________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ / સૂત્ર-૫૨
૧૦૩
જેમ વર્તમાનના વિષમકાળમાં તે તે ગુણસ્થાકને અનુરૂપ સામગ્રી પ્રાપ્ત થાય તેમ ન હોય તો તે કાળમાં સ્વીકારેલા ગુણસ્થાનકથી પણ તે ગુણની નિષ્પત્તિ થાય નહિ.
વળી, પોતાના મિત્રો કોણ છે ? તેનો વિચાર કરવો જોઈએ.
જેમ પોતે જે ગુણસ્થાનક સ્વીકારે તે ગુણ-સ્થાનકને વહન ક૨વામાં સહાયક થાય તેવા મિત્રો હોય તો તેમની સહાયથી તે ગુણસ્થાનકનું વહન શક્ય બને તેમ છે. અને તેવા મિત્રોની સહાયતા ન હોય અને અન્યની સહાય વગ૨ તે ગુણસ્થાનકને અનુરૂપ ઉચિત પ્રયત્ન પોતે કરી શકે તેમ ન હોય તો અનુકૂળ મિત્રના અભાવના કારણે ગુણસ્થાનકનું સમ્યક્ વહન થાય નહિ. જેથી સ્વીકારાયેલા ગુણસ્થાનકની પ્રવૃત્તિથી ગુણની નિષ્પત્તિ થાય નહિ.
વળી, કયો દેશ છે ? તેનો વિચાર કરવો જોઈએ.
જે ગુણસ્થાનકની ક્રિયા પોતે સ્વીકારવા તૈયાર થયેલ છે તેને અનુકૂળ દેશ છે કે નહિ તેનો વિચાર કર્યા વગર ગુણસ્થાનક સ્વીકારવામાં આવે તો, પ્રતિકૂળ દેશના કારણે તે ગુણસ્થાનકની ક્રિયા સમ્યક્ થઈ શકે નહિ, તેથી ફળની પ્રાપ્તિ થઈ શકે નહિ.
વળી, નવું ગુણસ્થાનક સ્વીકારવામાં શું આય-વ્યય છે ? તેનો વિચાર કરવો જોઈએ.
જેમ કોઈ શ્રાવકો દેશવિરતિ ગુણસ્થાનકનું પાલન કરતા હોય અને સર્વવિરતિ ગુણસ્થાનકને સ્વીકારે ત્યારે દેશવિરતિના આચારો છોડીને સર્વવિરતિનાં આચારો સ્વીકારવાથી દેશવિરતિકાળમાં વર્તતા ઉત્તમ ચિત્તથી અધિક ઉત્તમ ચિત્ત સર્વવિરતિની ક્રિયાથી તે મહાત્મા કરી શકે તો દેશિવતિના ત્યાગથી જે ભાવો થતા હતા તેનો વ્યય અલ્પ છે અને સર્વવિરતિની ક્રિયાથી થતા ઉત્તમ એવા નિર્લેપ ભાવનો આય અધિક છે. તો તેઓના માટે સર્વવિરતિના ગુણસ્થાનકનો સ્વીકાર લાભપ્રદ બને, પરંતુ જે ગૃહસ્થો સંચિતવીર્યવાળા નથી અને દેશિવરિત કાળમાં જિનભક્તિ આદિથી જે કંઈક ઉત્તમ ભાવો કરી શકતા હતા તેનો વ્યય થાય અને સર્વવિરતિની ક્રિયાથી તેનાથી અધિક ઉત્તમ ભાવ કરી શકે નહિ તો સ્વીકારાયેલું સર્વવિરતિ ગુણસ્થાનક અધિક વ્યય કરીને અલ્પલાભવાળું બને. માટે વિવેકી ગૃહસ્થે આય-વ્યયનો વિચાર કર્યા વગર ગુણસ્થાનક સ્વીકારવું ઉચિત ગણાય નહિ. આથી જ જેઓ દ્રવ્યસ્તવને પણ સમ્યક્ ક૨વા સમર્થ નથી તેઓ સર્વવિરતિ ગ્રહણ કરીને ભાવસ્તવના ભારને વહન કરી શકે નહિ. તેવા જીવોને સર્વવિરતિ ગ્રહણ કરવાનો નિષેધ પંચવસ્તુક ગ્રંથમાં કરેલ છે.
વળી, હું કોણ છું તેનો વિચાર કરવો જોઈએ અર્થાત્ જે વ્રત હું સ્વીકારીશ તેને નિષ્ઠા સુધી હું વહન કરીશ એવો હું સત્ત્વશાળી છું કે સ્વીકાર્યા પછી સંયોગ પ્રમાણે સ્વીકારેલા વ્રતમાં શિથિલ થાઉં તેવો છું તેનો વિચાર કરીને ગુણસ્થાનક સ્વીકારવું જોઈએ.
વળી, મારી શક્તિ છે અર્થાત્ જે ગુણસ્થાનક સ્વીકારવાનો મને અભિલાષ થયો છે તેને અનુરૂપ મારા નિરવઘ યોગો પ્રવર્તે છે કે નહિ જેથી તે ગુણસ્થાનક સ્વીકાર્યા પછી તે ગુણસ્થાનકમાં સમ્યક્ યત્ન કરીને હું ફળને પામીશ. આ પ્રકારે ધર્મવિષયક કૃત્યમાં બલાબલનો વિચાર કરીને પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ.
