________________
૧૩૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૬
અવતરણિકા -
तर्हि किं कर्तव्यमित्याहઅવતરણિતાર્થ :તો શું કરવું જોઈએ શ્રોતાને બોધ ન થાય તો શું કરવું જોઈએ ? એથી કહે છે –
સૂત્રઃ
શુકૂવામાયરાન્ ૬/૬૪ ના સૂત્રાર્થ :
શુશ્રુષા ભાવનું નિષ્પાદન કરવું જોઈએ=શ્રોતાને વિશેષ પ્રકારની શુશ્રુષા ઉત્પન્ન થાય એ પ્રકારે ઉપદેશકે ચત્ન કરવો જોઈએ. Is/૪l ટીકાઃ
धर्मशास्त्रं प्रति श्रोतुमिच्छा 'शुश्रूषा' तल्लक्षणो 'भावः' परिणामः तस्य 'करणं' निर्वर्तनं श्रोतुस्तैस्तैर्वचनैरिति, शुश्रूषामनुत्पाद्य धर्मकथने प्रत्युत अनर्थसंभवः, पठ्यते च – “स खलु पिशाचकी वातकी वा यः परेऽनर्थिनि वाचमुदीरयति" [नीतिवाक्या० १०/१५९] ।।६/६४॥ ટીકાર્ય :
ઘર્મશાસ્ત્ર...વાવમુવીરતિ || ધર્મશાસ્ત્ર પ્રત્યે સાંભળવાની ઈચ્છા શુશ્રષા છે તે રૂ૫ ભાવ=પરિણામ, તેનું કારણ=તે તે વચનોથી શ્રોતામાં નિષ્પાદન, કરવું જોઈએ. શુશ્રષાને ઉત્પન્ન કર્યા વગર ધર્મના કથનમાં ઊલ્ટો અનર્થનો સંભવ છે. અને કહેવાય છે –
“તે પિશાચથી ગ્રસ્ત છે અથવા વાચાળપણાથી ગ્રસ્ત છે જે અનર્થી એવા પરમાં વાણીને બોલે છે.” (નીતિવાક્યામૃત ૧૦/૧૫૯) Nis/૬૪ ભાવાર્થ :
કોઈક રીતે કોઈક શ્રોતા ઉપદેશકને સાંભળવા માટે આવેલો હોય, આમ છતાં તત્ત્વની તીવ્ર અર્થિતારૂપ ગુણ પ્રગટ થયેલો ન હોય તો ઉપદેશકના વચનથી સામાન્ય ગુણોનું કે વિશેષ ગુણોનું વર્ણન સાંભળે તે સાંભળવાથી તેને શબ્દ માત્રનો બોધ થાય છે, પરંતુ તે ગુણોને જીવનમાં કઈ રીતે સેવીને કલ્યાણની પરંપરાને હું પ્રાપ્ત કરું તે પ્રકારનો કોઈ બોધ થતો નથી. તેવા શ્રોતામાં પણ ઉપદેશના બળથી શુષા ગુણ પ્રગટ થઈ શકે તેમ હોય તો ઉપદેશકે તેવા શ્રોતાને આ સંસારની વિષમ સ્થિતિનું યથાર્થ રીતે વર્ણન કરીને બોધ કરાવવો જોઈએ કે “આ મનુષ્યભવ પશુની જેમ પૂર્ણ કરવા માટે નથી પરંતુ સર્વશક્તિથી
