद्याचारे प्रतिपन्ने सति 'पालनाय उपायस्य' अधिकगुणतुल्यगुणलोकमध्यसंवासलक्षणस्य निजगुणस्थानकोचितक्रियापरिपालनानुस्मरणस्वभावस्य चोपदेशो दातव्य इति ।।१४/७२।।
