________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૧૨
સૂત્રાર્થ
:
39
(૨) બહુવિરુદ્ધથી અન્યત્ર સમાન કુલ, સમાનશીલાદિ અને અગોત્રવાળા સાથે વિવાહ કરવો એ સામાન્યથી ગૃહસ્થનો ધર્મ છે. II૧૨।।
ટીકા ઃ
व्यवहारः,
'समानं' तुल्यं 'कुलं' पितृपितामहादिपूर्वपुरुषवंशः 'शीलं ' नद्यमांसनिशाभोजनादिपरिहाररूपो 'आदि'शब्दात् विभववेषभाषादि च येषां ते तथा, तैः कुटुम्बिभिः लोकैः सह, ‘ગોત્રને:’ गोत्रं नाम तथाविधैकपुरुषप्रभवो वंशः, ततो गोत्रे जाताः गोत्रजाः, तत्प्रतिषेधात् अगोत्रजाः, तैरतिचिरकालव्यवधानवशेन त्रुटितगोत्रसंबन्धैश्चेति, किमित्याह - 'वैवाद्यं' विवाह एव तत्कर्म वा વૈવાદ્યમ્, ‘સામાન્યતો ગૃહ્નસ્વધર્મ' કૃતિ પ્રતમ્, વિવિશેષેળ? નેત્યાદ−‘અન્યત્ર’ વિના ‘વર્તુવિન્દ્રેક્ષ્યઃ' कुतोऽपि महतोऽनौचित्यात् 'बहुभिः' तज्जातिवर्त्तिभिस्तत्स्थानतद्देशवासिभिर्वा जनैः सह 'विरुद्धा' घटनामनागता बहुविरुद्धाः, तैः, बहुविरुद्धान् लोकान् वर्जयित्वेत्यर्थः । असमानकुलशीलादित्वे हि परस्परं वैसदृश्यात् तथाविधनिर्व्रणसंबन्धाभावेन असंतोषादिसंभवः ।
ટીકાર્યઃ
‘સમાન’ અસંતોષાવિસંમવઃ । સમાન=તુલ્ય, કુલ=પિતા, દાદા આદિ પૂર્વપુરુષનો વંશ, અને સમાન શીલ=મઘ-માંસ-રાત્રિભોજન આદિ પરિહારરૂપ આચરણા, અને આદિ શબ્દથી વૈભવ, વેષ, ભાષા આદિ છે જેઓને તે તેવા છે=સમાન કુલ-શીલાદિવાળા છે તેવા સાથે અને અગોત્રવાળા સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ એમ અન્વય છે.
“અગોત્રજા”નો અર્થ સ્પષ્ટ કરે છે ·
ગોત્ર એટલે તેવા એક પુરુષથી ઉત્પન્ન થયેલો વંશ, તેથી ગોત્રમાં જે થયેલા હોય તે ગોત્રજ કહેવાય, તેના પ્રતિષેધથી અગોત્રજ કહેવાય. અર્થાત્ અતિ ચિરકાળના વ્યવધાનના વશથી ત્રુટિત થયેલા ગોત્રસંબંધવાળા સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ. એ પ્રકારનો સામાન્યથી ગૃહસ્થધર્મ છે.
શું અવિશેષથી સમાન કુલ-શીલાદિવાળા સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ ? એ પ્રકારની શંકામાં કહે
બહુવિરુદ્ધને છોડીને સમાનકુલશીલાદિ સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ.
બહુવિરુદ્ધને છોડીને કેમ સમાનકુલ સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ ? એથી કહે છે
કોઈ પણ કારણે મહાન અનૌચિત્યથી તે જાતિવર્તી ઘણા લોકો સાથે અથવા તે સ્થાન, તે દેશવાસી ઘણા લોકો સાથે જેઓ વિરુદ્ધ હોય તેવા વિરુદ્ધ લોકોને છોડીને સમાન કુલ-શીલાદિ સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ. અસમાન કુલ-શીલાદિપણામાં પરસ્પર વિસદૃશ્યતાને કારણે તેવા પ્રકારના નિર્વાહ કરે તેવા સંબંધના અભાવના કારણે અસંતોષ આદિનો સંભવ છે.
