________________
પ૦
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૧૬, ૧૭ કરાયે છતે, ત્યાં તે સ્થાનમાં પ્રવૃત્ત ઉપદ્રવના વશથી પૂર્વ પ્રાપ્ત ધર્મ, અર્થ, કામનો વિનાશ સંભવ હોવાને કારણે અને નવા ધર્મ, અર્થ, કામના અનુપાર્જનને કારણે ઉભય પણ લોકમાં અનર્થ જ પ્રાપ્ત થાય છે.
‘ત્તિ” શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. II૧૬ ભાવાર્થ :
સામાન્ય રીતે જીવો પોતાના રક્ષણ અર્થે ઉપદ્રવવાળા સ્થાનનો ત્યાગ કરે છે. તેવા ત્યાગને અહીં ધર્મરૂપે કહેલ નથી; પણ જે ગૃહસ્થો દેવની ઉપાસના કરીને મોક્ષ અર્થે ઉદ્યમ કરે છે અને શક્તિ અનુસાર ધર્મને પ્રધાન કરીને ધર્મ, અર્થ, કામ પુરુષાર્થો સેવે છે, જેના દ્વારા આ લોકમાં પણ સુખી છે અને પરલોકમાં પણ ધર્મપ્રધાન જીવ હોવાથી સુખી થશે, તેવા વિવેકી પુરુષો વિચારે છે કે પૂર્વના ઋષિઓ જેવા આપણે નથી, તેથી ઉપદ્રવવાળા સ્થાનમાં રહેવાથી ત્રણે પુરુષાર્થનો નાશ થશે, તેથી આ લોક અને પરલોકમાં અહિત થશે. માટે તેના રક્ષણ અર્થે તેવા સ્થાનનો ત્યાગ કરે તે ધર્મનું અંગ હોવાથી ધર્મ છે.
અહીં કહ્યું કે પૂર્વમાં પ્રાપ્ત કરાયેલા ધર્મ, અર્થ અને કામનો ઉપદ્રવના વશથી નાશ થાય છે. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે પૂર્વમાં પ્રાપ્ત કરાયેલો ધર્મ તો આત્મામાં પુણ્યબંધરૂપે કે સંસ્કારરૂપે રહેલ છે. તેનો નાશ કઈ રીતે થઈ શકે ? તેનો આશય એ છે કે ઉપદ્રવવાળા સ્થાનમાં રહેવાથી ક્લેશની પ્રાપ્તિ થવાને કારણે પૂર્વમાં સેવેલા ધર્મથી પડેલા ઉત્તમ સંસ્કારો પણ નાશ પામે છે અને બંધાયેલું પુણ્ય પણ નાશ પામે છે અને ક્લેશમાં મૃત્યુ થાય તો દુર્ગતિની પણ પ્રાપ્તિ છે. ll૧૧ાા અવતરણિકા :
તથા -
અવતરણિતાર્થ :
અને – સૂત્ર -
(૭) વોચાડડયગમ્ II99ના સૂત્રાર્થ:
(૭) વયોગ્યનું પોતાને ઉચિત એવા રાજાદિનું, આશ્રયણ. ll૧૭ના ટીકા :
'स्वस्य' आत्मनो योग्यस्य' उचितस्य रक्षाकरस्य राजादेरपूर्वलाभसंपादनलब्धरक्षणक्षमस्य 'आश्रयणं' 'रक्षणीयोऽहं भवताम्' इत्यात्मसमर्पणम्, यत उक्तम्-"स्वामिमूलाः सर्वाः प्रकृतयः, अमूलेषु तरुषु किं
