________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૯
૧૩૯
“આસન્નભવ્ય મતિમાન શ્રદ્ધાધનથી સમન્વિત એવો પુરુષ પરલોકની વિધિમાં=પરલોકની પ્રવૃત્તિમાં, પ્રાયઃ શાસ્ત્રથી અન્યની અપેક્ષા કરતો નથી. ।।૫૧।।
ઉપદેશ વગર પણ અર્થ-કામ પ્રત્યે જીવ પટુ છે. વળી, શાસ્ત્ર વગર ધર્મ નથી એથી તેમાં=શાસ્ત્રમાં, આદર=યત્ન, હિત છે. ૫૨ા
અર્થાદિના અવિધાનમાં પણ=અર્થાદિની પ્રાપ્તિમાં અવિધિથી યત્નમાં પણ, મનુષ્યને કેવળ તેનો અભાવ પ્રાપ્ત થાય. ધર્મમાં અવિધાનથી=અવિધિથી, ક્રિયાના ઉદાહરણથી પ્રકૃષ્ટ અનર્થ થાય. ૫૩।।
તે કારણથી=પૂર્વ ૩ ત્રણ શ્લોકોમાં શાસ્ત્રનું મહત્ત્વ બતાવ્યું તે કારણથી, શાસ્ત્રયત્નવાળો ધર્માર્થી પુરુષ સદા જ પ્રશંસા કરાય છે.
કેમ શાસ્ત્રયત્નવાળો પુરુષ પ્રશંસા કરાય છે ? તેથી કહે છે
મોહ અંધકારવાળા એવા આ લોકમાં શાસ્ત્રનો આલોક=શાસ્ત્રનો પ્રકાશ, પ્રવર્તક છે—હિતમાં પ્રવૃત્તિ કરાવનાર છે.
114811"
-
શાસ્ત્રયત્ન એટલે શાસ્ત્રમાં યત્ન છે જેને તેવો પુરુષ એ પ્રમાણે સમાસ છે.
“પાપરૂપી વ્યાધિનું ઔષધ શાસ્ત્ર છે. શાસ્ત્ર પુણ્યનું કારણ છે. સર્વત્ર જનારું ચક્ષુ શાસ્ત્ર છે. સર્વ અર્થનું સાધન શાસ્ત્ર છે. પપ્પા
જેને આમાં=શાસ્ત્રમાં, ભક્તિ નથી તેની ધર્મક્રિયા પણ અંધપુરુષની પદાર્થને જોવાની ક્રિયા તુલ્ય કર્મદોષને કારણે અસલવાળી છે=નિષ્ફલ છે. ।।૫૬॥
અહંકારથી રહિત એવો જે શ્રાદ્ધ માન્ય એવા દેવાદિને માને છે. આથી ગુણરાગી મહાભાગ્યવાન છે. તેની ધર્મક્રિયા પરા છે=પ્રકૃષ્ટ છે. ૫૭ાા
વળી, જેને શાસ્ત્રમાં અનાદર છે તેના શ્રદ્ધાદિ ગુણો=ધર્મમાં રુચિ આદિ ગુણો, ઉન્મત્ત પુરુષના ગુણતુલ્યપણું હોવાથી સંતોને પ્રશંસાનું સ્થાન નથી. ।।૮।
જે પ્રમાણે મલિન એવા વસ્ત્રનું જલ અત્યંત શોધન છે=શુદ્ધિ કરનાર છે, તે પ્રમાણે શાસ્ત્ર અંત:કરણરૂપ રત્નનું શુદ્ધિ કરનાર છે તેમ બુધ પુરુષો કહે છે. ।।૫।।
જગત વન્ધ એવા પુરુષો વડે શાસ્ત્રમાં ભક્તિ પરા એવી=શ્રેષ્ઠ એવી, મુક્તિની દૂતી કહેવાઈ છે. આથી=મુક્તિનો દૂતીભાવ હોવાથી, આ જ= શાસ્ત્રભક્તિ જ, ન્યાય્ય છે; કેમ કે તેની પ્રાપ્તિનો આસન્નભાવ છે=મુક્તિની પ્રાપ્તિનો સમીપભાવ છે. ।।૬૦।।” (યોગબિન્દુ-૨૨૧-૩૦)
શ્લોક-૬૦ના કેટલાક શબ્દોનો અર્થ સ્પષ્ટ કરે છે
અહીં જ=શાસ્ત્રમાં જ, આ=ભક્તિ, ન્યાય્ય છે, એમ અન્વય છે.
કેમ ન્યાય્ય છે ? એમાં હેતુ કહે છે
-
તેની પ્રાપ્તિનો આસન્નભાવ છે–મુક્તિની પ્રાપ્તિનો સમીપભાવ છે. ‘કૃતિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ।।૯/૬૭।।
