________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૩ शास्त्रकारेण निदर्शनमकारि तत् ज्ञापयति निरनुष्ठानस्य निर्वाहविच्छेदेन गृहस्थस्य सर्वशुभक्रियोपरमप्रसङ्गादधर्म एव स्यादिति, पठ्यते च -
“वित्तीवोच्छेयंमी गिहिणो सीयंति सव्वकिरियाओ । નિરવેવસ્ય ૩ નુત્તો સંપુuો સંગમો વેવ //રા” [પખ્યા. ૪/૭] સારા ટીકાર્ય :
‘તત્ર' તો... સંગમ જેવા ત્યાં=કહેવા માટે ઉપક્રાન્ત એવા સામાન્ય વિશેષ રૂપ ગૃહસ્થ ધર્મમાં, સામાન્યથી ગૃહસ્થધર્મ આ છે –
જે પ્રમાણે કુલક્રમથી આવેલું પિતા, દાદા આદિ પૂર્વપુરુષના પરંપરાના આસેવન દ્વારા પોતાના કાળ સુધી આવેલું અનુષ્ઠાન ધર્મ છે એ પ્રકારે સૂત્રના અંતિમ ભાગ સાથે સંબંધ છે. વળી, તે અનુષ્ઠાન કેવું છે ? એથી કહે છે –
અતિત્વ છેeતેવા પ્રકારના પરલોકપ્રધાન એવા સુંદર જીવોને અત્યંત અનાદરણીયપણાને કારણે ગણીય એવા સુરાપાનાદિઃદારૂ આદિ, જે વિશ્વ તેના વિષેધથી અતિત્વ અનુષ્ઠાન છે. અને વિભવની અપેક્ષાએ=પોતાના મૂલધનરૂપ વિભવની અપેક્ષાએ અને “ગરિ' શબ્દથી સહાય, કાળ, ક્ષેત્રાદિના બલવી અપેક્ષાએ, વ્યાયથી શુદ્ધ માત તુલા ઉચિતકલાના વ્યવહાર આદિરૂપ અને આસેવનીય એવા અવસરવાળા ચિત્તની આરાધનાદિરૂપ ચાયથી, યુક્ત અને વાણિજ્ય, રાજસેવાધિરૂપ અનુષ્ઠાન ગૃહસ્થ ધર્મ છે.
આ કહેવાયેલું થાય છે=સૂત્રમાં જે વાણિજ્ય રાજસેવાદિરૂપ અનુષ્ઠાનને ધર્મ કહ્યો તેનાથી આગળમાં કહેશે એ કહેવાયેલું થાય છે. સર્વ શિષ્ટ પુરુષને સંમત એવા ચાયની પ્રધાનતાવાળું, પોતાના વૈભવના તૃતીય ભાગાદિ દ્વારા વ્યવહારને આચરનારા અને રાજસેવાદિમાં તેને ઉચિત ક્રમના અનુવર્તી, કુલક્રમથી આવેલ અનિન્દ અનુષ્ઠાન કરનારા, અત્યંત નિપુણ બુદ્ધિવાળા, આથી જ સર્વ અપાયસ્થાનના પરિહારવાળા ગૃહસ્થને ધર્મ જ થાય; કેમ કે દીન, અનાથ આદિના ઉપયોગનું યોગ્યપણું હોવાને કારણે અને ધર્મના સાધન એવા વિભવનું ઉપાર્જન પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધ ચિતપણું છે.
અને જે આદિમાં જ ગૃહસ્થ સંબંધી એવા અનિન્ય અનુષ્ઠાનનું અતિત્વ એવું ધન અર્જનની ક્રિયારૂપ અનુષ્ઠાનનું, ધર્મપણાથી શાસ્ત્રકારે નિદર્શન કર્યું તે જણાવે છે.
શું જણાવે છે ? તે સ્પષ્ટ કરે છે – નિરનુષ્ઠાનવાળા=ધન અર્જત પ્રત્યે અપ્રયત્નવાળા ગૃહસ્થના નિર્વાહનો વિચ્છેદ થવાથી ગૃહસ્થની સર્વ શુભક્રિયાના ઉપરમનો પ્રસંગ હોવાથી અધર્મ જ થાય.
અને કહેવાય છે –
