________________
૧૩૩
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨| સૂત્ર-૫ સૂત્રઃ
વધેડનન્દા /દુરૂ | સૂત્રાર્થ :
અબોધમાં પણ ઉપદેશક દ્વારા બનાવાયેલા સામાન્ય ગુણો અને વિશેષ ગુણોના તાત્પર્યના અબોધમાં પણ, અનિંદા=શ્રોતાની નિંદા ઉપદેશકે કરવી જોઈએ નહિ. I૫/૬all ટીકા :
'अबोधेऽपि' अनवगमेऽपि सामान्यगुणानां विशेषगुणानां वा व्याख्यातानामप्यनिन्दा 'अहो मन्दबुद्धिर्भवान् य इत्थमाचक्षाणेष्वपि अस्मासु न बुध्यते वस्तुतत्त्वम्' इत्येवं श्रोतुस्तिरस्कारपरिहाररूपा, निन्दितो हि श्रोता किञ्चिद् बुभुत्सुः अपि सन् दूरं विरज्यत इति ।।५/६३।। ટીકાર્ય :
“અવોડજિ'... વિરચત રૂતિ . અબોધમાં પણ=વ્યાખ્યાન કરાયેલા સામાન્ય ગુણોના અને વિશેષ ગુણોના અબોધમાં પણ, અનિંદા=મંદબુદ્ધિવાળો એવો તું છો જે આ પ્રમાણે વિસ્તારથી અમે વર્ણન કરીએ છીએ એ પ્રમાણે, અમારા વડે કહેવાય છતે પણ વસ્તુતત્વને સમજતો નથી. એ પ્રકારની શ્રોતાના તિરસ્કારના પરિહારરૂપ અનિંદા કરવી જોઈએ. દિ=જે કારણથી, નિંદા કરાયેલો શ્રોતા કંઈક જાણવાની ઈચ્છાવાળો છતો પણ વિમુખભાવને પામે છે.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. li૫/૬૩ના ભાવાર્થ :
સંસારના સ્વરૂપને વિચારીને સંસારથી વિમુખ થયેલા યોગ્ય જીવો ઉપદેશક પાસે ધર્મ સાંભળવા આવે ત્યારે વિવેકી એવા ઉપદેશકો તે જીવોની ભૂમિકા અનુસાર સૂત્ર-૩માં કહ્યા એવા સાધારણ ગુણોનું અને સૂત્ર-૪માં કહ્યા એવા વિશેષ ગુણોનું વિસ્તારથી વર્ણન કરે છે. આમ છતાં તે ગુણોના પરમાર્થની પ્રાપ્તિ અતિદુષ્કર છે. એથી વિવેકી ઉપદેશક અનેક દૃષ્ટિઓથી તે ગુણોનો યથાર્થ બોધ થાય તે પ્રકારે શ્રોતાને સમજાવે છે તો પણ કોઈ શ્રોતાને તેનો યથાર્થ બોધ ન થાય, તેથી તે શ્રોતા ફરી ફરી તે ગુણોવિષયક વિશેષ વિશેષ જાણવા ઇચ્છા કરે ત્યારે ઉપદેશક તેને કહે કે “તું મંદબુદ્ધિવાળો છે જેથી આ રીતે તે સર્વ ગુણોનું અમે વ્યાખ્યાન કરીએ છીએ છતાં તને બોધ થતો નથી.” એ પ્રકારની શ્રોતાની નિંદા ઉપદેશક કરે તો તે શ્રોતા ગુણોવિષયક વિશેષ જાણવાની જિજ્ઞાસા વગરનો બને છે, તેથી તે શ્રોતા તે ગુણોને વિશેષ જાણીને જે પ્રકારે આત્મહિત કરી શકે તેવો છે તે હિતની પ્રાપ્તિ તે શ્રોતાને થાય નહિ, તેથી શ્રોતાના એકાંત હિતના અર્થી એવા ઉપદેશક શ્રોતાને બોધ ન થાય તો પણ તેની નિંદા કરવી જોઈએ નહિ. પ/૧૩
