________________
ધર્મબિંદ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૫૦
૯૭
અને તાદાત્વિક=તત્કાલ જોનાર એવા ભોગપ્રધાન જીવો, મૂલહર=ધર્મનિરપેક્ષ અર્થ-કામમાં આવનાર જીવો, અને કંજૂસ=ધનનો વ્યય કર્યા વગર માત્ર સંચયમાં યત્ન કરનારા જીવો; આ ત્રણે પ્રકારના જીવોને અનર્થો અસુલભ નથી. તેમાંeતે ત્રણ પ્રકારના જીવોમાં, જે પ્રાપ્ત થયેલું ધન સંચય કરતો નથી પરંતુ ભોગમાં વાપરી નાખે છે તે તાદાવિક છે તત્કાલ સુખને જોનારો છે. જે પિતા-દાદા આદિનું ધન અન્યાયથી ભક્ષણ કરે છે તે મૂલહર છે=પૂર્વજોથી પ્રાપ્ત થયેલા ધનને મૂલથી હરનાર છે પરંતુ ત્રિવર્ગને સાધવામાં ધનનો ઉપયોગ કરતો નથી. જે કોકરવર્ગ અને પોતાની પીડા દ્વારા અર્થાત્ અતિ કરકસર કરીને જીવીને અર્થનો સંચય કરે છે પરંતુ ધર્મ કે ભોગમાં ક્યાંય વાપરતો નથી તે કંજૂસ કહેવાય. આ ત્રણ પ્રકારના પુરુષમાંથી તારાત્વિક અને મૂલહર જીવોને ભવિષ્યમાં કલ્યાણ નથી પરંતુ અર્થતા ભ્રંશથી ધર્મ અને કામનો વિનાશ જ છે અને કંજૂસ લોકોનો અર્થસંગ્રહ રાજા, વારસદાર કે ચોર અચતમનું ધન છે પરંતુ ધર્મ-કામનો હેતુ નથી. આથી જ પુરુષત્રયની પ્રકૃતિના પરિહારથી=નાદાત્વિક, મૂલહર અને કંજૂસરૂપ પુરુષત્રયની પ્રકૃતિના પરિહારથી, બુદ્ધિમાને અર્થનું અનુશીલન કરવું જોઈએ=અર્થનો ઉચિત વ્યય કરવો જોઈએ. અને અજિતેન્દ્રિયનેકકામપ્રધાન જીવને કોઈપણ કાર્યસિદ્ધિ નથી. કામાસક્તને ચિકિત્સિત કાંઈ નથીચિકિત્સા કરી શકાય એવું કૃત્ય કાંઈ નથી.
કેમ કામાસક્તને કોઈ ચિકિત્સા કરી શકાય એવું કૃત્ય નથી ? એથી કહે છે – તેનું ધન, ધર્મ અને શરીર નથી જેને સ્ત્રીઓમાં અત્યંત આસક્તિ છે. વિરુદ્ધ કામવૃત્તિવાળો જીવ લાંબા સમય સુધી સુખી રહેતો નથી. આથી ધર્મ-અર્થના અબાધથી કામમાં યત્ન કરવો જોઈએ એ પ્રમાણે પર્યાલોચન કરીને પરસ્પર અવિરોધથી=ધર્મ, અર્થ અને કામ ત્રણેતા પરસ્પર અવિરોધથી, ધર્મ-અર્થ-કામનું સેવન ગૃહસ્થને ઉપદિષ્ટ છે.
‘ત્તિ’ શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. પગા ભાવાર્થ - .
સગૃહસ્થો હંમેશાં વૃત્તસ્થ અને જ્ઞાનવૃદ્ધોની સેવા કરીને શુભ ઉપદેશથી વાસિત અંત:કરણવાળા હોય છે, તેથી તેઓને સર્વ ઉદ્યમથી ધર્મ જ સેવવા જેવો છે તેવી સ્થિરબુદ્ધિ હોય છે; આમ છતાં પૂર્ણધર્મ સેવવાની પોતાની શક્તિ નથી, તેથી ગૃહસ્થ અવસ્થા સ્વીકારે છે અને ગૃહસ્થ અવસ્થામાં ધર્મ-અર્થ અને કામ એ ત્રણે પુરુષાર્થ અન્યોન્ય પ્રવાહથી વૃદ્ધિ પામે તે રીતે સેવે છે કે જેથી આ લોકમાં અને પરલોકમાં સુખની પ્રાપ્તિ થાય.
જે ગૃહસ્થો ધર્મપ્રધાન અર્થ-કામને સેવે છે તેનાથી વર્તમાનમાં પણ પુણ્ય જાગ્રત થાય છે, તેથી અધિક ધન આદિની પ્રાપ્તિ થાય છે. વળી, ધર્મપ્રધાન ત્રણ પુરુષાર્થ સેવેલા હોવાના કારણે ભવાંતરમાં વૈભવસંપન્ન
