________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ ) અધ્યાય-૧ | શ્લોક-પ-૬
૧૧૯ સામાન્ય ગૃહસ્થ ધર્મમાં પણ ઉદ્યમ કરવો આવશ્યક છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
સંસારી જીવો જે કાંઈ પ્રવૃત્તિઓ કરે છે અને તેના દ્વારા જે કાંઈ ભૌતિક સામગ્રી પ્રાપ્ત કરે તે સર્વ સામગ્રીનો નાશ મૃત્યુ સમયે થાય છે.
વળી, સંસારી જીવો જે કાંઈ પ્રયત્ન કરીને ધનધાન્યાદિ સંપત્તિ મેળવે છે તે પર્યન્ત દારુણ છે=વિનાશ થાય ત્યારે અનેક પ્રકારના ક્લેશો પેદા કરાવીને જીવને દુઃખ પેદા કરાવે છે અથવા તેની પ્રાપ્તિ માટે જે પાપવ્યાપારો કર્યા તેનું ફળ અત્યંત ખરાબ છે, તેથી વિવેકી પુરુષે વિચારવું જોઈએ કે મૃત્યકાળમાં આ સર્વ સંપત્તિ મૃત્યુનું નિવારણ કરી શકશે નહિ. વળી, આ સંપત્તિ પર્વતમાં દારુણ છે માટે તેવી સંપત્તિમાં મૂચ્છ ઘટે તેવો ત્રીજા શ્લોકમાં અનેક સૂત્રો દ્વારા બનાવાયેલો ધર્મ કરવો જોઈએ.
અહીં વિશેષ એ છે કે ત્રીજા શ્લોકમાં ધનઅર્જનની ક્રિયા, ગૃહનિર્માણની ક્રિયા ઇત્યાદિ અનેક ક્રિયાઓને ધર્મરૂપે કહેલ છે અને પ્રસ્તુત શ્લોકમાં સંપત્તિમાં અકૃતમૂર્છાવાળો ધર્મ કરવો જોઈએ એમ કહ્યું, તેથી એ ફલિત થાય કે વિવેકી ગૃહસ્થ ત્રણે પુરુષાર્થો સેવે છે તે સર્વ પૂર્ણધર્મની નિષ્પત્તિના ઉદ્દેશથી સેવે છે, તેથી જ તેની પ્રધાનશક્તિ કલ્યાણમિત્રયોગાદિમાં વપરાય છે અને સર્વવિરતિગ્રહણનું સામર્થ્ય નહિ હોવાથી સર્વવિરતિના સંચય અર્થે ભગવદ્ભક્તિ આદિમાં ધન ઉપયોગી હોવાથી અને ગૃહસ્થજીવનની વ્યવસ્થા પણ ધનથી જ થાય તેમ હોવાથી ધનમાં મૂર્છા ઘટાડીને ધર્મની વૃદ્ધિ થાય તે રીતે ધન વ્યય કરનારા સદ્ગુહસ્થો હોય છે, તેથી સગૃહસ્થો ધન કમાવાની ક્રિયા કરે અને ધન વધારવાની ક્રિયા કરે તે પણ પ્રધાન રૂપે ધર્મવૃદ્ધિનું અંગ બને તે રીતે જ કરે છે, તેથી પૂર્વમાં બતાવાયેલો સર્વ પ્રકારનો ગૃહસ્થ ધર્મ અકૃતમૂર્છાવાળો જ બને છે; કેમ કે પ્રતિદિન કલ્યાણમિત્ર આદિના યોગના કારણે ધર્મશક્તિ વધે છે અને ભોગાદિ વિષયક ઇચ્છાશક્તિ ક્ષીણ ક્ષણ થાય છે તે રીતે જ ઉત્તમ પ્રકૃતિવાળા મહાત્માઓએ ધર્મ કરવો જોઈએ. IIકા
પ્રથમ અધ્યાય સમાપ્ત
