________________
૯૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧/ -૪૯ ततः वृत्ते तिष्ठन्तीति वृत्तस्थाः, ज्ञानेन वृद्धा महान्तः ज्ञानवृद्धाः, वृत्तस्थाश्च ते ज्ञानवृद्धाश्च 'वृत्तस्थज्ञानवृद्धाः', तेषां 'सेवा' दरिद्रेश्वरसेवाज्ञातसिद्धाऽऽराधना, सम्यग्ज्ञानक्रियागुणभाजो हि पुरुषाः सम्यक् सेव्यमाना नियमात् सदुपदेशादिफलैः फलन्ति, यथोक्तम् - “ઉપવેશ: શુમો નિત્યં વર્ણન થર્મવરિપમ્ |
થાને વિનય રુચેતત્ સાધુસેવાનં મહત્ IIરૂર” [શાસ્ત્રવાર્તા. ૭] ૪૧ ટીકાર્ય :
વૃત્ત' . મહત્ II અસદ્ આચારની નિવૃત્તિ અને સદાચારની પ્રવૃત્તિ વૃત છે. વળી, હેયઉપાદેય વસ્તુના વિભાગનો નિર્ણય જ્ઞાન છે. ત્યારપછી વૃત્તિમાં રહે છે તે વૃત્તસ્થ એમ સમાસ કરવો અને જ્ઞાનથી વૃદ્ધ=મહાન, તે જ્ઞાનવૃદ્ધ અને વૃત્તસ્થ એવા તે જ્ઞાનવૃદ્ધો એટલે વૃત્તસ્થજ્ઞાનવૃદ્ધો. તેઓની સેવાઃદરિદ્ર પુરુષ શ્રીમંતની સેવા કરે એ દષ્ટાંતથી સિદ્ધ એવી આરાધના.
કેમ વૃત્તસ્થ જ્ઞાનવૃદ્ધની સેવા કરવી જોઈએ ? એથી કહે છે –
સમ્યજ્ઞાન અને ક્રિયાગુણથી યુક્ત એવા પુરુષો સમ્યમ્ સેવા કરાતા નિયમથી સદુપદેશ આદિ ફલો વડે ફલવાત થાય છે=ઉપકારક થાય છે. જે કારણથી કહેવાયું છે –
“નિત્ય શુભ ઉપદેશ, ધર્મચારીઓનું દર્શન, સ્થાને વિનય એ સાધુ સેવાનું મહાન ફલ છે. ll૩૯i" (શાસ્ત્રવાર્તા ગાથા-૭) l૪૯ll ભાવાર્થ
જે મહાત્માઓ સંસારના આરંભ-સમારંભથી નિવૃત્ત થયા છે અને સંસારના ઉચ્છેદને અનુકૂળ એવા સદાચારમાં પ્રવૃત્ત છે અને આત્માને માટે હેય શું છે અને ઉપાદેય શું છે તેના વિભાગને જાણનારા છે તેઓ વૃત્તસ્થ જ્ઞાનવૃદ્ધ પુરુષો છે.
આશય એ છે કે સંસારનું પારમાર્થિક સ્વરૂપ જેઓએ જાણ્યું છે અને તેથી કર્મબંધના કારણભૂત એવા આત્માના ભાવો જેઓને હેય જણાય છે અને તેવા ભાવોની નિષ્પત્તિને અનુકૂળ એવી ક્રિયાઓ જેઓને હેય જણાય છે. તેમજ સંસારથી મુક્ત થવાના ઉપાયભૂત એવા ઉત્તમ ભાવો જેઓને ઉપાદેય જણાય છે અને તેવા ભાવોની નિષ્પત્તિને અનુકૂળ સ્વ-સ્વ ભૂમિકાની ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ જેઓને ઉપાદેય જણાય છે તેઓ જ્ઞાનવૃદ્ધ છે. તેવા જ્ઞાનવૃદ્ધ પુરુષો સ્વશક્તિ અનુસાર સંસારના ભાવોના નિવર્તન અર્થે અને મોક્ષને અનુકૂળ ભાવોની નિષ્પત્તિ અર્થે ઉચિત ક્રિયાઓ કરે છે, તેવા વૃત્તસ્થ જ્ઞાનવૃદ્ધ પુરુષોની સેવા કરવી જોઈએ.
અહીં કોઈને પ્રશ્ન થાય કે તેઓની સેવા કરવી એટલે શું ? એથી કહે છે –
જેમ દરિદ્ર પુરુષ શ્રીમંત પુરુષની સેવા કરે અર્થાત્ તેના વચન અનુસાર સર્વ પ્રવૃત્તિ કરે એ દૃષ્ટાંતથી સિદ્ધ એવી તે મહાત્માની આરાધના કરવી જોઈએ. અર્થાત્ તે મહાત્માની પાસે વિનયપૂર્વક સર્વ ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ.
