________________
૩૦
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૭, ૮ દારુણ અત્યંત અનર્થનો હેતુ, તેનો ભાવ=તેપણું અત્યંત અતર્થના હેતુપણું હોવાથી અન્યાયઉપાર્જિત ધન અહિત માટે જ છે એમ અવય છે. બીજે ઠેકાણે પણ કહેવાયું છે.
“પાપ વડે જ ધનમાં રાગાંધ પુરુષ જે ક્વચિત્ ફલ પ્રાપ્ત કરે છે તે વદિશામg'ની જેમ તેનો વિનાશ કર્યા વગર નાશ પામતું નથી. જા.” ().
‘તિ’ શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ માટે છે. IIણા. ભાવાર્થ
માછલીને પકડવા માટે કાંટા ઉપર જે માંસ રાખવામાં આવે છે તે ગલ કહેવાય છે અને તે માંસને ખાવામાં લોલુપ માછલી જાળમાં ફસાઈને મૃત્યુ પામે છે. વળી, હરણને મારવા માટે સંગીતથી તેનું આવર્જન કરવામાં આવે છે. જે સુંદર ગીત છે તેને વશ થયેલ હરણ મૃત્યુને પ્રાપ્ત કરે છે. પતંગિયાં દીવાના પ્રકાશથી આવર્જિત થઈને દીવામાં બળીને મરે છે. આ સર્વની જેમ ધનમાં રાગાંધ થયેલ પુરુષ અન્યાયપૂર્વક ધન મેળવીને આ લોકમાં વિનાશ પામે છે. કદાચ બળવાન પાપાનુબંધી પુણ્ય વિદ્યમાન હોય તો આ ભવમાં વૈભવ આદિ નાશ ન પામે તોપણ તેનાથી બંધાયેલા પાપને કારણે પરલોકમાં દારુણ વિપાકને પ્રાપ્ત કરે છે. માટે અન્યાયઅર્જિત ધન અહિત માટે જ છે. શા અવતરણિકા :
नन्वेवमन्यायेन व्यवहारप्रतिषेधे गृहस्थस्य वित्तप्राप्तिरेव न भविष्यति, तत् कथं निर्वाहव्यवच्छेदे धर्महेतुश्चित्तसमाधिलाभः स्यादित्याशङ्क्याहઅવતરણિકાર્ય :
આ રીતે-સૂત્ર-૩માં કહ્યું કે, વ્યાયથી કરાયેલું ધનનું અર્જન ગૃહસ્થ ધર્મ છે અને ત્યારપછી તેની પુષ્ટિ અત્યાર સુધી કરી તે રીતે, અન્યાયથી વ્યવહારનો પ્રતિષેધ કરાય છd=ધન કમાવાની પ્રવૃત્તિનો પ્રતિષેધ કરાયે છતે, ગૃહસ્થને ધનની પ્રાપ્તિ જ થશે નહિ, તેથી નિર્વાહનો વ્યવચ્છેદ થયે છતે કેવી રીતે ધર્મના હેતુ એવા ચિત્તની સમાધિનો લાભ થાય ? એ પ્રકારની આશંકા કરીને કહે છે – ભાવાર્થ
ગૃહસ્થજીવનમાં જીવનનિર્વાહની ચિંતા ન થાય તેવા સંજોગો હોય તો ધર્મની ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરી શકે તે પ્રકારની ચિત્તની સ્વસ્થતા વર્તે છે. તે ચિત્તની સ્વસ્થતાપૂર્વકની સમાધિવાળા જીવો સ્વભૂમિકા અનુસાર ઉચિત ધર્મ એવી શકે છે. જેઓને આજીવિકાને અનુકૂળ ધનની પ્રાપ્તિ થતી નથી તેઓને ધર્મનું કારણ બને તેવી ચિત્તસમાધિ પણ પ્રાપ્ત થતી નથી. અન્યાયપૂર્વક ધન કમાવાનો નિષેધ કરવામાં આવે તો ઘણા ગૃહસ્થોને ધનની પ્રાપ્તિ પણ થાય નહિ, જેના કારણે તેઓના જીવન નિર્વાહનો પણ અભાવ થાય તો તેવા ગૃહસ્થો સ્વભૂમિકા અનુસાર ધર્મનું સેવન પણ કરી શકે નહિ. એ પ્રકારની આશંકા કરીને કહે છે –
