________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-પ૩, ૫૪
૧૦૫ જેમ કોઈ ગૃહસ્થ ધર્મપુરુષાર્થ પણ સ્વભૂમિકા અનુસાર સેવે અને વિવેકી હોય તો ઉત્તરોત્તર અધિક અધિક ધર્મપુરુષાર્થ કરીને સર્વવિરતિની શક્તિનો સંચય થાય તે માટે પ્રતિદિન ભગવદ્ભક્તિ, સુસાધુની ભક્તિ, નવાં-નવાં શાસ્ત્રોનું અધ્યયન આદિ સ્વશક્તિ અનુસાર કરીને ઉત્તરોત્તર ધર્મની વૃદ્ધિ કરે છે અને પૂર્ણધર્મરૂપ સર્વવિરતિને સેવવાને અનુકૂળ સંચિતવીર્યવાળા બને છે.
વળી, વિવેકી ગૃહસ્થો પોતાના બલાબલનો વિચાર કરીને અર્થ ઉપાર્જન કરે તો ઉત્તરોત્તર અર્થની વૃદ્ધિ દ્વારા અર્થના બળથી ત્રણે પુરુષાર્થને અધિક અધિક પ્રાપ્ત કરી શકે છે; કેમ કે વિપુલ ધનના બળથી ઉત્તમ ભગવદ્ભક્તિ આદિ અનુષ્ઠાનો કરીને ધર્મની વૃદ્ધિ કરી શકે છે અને વૈભવની વૃદ્ધિને કારણે ભોગાદિ પણ વિપુલ પ્રાપ્ત કરે છે.
વળી, બલાબલનો વિચાર કરીને જે ગૃહસ્થો ભોગ કરે છે તે ભોગથી ભોગના સાધનભૂત દેહનું રક્ષણ થાય છે; કેમ કે ઇચ્છાનું શમન ન થાય તો કામની ઇચ્છાથી દિન-પ્રતિદિન દેહ ક્ષીણ થાય છે અને શક્તિ અનુસાર ભોગ કરવાથી ઇચ્છા શાંત થવાને કારણે દેહનો વિનાશ થતો અટકે છે, તેથી ઉત્તરોત્તર ભોગની વૃદ્ધિ થાય છે. વળી, વિવેકપૂર્વકના ભોગને કારણે રક્ષિત થયેલા દેહથી તે ગૃહસ્થ ધર્મ અને અર્થ પણ સારી રીતે એવી શકે છે જેથી તે ગૃહસ્થના ધર્મ-અર્થ અને કામ ત્રણે પુરુષાર્થો સાનુબંધ બને છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે સગૃહસ્થને પૂર્ણ ધર્મ સેવવાની બલવાન ઇચ્છા છે અને પૂર્ણ ધર્મ નિઃસ્પૃહ ચિત્તવાળા મુનિઓ એવી શકે છે અને પોતાની તેવી ભૂમિકા નથી, તેથી પૂર્ણ ધર્મની શક્તિના સંચય માટે પોતાનું જે કાંઈ સામર્થ્ય છે તે શક્તિ અનુસાર વિવેકી ગૃહસ્થ પોતાનું વીર્ય ધર્મમાં ફોરવે છે. ગૃહસ્થના સર્વ પ્રયોજનો અર્થથી સિદ્ધ થાય છે તેથી અર્થની ઇચ્છા ચિત્તમાં નાશ થાય તેમ નથી, માટે વિવેકપૂર્વક ધર્મને બાધ ન થાય તે રીતે વિવેકી ગૃહસ્થ અર્થપુરુષાર્થ સેવે છે, તેથી તે અર્થપુરુષાર્થ પણ ધર્મવૃદ્ધિનું અંગ બને છે. પૂર્ણધર્મની શક્તિ નથી તેથી કામની ઇચ્છા પણ ચિત્તમાં શાંત થયેલી નથી, તેથી કામની ઉત્સુકતાને શમન કરવા માટે કામની પ્રવૃત્તિ સિવાય અન્ય ઉપાય નથી તેમ વિચારીને તે મહાત્મા ધર્મમાં બાધ કરે તેવી કામવૃત્તિ ઊઠે નહિ તે અર્થે વિવેકપૂર્વક કામ સેવે છે, તેથી કામ પુરુષાર્થ પણ ધર્મથી નિયંત્રિત હોવાને કારણે પાપબંધનું કારણ બનતો નથી, પરંતુ ધર્મ સાધવાને અનુકૂળ શક્તિ સંચયનું અંગ બને છે. અને જ્યારે કામ આદિના સેવનથી સંતુષ્ટ થયેલું ચિત્ત પૂર્ણધર્મ સેવવામાં વ્યાઘાતક ન થાય તેવું બને ત્યારે તે ગૃહસ્થ સર્વસંગનો ત્યાગ કરીને માત્ર ધર્મ પુરુષાર્થ સેવવા માટે ઉદ્યમ કરે છે. પ૩
અવતરણિકા :
તથા –
અવતારણિકાર્ય :
અને –
