________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૧૧ पुनरर्थः 'अनर्थः' उपघातः आयत्यामेव । इदमुक्तं भवति-अन्यायप्रवृत्तिरेव तावदसंभविनी, राजदण्डभयादिभिर्हेतुभिः प्रतिहतत्वात्, पठ्यते च - "राजदण्डभयात् पापं नाचरत्यधमो जनः ।। પરત્નોમયાન્નધ્ય:, સ્વમાવાવ રોત્તમ: II૭TI” ] अथ कश्चिदधमाधमतामवलम्ब्य अन्यायेन प्रवर्तते तथाप्यर्थसिद्धिरनैकान्तिकी, तथाविधाशुद्धसामग्रीसव्यपेक्षपाकस्य कस्यचिदशुभानुबन्धिनः पुण्यविशेषस्य उदयवशात् स्यादन्यथा पुनर्नेति, यश्चानर्थः सोऽवश्यंभावी, अन्यायप्रवृत्तिवशोपात्तस्य अशुद्धकर्मणः नियमेन स्वफलमसंपाद्योपरमाभावात् । पठ्यते च - “अवश्यमेव भोक्तव्यं कृतं कर्म शुभाशुभम् ।
નામુ ક્ષીયતે કર્મ ઋત્પટિશનૈરવિ પાટા” ] ા૨ાા ટીકાર્ય -
અત' ...શોટિશર આનાથી=પૂર્વમાં કહેલા સ્વરૂપવાળા ચાયથી ન્યાયપૂર્વક ધન કમાવાની પ્રવૃત્તિથી, અન્યથા પણ પ્રવૃત્તિમાં=અન્યાયસ્વરૂપ પ્રકારથી, વ્યાપાર કરવારૂપ પ્રવૃત્તિમાં પાક્ષિક અર્થલાભ થાય=વૈકલ્પિક ધનપ્રાપ્તિ થાય=ક્યારેક થાય, ક્યારેક ન થાય. વળી, નિસંશય આયતિમાં જ=ભવિષ્યમાં જ, અનર્થ=ઉપઘાત થાય.
આ કહેવાયેલું થાય છે=સૂત્રના વચનથી આ કહેવાયેલું થાય છે. અન્યાય પ્રવૃત્તિ જ અસંભવી છે; કેમ કે રાજદંડભય આદિ હેતુઓથી પ્રતિહતપણું છે-અન્યાયની પ્રવૃત્તિની નિવૃત્તિ છે.
અને કહેવાય છે – “રાજદંડના ભયથી અધમ પુરુષ પાપ આચરતા નથી. પરલોકના ભયથી મધ્યમ પુરુષ પાપ આચરતા નથી. અને સ્વભાવથી જ ઉત્તમ પુરુષ પાપ આચરતા નથી. હા" ).
હવે કોઈક અધમાધમતાને અવલંબીને અન્યાયથી ધન કમાવામાં પ્રયત્ન કરે તોપણ અર્થસિદ્ધિ ધનની પ્રાપ્તિ અને કાત્તિકી છે=ધનની પ્રાપ્તિ થાય પણ અને ન પણ થાય એ પ્રકારનો વિકલ્પ છે. કઈ રીતે ધનની પ્રાપ્તિ અનેકાન્તિકી છે ? તે સ્પષ્ટ કરે છે –
તેવા પ્રકારના અશુદ્ધ સામગ્રીની અપેક્ષાએ પાકને પામનાર એવા કોઈક અશુભઅનુબંધવાળા પુણ્યવિશેષતા ઉદયના વશથી થાય ધનની પ્રાપ્તિ થાય. અન્યથા વળી તેવું પુણ્ય ઉદયમાં ન હોય તો, ધનની પ્રાપ્તિ થાય નહિ અને જે અનર્થ છે અન્યાયપૂર્વકના ધનઅર્જનથી થનારું અનર્થ છે તે અવયંભાવી છે; કેમ કે અત્યાય પ્રવૃત્તિના વશથી બંધાયેલા અશુભકર્મના સ્વફલને સંપાદન કર્યા વગર નિયમથી ઉપરમનો અભાવ છે=નાશનો અભાવ છે.
