________________
૧૨૫
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨, શ્લોક-૩ અવતરણિકા :
आह-किमित्यपात्रेषु धर्मबीजनाशो निष्फलो वा प्ररोहः संपद्यते इत्याहઅવતરણિતાર્થ :
સાદથી શંકા કરે છે – કયા કારણથી અપાત્ર જીવોમાં ધર્મબીજનો નાશ અથવા નિષ્ફલ પ્રરોહ થાય છે ? તેથી કહે છે – શ્લોક :
न साधयति यः सम्यगज्ञः स्वल्पं चिकीर्षितम् ।
अयोग्यत्वात् कथं मूढः स महत् साधयिष्यति ?।।३।। શ્લોકાર્થ :
જે અજ્ઞ અયોગ્યપણું હોવાને કારણે સ્વલ્પ ચિકીર્ષિત એવું પ્રથમ ભૂમિકાનું અનુષ્ઠાન સભ્યમ્ કરતો નથી તે મૂઢ મહાન એવું કાર્ય કઈ રીતે સાધી શકશે ? અર્થાત્ મહાન કાર્ય સાધી શકે નહિ. II3II. ટીકા :
ન' નૈવ “સધતિ' નિર્વતિ ‘જો' નીવઃ “સથ' કથાવત્ “મા' હિતાદિવિભFTqશનઃ 'स्वल्पं' तुच्छं 'चिकीर्षितं' कर्तुमिष्टं निर्वाहाद्यनुष्ठानाद्यपि, कस्मान साधयतीत्याह-'अयोग्यत्वात्' अज्ञत्वेनानधिकारित्वात्, यथोक्तम्-'मूर्खस्य क्वचिदर्थे नाधिकारः' [ ] इति, 'कथं' केन प्रकारेण 'मूढो' । विगता चिन्ता(=हिताहितविचारणा) यस्यासौ विचिन्तः विचिन्तस्य भावो वैचिन्त्यम् । वैचिन्त्यमागतः 'सः' पूर्वोक्तो जीवः ‘महत्' परमपुरुषार्थहेतुतया बृहद् धर्मबीजरोहणादि 'साधयिष्यति?' सर्षपमात्रधरणासमर्थस्य मेरुगिरिधरणासमर्थत्वादिति ॥३॥ ટીકાર્ચ -
ર' નવ ..... સમર્થત્વાિિત | જે અજ્ઞ=હિતાહિત વિભાગને અકુશલ એવો જીવ, સ્વલ્પ તુચ્છ, ચિકીર્ષિતઃકરવા માટે ઇષ્ટ એવું, જીવન નિર્વાહાદિ અનુષ્ઠાન પણ સમગ્ર શાસ્ત્રની મર્યાદાથી ઉત્તરોત્તર હિતનું કારણ બને એવું યથાવત્ કરવા માટે સમર્થ નથી જ. કેમ કરી શકતો નથી ? એથી કહે છે – અયોગ્યપણું છે=પોતાના હિતના વિષયમાં અજ્ઞપણું હોવાથી અનધિકારીપણું છે=કલ્યાણનું કારણ બને એવા ગૃહસ્થજીવનને સેવવાનું અધિકારીપણું છે. જે કારણથી કહેવાયું છે – મૂર્ખને કોઈ પણ અર્થમાં કોઈપણ પ્રવૃત્તિમાં અધિકાર નથી.” () તિ' શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ અર્થે છે.
