________________
૧૩૦
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૩ બીજાને કથા કરવી જોઈએ. શ્રુતિમાં અસંતોષ ધારણ કરવો જોઈએ=શાસ્ત્ર સાંભળવામાં અસંતોષ ધારણ કરવો જોઈએ. આવા ગુણો નહિ જન્મેલા પુરુષમાં ધર્મને અભિમુખ નહિ થયેલા પુરુષમાં, કેવી રીતે નિવાસ પામે? I૪૯i" (નીતિશતક શ્લોક-૫૭ ()) Il૩/૬૧II ભાવાર્થ -
પ્રથમ સૂત્રમાં દેશનાવિધિ વર્ણન કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરી. બીજા સૂત્રમાં કહ્યું કે ઉપદેશકે યોગ્ય શ્રોતાની પ્રકૃતિ જાણવી જોઈએ અને કયા દર્શનથી વાસિત મતિવાળો છે તેનું જ્ઞાન કરવું જોઈએ. તે જ્ઞાન કર્યા પછી યોગ્ય શ્રોતાને પ્રથમ કેવા ધર્મનો ઉપદેશ આપવો જોઈએ તે બતાવતાં કહે છે –
જે ગુણો સર્વશિષ્ટ લોકોને સંમત હોય અને લોકોત્તર એવા જૈનદર્શનને પણ સંમત હોય એવા ગુણો કેળવવાનો શ્રોતાને ઉપદેશ આપવો જોઈએ. જેથી પ્રથમ અધ્યાયમાં કહેલા એવા યોગ્ય શ્રોતા પણ એવા ગુણો પ્રત્યે પક્ષપાતવાળા બનીને તે ગુણોને જીવનમાં સેવવા માટે યત્ન કરીને વિશેષ પ્રકારે ગુણસંપત્તિને પ્રાપ્ત કરી શકે. તે ગુણો આ પ્રમાણે છે – (૧) ગુપ્તદાન કરવું -
સામાન્યથી ધર્મપ્રધાન જીવન જીવનાર સદ્ગૃહસ્થ પોતે જે ધન કમાય ધનનું સાફલ્ય ભગવદ્ભક્તિ, સુસાધુની ભક્તિ કે યોગ્ય જીવોના ઉપકાર અર્થે વ્યય કરવામાં માને છે. તેવા જીવો પણ વિશેષ પ્રકારના ગંભીર ભાવોને ધારણ ન કરતા હોય તો પોતે જે કાંઈ દાનાદિ કરે છે તે લોકોને બતાવીને માન-ખ્યાતિ આદિના અધ્યવસાયોને દઢ કરે છે અને પોતાનું સન્માર્ગમાં વપરાયેલું ધન નિષ્ફળ કરે છે, તેથી ગુપ્તદાન કરવું જોઈએ તે ઉત્તમ પ્રકૃતિવાળા પુરુષનો ગુણ છે. (૨) ગૃહાગતનું સંભ્રમપૂર્વક સ્વાગત :
સગૃહસ્થને ત્યાં કોઈ મહાત્મા પધારે કે અન્ય કોઈ કાર્ય અર્થે તેના ઘરે આવે તો આદરપૂર્વક તેની સાથે ઉચિત સંભાષણ કરે કે ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરે, પરંતુ વિચાર્યા વગર તેનો અનાદર કરે નહિ. (૩) પ્રિય કરીને મૌન :
સગૃહસ્થ દયાળુ સ્વભાવવાળા હોય છે, તેથી કોઈને કોઈ પ્રકારે હિત થતું હોય તો તેનું હિત થાય તેવી પ્રવૃત્તિ કરે. આમ છતાં, ગંભીર સ્વભાવ ન હોય તો કોઈનું પોતે કરેલું પ્રિય અન્ય આગળ બતાવીને પોતાના તે સુકૃત્યને અસાર કરે છે અને જેનું પ્રિય કર્યું છે તેનું પણ લોકો આગળ અવમૂલ્ય કરીને પાપ બાંધે છે, તેથી સજ્જન પુરુષોએ કોઈનું પ્રિય કરીને ક્યારેય કોઈની આગળ કહેવું જોઈએ નહિ તે ઉત્તમ પ્રકૃતિનો ગુણ છે. (૪) સભામાં અલ્પે કરેલા ઉપકારનું કથન:
પોતાના ઉપર કોઈએ કોઈ પ્રકારનો ઉપકાર કર્યો હોય તો તે ઉપકારનું સ્મરણ કરીને ઉચિત સભાના સ્થાને પોતાના ઉપર કરાયેલા ઉપકારનું કથન કરવું જોઈએ જેથી કૃતજ્ઞતાગુણની વૃદ્ધિ થાય.
