________________
૩૯
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૧૨ કરીને અન્ય વિવાહનો વ્યવહાર ગુણને પ્રાપ્ત કરતો નથી, પરંતુ તે વ્યવહારની પ્રવૃત્તિમાં ગોત્રજોમાં પૂર્વપ્રવૃત્ત વિનયનો ભંગ થવાથી મહાન અનર્થ જ પ્રાપ્ત થાય છે અને બહુવિરોધી પ્રવૃત્તિઓ કરનારા સાથે સંબંધની ઘટનામાં વિવાહ કરવામાં, સ્વયં અપરાધવાળાઓને પણ તેના સંબંધ દ્વારા=લગ્નના સંબંધ દ્વારા, પ્રાપ્ત થયેલા મહાન વિરોધતા ભાજન થવાને કારણે આ લોક અને પરલોકના પ્રયોજનની ક્ષતિ પ્રાપ્ત થાય છે, કેમ કે સંપત્તિનું લોકના અનુરાગપ્રભવપણું છે એ પ્રમાણે પર્યાલોચન કરીને સમાન કુલ-શીલાદિ અને અગોત્રવાળા સાથે બહુવિરોધીઓને છોડીને વિવાહ કરવો જોઈએ એ પ્રમાણે કહેવાયું છે. ભાવાર્થ -
કન્યા અને પતિના વૈભવનું વૈષમ્ય હોય તો પરસ્પર ક્લેશ થવાના પ્રસંગો આવે છે, તેથી સમાન વૈભવવાળા સાથે વિવાહ કરવો જોઈએ.
વળી, સમાન ગોત્રવાળામાં જેઓ વૈભવ અને વય આદિથી મોટા હોય તેઓ હંમેશાં પોતાના ગોત્રના જીવનવ્યવહારના પ્રસંગોમાં પોતે મોટા છે એ પ્રકારનો આદરસત્કાર પામે છે. હવે જો સમાન ગોત્રમાં વિવાહ કરવામાં આવે તો વય-વૈભવથી મોટા પણ કન્યાના પિતા, જમાઈના પિતાથી નાના થાય, તેથી પરસ્પરનો વિનયનો વ્યવહાર પૂર્વમાં પ્રવૃત્ત હતો તેનો ભંગ થાય, તેથી ક્લેશ થવાનો પ્રસંગ આવે. માટે સમાન ગોત્રવાળા સાથે વિવાહ કરવાનો નિષેધ છે.
વળી, જેઓ બહુજનો સાથે વિરોધવાળા હોય તેઓની સાથે વિવાહ કરવામાં આવે તો પોતે અપરાધરહિત હોવા છતાં બહુ વિરોધી સાથેના સંબંધના કારણે પોતે પણ મહાન વિરોધનું ભાજન બને છે, તેથી બહુ વિરોધી સાથે વિવાહ કરવાથી સંપત્તિનો નાશ થાય તો આ લોક અને પરલોકમાં અનર્થની પ્રાપ્તિ થાય; કેમ કે બહુ લોકો સાથે વિરોધી પ્રવૃત્તિ કરનારાઓને સંપત્તિ નાશ થવાનો પ્રસંગ આવે. તેના કારણે આ લોકમાં પણ દુઃખી થવું પડે અને ક્લેશના કારણે પરલોકમાં પણ દુઃખી થવાનો પ્રસંગ આવે. ટીકા :__ अत्र च लौकिकनीतिशास्त्रमिदम्-द्वादशवर्षा स्त्री, षोडशवर्षः पुमान्, तौ विवाहयोग्यौ, विवाहपूर्वो व्यवहारः कुटुम्बोत्पादनपरिपालनारूपश्चतुरो वर्णान् कुलीनान् करोति, युक्तितो वरणविधानम्, अग्निदेवादिसाक्षिकं च पाणिग्रहणं विवाहः, स च ब्राह्मादिभेदादष्टधा ।
तथाहि-ब्राह्मो विवाहो यत्र वरायालङ्कृत्य कन्या प्रदीयते १, त्वं भवास्य महाभागस्य सधर्मचारिणीति विनियोगेन विभवस्य कन्याप्रदानात् प्राजापत्यः २, गोमिथुनपुरस्सरकन्याप्रदानादार्षः ३, स दैवो विवाहो यत्र यज्ञार्थमृत्विजः कन्याप्रदानमेव दक्षिणा ४, एते धर्ध्या विवाहाश्चत्वारोऽपि, गृहस्थोचितदेवपूजनादिव्यवहाराणामेतदन्तरङ्गकारणत्वान्मातुः पितुर्बन्धूनां च प्रामाण्यात् । परस्परानुरागेण
