________________
૧૯
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | શ્લોક-૩, સૂત્ર-૧ બદલે, તેઓ સુધરે તેવા ન જણાય તો ઉપેક્ષાભાવરૂપ માધ્યચ્યભાવવાળું ચિત્ત જોઈએ, તેથી જે જીવો આ ચાર ભાવનાઓથી ભાવિત થઈને જેટલા અંશમાં તે ભાવની પરિણતિવાળા બને છે તેઓ વડે સેવાયેલું શાસ્ત્રાનુસારી ધર્મઅનુષ્ઠાન તેટલા અંશમાં રાગાદિની અલ્પતા કરીને યોગમાર્ગની નિષ્પત્તિનું કારણ બને છે માટે ધર્મ છે.
વળી, અહીં અવિરુદ્ધવચન જિનનું છે તેમ કહ્યું. ત્યાં કોઈક કહે કે સાંસારિક જીવોમાં રાગ-દ્વેષ અને અજ્ઞાન વર્તે છે, તેથી તેઓથી બોલાયેલું વચન વિપરીત થઈ શકે, માટે અપૌરુષેય વચનને જ પ્રમાણભૂત માનવું જોઈએ; કેમ કે અપૌરુષેય વચન સ્વીકારવાથી પુરુષના વચનમાં રાગાદિ ભાવારૂપ દોષની પ્રાપ્તિ થાય છે તેવા દોષની પ્રાપ્તિ અપૌરુષેય વચન સ્વીકારવાથી થશે નહિ. તેના નિરાકરણ માટે ટીકાકારશ્રી કહે છે કે અપૌરુષેય વચન સંભવી શકે નહિ; કેમ કે પુરુષના વ્યાપારથી જે બોલાયેલું હોય તે વચન કહેવાય. જેને બોલનાર કોઈ ન હોય તેવું વચન સંભવી શકે નહિ.
વળી, પુરુષથી ન બોલાયેલું એવું વચન ક્યારેય સંભળાતું નથી. અને ક્યારેક સંભળાતું હોય તો આ વચનને બોલનાર કોઈક પિશાચાદિ હશે તેવી શંકા નિવર્તન પામતી નથી. માટે કોઈ પુરુષથી બોલાયેલું ન હોય તેવું વચન પ્રમાણ છે અને તેવા વચનથી કરાયેલી પ્રવૃત્તિ ધર્મ છે' તેમ કહી શકાય નહિ, પરંતુ જિનપ્રણીત વચનથી જ કરાયેલી પ્રવૃત્તિ ધર્મરૂપ છે તેમ કહી શકાય. llall ઉત્થાન :
ત્રીજા શ્લોકની શ્લોકસ્પર્શી ટીકા પૂરી કરી. હવે ગ્રંથકારશ્રી હરિભદ્રસૂરિ ત્રીજા શ્લોકના અંતર્ગત જ ધર્મનો બોધ કરાવવા અર્થે અવાંતર ૫૮ સૂત્રો બતાવે છે. ત્યારપછી ગ્રંથકારશ્રીનો ૪થો શ્લોક પ્રાપ્ત થશે. અવતરણિકા :
अथामुमेव धर्मं भेदतः प्रभेदतश्च बिभणिषुराह - અવતરણિયાર્થ:
હવે આ જ ધર્મને ભેદ-પ્રભેદથી કહેવાની ઇચ્છાવાળા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – સૂત્ર
सोऽयमनुष्ठातृभेदात् द्विविधः गृहस्थधर्मो यतिधर्मश्च ।।१।। સૂત્રાર્થ :
તે આ પૂર્વમાં ધર્મનું લક્ષણ બતાવ્યું તે આ ઘર્મ, અનુષ્ઠાતૃના ભેદથી બે પ્રકારનો છે. (૧) ગૃહસ્થધર્મ અને (૨) યતિધર્મ. ||૧|| ટીકા :'सः' यः पूर्वं प्रवक्तुमिष्टः 'अयं' साक्षादेव हृदि विवर्त्तमानतया प्रत्यक्षः 'अनुष्ठातृभेदात्'
