________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ / સૂત્ર-૧૧ ‘આવતી વાવંતી નોનંતિ વિપ્પરામમંતિ' એ
(૭) અર્થભેદ : વળી, અર્થભેદ ‘વથા'થી બતાવે છે પ્રકારના આચારસૂત્રમાં આ પાખંડી લોકમાં જે કોઈ વિપરામર્શ કરે છે એ પ્રકારના અર્થનું કથન હોતે છતે ‘આવંતીનન’ પદમાં ‘જ્યા’=કેટલાક રજુવાળો લોક કૂપમાં પરામર્શ કરે છે એ પ્રમાણે કોઈ કહે તો અર્થભેદ પ્રાપ્ત થાય છે.
૧૪૬
(૮) તદુભયભેદ : વળી, ઉભયભેદ બન્નેના પણ યાથાત્મ્યનાં ઉપમર્દમાં છે=યથાર્થપણાના વિનાશમાં છે. જે પ્રમાણે ‘ધર્મ ઉત્કૃષ્ટ મંગલ છે, (જે) અહિંસાપર્વતના મસ્તક પર રહેલો છે' ઇત્યાદિ અને અહીં વ્યંજનભેદમાં અર્થભેદ દોષ છે; કેમ કે તેના ભેદમાં ક્રિયાનો ભેદ છે અને ક્રિયાના ભેદમાં મોક્ષનો અભાવ છે. અને તેના અભાવમાં=વિપરીત સેવાયેલી ક્રિયાથી મોક્ષના અભાવમાં, નિરર્થક દીક્ષા છે.
‘કૃતિ’ શબ્દ જ્ઞાનાચારોના વર્ણનની સમાપ્તિ અર્થે છે.
ભાવાર્થ:
પૂર્વ સૂત્રમાં બતાવ્યા પ્રમાણે ઉપદેશક આક્ષેપણી કથાથી શ્રોતાને ઉત્તમ આચારો આદિ પ્રત્યે આક્ષેપ કરે અને શ્રોતા જ્યારે તે તે આચારો આદિ પ્રત્યે આક્ષિપ્ત થાય ત્યારે પંચાચાર આદિના સેવનનો ઉપદેશ આપે. જેથી યોગ્ય શ્રોતાને તે ઉત્તમ આચાર આદિને કહેનારાં શાસ્ત્રોનો સમ્યગ્ બોધ થાય, સમ્યગ્રુચિ થાય અને અપ્રમાદભાવથી તે આચારોને સમ્યગ્ સેવીને કલ્યાણના ફળને પ્રાપ્ત કરે.
તે આચારો પાંચ છે -
-
જ્ઞાનાચારના સેવનથી સત્શાસ્ત્રોનો યથાર્થ બોધ થાય છે. દર્શનાચારના સેવનથી તે સત્શાસ્ત્રોમાં સ્થિર રુચિ થાય છે. ચારિત્રાચારના સેવનથી જે યથાર્થ બોધ થયો તેની યથાર્થ આચરણાથી શ્રોતાનું ચિત્ત નિર્મળ કોટિનું બને છે. વળી તપાચાર સેવવાથી વિશેષ પ્રકારની સંવરની પ્રાપ્તિ થાય છે અને જ્ઞાનાચાર આદિ ચારે આચા૨માં યથાશક્તિ પ્રવર્તનરૂપ વીર્યાચારના સેવનથી શ્રોતા સદા ઉત્તર ઉત્ત૨ના યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિ કરે છે.
(૧) જ્ઞાનાચાર :
જ્ઞાનાચાર આદિ પાંચમાંથી જ્ઞાનાચારનું સેવન આઠ ભેદથી થાય છે. તે આ રીતે –
-
જે શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરવો હોય તે શાસ્ત્રના અભ્યાસ માટે ઉચિત કાળ આવશ્યક છે અને તે કાળે વિનયપૂર્વક અને બહુમાનપૂર્વક યોગ્ય ગુરુ પાસે ઉપધાન કરીને તે શ્રોતા શાસ્ત્રઅભ્યાસ કરે અને જેની પાસે જે અભ્યાસ કર્યો હોય તે ગુરુનો અપલાપ ન કરે. વળી, શાસ્ત્રઅભ્યાસકાળમાં સૂત્રના શબ્દો પરિપૂર્ણ શુદ્ધ ઉચ્ચાર કરીને બોલે, તેના અર્થો પણ જે તાત્પર્યમાં કહેવાયા છે તે તાત્પર્યને સ્પર્શે તે પ્રકારે યોગ્ય ગુરુ પાસે ગ્રહણ કરે અને ત્યા૨પછી તે સૂત્ર અને અર્થ બન્નેનું યથાર્થ તાત્પર્યપૂર્વક નિર્ણય કરીને પરાવર્તન દ્વારા સ્થિર કરે તે જ્ઞાનાચારનું સેવન છે.
