________________
૨૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૫, ૬ સંસારસમુદ્રથી તારનાર હોવાથી તીર્થરૂપ છે અને તેવી પ્રવૃત્તિના કારણે સજ્જન ગૃહસ્થો પરલોકમાં પણ હિતની પ્રાપ્તિ કરે છે. આપા અવતરણિકા -
अत्रैव विपक्षे बाधामाह - અવતરણિયાર્થ:
અહીં જ=ધન કમાવાની પ્રવૃત્તિમાં જ, વિપક્ષમાં બાધાને કહે છે=વ્યાયપૂર્વક ધન કમાવાથી વિપરીત અન્યાયપૂર્વક ધન કમાવામાં અનર્થને કહે છે – સૂત્ર :
હિતાર્થવા Tદ્દા રૂતિ | સૂત્રાર્થ :
અન્ય ન્યાયપૂર્વકના ધનથી અન્ય, અહિત માટે જ છે. IIકા ટીકા -
'अहितायैव' अहितनिमित्तमेव उभयोरपि लोकयोः, न पुनः काकतालीयन्यायेनापि हितहेतुरिति एवकारार्थः, 'अन्यत्' न्यायोपात्तवित्ताद् विभिन्नम्, अन्यायोपात्तवित्तमित्यर्थः ।।६।। ટીકાર્ય :
‘હિતા'... વિત્તમચર્થ | ઉભય પણ લોકમાં અહિત માટે જ છે અહિતનિમિત્ત જ છે પરંતુ કાકતાલીયન્યાયથી પણ હિતનો હેતુ નથી એ પ્રકારે ‘વ'કારનો અર્થ છે.
શું અહિતનો હેતુ છે ? એથી કહે છે – અચ=ચાયઅજિત ધનથી અન્ય, એવું અન્યાયઅજિત ધન અહિત માટે જ છે એમ અત્રય છે.
IIII
ભાવાર્થ :
અન્યાયથી ઉપાર્જિત ધન એકાંતથી અહિત છે એ બતાવવા માટે કહ્યું કે “કાકતાલીયન્યાયથી પણ હિતનો હેતુ નથી.” તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે સંસારમાં કોઈ પુરુષ વિવેક વગરની ધન અર્જન આદિની ક્રિયા કરે તો પ્રાયઃ ધન કમાવાને બદલે ધનનાશનો પ્રસંગ આવે. છતાં કાકતાલીય ન્યાયથી ક્યારેક તેવી પ્રવૃત્તિ કરનારા જીવોને ધનની પ્રાપ્તિ થાય છે; કેમ કે તેવા પ્રકારના પુણ્યનો સહકાર હોય તો યથાતથા પ્રવૃત્તિથી પણ ધનલાભાદિ થઈ શકે છે, પરંતુ અન્યાયપૂર્વકના ધનઅર્જનની ક્રિયામાં ચિત્તમાં સંક્લેશ હોવાથી ઊભલોકનું અહિત જ થાય છે, પરંતુ હિત થતું નથી. IIકા
