________________
૧૪3
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૧૦, ૧૧ થયા છે તેવા શ્રોતાને ઉપદેશક કહે કે સર્વજ્ઞના વચનરૂપે આગમ ચાર રીતે વિભક્ત છે :
૧. આચારરૂ૫ ૨. વ્યવહારરૂપ ૩. પ્રજ્ઞપ્તિરૂપ અને ૪. દષ્ટિવાદરૂપ. (૧) આચારરૂપ -
જે ગ્રંથોમાં સંયમની ઉચિત ક્રિયાઓ કેવી બતાવી છે ? તે બતાવીને આચારગ્રંથના વચનથી તેને આગમ પ્રત્યે આક્ષેપ કરવો જોઈએ, જેમ યોગ્ય શ્રોતાને કહેવામાં આવે કે જે ગ્રંથોમાં સાધુની ઉચિત આચરણાઓ બતાવાય છે, જે આચરણાઓ સેવીને મહાત્માઓ અસંગભાવને પામે તેવી ઉત્તમ છે અને શ્રોતાને તે પ્રકારે આચારગ્રંથનો યથાર્થ બોધ થાય તો તે શ્રોતાનું ચિત્ત આચારગ્રંથો પ્રત્યે આક્ષેપવાળું બને. (૨) વ્યવહારરૂપ -
વળી, થયેલા પાપની શુદ્ધિના ઉચિત ઉપાયો વ્યવહારગ્રંથોમાં બતાવાયા છે અને શ્રોતાને ભૂમિકા અનુસાર ઉપદેશક કહે કે જે પાપો જે પ્રકારના મલિન અધ્યવસાયથી બંધાય છે તે પાપની શુદ્ધિના ઉપાયો મલિન ભાવથી વિરુદ્ધ અને મલિન ભાવ કરતાં અધિક પ્રકર્ષવાળા કે તત્સદશ પ્રકર્ષવાળા થાય તેવી શુદ્ધિના ઉપાયો વ્યવહારગ્રંથમાં બતાવાયા છે, તેથી તે વ્યવહારગ્રંથો પ્રત્યે શ્રોતાને આક્ષેપ થાય, જેથી તેવાં શાસ્ત્રો પ્રત્યેની આદેયતાબુદ્ધિ અતિશયિત બને. (૩) પ્રજ્ઞપ્તિરૂપઃ
વળી, કોઈ સ્થાનમાં કોઈને સંશય થાય અને તેના પ્રશ્નો પૂછે, તેને મધુર વચનો વડે ઉત્તરો અપાયા હોય તેવું પ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર છે=ભગવતી સૂત્ર છે, તેથી શ્રોતાને વિશ્વાસ થાય કે આગમવચનો એકાંતે શ્રોતાને નિઃસંદેહ કરીને ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરવા પ્રેરણા કરનારા છે. (૪) દષ્ટિવાદરૂપ :
શ્રોતાની બુદ્ધિની અપેક્ષા રાખીને સૂક્ષ્મ જીવાદિ ભાવોનું કથન એ દૃષ્ટિવાદરૂપ છે જુદી જુદી નયદૃષ્ટિઓથી પદાર્થના નિરૂપણરૂપ છે, તેથી શ્રોતાને થાય કે જે આગમમાં આવા સૂક્ષ્મ જીવાદિ ભાવો કહ્યા તે આગમ સ્વીકારવા જેવો છે. આ રીતે, આપણી કથા દ્વારા શ્રોતાને આગમ ભણવા પ્રત્યેનો બદ્ધરાગ ઉત્પન્ન કરાય છે. II૧૦/૬૮
અવતરણિકા :
તથા –
અવતરણિકાર્ય :
પૂર્વ સૂત્રમાં કહ્યું એ પ્રમાણે આક્ષેપણી કથા દ્વારા શ્રોતા સંયમના આચાર આદિ પ્રત્યે આક્ષિપ્તચિતવાળો થાય ત્યારપછી તેને શું કરવું ઉચિત છે ? તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
