________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ / સૂત્ર–૩૭, ૩૮
ભાવાર્થ:
સૂત્ર-૩૪માં કહ્યું કે ભર્તવ્યનું રક્ષણ કરવું એ ગૃહસ્થનો ધર્મ છે. ભર્તવ્યનું રક્ષણ કરનાર પુરુષે તે ભર્તવ્યને સર્વ ઉચિત પ્રવૃત્તિમાં વ્યાપા૨વાળા ક૨વા જોઈએ અને તેઓનું આ લોકમાં અને પરલોકમાં એકાંતે હિત થાય તેમ ઉદ્યમ ક૨વો જોઈએ એમ સૂત્ર ૩૫-૩૬માં બતાવ્યું. હવે કોઈક કારણથી ભર્તવ્ય જીવો પણ અનર્થ પ્રાપ્ત કરે તેવા સંયોગમાં મુકાય તો સર્વ ઉદ્યમથી તેઓના આ લોક અને પરલોકના હિતનું રક્ષણ ક૨વું જોઈએ અને તે ૨ક્ષણ માટે જે ગુણો પ્રાપ્ત થયા ન હોય તેની પ્રાપ્તિ માટે ઉચિત યત્ન કરવો જોઈએ અને જે ગુણો તેમને પ્રાપ્ત થયા છે તે નાશ ન થાય તેની ઉચિત ચિંતા કરવી જોઈએ. આમ કરવાથી જ તે ભર્તવ્યના નાથ તરીકેનો ઉચિત વ્યવહાર સંપાદન કરાયેલો થાય છે.
७५
અહીં વિશેષ એ છે કે આ રીતે જે વિવેકી ગૃહસ્થ યોગ્ય જીવને આ લોક અને પરલોકમાં સુખી કરે છે અને તેનાથી તે યોગ્ય જીવો અલ્પકાળમાં સમ્યગ્ ધર્મને પ્રાપ્ત કરીને સંસારનો અંત ક૨શે તે સર્વમાં નિમિત્તભાવની પ્રાપ્તિ ભર્તવ્યના પોષણ કરનાર વિવેકી ગૃહસ્થને પ્રાપ્ત થશે, તેથી તેનું પણ કલ્યાણ થશે. II૩૭॥
અવતરણિકા :
તથા -
અવતરણિકાર્થ --
અને
સૂત્ર :
[99] નન્નુ જ્ઞાનસ્વગૌરવરક્ષે।।૩૮।।
(૧૯) ગર્હામાં=ગર્હણીય વ્યક્તિની પ્રાપ્તિમાં, જ્ઞાન=યથાર્થ નિર્ણય, અને સ્વથી ગૌરવની રક્ષા કરવી જોઈએ. II૩૮/
સૂત્રાર્થ
-
ટીકા ઃ
'ग' गर्हणीये कुतोऽपि लोकविरुद्धाद्यनाचारासेवनान्निन्दनीयतां प्राप्ते भर्तव्ये सामान्यतो वा सर्वस्मिन् जने किं विधेयमित्याह - 'ज्ञानं' संशयविपर्ययाऽनध्यवसायपरिहारेण यथावत् स्वरूपनिश्चयः, ‘સ્વોરવરક્ષા, સ્વેન’ આત્મના ‘ગૌરવં’ પુરÓરળ સ્વોરવું તસ્ય ‘રક્ષા’ નિવારળમ્, તતો જ્ઞાન ધ स्वगौरवरक्षा च 'ज्ञानस्वगौरवरक्षे' कर्त्तव्ये, गह्यों ह्यर्थः सम्यग् ज्ञातव्यः प्रथमतः, ततोऽनुमति - दोषपरिहाराय सर्वप्रकारैर्न पुरस्कारस्तस्य कर्त्तव्य इति ।। ३८ ।।
