________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ / સુત્ર-૪૧
સૂત્રાર્થ :(૨૧) સાભ્યથી કાળે ભોજન કરવું એ ગૃહસ્થનો ધર્મ છે. III
ટીકા :
"पानाहारादयो यस्य विरुद्धाः प्रकृतेरपि । સુવિત્નીયાવન્વન્ત તત્ સામ્યુમિતિ નીયતે સારા” 0િ રૂતિ एवंलक्षणात् 'सात्म्यात् काले' बुभुक्षोदयावसरलक्षणे 'भोजनम्,' अनोपजीवनं कालभोजनम्, अयमभिप्रायः-आजन्म सात्म्येन भुक्तं विषमपि पथ्यं भवति, परमसात्म्यमपि पथ्यं सेवेत न पुनः सात्म्यप्राप्तमप्यपथ्यम्, सर्वं बलवतः पथ्यमिति मत्वा न कालकूटं खादेत, सुशिक्षितो हि विषतन्त्रज्ञो म्रियते एव कदाचिद्विषात्, तथा अक्षुधितेनामृतमप्युपभुक्तं भवति विषम्, तथा क्षुत्कालातिक्रमादन्नद्वेषो देहसादश्च भवति, विध्यातेऽग्नौ किं नामेन्धनं कुर्यादिति ।।४१॥ ટીકાર્ચ - “નાદારી .. રિતિ | “જેની પ્રકૃતિથી પણ વિરુદ્ધ એવા પાનઆહારાદિ સુખીપણા માટે થાય છે તે સામ્ય છે તે પ્રમાણે કહેવાય છે. li૩૨ા" )
તિ’ શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ અર્થે છે. આવા સ્વરૂપવાળા સાભ્યથી બુમુક્ષાના=ભૂખના ઉદયના અવસરરૂપ કાળમાં, ભોજન=અન્નનું ગ્રહણ એ કાળે ભોજન છે. આ અભિપ્રાય છે – આજન્મ=પ્રતિદિવસ, સાભ્યથી ખવાયેલું વિષ પણ પથ્થ થાય છે, પરંતુ વિવેકી ગૃહસ્થ અસાભ્ય પણ પથ્યને સેવે છે. વળી, સાભ્ય પ્રાપ્ત પણ અપથ્યને સેવે નહિ. બલવાળાને બધું જ પથ્ય છે એમ માનીને કાલકૂટ ખાય નહિ. જે કારણથી સુશિક્ષિત=પ્રતિદિન થોડું થોડું વિષ ભક્ષણ કરીને શરીરને વિષ પચાવવાની શક્તિવાળો થયેલો પુરુષ વિષતત્રજ્ઞ ક્યારેક વિષથી મરે જ છે. તે રીતે અશુધિત એવા પુરુષ વડે અમૃત પણ વપરાયેલું વિષ થાય છે. અને સુધાકાળના અતિક્રમથી અન્નનો દ્વેષ અને દેહનો નાશ થાય છે. કેમ નાશ થાય છે ? એથી કહે છે –
અગ્નિ તાશ થયે છd=કાળના અતિક્રમને કારણે જઠરાગ્નિ શાંત થયે છતે, ઇંધણ શું કરે? અર્થાત્ ઇંધનરૂપ આહાર જઠરાગ્નિને દીપ્ત ન કરી શકે.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ૪૧
