________________
૪૦.
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૧૨ मिथः समवायात् गान्धर्वः ५, पणबन्धेन कन्याप्रदानमासुरः ६, प्रसह्य कन्याऽऽदानात् राक्षसः ७, सुप्तप्रमत्तकन्याऽऽदानात् पैशाचः ८, एते चत्वारोऽधा अपि नाधाः , यद्यस्ति वधूवरयोरनपवादं परस्पररुचितत्वमिति । शुद्धकलत्रलाभफलो विवाहः । तत्फलं च सुजातसुतसन्ततिः, अनुपहता चित्तनिर्वृतिः, गृहकृत्यसुविहितत्वम्, आभिजात्याचारविशुद्धत्वम्, देवातिथिबान्धवसत्कारानवद्यत्वं વેતિ | कुलवधूरक्षणोपायाश्चैते - गृहकर्मविनियोगः, परिमितोऽर्थसंयोगः, अस्वातन्त्र्यम्, सदा च मातृतुल्यस्त्रीलोकावरोधनमिति ।। रजकशिलाकुकुरकर्परसमा हि वेश्याः, कस्तासु कुलीनो रज्येत? यतो दाने दौर्भाग्यम्, सत्कृतौ परोपभोग्यत्वम्, आसक्तौ परिभवो मरणं वा, महोपकारेऽप्यनात्मीयत्वम्, बहुकालसंबंधेऽपि त्यक्तानां तदैव पुरुषान्तरगमनमिति वेश्यानां कुलाऽऽगतो धर्म इति ।।१२।। ટીકાર્ય :
ન્ન ર... ધર્મ વિ . અને અહીં=વિવાહના પ્રસંગમાં, લૌકિક નીતિશાસ્ત્ર આ છે=આગળમાં કહેવાય છે એ છે. ૧૨ વર્ષની સ્ત્રી, ૧૬ વર્ષનો પુરુષ તે વિવાહયોગ્ય છે. વિવાહપૂર્વકનો વ્યવહાર, કુટુંબઉત્પાદનપરિપાલનરૂપ વ્યવહાર ચાર વર્ણોને કુલીન કરે છે.
યુક્તિથી વર્ણનું વિધાન સગપણનું વિધાન, અને અગ્નિદેવતાની સાક્ષીએ પાણિગ્રહણ વિવાહ છે. અને તે=વિવાહ બ્રાહ્માદિભેદથી આઠ પ્રકારનો છે. (૧) બ્રાહ્મવિવાહ: જેમાં વરને અલંકૃત કરીને કન્યા અપાય છે તે બ્રાહ્મવિવાહ છે.
(૨) પ્રાજાપત્યવિવાહ: તું આ ભાગ્યશાળીની સધર્મચારિણી થાય એ પ્રકારે વિભવના વિનિયોગ વડે ધનના વ્યય વડે, કન્યાના પ્રદાનથી વિવાહ થાય છે તે પ્રાજાપત્યવિવાહ છે.
(૩) આર્ષવિવાહ : ગોમિથુન પુરસ્સર કન્યાના પ્રદાનથી=ગાય-બળદ યુક્ત કન્યાના દાનથી, આર્ષવિવાહ થાય છે. (૪) દેવવિવાહ: તે દેવવિવાહ છે જેમાં યજ્ઞાર્થબ્રાહ્મણને કવ્યાનું પ્રદાન જ દક્ષિણા છે.
આ ચારે પણ વિવાહો ધર્મવિવાહો છે; કેમ કે ગૃહસ્થઉચિત દેવપૂજનાદિ વ્યવહારોનું આવું વિવાહનું અંતરંગ કારણપણું છે. અને માતા-પિતા અને બંધુઓનું પ્રમાણપણું છે=સંમતપણું છે. (૫) ગાંધર્વ વિવાહ: પરસ્પર અનુરાગ વડે સ્ત્રી-પુરુષના સંબંધથી ગાંધર્વવિવાહ છે. (૬) આસુરવિવાહ : પણબન્ધથી શરતથી, કન્યાનું પ્રદાન આસુરવિવાહ છે. (૭) રાક્ષસવિવાહ: પ્રસા=બળાત્કારે, કન્યાના ગ્રહણથી રાક્ષસવિવાહ છે.
