________________
૧૦૦
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-પ૧ ટીકાર્ય :
અમીષાં ... સાબવઃ | આ ધર્મ-અર્થ અને કામમાંથી અન્યતરની–ઉત્તરોત્તરરૂપ પુરુષાર્થની બાધાતો સંભવ હોતે છતે કોઈક વિષમ સંયોગને વશ વિરોધ પ્રાપ્ત થયે છતે શું કરવું જોઈએ ? એથી કહે છે –
મૂલની અબાધા કરવી જોઈએ=ધર્મ-અર્થ અને કામરૂપ ત્રિવર્ગ એ ક્રમની અપેક્ષાએ જે પુરુષાર્થનું જે ભૂલ છે=પ્રથમ છે, તેની અબાધા=અપીડન, કરવું જોઈએ. ત્યાંeત્રણ પુરુષાર્થમાં, કામરૂપ પુરુષાર્થની બાધામાં ધર્મ-અર્થતી બાધાનું રક્ષણ કરવું જોઈએ; કેમ કે ધર્મ અને અર્થ હોતે છતે કામની સુલભતાથી પ્રાપ્તિ છે. વળી કામ અને અર્થની બાધામાં ધર્મનું રક્ષણ કરવું જોઈએ; કેમ કે અર્થ-કામનું ધર્મ મૂલપણું છે.
આથી જ કહેવાયું છે –
કપાલ વડે પણ જીવનથી ઠીકરા વડે પણ જીવનથી ધર્મ જો સીદાય નહિ. હું ધનાઢ્ય છું એ પ્રમાણે જાણવું જોઈએ જ કારણથી ધર્મરૂપી ધનવાળા ઉત્તમ પુરુષો હોય છે. I૪૦I” ().
તિ’ શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. પલા ભાવાર્થ :
સદ્ગુહસ્થ ધર્મ-અર્થ અને કામ પરસ્પર અવિરુદ્ધ રીતે સેવે છે; આમ છતાં કોઈક એવા વિષમ સંજોગો પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તે ત્રણમાંથી કોની બાધાથી કોનું રક્ષણ કરવું જોઈએ ? તે બતાવતાં કહે છે –
કામની બાધાથી પણ ધર્મ અને અર્થનું રક્ષણ કરવું જોઈએ અને અર્થ અને કામ બન્નેની બાધામાં પણ ધર્મનું રક્ષણ કરવું જોઈએ. જેમ કોઈ પુરુષને કોઈક પ્રકારના ઇન્દ્રિયના વિષયની ઇચ્છા હોય અને તે ઇન્દ્રિયના વિષયમાં પ્રવૃત્ત હોય ત્યારે કોઈક એવા વિષમ સંજોગો પ્રાપ્ત થાય ત્યારે ધર્મ અને ધનનો નાશ થાય તેમ હોય અને પોતાના પ્રયત્નથી ધર્મ અને ધનનું રક્ષણ થાય તેમ હોય તો તે કામની બાધા કરીને પણ ધર્મ અને ધનનું રક્ષણ કરવું જોઈએ; કેમ કે ધર્મ અને ધનથી કામની સિદ્ધિ છે.
વળી, કોઈ વ્યક્તિને ઇષ્ટ એવા કામની બાધા થાય તેમ છે અને અર્થની બાધા પણ થાય તેમ છે અને તે બાધાને દૂર કરવા યત્ન કરે તો ધર્મની બાધા થાય તેમ છે તે વખતે અર્થ-કામની બાધાથી પણ ધર્મનું રક્ષણ કરવું જોઈએ; કેમ કે રક્ષણ કરાયેલો ધર્મ અર્થ-કામની પ્રાપ્તિનું કારણ પણ બનશે જેથી કદાચ આ ભવમાં અર્થ-કામની બાધા થાય તોપણ રક્ષણ કરાયેલો ધર્મ જન્માંતરમાં ધર્મ-અર્થ-કામ ત્રણેયની પ્રાપ્તિ કરાવીને કલ્યાણની પરંપરાનું કારણ બનશે.
જેમ કોઈ શ્રેષ્ઠીપુત્રે પાંચમા પરિગ્રહ પરિમાણ વ્રતમાં પોતાના પરિગ્રહ કરતાં પણ વધુ વિપુલ પ્રમાણમાં પરિગ્રહનું પ્રમાણ રાખેલ. પરંતુ પરિગ્રહ પરિમાણ વ્રતમાં રાજ્ય નહિ ગ્રહણ કરવાનો અભિગ્રહ ગ્રહણ
