________________
૨૫
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૩, ૪ જીવો આ લોકમાં પણ ધન કમાઈને ઉચિત ધર્મકૃત્યો કરવા દ્વારા સુંદર ચિત્તવાળા બને છે અને સદ્ગતિમાં જાય છે, તેથી ધનના અર્જનની ક્રિયા પણ ધર્મનું અંગ બનવાથી ધર્મરૂપ છે.
વળી, પંચાશકનું ઉદ્ધરણ આપ્યું તેનો અર્થ એ છે કે “ગૃહસ્થ ધનઅર્જન ન કરે તો આજીવિકાનો ઉચ્છેદ થાય છે અને આજીવિકા નહિ થતી હોવાને કારણે જીવન ક્લેશકારી બને છે, તેથી દાનાદિ સર્વ ક્રિયાઓ સીદાય છે.” પરંતુ જો સર્વભાવો પ્રત્યે નિરપેક્ષ એવું તેનું ચિત્ત હોય તો તે ગૃહસ્થ આજીવિકાના અભાવમાં પણ સંક્લેશ વગર રહી શકે. જો તે ગૃહસ્થ સર્વભાવો પ્રત્યે નિરપેક્ષ રહી શકતો હોય તો તેને સર્વવિરતિસંયમ ગ્રહણ કરવું ઉચિત છે. III અવતરણિકા :
अथ कस्मात् 'न्यायत' इत्युक्तमिति, उच्यते - અવતરણિકાર્ય :
વ્યાયથી એ પ્રમાણે કયા કારણથી કહ્યું સૂત્ર-૩માં કયા કારણથી કહ્યું ? એથી કહે છે – ભાવાર્થ :
સૂત્ર-૩માં કહેલ કે શુદ્ધ માપતોલ, ઉચિત કલા અને શુદ્ધવ્યવહાર આદિ ન્યાયપૂર્વક ગૃહસ્થ ધન કમાવું જોઈએ. ત્યાં વિચારકને પ્રશ્ન થાય કે ગમે તે રીતે ધન મળે તો ધનથી ધર્મ આદિ સર્વ કાર્યો સારી રીતે થઈ શકે છે, તેથી ન્યાયથી ધન કમાવું જોઈએ એમ કેમ કહ્યું ? એથી કહે છે – સૂત્ર :
न्यायोपात्तं हि वित्तमुभयलोकहिताय ।।४।। इति । સૂત્રાર્થ :
જે કારણથી ન્યાયથી અર્જન કરાયેલું ધન ઉભયલોકના હિત માટે છે, તેથી ન્યાયપિાત્ત ધન કમાવું જોઈએ એમ સૂત્ર-૩ સાથે સંબંધ છે. llll ટીકા -
ચાલોપાત્ત'=શુદ્ધ વ્યવહારોપાર્જિતું, ‘દિઃ '= , “વિત્ત'=દ્રવ્ય, નિર્વાદ, વિનિત્યાદ'उभयलोकहिताय', उभयोः इहलोकपरलोकरूपयोः लोकयोः 'हिताय' कल्याणाय संपद्यते ।।४।। ટીકાર્ય :
ચાવોપાત્ત ..... સંપદ્યતે | હિ=જે કારણથી, ચાયથી ઉપા=શુદ્ધવ્યવહારથી ઉપાર્જિત એવું, વિત=જીવનનિર્વાહનો હેતુ એવું દ્રવ્ય, ઉભયલોકના હિત માટે આ લોક અને પરલોકના કલ્યાણ માટે, થાય છે. I૪
