________________
૩૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૧૨
ભાવાર્થ :
સગૃહસ્થ હંમેશાં ધર્મને પ્રધાન કરીને ધર્મનો વ્યાઘાત ન થાય તે રીતે ક્લેશ વગર જીવન જીવવા ઇચ્છે છે અને ચિત્ત ઉત્તમ બને તે માટે સ્વભૂમિકા અનુસાર દાનાદિ કૃત્યો કરે છે. તેવા ગૃહસ્થોએ જે પ્રકારના પોતે આચાર પાળતા હોય તેવા સમાન આચારવાળા સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ. જેથી અસમાન કુલશીલાદિવાળા સાથે વિવાહ કરવાથી આચારોની અત્યંત વિસશતાને કારણે અસંતોષ આદિ ક્લેશો થાય નહિ.
વળી, સદ્ગુહસ્થોને સમાન ગોત્રવાળા સાથે વિવાહ કરવાનો વ્યવહારમાં નિષેધ છે, તેથી અસમાન ગોત્રવાળા સાથે, સમાન કુલશીલાદિવાળા સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ તેમાં પણ અપવાદ કહે છે –
સમાન કુલશીલાદિવાળા પણ જેઓ બહુવિરુદ્ધ કૃત્યો કરનારા હોય તેવા સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ નહિ; કેમ કે બહુવિરુદ્ધ કૃત્યો કરનારા સાથે વિવાહ કરવાથી સંક્લેશ થવાના પ્રસંગો પ્રાપ્ત થાય. ટીકા -
किञ्च, विभववैषम्ये सति कन्या महतः स्वपितुरैश्वर्यादल्पविभवं भर्तारमवगणयति, इतरोऽपि प्रचुरस्वपितृविभववशोत्पत्राहङ्कारः तत्पितुर्विभवविकलत्वेन दुर्बलपृष्ठोपष्टम्भां कन्यामवजानाति । तथा गोत्रजैर्वैवाह्ये स्वगोत्राचरितज्येष्ठकनिष्ठताव्यवहारविलोप: स्यात्, तथाहि-ज्येष्ठोऽपि वयोविभवादिभिः कन्यापिता कनिष्ठस्यापि जामातृकपितुः नीचैर्वृत्तिर्भवति, न च गोत्रजानां रूढं ज्येष्ठकनिष्ठव्यवहारम्, अतिलघ्य अन्यो वैवाह्यव्यवहारो गुणं लभते, अपि तु तद्व्यवहारस्य प्रवृत्तौ गोत्रजेषु पूर्वप्रवृत्तविनयभङ्गात् महान् अनर्थ एव संपद्यते । तथा बहुविरुद्धैः सह संबन्धघटनायां स्वयमनपराद्धानामपि तत्संबन्धद्वारा आयातस्य महतो विरोधस्य भाजनभवनेन इहलोकपरलोकार्थयोः क्षतिः प्रसजति, जनानुरागप्रभवत्वात् संपत्तीनामिति पर्यालोच्य उक्तं-'समानकुलशीलादिभिः अगोत्रजैः वैवाह्यमन्यत्र बहुविरुद्धेभ्यः' इति । ટીકાર્ય :
વિખ્ય » રૂતિ . વળી, વૈભવતા વૈષમ્યમાં કન્યા પોતાના પિતાના મહાન એશ્વર્યના કારણે અલ્પવૈભવવાળા પતિની અવગણના કરે છે. ઈતર પણ=પતિ પણ, પ્રચુર પોતાના પિતાના વૈભવના વશથી ઉત્પન્ન થયેલા અહંકારવાળો પત્નીના પિતાના વૈભવના વિકલપણાના કારણે દુર્બલપૃષ્ઠઉપખંભવાળી કન્યાની તેના પિતા તરફના નબળા ટેકાવાળી કન્યાની, અવગણના કરે છે. અને ગોત્રવાળા સાથે વિવાહમાં સ્વગોત્રથી આચરિત જયેષ્ઠતાના વ્યવહારનો વિલોપ થાય. તે આ પ્રમાણે –
વય અને વૈભવ આદિથી જયેષ્ઠ પણ કન્યાના પિતા કનિષ્ઠ પણ જમાઈના પિતાથી નીચ વૃત્તિવાળા થાયઃનાના થાય, અને ગોત્રમાં થયેલા પુરુષોનો રૂઢ જયેષ્ઠ-કનિષ્ઠનો વ્યવહાર ઉલ્લંઘન
