________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૩૫
અવતરણિકાર્ય :
અને
સૂત્રઃ
-
યથોચિત વિનિયોઃ ||રૂ||
સૂત્રાર્થ :
યથોચિત વિનિયોગ કરવો એ ઉચિત ગૃહસ્થધર્મ છે. II૩૫]
--
૭૩
ટીકા ઃ
तस्य भर्तव्यस्य भृतस्य सतः 'यथोचितं' यो यत्र धर्मे कर्मणि वा समुचितः तस्य तत्र 'विनियोगः ' व्यापारणम्, अव्यापारितो हि परिवारः समुचितानुष्ठानेषु निर्विनोदतया द्यूतादिव्यसनमप्यभ्यस्येत् निष्फलशक्तिक्षयाच्चाकिञ्चित्करत्वेनावस्त्वपि स्यात्, एवं चासौ नानुगृहीतः स्यादपि तु विनाशित
કૃતિ રૂ।।
ટીકાર્ય :
तस्य भर्तव्यस्य વિનાશિત કૃતિ ।। ભર્તવ્ય એવા જીવોને પોષણ કર્યા પછી યથોચિત=જે ભર્તવ્ય, જે ધર્મ કે કર્મમાં ઉચિત હોય તેમાં તેમને વિનિયોજિત કરવો જોઈએ=વ્યાપારવાળો કરવો જોઈએ; કેમ કે ઉચિત અનુષ્ઠાનોમાં અવ્યાપારવાળો પરિવાર આનંદરહિતપણું હોવાને કારણે ઘૂતાદિ=જુગાર આદિ વ્યસન પણ સેવે અને નિષ્ફળ શક્તિનાં ક્ષયથી અકિંચિત્કરપણું હોવાને કારણે અવસ્તુ પણ થાય અને એ રીતે આ=પરિવાર, અનુગૃહીત ન થાય પરંતુ વિનાશિત થાય.
‘કૃતિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. I૩૫।।
*****
ભાવાર્થ:
પોતાની ભૂમિકા અનુસાર જે ગૃહસ્થ જે જે ભર્તવ્યનું પોષણ કરે, તેઓને ઉચિત ધર્મકૃત્યોમાં કે અન્ય કૃત્યોમાં વ્યાપારવાળા કરે, જેથી તેઓનું જીવન આનંદરહિત બને નહિ અને જો તેઓનું જીવન આનંદરહિત બને તો વ્યસનાદિ સેવીને વિનાશ પામે અને કદાચ વ્યસનાદિ ન સેવે તોપણ જે ધર્મકૃત્યોની તેમની શક્તિ છે તે નિષ્ફળ જાય; તેથી તેઓનો મનુષ્યભવ અકિંચિત્કર થાય અને તેઓનું પોષણ કરીને તેઓનું જે હિતરૂપ વસ્તુ થવાની હતી તે થાય નહિ, તેથી તેઓના ઉપર કોઈ ઉપકાર ન થાય, પરંતુ તેઓનો વિનાશ
જ થાય.
આનાથી એ ફલિત થાય કે ભર્તવ્યનું ઉચિત રીતે પોષણ કરીને તેઓનું આ લોક અને પરલોકમાં હિત થાય તેવું શાંતિમય જીવન બને તેવું કરવું જોઈએ, પરંતુ તેઓનું પોષણ કર્યા પછી તેઓના હિતની ઉપેક્ષા
