________________
૮૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૪૧, ૪૨ ભાવાર્થ :
સગૃહસ્થ સાભ્યથી પથ્ય અને કાળે ભોજન કરવું જોઈએ, જેથી ધર્મપ્રધાન એવી કાયાનું રક્ષણ થાય; કેમ કે સગૃહસ્થ ધર્મ, અર્થ અને કામને સેવે છે તો પણ તેઓ ધર્મપ્રધાન હોય છે.
વળી, ત્રણે પણ પુરુષાર્થનું પ્રયોજન ચિત્તના સ્વાથ્યની પ્રાપ્તિ છે. તેથી સુખના અર્થી જીવે વિષયોમાં મૂઢ થઈને ભોજન કરવું જોઈએ નહીં અથવા નિર્વિચારક થઈને ભોજન કરવું જોઈએ નહીં, પરંતુ ચિત્તની સ્વસ્થતા વર્તે તે માટે સામ્યથી ભોજન કરવું એ ગૃહસ્થનો ઉચિત ધર્મ છે. સામ્યનું લક્ષણ કરતાં કહે છે –
જે આહાર પોતાની પ્રકૃતિથી વિરુદ્ધ હોય તેવો પણ આહાર વાપરવાથી પચી જાય તેવું ભોજન સામ્ય ભોજન કહેવાય, તેથી એ ફલિત થાય કે પોતાની પાચનશક્તિને અનુરૂપ પ્રમાણથી યુક્ત ભોજન કરવામાં આવે તો તે અવશ્ય પચે છે અને જે આહાર પ્રકૃતિથી વિરુદ્ધ છે તે પણ પોતાની પાચનશક્તિને અનુરૂપ પ્રમાણથી યુક્ત કરવામાં આવે તો તે નિયમા પચે છે. આથી જ કોઈ વ્યક્તિ પોતાની શરીરની શક્તિને અનુરૂપ પરિમિત વિષ ખાય તો તે પણ પથ્ય બને છે, તેથી સદ્ગૃહસ્થ સુખપૂર્વક પચે તેટલું પ્રમાણયુક્ત ભોજન કરવું જોઈએ જે સામ્ય ભોજન કહેવાય. અને તે પણ ભોજન પથ્ય કરવું જોઈએ. અર્થાત્ પોતાની પ્રકૃતિને અનુરૂપ હોય તેવું ભોજન કરવું જોઈએ, પરંતુ પોતાને અપથ્ય ભોજન કરવું જોઈએ નહિ જેથી અકાળે દેહનો નાશ થાય નહિ.
વળી, સુધાના કાળનો અતિક્રમ કરીને ભોજન કરવું જોઈએ નહિ; કેમ કે તેમ કરવાથી પણ તે ગ્રહણ કરાયેલા આહારની વિકૃતિ થાય છે. આ રીતે વિવેકપૂર્વક ભોજન કરનાર ગૃહસ્થ આ લોકમાં સુખી થાય છે અને સાલ્ય ભોજન કરવાથી દેહના પ્રશ્નો ન થાય તો દેહકૃત ચિત્તની પણ સ્વસ્થતા હોવાના કારણે સુખપૂર્વક પરલોકને અનુકૂળ ઉચિત ધર્મ કરીને તે મહાત્મા પરલોકમાં પણ સુખી થાય છે. માટે શાસ્ત્રકારો ગૃહસ્થને સાભ્યથી કાળે ભોજન કરવાનો ઉપદેશ આપે છે. આવા
અવતરણિકા :
તથા –
અવતરણિકાર્ય :
અને – સૂત્ર -
[૨૨] નીચેત્યT: T૪રા સૂત્રાર્થ - (૨૨) લોન્ચ લોલુપતાનો ત્યાગ કરવો એ ગૃહસ્થનો ધર્મ છે.
શા
