________________
૧૪૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૧૧ "अनशनमूनोदरता वृत्तेः संक्षेपणं रसत्यागः । कायक्लेशः संलीनतेति बाह्यं तपः प्रोक्तम् ।।६२।। प्रायश्चित्तध्याने वैयावृत्यविनयावथोत्सर्गः । સ્વાધ્યાય તિ તા: પદ્ગારામ્યન્તર મવતિ Tદરૂા” [પ્રીમ.૭૫-૭૬] वीर्याचारः पुनः अनिलुतबाह्याभ्यन्तरसामर्थ्यस्य सतः अनन्तरोक्तषट्त्रिंशद्विधे ज्ञानदर्शनाद्याचारे यथाशक्ति प्रतिपत्तिलक्षणं पराक्रमणं प्रतिपत्तौ च यथाबलं पालनेति ।।११/६९।। ટીકાર્ય :
નાચારો.પિ.... વાતનેતિ | દર્શનાચાર પણ નિઃશંકિત, નિઃકાંક્ષિત, વિવૈિચિકિત્સ, અમૂઢદષ્ટિ, ઉપબૃહણા, સ્થિરીકરણ, વાત્સલ્ય, તીર્થપ્રભાવનાના ભેદથી આઠ પ્રકારનો જ છે. ત્યાં=આઠ પ્રકારના દર્શનાચારમાં નિઃશંકિતમાં શંકિત એ શંકા અર્થાત્ શંકાના અર્થમાં શંકિત શબ્દ છે અને ચાલી ગઈ છે શંકા જેને એ નિઃશંકિત છે=એ પુરુષ નિઃશંકિત છે=દેશ અને સર્વ શંકાથી રહિત છે. ત્યાં દેશ અને સર્વશંકામાં, દેશશંકા બતાવે છે –
દેશમાં શંકા=સમાન જીવપણામાં કેવી રીતે એક ભવ્ય અને અપર અભવ્ય હોય એ પ્રકારની શંકા કરે એ દેશબંકિત કહેવાય. વળી, સર્વશંકા પ્રાકૃત તિબદ્ધપણું હોવાથીકશાસ્ત્ર પ્રાકૃતમાં રચાયેલું હોવાથી, સક્લ જ આ શાસ્ત્ર પરિકલ્પિત થશે એ સર્વશંકા છે, પરંતુ વિચારતો નથી કે જે પ્રમાણે ભાવો હેતુગ્રાહ્ય છે અને અહેતુગ્રાહ્ય છે ત્યાં હેતુગ્રાહ્ય જીવઅસ્તિત્વાદિ છે અને અહેસુગ્રાહ્ય ભવ્યત્યાદિ છે. આ પ્રમાણે વિચારે તો દેશશંકા થાય નહિ; કેમ કે તેના હેતુઓનું આ ભવ્ય છે કે આ અભવ્ય છે તેના હેતુઓનું, અમારા આદિ અપેક્ષાથી=૭ધસ્થ આદિની અપેક્ષાથી, પ્રકૃષ્ટ જ્ઞાનનું વિષયપણું છે. માટે સમાન પણ જીવત્વ હોવા છતાં એક ભવ્ય છે અને બીજો અભવ્ય છે એ છદ્મસ્થ માટે અહેતુગ્રાહ્ય છે.
તિ' શબ્દ દેશશંકાના સમાધાનની સમાપ્તિ અર્થે છે. વળી, સર્વશંકાના નિવારણ માટે કહે છે – શાસ્ત્ર પ્રાકૃતમાં રચાયેલો પણ બાલાદિસાધારણ છે એથી સર્વશંકા ઉચિત નથી, એમ અવય છે. અને કહેવાયું છે – “બાળ, સ્ત્રી, મૂઢ, અને મૂર્ખ એવા ચારિત્રકાંક્ષાવાળા મનુષ્યોના અનુગ્રહ માટે તત્ત્વના જાણનારાઓ વડે સિદ્ધાંત= શાસ્ત્ર, પ્રાકૃતમાં રચાયેલા છે. ૬૧” ().
અને દષ્ટ-ઈષ્ટ સાથે અવિરુદ્ધપણું હોવાથીeગણધરો વડે રચાયેલાં શાસ્ત્રો દષ્ટ એવા પદાર્થો સાથે અને ઈષ્ટ એવાં અન્ય શાસ્ત્રો સાથે અવિરુદ્ધપણું હોવાથી પરિકલ્પનાગોચર આ નથી=કાલ્પનિક વિષયવાળાં શાસ્ત્રો નથી અને તેથી પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું એ પ્રમાણે દેશ અને સર્વતી શંકાની
