________________
પ૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ અધ્યાય-૧, સૂત્ર-૨૦ प्रातिवेश्यं यत्र तद् अनुचितप्रातिवेश्यम्, चः समुच्चये, किं पुनः कारणमतिप्रकटादि अस्थानमिति ? उच्यते-अतिप्रकटे प्रदेशे गृहं क्रियमाणं परिपार्श्वतो निरावरणतया चौरादयो निःशङ्कमनसोऽभिभवितुमुत्सहन्ते, अतिगुप्तं पुनः सर्वतो गृहान्तरैरतिनिरुद्धत्वान्न स्वशोभां लभते, प्रदीपनकाद्युपद्रवेषु च दुःखनिर्गमप्रवेशं भवति, अनुचितप्रातिवेश्यत्वे पुनः “संसर्गजा दोषगुणा भवन्ति" [] इति वचनात् कुशीलप्रातिवेशिकलोकालापदर्शनसहवासदोषवशात् स्वतः सगुणस्यापि जीवस्य निश्चितं गुणहानिઅદ્યતે રૂત્તિ તરિષદ. Rાર ના ટીકાર્ચ -
તત્ર. તત્રિવેઃ II ત્યાં=ગૃહકરણમાં, અતિપ્રકટ અસવિહિત ગૃહાત્તરપણું હોવાને કારણે અતિ ખુલ્લું, અતિગુપ્ત=સર્વ બાજુથી અતિસબ્રિહિત એવા ગૃહાતરોથી નહિ જણાતા દ્વારાદિ વિભાગ પણાને કારણે અતિ પ્રચ્છન્ન.
ત્યારપછી સમાસ બતાવે છે –
અતિપ્રકટ અને અતિગુપ્ત એ અતિપ્રકટઅતિગુપ્ત અસ્થાન છે=ગૃહકરણનું અનુચિત સ્થાન છે. અને અનુચિત પાડોશવાળા અસ્થાન છે.
પ્રાતિવેશ્યનો સમાસ કરે છે – પાસે વસનારાનો=સવિહિત બીજા આદિ ગૃહવાસીઓનો, કર્મ અથવા ભાવ તે પ્રાતિશ્ય છે. અનુચિત પાડોશીઓ કોણ છે ? તે બતાવે છે – ઘૂતાદિવ્યસનથી હણાયેલા હોવાને કારણે ધાર્મિકોને અયોગ્ય એવા પાડોશીઓ જ્યાં છે તે અનુચિત પાડોશીવાળું સ્થાન છે. વળી, અતિપ્રકટાદિ અસ્થાન કયા કારણથી છે ? એથી કહે છે –
અતિપ્રકટ પ્રદેશમાં ગૃહ કરાતું ચારે બાજુથી નિરાવરણ હોવાને કારણે નિઃશંકાનવાળા ચોરાદિ અભિભવ કરવા ઉત્સાહિત થાય છે. વળી, અતિગુપ્ત એવું ગૃહ સર્વબાજુથી ગૃહત્તરોથી અતિ વિરુદ્ધ હોવાને કારણે સ્વશોભાને=ઘરની શોભાને પામતું નથી અને અગ્નિ આદિ ઉપદ્રવોમાં દુઃખપૂર્વક નિર્ગમાં પ્રવેશ થાય છે. વળી અનુચિત પાડોશી હોતે છતે “સંસર્ગથી દોષ અને ગુણો થાય છે.” છે એ પ્રકારનું વચન હોવાને કારણે ખરાબ પાડોશીઓના આલાપ, દર્શન, સહવાસના દોષપણાથી સ્વતઃ ગુણવાળા પણ જીવતી નિશ્ચિત ગુણહાનિ થાય છે, તેથી તેનો નિષેધ છે. w૨૦| ભાવાર્થ
ગૃહ કેવું કરવું ? ઇત્યાદિનો ઉપદેશ આરંભ-સમારંભ રૂપ છે, તેથી તેવો ઉપદેશ યોગીઓ આપે નહિ. આમ છતાં ધર્મપ્રધાન જીવનાર ગૃહસ્થ ઉચિત સ્થાને ગૃહનિર્માણ કરે તો તેના જીવનમાં સંકટ આવવાનો
