________________
૮૨
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૪૦, ૪૧ અબાધાથી તેઓની પ્રતિપત્તિ કરે અર્થાત્ અન્નદાનાદિ આપે તે ગૃહસ્થનો ધર્મ છે. જેમ મેઘકુમારના જીવને હાથીના ભવમાં સસલા પ્રત્યે દયાનો પરિણામ થયો જેના ફળરૂપે તે હાથીનો જીવ મનુષ્યભવને પામીને સંયમ પ્રાપ્ત કરીને સર્વાર્થસિદ્ધ નામના અનુત્તરવિમાનમાં ઉત્પન્ન થયો. આ ઉત્તમ દષ્ટાંતને અવલંબીને કોઈ ગૃહસ્થ વિચારે કે દુ:ખી જીવો પ્રત્યે અત્યંત કરુણાથી તેમના દુઃખો દૂર કરવાની પ્રવૃત્તિ મહાકલ્યાણનું કારણ છે માટે મેઘકુમારના જીવ એવા હાથીના દૃષ્ટાંતથી દુઃખી જીવો પ્રત્યે દયાળુ ભાવથી સ્વશક્તિ અનુસાર તેઓનાં દુઃખ દૂર કરવાની પ્રવૃત્તિ કરે તે ઔચિત્યના અનુલ્લંઘનથી જઘન્ય એવા દીનની પ્રતિપત્તિ છે.
વળી ગૃહસ્થ દેવની, અતિથિની અને દીનની પ્રતિપત્તિ નિત્ય જ કરવી જોઈએ અને વિશેષથી ભોજનના અવસરમાં કરવી જોઈએ, તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે સદ્ગૃહસ્થ પોતે જે કોઈ ભોજન કરે છે તે દેવને અર્પણ કરીને પછી ભોજન કરવું જોઈએ. ગામમાં અતિથિ સુસાધુ વિદ્યમાન હોય તો તેઓની ભક્તિ કરીને પછી જ વાપરવું જોઈએ. કદાચ કોઈ સુસાધુનો યોગ ન હોય તો વાપરતા પૂર્વે કોઈ સુસાધુ વિહાર કરીને આવ્યા છે કે નહિ તે જાણવા યત્ન કરવો જોઈએ. તેના માટે ઉચિત સ્થાને અવલોકન કરવું જોઈએ અને જો કોઈ સુસાધુનું આગમન થયેલ હોય તો તેમની ભક્તિ કર્યા પછી જ વાપરવું જોઈએ. આ રીતે કરવાથી ક્યારેક સુસાધુનો યોગ ન હોય તોપણ દાન આપવાના અભિલાષના અતિરેકના કારણે સુપાત્રદાનના ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે.
વળી, અનુકંપાપાત્ર જીવોને અનુકંપાદાન કરીને ભોજન કરવું જોઈએ, જેથી તેઓ પ્રત્યેનો દયાળુ ભાવ વાપરતા પૂર્વે વિશેષથી પ્રગટે.
ઉદ્ધરણમાં કહ્યું કે ઔચિત્ય વગરનો સર્વ ગુણગ્રામ વિષતુલ્ય છે. તેનાથી એ પ્રાપ્ત થાય છે કે જે ગૃહસ્થ દેવપૂજા કરે છે, અતિથિની પ્રતિપત્તિ કરે છે, અનુકંપાદાન કરે છે પરંતુ ઉત્તમ દૃષ્ટાંતના અવલંબનથી દેવાદિની ભક્તિ કરીને પોતાનામાં ગુણવૃદ્ધિ થાય તે પ્રકારના કોઈ ઊહાપોહ વગર બાહ્યથી પ્રવૃત્તિ કરે છે અથવા તો તે પ્રવૃત્તિ માનપ્રતિષ્ઠાદિ માટે કરે છે કે પોતાના મોભા પ્રમાણે મારે આ કરવું જોઈએ તેવી બુદ્ધિથી કરે છે તેઓનો દાનાદિ ગુણનો સમુદાય ઔચિત્યની બાધાવાળો હોવાથી ગુણવૃદ્ધિ દ્વારા કલ્યાણનું કારણ બનતો નથી, તેથી તુચ્છ માન-પ્રતિષ્ઠા કે તુચ્છ પુણ્ય પ્રાપ્ત કરીને નાશ પામે છે, તેથી વિષ જેવો તેઓનો દાનાદિ ધર્મ છે. II૪૦ના
અવતરણિકા :તથા –
અવતરણિકાર્ય :
અને –
સૂત્ર :
[9] સભ્યતઃ વાનમોનનમ્ ૪૧ાા
