Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
SAMKHITTA-TARAMGAVAL-KAHA
AN EARLY ABRIDGEMENT OF PADALIPTA'S TARAMGAVAI WITH GUJARATI TRANSLATION
LD SERIES 75
GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J SHAH
EDITED AND TRANSI ATED BY H. C. BHAYANI HON. PROFESSOR L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD-9
L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD-9
Jait Education International
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
SAMKHITTA-TARAMGAVAI-KAHA AN EARLY ABRIDGEMENT OF PADALIPTA’S TARAMGAVAT WITH GUJARATI TRANSLATION
L. D. SERIES 75
GENERAL EDITORS DALSUKH MALVANIA NAGIN J. SHAH
EDITED AND TRANSLATED BY H. C. BHAYANI HON. PROFESSOR L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD-9
L. D. INSTITUTE OF INDOLOGY AHMEDABAD-9
START 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Printed by K. Bhikhalal Bhavsar Propritor Shri Swaminarayana Mudrana Mandir 21, Purushottamnagar, Nava Vadaj, Ahmedabad-380 013
Published by Nagia J. Shah Director L. D. Institute of Indology Ahmedabad-380 009
FIRST EDITION August, 1979
PRICE RUPEES: THIRTY
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
संखित्त-तरंगवई-कहा (तरंगलोला)
पादलिप्ताचार्यकृत'तरंगवई संक्षेपः (प्राचीनकविनिबद्धः) गूर्जरभाषानुवादसहित:
संपादक-अनुवादक है. बू. भायाणी
तरमा
प्रकाशक
लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामंदिर, अमदावाद-९
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
PREFACE
The L. D. Institute of Indology has great pleasure in offering to the lovers of Prakrit Literature Samkhitta Taramgavai, an abridged version of the lost Taramgavai of Ācārya Padalipta (c. 1st cent A.D.), prepared by an anonymous author possibly belonging to c. 10th century A.D. The text of Samkhitta Taramgavai consists of 1643 Prakrit verses.
We are grateful to Dr. H. C. Bhayani for undertaking the task of editing the text as also of translating it into lucid Gujarati. He has utilised two mss and Bhadreśvara's abridged version of the Taramgavai and tried to set up a satisfactory text as far as it was possible in the face of insuperable difficulties due to very corruptly preserved text and paucity of reliable mss.
Dr. Bhayani has written illuminating Gujarati introduction to this edition. On various grounds discussed in the Introduction, he has come to the conclusion that this abridgement is made mainly by selecting the gathas from the original Taramgavai. So, the style, diction and narration of the original are preserved to a large extent in this Samkhitta Taramgavai.
The story is very interesting. It is rich in poetic descriptions, fresh imagination, living characterisation, novel situations and tactful treatment of human emotions. The treatment being realistic reflects the society of that time.
From the point of view of language study also its reading would be fruitful. In the Introduction Dr. Bhayani has pointed out some peculiarities of its language and noted down several noteworthy grammatical forms as also the desya words. As another rare specimen of archaic Jain Mahārāştri (besides the famous Vasudevahindi), the language of this text would prove highly interesting. (Those who do not know Gujarati are requested to go through his article entitled 'Another Rare Specimen of Archaic Jain Mahārāşțri : Taramgavai-kaha of Padalipta’ Sambodhi Vol VII Nos. 1-4).
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
The present edition contains a verse-index. And Bhadreśvara's abridgement of the Taramgavai is given as an appendix. Moreover, a table demonstrating the verses common to both the Bhadreśvara's Taramgavai and Samkhitta Taramgavai is also added. Thus Dr. Bhayani has taken pains to make the edition useful to scholars.
It is hoped that the publication of this important literary work in Prakrit verses will be of much interest to the students and scholars of Prakrit Literature.
L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-380 009. 15th August 1979.
Nagin J. Shah
Director
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુક્રમણિકા
(પૃષ્ઠ )
૧. “તરંગલાલાને વિષયવિભાગ ૨. સંપાદકનું પુરવચન
મૂળ પ્રાકૃત પાઠ અને ગુજરાતી અનુવાદ
૪-૨૦૭ (ગાથા)
મંગળ સંક્ષેપકારનું પુરાવથન પ્રસ્તાવના
૧૦-૧૩
કથાપીઠ
૧૪-૮૫ [મગધદેશ ૧૪-૧૫, રાજગૃહનગર ૧૬, કુણિરાજ ૧૭-૧૯, નગરશેઠ ૨૦-૨૧, સુત્રતામણિની રર-૨૩, ગોચરીએ નીકળેલી શિષ્યા ૨૪-૨૯, રૂપવર્ણન ૩૦-૩૫, ગૃહસ્વામિનીને વિસ્મય ૩૬-૫૬, ધમકથાનો મહિમા ૫૭-૬૮, આત્મકથા કહેવા વિનંતી ૬૯-૮૫ બચપણ અને તારુણ્ય
૮૬-૧૭૨ [વત્સદેશ ૮–૮૮, કૌશાંબી નગરી ૮૯–૦, ઉદયનરાજા ૯૧–૯૪, નગરશેઠ ૯૫૧૦૧, તરંગવતીને જન્મ ૧૦૨-૧૦૬, બચપણ ૧૦૭–૧૧૫, વિદ્યાભ્યાસ ૧૧૬-૧૨૧, યૌવન ૧રર-૧૩૧, ભાલણનું આગમન ૧૩૨–૧૩૭, શરદ–વર્ણન ૧૩૮–૧૪૨, સપ્તપર્ણ. પુષ્પને ઉપહાર ૧૪૩-૧૫૦, તરંગવતીની કસોટી ૧૫૧-૧૭૨]
ઉજાણી
૧૭૩-૨૨ [ઉજાણીએ જવાને પ્રસ્તાવ ૧૭૩-૧૯૩, તૈયારી ૧૯૪-૧૧૪, પ્રયાણ ૨૧પ-રપ, ઉધાનદશન ર૦૬-૨૩૬, સપ્તપણું ૨૩૨૪૦, ભ્રમરબાના ૨૪૧-૨૪૯. સતપણું ૨૫૩, કમળસરોવર ૨૫૪-૨૬૫, તરગવતીની મૂછ ૨૬૬-૨૭૧, ચેટીની પૃછા ૨૭૨–૨૮૧, તરંગવતીને ખુલાસો ૨૮૨-૧૯૨] ચક્રવાક મિથુન (તરંગવતીને પૂર્વજન્મ)
૨૯-૪૦૦ [ગંગાનદી ૨૯૩-ર૯૯, ચક્રવાકી ૩૦૦-૩૦૪, ચક્રવાક ૩૦૫-૩૧૪, વનહસ્તી ૩૧૫૩૨૮, વ્યાધ ૩૨૮-૩૩૮, વિદ્ધ ચક્રવાક ૩૩૯-૩૫૩, ચક્રવાકવિલાપ ૩૫૪-૩૫૯, દહન ૩૬ ૦–૩૭૩, ચક્રવાકીવિલાપ ૩૭૪ ૩૭૮, સહગમન ૩૭૯-૩૮૩, વૃત્તાંતસમાપ્તિ ૩૮૪૩૯, ભાવિજીવન અંગે નિશ્ચય ૩૯૧-૩૦૭, ચેટીનું આશ્વાસન ૩૦૦-૪૦૩]
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦–૮૩૫
[ઉજાણીએથી પ્રત્યાગમન ૪૦૪-૪રર, વિદરાજનું આગમન ૪૨૩-૪૨૯, જવરના પ્રકાર ૪૩૦-૪૩૩, નિદાન ૪૩૪-૪૩૭, તરંગવતીની વિરહાવસ્થા ૪૩૮-૪૫૩,ચિત્રપટનું આલેખન ૪૫૪-૪૬૨, કૌમુદી મહોત્સવ ૪૬ ૩-૪૬૯, ઉત્સવમાં દાનધર્મ ૪૭૦-૪૮૨, સૂર્યાસ્ત ૪૮૩-૪૮૬, ચિત્રપટ-પ્રદર્શન ૪૮૭–૪૯૦, પ્રિયતમની ઓળખનો પ્રસ્તાવ ૪૯૧-૫૦૫, તરંગવતીનું
સ્વ'નદર્શન ૫૦ ૬-૫૧૧, સ્વપ્નફળ ૫૧૨–૫રર, તરંગવતીની ચિંતા ૫૨૩-૫૨૯ સૂર્યોદય ૫૩૦-૫૩૧, સારસિકાનું પ્રત્યાગમન પ૩ર-પ૩૮, સારસિકાને વૃત્તાંત ૫૩૯-૬૨૭ (ચિત્રદર્શન ૫૩૯-૫૫૨, એક અનન્ય તરુણ પ્રેક્ષક ૫૫૩–૫૭૫, તરુણની મૂછ ને પૂર્વભવમરણ ૫૭૬ -૬૦૨, ચિત્રકારની ઓળખ ૬ ૦૩-૬૨૦ વૃત્તાંતસમાપ્તિ ૬ ૨૧-૬૨૭), તરંગવતીની પ્રતિજ્ઞા ૬૨૮-૬૪, તરંગવતીનું માગુ ૬૪૧-૬૫૨, તરગવતીને પ્રેમપત્ર અને પ્રિયસંદેશ ૬૫૩૬૬૯, પદ્મદેવને મળવા ચેટીનું ગમન ૬૭૦–૬૯૧, પદ્યદેવનાં દર્શન ૬૯૧-૭૧૮ (બ્રાહ્મણ બટુક અને તેને અવિનય ૬૯૫-૭૦૮), સંદેશસમર્પણ ૭૦૯-૭૧૫, પદ્મદેવને વિરહવૃત્તાંત ૦૧૬-૭૪૧, પ્રતિસંદેશ ૭૪૨–૭૪૪, ચેટીનું પ્રત્યાગમન ૭૪૫–૭૪૯, પદ્મદેવને પ્રેમપત્ર ૭૫૦–૭૬૬, તરંગવતીનો વિષાદ ૭૬૭-૭૭૨, ચેટીનું આશ્વાસન હ૭૩-૭૮ ૦, તરંગવતીની કામાતા ૭૮૧-૭૮૫, પદ્મદેવને મળવા જવાનો નિર્ણય ૭૮૬–૭૯૭, પ્રિમિલન માટે પ્રયાણ ૭૯૮-૮૦૬, પ્રિયતમનું દર્શન ૮૦૭-૮ ૨૭, પ્રમીઓનું મિલન ૮૨૮-૮૩૫]
પ્રેમીઓનું પલાયન
૮૩૬-૯૦૩ [તરંગવતીના સાહસથી પદ્યદેવની ચિંતા ૮૩૬-૮૪૦, નાસી જવાનો નિર્ણય ૮૪૧૮૪૯, દૂતીને લીધા વિના પ્રયાણ ૮૫૦–૮૬૨, અપશુકન ૮૬૩-૮૬૭, નૌકાપવાસ ૮૬૮૮૭૭, તરંગવતીની આશંકા ૮૭૮-૮૮૩, પઘદેવનું નિવારણ ૮૮૪-૮૮૮, ગાંધર્વ વિવાહ ૮૮૯-૮૯૬, પ્રભાતકાળ ૮૯૭–૯૦૩]
ચારપલી
૯૦૪-૧૧૨૧ લૂિંટારાના સકંજામાં ૯૦૪–૯૧૯, સામનો ન કરવાની તરંગવતીની પ્રાર્થના ૯૨૦૯ર૭. લૂંટારાનાં બંદી ૯૨૮-૯૫૨, પલીવાસીઓના પ્રતિભાવ ૯૫૩-૯૭૭, ચોરસેનાપતિ ૯૭૮-૯૯૨, પદ્યદેવ બંધનમાં ૯૯૩-૧૦૦૫, તરંગવતીનો વિલાપ ૧૦૦૬-૧૦૧૮, પ્રોત્સાહક ગીતશ્રવણ ૧૦૧૯-૧૦૨૪, કર્મફળની અનિવાર્યતા ૧૦૨ ૫–૧૦૩૧, બંદિનીઓ આગળ વીતકવણન ૧૦૩૨-૧૦૩૯, રખેવાળ ચેરનું બંધનમુકત કરવા વચને ૧૦૦-૧૦૪૭, રાત્રિનું વર્ણન ૧૦૪૮-૧૦૫૩, બંધનમુક્તિ અને ર૫લીમાંથી પલાયન ૧૦૧૪-૧૦૬૧, ઘોર જંગલમાં પ્રવાસ ૧૦૬૨-૧૦૬૫, ચેરની વિદાય, ૧૦૬ ૬-૧૦૭૮, વસતી તરફ પ્રયાણ ૧૦૭૯-૧૦૮૪, લાયકગામમાં આગમન ૧૦૮૫ ૧૮૯૧, ગામનું તળાવ ૧૦૯૨–૧૦૯૪, ગ્રામીણ તરૂણીએ ૧૦૯૫–૧૧૦૪, આહારની તપાસ ૧૧૦૫-૧૧૧૪, સીતાદેવીના મંદિરમાં આશ્રય ૧૧૧૫-૧૧૨૧].
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રત્યાગમન
૧૧૨૨-૧૩૦૪ [શોધે નીકળેલા સાથે ભેટો ૧૧૨૨-૧૧૩૮, વડીલોને સંદેશ : ભજનવ્યવથા ૧૧૩૯૧૧૫૧, પ્રણાશકનગરમાં વિશ્રાંતિ ૧૧૫ર-૧૧૬૪, વિદાય ૧૧૬૫–૧૧૭૫, વાસાલિય ગામમાં આગમન ૧૧૦૬-૧૧૯૭, કૌશાંબીના પાદરમાં ૧૧૯૪-૧૧૯૯, નગરપ્રવેશ ૧૨૦૦–૧૨૦૪, સામૈયું ૧૨ ૦૫-૧૨૨૧, સ્વાગત અને પુનર્મિલન ૧૨૨૨-૧૨૪૪, વિવાહોત્સવ ૧૨૪૫–૧૨૫૦, સારસિકાએ આપેલા ઘરને વૃત્તાંત ૧૨૫૧-૧૨૮૭ (નગરશેઠનું દુઃખ અને રષ ૧૨૬૧-૧૨૭૦, શેઠાણીને વિલાપ ૧૨૭૧-૧૨૮૧, તરંગવતીની શોધ અને પ્રત્યાયન ૧૨૮૨–૧૨૮૭), દંપતીને આનંદવિનોદ ૧૨૮૮-૧૨૯૩, ઋતુચક્ર ૧૨૯૪-૧૩૦૦, ઉપવનવિહાર ૧૩૦૧-૧૩૦૪. - વ્યાધકથા
૧૩૦૫-૧૫૨૦ [શ્રમવશુદર્શન ૧૩૦પ-૧૩૧૭, ધર્મોપદેશ ૧૩૧૮–૧૩૬ ૮ (જીવતત્વ ૧૩૨૩-૧૩૩૫, કમ ૧૩૩૬-૧૩૪૭, સંસાર ૧૩૪૮-૧૩૫૬, મેક્ષ ૧૩પ૭–૧૩૬૭) પૂર્વ વૃત્તાંતની પૃછા ૧૩૬૯-૧૩૭૧, શ્રમણનો વૃત્તાંત ૧૩૭૨-૧૫૨૦ (વ્યાધ તરીકેના પૂર્વ ભવ ૧૩૭૭- ૧૩૮૧, વ્યાધને કુળધર્મ ૧૩૮૨-૧૩૮૭, વ્યાધજીવન ૧૩૮૮-૧૩૯૪, હાથીને શિકાર ૧૩૯૫–૧૪૦૩, અકસ્માત ચક્રવાકહયા ૧૪૧૪-૧૪૦૯, ચક્રવાકી અને વ્યાધતું અને મરણ ૧૪૧૦-૧૪૧૭, વાધનો પુનજમ ૧૪૧૮-૧૪૨૪, ઘતનું વ્યસન ૧૪૨૫-૧૪૨૯, ચેરપલી માં આશ્રય ૧૪૩૦-૧૪૩૬, ચેરસેનાપતિ ૧૪૩૭–૧૪૪૦, વ્યાધની ક્રૂરતા ૧૪૪૧-૧૪૪૬, બંદી બનેલ તરુણદંપતી ૧૪૪૭–૧૪૫૮, તરુણીની આત્મકથા ૧૪૫૯-૧૪૬૭, વ્યાધને પૂર્વ ભવનું મરણ ૧૪૬૮-૧૪૭૪, દંપતીની મુક્તિ અને વાધને વૈરાગ્ય ૧૪૭૫–૧૪૮૨, પુરિમતાલ ઉદ્યાન ૧૪૮૩-૧૪૮૯, પવિત્ર વટવૃક્ષ અને ઋષભય, ૧૪૯૦-૧૫૦૨, શ્રમણદર્શન અને પ્રત્રજ્યા ૧૫૦૩–૧૫૧૧, સાધના ૧૫૧૨-૧૫૨૦)] વૈરાગ્ય
૧૫-૧૬૨૬ તિરંગવતી અને પદ્યદેવની વૈરાગ્યવૃતિ ૧૫૨૧-૧૫૨૯, શ્રમણની હિતશિક્ષા ૧૫૩૦૧૫૩૮, પ્રત્રજ્યા લેવાની તૈયારી ૧૫૩૯-૧૫૪૮, વ્રતગ્રહણ ૧૫૯-૧૫૫૫. સ્વજનેને વિરોધ અને અનુમતિ ૧૫૫૬-૧૫૬૭, સાર્થવાહની વિનવણી ૧૫૬૮-૧૫૭૩, પદ્યદેવની સમજાવટ ૧૫૭૪-૧૫૮૯, સાર્થવાહની અનુમતિ ૧૫૯૦–૧૫૯૯, સ્વજનોની વિદાય ૧૬૦૦-૧૬ ૦૯, ગણિનીને તરંગવતીની રોપણી ૧૬૧૦-૧૬૧૮, તરંગવતીનું અધ્યયન અને તપ ૧૬૧૯-૧૬૨૬] વૃત્તાંતસમાપ્તિ
૧૬૨૭–૧૬૩૮ ઉપસંહાર
૧૬૩૯ લેખક પરિચય
૧૬૪૦
(પૃષ્ઠ ). ૪. “તરંગલોલાની ગાથાઓની આઘાક્ષર અનુસાર સૂચિ ૨૦૮-૨૩૦ પ. પરિશિષ્ટ : ભદ્રેશ્વરવિરચિત “તરંગવઈકહા
૨૩૧-૨૫૮ ૬. હસ્તપ્રતના ભ્રષ્ટ પાઠો
૨૫૯-૨૭૨
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭. “તરંગવષકહા” (ભદ્રેશ્વરકૃત) અને “સંખિત્ત-તરંગવઇકહા' (“તરંગલોલા) વચ્ચેની સમાન ગાથાઓની તાલિકા
૨૭૩–૧૭૬ ૮. અનુલેખ
૨૭૭-૨૯૦ તિરંગવતીકાર પાદલિપ્તાચાર્ય ૨૭૦-૨૭૯, “ખિત્ત-તરંગવઈકહા' ૨૭-૨૮, ‘તરંગવતીકથા’ની પ્રાચીનતા ૨૮૮-૨૮૧, “તરંગવતી'ની પ્રાચીન પ્રાકૃત ૨૮૧-૨૮૩, તરંગવતી’ની અસાધારણ ગુણવત્તા ૨૮૩-૨૮૫, “તરંગવતી'ના સંક્ષેપ ૨૮૫-૨૮૬, સંપાદિત પાઠને આધાર ૨૮૬-૨૮૭, રૂપવિજયજી ભંડારની પ્રત ૨૮૭–૨૭૯, પાલિતાણાની પ્રત ૨૮૯, “કહાવલી’મનિ તરંગવઈને સંક્ષેપ ૨૮૯-૨૯૦, અણુસ્વીકાર ૨૯૦] શુદ્ધિપત્ર
૨૯-૦૧૮
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
संखित्त-तरंगवई-कहा (तरंगलोला)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
मादेवदेवाय दिनु सिसु च भय समतोरणा नगरे उन साउ वरंग लोन विषय मलिला दिलासानाएं एडमिलिय वियो का सिरसा हूं सरकार नय महीएजी) करदरा मयाविना महिला मकसिमरा उपादो विद्यारणामापापाणिरस्या हितामिया हि माता कहावे विप्रायदि सायलेन्या मालारामार्गावललाई भिसाको पोरीच्या
काडर मिसारणा । इयरजणोतीएर्काउ क्विशकथाएमाऽयराशा हियाए। माहाही सव जिविसाल निवासमिया पावसा समणातिदिदेवश्य पशिता सियाज हिदेवा शातिपुत्र कला राहवता विदिद्याविभूणामविनय पतियार साह हा १२यायय नक्षत्रक जश्न 56 दिन सिवासानमविश्यंभाए दिदि ॥ समिद्धात् शाम महानाम was कारिपारि पनामानि स्वाशावा सावधयपरवतो जाम यथासंपयममउविला तर रमाकाकाक्ष रायगिनुपमा मरनगरे व
गाठवि
महाउपालिकामा
हाविवान एतविधितिरखामितिया मनका कामलीला पुराखाया नभ
उडेबाना उपाश्रयना उपविश्य चैन लडारनी संखित्त-तर गवई - कहानी स्तप्रतनुं प्रथम पत्र (खो पृ० २८७ )
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશ્વસાહિત્યનું એક અમર સર્જન
સત્તર શતાબ્દી પૂર્વે રચાયેલી પણ અત્યારે અપ્રાપ્ય,
તરુણ રમણીના
પ્રણયસ વેદન, સાહસ, પ્રાસ કટ અને આત્મબલિદાન આલેખતી, જન્મજન્માંતરની એક અનન્ય કૌતુકકથા
પાદલિપ્તાચાય કૃત
તરંગવતીની લઘુ આવૃત્તિ
તરંગ લાલા
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાનો વિષયવિભાગ
ગાથા
વિષય
મગી
સંક્ષેપકારતું પુરવચન
પ્રસ્તાવના
કથાપીઠ
૮૬ – ૧૩૧
બચપણ અને તારુણ્ય ઉજાણી
૧૩૨ – ૨૨
૨૩-૪૦૩
ચક્રવાક મિથુન પ્રિયમિલન પ્રેમીઓનું પલાયન
૪૦૪-૮૩૫
૮૩૬-૯૯૩
ચાપલ્લી
૯૦૪-૧૧૨૧
પ્રત્યાગમન
૧૧૨૨-૧૩૦૪ ૧૩૦૫-૧૫૨૦
વ્યાધકથા
૧૫૨૧-૧૬૨૬
વૈરાગ્ય સમાપ્તિ-ઉપસંહાર
૧૨૭–૧૬૩૯
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંક્ષિપ્ત તરંગવતી કથા
(તરંગલાલા) પ્રાચીન કાવ્યોમાં, પ્રબંધમાં અને લોકકથાઓમાં તેમ જ ઇતિહાસમાં મળતી, ગોદાવરીકાંઠેના પ્રતિષ્ઠાનનગરમાં (હાલના પૈઠણમાં) રાજય કરતા સાતવાહન-હાલની કીર્તિગાથા વિક્રમાદિત્યની કીર્તિગાથાથી પણ વધુ ઉજવળતા ધરાવે છે. તેનું કવિવત્સલ' બિરુદ હતું, અને બૃહકથાકાર ગુણાઢય જેવા અનેક કવિઓ તેની રાજસભાના અલંકાર હોવાની અનુશ્રુતિ પ્રાચીન કાળથી મળે છે. તેના રાજકવિઓ અને કવિમિત્રોમાં પાદલિપ્તસૂરિ, પાલિત્ત કે શ્રીપાલિતને પણ સમાવેશ થયો હતો.
આશરે સાતમી શતાબ્દીથી પ્રચલિત જૈન પરંપરા પ્રમાણે આ પાદલિપ્તસૂરિએ તરંગવતી' નામે એક અદભુત પ્રાકૃતિકથા રચી હતી. પછીના પ્રાકૃત કથાસાહિત્ય પર તેને સારો એવો પ્રભાવ પડ્યો જણાય છે. દુર્ભાગ્યે એ કથાકૃતિ લુપ્ત થઈ ગઈ છે. પરંતુ પાછળના સમયમાં કરવામાં આવેલ તેનો એક સંક્ષેપ જળવાયો છે. આ સંક્ષેપનું પ્રમાણ આશરે ૧૬૪૨ ગાથા જેટલું છે. સંક્ષેપકારે કહયું છે કે પાદલિપતે રચેલી ગાથાઓમાંથી જ પસંદગી કરીને તથા કઠિન દેશ્ય શબ્દો ટાળીને તેણે સંક્ષેપ તૈયાર કર્યો છે.
સંક્ષેપકાર કોણ છે અને તેને સમય કર્યો છે તે બાબત નિશ્ચિત થઈ શકી નથી. સંક્ષેપની અંતિમ ગાથામાં થોડીક માહિતી છે, પણ તે ગાથા ભ્રષ્ટ છે અને તેના શબ્દાર્થ તથા તાત્પર્ય અસ્પષ્ટ રહે છે. હાઈયપુરીય ગચ્છના વીરભદ્રસૂરિના શિષ્ય નેમિચંદ્ર ગણિ અથવા તેનો શિષ્ય જસ” (“ જૈન ગ્રંથાવલી ” પ્રમાણે યશસેન ) આ સંક્ષેપને રચનાર છે કે માત્ર પ્રતિલિપિકાર છે, અને તે ક્યારે થઈ ગયા, તે કહી શકાતું નથી. ભદ્રેશ્વરની કહાવલી' (રચનાકાળ એક મતે અગિયારમી સદી)માં પણ તરંગવતીનો સંક્ષેપ આપેલ છે.
સંપિત્ત-તરંગવઈકહા’નો પાઠ ઈ.સ. ૧૯૪૪માં કસ્તૂરવિજય ગણિએ પાંચ પ્રતાને આધારે સંપાદિત કરીને શ્રી નેમિવિજ્ઞાન ગ્રન્થમાલાના નવમાં રત્ન તરીકે પ્રકાશિત કર્યો છે. મૂળ પ્રતોમાં પાઠ ઘણે સ્થળે ભ્રષ્ટ છે. પરંતુ મોટા ભાગની ગાથાઓ શુદ્ધ છે, અને પરિણામે અથ ન પકડાય કે સંદિગ્ધ રહે તેવાં સ્થાન ઓછાં છે.
આ અત્યંત મહત્ત્વની પ્રાકૃત થાકૃતિ પ્રત્યે, ઈ.સ. ૧૯૨૧માં પ્રસિદ્ધ થયેલ લોમાનકૃત જમન અનુવાદ દ્વારા સાહિત્યરસિકોનું પ્રથમ ધ્યાન દોરાયું. આ જર્મને અનુવાદ ઉપરથી નરસિંહભાઈ પટેલે કરેલે ગુજરાતી અનુવાદ ૧૯૨૪ના “જૈન સાહિત્ય સંશોધકમાં છપાયે, અને તે પછી સ્વતંત્ર પુતિકારૂપે તે બે વાર પ્રસિદ્ધ થયો છે. • - અહીં “સંપિત્ત-તરંગવઈકહા 'ની મૂળ ગાથાઓ કેટલીક દેખીતી ભૂલો સુધારી લઈને અને છંદદષ્ટિએ ચકાસીને ગુજરાતી અનુવાદ સાથે આપેલી છે. આ સંક્ષેપમાં પણ જે ઉત્કટ કથારસ, ઊંચી નિસગવર્ણન અને ભાવવર્ણનની શક્તિ તથા શબ્દપ્રભુત્વ પ્રતીત થાય છે, તે ઉપરથી પણ સત્તરસો-અઢારસો વરસ પૂર્વે રચાયેલી પાદલિપ્તસૂરિની અમર કૃતિની કાંઈક ઝાંખી થશે,
હરિવલ્લભ ભાયાણી
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
संखित्त - तरंगवई - कहा (तरंगलोला)
वंदित्तु सव्व-सिद्धे धुवमयलमणोवमं सुहं पत्ते । जर मरण- मगर पउरं दुक्ख समुद्द समुत्तिणे ॥ १ संघ-समुद्द गुण-विणय-सलिल- विण्णाण नाण-पडहत्थे । वंदामि विजय- विरइय-कयंज लिउडो नओ सिरसा ॥ २ भद्दं सरस्सईए सत्त स्सर - कव्व वयण - वसहीए । जीए गुणेण कइवरा मया वि नामेहिं जीवंति ॥ ३ कव्व- सुवण्णय-निहस - सिलाए निउण-कइ - सिद्धि-भूमीए । परिसाए होउ भद्दे गुण-दोस वियाणय- सहाए ॥ ४
पालित्तएण रइया वित्थरओ तह य देसि वयणेहिं । नामेण तरंगवई कहा विचित्ता य विउला य ॥ ५ कत्थइ कुलयाइ मणोरमाइ अण्णत्थ गुविल - जुयलाइ । अण्णत्थ छक्कलाई दुप्परिअल्लाइ इयरार्ण ॥ ६ न य सा कोइ सुणेई न पुणो पुच्छेइ नेव य कहेई विउसाण नवर जोग्गा इयर जणो तीए किं कुणउ ॥ ७ तो उच्चेऊणं गाहाओ पालित्तएण रइआओ । देसी - पयाइ मोत्तुं संखित्तयरी कया एसा ॥ ८ इराण हिट्ठाए मा होही सव्वहा वि वोच्छेओ । एवं विचितिऊणं खामेऊण य तयं सूरिं ॥ ९
*
अस्थि विसाल-निवेसा भूमियलोइण्ण- देवलोग- समा । कुसल - जण - संकुला कोसल त्ति लोए पुरी खाया ।। १० बंभ - समणाति हि देव पूय- परितोशिया जहिं देवा । पार्डेति पुक्खलाओ वसुहाराओ कुडुंबे ॥ ११ तत्तोच्चयस्स समणस्स अवहिया अविमणा अणन्नमणा । पालित्तस्स य गुण-लिप्त्तयस्स मइ - साहसं सुणह ॥ १२ पाय च निबई (?) धम्म- कहं सुणह जइ न दुब्बुद्धी ।
जो धम्मं सुणइ सिवं सेो जम-विसय न पेच्छिहिइ ॥ १३
*
मगहा
अस्थि समिद्ध-जण गणो बहु गाम - सहस्स-गोट्ठ संन्निचओ । नाम जणवओ कहासु परिपायडिय - नामो ॥। १४ निच्चुरसवाण वासो ववगय परचक्क चोर - दुब्भिक्खो । जो सव्व सम्म संपय-समणिओ विस्सुओ लोए ।। १५
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંક્ષિપ્ત તરંગવતી કથા
(તરંગલોલા)
મંગળ જરા અને મરણના મગરોથી ભરપૂર એવા દુ:ખસમુદ્રને જે સિદ્ધો પાર કરી ગયા છે અને ધ્રુવ, અચલ, અનુપમ સુખને પામ્યા છે તે સહુને (પ્રથમ) વંદના કરીને, (પછી) હું વિનયપૂર્વક અંજલિપુટ રચી, મસ્તક નમાવીને સંઘસમુદ્રને વંદન કરું છું— એ સંધસમુદ્ર કે જે ગુણ, વિનય, વિજ્ઞાન અને જ્ઞાનના જળથી પરિપૂર્ણ છે. (૧-૨). કલ્યાણ હે સરસ્વતીનું–જે સરસ્વતી સાત સ્વરે અને કાવ્યવચનોનો આવાસ છે,
અને જેના ગુણપ્રભાવે, મૃત કવિવર પણ પોતાના નામથી જીવિત રહે છે. (૩). કલ્યાણ હે વિદ્વત પરિષનું–જે પરિષદ્ કાવ્યસુવર્ણની નિકષશિલા છે, નિપુણ કવિઓની સિદ્ધિભૂમિ છે, અને ગુણદોષની જાણકાર છે. (૪).
સક્ષે૫કા૨નું પુરવચન પાદલિપ્ત (ઓ) તરંગવતી નામની કથા રચેલી છે, તે વૈચિયપૂર્ણ, ઘણા વિસ્તારપ્રસ્તારવાળી અને દેશ્ય શબ્દોથી યુક્ત છે. (૫). તેમાં કેટલેક સ્થળે મનોરમ કુલકે, અન્યત્ર યુગલો અને કાલાપકો, તો અન્યત્ર પકો( નો પ્રવેગ ) છે, જે સામાન્ય (પાઠક) માટે દુર્બોધ છે. (૬). (આથી કરીને) એ કથા નથી કોઈ (હવે) સાંભળતું, નથી કોઈ કહેતું કે નથી કેાઈ તેની વાત પૂછતું : કેવળ વિદુર્ભાગ્ય હોઈને સામાન્ય જન તેને શું કરે ? (૭). (એટલે મેં) પાદલિપ્તસૂરિની ક્ષમા યાચીને, સામાન્ય જનોના હિતમાં–અને, “આ કથાને
ક્યાંક સર્વથા ઉચ્છેદ થઈ જશે” (એમ) વિચારીને, તે સૂરિની રચેલી ગાથાઓમાંથી ચયન કરી, દેશ્ય શબ્દ ગાળી નાખી, કથાને સારી રીતે સંક્ષિપ્ત બનાવીને અહીં પ્રસ્તુત કરી છે. (૮-૯).
પ્રસ્તાવના ચથકાર
વિશાળ વસતિસ્થાનોવાળી અને કુશળ લોકોથી ભરપૂર કાસલા નામે એક લોકવિખ્યાત નગરી હતી–જાણે કે ધરતી ઉપર ઉતરી આવેલો દેવલોક! (૧૦). ત્યાં બ્રાહ્મણો, શ્રમણો, અતિથિઓ અને દેવે પુજાતા હોવાથી સંતુષ્ટ થયેલા દેવો ત્યાંનાં કુટુંબોમાં પુષ્કળ. ધન વરસાવતા હતા. (૧૧). તે નગરીના (રહેવાસી) ગુલિત શ્રમણ પાદલિપ્તની અદ્ધિનું આ સાહસ તમે અવિક્ષિપ્ત અને અનન્ય ચિરો, મનથી સાવધાન થઈ ને સાંભળો. (૧૨). બુદ્ધિ દૂષિત ન હોય, તો આ પ્રાકૃત કાવ્ય રૂપે રચેલી ધર્મકથા સાંભળો : જે કોઈ કલ્યાણકારક ધમનું શ્રવણ કરે તે જમલોક જોવામાંથી બચે. (૧૩).
કથાપીઠ મગધદેશ
મગધ નામે દેશ હતો. ત્યાંના લોકો સમૃદ્ધ હતા. ઘણાં બધાં ગામો અને હજાર ગૂઠાથી તે ભરપૂર હતે. અનેક કથાવાર્તામાં તેના નામની ભારે ખ્યાતિ હતી. (૧૪). તે નિત્ય ઉત્સવોના આવાસરૂપ હતો; પરચક્રનાં આક્રમણે, ચરો અને દુકાળથી મુક્ત હતો; બધા જ પ્રકારની સુખસંપત્તિવાળે તે દેશ જગપ્રસિદ્ધ હતો. (૧૫).
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
तत्थ पुहइए-पहाणं रमणिज्जुज्जाण-काणणोववणं । रायगिहं तु (?) पअगा(डा?) मर-नगरं ॥ १६ तत्थासि कोणिओ नाम विउल-बल-कोस-संपया-जुत्तो। रिउ-जीविआण कालो मित्त-सुकालो पुहइ-पालो ।। १७ समर-परक्कम-निज्जिय-अवणामिय-सयल सत्तु-सामंतो।। जिय-सव्वदोस पसरो कुल वंस-विभूसणो सूरो ॥ १८ तित्थयरस्स भगवओ वीरस्स विलीण-राग-दोसस्स । सो सासणम्मि रत्तो जर-मरण-विमोक्खण करम्मि ॥ १९ तस्सासि तया तणु-जीव-रक्खओ सव्व-पयइ-मण-कंतो। कुल माण-सील-विण्णाण-नाण-जुत्तो नगर-सेट्ठी ॥ २० सोहग्गवइ गहवइ व सोमा पिय-दंसणा पिया तस्स । पच्चक्खं धणपालो धणपालो नाम नामेण ॥ २१ तस्संतियम्मि वसहिम्मि सिद्धि मग्ग-परिगाहणुज्जुत्ता । बहु-सिस्सा-परिवारा जिण-वयण-विसारया गणिणी ॥ २२ कोमार बंभयारी बहुविह-नियमोक्वास तणुयंगी । एक्कारसंग-संपुण्ण-धारिया सुव्वया नाम ।। २३ तिस्सा विणीय विणया सिस्सा पारंतचारिया(?) काइ । छट्ठस्य पारणट्ठ कय-नियमावस्सया काले ॥ २४ जिण-वयण-निउण-निच्छिय सुइ-कलणोड्डिय-समाण-खुड्डीया । संघाडएण हिंडइ दुक्ख-क्खय-कारणा भिक्खं ।। २५ तस-पाण-बीय-हरिए दग-मट्रिय-संकुले विवज्जंती। पाण-दयट्ठाय महिं जुग-प्पमाणं निरिक्खंती ।। २६ लद्धाविलद्ध-निंदिय-रोस-प्पसाय-समत्था सा (?) । सुत्त विरुद्धे-य घरे लोय विरुद्ध य वज्जंती ॥ २७ सा किंचि अट्रय-घर परिवाडी-पडियमइगया अज्जा। धवलब्भ-गण-समूह व चंदलेहा नहयलसि ॥ २८ सा तत्थ अणाबाहा ववगय-तस-पाण-बीय-हरियम्मि । एसण-सोहण-जोग्गे ठायइ य घरंगणुदेसे ।। २९
पेच्छिज्जइ तत्थ ठिया घर मंदिर-किंकरीहिं जुवईहिं । सा रूव-विम्हिय-माणसाहिं विप्फारियच्छीहिं ।। ३० दळूण तय ताओ विलयाओ संलबति सहियाओ । 'दे धावह अणवज्जं दच्छिह लच्छी-निहं अज्जं ।। ३१ बहु-लोय-तणुइएहिं असं-ठविय-लट्ठएहिं अग्गेहिं । पयई निद्वहिं संकुचिएहिं केसेहिं सोहंती ॥ ३२
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
રાજગૃહ નગર
તેમાં રાજગૃહ નામનું પ્રત્યક્ષ અમરાવતી સમું નગર હતું. ધરતી પરનાં નગરામાં તે મુખ્ય હતું. તેમાં અનેક રમણીય ઉદ્યાના, વતા અને ઉપવનેા હતાં. (૧૬).
કુણિક રાજા
ત્યાં કુણિક નામે રાજા હતેા. તે વિપુલ સેના અને કાશથી સંપન્ન હતા. શત્રુએના જીવિતનેા કાળ અને મિત્રા માટે સુકાળ હતા. (૧૭). તેણે યુદ્ધમાં પરાક્રમ કરીને બધા વિપક્ષી સામ તેાને હરાવ્યા અને નમાવ્યા હતા. તેણે બધા પ્રકારના અપરાધાને પ્રસરતા રાકયા હતા. તે પેાતાના કુળ અને વંશના આભૂષણરૂપ અને શૂરવીર હતા. (૧૮). જેમના રાગ અને દ્વેષ વિલીન થઈ ગયા છે તેવા તીર્થંકર ભગવાન મહાવીરના શાસનમાં તે અનુરક્ત હતા : એ શાસન, જરા અને મરણથી મુક્તિ અપાવનારું હતું. (૧૯). નગરશેઠ
તે સમયે ધનપાલ નામે તેને નગરશેઠ હતા, જે સાક્ષાત્ ધનપાલ હતા. તે સૂક્ષ્મ છવાના રખવાળ હતા (!); સ પ્રજાજનાના પ્રીતિપાત્ર હતા; કુલીન, નાની, સુશીલ, કલાકુશળ અને જ્ઞાની હતા. તેની પત્ની હતી સામા—ચંદ્ર જેવી સૌભાગ્ય વાળી અને પ્રિયદર્શન. (૨૦-૨૧). સુમતા ગણિની
પાર પામવા ઉદ્દત
તેના ઉપાશ્રયમાં સુત્રતા નામે ગણતી હતી; તે સિદ્ધિમાને હતી; જિનવચનેમાં વિશારદ હતી; ખળબ્રહ્મચારિણી હતી; અનેકવિધ નિયમે અને ઉપવાસેાને લીધે તેનું શરીર ક્ષીણ થઈ ગયું' હતું. સંપૂર્ણ અગિયાર અગમ થાને તે જાણતી હતી (?). તેને શિષ્યાપરિવાર બહેાળા હતા. (૨૨-૨૩).
ગેાચરીએ નીકળેલી શિષ્યા
તેની કાઈ એક વિનયયુક્ત શિષ્યા પારાંચિક તપને અ ંતે, છઠનું પારણુ કરવા માટે, આવશ્યક અને નિયમ કરીને, યથાસમયે, જિનવચનમાં નિપુણ અને શ્રવણમનનમાં રત એવી સરખેસરખી શિષ્યાએના સંગાથમાં, દુ:ખને ક્ષય કરવા, નીરસ પદાર્થાની ભિક્ષાચર્યાએ નીકળી.(૨૪–૨૫). જ્યાં ત્રસ જીવેા, બીજ અને વધુ લીલેાતરી હોય તેવાં ભીની માટીથી ભરપૂર સ્થાનેાને ત્યજતી, જીવદયાને કારણે આગળની ચાર હાથ ભૂમિનું નિરીક્ષણ કરતી જતી (૨૬), ભિક્ષા આદરથી મળે કે અનાદરથી, અથવા તા નિંદા, રેાષ કે પ્રસન્નતા દેખાડાય—તે પ્રત્યે સમષ્ટિ રાખત, અને જે ધરેશને શાસ્ત્રમાં (ભિક્ષા માટે) વર્જ્ય ગણ્યાં હાય અને જે ધરા લાકવિરુદ્ધ હોય તેમને વર્જિત કરતી એવી તે આર્યાએ ગેાચરીમાં ક્રમપ્રાપ્ત કાઈક શ્રીમંતના ધરમાં પ્રવેશ કર્યાં—જેમ નભતળમાં રહેલી ચંદ્રલેખા શ્વેત અપુ જમાં પ્રવેશ કરે તેમ. (૨૭-૨૮). ત્યાં ઘરના આંગણામાં ત્રસ જીવેા, બીજ અને લીલેાતરીથી રહિત, દેષમુક્ત અને શુદ્ધ એવા સ્થાને કશી બાધા વિના તે ઊભી રહી. (૨૯).
રૂપવન
ત્યાં રહેલી તેને, તે મહાલયની યુવાન દાસીએ, તેના રૂપથી આશ્ચર્યચક્તિ થઈને વિસ્ફારિત નેત્રે જોવા લાગી. (૩૦). તેત જોઈ તે તે સ્ત્રીએ અદરા દર એકસાથે મેલી ઊડી, ‘ અરે ! એ ! દાડે ! દાડા ! તમારે લક્ષ્મીના જેવી અનવદ્ય આર્યાને જોવી હેય તેા ! વારંવાર લાચ કરવાથી આછા થઈ ગયેલા, અસ્તવ્યસ્ત, સુંદર અંતભાગવાળા, પ્રકૃતિથી જ સુંવાળા તે વાંકડિયા એવા કેશથી એ શેાભી રહી છે. (૩૧-૩૨ ).
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
८
तव किसिय-पंडरेणं लावण्णुप्पेह धवलब्भ- पुड विणिग्गय-पुण्णिम चंदं सक्कुलि-देसेसु तणू जुत्त पलत्था य
वयणं । उवहसंती ॥ ३३ कण्ण पालीया ।
कण्णा गुण-संपूण्णा भूसण-सुण्णा वि संछ ( प ) ण्णा ।। ३४ आभूसणुज्झिण य संघाडि - विणिग्गएण हत्थेण । फेण विणिग्गय नालं वलियं (?) कमलं विलेवंती ।। ३५
*
अह
तासि च विम्हियाणं समणी-रूवाहिगार-सदेणं । घर - समुद्दवेला तं वेलं निग्गया घरिणी ।। ३६ गंभीर - सुरसरीया पुणक्केरायत्थ (?) सव्वंगी । थोव-महग्घाभरणा धवल- दुकूलुत्तरासंगा ॥ ३७ दट्ठूण तयं तुट्ठा खुड्डी सहिय सुजाय-सुन्दरं । निय घर - अंगण देसे मुहुत्त सोहा करं अज्जं ॥ ३८ वंदइ य विहिय-मणा तं अज्ज सुद्ध चीवराभोगं । मंथिय-सिंधुस्स समुट्ठियं व फेणोत्थयं लच्छि ॥ ३९ खुड्डीए य पणामं घरिणी काऊण विषय संपुण्णं । विम्हय वियाणियच्छी मयलंछण सच्छह-च्छायं ॥ ४० पेच्छइ अज्जाए मुहं छणं (?) अच्छीहिं कसिण-मज्झेहिं । आलीण भ्रमर-जुयलं व मज्झ फुड - वियसियं कमलं ॥ ४१ सुकुमाल -पाणि- पायं राहिय ( ? ) लच्छि सच्छह अज्जं । सहसा दहूण तथ इणमो घरिणी विचितेइ ।। ४२ न य सुविण न लेप्पे न चित्तकम्मे कहासु य बहुसु । दिट्ठा व सुया व मए अज्जा इव सुंदरा ( ? ) महिला || ४३ लायण घडिया का णु हु सोहग्ग मंजरी इणमो । पत्ता व चंद-जोन्हा रूव-गुण-समणिया इहई || ४४ किं होज्ज पयावइणा इणमो वर - जुवइ - सव्व-सारेण । रुव-गुण- समाउत्ता सव्वायर - निम्मिया सुणु ॥ ४५ जइ ताव एरिस से मुडिय भावाए होज्ज लायण्णं । आसी य गिहित्तणए रूव सिरी केत्तियं मण्णे || ४६ भूसण-रहिएस वि किह व ताव जल्ल-मइलेसु अंगेसु । जत्थ ठिया मे दिट्ठी तत्तो न वरज्जइ (?) चलेउ ॥ ४७ सव्वंगे अ-निमिसा पेच्छण-लोला मए सुरुवं ति । लग्गंती लग्गिंती कहिंचि हिंवाविया ( ? ) दिट्ठी || ४८ अज्जाए - कंति जुत्ते अणण्ण-सरिसे मण-पासाय- करे । अच्छरसाणं पि भवे मणोरहो एरिसे रूवे ॥ मोत्तूण ण पउम वण-संडं ( ? ) गहिय- नेबच्छा । घरमइगया भगवई दाण-गुण-पडोच्चया लच्छी ॥
५०
४९
तरंगलोला
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાલાલા
તેનું તપથી કુશ અને પાંડુર વદન તેના સભર લાવણ્યને લીધે, ધવલ અભ્રસંપુટમાંથી બહાર નીકળેલા પૂનમના ચંદ્રનો ઉપહાસ કરે છે. (૩૩). પાતળા, વળાંક વાળા, જોડાયેલા અને વળેલા, રૂપાળી બૂટવાળા, પૂરેપૂરા લક્ષણયુક્ત તેના કાન આભૂષણરહિત હોવા છતાં સંપન (?) છે. (૩૪). ઉત્તરીયમાંથી બહાર નીકળેલા તેને નિરાભરણ હાથ ફીણમાંથી બહાર નીકળેલ નાળવાળા, વાંકા વળેલા કમળનું વિડંબન કરી રહ્યો છે.” (૩૫).
ગૃહસ્વામિનીને વિસ્મયભાવ
વિસ્મિત થયેલી તે સ્ત્રીઓના શ્રમણીની રૂપપ્રશંસાના ઉદ્ગારાથી તે ગૃહની મર્યાદાળ સમી ગૃહિણી તે વેળા બહાર આવી. (૩૬). તેનો સ્વર ગંભીર અને મીઠો હતો...૨ પ્રશસ્ત...(૨); તેણે થોડાંક પણ મૂલ્યવાન આભરણ પહેર્યા હતાં અને તે દુકૂલન ઉત્તરાસંગ કરેલ હતો. (૩૭).
અભિજાત સૌદર્યવાળી તે આર્યાને ચેલીઓની સાથે પોતાના ઘરના આંગણાને ઘડીક સેહામ કરતી નિહાળીને તે પ્રસન્ન થઈ. (૩૮). નિર્મળ ચીવર ધારણ કરેલી તે આર્યા, જાણે કે તે મંથન કરેલાં સિંધુમાંથી બહાર આવેલી અને તેથી ફીણથી આવૃત એવી લક્ષ્મી હોય તેમ તેણે વિસ્મિત ચિત્ત વંદના કરી. (૩૯). એલીઓને પણ વિનયપૂર્વક પ્રણામ કરીને ગૃહિણી તે આર્યાનું ચંદ્રમાની કાંતિ ધરતું મુખ આશ્ચર્ય. ચકિત નેત્રે એક ક્ષણ જોઈ રહી; કાળી કીકીવાળી આ બાને લીધે, તે મુખ, પૂર્ણ વિકસિત અને વચ્ચે રહેલા ભ્રમરયુગલવાળા કમળ સમું શોભતું હતું. (૪૦-૪૧). કોમળ હાથ અને ચરણવાળી, લક્ષ્મી સમી તે આર્યાને એકાએક જોઈને તે ગૃહિણી આમ વિચારવા લાગી (૪૨) :
મેં આના જેવી સુંદરીને સ્વપ્નમાં કે શિલ્પમાં કે ચિત્રમાં કે કથાઓમાં નથી જોઈ કે નથી કદી સાંભળી, (૪૩). લાવણ્યથી ઘડેલી આ તે કઈ સૌભાગ્યમંજરી હશે ! અથવા તો પણથી યુક્ત એવી ચંદ્રની જયેના જ અહીં પધારી છે ! (૪૪). શુ પ્રજાપતિએ બધી હત્તમ તરુણીઓના રૂપ અને ગુણનો સારભાગ લઈને પોતાની પૂરી કળાથી આ સુંદરીનું નિર્માણ કર્યું હશે ? જો મુંડિત અવસ્થામાં પણ તેનું આવું લાવણ્ય હોય, તે અહો ! ગાહભાવમાં તો તેની રૂપશ્રી કેવી હશે ! (૪૬). તેનાં આભૂષણ વિનાનાં અને મળથી મલિન અંગે પર પણ ત્યાં મારી દષ્ટિ કરી છે ત્યાંથી તે ખસી જ શકતી નથી ! (૪૭). પ્રત્યેક અંગમાં,
આ અતિશય રૂપાળું છે' એવા ભાવથી ચાંટી રહેતી, જેવાની લાલસાવાળી મારી અનિમિષ દષ્ટિ મેં ય ય પણ સ્થિર ન કરી. (૪૮). આર્યાના અસામાન્ય કાંતિવાળા અને મનને પ્રસન્નતાથી ભરી દેતા રૂપને તો અપ્સરાઓને પણ મરથ થાય ! (૪૯). મને લાગે છે કે દાનના ગુણથી આકર્ષાઈને સાક્ષાત્ ભગવતી લક્ષ્મી જ કમળવન તજી, સાધ્વીનો વેશ ધરીને મારે ઘરે પધારી છે. (૫૦).
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
सरंगलोल
लोगे [इ]य प्पडिस्सुइ सव्वा किर देवया अनिमिस त्ति । अ-व्वाय-मल्ल-दामा
अरयंबर......देवीरा (?) ॥५१ जइ वि विकुरुत्वमाणा करति नाणाविहाणि रूवाणि । तह विकिर तेसि नयणा हवंति निमिसुम्मिसण-हीणा ॥५२ जह से रयोवकिण्णा पाया निमिसंति लोयणाई च । एएण कारणेणं न हु देवी माणुसी एसा ।।५३ अहवा किं मे इय संसएण पुच्छामि गं उवाएणं । हथिम्मि दिस्समाणे कीस पयाई विमग्गामि ।।५४ एवं कयभिप्पाया तीसे रूव-गुण-कोउहल्लेण । विम्हय-पुलइय-सत्ता सा घरिणी भणइ तं अज्जं ॥५५ देह पसीयह अज्जा जइ दे नत्थि नियमस्स उवरोहो । होउ सुहस्स पवित्ति धम्मकहं मे परिकहेह ॥५६ तो भणइ एव भणिया अज्जा नत्थेत्थ कोइ उवरोहो । सव्व जगज्जीव-हियं धम्म उवसाहमाणस्स ॥५७ दो किर पूय-प्पावा दो च्चिय पावंति एत्थ किर पुण्णं । जो सुणइ जो य साहइ अ-विहिंसा-लक्षणं धम्मं ॥५८ निक्खित्त सत्थ-वेरो जं होइ निसामओ मुहुत्तमवि । सोऊण जं च गिण्हइ नियमं कहगस्स सो लाभो ॥५९ धम्म कहगो य इयर अप्पाणं च भव-सागरोधाओ। तारेइ साहमाणो अ-विहिंसा-लक्खणं धम्मं ॥६० एएण कारणेणं धम्मो उवसाहिउँ पसत्थो त्ति । तं सुणह अणण्ण-मणा जं नाहं तं कहेहामि ॥६१ बति य करयल-तालं दैतीओ ताउ एक्कमेकस्स । सव्वाओ विलयाओ तं अज्जं पेच्छण-मणाओ ॥६२ संपाइय-कामम्हे अज्जा-रूवमइयस्स अमयस्स । अणिमिस-दिट्ठी पाड्ढ (?) इमीहिं अच्छीहिं पेच्छामो ॥६३ घरिणीए वि य अभिवंदिऊण खुड्डी(?) तीए सह अज्जा । लद्धम्मि उवट्ठाणम्मि एत(?फा)सुए आसणे तत्थ ॥६४ ताओ वि मुइय मणाउ अज्जं तह वंदिऊण विणएण । कोट्रिम-तले बिलयाउ घरीणीए समं निबिटाओ ॥६५ फड-विसयक्खर-संपाडियाए सज्झाय-करण-लहयाए । भणिइए सा सुभणियाए कण्ण-मण-रसायण-निभाए ॥६६ तो साहिउँ पयत्ता सव्व-जग-सुहवहं जिणाणुमयं । जर-मरण-रोग-जम्मण-संसार विणासणं अज्जा ॥६७ सणाण-दसणाई पंच-महव्वय-मय विणय-मूलं । तव-संजम-पडिपुण्णं अपरिमिय-सुह-प्फलं धम्मं ॥६८
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરલાલા
પણ લોકોમાં કિંવદંતી છે કે દેવતા માત્ર અનિમિષ હોય, તેમની ફૂલમાળા કદી કરમાય નહીં', અને તેમનાં વસ્ત્રાને ૨જ ન લાગે. (૫૧). વિકવણાશક્તિથી તે એ નાનાવિધ રૂ. ધારણ કરે ત્યારે પણ, કહે છે કે તેમનાં નેત્ર ઉન્મેષ વિનાનાં હોય છે. (૫૨). પરંતુ આનાં ચરણ તે ધૂળવાળાં છે, અને લેચન પણ ઉઘાડમાંચ થાય છે. માટે આ દેવી નહીં, પણ માનવી છે. (૫૩). અથવા તો મારે આવી શંકાએ શું કામ કરવી ? એને જ કેઈ નિમિતે પૂછી જોઉં– હાથી નજરે દેખાતો હોય ત્યાં પછી તેનાં પગલાં શું કામ શોધવા જાઉં ? (૫૪).
એ પ્રમાણે મનથી ઠરાવીને તે આર્યાના રૂપ અને ગુણના કુતૂહલ અને વિસ્મયથી પુલકિત ગાત્રવાળી તે ગૃહિણીએ તેને કહ્યું (૫૫), “ આવ, આર્યા, તું કૃપા કર : જે તારા ધર્મને બાધા ન આવતી હોય તે, અને શુભ પ્રવૃત્તિ થતી હોય તો મને ધર્મકથા કહે.” (પ૬).
ધર્મકથાને મહિમા
આ પ્રમાણે કહેવાતાં તે આર્યા બોલી, “જગતના સર્વ જીવોને હિતકર એવો ધર્મ કહેવામાં કશી બાધા નથી હોતી. (૫૭). જે અહિંસલક્ષણ ધમ સાંભળે છે તથા જે કહે છે તે બંનેનાં પાપ ધોવાઈ જાય છે અને તેઓ પુણ્ય પામે છે. (૫૮). શ્રોતા ઘડીક પણ બધે વેરભાવે તજી દે અને ધમકથા સાંભળીને નિયમ ગ્રહણ કરે તેનું શ્રેય કથા કહેનારને મળે છે. (૫૯). અહિંસાલક્ષણ ધર્મ કહેનાર પિતાને તથા સાંભળનારને ભવસાગરના પ્રવાહમાંથી તારે છે. (૬). આથી ધર્મકથા કહેવી એ પ્રશસ્ત છે. તો જે કાંઈ હું જાણું છું તે હું કહીશ, તમે એકાગ્ર ચિત્તે સાંભળો. (૬૧).
એટલે તે આર્યાને નિહાળતી પેલી બધી સ્ત્રીઓ એકમેકને હાથતાળી દેતી બોલવા લાગી (૬૨), ‘અમારી મનકામના પૂરી થઈ : આ રૂપસ્વિની આર્યાને અમે આ નેત્રો વડે અનિમિષ દૃષ્ટિથી જોયા કરીશું.' (૬૩). ગૃહિણીએ પણ અભિવાદન કરીને ચેલીઓ સહિત આર્યાને આસન આપ્યું. (૬૪). પેલી સ્ત્રીઓ પણ મનથી રાજી થઈને અને આર્યાને વિનયપૂર્વક વંદીને ગૃહિણીની પાસે બેય પર બેસી ગઈ. (૬૫).
એટલે, ફુટ શબ્દ અને અર્થવાળી, સજઝાય કરવાથી લાઘવવાળી, સુભાષિતોને લીધે કાન અને મનને રસાયગુરૂપ એ ની ઉક્તિઓ વડે આર્યા જિનમાન્ય ધર્મ કહેવા લાગી – જે ધર્મ જરા, રોગ, જન્મ, મરણ ને સંસારનો અંત લાવનાર હતો, સર્વ જગતને સુખાવહ હતા, જ્ઞાન, દર્શન, વિનય, તપ, સંયમ અને પાંચ મહાવ્રતાથી યુક્ત હતા, અપાર સુખનું ફળ આપનાર હતો. (૬૬-૬૮).
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
अह रूव-विम्हिय-मई नाऊण कहाए अंतरं भणइ । घरिणी कयंजलिउडा. संजम-नियमुज्जयं अज्जं ॥६९ होउ सुओ मे धम्मो इणमवरं ता पसीय कहेहि । जमिणं भणामि भयवइ तं सुव्वउ मह पसेऊण ।।७० रूवालोयण-सुहयाई अज्ज जायाई मज्झ नयणाई । सवणां उण उत्तम्मति तुम्ह-उप्पत्ति-सवणम्मि ॥७१ किं नामस्स य पिउणो अमयमइय वुट्ठि-सण्णिहा तं सि । कोत्थुह-मणी व हरिणो हिययं आणंदियं कुणसि ॥७२ भुवणस्स वंदणीया वेहायसं सव्व(?) विमल-जोण्हाए । जणणी जणणी काणि उ नामम्मि य अक्खराणेत्थ ।।७३ किं च सुहं अणुभूयं नियय-घरे पइ-घरे तुमे अज्जा । केण व दुक्खेण इमा गहिया अइ-दुक्करा वज्जा ॥७४ इच्छामि जाणिउं जे एयं सव्वं अहाणपुव्वीए । दोसो य न कायव्वो गम्मतेणं अगमणम्मि ॥७५ महिला-रयणस्स नईण साहुणो x x x सव्वस्स(?) । नो किर लहिउँ जुत्तो पभवो त्ति सुई चरइ लोए ॥७६ एयं पि जाणमाणा धम्मिय-जण-परिभवो न जुत्तो त्ति । तुह रूव-विम्हिय-मणा · पुच्छामि तुम अह रसेण ॥७७ तो भणइ एव भणिया दुक्खं किर साहिउं इमं घरिणि । एस अणत्था-दंडो नहि जुज्जई सेविउं अम्हं ॥७८ पुव्व-कय-पुव्व-कीलिंय-सुहाणि गिहवास-समणुभूआणि ।। सावज्जाणि न जुत्तं मणसा वि किणो(?) उदीरेउं ॥७९ अह पुण संसार-दुगुंछणं ति अहरिस-पओस-मज्ज्ञत्थं । तं सुणह कहेहं मे कम्म-विवाग-प्फलं निययं ॥८० इय भणियम्मि तुट्ठा घरिणी ताओ य पवर-विलयाओ। सोयव्वउच्छि(?च्छु)याओ अज्ज वंदंति सव्वाओ ।।८१ अह ताहिं पुच्छिया सा समणी साहेई पुव्व-भव-जणियं । कम्म-विवागं सव्वं तासिं विलयाण सव्वासिं ॥८२ इड्ढी गारव-रहिया मज्झत्था तस्थिमं भणई अज्जा । धम्मक्क -दिण्ण-दिट्ठी सरस्सई चेव पच्चक्खा ॥८३ जं च मए अणुभूअं जं च सुयं जं च संभरे घरिणि । थोवुच्चएण एवं सुण वण्णेहं समासेण ॥८४ जा भणइ मंगुलं मंगुलं ति लटुं च भणइ लटुं ति । सब्भावे भण्णंते न होइ निंदा पसंसा वा ॥८५
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલોલા આત્મકથા કહેવાની આર્યોને વિનંતી અને તેને સ્વીકાર - તે પછી તેના રૂપથી વિસ્મિત બનેલી ગૃહિણી, ધર્મ કથામાં વચ્ચે પડેલો આંતરે ધ્યાનમાં રાખીને, સંયમ અને નિયમમાં તત્પર એવી તે આર્યાને હાથ જોડી કહેવા લાગી (૬૯), ‘વારુ, ધર્મકથા તો મેં સાંભળી. હવે તે કૃપા કરીને આ બીજું પણ કહી સંભળાવ. હે ભગવતી, મારા પર કૃપા કરીને હું જે કહું છું તે સાંભળજે. (૭૦).
આજે મારાં નયનો તો તારું રૂપ જોઈને ધન્ય બની ગયાં, પણ તમારી ઉત્પત્તિકથા સાંભળવા આ મારા કાન ઝંખી રહ્યા છે. (૭૧). કયું નામ ધરાવતા પિતાને માટે તું અમીવૃષ્ટિ સમી હતી, અને જેમ કોસ્તુભમણિ હરિનું, તેમ તું તેનું હૃદય આનંદિત કરતી હતી? (૭૨). નિર્મળ જ્યોનાની જનની સમી જગવંદ્ય તારી જનનીના કયા નામાક્ષર હતા? (૭૩). આર્યા, તમે પોતાને ઘરે તેમ જ પતિને ઘરે કેવું સુખ ભોગવ્યું ? અથવા તો શા દુઃખે આ અતિ દુકર પ્રવજ્યા લીધી ? (૭૪)–આ બધું હું ક્રમશઃ જાણવા ઇચ્છું છું. પણ આમાં અગમ્યમાં ગમન કરવાનો દોષ રખે થાય. (૭૫). લોકોમાં કહેવત છે કે નારીરત્નનું, નદીનું તેમ જ સાધુનું મૂળ ન શોધવું (૭૬). વળી ધાર્મિક જનને પરિભવ કરવો ઉચિત નથી એ પણ હું જાણું છું ને છતાં પણ તારા રૂપથી ચકિત થઈને કુતૂહલથી તને પૂછું છું.” (૭૭).
એ પ્રમાણે કહેવાતાં આર્યા બોલી “ગૃહિણી, એ બધું કહેવું કઠિન મનાયું છે. એ અનર્થદંડનું સેવન કરવું અમારે માટે ઉચિત નથી. ઘરવાસમાં ભગવેલાં સુખો, પૂર્વનાં કૃત્યો અને ક્રીડાઓ, પાપયુક્ત હેઈને તેમને મનમાં લાવવાં પણ યોગ્ય નથી, તે પાણીથી કહેવાની તે વાત જ કેવી ? (૭૯). છતાં પણ તે સંસાર પ્રત્યે જુગુપ્સા જન્માવી શકે તેમ હોવાથી, હું રગદ્વેષથી મુક્ત રહી મધ્યસ્થભાવે તે કહીશ, તો તમે મારા કર્મવિપાકનું ફળ સાંભળે.' ( ૮૦ ),
એ પ્રમાણે તેણે કહ્યું એટલે તે ગૃહિણી તથા અન્ય રમણીઓ રાજી રાજી થઈ ગઈ અને શ્રવણાતુર બનીને તે સોએ આર્યાને વંદન કર્યા. (૮૧). આ રીતે તેમના પૂછવાથી તે શ્રમણી તે બધી સ્ત્રીઓને પોતાના પૂર્વભવનાં કર્મના વિપાકરૂ ૫ બધી કથા કહેવા લાગી. (૮૨). ઋદ્ધિ અને ગૌરવ રહિત થઈને, ધર્મમાં જ દૃષ્ટિ રાખીને, મધ્યસ્થળાવે, પ્રત્યક્ષ સરસ્વતી સમી આર્યા આ પ્રમાણે બોલી (૮૩): હે ગૃહિણી, જે કાંઈ મેં અનુભવ્યું છે, જે કાંઈ મેં સાંળળ્યું છે અને જે કાંઈ મને સાંભરે છે તેમાંથી થોડુંક પસંદ કરીને હું સંક્ષેપમાં વર્ણવું છું, તો તું સાંભળ. (૮૪). જ્યાં સુધી ખરાબને ખરાબ અને સારાને સારુ કહીએ-યથાર્થ વાત કરીએ ત્યાં સુધી તેમાં નિદા કે પ્રશંસાનો દોષ) આવતું નથી. (૮૫)
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४
खरंगलोल
इह अस्थि भरहवासे मज्झिम-खंडम्मि मज्झदेसम्मि । वच्छा नाम जणवओ रम्मो जो सव्व-गुण-कलिओ ।।८६ रयणाण उब्भवो [जो] समागमो आगम-प्पहाणाणं । आई मज्जायाणं खेत्तं धम्मत्थ-कामाणं ॥८७ सोक्खं व पत्थणिज्जो छेय-जण-विणिच्छउ व्व रमणिज्जो । निव्वाणं पिव वासो धम्मो व्व कओ जहा सफलो ।।८८ पुर-वर-जण-कोलंबी तत्थ पुरी देवलोय-वेलंबी । सव्व-जण-मणालंबी कोसंबी नाम नामेण ॥८९ सा मज्झदेस लच्छी उवमाणं अण्ण-रायनगराणं । ललिय-समिद्ध-जण-निही-उंदी जउणा-नदी-तीरे ॥९०
तत्थ य अपरिमिय-बलो समर-परक्कम-पयाव-विक्खाओ। नामेण उदयणो नाम साहु-जण-वच्छलो राया ॥९१ मित्त-जण-सोक्ख-रुक्खो सत्तु-वण-दवा जसस्स आवासो ।
- भङवग्ग-समाउलो सग्घो ॥९२ कंतीए पुण्ण-चंदो सरेण हंसो गईए नर-सीहो । .. हेहय-कुलम्मि जाओ हय-गय-रह जोह पउरम्मि ॥९३ जस्स य वासवदत्ता उत्तम-कुल-सील-रूव-संजुत्ती । महिला-गुण-संपत्ती पत्ती रइ-सोक्ख-संपत्ती ॥९४
तस्सत्थि नगर-सिट्ठी वयंसओ उसहसेणओ नाम । नेगम-पढमासणिओ पासणिओ सव्व-कज्जेसु ॥९५ निउणत्थसत्थ-परमत्थ-जाणओ सव्व-सत्थ-निम्माओ । निहसो पुरिस-गुणाणं ववहारोणं च सव्वेसिं ॥९६ सोम्मो य गुणावासो मिय-महुर पसत्थ-काल-संलावी । थिय-मज्जाय-चरित्तो
उक्कड-चवहार-ववहारी ॥९७ सम्मईसण-सुविसुद्ध-बुद्धि. निस्संकिओ पवयणम्मि । जिण-वयण सावओ सो मोक्ख-सुई पंथ पडिवण्णो ॥९८ सावय-गुणाण नियरो आहारो नाण-दसण वयाणं । बंध-पमोक्ख-विहण्णू .. जीवाजीवे कयाभिगमो ।।९९ विणयम्मि रयणोक्ख(?) निज्जर-विवेय-संवर(?) महत्थवी । एच्छाइ पुण्णापुण्ण-विहण्णू(?) सील-व्वय-तुंग-पागारो ।।१०० कुल बंसस्स पदीवो निच्चं पयइ-जण-दीण-सीय-घरो । जो लच्छि मज्झिम घरो गुण-रयण-सिरी-घरो धीरो ॥१०१
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરલાલા
કથાસુખ
વસંદેશ
ભારતવર્ષના મધ્યમ ખંડમાં વત્સ નામને રમ્ય અને સર્વગુણસંપન્ન જનપદ છે. (૮૬)–
રનું ઉદ્દભવસ્થાન, મેટા મોટા જાણકારોનું સમાગમસ્થાન, મર્યાદાઓનું આદિસ્થાન, ધર્મ, અર્થ અને કામનું ઉત્પત્તિક્ષેત્ર (૮૭); સુખના જેવો પ્રાર્થનીય, વિદગ્ધોના નિર્ણય જે રમણીય, નિવણના જેવો વાસયોગ્ય, અને ધર્મપાલનના જે ફલપ્રદ. (૮૮). કેશાબનગી
તેમાં છે નગરી નામે કૌશાંબી–જાણે કે ઉત્તમ નગરજનોનું વાસભવન (?), દેવલેકનું વિડંબન, જનગણમનનું આલંબન (૮૯). મધ્યદેશની લક્ષ્મી શી, અન્ય રાજધાનીઓના આદર્શરૂપ, લલિત અને સમૃદ્ધ જનસમૂહ વાળી, તે યમુના નદીને તીરે વિસ્તરી હતી. (૯૦). ઉદયન રાજા
ત્યાં ઉદયન નામનો સજજનવત્સલ રાજા હતો. તેનું બળ અપરિમિત હતું, યુદ્ધમાં તેના પરાક્રમ અને પ્રતાપની ખ્યાતિ હતી (૯૧); તે મિત્રોનું ક૯પવૃક્ષ, શત્રુવનના દાવાનળ, કીર્તિને આવાસ હતો; સુભટસમૂહથી વીંટળાયેલો અને સ્લાધ્ય હતો. (૯૨). તે કાંતિમાં જાણે પૂર્ણચંદ્ર, સ્વરમાં જાણે હંસ, ગતિમાં જાણે નરસિંહ હતો. અશ્વ, ગજ, રથ અને સુભટ (એમ ચતુરંગ સેના)ની પ્રચુરતા વાળા હૈહયકુળમાં તે જમ્યો હતો. (૯૩). ઉત્તમ કુળ, શીલ અને રૂપવાળી વાસવદત્તા હતી તેની પત્ની—જાણે સર્વ મહિલાગુણની સંપત્તિ, જાણે રતિસુખની સંપ્રાપ્તિ. (૯૪).
નગરશેઠ
શ્રેષ્ઠીઓની શ્રેણીમાં જેનું આસન પ્રથમ રહેતું તે નગરશ્રેષ્ઠી ઋષભસેન તેના મિત્ર અને સર્વકાર્યમાં સાક્ષી હતો. (૯૫). તે અર્થશાસ્ત્રમાં નિપુણ અને તેના તાત્પર્યને જાણકાર હતો; અન્ય સર્વ શાસ્ત્રોમાં પણ તે નિષ્ણાત હતો; બધા પુરુષગુણે અને વ્યવહારેના તે નિકષરૂપ હતો. (૯૬). તે સમ્ય, ગુણોને આવાસ, મિત, મધુર, પ્રશસ્ત અને સમયોચિત બોલનારો, મર્યાદાયુક્ત ચારિત્ર્યવાળા અને વિસ્તીર્ણ વેપારવણજ વાળો હતો. (૯૭). સમ્યગુદર્શન વડે તેની બુદ્ધિ વિશુદ્ધ થયેલી હતી; પ્રવચનમાં તે સંશયરહિત શ્રદ્ધા વાળો હતો; જિનવચનનો શ્રાવક અને શુચિ મોક્ષમાર્ગને અનુસરનારો હતો. (૯૮). તે શ્રાવકમુણોના નિધિ સમો હતો; જ્ઞાન, દર્શન અને વ્રતોને આધાર હતો; બંધ અને મોક્ષના વિધાનનો જાણકાર હતે: જીવ અને અજીવનું તેને જ્ઞાન હતું. (૯૯). તે વિનયમાં દત્તચિત્ત (?), નિર્જર, સંવર અને વિવિકનો અંત પ્રશંસક, પુણ્ય અને પાપની વિધિ જાણકાર અને શીલવ્રતના ઉગ પ્રકાર સામે હતો. (૧૦૦). તે પેાતાના કુળ અને વંશને દીપક, પ્રજાજને અને દીનદુઃખીનું શીતગૃહ, લક્ષ્મીનો મથાવાસ, મુરને ભંડાર તથા ધીર હતો. (૧૧).
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६
तस्स (?) य बालिया हं ओयाइय लद्धिया पिया घरिणि । अट्टह पुत्ताणं मग्गेण कट्टिया जाया ॥ १०२ सुह- वड्ढियाए य गए अविमाणिय- दोहलाए किर काले । सीह - सुइणमि जाया सु-परिग्गहिया य धाईहिं ॥ १०३ तो मित्त-बंधवाणं जाओ अच्चंत किर पमोओ त्ति । वद्भावणयं च कयं मह जम्मे अम्म- ताहिं ॥ १०४ सध्वं च जाय-कम्मं कयं किर महं. जहाणुपुव्वीए । नानं च बंधवा पिउणो सोऊण कासी य ॥१०५ इणमो पत्राययभियं (?) तरंग-भंगाउलाए जउगाए । ओयाइएण दिण्णा तो होउ तरंगवइय त्ति ॥१०६ मुट्ठी बंधण-सीला आयासं पायह णो ंति । उत्थल्ला किर सयणे उत्ताणय-सज्जिरी अच्छं ॥१०७ तो अंक खीर-धाई - जणेण कीडतरेण केणं पि । रंगाविया अहं किर नाणा- मणि कोट्टिम - तलेसु ॥ १०८ खेल्लया किर मज्झं घरिणी सोवणिया खिणिक्खिणिया । अप्फोडण वज्जं किर कणय-घण फडक्या आसि ॥ १०९ निच्च पहसिय-मुइया 'इओ इओ एहि' बंधव जणस्स । अंकेसु रमंती फिर करे मि हासुल्लए बहुएं ॥ ११० असिरि(?) कयाओ किर मए जणस्स अच्छी- सुहत्थ- सण्णाओ । मम्मण - महुर-पलावे तत्थ य भ ( ? )णिया करेमि अहं ॥ १११ अंक-परंपर-वूढा अम्मा पिइ भाइ सयण-वग्गेणं । कालंतरेण केण - इ चंक मिउमह पवक्ता मि ॥ ११२ अव्वत्तय-मंजुलयं अकलियं (?) 'तातओ ' त्ति जंपंती । बंधव जणस्स पीई पीवरतरियं किर करेमि ॥११३ निव्वत्त-चोल-कम्मा चेडीया चक्कवाल- परिकिण्णा । हिंडामि जहिच्छाए... पयई हिं मे कहिये ॥११४ कणयमय· पुत्त-धी उल्लएहिं (?) पंसु - घर उल्लएहिं य रमामि । सहिया- यणेण सहिया बालय- केलि अणुभवामि ॥ ११५ गव्भट्टमम्मि वरिसे अह मे बुद्धि-चउव्विहोवेया । आणीया आयरिया कला गुण-विसारया आलेक्खं लेह गणियं रूवं गीय - वाइयं न । पत्तच्छेज्जं पुक्खर गयं च कमसो य गिण्हामि ॥११७ निउणं च पुण्फ जोणि निउणं तह गंध- जुत्ति -सत्थं च । विविहा अभिरमणीया कालेण कलाओ गहियाओ ॥ ११८ कण्णा चैव सकण्णा कया मि अभिओवम जिण - मम्मि । पिडणा कुल- धम्मममुंचमाणेणं ॥ ११९,
धीरा ।। ११६
सावग-धम्मं
-
तरंगलोय
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાલાલા
તરંગવતીને જન્મ, બચપણ, તાણય તરંગવતીને જન્મ
હે ગૃહસ્વામિની, હું તેની પ્રિય પુત્રી તરીકે જન્મી હતી; આઠ પુત્રની પછી માનતાથી પ્રાપ્ત થયેલી હું સૌથી નાની હતી. (૧૦૨). કહે છે કે મારી માતાની સગર્ભાવસ્થા (2) સુખપૂર્વક અને દોહદની પૂર્તિ સાથે વીતતાં, સિંહના સ્વપ્નદર્શનપૂર્વક મારો જન્મ થયો અને ધાત્રીઓએ મારી પૂરતી સંભાળ લીધી. (૧૦૩). મિત્રો અને બાંધવોને, કહે છે કે અત્યંત આનંદ થશે અને મારાં માતાપિતાએ વધામણી કરી. (૧૦૪). યથાક્રમે મારું બધુંયે જાતકર્મ પણ કહે છે કે કરવામાં આવ્યું, તથા પિતાજી સાથે વિચાર કરીને મારા ભાઈ એાએ મારું નામ પાડયુ (૧૫)-“જળસમૂહે સભર (?), અને ભંગુર તરગે વ્યાત એવી યમુનાએ, માનતાથી (પ્રસન્ન થઈને) આ દીધી, તેથી આનું નામ ‘‘તરંગવતી” હે.” (૧૦૬).
અચપણ
કહે છે કે હું મૂઠી બીડી રાખતી, અવકાશમાં પગ ઉછાળતી, અને પથારીમાં ચત્તી સૂતી હોઉં તેમાંથી ઊથલીને ઊધી થઈ જતી. (૧૦૭). તે પછી કહે છે કે અંકયાત્રી અને ક્ષીરધાત્રીએ એક વાર રમાડતાં રમાડતાં મને વિવિધ મણિમય છાબંધ બેય પર પેટે ખસતાં શીખવ્યું. ૧૯૮). હે ગૃહિણી, મારા માટે કહે છે કે રમકડાંમાં સોનાની ખંજરી અને વગાડવાના ઘૂઘરા ને સોનાના ઘણુ લખેટા (3) હતા. (૧૦૯). હંમેશાં પ્રસન્ન અને હસમુખી,
અહીં, અહીં આવ” (એમ બેલતા) ભાઈ એના ખોળામાં ખેલતી હું, કહે છે કે વારંવાર ખિલખિલ હસી ઊઠતી. (૧૧૦). લોકોના અનુકરણમાં કહે છે કે હું આંખ અને હાથથી ચેષ્ટાઓ કરતી અને મને બોલાવતાં ત્યારે હું અપષ્ટ, મધુરા ઉદ્ગાર કાઢતી. (૧૧૧). માતાપિતા, ભાઈઓ અને સ્વજનાના એક ખોળામાંથી બીજા ખોળામાં ઊંચકી લેવાતી હું થોડોક સમય જતાં ડગલાં માંડવા લાગી. (૧૧૨). વણસમયે અસ્પષ્ટ અ તાતા એમ બોલતી હુ બાંધવોની પ્રીતિને કહે છે કે વધુ ગાઢ કરતી હતી. (૧૧૩). ચૂડાકર્મનો સંસ્કાર ઊજવાઈ જતાં, હુ દાસીઓના જૂથથી વીટળાઈ યથેચછ હરતીફરતી એમ લેકેએ મને કહ્યું છે (૨) (૧૧૪). સોનાની ઢીંગલીઓથી ને રેતીનાં ઘેલક કરીને હું રમતી (અને એમ) સહિયરાના સાથમાં મેં બાળક્રીડા માણી. (૧૧૫). વિદ્યાભ્યાસ
પછી ગર્ભાવસ્થાથી આઠમે વરસે મારે માટે ચાર પ્રકારની બુદ્ધિવાળા, કળાવિશારદ, અને ધીર પ્રકૃતિના આચાર્યો લાવવામાં આવ્યા. (૧૧). (તેમની પાસેથી) મેં લેખન, ગણિત, રૂપકર્મ, આલેખ્ય, ગીત, વાદ્ય, નાટય, પત્રછેદ્ય, પુષ્કરગત-(એ કળાઓ) ક્રમશ: ગ્રહણ કરી. (૧૧૭). મેં પુષ્પપરીક્ષામાં તથા ગંધયુક્તિમાં નિપુણતા પ્રાપ્ત કરી. (આમ) કાળક્રમે મેં વિવિધ લલિતકળાઓ ગ્રહણ કરી. (૧૧૮). “ અમારા કુળધર્મ શ્રાવકધર્મને અનુસરતા મારા પિતાજીએ અમૃતતુલ્ય જિનમતમાં મને તેમની કન્યાને નિપુણ કરી (૧૧૦).
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८
तरंगलोला
नयरीए जे पहाणा पवयणिया वायया पवयणस्स । पिउणा आणीया मे पवयण-सारं उवलभामि ॥१२० पंच य अणुव्वयाई गुणव्वयाई च तिणि ते मज्झ । चत्तारि य सिक्खाओ देसंति जहाणुपुव्वीए ।१२१ त काम-कय-पमोय साभाविय-मंडणं सरीरस्स । बालत्तणयं रावण(?) पत्ता हं जोव्वणं घरिणि ॥१२२ बहुया किर तत्थ महं सुण्ह थेरा य धू(पू)इआ अड्ढा । देसावयंस-भूया कुटुंबिणो जायया णंते (? एति) ॥१२३ तो किर ते पडिसेहइ उवाय-पुव्वमणुवत्तगो ताओ । कुल-सील-रुव-सरिसं मज्झ किर वरं अपेच्छंतो ।।१२४ सोऊण समुल्लावं सारसिया नाम चेडिया एया(?गा)। विणओवयार-कुसला साहेइ महं सिणेहेण ॥१२५ अहयं पि सहीहिं समं हो-सह-कारियाहिं परिकिण्णा । सत्त-तल-भवण-सिहरे हम्मिय-तलएसु खेल्लामि ।।१२६ पुरफं वत्थाभरणं खेल्लणयं सुंदरं च जे भक्खा । अम्मा-पियरो सं(? मे) भायरो य सव्वं महं देति ॥१२७ विणएण मे गुरु-जणो तूसइ दाणेण भिक्खु-जणो य । सुह-सीलाए सहि-जणो सेसोथ(?) जणो महुरयाए ॥१२८ भाउज्जायाहिं समं कयाइ सहिया-जणेण परिकिण्णा । नियय घर मंदिरे मंदरम्मि लच्छि व्व अच्छामि ।।१२९ पोसह-कालेसु अह बहुसो सामाइयं करित्ताणं । जिण-वयण-भावणत्थं गणिणीओ पज्जवासामि ॥१३० अब्भहिय-हियय दइया अम्मा-पिइ-भाइ-बंधवाणं च । कालं गमयामि अह एवं सुह-सायर-निबुड्डा ॥१३१ अह अण्णया कयाइं कालागुरु-धूव-दुद्दिणे ताओ । चित्त-कुसुमोवयारे आसण-घरए सुह-निसण्णा ।।१३२ व्हाय-पसाहिय-जिमिओ अम्माए समं मह परिकहाहिं । पास-ट्ठिय-लच्छीए अच्छइ जह चेव गोविंदो ॥१३३ अहं पि [उ] हाइऊणं अरहताणं कए पणामम्मि । पूइऊण (?) पूयणिज्जे अम्मा-पिइ-वंदणाभिगया ॥१३४ पिउणो पाय-ग्गहणं अम्माए वि विणय-पुव्वयं कासि । अह वोत्तूण जियाहि त्ति तेहिं वइसाविया पासे ॥१३५ एयम्मि देस काले काला तत्थ धवला य पडकूला(?) । चन्द-कर-भूसिया विव सारय रयणो विरायंती ॥१३६ उलय(?)-पप्फ-समिदं नव एलयं(? पण्णय)-संपुडंगहेऊण । पुप्फ-घर-वावडा णे आसण घरगं पविसेइ य ॥१३७
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
વરગાલા
નગરીમાં જે મુખ્ય પ્રવચનવિદ અને પ્રવચનના વાચક હતા તેમને પિતાજીએ મારે માટે બોલાવ્યા, અને મેં નિગ્રંથ સિદ્ધાંતને સાર ગ્રહણ કર્યો. (૧૨૦ ). તેઓએ પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રતનો મને ક્રમાનુસાર બોધ આપ્યો. ( ૧૨૧).
યૌવન
એ પછી હે ગૃહિણી, બાળપણ વિતાવીને (?) હું કામવૃત્તિને કારણે આનંદદાયક ને શરીરના સ્વાભાવિક આભરણ સમું યૌવને પામી. ( ૧૨ ). તે વેળા કહે છે કે શ્રીમંત, પૂજનીય અને દેશના આભૂષણ રૂ૫ ધણા વૃદ્ધ ગૃહસ્થ તેમની પુત્રવધૂ તરીકે મારું મારું નાખતા હતા. (૧૨૩ ). ૫ણું કહે છે કે (મારી ઇરછા ) જાળવીને વર્તાતા પિતાજી, સરખેસરખાં કુળ, શીલ અને રૂપવાળા વર નજરમાં ન આવવાથી તે ( ભાગને ) યુક્તિપૂર્વક અસ્વીકાર કરતા. (૧૨૮). ( તે બધી ) વાતચીત સાંભળીને સારસિકા નામની એક વિનયવિવેકમાં કુશળ દાસી મારા પ્રત્યેના નેહને કારણે મને કહેતી, ( ૧૨૫ ). હું પણ “ જી, જી, ” કરતી સખીઓથી વીંટળાઈને, સાત માળની હવેલીની ટોચે અગાશીમાં રમતી. ( ૧૨૬ ). પુષ્પ, વસ્ત્રાભૂષણ, સુંદર ક્રીડન, અને જે કાંઈ ખાદ્ય પદાર્થો હોય તે સવ મારાં માતાપિતા અને ભાઈએ મને આપતાં. ( ૧૨૭ ). મારા વિનયથી સંતુષ્ટ હતા ગુરુજન, દાનથી ભિક્ષુકજન, સુશીલતાથી બંધુજન, અને મધુરતાથી સર્વ ઇતરજન. (૧૨૮). કવચિત્ જાઈએથી, તો કવચિત્ સહિયરોથી વીંટળાઈને હું મારા ઘર - મંદિરમાં મંદર પર્વત પર લક્ષ્મીની જેમ રહેતી હતી. (૧૨૯). પૌષધશાળામાં હું વારંવાર સામયિક કરતી અને જિનવચનોની ભાવના માટે ગણિનીઓની સેવાસુશ્રુષા કરતી. (૧૩૦). માતાપિતા, ભાઈઓ અને બાંધવોને હૃદયથી વધુ ને વધુ પ્રિય થતી હું એ રીતે સુખસાગરમાં નિમગ્ન બનીને સમય વિતાવતી હતી. (૧૩૧ ).
માલણનું આગમન
હવે કે એક વાર પિતાજી નાહી, વસ્ત્રાભૂષણ સજી, જમીને બેઠકખંડમાં આરામથી બેઠા હતા. ખંડમાં કૃષ્ણગુરુના ધૂપના ગોટા પ્રસર્યા હતા, અને રંગરંગનાં કુસુમ વડે સજજા કરેલી હતી. પડખે રહેલી લમી સાથે વિષ્ણુ વાર્તાલાપ કરતા હોય, તે પ્રમાણે તેઓ મારી માતા સાથે વાર્તાલાપ કરી રહ્યા હતા. (૧૩૨–૧૩૩). હું પણ નાહી, અરહંતોને વાંદી, પૂજ્યની પૂજા કરીને બા-બાપુજીને વંદન કરવા ગઈ. (૧૩૪). મેં પિતાજીને અને માતાને વિનયપૂર્વક પાયલગણ કર્યા, એટલે તેઓએ * જીવતી રહે” કહીને મને તેમની પાસે બેસાડી. ( ૧૫ ). તે સમયે ત્યાં વાને શ્યામ પણ શ્વેત વસ્ત્રમાં સજજ થયેલી અને એમ ચંદ્રકિરણોથી વિભૂષિત શરદ-રજની સમી શોભતી, કૂલપાતરી લાવતી માલણે, મોસમી ફૂલોથી ભરેલ તાજાં પણનો સંપુટ લઈ અમારા બેઠક ખંડમાં પ્રવેશ કર્યો. (૧૩ ૬-૩૭).
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
क
विणण || १३८
संपइ करें ति सरओ अल्लियमाणो सहसा कासे पयासिज्जइ
काऊण अंजलि सा तायंते भणइ भमर - महुर गिरा । ललिय-पणयंग-लट्ठी घण-भर - सिस्सेयण ( ? ) माणस - सर-संपत्ता इह वास जाय- परिओसा । सरयागम घासणयं सुहरिस मिमे हंसा ॥ १३९ हंसेहिं पम्ह-धवलेहिं । जउणा - कच्छट्टहासेहिं ॥ १४० पीयए करेमाणो ।
नीलेंतो गलिय-वणे असण-वणे कासे य सक्तित्वणे धवलेंतो आगसो सरओ ।। १४१ गहवइ वट्टइ सरओ नट्ठा सत्तूहि ते समं मेहा । संपइ जह पउम-सरं तह सेवड ते चिरं लच्छी ॥१४२
*
अम्माए अप्पणो य मालेइ ।
तो एवं भणमाणी उवगया गहवइस्स उवणेइ । संछण्णं चंगोडं सा सहसा सत्तिवण्णाणं ।। १४३ तत्थुग्घाडिय - निग्गय-पहाबिओ दस दिसाउ पूरेंतो । गयवर-मय-गंधो विव गंधो सो सत्तिवण्णाणं ॥ १४४ तं सत्तिवण्ण-पुण्णं चंगोडं मत्थयम्मि काऊणं । पुष्फेहिं तहा अग्घं अरहंताणं कुणइ ताओ || १४५ माझं च देइ ताओ पेसेइ य पुत्ताणं सकसत्ताण पि पुप्फाई ॥१४६ पेच्छइ य उक्खिवंतो सारय-ससि-निम्मलेहि कुसुमेहिं । करि-दंत-पंडुराओ पिंडीओ सत्तिवण्णाणं ॥ १४७ तत्थ य कंचन गारं (?) अमलिय - जुवइ - पओहर - पमाणं । परमइ स-रयं पयणुं रुपय - कुल ( ? ) -पिंडियं (?) पिंडिं ॥१४८ तो .. .. अ-वरं कणय सच्छहं पिंडि । विम्हय- फारिय-नेत्तो पेच्छइ य चिरं गऊणं ।। १४९ ताओ य तं गहेडं मणम्मि सु-विणिच्छ्यिं करेडं जे । तो निश्चल - सव्वंगो विचितेइ ।।१५०
मुहुत्तमेतं
*
भणइ
तत्तो हासविय मुद्दो मज्झ पणामेइ तं कुसुम-पिंडिं । य मुणेहि पुत्तय इमीए वण्णाहिगारमिणं ॥ १५१ तं पुप्फजोणि सत्यम्नि सिक्खिया गंधजुत्ति -सत्थं च । एत्थस्थि तुज्ञ विसउ चि तेण भणिया तुमं पुत्ति ॥ १५२ पगईए पंडुराओ पिंडीउ पुत्ति सत्ति वण्णाणं । केण मणे पीइया पिंडी ॥१५३ अहं विम्हय हेडं किं मण्णे होज्ज सिप्पिएण कया । अह जोणी-सत्थम्मी सिक्खिय-गुण-पायडण - हेउ || १५४
कारण जाएण
इमा
तरंगलीला
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિરે ગવાલા
१ २१
શરદ-વર્ણન
હાથ જોડી, દેહયષ્ટિને લાલિત્યથી નમાવી, ભ્રમર જેવા મધુર સ્વરે તે પિતાજીને સવિનય કહેવા લાગી ( ૧૩૮): “માનસ સરોવરથી આવેલા અને હવે અહીં વસીને પરિતોષ પામેલા આ હંસો શરદના આગમનની સહર્ષ ઘોષણું કરી રહ્યા છે. ( ૧૩૯). આશ્રય લેતા હસે, વેત પદ્મો અને યમુનાતટના અટ્ટહાસ સમાં કાશફૂલા વડે શરદઋતુનું પ્રાકટય એકાએક થઈ રહ્યું છે. (૧૪૦). ગળીના વનને નીલ રંગે, અસનવનને પીત રંગે, તે કાશ અને સપ્તપર્ણને વેત રંગે રંગતો શરદ આવી પહોંચ્યો છે. (૧૪૧). હે ગૃહસ્વામી, શરદ પ્રવર્તે છે, જેમ તારા શત્રુઓ તેમ મેથે પણ પલાયન કરી ગયા છે, જેમ શ્રી અત્યારે પઘસરોવરને સેવે છે, તેમ તે તારું ચિરકાળ સેવન કરે. (૧૪૨).
સપ્તપર્ણનાં પુપને ઉપહાર
એમ બોલતી તે શેઠની સમીપ ગઈ, અને સપ્તપર્ણનાં પુષ્પની બંધ ટપલી તેણે ઊલટથી તેની સમક્ષ મૂકી ( ૧૪૩ ). તેને ઉઘાડતાંની સાથે જ મદઝરતા હાથીની મદગંધ જેવી તે સપ્તપર્ણનાં ફૂલેની મહેક ઊઠી અને દશે દિશાઓને ભરી દેતી તે ઝડપથી પ્રસરવા લાગી.(૧૪૪). સપ્તપર્ણનાં ફૂલે ભરેલી તે ટોપલી માથા પર મૂકીને પિતાજીએ તે ફૂલોથી અરહંતની પૂજા કરી. (૧૪૫). તેમણે મને તેમ જ મારી અમ્માને તે ફૂલ આપ્યાં, પોતે પણ તેની માળા પહેરી, અને પુત્ર તથા પુત્રવધૂઓને પણ તે મોકલાવ્યાં. ( ૧૪૬ ). શરદના ચંદ્ર જેવાં વેત સપ્તપર્ણનાં ફૂલોને ઉછાળતાં પિતાજીએ તેમાં હાથીદાંત સમાં વેત ગુચ્છા જોયા. (૧૪૭), અને તે સાથે તેમાં તરુણીના અવિકસિત () સ્તન જેવડે પરાગરજવાળા, સેનાની ગાદી (૨) જેવો એક લઘુ ગુછ પણ તેના જોવામાં આવ્યા. (૧૪૮). એટલે એ કનકવણું સુંદર ગુચ્છને હાથમાં પકડીને તે વિસ્મયવિરફારિત ને કયાંય સુધી નિહાળી રહ્યા. (૧૪૯). તેને પકડી રાખીને, મનમાં કશોક ચોક્કસ નિર્ણય કરવા માટે પિતાજી સર્વાગે નિશ્ચલ બનીને ઘડીક વિચારી રહ્યા. (૧૫૦).
તરંગવતીની સેટી
પછી, હસતા મુખે તેમણે મને તે કુસુમગુચ્છ આપ્યો અને બોલ્યા, “બેટા, આ ગુચ્છના રંગને ખુલાસો તું વિચારી જે. (૧૫૧). તું પુપયોનિશાસ્ત્ર અને ગંધયુક્તિશાસ્ત્ર શીખી છે. આ તારો વિષય હોઈને તેથી જ, બેટી, તને કહું છું. (૧૫). બેટી, સપ્તપર્ણનાં પુષ્પગુચ્છ પ્રકૃતિથી વેત જ હોય છે. તો પછી આ એક ગુચ્છ પીળો છે, તેનાં કયાં કારણ હોવાનું લાગે છે ? (૧૫૩). શું કદાચ કોઈ કલાવિદે આપણને આશ્ચર્ય પમાડવા માટે એ બનાવ્યા હશે. કે પછી પુપોનિશાસ્ત્રના શિક્ષણનો પ્રયોગ કરી બતાવવા માટે ? (૧૫૪).
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२
छारोसहि-जोगेहि य पुप्फ-फलाणं च कीरइ पराओ । विग्धं (? सिद्ध) कारण जायं [त ]मिंदयांले जहा दिट्ठ || १५५ उप्पाड (?) निहिय मेत्तं रुक्खाणं... ओसह गुणेणं । नवरिं aur-विहा पुप्फ-फलाणि च बहू होंति ।। १५६ एव भणियम्म ताण तत्थ तो हन्नइ ( ? ) कुसुम-पिंडिं । अग्घाईऊण सुरं आयरतएरण पेच्छामि ।। १५७ वण्ण-रस रूव-गंध-गुणुक्करिसं [च] सु-परिच्छियं जाहे । हापोह - वियारण गुण-संसिद्धीए बुद्धी ॥१५८ तो मुणिय-कारणा हं भणामि विजय रइअंजलि - मउला । आसण्ण विहिय-परिचय-गुणेण पुरओ य तायस्स ॥१५९ भूमी - काल-प्पभवं पोसणमप्पोसणं च विद्धिं च । नाऊण पायवाणं पगइ - विगारा य ते पुण सिप्पिय जोगुप्पाइय-विहि- कारणेहिं ते पंच वण्ण हेऊ जे भगह न ते इट्टं गंधेण सूइओ मे वर-कंचण - रेणु पिंजरो पिंडीए अह राओ वर- पउम कओ इमो तो भइ तत्थ ताओ वणस्स मज्झमि होहि पंकय-रयस्स पुत्तय उववत्ती सत्तिवण्णमि ॥ १६३ तो बेमि सुणह ताया कोरणमिणमो पमाण - विहि-दिट्ठ । जह सन्त्तिवण्ण-पिंडी
तत्थ
पंकय-रय - पिंजरा इणमो ॥१६४ पुप्फाण पभव रूक्खस्स सत्तिवण्णस्स तस्स आसण्णे । भवियव्वो पउम - सरो सरयाले पीवर-सिरीओ ॥१६५ दिवाकर-कर - बोहिएस नियय-रय - पिंजरीए । पउमे छप्पय गणा निलेति मयरंद- लोहेणं ॥ १६६ तो तत्तो उड्डीणा बहसो ( ? ) - मयरंद - पिंजरा भ्रमरा । अलिति सत्तिवण्णस्स तस्स पुप्फ-गुलिएसु तहि ।। १६७ छप्पय-गण-पय-निलीण- संफ ( ? ) - संकंत - रेणु-भावेण । तो तेणं लच्छिधरा कय (?) वर रएण आ (? पी ) यया जाया ॥ १६८ एत्तियमेत्तं एयं नत्थि विगप्पो त्ति जंपियम्मि मए । तो पुप्फ-वावडा सा सुट्ट हुमुणियं ति भाणीया ॥ १६९ अवयासेऊण य मं सीसे अग्घाइऊण तो हरिसा ऊरिय-हियओ पुलइय- अंगो इमं भणइ ॥ १७० सुठु हु मुणियं पुत्तय हियय-गयं मम वि एत्तियं चेव । विष्णाण - सिक्खियं पुण परिक्खिउँ पुच्छिया सि मए ॥ १७१ विणय-गुण-रूव- लावण्ण - सील-गुण (?) पवरं वरं किसोघरि
ताओ ।
धम्म - विणएहिं । पावसु अचिरेण कालेन ॥ १७२
णायच्चा || १६० जायंति ।
अस्थि ॥१६१ सुरभी ।
ताय ।। १६२
कत्तो ।
तरंबोला
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાચંલાલા
२३
ક્ષાર અને ઔષધિઓના યોગથી ફળ ફૂલ તે પરાગ (?) ત્વરિત ઉત્પન્ન કરી શકાય છે. તેનાં કારણે। આપણે ઇંદ્રજાળમાં જેમ જોઈએ છીએ તે પ્રમાણે દર્શાવાયાં છે. (૧૫૫). ઔષધિના ગુણપ્રભાવે વૃક્ષાને તરત ઉગાડવાની (?), અથવા તેા ફળ ફૂલા કે વિવિધ રંગનું નિર્માણુ કરવાની ધણી રીતેા છે (?)’ (૧૫૬);
પિતાજીએ એ પ્રમાણે કહ્યું એટલે મે એ પુદ્ગુને લાંબા સમય સુધી સૂંઘી જોયે અને બરાબર ધ્યાનથી તેને તપાસ્યા. (૧૫૭). ઊહાપાતુ અને વિચારણાની શક્તિ ધરાવતી મારી બુદ્ધિ વડે તેના રંગ, રસ, રૂપ અને ગંધના ગુણેાની માત્રાનું મેં બરાબર પરીક્ષણુ કર્યું, અને મને કારણ સમજાયું, એટલે સવિનય મસ્તક પર અંજલિ રચીને મેં, પિતાજીને નિકટના પરિચયે વિશ્વસ્ત મનથી(?) કહ્યું (૧૫૮-૧૫૯] : ‘વૃક્ષાની ભેાંય, કાળ, ઉત્પત્તિ, પાષણ, પાષણના અભાવ તથા વૃદ્ધિ એ બધું સમજ્યા પછી જ તેમની મૂળ પ્રકૃતિ અને તેમાં થયેલા વિકાર જાણી શકાય. (૧૬૦). વળી તે વિકારા કોઈ કળાવિદની પ્રયેાગવિધિને કારણે પણ ઉત્પન્ન થતા હાય છે. પરંતુ આ પુષ્પગુચ્છને વિશિષ્ટ રંગ તમે જે પાંચ કારણેાનેા નિર્દેશ કર્યો છે તેમાંનાં એકેયનું પરિણામ નથી (૧૬૧), પિતાજી, આ ગુચ્છને જે રંગ છે તે સુગંધી ને રતાશ પડતી પીળી પરાગરજના થરને લીધે છે, અને તેની વિશિષ્ટ ગોંધ સૂચવે છે કે તે ઉત્તમ પદ્મને પરાગ છે.’ (૧૬૨). એટલે પિતાજી ખેાલ્યા, · એટા, વનની વચમાં રહેલા સપ્તપર્ણીના પુષ્પમાં કમળરજ હાવાનું કઈ રીતે બંધ એસે ?' (૧૬૩), એટલે મે' કહ્યું, ‘ પિતાજી, સપ્તપણુ ના આ પુષ્પગુચ્છ કમળરજ વડે રતાશ પડતા પીળેા કઈ રીતે થયે। હશે તેના કારણનું મે પદ્ધતિસર જે અનુમાન કર્યું... છે તે તમે સાંભળેા. (૧૬૪). જે સપ્તપ` વૃક્ષનાં આ ફૂલે છે તે વૃક્ષની સમીપમાં, શરદઋતુમાં શૈાભાવૃદ્ધિ પામેલી કાઈક કમળતળાવડી હાવી જોઈ એ. (૧૬૫). ત્યાં સૂર્ય કિરણેાથી વિકસેલાં અને પેાતાની પરાગરજે રતાશ પડતાં પીળાં અનેલાં કમળામાં પરાગના લેાભે ભ્રમરવૃષઁદ ઊમટતાં હાય. (૧૬૬). ઘાટી પરાગરજની રતાશ પડતી પીળી ઝાંયવાળા એ ભ્રમરા ત્યાંથી ઊડીને બાજુના સપ્તપણુની પુષ્પપેશીઓમાં આશ્રય લેતા હૈાય. (૧૬૭). ભ્રમરä દાના પગે ચાંટેલી કમળરજના સંક્રમણથી તે સપ્તપર્ણનાં પુષ્પ કમળરજની ઝાંય પામ્યાં હાય (?) (૧૬૮). આ વસ્તુ આ જ પ્રમાણે હવામાં કશે સ ંદેહ નથી.’ એ પ્રમાણે મેં કહ્યું એટલે પેલી માલણ મેલી, ‘તમે બરાબર કળી ગયાં.' (૧૬૯). એટલે મને ભેટી, મારું મસ્તક સૂંઘી પિતાજીએ ભરેલ હૈયે અને પુલકિત શરીરે આ પ્રમાણે કહ્યું (૧૭૦) : બેટા, તે` મ` બરાબર જાણ્યા. મારા મનમાં પણ એ જ પ્રમાણે હતું, પરંતુ તું જે કળા શીખી છે તેના પરીક્ષા કરવા પૂરતુ ંજ મેં તને પૂછ્યું હતુ.(૧૭૧). શાદરી, તને વિનય, રૂપ, લાવણ્ય, શીલ અને ધર્માં વિનય—એવા ગુણાથી યુક્ત ઉત્તમ વર જલદી મળજો.’ (૧૭ર),
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
अम्माए विण्णविओ ताओ बलियं खु कोउहल्लं मे । तं सत्तिवण्ण-रुक्खं कण्णा-निव्वणियं दटुं ।।१७३ लठं ति भणइ ताओ पेच्छस तं सयण चग्ग-परिकिण्णा । कुणसु य सुण्हाहि समं तत्थ सरे मजणं कल्लं ॥१७४ ताएणं आणत्ता तत्थ य कोडुबिया मयहरा य । कल्लं करेह सज्जं भोज्जं मज्ज(?) उवणम्मि ॥१७५ मजाणि(? बत्थाणि) सोहणाणि गंध मल्ले य कुणह सज्जंति। नीहंति महिलियाओ तत्थ सरे मजणं काउं ॥१७६ धाईहिं य सहियाहि यस व्याहिं वि निय-भाउजायाहिं । अभिणदिया मि बहुसो समत-सयराह तो घरिणि ।।१७७ धाईए अहं भणिया सज्जं ते जेमणं इमं पत्त । ता उबविससु य भुंजसु मा ते वेला अइच्छिहिइ ॥१७८ अइए भोयण-काले जो छाओ(?) न भुंजइ तहा पुत्त । अग्गी निरिंधणो विव विज्झायइ तत्स कायग्गी ॥१७९ कायग्गी किर संतो वण्णं रूवं च सोउमल्लं च । छायं बलं च हणए बोहिस्स सुहे उवणमंतो(?) ॥१८० तो एहि पुत्त भुंजसु मा ते कोल-व्वएण गहियाए । कोई हवेज्ज दोसो त्ति साणुकंपं अहं भणिया ॥१८१ खीरेण सित्त-सुकट्ठ-छेत्त-केयार-वप्प जायस्स । तिक्खुत्तो उक्खय-रोवियरस सुव्विद्ध-पुट्ठस्स ॥१८२ कयभंग-मलिय कुट्टिय-निक्कणिय-पलय(?)-सारियं सयलं । 'ससि-खीर-सुद्ध-वणं मिउ-विसयं नेह-रस-गाढं ॥१८३ कत्तिम-अविगलिय-गुर्ण बहु-बप्फ-दुक्खियं पिव स-बप्पं । सुरहि-घय-पभूय वंजण विविहोल्ल पाणय-समयं ॥१८४ जिमिया मि जहुद्दिट्ठिय मिय-सिद्ध(?) उइयम्मि कालम्मि । वण्ण-रस-गंधय(?) सयल-गुण-सालि भुजिया सालि ॥१८५ हत्थोदकं च दिण्णं घरिणि मह भायणम्मि अण्णम्मि । हत्था य लूहियो मे खोमेण सुगंध वत्थेण ॥१८६ भोयण ग...वहत्थं व(?)य-तेल्लं तओ मए छिक्कं । हत्थ मुह-मंडणत्थं
परियण-परिमंडयंतीए ॥१८७ कल्लं किर उज्जाणं निग्गच्छामो त्ति तत्थ जुवईणं । मण-परिओसुप्फोलो · मुहेसु परियट्टिओ हासो ॥१८८ तो दिवस गय-पवित्ती संपत्ता चक्खु-विसय-निवित्ती। . रत्ता कम्म-निवित्ती निंदुप्पत्ती मणुस्साण ॥१८९ सयणम्मि य सुत्ताए पास-ट्ठिय-दीव नासिय तमोहा । सा वि सुहेण गया मे मयलंण लंछिया रत्ती ।।१९०
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલોલા ઉજાણીએ જવાનો પ્રસ્તાવ
તે વેળા અમ્માએ પિતાજીને વિનંતી કરી, “બેટીએ વર્ણવેલું એ સપ્તપર્ણ વૃક્ષ જેવાનું મને ભારે કુતૂહળ છે.” (૧૭૩). પિતાજીએ કહ્યું, “ બહુ સારું. તું સૌ
સ્વજને સાથે તે જોવા જજે, અને ત્યાંના સરોવરમાં કાલે તારી પુત્રવધૂઓ સાથે સ્નાન પણ કરજે.” (૧૭૪). પિતાજીએ ત્યાં જ ઘરના મોટેરાઓને અને કારભારીઓને આજ્ઞા દીધી, કાલે ઉદ્યાનમાં નાનજન કરવા માટેની તૈયારીઓ કરજે. (૧૭૫). સુશોભિત વસ્ત્રો અને ગંધમાય પણ તૈયાર રાખજે—મહિલાએ ત્યાંના સરોવરમાં નાન કરવા જશે.'(૧૭૬).
હે ગૃહસ્વામિની, ધાત્રીએ, સખીઓએ તથા મારી બધી ભાઈ એ મને એકદમ અભિનંદનથી ઘેરી લીધી.(૧૭૭). પછી ધાત્રીએ મને કહ્યું, “બેટા, તારું ભોજન આ તૈયાર છે, તે જમવા બેસી જા. નહીં તો ભેજનવેળા વીતી જશે.(૧૭૮). બેટા, ભોજન વેળા થતાં જે જમી ન લે તેનો જઠરાગ્નિ બળતણ વિનાના અગ્નિની જેમ બુઝાઈ જાય છે.(૧૭૯). કહ્યું છે કે જઠરાગ્નિ જો બુઝાઈ જાય તો વર્ણ, રૂપ, સુકુમારતા, કાંતિ અને બળનો નાશ કરે.......(૧૮૬). તે ચાલ બેટા, જમી લે, જેથી કરીને વેળા વીતી જવાથી થતો કોઈ દોષ તને ન લાગે.” એ પ્રમાણે લાગણીથી મને કહ્યું. (૧૮૧) એટલે તેણે કહ્યા પ્રમાણે ઉચિત વેળા જાળવીને, મેં વર્ણ, ગંધ, રસ આદિ સર્વગુણસંપન્ન શાલિનું ભોજન કર્યું.
કેવી હતી એ શાલિ ? બરાબર ખેડેલી અને દૂધે સીંચેલા કથારાઓમાં વાવેલી, ત્રણ વાર ઉખેડીને ચોપેલી, યોગ્ય રીતે વૃદ્ધિ પામીને પુષ્ટ થયેલી, લણેલી, મસળેલી, છડેલી, ચંદ્ર અને દૂધ જેવા ત વાનવાળી, પોચી, ગાઢ સ્નિગ્ધતા વાળી, ગુણ નષ્ટ ન થાય તે રીતે રાંધેલી, વરાળ ની કળે તેવી ફળફળતી, સુગંધી ઘીથી તર કરેલી અને ચટણી, પાનક વગેરેથી યુક્ત. (૧૮૨–૧૮૫). હે ગૃહસ્વામિની, પછી મને બીજા પાત્રમાં હાથ ધોવરાવ્યા અને સુગંધી ક્ષોભ વસ્ત્રથી મારા હાથ લૂછડ્યા. (૧૮૬). પછી ભોજન...માટે, પરિવારના શણગાર રૂપ મેં હાથપગના શણગાર સજવાના હેતુથી () ઘી અને તેલને સ્પર્શ કર્યો (?) (૧૮૭). કાલે તો ઉજાણીએ જઈશું એમ જાણીને ઘરની યુવતીઓનાં મુખ પર અંતરના - ઉમંગની છેષણા કરતું હાસ્ય છવાઈ ગયું, (૧૮૮). ત્યાં તે જેમાં સમાપ્ત થઈ છે દિનભરની પ્રવૃત્તિ, પ્રાપ્ત થઈ છે ચક્ષને વિષય-નિવૃત્તિ, જેને લઈને થતી કર્મથી નિવૃત્તિ ને નિદ્રાની ઉપત્તિ, એવી આવી પહોંચી રાત્રી. (૧૮૯). અંધારાને ફેડ દીપક પાસે રાખી શયનમાં હું સૂતી ને મારી એ ચાંદનીચીતરેલી રાત્રી સુખે વીતી. (૧૯૦).
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६
तरंगलोला
धोय-मुह-हत्थ-पाया अरहते वंदिऊण साहू य । संखेव-पडिक्कंता उववण-गमणूसुया अहयं ।।१९१ उज्जाण-गमण-तुरियाहिं तत्थ अह परम्मि जुबईहिं । अलस-गमण त्ति रत्ती वहुयाहि बहु उवालद्धा ।।१९२ उज्जाण-गमण-पच्छण-सलाव-कहाहि जग्गमाणाण । कासि वि अइक्कंता मज्जणय-मणोरह-कहाहिं ।।१९३
पूइय आरक्खिय-कम्मकरा मयहर-णरा परियणो य । भोज्जं समी/हेउं जे उज्जाणं ते गया पुव्विं ॥१९४ सो गयण-गमण-पहिओ सहसा जासुमण-कुसुम संकासो । उठेइ पुव्व-दिस-कमल-बयण-वियसावओ सूरो ॥१९५ गिण्हति विविह-रागे पट्टे खामे य कोसियारे य । चीणंसुए य वत्थे महग्घ-मोल्ले विचित्ते य ॥१९६ गिण्हंति य सविसेसे मुत्ताहल-कणय-रयण-संघडिए । ते भूसण-सव्वस्से सिप्पिय-विण्णाण-निम्माए ।।१९७ सुन्देर वद्धण-करं सोहग्गाणुग्गहं ति(?) पसाहणयं ।। जोव्वण गुण-साहणयं... तो सव्व-सयण-महिला आमंतिय आगयासु तासु तहिं । सज्जीकय-निग्गमणा अम्मा उज्जाण-गमणस्स ।।१९९ ताहिं महिलाहिं समयं वटुंते सोहणम्मि य मुहुत्ते । सव्व-समिद्धीए तओ उज्जाणं पत्थिया अम्मा ॥२०० अणुमग्गओ य अम्माए तत्थ वेगेण नीइ जुवइ-जणो । आभरण-रवेण तयं भवणस्स पहं पपूरेंतो ॥२०१ नेउर-रुणरुण-सद्दो कणय-रयण-मेहला-खणक्खणया । मंजीर-खिखिणीण य सदुग्घोसो सुहो(घो?)सो उ ॥२०२ तत्तो गच्छंतीणं जणस्स ओस्सारणं पिव करेइ । वम्मह-नंदी-तूरं तासिं निययाभरण-तूरं ॥२०३ इय तासिं नग्गमणं कहियं मे उवगयाहिं चेडीहिं । वाहरिउं मं तत्थागयाहिं अम्मा-निओएणं ॥२०४
अहयं पि सहीहिं समं कमेण मज्जिय-पसाहिया घरिणि । सव्वाभरण-मणोहर महरिह (?)-चेल्लियंगीहिं ॥२०५ आगिट्ठि-चिंध-पट्टे कंचण-पिट्ठीए मंडियमुयारं । महरिह-सोट्ठा(?)लण्हं पटूट-सुवत्थं नियत्था. मि ।।२०६ आभरण-वसण-महरिह-रयण-समूह-प्पहा-वियाणेण । बिउणीकय-लायण्णा उउ-पुष्फिय-चंपयलय व्व ॥२०७
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેાલા
ઉજાણી
મેં હાથ, પગ અને માં ધાયાં, અરહતા અને સાધુઓને વંદન કર્યાં, ટૂંકું પ્રતિક્રમણ કયું અને ઉજાણીએ જવા હું ઉત્સુક બની ગઈ. ( ૧૯૧ ). ઉર્જાણીએ જવા ઉતાવળી હાઇ તે યુવતીએ અને પુત્રવધૂઓએ પણ ત્યારે ગયેલી રાતને ‘કેમેય વીતતી નથી ’એમ કહીને ઘણી ભાંડી હતી. ( ૧૯૨ ). કેટલીકાએ તેા ‘ઉન્નણીએ જઈશું, શું શું જોઇશું, કેવાં નાહીશું' વગેરે મનેાથાની પરસ્પર વાતેા કરીને આખી રાત જાગરણુમાં જ ગાળી હતી. ( ૧૯૩ ).
તૈયારી
२७
9
સાઇયા, રક્ષા, કાનવાળા, કારભારીએ! અને પરિચારકા ભાજનની તૈયારી માટે સૌના પહેલાં ઉદ્યાને ગયા. ( ૧૯૪ ). ત્યાં તે એકાએક ગગનમાર્ગને પથિક, પૂર્વદિશાના વદનકમળને વિકસાવનાર, જપાકુસુમ સમેા (રાતા ) સૂર્ય ઊગ્યા. ( ૧૯૫ ). મહિલાઓએ રંગબેરંગી, ભાતભાતનાં, મહામેાંધાં પટ્ટ, ક્ષૌન, કૌશિક અને ચીનાંશુક વસ્ત્ર લીધાં; *સખીઓએ કલાકુશળતાથી બનાવેલાં સેાના, મેાતી, અને રત્નનાં ઉત્તમેાત્તમ આભૂષણ લીધાં; તથા સાંવર્ધક, સૌભાગ્યસમ ક, યૌવન-ઉદ્દીપક પ્રસાધન લીધાં ( ૧૯૬-૧૯૮ ). એ પછી સગાસંબંધીની સ નિ ત્રત મહિલાએ આવી જતાં અમ્માએ ઉજાણીએ જવા નીકળવાની તૈયારીએ કરી (૧૯૬૯), અને શુભ મુક્તે બધી સામગ્રી સહિત અમ્માએ તેમની સાથે પ્રયાણ કર્યું. (૨૦૦). તરત જ અમ્માની પાછળ વાસભવનના માને આભૂષણના રણકારથી ભરી દેતા. યુવતીસમુદાય ચાલ્યે . (૨૧). તરુણીઓના નૂપુરનું રુમ્ભકન્નુમ્ભક, સુવર્ણ મય રત્નમેખલાને ખરું ખણાટ, અને સાંકળીની કં કેણીને રણકાર-એ સૌનેા રમ્ય ઘેષ ઊઠતા હતા (?) (૨૦૨). મન્મથના ઉત્સવની શરણાઈ સમી તેમના આભૂષણની શરણાઈ જાણે કે લેાકેાને માર્ગમાંથી દૂર હઠવા કહી રહી હતી. (૨૦૩). અમ્માના આદેશથી મને ખેલવવા આવેલી દાસીએએ તેમના નીસર્યાંના સમચાર મને કહયા, (૨૦૪).
એટલે, હું ગૃહસ્વામિની, શરીરે સશણગાર અને મનેાહર, મૂલ્યવાન વસ્ત્રથી સુસજજ થયેલી મારી સખીએએ મને મજ્જન કરાવીને શણુગાર સજાવ્યા. (૨૦૫). મેં સુવર્ણ ચૂર્ણથી મંડિત, મૂલ્યવાન, સુકુમાર, સુંદર, શ્વેત, આકષઁણુ માટેના ધ્વજપટ સમું. પટ્ટાંશુક પહેર્યું. (૨૦૬). વસ્ત્રાભૂષણનાં પાણીદાર રત્નાની ઝળહળતી કાંતિથી મારું લાવણ્ય, ઋતુકાળે ખીલી ઊઠેલી ચમેલીની જેમ, દ્વિગુણિત બન્યું. (૨૦૭).
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
उवनिग्गया मि सहसा चेडीणं चक्कवाल-परिकिण्णा । बाहिर-कोट्ट-लग्गं चाउस्सालंगणं रुंदं ॥२०८ तत्थ तयं जुवइ-जणं दिटुं आभरण-वसण-चिंघइयं । इंदस्स निलए परिपिंडियं व पवरच्छर-समूहं ।।२०९ तत्थ य जाण-विलग्गो बइल्ल-निग्गहण-चोयण-समत्थो । वाहरइ सारही मं वोत्तूण अज्जो(?) व्व णोवालो(?) ॥२१० एहेह कुमारि तुमं संदिदु अज्ज सेट्ठिणा तुम्ह । उववण-गमण-विमाणं जाणमिणमणोवम-सिरीयं ॥२११ तो एवं जंपमाणेण तेण चेडेण तोरिया अहयं । सुह-वाअब्भक(? वाहय)मारूढा तं कंबल-पत्थयं जाणं ।।२१२ धाई य उवारूढा सारसिया चेडिया य मे जाहे । ताहे पयटियं तं घंटा-सद्दालयं जाणं ॥२१३ महिला-जण-सारक्खण-कय वावारा य तत्थ कंचुइणो । घर-मयहरा परियणो मग्गेणं मं समवणिति ॥२१४
एवं सुविरइय-मणोहरेण पउर-जण विम्हय-करेण । निग्गमणेण पवन्ना नरवइ-मग्गं सुगमणेण ॥२१५ नाणा-विवणि-समग्गं सामे(? हे)हिं आययं पुरवरीयं । पेच्छामि राय-मग्गं महग्ध-सारोवम-सिरीयं ॥२१६ सारिय-जाल-कवाडा पेच्छण-लोलाहिं तत्थ जवइहिं । ओलोयण-उम्मिल्ला पेच्छंति ममं घरा घरिणि ॥२१७ पेच्छणय-उच्छुओ मं तत्थ जणो पेच्छए अणिमिसच्छो । जाण-विमाणारूढं लच्छि व जहा अइन्छंति ।।२१८ तत्थ य दळूण ममं राय-पहत्था[ण] नयरि-तरुणाणं । तो किर वम्मह-सर-पहकरेण डज्झति हिययाई ॥२१९ रमियव्व-संपओगे मणोरहे तेहिं तह करतेहिं । जीविय-संदेह-करं खणेण आयल्लयं पत्तं ॥२२० अच्छरसा-रूवाओ जुवईओ वि किर तत्थ कासी य । दह्णमेय-रूवं मणोरहे एरिसे रूवे ॥२२१ मह रूव-सोउमल्लं वि प्पेक्खिय हाव-ललिय-सीलं च ।। राय-वहे किर. सव्वो वण्णेमाणो(?) जणो जाओ ।।२२२ राय पह च विसालं अणुगच्छंताण उत्थरंताण । गंधेण मे सुगंधेण तत्थ [हु] विम्हाविओ लोओ ॥२२३ एय मह चेडियाओ सोऊण जणस्स एव संलावे । अणुधाविऊण साहति निग्गयाओ पुरवराओ ।।२२४ पत्ता तं उज्जाणं जाणाणं उत्तरंति विलयाओ । उज्जाण तीर-देसे ठविओ पासम्मि आरक्खा ॥२२५
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૨૯
તરત જ હું દાસીમંડળથી વીંટળાઈને બહારના કોટની લગોલગન ચતુઃશાલના વિશાળ આંગણમાં નીકળી આવી. (૨૦૦૮), ત્યાં વસ્ત્રાભૂષણથી દીપતા એ યુવતી સમુદાયને ઈંદ્રના આવાસમાં એકઠા મળેલા સુંદર અપ્સરાવૃંદ સમો મેં જોય. (૨૦૯). ત્યાં બળદોને હાંકવામાં અને કાબૂમાં રાખવામાં અનુભવી. ગાડી પર બેઠેલા ગાડીવાને મને બોલાવી (૨૧૦), " કુમારી, તમે ચાલો, ચાલે, ઉજાણીએ જવા માટેનાં વિમાન સમી આ સૌથી વધુ રૂપાળી ગાડી શેઠે આજે તમારા માટે નક્કી કરી છે.' (૨૧૧)—એ પ્રમાણે બેલતા તે સેવકે મને ઝડપ કરાવી, એટલે કામળો પાથરેલી તે ગાડીમાં હું સુખેથી ચઢી બેઠી. (૨૧૨). તે પછી મારી પાછળ મારી ધાત્રી અને દાસી સારસિકો પણ ચઢી, એટલે ઘંટડીઓનો રણકાર કરતી તે ગાડી ઊપડી. (૨૧૩). સ્ત્રીઓની સારસંભાળ રાખતા કંચુકીઓ, ઘરના કારભારીઆ અને પરિચારકો મારી પાછળ પાછળ આવતા હતા. (૨૧૪).
પ્રયાણ
આ પ્રમાણે સુયોજિત, સુંદર પ્રયાણ વડે નગરજનોને વિસ્મય પમાડતાં અમે સરળ ગતિએ રાજમાર્ગો પર થઈને જવા લાગ્યાં. (૨૧૫). હું વિવિધ હાટોવાળા, વિશાળ, અનેક શાખાઓમાં ફંટાયેલા ( ? ), લક્ષ્મીના મેઘામૂલા સારરૂપ, નગરના રાજપથને જોવા લાગી. (૨૧૬). હે ગૃહસ્વામિની, ભીડેલી જાળીયુક્ત કમાંડવાળાં ઘરો, જેવાની રસિયણ યુવતીઓને લીધે જાણે કે વિસ્ફારિત લેવાને મને જોઈ રહ્યાં હતાં. (૨૧૭). જોવાને ઉસુક રસ્તા પરના લોકો મને વાનરૂપી વિમાનમાં બેઠેલી લક્ષ્મીની જેમ પસાર થતી અનિમિષ નેત્રે જોતાં હતાં (૨૧૮). વળી તે વેળા મને જોઈને રાજમાર્ગો પરના નગરના તરુણનાં હૈયાં મન્મથની શરકનળથી જાણે કે બળી રહળ્યાં હતાં. (૨૧૯). રમણ કરવાનો વેગ પ્રાપ્ત કરવાને મનોરથ કરતા તેઓ એક પળમાં તો પ્રાણસંશય થાય તે તીવ્ર તલસાટ અનુભવવા લાગ્યા. (૨૨૦). અસરા જેવી રૂપાળી યુવતીઓને પણ મારું રૂપ જોઈને એવું રૂપ પ્રાપ્ત કરવાના મનોરથ ઉભવ્યા. (૨૨૧). મારું રૂપ, સૌકુમાર્ય અને હાવ વડે રમણીય શીલ જેઈને રાજપથ પરના સૌ લોકો જાણે કે અન્યમનરક (?) બની ગયા. (૨૨૨). વિશાળ રાજપથ પર થઈને અમે જતાં હતાં ત્યારે ત્યાં પસરી ગયેલી સુગંધથી લોકે આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા. (૨૨૩). લોકોની આ પ્રકારની વાતો સાંભળીને મારી દાસીઓ અમે નગરમાંથી બહાર નીકળી ગયાં ત્યારે પાછળ દોડી આવીને મને કહી ગઈ (૨૨૪). એ રીતે ઉદ્યાનમાં પહોંચીને મહિલાઓ વાહનોમાંથી ઊતરી. રક્ષકગણને ઉદ્યાનની સમીપના ભાગમાં નિકટમાં જ સ્થાપિત કર્યો. (૨૨૫).
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
अहमवि अप्प-त्तइया ओइण्णा जाण-वाहणाहिंतो । ताहि महिलाहिं सहिया उज्जाण-वरम्मि पविसामि ॥२२६ उत्तुंग-धवल-पायार गोउरं फुल्ल पायव-समिद्धं । वियरंति महिलियाओ नंदणवणमच्छराउ व्व ॥२२७ भंजति पुप्फ-गोच्छे वच्छाणं तत्थ लांच्छ-निलयाणं ।। पल्लव-गोच्छ-धराणं पेच्छंतीओ उववणं तं ॥२२८ एएह सत्तिवण्णं [पेक्खामो तं ति तो भणइ अम्मा । फुल्लेहिं सूइओ जो सर-तड-जाओ त्ति कण्णाए ॥२२९ तो सो जुवई-सत्थो पयच्छ(? १)ए मसिण-गमण-पत्थाणो । अम्ममणुयत्तमाणो णिएइ तं सत्तिवण्ण-दुमं ॥२३० अहमवि समवा(?ल्ली)णा धाई-सारसिय-चेडियाहिं समं । नयण-मण-मोहणेसुं पेच्छणय-सएसु लुब्भंती ।।२३१ सरय-गुण-समोयरियं नाणाविह पुप्फ-पीवर-सिरीयं । सव्य-जण-नयण-सुभगं उज्जाण-बरं . पलोएमि ॥२३२ हिंडामि पुप्फ-मयरंद-पिंजरा महुयरी विव वणम्मि । कण्ण-सुहाणि सुणंती रुयाणि पक्खी-सहस्साणं ॥२३३ तत्थ य घण-व्ववाए सरयागम-गलिय-पेहूण-कलावा । मोरोमय-परिहीणा जिय-जूययरु व्वरवायति(? रोवेइ) ॥२३४ केली-घरए ताली-घरे य चित्तघर-लवणघरे य । धारा-घरे य अहयं मोहण-घरए य पेच्छामि ||२३५ धूमायइ व्व सत्तच्छएहिं जलइ व असोय-रुक्खेहिं । नियइ व इज्जतं पुप्फिएहिं बाणेहिं उज्जाणं ॥२३६
संगलिय-बहल-पण्णं कुसुम-भरोणमिय-सव्वओ-छण्णं । अह तत्थ सत्तिवण्णं किंचि(?) परिपुण्ण-लायण्णं ॥२३७ तं फुल्ल गोच्छ-धवलं छप्पय-गुंजंत-पंति-परिणद्धं । कय-नीलुप्पल-मालं व कामपालं पलोएमि ॥२३८ बाएणं पडियाओ पिंडीओ तस्स धरणि-मंडीओ। दहि-कूरं मण्णंता खुंटंति समंतओ काया ।।२३९ पत्त-पुड-प्पडिछण्णं नियय-थण-पमाण-पीवरं तत्तो । भंजामि पुप्फ-गोच्छ उत्ताणय-रुप्प-कोस-निभं ॥२४० तो मे मुह-सयवत्तं सयवत्त-विसुद्ध-गंधियं सुरभि । पंकय-लोभेणं महुमत्ता भमरा उवसरंति ॥२४१ भमरा रिभिय-मोहर-महुर-सुह-सरा सरा अणंगस्स । अल्लीणा मे वयणं पंकय-भंतीए गुंजंता ॥२४२
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
ઉદ્યાનદશન
બે જણીઓ સહિત હું પણ ગાડીમાંથી ઊતરી, અને બીજી મહિલાઓની સાથે મેં એ સુંદર ઉદ્યાનમાં પ્રવેશ કર્યો. (૨૨૬). ઉદ્યાનનાં કોટ તથા દ્વાર ઉત્તુંગ અને વેત હતાં. પુષિત તરુવરોથી તે ભરચક હતું. નંદનવનમાં અપસરાઓ વિહરે તેમ તે ઉદ્યાનમાં મહિલાઓ વિહરવા લાગી. (૨૨૭). તે ઉપવનને નીરખતાં નીરખતાં તેઓ પર્ણ ગુચ્છોથી સભર સૌદર્યધામ સમાં વૃક્ષોના પુષ્પગુચ્છો ચૂંટવા લાગી. (૨૨૮). એટલામાં અમ્માએ કહ્યું, “ચાલે, ચાલો, આપણે સપ્તપર્ણને જોઈએ; કુંવરીએ એના ફૂલ પરથી સૂચવ્યું હતું ને, કે સરોવરને કાંઠે એ હોવો જોઈએ.” (૨૨૯). એટલે એ યુવતી સમુદાય અમ્માને અનુસરતો મસૃણ ગતિએ આગળ વધ્યો, અને પેલા સપ્તપર્ણ વૃક્ષને તેણે જોયું. (૨૩૦). હું પણ પણ ધાત્રી અને સારસિકા ચેટીના સંગાથમાં, સેંકડો દર્શનીય, નયનમોહક અને મનમોહક વસ્તુઓમાં લે ભાતી, એ સોહામણું ઉદ્યાનને નિહાળવા લાગી-શરદઋતુએ તેના ગુણસર્વસ્વથી ત્યાં અવતરણ કર્યું હોઈ, તથા અનેકવિધ ઉત્તમ પુથી દર્યસમૃદ્ધ બનેલું હોઈને તે ઉઘાન સર્વ પ્રેક્ષકોને માટે નયનરમણીય બન્યું હતું. (૨૩૧-૨૩૨). હજારો પંખીઓનો શ્રવણસુખદ કલરવ સાંભળતી હું પુષ્પપરાગથી રંજન મધુકરી સમી ભ્રમણ કરી રહી. (૨૩૩). ત્યાં વર્ષાઋતુ વીતતાં, શરદના આગમને પિચ્છકલાપ ખરી પડ્યો હોવાથી મદવિહોણા બની ગયેલ મયૂર, જિતાયેલા જુગારી સમો, (મારી દૃષ્ટિએ પડશે). (૨૩૪). ત્યાંના કદલીગૃહો, તાડગૃહો, ચિત્રગૃહ, લાવણ્યગ્રહો (?), ધારાગૃહે, અને કેલિગ્રહો મેં જોયાં. (ર૩૫). તે ઉદ્યાન સપ્તપર્ણોને લીધે જાણે કે ધૂંધવાતું હતું, અશોકવૃક્ષોથી જાણે કે સળગી રહ્યું હતું, પુપિત બાણવૃક્ષો વડે જાણે કે આગંતુકોને નિહાળી રહ્યું હતું. (૨૩૬). સપ્તપણ - એ પછી મેં પેલો સર્વાંગસુંદર સપ્તપર્ણ જોયો: મોટા ભાગનાં પાન ખરી પડેલો, સર્વત્ર છવાઈ ગયેલાં પુષ્પના ભારે લચતો, પુષ્પગુચ્છથી ત ત બની ગયેલ, અને ગુંજતી મધુકરમાળા વડે સજજ-જાણે કે નીલે૫લની માળા ધારણ કરેલ બલદેવ. (૨૩૭૨૭૮), પવનથી ખરી પડીને નીચેની ભયને મંડિત કરતી તેની પેશીઓને દહીંભાત સમજીને કાગડાઓ તરફથી ચાંચ વડે ખેતરતા હતા (૨૩૯). મેં પત્રપુટમાં વીંટળાયેલો, મારા પુષ્ટ સ્તન જેવડે, રૂપાના ચત્તા કોશ સમો (?) તેને એક પુષ્પગુચ્છ ચૂંટવો. (૨૪૦).
ભ્રમરઆધા
એટલામાં તો મધુમત્ત બમરો, કમળના લોભે, કમળના જેવા જ સુગંધી મારા મુખકમળની પાસે આવી લાગ્યા. (૨૪૧). મનહર ઝંકારના મધુર, સુખદ સ્વરને લીધે અનંગશર
ભ્રમર. ગુજન કરતા, મારા વદન ઉપર, કમળની ભ્રાંતિથી ઊતરી આવ્યા. (૨૪૨)
વરને શોધ અને ગટર
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२
तरंगलोला
महुयरि-कुल-वोमिस्से ते भमरे कोमलेहिं हत्थेहि । वारेमि अल्लियंते मुहे निलेउं ववस्संते ।।२४३ ते तह वि वारियंता हत्थे मे उवसरंति सुठ्ठयरं ।
वाएरिय-पल्लव-परिचएण मण्णे अवीहंता ॥२४४ तो हुल्ल (?पफुल्ल-)चंपयलय व्व तत्थ अह भमर-महु-यरिगणेहि ।
अहियं रहे रसामी भय पस्सिण्णा थरहरंती ॥२४५ सो मज्झ रसिय-सद्दो पणासिओ तत्थ आरसंतीए । भमर-गण-दरिय-महुयरि-विविह-विहग-सन्निनाएणं ॥२४६ हय-लाला-पेलवतरेण(?) तत्थ वारेन्तु उत्तरिज्जेण ।
ओच्छाएउण य मुहं विरलामि भएण भमराणं ।।२४७ नाणा-रयण-विचित्तो काम-सराणं निवास-भूया य । छिण्णा धावंतीए महर-सरा मेहला तत्थ ॥२४८ बहसो परिबीहंती अगणंती मेहलं तई खुडियं । किच्छाहिं भमर-रहियं पत्ता कयलीहरं घरिणि ॥२४९ तो धाविया य सहसा तहियं आसासिय (?)गिह-चेडीए। भणिया य भीरु भमेरहिं तं सि न हु किर दुहविया ।।२५० तं सत्तिवण्ण-रुक्खं अहं पि पेच्छामि तत्थ हिंडंती। पउमसरुड्डीणाणं जं खंडं(?) छप्पय गणाणं ॥२५१ नव-सरय-पुप्फ-छण्णं सर-तड-मउड घरं महुयरीणं । भूमियल-पुण्ण चंदं भमराणं दंत(?वंद)यं पेच्छ ॥२५२ ताहिं महिलाहिं संसग्ग-विसग्गे पुप्फ-गहण-लोलाहि । तं पेच्छिऊण सुइरं परम-सरं मे गया दिट्ठी ॥२५३ चीर(?) कणय-वलय-चिलल्लियाए वामाए बाहियाए अह । अवठंभिऊण चेडिं तं पउम-सरं पलोएमि ॥२५४ सउण-गण-विविह-मिहुण-भय-मुइय वायाल-नाय-महालं । भमरालीण-मणाहर-वियसिय-सयवत्त-वण-गहणं ॥ २५५ कोकणद-कुमुय-कुवलय-विमउल-तामरस बहल-संछण्णं। उज्जाण-चिंधपट्ट' पेच्छामि अह सरवरं तं ।। २५६ संझायइ व्व रत्तुप्पलेहिं जोण्हायइ व्व कुमुएहिं । गहायइ पत्त(?) नीलुप्पलेहिं सो य घरिणि (?) ॥२५७ उग्गायइ व्य महुअरि-रुएहि जा(?)यइ व हंस-विरुएहिं । नच्चइ व वाय-पयलिय-पउम-विलासग्गहत्थेहिं ॥ २५८ दप्पिय मुहरे कुररे रमियव्बय-वावडाउ आडीओ। धयरटे.. य पहढे पंडुरय-सोदर (?) पासं ।। २५९ रेहंते पउमाई छप्पय-वाहेजमाण-मज्झाई । तवणिज भायणाणि व तत्थ महाणील-मज्झई ।। २६०
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાલાલા
બ્રભરીઓનાં ટોળાં સહિત આવીને મારા મુખ પર આશરો લેતા તે ભ્રમરને હું કમળ કર વડે વારવા લાગી. (૨૪૩). એ રીતે હાથ વડે વેરવામાં આવતાં તે ઊલટાં તેઓ વધુ ને વધુ નિકટ આવી લાગ્યા માનું છું કે પવનથી હલતાં પહલથી જાણતા હોઈને તેઓ ડરતા ન હતા. (૨ ૪૪).
ભ્રમરભ્રમરીનાં ટોળાંને લીધે હું પ્રફુલ ચમેલી સમી દેખાતી હતી. મને ડરથી પ્રદ વળી ગયો, હું થરથરવા લાગી અને મેં મેં પરંતુ મત્ત ભ્રમરભ્રમરીનાં ટોળાંના ઝંકારમાં અને જાતજાતના પક્ષીઓના ભારે ઘાંઘાટમાં મારી ચીસને અવાજ ડૂબી ગયો. (૨૪૬) ઘેડાની લાળથી પણ વધુ ઝીણા ઉત્તરીય વડે બ્રમરોને વારીને અને મુખ ઢાંકી દઈને હું તેમના ડરથી નાઠી (૧) (૨૪૭). દેડતાં દોડતાં, કામશરોના નિવાસ સમી, ચિત્રવિચિત્ર રનમય મારી મેખલા મધુર રણકાર સાથે તૂટી પડી. (૨૪૮). અતિશય ભયભીત થયેલી હોઈને, હે ગૃહસ્વામિની, હું તૂટી પડેલી મેખલાને ગણકાર્યા વિના મહામુશ્કેલીએ શ્રમરોથી મુક્ત એવા કદલીમંડપમાં પહોંચી ગઈ. (૨૪૯). સપ્તપણ
એટલે ત્યાં એકાએક દોડી આવીને ગૃહદાસીએ મને આશ્વાસન આપીને કહ્યું, “હે ભી. ભમરાઓએ તને દૂભવી તો નથીને ?” (૨પ૦). તે પછી ફરતાં ફરતાં મેં પેલા સપ્તપર્ણના વૃક્ષને જોયું, કે જે કમળસરોવરમાંથી ઊડીને આવતા ભ્રમરગણોનું આશ્રયસ્થાન (2) હતું, જે આરંભાયેલી શરદઋતુ સમયે બેઠેલાં પુપથી છવાઈ ગયું હતું, સરોવરતીરના મુકુટરૂપ હતું, ભ્રમરીઓનું પિયર હતું, જમરરૂપી લાંછનવાળા(?) ધરતી પર ઉતરી આવેલા પૂર્ણ ચંદ્ર૩૫ હતું. (૨૫૧-૨૫). સૈ મહિલાએ ફલ ચૂંટવામાં રત હેઈને ધડીક ભેળી થઈ જતી તો ઘડીક છૂટી પડી જતી (?). એ વૃક્ષને ઘણો સમય નીરખીને પછી મારી દષ્ટિ કમળસરોવર તરફ ગઈ. (૨૫૩). કમળસરોવર
સુવર્ણવલયથી ઝળહળતા ડાબા હાથે દાસીને અવલંબીને હું તે કમળસરોવર જોઈ રહી (૨૫૪) : તેમાં ભયમુક્ત બની કલરવ કરતાં અને જેડીમાં ફરતાં જાતજાતનાં પંખીઓને નિનાદ ઊઠી રહ્યો હતો. અંદર નિમગ્ન બનેલા શ્રમરોવાળાં વિકસિત કમળાનાં ઝુંડનાં ઝુંડ હતાં. (૨૫૫). પ્રફુલ્લ કોકનદ, કુમુદ, કુવલય, અને તામરસના સમૂહે તે સર્વત્ર ઢંકાઈ ગયું હતું. ઉદ્યાનની પતાકા સમા તે કમળસરોવરને હું જોઈ રહી. (૨૫૬). હે ગૃહસ્વામિની, રક્તકમળો વડે તે સંધ્યાને, કુમુદ વડે સ્નાન, તે નીલકમળો વડે તે...નો ભાવ ધારણ કરતું હતું. (૨૫૭). ભ્રમરીઓના ગુજરવથી તે જાણે કે ઉચ્ચ સ્વરે ગીત ગાતું હતું: હસેના વિલાપથી જાણે કે તે રડતું હતું; પવનથી હલી રહેલાં કમળ વડે જાણે કે તે અગ્રહરતના સવિલાસ અભિનય સાથે નૃત્ય કરતું હતું. (૨૫૮). દર્પથી મુખર ટીટોડાએ, ક્રીડારત બતક, અને હર્ષિત ધૃતરાષ્ટ્રો વડે તેના બંને કાંઠા ત બની ગયા હતા(?) (૨૫૯). મધ્યભાગને ક્ષુબ્ધ કરતા ભ્રમરવાળાં કમળ, વચ્ચે ઈંદ્રનીલ જડેલાં સુવર્ણપાત્ર સમાં શોભતાં હતાં.(૨૬).
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४
चक्कायएत्थ
खोम-पड-धवल - पिंडलिय- सच्छहे पुलिण-संठिए पस्सं । सरयज्जिय-गुण-जाए सरट्टहासे ि हंसे ॥२६१ नियय-पओहर - कुंकुम - विचित्त-रूवे य पयइ-आयंबे । पिय-विप्पओग-काए य चकवाए पलोएमि ॥२६२ सोहंति चक्कवाया पोमिणि-पत्तेसु संठिया केइ । कारेणु-कुसुम - नियरे व्व हरिय-मणिकुट्टिमेसु ठिया ॥ २६३ ईसा - रोस - विरहिए सहयरि- संजोग - राय-रत्ते य । घरिणी मणोसिला- पिंजरे पेच्छं ॥२६४ सहयरियाहिं समग्गे पडमिणि - पत्तंतरेसु रममाणे । हरिय-मणि- कोट्टिम-पलोट्ट-रयण-कलसोबम- सिरीए ॥ २६५ तेसु सर-मंडणेसुं रमइ य दिट्टी मणाय मे अहियं । गोरेसु (?) रोयणा - पिंजरे सु चक्कयो तहिं ॥ २६६ दहूण बंधवे विव ते ह चक्कायए तर्हि घरिणि । सरिऊण पुव्व-जाईं सोएणं मुच्छिया पडिया || २६७ पच्चागय- पाण-सत्ति (?) सोय-रुभंत - मज्झ - हियया य । माणस - दुक्ख - पयासं बाहं [बह ] लं पमुच्चंती ॥ २६८ परसामि चेडियं तं रोयंतिं भिसिणि-पत्त-गहिए । उयएण हियय-भागं अंसूणि य मे पपुंछंती ॥२६९ उऊण य तत्तो गया मि परम-सर-सणिहिं घरिणि । नव-नील-पत्त - पडमिणि-निउरुब-निभं कयलि-संडं ॥२७० तत्थ य निम्मल - यण-तलं (ले विव?) सु-सामले सिलावट्टे । सहसा पयट्टियंसू सोय - विवसा (?) निवे सेमि ॥ २७१
*
तो भइ चेडिया मं सामिणि किं ते ण सुठु परिजिणं । अहवा परिस्समो ते किंवा केणावि दट्ठा सि ॥ २७२ अंसूणि य मे पुंछइ मुयइ य अंसूणि मज्झ नेहेण । पुच्छइ मुच्छा य इमा केण उवाएण ऊ आसि ॥ २७३ साहहि मे भूयत्थं जाहे कीरइ लहुं पडीयारो । काल-व्वएण मा ते होज सरीर-व्वओ कोइ ॥ २७४ वाहिं दुज्जण-मेति अह पुण (?) महिलियं च दुस्सीलं । उवेक्तो (?) पावइ पच्छा फिर दारुणं पीडं ॥२७५ Tas अणत्थासंगो विणास संगो पमाय - संगो त्ति । सव्वत्थे पसत्थं सुंदरि काले परक्कतं ||२७६ तं न हु पमाइयव्वं पयहत्तु ( ? )... समुट्ठियं दोसं । समए जं नह - छेज्जं परसु-छेज्जं इमं होज्जा ॥२७७ याणि अण्णाणि सुहि-जण-सुलभाणि चेडिया सा मं । सायं वयणाई पच्चा (?) पच्छाणि भाणीया ||२७८
तरंगलोला
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા.
તેના પર બેઠેલા ફીંડલું વાળેલા ક્ષૌમ વસ્ત્ર જેવા. ધવલ અને શરદઋતુ પાસેથી ગુણગણ પામેલા એવા હંસે સરોવરના અટ્ટહાસ સમા દીસતા હતા. (૨૬૧૪ વળી, કેસરલિપ્ત મારા પયોધર જેવી શોભા ધરતા, પ્રકતિથી જ રતાશ પડતા, પ્રિયા સાથે જેમને વિપ્રયાગ નિશ્ચિંત છે (૧) તેવા ચક્રવાક મેં જોયા. (૨૬૨). પદ્મિની પત્રો પર બેઠેલા કેટલાક ચક્રવાક લીલા મણિની ફરસ પર પડેલા કરે ગુનો કુલના પેજ સમા શોભી રહયા હતા. (૨૬૩). ઈષ્ય અને રોષરહિત, સહચરીના સંગમાં અનુરક્ત,.મનરલ જેવા રતૂમડા ચક્રવાક મેં ત્યાં જોયાં (૨૬૪). પેાતાની સહચરીની સંગાથે પદિનીપત્રોની વચ્ચે રમતા ચક્રવાક, મરકતમણિની છો પર દડતા રત્નકલશના જેવી શોભા ધરી રહ્યા હતા. (૨૬૫).
મૂછ
સરોવરના અલંકાર સમા, ગોરોચના જેવી રતાશ ધર ના એ (?) ચક્રવાકામાં મારી દૃષ્ટિ કાંઈક અધિક રમમાણ રહી. (૨૬૬). હે ગૃહસ્વામિની, બાંધવજન સમા એ ચક્રવાકોને ત્યાં જઈને મને મારા પૂર્વજન્મનું સ્મરણ થઈ આવ્યું, અને શોકથી મૂછિંત થઈ હું ઢળી પડી. (ર૬૭). ભાન પાછું આવતાં, મારું હૃદય અતિશય શેકથી રૂંધાઈ ગયું, અને હું પુષ્કળ આંસુ સારીને મને વેદના પ્રગટ કરવા લાગી. (૨૬૮), હું દાસીને, રડતાં રડતાં કમળપત્રમાં પાણી લાવીને મારા હૃદયપ્રદેશને તથા આંસુને લૂછતી જોઈ રહી. (૨૬૯. પછી હે ગૃહસ્વામિની, હું ત્યાંથી ઊઠીને તાજા, લીલાં પત્ર વાળી પશિનીના ઝુંડ સમા, સરોવરકાંઠેના કદલીમંડપમાં ગઈ. (૨૭૦). ત્યાં નિર્મળ ગગનતા જેવી અત્યંત શ્યામ પથ્થરની પાટ પર હું શેકવિવશતાથી આંસુ વહેવરાવતી બેસી પડી. (૨૭૧) ચેટીની પૃછા
એટલે દાસીએ મને કહ્યું, “હે સ્વામિની, શું તને ખાધેલું બરાબર પચ્યું નથી ? અથવા તે વધુ પડતો થાક લાગે છે ? કે પછી કશુંક તને કરડી ગયું ?” (૨૭૨). મારાં આંસુ લૂછતી તે પોતે પણ મારા પ્રત્યેના સ્નેહથી આંસુ સારવા લાગી; વળી તેણે પૂછયું, “તને શા કારણે આ મૂર્ણ આવી ? (૨૭૩). મને સાચી વાત કહે, જેથી તરત જ ઉપાય કરી શકાય. વિલંબને લીધે તારા શરીરને રખે કશી હાનિ પહોંચે. (૨૭૪). કહ્યું છે કે વ્યાધિની, દુર્જનની મૈત્રીની અને દુ:શીલ સ્ત્રીની ઉપેક્ષા કરનાર પછીથી ભારે દુઃખી થાય છે. (૨૭૫). પ્રમાદ સેવવાથી અનર્થ. આવી પડે ને વિનાશ પણ થાય, માટે હે સુંદરી, બધી બાબતમાં સમયસર પગલાં લેવા એ જ સારું છે. (૨૭૬). એટલે, આવી પડેલા નાના શા દોષ પ્રત્યે પણ પ્રમાદ ન સેવ, નહીં તે એગ્ય વેળાએ જે નખથી છેદાય તેવું હોય, તે પછીથી કુહાડાથી છેદવું પડે તેવું થઈ જાય.' (૨૭૭). આ પ્રકારનાં તેમ જ બીજા
સહિયરને સહજ એવાં પચ્ચે વચને દાસીએ વિનવણી કરતાં કરતાં મને કહ્યાં. (૨૭૮).
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६
तरंगलोला
तो णं समुट्ठिया हं भणामि मा भाहि न हु अजिण्णं मे । नवि य हु परिस्समो मे नवि य हु दट्ठा केणावि अहं ॥२७९ तो भणइ किं खु एयं निव्वत्त-महा सुरिंद-लट्ठि व्व । जं सि पडिया महियले मुच्छा-विहलेहिं अंगेहिं ।।२८० एय खु निरवसेस सुदार पारपुच्छियाए ज जायं ।। तं मे अयाणियाए कहेहि दासि त्ति काऊणं ॥२८१
अहयं भणामि घरिणी सारसियं महुर-वयण-संलावे । मरगय-मणि-घर-सरिसे कयली-घरए सुह-निसण्णा ॥२८२ सुण सहि ते साहेमी सव्वं संखेव-घडिय-[सु]महत्थं । जं मुच्छ्यिा मि पडिया चोयय व्व आलस व्व(?) अहं ॥२८३ सम सुह-दुक्खा सम-पंसु-कीलिया तं सि मज्झ सम-जायो । सव्व-रहस्सं जाणसि तेण अहं तुज्झ साहेमि ॥२८४ कण्ण-दुवारमइगयं जह ते वयणाउ नेय नीहरइ । तह तं करेसि पिय-सहि साहिज्जइ तेण तुह एयं ॥२८५ मह जीविएण तं साविया सि तेणेव सहि पहावेण । मा कस्सई वि एवं मज्झ रहस्सं परिकहेज्जा ॥२८६ इय सवह-परिग्गहिया सारसिया भणइ पाय-पडिया में । जह भणसि तहा काह इच्छामि कहेहि मे एयं ॥२८७ तुह पाएहिं सव्वं नियएणं जीविएण पसयच्छि । आइट्ट जं तुमए जह ह (?) नेय पयासेमि ।।२८८ नियव्व(?)मणुरत्तस्स तं सारसिया सि तं(?) तुह भणामि । न हु मे तुमे रहस्सं नेया(?) किंचि असाहियउ त्ति(?) ।। २८९ पुव्वमणुभूय-दुक्खं तं मे अच्छीण बाह-परिगलणं । उक्कट्ठा(?) पच्चागय-दुक्ख-भीया न साहेमि ॥२९० तं सुणसु(?) अविसण्णा मा होहिसि य विमणा असीसन्ने(?)। पिय-विप्पओग-कलुणं सुह-दुक्ख-परंपरं सव्वं ॥२९१ सोयव्वय-दोहलिणीए तीए य एत्थोवविठ्ठ-तुट्ठाए(१)। इणमो गलत-नयणा सोग-विसण्णा परिकहेमि ।।२९२
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
એટલે ઊડીને મેં તેને કહ્યું, તું બીશ નહીં, નથી મને અજીણુ થયું, નથી મને ભારે શ્રમ પડયો કે નથી મને કશું કરડી ગયું.' (૨૭૯). એટલે તે ખેાલી, તા પછી એમ કેમ થયું કે ઉત્સવ પૂરા થયે . જેમ ઇંદ્રધ્વજની યષ્ટિ પટકાય તે રીતે તું મૂર્છાવિકળ અગેાએ ભોંય પર ઢળી પડી? (૨૮૦). હે સુંદરી, મને કશી સમજ નથી પડતી એટલે તને પૂછી રહી છું, તે તું દાસી જાણીને મને આ અંગે રજેરજ વાત કર.' (૨૮૧).
તર'ગવતીને ખુલાસેા
એટલે, હે ગૃહસ્વામિની, તે મરકતમણિના ગૃહ સમા કલીગૃહમાં નિરાંતે બેઠાં ખેઠાં મેં સારસિકાને મધુર વચને વાત કરી (૨૮૨). • હું સખી, હું મૂર્છા ખાઈ ને...ની જેમ શા કારણે ઢળી પડી, તેની ધણી લાંબી કથની હું તને ટૂંકમાં જ બધી કહું છું, તે તું સાંભળ. (૨૮૩), તું અને હું સાથે જ જન્મ્યાં, સાથે જ ધૂળમાં રમ્યાં અને આપણે સાથેાસાથ સુખદુઃખ ભોગવ્યાં છે; વળી તું તે મારું બધું રહસ્ય જાણે છે. એટલે જ હું તને આ વાત કહું છું. (૨૮૪). હે પ્રિય સખી, તારા કારમાં પ્રવેશેલું તારા મુખમાંથી. બહાર ન નીકળે તેની તું સભાળ રાખે છે, તેથી જ તે હું આ વાત તને કહ્યુ` છું. (૨૮૫). હું તને મારા જીવતરના સમ દઉં છું, જેથી કરીને તું મારું આ રહસ્ય કાઈ તે પણુ કહીશ નહીં.’ (૨૮૬). આ પ્રમાણે જ્યારે મેં સારસિકાને શપથથી બાંધી લીધી ત્યારે તે મારે પગે પડીને કહેવા લાગી, તું કહે છે તેમ જ કરીશ. હું ઇચ્છું છું કે તું તારી આ વાત મને કહે. (૨૮૭). હે વિશાલાક્ષિ, હુ' તારા ચરણના અને મારા જીવતરના સાગ ખાઉં . કે તું જે કહીશ તે હું પ્રગટ નહીં જ કરું ' (૨૮૮). (મેં કહ્યું,) “ હું સારસિકા, તું મારા પ્રત્યે અનુરાગવાળી છે તેથી તને વાત કરું. મારું કોઈ પશુ એવું રહસ્ય નથી જે મે તને ન કહ્યું હોય. (૨૮૯). પૂર્વે મે જે દુઃખ અનુભવ્યુ છે તેથી મારી આંખેામાંથી આંસુ વરસી રહ્યાં છે. તીવ્ર વેદના ફરીથી સહેવાના ભયે હું કહેતાં 'ચકાઉં છું (૨૯૦). તેા તું સાંભળ, સાંભળતાં ખિન્ન કે વિહ્વળ ન બનતી—પ્રિયવિરહનાં કાણ્યવાળી સર્વ સુખદુઃખ પરંપરા હું વર્ણવુ છુ. (૨૯૧). સાંભળવાનું તને ખૂબ કુતૂહલ છે, તેા હું અહીં નિરાંતે ખેઠાં બેઠાં શાકથી વિષણુ અને ગળતાં નેત્રે મારી કથની કહુ છું. (૨૯૨).
HT
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
३८
तरंगलोला
भत्थिं बहु-सास-निचिओवबगय-परचक्क-चोर-दुब्भिक्खो। भंगो नाम जणवओ वयंसओ मज्झदेसस्स ॥२९३ जस्स य पवरा नयरी(?) रम्म-वणसंड-मंडिउज्जाणा । अणलिय-एगपुरी सा पुरवर-गुण-संपया चंपा ॥२९४ तत्थ बहु-गाम-जणवय-नगरोभय-तड-समाउला रम्मत । अंगेसु पिच्छल-पुलिणा विहंग-संघाउला , गंगा ॥२९५ कायंब-कुंडला हंस-मेहला चक्कवाय-थण-जुयला । वच्चइ सायर-घरिणी फेणा-पंगुत्ति-पावरिया ।।२९६ वणहत्थि-मत्त-दंत-प्पहर तडपायव-बरि(?)-कूला । वणमहिस-वग्घ-दीविय-तरच्छ-कुल-संकुलुदेसा ॥२९७ चक्काइं जमल-जूहाई जत्थ आपक्क-कलम-कविलाई। सोहंति · जमल-जुयलिय-पिएक्कमेक्काणुरत्ताई ॥२९८ जत्थ धयरट्ठ-सारस-सराडि-कायंब-हंस-कुरर-कुला । अण्णे य सउण-संघा रमंति सच्छंद-वीसत्था ॥२९९
तत्थ सहि चकवाई अणंतर-भवे अहं इओ आसि । कप्पूर-भंग कंपेल्ल-सरस(?)-निह पिंजर-सरीरा ॥३०० तत्थ य माणुस-जाइं सरामि तत्तो अणंतरं पत्ता । जाइ-गय-माण-सुह-संपयाहिं रत्ता सउण भावे ॥३०१ नवरि य एस विसेसो(?) संसारे होइ सव्व-जोणीसु । जाई सरंति जीवा संपय-सुह-मोहिया संता ॥३०२ सच्छंद-सुह-पयारे तत्थ य सच्छंद-साहियव्वम्मि । गाढा आसि रया हैं वयंसि चकाय-भावम्मि ।।३०३ मयाण वि जीव-लोए चिंतिज्जंतो न तारिसो अस्थि । रागो विलीय-रहिओ जारिसओ चकवायाणं ॥३०४
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
લ
ચક્રવાક-મિથુન
ગગાનદી
મયદેશના મિત્ર સમો અંગ નામને દેશ હતો : ધાન્યથી ભરપૂર. તથા શત્રુઓનાં આક્રમણ, ચેર અને દુષ્કાળથી મુક્ત. (૨૯૩). તેની રાજધાની હતી ચંપા–રમણીય વનરાજિ ને ઉદ્યાનોથી મંડિત, બધી ઉત્તમ પુરીએના ગુણોથી સમૃદ્ધ અને એમ સાચ્ચે જ એકમાત્ર પુરી. (૨૯૮). જેના કાંઠા નિગ્ધ હતા અને બંનેય તટ પુષ્કળ ગામો, નગર અને જનપદોથી ભરચક હતા તેવી, પંખીઓનાં ઝૂડથી વ્યાપ્ત, અંગદેશની. રમણીય નદી ગંગા ત્યાં (થઈને વહેતા) હતી. (૨૯૫). કાદંબ પક્ષીરૂપી કુંડળ અને હસરૂપી મેખલા ધરતી, ચક્રવાકરૂપી રતન યુગલવાળી, સાગરપ્રિયા ગગા ફીણનું વસ્ત્ર પરિધાન કરી ગમન કરતી હતી. (૨૯૬). તેના કાંઠા પરનાં વૃક્ષો મત્ત વનગજોના દંકૂશળના પ્રહારવાળાં હતાં; તેના તીરપ્રદેશમાં જંગલી પાડા, વાઘ, દીપડા અને તરસની મોટી વસતી હતી. (૨૯૭). તે નદી પર, પાકવા માંડેલા કલમી ચોખા. જેવી રતાશ ધરતા ચક્રવાકયુગલનાં જૂથ શોભી રહ્યાં હતાં. તેમની પોતપોતાની જોડીમાંના સાથીદાર સદા એકમેક પ્રત્યે અનુરક્ત રહેતાં. (૨૯૮).
ત્યાં ધૃતરાષ્ટ્ર, સારસ, આડિ, કાદંબ, હંસ, ટીટોડા અને તેવાં બીજાં પક્ષીઓના ટોળાં નિર્ભયપણે અને સ્વચ્છ દે ક્રીડા કરતાં હતાં. (૨૯૯).
ચક્રવાકી
હે સખી, ત્યાં હું આગલા ભવમાં એક ચક્રવાકી હતી. કપૂરના ચૂર્ણથી મિશ્રિત કપીલા જેવો આ રતૂમડા મારા શરીરને વાન હતો. (૩૦૦). એ પક્ષીભાવમાં તે અવસ્થાને યોગ્ય પ્રચુર સુખસન્માનમાં હું આસક્ત હોઈ ને પછીથી પ્રાપ્ત મનુષ્યભવનું મને મરણ થતું હતું. (૩ ૦૧). સંસારમાં સર્વ કેનિઓના જીવોને, જો તેઓ સુખસંપત્તિથી મોહિત હોય તો તેમને પછીના જન્મની સ્મૃતિ થતી હોય છે. (૩૦૨). જેમાં સ્વચ્છેદે અને સુખે વિચારવાનું હતું, જોઈતી વસ્તુ સ્વછંદે પ્રાપ્ત થતી તેવી ચક્રવાકયોનિમાં હું ગાઢપણે આસક્ત હતી. (૩૦૩). જે તદન દોષમુક્ત અનુરાગ ચક્રવાકોમાં હોય છે, તેવો જીવલેકના અન્ય પ્રાણીઓ વચ્ચે નથી હોતો. (૩ ૦૪).
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
तत्थ य अगमय-सीसो दर-वट्ठल-सुहय-पक्कल-सरीरो। आसी यु चक्कवाओ मांगा-गमणाय परिहत्थो ।।३०५ अणुहरइ य लायण्णं अमलिय-कोरंट-पुप्फ-नियरस्स । सो कसण-चलण-तुंडो नीलुप्पल-पत्त-मीसस्स ॥३०६ आमरणंत-निरंतर-समरस-पेम्मगुण-निगुत्तो(?) । धम्मो सगुणो सो तावसो व्व चिर नट्ठ-रोसो उ ॥३०७ केसनग्गपक्खउजियज्झउसोक्खक्खेतुअक्खं(?) । गइक्खउक्खउणाहियंय मह गुण-सएहिं(?) ॥३०८ साहं जलभ-संकास निम्मिय-सोतसि(?) विज्जुया-गमणा । वियरामि तेण सहिया कंठाभरणं सरि-तडाणं ॥३०९ भिसिणी-कुंकुममच्चा रायण-णेड्डालिया गिरि.नदींणं । पुलिण-खण जोग-रत्ता पियमणुरत्ता वस्सायामि(?) ॥३१० कण्ण-रसायण-रुएहिं एक्केक्कमसोय निव्वुइ-करेहिं । पारपठाहारएहिं(?) रेमिमो मणहरेहिं(?) ॥३११ अण्णोण्णमणुवयामो अण्णोण्णस्स सरई अणुकरेमो । अण्णोण्ण-समणुरत्ता अण्णोण्णं नेच्छिमो मोत्तुं ॥३१२ इय र[इय]-एक्कमेक्क(?)-अणुयत्तणेहिं दोण्हं पि । एक्केक्कम निवइ विलिय विराहेओ निकाम-कमो ॥३१३ अण्णण्ण-नइसु य बहुसु पउम-सरेसुय मणाभिरामेसु । पुलिणेसु वप्पिणेसु य एवं रमिमो मणहरेसु ।।३१४
अह अण्णया कयाई नाणा-सउण-गण-मिहुण-मज्झ-गया । भागीरहि-जल-पट्टे रमिमो मणि-कोट्टिम-निभम्मि ॥३१५ एयम्मि देस-काले एक्कल्लो तत्थ मज्जिउं एइ । हत्थी मय-वसं-पिसुणो सूरायव-तविय-सरीरो ॥३१६ राय-सिरिं-चंचले।हे य दुंदुहि-गंभीर महुर-सद्देहिं । कण्णेहिं सूइयंतो अंसेसु समावडंतेसु ॥३१७ मेहो व्व गुलगुलेतो गिरि-सिहराकार-पवर सरीरो । मत्तो पभिण्ण-करडो पंसु-हरण-पीवर-सरोरो(?) ॥३१८ पुण्णेण सुरभिणा मणहरेण तस्स मयरासि-गंधेणं । वण पायव-पुप्फाणं हरिउं गंधं सुगंधाणं ॥३१९ सो वाय-वेग-विस्थारिएण नव-सत्तिवण्ण-सुभगेण । मय-जल-पवाह-गत्तेण रेणु देसे य वासेंतो ॥३२० रुदम्मि पुलिण-जहणम्मि तीए सागर-वरग्ग महिसीए । मेहलमिव विरयंतो एयग्गं गइ-ललियमेइ ।।३२१
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા
ચક્રવાક
ત્યાં એક ચક્રવાક હતો; સહેજ ગોળાઈ ધરતું, સુંદર, સશક્ત તેનું શરીર હતું; અગરુ જેવો મસ્તકનો વાન હતો; ગંગામાં વિચરવામાં તે કુશળ હતો. (૩૦૫). શ્યામ ચરણ અને ચાંચવાળો એ ચક્રવાક લાવણ્યમાં, નીલકમળની પાંખડીએથી મિશ્રિત તાજા કાર, પૂના ઢગનો આભાસ ઉપજાવતો હતો. (૩૦૬). આમરણ નિરંતર એકધારી પ્રેમવૃત્તિવાળે તે સ્વભાવે ભદ્ર અને ગુણવાન હતા, અને તપસ્વીની જેમ રેલવૃત્તિથી તે તદ્દન મુક્ત હતા. (૩૦૭).......(૩૦૮). સજળ મેળે સમા જળપ્રવાહમાં વીજળીની જેવી વરિત ગતિવાળી હુ તેના સંગાથમાં, સરિતાના તીરના કઠાભરણું સમી વિહરતી હતી, (૩૦૯). કમલિનીની કુંકુમ-અર્ચા સમી, ગિરિનદીની રતનદામણી સમી, તો ઘડીક તટપ્રદેશમાં રાચતી, હું પ્રિયમાં અનુરક્ત રહેતી વિચરતી હતી. (૩૧૦). પરસ્પરના શ્રેત્રને શાતા આપતા, કર્ણરસાયણ સમા મનહર કલર અમે ખેલતાં હતાં. (૩૧૧). અમે એકમેકને પીછો કરતાં, એકમેકના સ્વરનું અનુકરણ કરતાં, એકમેકમાં અનુરક્ત, એકમેકને ઘડીક પણ છોડવાને ઇચ્છતાં ન હતાં. (૩૧૨). એ પ્રમાણે એકબીજાનું અનુવર્તન કરતાં અમારા બંનેના દોષરહિત, સંતુષ્ટ જીવનક્રમ પ્રવર્તતા હતા. (૩૧૩). આ રીતે અમે વિવિધ નદીઓમાં, અનેક રમણીય પદ્મસરોવરમાં, રેતાળ કે ટીંબાવાળા મનોહર તીરપ્રદેશમાં રમણ કરતાં હતાં. (૩૧૪).
નહસ્તી
હવે એક વાર અનેક પ્રકારના પક્ષીઓનાં ગણો અને યુગલો વચ્ચે અમે, રત્નની છે જેવા ભાગીરથીના જળની સપાટી પર રમતાં હતાં. (૩૧૫). એવે વખતે ત્યાં સૂર્યના તાપે તપ્તિ એક મદમસ્ત હાથી નહાવા આવ્યા. (૩૧૬). રાજ્યલક્ષ્મી જેવા ચંચળ અને દુંદુભિ જે મધુરગંભીર શબ્દ કરતા તેના કાને તેના સ્કંધ પર પડતા હતા. (૩૧૭). તે મેઘની જેમ ગજતો હતો, ગિરિશિખર જેવું ધૂળ તેનું શરીર હતું, તેનું ગંડસ્થળ મુદે ખરડાયેલું હતું, શરીર ધૂળથી લિપ્ત હતું. (૩૧૮). પોતાના મદપ્રવાહની મનહર, મધમધતી સુગંધે, વનવૃક્ષનાં પુષ્પોની સુગંધને હરી લેતો, શરીર પરથી વહેતા, તાજા સપ્તપર્ણના ફૂલ જેવી ગંધવાળા અને વાયુવેગે ચેતરફ છંટાતા ભદજળ વડે આસપાસની ધૂળને સુગંધિત કરતો, સાગરની મહિલી ગંગાના વિશાળ પુલિનરૂપી જધન પર જાણે કે મેખલા રચતો તે ગજરાજ અમે હતા તે તરફ લલિત ગતિએ આવવા લાગ્યો. (૩૫૯-૩૨૧).
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२
तरंगलोला
तमियं समं परंतो(?) गंगा पुण तरस तह य भीय व्व। अवसरिउ व पयत्ता संपत्थिय-थोर-वीईहि ॥३२२ पाउण पाउण उदयं मुक्कं थोर लिए वो(?) । वदहं(?) समावइण्णो तत्थ निवुड्डो सुहावेइ ॥३२३ हत्थेण वि छुब्भंतो उदयं च उसु वि दिसासु पढे य। जल-कलुस-सोहण-रओ तं दहमुस्सेत्तुकामो व ॥३२४ सहि नियय-हत्थ-गहियं उदयं धाराहि रेहइ मुयंतो । सिहरग्ग(?) उज्झर-झरओ व्च तहा य गिरि-कूडो ।।३२५ उस्सविय-करस्स मुहं रेहइ से रत्त-तालु-जिमोहूँ । हिंगुलुकागर-कंदरं बिलं व जच्चंजण-गिरिस्स ॥३२६ उड्डाविया अणेगा सउणा अम्हे य मज्जमाणेण । बाहतेण जलन्नं बहुसो घोट्टं करतेणं ॥३२७ उवरिं पि हिधेमाणो(?) न मुएमो तिवि(?)भयं दुयग्गा वि । ___x x x x तेण उडूडाविया संता ॥३२८ सो मज्जिय-निव्वाओ उत्तिण्णो अप्पणो कमेण करी । मय-जीविय-नियाहो वाहो य तहिं समणुपत्तो ॥३२९
नव-जोव्वण-संपण्णो आरण्णय-पएफ-मंडन्कय-मालो । कोयंड-कंड-हत्थो स-कालदंडो जमो चेव ॥३३० पाएहिं सम-खण्णुय-समावडिय-भग्ग-विसम-नक्वहिं । उक्कुडुयट्ठिय-विसमंगुलीहिं अणुवाहण-पएहि (?) ।।३३१ उच्चत्तरमंसोरू संखिन्त(?)-सुवित्थय-उरो सो । कोयंड-विकट्टण-वावडाहिं कढिणाहिं बाहाहिं ॥३३२ ओयंब-रूढ-मंसू उम्ग-मुहो छार-पिंगलो रोद्दो(?) । फुडियग्ग-कविल-कुंचिय-पलंब-दाढो महक्खंधो ।।३३३ वायायवोवहय-दंत(?)नील-फरुस-च्छव। असुह (?)भासी । सावय-कुलंतकालो कालो व्य उपस्थिओ पेक्ख ॥३३४ अंसावसत्त-तुंबो नियंसिओ बग्घ-चम्मयं घोरं । कज्जल-मसि-चित्तलियस्स सरिसयं पीयल-पडरस ।।३३५
दठूण तं गयवरं सो वाहो हत्थि-दुग्गमे देसे । थोर कंचि उवगओ नइ-तड-रूढं महा-रुक्खं ।।३३६ तिरच्छियच्छिओ सो अंसय-संनिहिय-निहिय-कोयंडो । पउणं कुणइ हयासो वणहत्थि विणासणं कंडं ॥३३७
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર મલાલા
સ
ગંગા તેના આગમનથી ડરતી હોય તેમ, ઊઠેલા જખ્ખર કલ્લેાલાને વિષે જાણે કે દૂર ખસી જવા લાગી. (૩૨૨), પાણી પી પીને પછી...ધરામાં ઊતરીને તેમાં નિમગ્ન થતા તે સુંદર લાગતા હતા. (૩૨૩). મૂઢ વડે તે ચારે દિશાઓમાં અને પેાતાની પીઠ પર જળ ઉડાડતા જાણે કે મલિન જળને સ્વચ્છ કરવાની આતુરતાથી ધરાને ઉલેચી નાખવા તે ઇચ્છતા હોય તેમ લાગતું હતું. (૩૨૪). હે સખી ! સૂંઢને જળથી ભરીને તે જળની ધાર ઉડાડતા તે અગ્રભાગથી ઝરતા નિર્ઝરવાળા ગિરિશિખર સમે શે।ભા હતા. (૩૨૫). તે સૂ ઊંચી કરતા ત્યારે તેનુ રાતા તાળવા, જીભ અને હાટવાળુ મુખ, શુદ્ધ અંજનના ગિરિમાં હિંગળાકની ખાણની ગર્તા જેવું શૈાખતું હતુ. (૩૬). જળમાં મજ્જન કરતાં, જળ પ્રવાહને અનેક રીતે ખેાળત! અને જળ પીતાં તેણે અમારા સહિત અનેક પક્ષીએને ઉડાડવા. (૩૨૭). દૂર ઊડી ગયા છતાં અમારા ભય જતા ન હતે. (૩૨૧). નાહીને શાતા અનુભવતા હાથી પેતાની ઇચ્છા અનુસાર પાણીની બહાર નીકળ્યે.
ન્યાય
તે વેળા પ્રાણીઓને (મારીને) પેાતાને જીવનનિર્વાહ ચલાવતા એવા એક વ્યાધ ત્યાં આવી પહેાંચ્યા. (૩૨૯). તે જુવાનજોધ હતા, જંગલી ફૂલોની માળા તેણે મસ્તક પર વીંટી હતી; હાથમાં ધનુષ્યબાણ સાથે તે કાળડ ધારણ કરેલા યમરાજ સમે। લાગતા હતેા (૩૩૦); તેના અડવાણા પગ થાંભલા જેવા હતા; પગના નખ ભાંગેલા અને આડાઅવળા હતા; પગની આંગળીએ ઊપસેલા હાડકાવાળી અને મેળ વગરની હતી (૩૩૧); સાથળ ઊપસેલાં હતાં, છાતી ખૂબ વિશાળ હતી; બાહુ વારવાર ધનુષ્ય ખેંચવાના મહાવરાથી કઠોર બનેલા હતા (૩૩૨); દાઢીમૂછ રતાશ પડતાં અને વધેલાં હતાં; માઢુ ઉગ્ર હતું; આંખા પીગળી અને રાખાડી હતી; દાઢા લાંખી, વળેલી, ફાટેલી અને પીળાશ પડતી ભૂખરી હતી; ખભા પ્રચંડ હતા (૩૩૩); ચામડી પવન અને તાપના મારથી કાળી અને કકટા બનેલી હતી; વાણી કઠાર હતી; આવે। પક્ષીઓના કાળ સમા તે કૃતાંત ત્યાં આવી લાગ્યો. (૩૩૪). તેના ભે તૂ બહુ લટકાવેલું હતું. તેણે ભયાનક વ્યાઘ્રયમ પહેર્યુ હતુ, જે કાળા કાજળથી કાબરચીતરા કરેલા પીળા વસ્ત્ર જેવુ લાગતુ હતુ . (૩૩૫),
પેલા હાથીને જોઈ ને તે વ્યાધ, હાથી પહોંચી ન શકે તેવા સ્થાને નદીકાંઠે ઊગેલા એક પ્રચંડ થડવાળા વિશાળ વૃક્ષ પાસે પહેચ્યા. (૩૩૬). ખભા પાસે ધનુષ્યને ગેાઠવી નજરને તીરછી કરી તે દુષ્ટ પેલા જંગલી હાથીને મારવા માટે ધનુષ્યની પણછ પર બાણું સજ્યું .(૩૩૭),
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४
तो तेण गहेऊणं ठाणं कोयंड- जीव-जुत्तेण । हस्थिस्स पेसियं तं जीविय विद्दावणं कंडं ॥ ३३८ तत्तो य अइच्छंतो काल- मुहुत्तेण सहयरो मज्झ । कंडेण कडी - भाए विद्धो समए कयंतस्स ॥ ३३९ गाढ- प्पहार वेयण- विमोहिओ नट्ट-गमण - चेट्ठो उ । उद्गम्म मुक्क पक्खो हियएण समं महं पडिओ || ३४०
*
दट्ठूण स-सल्लं तं पढमेल्लुय-माणसेण दुक्खेण । सोग - भरमधारेंती अहमवि पडिमुच्छ्यिा पडिया ||३४१ पच्चागया मुहुत्ते कहवि सोगाउला विलयमाणा | वाह भर पूरियच्छी अच्छामि पियें व पेक्खंती ||३४२ कडि - भाय लग्ग - कंडे वित्थारिय-मुक्क पडिय - पक्खउडं । वाय-पणोल्लिय- भग्गं परममिव स - मालुयं पडियं ॥ ३४३ लक्खाए संपु (?) णं पिव जल-उल्लय (?) - कणय - कलसयं । परसामि य पडणोल्लिय- समोगलिय- लोहियं सा है ।३४४ चंदण-रस- परिसितं असोय- पुप्फोवयार - निउरुब । परसामि नियय- लोहिया कुहिय- सरीरं सहयरं तं ॥ ३४५ पडिओ वि रेहए सो जल- पेरतम्णि किंसुय-सुवण्णो । अत्थवर्णतं परं गओ व्वो सूरो निबुडतो ||३४६ बीमि यतं कंडं तुंडेणोकडिदउं पिययमस्स । सल्ल- समुट्ठिय- दूसह - वियणा-दोसा मरेज्जति ॥३४७ तं सुदुद्दिणच्छी अवयासेऊण पक्ख हत्थेहि | हा हा कंत भगंती मुहं पलोएमि से समुही ||३४८ वियण - वियासिय- तुंडं परियत्तच्छं निसुट्ट - सव्वंगं । परसामि तं पिययमं कंड-विद्दावियप्पाणं ||३४९ तमहं स कज्ज - संमूढयाए तेण य सहाव - पेम्मेण । वीइ-परंपर- गीढं मयं पि जियइ त्ति मण्णेमि ||३५०
नाऊण तं विवण्णं सहसागय- दुस्सहेण सोए । पम्मुच्छिया विसण्णा कहेंचि पडिलद्व - सण्णा य ॥३५१ लुंचामि अग्ग - पक्खे नियए तुंडेण दुक्ख संतत्ता । तरस य जाममि पक्खे पक्खेहि य तं समवगृहं ॥ ३५२ उड्डेंती उल्लेंती तं च मयं सव्वओ अणुपरेंती । सहि हियय-विलवणाई इमाणि कलुणाणि मोयामि ।। ३५३
तरंगलोला
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૪૧
બરાબર સ્થાન લઈ ને, ધનુષ્યની પણછ પર ચડાવેલુ તે પ્રાણધાતક ખાણ તેણે હાથી તરફ છેાડયું (૩૩૮), અને કાળમુમાં ત્યાંથી પસાર થતા મારા સાથીને કાળયેાગે તે બાણે કટિપ્રદેશમાં વીંધી નખ્યો. (૩૩૯). પ્રબળ ચેટની પીડાથી મૂર્છિત બનેલા, ગતિ અને ચેષ્ટાથી રહિત થઈ ને તે પહેાળી પાંખે પાણીમાં ધબકાયા તે સાથે મારું હૃદય પણ ભાંગી પડવું .(૩૪૦).
વિદ્ધ ચક્રવાક
તેને બાણુથી વીંધાયેલેા જોઈ તે પહેલવહેલા માનસિક દુઃખના શાકના ભાર ધારણ કરવાને અશક્ત બનીને હું પણ મૂર્છા ખાઈ તે નીચે પડી. (૩૪૧). ઘડીક પછી ગમે તેમ કરીને ભાન આવતાં શાકથી વ્યાકુળ બની વિલાપ કરતી હું આંસુપૂરે ઉભરાતી આંખે મારા પિયુને જોઈ રહી. (૩૪૨). તેના કટિપ્રદેશમાં બાણ ભેાંકાયેલું હતું; તે પાંખા સંપુટ, છૂટા, પહેાળા ને ઢળી પડેલા હતા; પવનને ઝાર્ટ ઢાળીને ભાંગી નાખેલા, વેલેા વળગેલા પદ્મ સમે! તે પડયો હતા. (૩૪૩). પડવાને લીધે બહાર નીકળી આવેલા લેાહીથી લખદ એવા તે લાખથી ખરડાયેલા પાણીભીના સુવર્ણે કળશ સમેા દીસતા હતા (૩૪૪). પેાતાના લેાહીથી ખરડાયેલા શરીરવાળા તે મારા સાથી ચંદનના દ્રવથી સિંચિત પૂજાપા માટેના અોકપુષ્પાના ઢગ સમે। દીસતેા હતેા. (૩૪૫). જળપ્રવાહને કાંઠે પડેલેા કેસૂડાના જેવા સુંદર વાનવાળા તે આથમવાની અણી પર આવેલા, ક્ષતિજમાં ડૂબવા માંડેલા સૂરજ સમા શાભતા હતા. (૩૪૬). મારા પ્રિયતમને ભોંકાયેલું બાણુ ચાંચ વડે ખેંચી કાઢવામાં મને એ ડર લાગતા હતા કે તે બાણુ ખેંચવાની વેદનાને પરિણામે તે કદાચ મૃત્યુ પામે. ( ૩૪૭ ). પાંખ પસારીને તેને ભેટતી, હા ! હા! કથ!' એમ બોલતી હું તેની સંમુખ થઈ ને આંસુઘેરાયેલી આંખે તેનું મુખ જાઈ રહી. (૩૪૮). બાણથી વિનાશિત વિતવાળા એ મારા પ્રિયતમની ચાંચ વેદનાથી ખુલ્લી થઈ ગઈ હતી. આંખના ડેાળા ઉપર ચડી ગયા હતા અને બધાં અંગે। તદ્દન શિથિલ થઈ ગયાં હતાં. (૩૪૯). કિવિમૂઢ બનેલી હું, સ્વાભાવિક પ્રેમને કારણે, ઉપરાઉપર આવતા તરગેાથી વીટળાયેલા તેને મૃત ઢાવા છતાં જીવતા માનવા લાગી. (૩૫૦). પરંતુ તે તદ્દન ફીકા પડી ગયા છે તેમ જાણીને એકાએક આવી પડેલા દુ:સહુ શાકાવેગથી હું... મૂહિત થઈ તે ભાન ગુમાવી બેઠી. તે પછી કેમેય કરીને ભાનમાં આવતાં હું મારા આગળનાં પીંછાં ચાંચથી તેડવા લાગી. તેનાં પીછાંને પ પાળવા લાગી અને પાંખ વડે હું તેને ભેટી પડી, (૩૫૧-૩૫૨). હે સખી ! હું આમતેમ ઊડતી પાણી છાંટતી, મૃત પ્રિયતમની બધી બાજુ ભ્રમણ કરતી આ પ્રમાણે મારા હૃદયનાં કરુણ વિલાપવચને કાઢવા લાગી (૩૫૩) :
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोरा
पर-सिरि-विणासिणा निग्धिणेण हा केण एव सो भिन्नो । सरसी-महिला-तिलओ चक्काय-मओ इमो फुसिओ ॥३५४ महिला-सोक्ख-विमहणं सोगुस्सेह-करणं अणावेक्खं । वेहव्वं केण महं सीमा-रहियं इमं दिण्णं ॥३५५ तुह नाह विप्पओगुट्ठिएण अणुसोय-धूमेण । चिंता-पसंग-जालेणं सोअग्गिणा डझं ॥३५६ तुह दसण-परिचत्ता पउम-सरेसु पि रई न लभामि(?)। भिसिणी-पत्तेतरियं रूवमिणं ते अपस्संती ॥३५७ तत्थ वि खणं ण रज्जइ मे दिहि विसयंतरं माणंती (?) । भिसिणी-पत्तेतरिओ देसंतरिओ उ मे आसि ।।३५८ किं पुण देहो उव्वरिओ मज्झ अदंसणं तुमे पत्ते । पिय-विप्पओग-मइयं हवइ उ निरंतर दुक्खं ॥३५९
अह एइ सो वणयरो विद्धं दटूठूण सहयरं मज्झ । हा हत्ति करेमाणो तम्मि गयवरे पडिनियते ॥३६० हत्थे वि निध्दुणंतो सो वाहो अइ-सोय-संवाहो । तं आगओ पएसं जत्थ मओ सो पिययमो मे ॥३६१ पिय-जीवियंतकालं तमहं कालमिव बीहणय-रूवं । दह्णं भउव्विग्गा आयासे झक्ति उड्डीणा ।।३६२ तो तेण चक्कवाओ गहिओ कंडं च कट्रियं तस्स । पुलिणम्मि य निक्खित्तो मउ त्ति अणुकंपमाणेण ॥३६३ निक्खिविऊण पिययमं ससिकर-धवलम्मि पुलिण-मज्झम्मि । तो मग्गिउं पयत्तो कटे नियडे वर-नदीए ॥३६४ जेणंतरेण सो एइ बणयरे। दारुए गहेऊणं । तेणंतरेण अहमवि पियस्स पासं समल्लीणा ॥३६५ हा हा नाह अपच्छिम-दंसणयं ते इमं ति विलवामि । अज्ज(?) मुहुत्तेणं होहिसि जह दुल्लहा नाह ॥३६६ तो तं दवस्स सो एइ वणय। दारुए गहेऊणं । मज्झ पियस्स समीवं तो मि पुणेो झत्ति डड्डीणा ॥३६७ दटूठूण दारुणं तो दारुय-हत्थं तयं विचिंतेमि । अरहइ एस हयासो छाउण पउलेहिइ पियं मे ॥३६८ एयं विचितयंती हियएणं बहणि दुक्ख-संतत्ता । पक्खे वि निध्दुणंती पिययम-उवरिं परिभमामि ॥३६९ तेण य छइओ से। तेहिं पिययमो दारुएहिं सव्वेहिं । धणयं च स-कंडं दोदियं च पासे ठवेऊणं ॥३७०
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર મલાલા
ચક્રવાકી-વિલાપ
અરેરે! બીજાના સુખના વિધાતક કયા દયાહીને માને વીંધી નાખ્યા ? કાણે સરસી (=સરાવર)રૂપી સુંદરીનું આ ચક્રવાકરૂપી સૌભાગ્યતિલક ભૂસી કાઢ્યું? (૩૫૪) કાણે મને એયી...તુ. આ સ્ત્રીએ!ના સુખનુ વિનાશક શાકવક્ર નિ:સીમ વૈધવ્ય આપ્યું? (૩૫૫) હે નાથ ! તારા વિરહમાંથી પ્રગટેલા અનુતાપના ધુમાડા અને ચિંતાની જ્વાળાવાળા શાકાગ્નિથી હું મળી રહી છુ. (૩૫૬). કમળપત્રની આડશમાં તું રહ્યો હોય ત્યારે તારુ આ રૂપ ન જોતાં હું તારા દર્શનથી જ્યારે વંચિત થતી ત્યારે કમળસરેાવરામાં પણ મારું મન ઠરતું ન હતું. (૩૫૭). મારી દૃષ્ટિ ખીજા કોઈ વિષય પર ચેાંટતી જ નહી—કમળપત્રના અંતરે રહેલે તું ત્યારે પણ મને દેશાંતરે ગયા સમેા લાગતા (૩૫૮). તું મારે માટે અદૃશ્ય બનતાં હવે મારા આ દેઢુ શુ કામ બાકી રહ્યો? પ્રિયવિરહનું નિરંતર દુઃખ આવી પડયુ. (૩૫૯),
3
દહન
પેલે વનગજ પાછા વળી જતાં તે વનચર મારા સહુચરને વીધાયેલા જોઈ ને હાય હાય કરતા ત્યાં આવી પહેાંચ્યા. (૩૬૦). હાય ધુણાવતા, મેાટા શાકપ્રવાહ સમેા તે વ્યાધ, જ્યાં મારા પ્રિયતમ મરેલા પડયો હતા તે સ્થળે આવ્યા. (૩૬૧). પ્રિયતમના પ્રાણધાતક કાળ સમા ભીષણ દેખાવવાળા તેને જોતાં જ ભયવ્યાકુળ બનીને હું ઝડપથી આકાશમાં ઊડી ગઈ. (૩૬૨). પછી તેણે ચક્રવાકને ઝાલીને તેમાંથી પેતાનું બાણુ ખેંચી કાઢયુ, અને મરી ગયેલે નણીને તેને રેતાળ કાંઠા પર અનુક ંપાથી મૂક્યા. (૩૬૩). મારા પ્રિયતમને ચંદ્રકરણ જેવા શ્વેત તટ પર નાખીને તે નદીની આજુબાજુ કાષ્ઠ શોધવા લાગ્યા. (૩૬૪). એ વનચર લાકડાં લઈ તે પાછા ખાવે તે દરમિયાન હું પ્રિયતમના પડખામાં લપાઈ ને બેઠી, (૩૬૫). ‘ હાય નાથ ! હું તને આ છેલ્લી વાર જ જોવાની. એક ધડામાં તે! તું સદાને! દુર્લભ બની જઈશ,' એમ હું વિલાપ કરવા લાગી. (૩૬૬). ત્યાં તે તે વનચર જલદી લાકડાં લઈ તે મારા પ્રિયતમની પાસે આવી પહેાંચ્યા. એટલે હું પણ ઝડપથી ઊડી ગઈ. (૩૬૭). હાથમાં દારુ (લાકડાં) સાથે તે દારુણને જોઈ ને હું વિચારવા લાગી કે આ દુષ્ટ મારા પ્રિયતમને રમાનાથી ઢાંકી દઈ તે બાળી નાખશે. (૩૬૮), મનમાં એ પ્રમાણે વાર વાર વિચારતી દુ:ખથી સ ંતપ્ત બનીને પાંખા વીંઝતી હું મારા પ્રિયતમની ઉપર ચાતરફ્ ભ્રમણુ કરવા લાગી. પછી તેણે ધનુષખાણુ તથા ચામડાંની ક્રૂ'પી બાજુ પર મૂકીને મારા પ્રિયતમને બધાં લાકડાંથી ઢાંકી દીષા (૩૭૦).
૪૭
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
तरंगलोला
सर-संधण-जोगेणं उट्ठविओ अरणि-संभबो अग्गी । सग्गो एत्ति(?) ससई घोसेमाणेण वाहेण ॥३७१ दठूण तयं अग्गिं स-धूम-जालुज्जलं पियस्सुवरि । अइरेणं व वणं वण-दवेण सोएण तविया हं ॥३७२ अत्ताणं अत्ताणं कयंत-विउत्त(?)-दुक्ख-संतत्ता । रोयामि विलवमाणी हियएण पियं इमं बती ॥३७३
सर-सरिय-वावि-वप्पिण-तलाय-जलहि-णिवाणेसु मुइओ तं । रमणमणुभूइयमिणं(?) किह सहिहिसि दारूणं अग्गि ॥३७४ वांउ-बल-चलोणल्लिय-जाला-मालज्जलेण अणलेण। . कंत तुमे डझंते डझंति विमज्झ अंगाई ॥३७५ तुट्ठो होउ कयंतो जणस्स सुह-दुक्ख-तत्ति-तल्लिच्छो । जेण पिय-संपओगो काऊण विहाडिओ मज्झ ॥३७६
हमयं मे हिययं अरई दुक्खस्स भायणं मण्णे । जं तुज्झ इमं वसणं दटूठूण न फुद्रयं x x x ||३७७ तीहा(?) सयहुत्तं पिय-पास-गयाए विसहिउँ अग्गिं । न य मे वरं विसहिउ इट्ठ-विओगुट्ठियं दुक्खं ।।३७८
एवं बिलवंतीए महिलत्तण-साहसेण मे जाया । सोगाइरेग-परिपेल्लियाए मरियव्वए बुद्धि ॥३७९ अवयरिऊण य तो हैं पियंग-संसग्गि-सीयलं अग्गि । हियएणं पुव्व-गया सा हं पच्छा सरीरेण ॥३८० तो पिययम-संसगिंग अग्गि निय-कंठ-कुंकुम-सवण्णं । अवयरिया मि ससोया असोय-गुच्छं महुयरि व्व ॥३८१ गुरु-गुरु-गुरुस्स दित्तेण अग्गिणा कणय-पिंगल-सिहेण । डझंतं पि सरीरं पिय-दुक्खत्ता न वेदेमि ॥३८२ तत्थ वि पिएण समय सारसिए निहण-पुव्व-गएण य । सोयग्गि-जाल-संदीविएण तेणग्गिणा दड्ढा ॥३८३ एवं साहतीए पिययम-मरणं च अप्पणो तह य । दुक्खेणुप्पण्णेणं घरिणि अहं मुच्छिया पडिया ॥३८४ पञ्चागय-पाणा संखुहिय-मण-हियया अहं । सणियं पवरे वउहर(?) बेमि सारसियं ॥३८५ तत्थ मया हं संतो इमम्मि कोसंबिय-नयरिव्वंगे(?) सव्व(?)-गुण-संपण्णे उववण्णा सिट्ठि-गेहम्मि ॥३८६ एए य जल-तरंगे रहंग-सरि-नामए सरयंगे । दठूण डढिओ मे वयसि उक्कंपओ तिव्वो ॥३८७
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરલાલા
હવે વ્યાધ બાણુ સાંધીને અરણિમાં અગ્નિ પ્રગટાવ્યો અને “તને સ્વર્ગ મળ’ એમ મોટે અવાજે ઘોષણું કરી. (૩૭૧). ધુમાડા વાળા અને જ્વાળાથી પ્રકાશતા તે અરિનને પ્રિયતમની ઉપર જોઈને, જેમ દાવાનળે વન સળગી ઊઠે, તેમ હું એકદમ શોકથી સળગી ઊઠી, (૩૭૨). કૃતાંત પાડેલી આફતથી હું સંતપ્ત બનીને મારી નિરાધાર જાત પર રહેવા લાગી, અને વિલાપ કરતી હદયથી પ્રિયતમને સંબોધીને આ પ્રમાણે કહેવા લાગી (૩૭૩)ઃ
દહનવેળાને વિલાપ
સરોવર, સરિતા, વાવ, જળતટ, તળાવ, સમુદ્રને નવાણોમાં ઉલ્લાસથી જેણે રમણ માણ્યું તે તું આ દાણ આગ, શું સહી શકીશ ? (૩૭૪) આ પવનબળે આમતેમ ધૂમતી જવાલાવલીથી પ્રકાશતો અગ્નિ તને બાળી રહ્યો છે તેથી હે કાન્ત, મારા અંગે પણ બળુબળું થઈ રહ્યાં છે. (૩૭૫). જેમાં તે મને પ્રિયતમના સંગમાંથી આમ વિયોગ કરાવીને હવે લોકાના સુખદુ:ખની પારકી પંચાતને રસિયો કતાંત ભલે ધરાત. (૩૭૬). લેખંડનું બનેલું મારું હૈયું તારી આવી વિપત્તિ જોવા છતાં ફાટી ન પડયું, તો એ દુઃખ ભોગવવાને જ લાયક છે. (૩૭૭). પ્રિયતમને પડખે રહીને આવી આગ મારાથી સે વાર પણ સહેવાય, પણ આ પ્રિયવિયોગનું દુ:ખ મારાથી સહ્યું જતું નથી. (૩૭૮).
સહગમન
એ પ્રમાણે વિલાપ કરતાં કરતાં અતિશય શેકથી ઉત્તેજિત થઈને સ્ત્રી-સહજ સાહસવૃત્તિથી મારા મનમાં મરવાનો વિચાર આવ્યા. (૦૭૯). અને તે સાથે જ હું નીચે ઊતરી અને પ્રિયના અંગના સંસર્ગથી શીતળ એવી આગમાં, પહેલાં હું હૃદયથી પડી હતી. તે હવે મારા શરીરથી પડી. (૩૮). આમ જેને પ્રિયતમના શરીરનો સંપર્ક હતો તેવા, મારા કંઠના જેવા કુંકુમવર્ણ અગ્નિમાં મેં જેમ મધુકરી અશોકપુ૫ના ગુચ્છ પર ઝંપલાવે, તેમ ઝંપલાવ્યું. (૩૮૧). ઘુરઘુરપાટ કરીને સળગતો સોના જેવી પિંગળી શિખાવાળો અગ્નિ મારા શરીરને બાળતો હોવા છતાં, પ્રિયતમના દુ:ખથી પીડાતી હોવાથી મને કઈ લાગ્યું નહી. (૩૮૨). એ પ્રમાણે, હે સારસિકા, પહેલાં મૃત્યુ પામેલા મારા પ્રિયતમના શેકાગ્નિની વાળાએ સળગેલા તે અગ્નિમાં હું બળી મરી. (૩૮૩).
વૃત્તાંતની સમાપ્તિ
એ પ્રમાણે હે ગૃહસ્વામિની, પ્રિયતમના અને મારા મરણને વૃત્તાંત કહેતાં કહેતાં પ્રગટેલ દુઃખને લીધે હું મૂષ્ઠિત થઈને ઢળી પડી. (૩૮). પાછી ભાનમાં આવતાં, મન અને હદયથી વ્યાકુળ બની મેં ધીરે ધીરે સારસિકાને કહ્યું (૩૮૫): તે વેળા મૃત્યુ પામીને પછી હું આ કૌશાંબી નગરીમાં સર્વગુણસંપન્ન શ્રેષ્ઠીના ઘરમાં જન્મી. (૩૮૬). આ જળતરંગોમાં શરદના અંગ સમાં, થાંગ(=ચક્ર)જેવા નામવાળાને(=ચક્રવાકાને) જેઈને, હે સખી, મને તીવ્ર ઉકંપ પ્રગટવો. (૩૮૭). ચક્રવાકાનાં યુગલ જોવામાં હું તલ્લીન હતી, ત્યારે એકાએક મારા
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोल
चक्काय-जुयल-पेच्छण-परिरत्त-मणाए तत्थ सयराह । सो मज्झ चकवाओ हियय-तलायं समोइण्णो ॥३८८ संभरिया य वयंसी गुण-रुइया चक्कवाय-जाई मे । सव्वा जहाणुहूया जा ते कहिया मए एसा ॥३८९ पिय-विप्पओग-कलुणं सरियव्वय-कारणं महं एयं । सव्वं जहाणुभूयं [?ते] मे कहियं समासेण ॥३९० मह जीविएग तं साविया सि मा कस्सई परिकहेज्जा । ए य तेण सहाहं जा ताव मिलेमि कंतेण ।।३९१ जइ मे होज्ज करुंची तेण सह समागमो इह लोए । । तो नवरि माणुसे हं वयसि भोए अभिलसेज्जा ॥३९२ आसा-पिसाय-विस्सा(?त्ता)सिया अहं सुरय-सोक्ख-लोहिल्ली । सत्त-वरिसाणि सुंदरि तल्लिच्छा हं पडिच्छामि ॥३९३ अह जइ वि न तं पेक्खं वयसि हियय-घरवासय मज्झ । जिण-सत्थवाह-पहयं तो मोक्ख-पहं पवज्जामि ॥३९४ तह य पुणो तह काहं जह हं पिय-विप्पओग-संबंध । संसार-पास-सुलहं पुणो वि दुक्खं न पावेमि ।।३९५ काहं समणत्तणयं अव्वाबाह-सुपव्वयारुहणं । जम्मण-मरणांईणं विरेयणं सव्व-दुक्खाणं ॥३९६ एवं सिणेह-वस-अहेय-पेम्म-रत्ताए तत्थ मे घरिणि । कहइत्तु चेडियाए विभाविओ चेव मे सोगो ॥३९७ सोऊण य सारसिया एयं वच्छल्ल-भाव-मिउ-हियया । मे दुक्ख-सोग-संतप्पणेण रुइरी य सुइरं पि ॥३९८ भणइ य म रोयंती हा जह से हियय-सोस-क्कीवारं(?) । पिय-विप्पओग-मइयं दुक्खं सामिणि इमं विइयं ॥३९९ एए पुव्व-कयाणं कम्माणं नियय-पाव-रुक्खाणं । काल-परिणमे पक्कीहवंति कडुया फल-विवागा ।।४०० सामिणि मुयसु विसाय इह पि ते देवया-पसाएणं । चिर-परिचिएण हेही तेण सह समागमो भीरु ।।४०१ इय हं तीय स-करुणं पिय-वयणोप्पिय-सुहेहि बहुएहिं । अणुणीय पज्जवत्थविया ?) उदएण पमज्जियंसू य ॥४०२ चेडीए समं कयलीहराहिं विनिग्गया गया अहयं । . जत्थ य अम्मा-पुरओ ललइ,य सो. परियणो परिणि ॥४०३
-
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
વગલોલા
હૃદયતળાવમાં મારો એ ચક્રવાક ઊતરી આવ્યું. (૩૮૮), અને હે સખી, અનેક ગુણે રુચિકર એવો મારો ચક્રવાકીને ભવ અને તે ભવમાં જે બધું ભગવ્યું અને જે તને મેં હમણાં કહી બતાવ્યું તે સાંભરી આવ્યું. (૩૮૯). મારી એ સ્મૃતિને કારણે પ્રિયતમના વિયોગની કરુણતાવાળું જે બધું મેં ભોગવ્યું તે તને સંક્ષેપમાં મેં કહ્યું. (૩૯૦).
ભાવિજીવન અને નિશ્ચય
- તને મારા જીવતરના સેગંદ છે– જયાં સુધી મને તે મારા પ્રિયતમનું ફરી મિલન ન થાય ત્યાં સુધી તું આ વાત કોઈને પણ કહીશ નહી. (૩૯૧). જે આ લેકમાં કેમેય કરીને તેની સાથે મારે સમાગમ થશે તે જ, હે સખી, હું માનવી સુખભોગાની અભિલાષા રાખીશ. (૩૯૨), સુરતસુખની પૃહા રાખતી હું આશાપિશાચને વિશ્વાસ, હે સુંદરી, તેને મળવાની લાલચે સાત વરસ પ્રતીક્ષા કરીશ. (૩૯૩). પરંતુ સખી, ત્યાં સુધીમાં જે હું મારા તે હૃદયમંદિરના વાસીને નહીં જોઉં, તે પછી જિન સાર્થવાહે ખેડેલા મેક્ષમાર્ગમાં હું પ્રવ્રયા લઈશ. (૩૯૪), અને પછી હું એવું કરીશ જેથી કરીને, સાંસારિક બંધનવાળાની ઉપર સહેજે આવી પડતું પ્રિયજનનું વિરહ દુઃખ હું ફરી કદી ન પામું. (૩૯૫). હું શ્રમણત્વરૂપી પર્વત પર નિર્વિધને આરોહણ કરીશ, જેથી કરીને જન્મ, મરણ વગેરે સર્વે દુ:ખેાનું વિરેચન થઈ જાય. (૩૯૬).
હે ગૃહસ્વામિના, એ પ્રમાણે પ્રેમમાં અધિક આસક્તિવાળી ને નેહવશ દાસીને મેં મારી કથની કહીને શોકને હળવો કર્યો. (૩૯૭).
એટીનુ આશ્વાસન
એ કથની સાંભળીને, મારા પ્રત્યેના વાત્સલ્યથી કેમળ હૃદયવાળી સારસિક મારા દુઃખ ને શોકથી સંતપ્ત થઈને કેટલા સમય સુધી રડતી રહી. (૩૯૮). પછી તે રડતાં રડતાં મને કહેવા લાગી, “ અરેરે સ્વામિની ! મેં જાણ્યું, તારું આ પ્રિયવિરહનું દુઃખ કેવું હૈયું બાળી નાખે તેવું છે તે. (૩૯૯). પોતે પૂર્વે કરેલાં કર્મોરૂપી પાપક્ષેનાં કડવાં ફળે કાળે કરીને પરિપકવ થતાં હોય છે. (૪૦૦). હે સ્વામિની, તું વિષાદ તજી દે; દેવતાની કપાથી, હે ભી, તારા તે ચિરપરિચિત પ્રિયતમની સાથે તારો સમાગમ થશે જ. (૪૦૧). એ પ્રમાણે અનેક મીઠાં વચનોથી આશ્વાસન આપી, મનાવીને તેણે મને સ્વસ્થ કરી તથા જળ લાવીને મારાં આંસુ પખાળ્યાં, (૪૦૨). તે પછી, હે ગૃહસ્વામિની, દાસીની સાથે તે કદલીમંડપમાંથી બહાર નીકળીને હું જ્યાં અમ્માની સમીપમાં અમારો પરિચારક વર્ગ વિહરી રહ્યો હતો, ત્યાં પહોંચી. (૪૦૩).
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगोल
अह मज्जण-मंडण-विरयणाहिं बहु-बावडं तहिं अम्मं । वावी-तडोवविट्ठ दळूण अहं उवगय त्ति ॥ ४०४ अवेय-बिंदुं अंजण-सेस-अरुण-नयण-उव्विग्ग । दठूण निप्पभं मे पभाय-चंदोवमं वयणं ।। ४०५ अम्मा भणइ विसण्णा किं पुत्ताराम-हिंडण-समेण । जाया सि विगय-सोभा उप्पल-माला मिलाय व्व ॥ ४०६ । पिय-विप्पओग-दुक्खा इमा अहं सज्जाण(?) विगय-सव्वा । अम्मं जल-भरियच्छी भणामि दुक्खेइ मे सीसं ॥ ४०७ तो पुत्त जाहि नयरिं न समत्था हं पयं पि दाउं जे ।। दुक्खस्स जो निहाणं जरो य तुरियं अभिलसेत्ति (?) ॥ ४०८ एयं सुणेत्तु वयणं सु-विसण्णा बच्छला महं माया । भणइ य निव्वुया तं पुत्तय जह होसि तह होउ ।। ४०९ अहमवि नयरिमयंती कहें तुमं दुक्खिय विमुंचामि । एणो (?) जत्थायत्ता कुलस्स सव्वस्स मे बाला ।। ४१० इय भाणिऊणं अम्मा धूय-सिणेहाणुराग-रत्ता य । सयणिज्ज-पवहणं मे जोत्तावेइ पवरं (?) जाणं ॥ ४११ बेइ य ता महिलाओ सवा मज्जिय-पसाहिया जिमिया । एज्जाह देह काले अहयं नयरिं गमिस्सामि ॥ ४१२ किंचि मह कायव्वं तुरियं होह य निरुस्सुया तुब्भे । एवं अणिदियत्थं ताओ समयं अहि कहेइ ।। ४१३ विलया-जणस्स विग्यो मा होही उववणम्मि पव्वे । तो नयरि-पवेसण-कारणं पि अम्मा न साहेइ ॥४१४ आरक्खिय-महयरए वरिसधरे तत्थ वावडे पुरिसे । काऊण ससंदे(?) सव्वे निययाहिगारेसु ॥४१५ अप्प-परिवार-सहिया समं मए कुसल-परियण-समग्गा । जाणेण तेण. तुरियां अह नयरिं उवगया अम्मा ॥४१६ भवणवरं सीसतुलि संजुत्ते तत्थ (?) . भिमढ़मि निसण्णा(?) कयमुत्ताहारउल्लाणं ॥४१७ घित्तूण कंठहारो नियत्तं विवाउ तह य कविण्णय (?)। कण्णाण कुंडल-जुयं देसी य करंडए तविया (?) ॥४१८ अम्माए तओ भणियं तरंगवइयाए अंग-मोडो स्थि । न य से सीसं सत्थं न य इच्छइ अच्छिउं तत्थ ॥४१९ जस्स कएण गया हैं उज्जाणं सरसो-समीव-जाउ त्ति । सो सत्तिवण्ण-रुक्खो दिट्ठो कुसुमेहि संछण्णो ।।४२०
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરમલીલા
પ
પ્રિયામલન
ઉજાણીએથી પ્રત્યાગમન
પછી વાવને કાંઠે બેઠેલી અને સ્નાન, શણગાર વગેરે કરવામાં રચીપચી અમ્માને જોઈને હું તેની પાસે ગઈ. (૪૦૪). ભૂંસાઈ ગયેલી બિંદીવાળું, સહેજસાજ બચેલા આંજણ યુક્ત રાતાં નયનવાળું, ખિન્ન બનેલું ને પ્રભાતકાળના ચંદ્ર સમુ ફીકું એવું મારું વદન જોઈને વિષાદ પામતી અમ્માએ કહ્યું, “બેટા, ઉદ્યાનમાં ભમવાના થાકથી તું કરમાયેલી ઉત્પલમાળાના જેવી શોભાહીન બની ગઈ કે શું ?” (૪૦૫–૪૦૬). એટલે પ્રિયતમના વિયેગે દુઃખી, સર્વસ્વ હરાઈ ગયું હોય તેવી હું આંસુ ભરેલી આંખે બોલી, “મારું માથું દૂખે છે.” (૪૦૭). “તો બેટા, તું નગરમાં પાછી જા,” “મારાથી એક ડગલું પણ દઈ શકાય તેમ નથી. મને દુઃખના નિધાન સમો તાવ ચડવો છે.” (૪૦૮). એ વચન સાંભળીને અત્યંત ખિન બનેલી મારી વત્સલ માતાએ કહ્યું, “તું સ્વરથ થાય તે પ્રમાણે કરીશું. (૪૦૯). હું પણ નગરીમાં ન આવ્યું, તો આવી દુર્દશામાં તને એકલી કેમ મૂકું ? મારી પુત્રી આખા કુળની... '(૪૧૦). એ પ્રમાણે કહીને પુત્રી પ્રત્યેના અતિશય સ્નેહવાળી અમ્માએ શયનવાળું એક ઉત્તમ વાહન મારે માટે જોડાવ્યું. (૪૧૧). પછી પેલી મહિલાઓને તેણે કહ્યું, “તમે સૌ સ્નાનશણગાર કરી, ભજન પતાવીને વેળાસર પાછી આવી જજે, હોં, મારે જરા નગરમાં જવાનું છે, કાંઈક તાકીદનું અનિવાર્ય કામ છે, પણ તમે કશી ચિંતા ન કરશે.” એ પ્રમાણે તે બધાને સારું લાગે તેમ કહ્યું. (૪૧૩). ઉજાણુના આનંદોત્સવમાં સ્ત્રીઓને કશે અંતરાય ન પડે એ દષ્ટિએ અમ્માએ પોતાનું નગરીમાં પાછા ફરવાનું ખરું કારણ ન કહ્યું. (૪૧૪). સાથેના સૌ રક્ષકે, દેખરેખ રાખનારા વૃદ્ધો અને કંચુકી. એને પોતપોતાના કાર્યમાં બરાબર સાવધ રહેવાનું કહીને, થોડાક પરિવારને અને અનુભવી પરિચારને સાથે લઈને તે વાહનમાં બેસીને અમ્મા મારી સાથે નગરીમાં આવી. (૪૧૫– ૪૧૬). વાસભવનમાં તળાઈવાળા...(૪૧૭). ગળાના હાર ફેંકી દઈને..કાનનું કુંડળયુગલ... (૪૧૮). એટલે અમ્માએ કહ્યું. “ તરંગવતીના શરીરમાં તોડ છે. માથું પણ સ્વસ્થ નથી. એટલે ત્યાં તેને વધુ રહેવાનું ગોઠવું નહીં.' (૧૯). જેના નિમિત્ત હું ઉદ્યાનમાં ગઈ, તે સપ્તપર્ણનું વૃક્ષ સરોવરની સમીપમાં ઊગેલું અને ફૂલથી ઢંકાઈ ગયેલું મેં જોયું. (૨૦). સો સ્ત્રીઓને ઉદ્યાનમાં રમણુબ્રમણ કરવામાં કશું વિન ન થાય એ હેતુથી મેં મારા પાછા ચાલી આવવાનું સાચું કારણ તેમને નથી જણાવ્યું. (૪૨૧). એ વચન સાંભળીને મારા પર પુત્રો કરતાં પણ વધુ નેહબંધવાળા બાપુજી અધિક વ્યાકુળ અને દુઃખી થયા. ૪૨).
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४
तरंगोला
महिला-जणस्स वियो मा होज्जा उपवणम्पि रमउंति । आगमग-कारणं तो न मए सम्भावओ कहियं ॥४२१ एयं निसग पथणं संमंतो अहिय-दुपिखओ ताओ । अइरेय-बद्ध नेहो पुरोहितो महं. उवरि ॥४२२ अन्मा-कपिए नाल आणिओ नय-विहाणुओ पेज्जो । विज्जा-गणेण जो नयरे सयले खाय-कित्तीओ ॥४२३ उत्तम-कुल-प्पसूओ गंभीरो सील-पच्चय-समिद्धो । सुह-हत्थो सिव-हत्थो लहु-हत्थो सत्थ-कुसलो य ॥४२४ सो सव्व-वाहि-लक्खण-नियाण-निग्गह-पओग-विहि-कुसलो । पुच्छइ सुहासणत्थो विवरिय-अत्थं ममं तत्थ ॥४२५ किं ते बाहइ बलियं जरो य सिरवेयणा य तं साह । पत्तिय(?) तं वेलं जा ते सव्वं पणासेमि ॥४२६ केरिसओ आहारो कलं आसी य अवि य ते जिण्णं ।। निहावण यण-मुद्दा (?) कह ते रत्ती गया अज्जं ॥४२७ कहिओ मे आहारो सारसियाए निसाए पज्जंतो । उववण गमणं च महं जाइस्सरणं विणा घरिणि ।।४२८ दण पुच्छिऊण य आलक्खेउं ममं च गहियत्थो । सो जंपिउं पवत्तो सत्थावत्था इमा कण्णा ॥४२९ जं लोए जिमिय-मेत्तो होइ जरो सिभिओ मुणेयव्यो । पित्तं (?) जरो जरत जिग्गंते बाइओ होज्जा ॥४३० एएसु तिसु वि कालेसु हवइ सो सण्णिवाइओ होइ । तस्स वि य पबल-सेसो (?) बहुय। दोसा मुणेयव्वा ॥४३१ दोसा अहवा तिण्णी एत्तो किर लक्खणांणि सयराह। दीसंति जत्थ सो सण्णिवाय-जरओ मुणेयव्वो ॥४३२ दंड कस--सत्थ-पत्थर-पहार-दम-पडण-पेल्लणादीहि । संभवइ जो विसेसेण सो उ आगंतुओ जरओ ॥४३३ एतेर्सि एक्कयरं अहयं जं लक्खणं न पेक्सामि । सत्था हु होह तुब्भे सत्थ-सरीरा इमा कण्णा ॥४३४ जाण-क्खोभेण धुया उववण-परिहिंडणा[ए] किलम्मिया । जाणइ जरो त्ति बाला परिस्सममिमं सरीरस्स ॥४३५ अहवा चित्त-वियारो कोई एयाए सोग-डर जणिओ । तेणुव्यिग्गा बाला लविखज्जइ नण्णहा एसा ।।४३६ इय भाणिऊण य तहिं अम्मं तायं च हेउ-जुत्तीहिं । कय सम्माणो भक्णाओ नीइ विसज्जिओ वेज्जो ॥४३७
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૫૫ વૈદરાજનું આગમન
અમ્માની સલાહથી વૈદ્યને બોલાવ્યો. તે વિવેકબુદ્ધિવાળા અને પોતાની વિદ્યાના ગુણે આખા નગરમાં પ્રખ્યાત હતો; ઉત્તમકુળમાં જન્મેલે, ગંભીર સ્વભાવને અને ચારિત્રવાન હતો; શાસ્ત્રનો જાણકાર હતો, અને તેનો હાથ શુભ, કલ્યાણકારી અને હળવા હા. (૪૩૩-૪૨૪). બધા પ્રકારની વ્યાધિઓના લહાણ, નિદાન અને નિગ્રહમાં તથા તેમતેને લગતા પ્રયોગવિધિમાં કુશળ એવો તે વૈદ્ય નિરાંતે આસન પર બેસીને મને વિગતે પૂછપરછ કરવા લાગે (૪૨૫) : “મને કહે, તને વધારે કષ્ટ શેનાથી થાય છે–તાવથી કે માથાના દુઃખાવાથી ? તું વિશ્વાસ રાખ. આ ઘડીએ જ તારું બધું કષ્ટ હું દૂર કરી દઈશ. (૪ર૬). તે ગઈ કાલે ભજનમાં શું શું લીધું હતું? તને ખાધેલું બરાબર પચ્યું હતું? તારી રાત કેવી રીતે ગઈ, આંખોને બીડી દેતી ઊંઘ બરાબર આવી હતી ?” (૪૨૭). એટલે સારસિકાએ મેં જે કાંઈ રાત્રે આહાર કર્યો હતો તે, તથા પૂર્વ જન્મના
સ્મરણ સિવાયની ઉજાણુએ ગયાની વાત કહી જણાવી. (૪૨૮). એ પ્રમાણે પૂછીને અને મને જોઈતપાસીને વસ્તુસ્થિતિનો મર્મ પામી જઈ વૈદ્ય કહેવા લાગ્યો, “ આ કન્યાને કશે રોગ નથી.
વરના પ્રકાર
લકાને જમ્યા પછી તરત આવતો જવર કફવર હોય, પાચન થતાં જે જવર આવે તે પિત્તજવર અને પાચન થઈ ગયા પછી આવતો જવર તે વાતવર હેય. (૪૩૦). આ ત્રણેય વેળાએ જે વર આવે તે સન્નિપાત-જવર હેય, જેમાં ઘણું પ્રબળ દોષ રહેલા હોવાનું જાણવું. અથવા તો જેમાં ઉક્ત ત્રણેય પ્રકારના જવરના દેષ અને લક્ષણો વરતાય તેને સન્નિપાત-જવર જાણ. (૪૩૧-૪૩૨). વળી દંડ, ચાબુક, શસ્ત્ર, પથ્થર વગેરેના પ્રહારને લીધે, ઝાડ પરથી પડવાથી કે ધકેલાવાથીએવા કોઈ વિશિષ્ટ કારણે ઉત્પન્ન થતા વરને બાગંતુક જવર જાણુ. (૪૩૩). આ વરમાંથી એકેયનું લક્ષણ મને અહીં દેખાતું નથી. માટે તમે નિશ્ચિંત રહો, આ કન્યાનું શરીર તદ્દન સ્વસ્થ છે. (૪૩૪). લાગે છે કે તમારી પુત્રી ઉદ્યાનમાં ભ્રમણ કરીને અને વાહનની અથડામણથી થાકી ગઈ છે. આ શારીરિક પરિશ્રમ કરીને જાણે કે વર હોય એવો લાગે છે. (૪૩૫). અથવા તો પછી ભારે શોક કે ડરને લીધે આને કશો ચિત્તવિકાર થયો હોય, જેથી કરીને આ છોકરી ખિન્ન બની ગઈ હોય. આમાં બીજું કશું કારણ નથી.' (૪૩૬). એ પ્રમાણે અમ્માને તથા બાપુજીને કારણે તથા દલીલોથી સમજાવીને, સન્માનપૂર્વક વિદાય કરાયેલો વૈદ્ય અમારે ઘેરથી ગમે. (૪૩૭).
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलो अहयं पि तत्थ दुहिया सोग-भरक्कंत हियय-दुक्खत्ता । जेमाविया स-सवहं अम्माए वरह-कालम्मि ॥४३८ मज्जण-जेमण-मंडण-पमोय-संभोय-वइयर-विसेसे । साहति य विलयाओ उज्जाणाओ नियत्ताओ ॥४३९ सायर-रंग-परंगिय-तलम्मि सयणम्मि मे असरणाए । निहा-वु(तु!)च्छच्छीए किच्छेण अइच्छिया रत्ती ॥४४० पुरिस-सया किर कल्लं ममं वरेउ उवट्टिया तायं । जे मयण-बाण-विद्धा दठूण ममं गुरू तेसिं ॥४४१ ते य किर असरिसे मे सील-व्वय-नियम-पोसह-गुणेहिं । ललिया वि अस्थइत्ता पडिसिद्धा सेट्टिणी सव्वे ॥४४२ तस्स कहा-गुण-कित्तण-पसंग-परिवत्तिओ पुणो बहुसो। अच्छीसु ओयरिज्जइ पाणिय-रूवो महं सो उ ॥४४३ धणियमणुसंभरंतीए मज्झ तं पुव्व-देह-संबंधं ।। सा कुद्धा य रुट्ठा(?) भोयण-सद्धा परद्धा मे ॥४४४ मज्जामि पसाहेमि य अकामा(?) मे विसं व तं घरिणि । गुरुयण-परियण-चित्त-परिरक्खणत्था दुहट्टा वि ।।४४५ खणमवि न हु जीवेज्जा तेण विणा तस्स लंभ(?)-परिहीणा । जीविय कल्लोला मे मणोरह-मया जइ न होज्जा ॥४४६ बाहइ मं उउ-चंडो चम्मह-कंडो पकाम-हिंडणओ । सुहिय-जण-निव्वुइ-करो सत्तच्छय-गंधिओ वाओ ॥४४७ तिमिर-पडिनासयाणं खणमवि मयण-सर-सण्णिवायाणं । न चएमि ठाइउ जे आवाए चंद-पायाणं ॥४४८ कुमुय-वण-अमय-वुट्ठी मंदर-घट्ठी पगाम(?)-परितुट्ठी । तह सी यला वि जोण्हा उण्हा विव मे डहइ अंगं ॥४४९ पंचविह इंदियत्था इट्ठा विसय-सुह-निव्वुइ-करा मे । ते पिययमेण रहिया य घरिणि सोयं उईरंति ॥४५० सव्व-मणोरह-संपूरयं व संकप्पियं मए तत्थ । तस्स समागम-हेउं विहियं आयंबिल?-सयं ॥४५१ सव्व-दुह-विणासणयं पभवं च सव्व-सोक्खाणं । अणुमण्णई य गुरु-यणो तं मज्झ वयं अणुणयंतो ॥४५२ आयंबिल-वय-करणेण दुब्बलं सयण-परियणो. मझं । जाणइ न हु मं जाणइ वम्मह-सर-सोसियं तणुइं ॥४५३
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર ગલાલા
વિરહાવસ્થાની વ્યથા
પછી ભારે શાકથી તપ્ત હૃદયવાળી અને દુઃખા બનેલી મને અમ્માએ સેગ દ દર્દ ને ખપેરે જમાડી. ( ૪૩૮ ). ઉજાણીએથી પાછી ફરેલી પેલી મહિલાઓ પણ સ્નાન, શણગાર, ભાજનને આન પ્રમાદના અનેક પ્રસંગાવવા લાગી. (૪૩૯), નીલરંગી શયનમાં અશરણુ બનીને સૂતાં, નિદ્રારહિત આખાએ મારીએ રાત્રી કેમેય કરીને વીતી. (૪૪૦). કહે છે કે આગલે દિવસે મને જોઈ ને જેએ મદનનાં ભાથી વીંધાઈ ગયા હતા, તેમના જેએ વડીલ હતા તે સેંકડા પુરુષ। બાપુજી પાસે મારુ માગુ કરવા આવેલા. (૪૪૧), પરંતુ ઉમેદવારેા રૂપાળા હોવા છતાં, શીલ, વ્રત, નિયમ અને ઉપવાસના ગુણોમાં તે બધા મારા સમેાવડ ન હેાવાથી, હું શેઠાણી, તેમનેા બાપુજીએ અસ્વીકાર કર્યાં. (૪૪૨). એને લગતી વાતાના અને ગુણકીનના પ્રસંગેામાં વારવાર નિર્દેશ પામતે। મારે પ્રિયતમ જ મારી આંખામાં પાણી રૂપે ઊતરી આવ્યા કરતા હતા. (૪૪૩). પહેલાંના એ મારા દેહસંબધતું વારંવાર સંસ્મરણ કરતી એવી મારા ઉપર જાણે કે ક્રોધે ભરાઈ તેરિસાઈ તે મારી ભેાજનરુચિ ચાલી ગઈ. (૪૪૪). હે, ગૃહસ્વામિની, હું દુ:ખીદુ:ખી હાઈ ને, સ્નાન અને શણગાર મને ઝેર જેવા લાગતાં; તાપણુ, વડીલા અને કુટુંબીજનેથી મારા હૃદયભાવ છુપાવવા, હું તે નીરસપણે કયે* જતી. (૪૪૫) જો મનેરથરૂપી તરંગા મારા જીવિતમાં પ્રસરેલા ન હોત, તેા હું તેના સંગથી વિયુક્ત રહીને એક ક્ષણ પણ જીવી ન શકત. (૪૪૬), સ્વૈરપણે ભ્રમણ કરતા, કામદેવના બાણ જેવા, સપ્તની સૌરભવાળા, સુખી લેાકેાને શાતા આપતા, ઋતુને લીધે પ્રચંડ એવેા પવન મને પીડતા હતા. (૪૪૭). કદના ખાણની વર્ષા થતાં જેમને કામજ્વરના સ’નિપાત થઈ આવ્યા છે, તેવા, તિમિરની પ્રતિમા સમાં (?) લેાકાને ચંદ્ર એક ક્ષણ પણ રુચતા નથી, (૪૪૮). કુમુદૃવનને અમૃતવૃષ્ટિ સમી...અત્યંત પરિતૃપ્તિ કરતી શીતલ જ્યેાટ્ના પણ ઉષ્ણુ હેાય તેમ મારા અંગને દઝાડતી હતી. (૪૪૯). હે ગૃહસ્વામિની, વિષયસુખની તૃપ્તિ કરવતા પાંચ પ્રકારના ઇષ્ટ ઈંદ્રિયાર્થા, મારા પ્રિયતમ વિના મને શાક ઉપજાવતા હતા. (૪૫૦). તે વેળા મેં પ્રિયતમને પામવા માટે, સર્વે મનાથ પૂરા કરનાર એકસેસ ને આઠ આયંબિલ કરવાના સંકલ્પ કર્યાં. (૪૫૧). સર્વે દુઃખનું વિનાશક અને સર્વે સુખનું ઉત્પાદક એવું એ વ્રત કરવા માટે, મારું મન આયખિલ વ્રત કરવાથી રાજી રાખતા વડીલાએ મને સમતિ આપી. (૪૫૨). દુબળા પડી ગઈ હોવાનું મારા સ્વજા અને પરિજનેએ માન્યું; કામદેવના બાણુથી હુ શાષાઈ ને કશ બની ગઈ હાવાનું તેએ ન કળી શકયા. (૪૫૩),
૫૭
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
तो दुक्ख-वेद-संतावियाए मे हियय-सोग विस्सामो । आलेक्ख-कम्म-जोग्गो निम्मविओ पट्टओ घरिणि ।।४५४ दढ-पासिय-मसिणाओ जुत्तीएहि दिण्ण-माण-बद्धाओ(?)। कासि म्हि वट्टिआओ बहु-वण्णा-सह-वण्णाओ ॥ ४५५ उभओ तिक्खग्गाओ अवक्खडा तह पमाण-जुत्ताओ। परिसण्ह-निद्ध-लेहा पाणीसु वि उज्जमंतीओ ॥४५६ ताहि य मे तं लिहियं तम्मि पडे चक्कावाय-जाईयं । जं मे पिएण सहियाए समगुभूयं पि(?) निरवसेसं ॥४५७ जह रमियं जह चरियं विद्धो य मओ य सहयरो जह मे । जह खामिओ य वाहेण अणुमया तं जहा अहयं ॥४५८ तत्थेव मए लिहिया भागीरहिणोवइट्ट-गइ-मग्गा । गंगा उयहि-तरंगा रहंग-नामा उलि(?) विहंगा ॥४५९ हत्थी य सो वयत्थो वाह-जुयांणो य गिहिय-कोयंडो । तत्थ लिहिया मए तो कमेण वट्टीए चित्तम्मि ॥४६० पउमसरो य बहु-विहा रुक्ख-कडिल्ला य दारुणा अडवी । कमल-सहस्साकिण्ण-उउ-काल-समणिया लिहिया ॥४६१ अच्छामि य पेच्छंती कुंकुम-वण्णं तयं रहंग च । मह मण-रमणं चित्त-गयं(?) अणण्ण-चित्ता ह ॥४६२
xxx तइया वि दिणे गुण-विविह-नियम विवेल्लिया । x x x x x गुण-पवित्तो आसण्णा कोमुई-रत्ती॥ ४६३ लागाराणि अवंग-पाणिमाधाय(?) घोसणा वत्ता । धम्मो विव सुह-करणी निण्हय-करणी य अहम्मस्स ॥४६४ उववास-दाणमइयं वदाणि संघस्स(?) तेण तत्थ जणो । कुणइ विहि-निप्पकंपं(?) दिय-भोय-विमाण-सोमाणं(?) ॥४६५ कोमुइ-पुण्णिम-दिवसो जं आओ(?) घरिणी कमेण संपत्तो । धम्मस्स कारवणओ दिय-जण-दोगच्च नासणओ ॥४६६ अम्मा-पिईहिं (सहिया) कांसी चाउम्मासाइयार-सोहणयं । खमणं पडिकमणं पारणं च अहयं पियेच्छीयं (?) ॥४६७ हम्मिय-तल-ओलोयण-गया य पव्वावरण्ह-कालम्मि । ओलोएमि पुरवरिं सग्गःविमाणोवम-सिरीयं ॥४६८ पेच्छामि दुद्ध-धवले विण्णाणिय सुकय चित्तिय-क्खंभे । गयण-तलमणुलिहिते विमाण-पडिरूवए भवणे ॥४६९
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
તન ગલાલા
ચિત્રપટનું આલેખન
પછી હું ગૃહસ્વામિની, વિરદુઃખે સતત અનેલી મેં હૃદયના શાકથી વિસામે મેળવવા, ચિત્રક માટે યેાગ્ય એવા એક ટ્ટ તૈયાર કરાવ્યેા. (૪૫૪). મજબૂત પાસથી બાંધેલી, ચેાગ્ય માપની, ઝીણા વાળ વાળી, મસ્તૃણ, સદર પીંછીએ તૈયાર કરાવી; અને બાજુ તીક્ષ્ણ અગ્રવાળી, ઉપકૃત, સપ્રમાણ, ઝીણી, સ્લિવ્ રેખા પાડી અને હાથમાં ઉત્સાહ પ્રેરે તેવી તે હતી (૪૫૫-૪૫૬). તેમના વડે મેં તે ચિત્રપટમાં જે કાંઈ ચક્રવાકી તરીકેના ભવમાં મારા પ્રિયતમની સાથે મેં અનુભવ્યું હતું તે બધુ જ આલેખ્યું (૪૫૭) : જે રીતે અમે રમતાં અને વિહરતાં, જે રીતે મારા સહચર વિધાયા અને મરણુ પામ્યા, જે રીતે વ્યા તેને ખમાવ્યા, અને જે રીતે મેં તેની પાછળ અનુમરણુ કર્યું. (૪૫૮). વળી મેં ભાગીરથીનાં વહેણુ, સમુદ્રસમા તરંગવાળી ગંગા અને તેના પટમાં થાંગ નામધારી ( ચક્રવાક ) વિહંગા, હાથી, જુવાનજોધ તે ધનુષ્યધારી વ્યાધયુવક—એ બધું ક્રમશ: તૂલિકા વડે ચિત્રપટમાં આલેખ્યુ. (૪૫૯–૪૬૦). વળી પદ્મસરેાવર, અનેક પ્રકારના વૃક્ષોની ગીચ ઝાડીવાળી દારૂણ અટવી, અને ત્યાંને હજારા કમળા વાળા ઋતુકાળ ચીતર્યાં. (૪૬૧). ચિત્રમાં રહેલા તે મારા કુંકુમવર્ણી, મતારમ ચક્રવાકને હુ' અનન્ય ચિત્તો જોતી જ રહી. (૪૬૨).
ચ
કોસુદીમહાત્સવ
એ સમયે વિવિધ ગુણુ અને નિયમવાળી, પવિત્ર શરદપૂર્ણિમા નજીકમાં જ હતી. (૪૬૩) ...ધના જેવી શુભકર, અને અધર્માંની પ્રતિબંધક એવી Àાષણા કરવામાં આવી. લેકાએ આ નિમિત્તો ઉપવાસ અને દાન આŕ. (૪૬૪-૪૬૫). આમ, હે ગૃહ સ્વામિની દ્વિજોની દુર્દશા દૂર કરવાવાળા અને ધર્માં કરાવાવાળા શરદપુનમને દિવસ ક્રમે કરીને આવી લાગ્યા. (૪૬૬). અમ્માએ તથા બાપુજીએ ચામાસાના અતિચારનું શેાધન કર્યું, તથા મેં પણ પિતાજીની ઇચ્છાનુસાર ઉપવાસ, પ્રતિક્રમણ અને પારણાં કર્યાં. (૪૬૭). પદિવસે અપેારને સમયે હું અગાસી ઉપર જોવા માટે ગઈ અને સ્વર્ગીય વિમાનાની શેાલા ધરી રહેલી નગરીને જોવા લાગી. (૪૬૮). દૂધ જેવાં ધવળ, કળાકારાએ કુશળતાથી ચીતરેલા સ્ત ભાવાળાં, આકાશને અડતાં, વિમાન જેવાં ભવને! મારી દૃષ્ટિએ પડવાં, (૪૬૯),
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०
बर- भवण- पडिहार - ट्टिया य कणयमय भरिय - भिंगारा । घोसंति दाण-वइणं वर - वरियं दाण-कय-सद्धं ॥ ४७० कण-कण्णा-गो-लक्ख-दूस - भूमी - किमिच्छंग-पयाणो । सयगासण जाणाणि य असणाणि जणो तर्हि देह ||४७१ ताओ अम्माए समं चेइय सकारगं करेइ पुगो । विवि-गुग-जोग - जुत्तेसु देइ साहूसु दाणाई ||४७२ नत्र - कोडी परिसुद्धं उग्गम-दोसेहिं दसहिं विविमुक्कं । उपाय-दोसेहिं च सोलह विविवज्जियं ॥ ४७३ तं वत्थ पाग-भोयग-सयगासग लेग-भायगादोयं ।
देमो अयं दागं उग्गह-करं सु-विहियाणं ||४७४ जिगर घरेसु य पुगा नागा सकियरयग-रुपाणं । कुना (?) परस लोयत्स महक घरिणि ॥४७५ दिग्रस नत्थि नासो दाणस्स सुभासुभस्स सव्वत्थ । होइ सुभे पुत्र पुण्गं होइ अनुगं च अनुमम् ||४७६ त्रिविह-गुग-जोग - जुते विउ-तत्र संजतेग जुते सु । दिगं फायदा सद्धा सकार- विगए हिं ॥४७७ तं सेयं विउल - फलं पसइ तत्तो निरामयं च पुणो । सुकुलम्म समुप्पति माणुस भत्र सोमणि कुगइ ॥ ४७८ एएण कारणं देमो तत्र-नियम- दंसग धराणं । पत्तम्मि हवइ उ पत्त- दाणं संसार - मोक्ख-करं ||४७९ रायावगारितकर-वितह वयग - कारि-पार-दारीसु I होइ पुग अफ फायदा पिजं किंचि ॥४८० अकंपाए निमित्तं बहुयाणं तत्युत्थियागं तो । महविग-संयाग दिग्गा [३] दागाई ॥४८१ दुरणुचर- नियम- बहुलो विकिट्ट खवणोववास दाण-रुई । अइरेग धम्म-सी हो कोमुइ दिवसे जगो आसी ||४८२
*
एव य पेच्छामि अहं नाणांवत्यंतरे पुरवरीए । संखित्त - रस्सि - जालो सूरो य समोत्थरइ अत्थं ॥४८३ पुव्व- दिसा - पिय- कामिणि- परिभोग-किलंत - पंडुर-च्छाओ । अवर - दिसा - विलयाए निवडइ वच्छ-त्थले सूरो ॥४८४ नइयल - हिंडण संतो निम्मल - तवणिज्ज-रज्जु-भूयाहिं । ओयरइ व भूमि-तलं सूरो निययाहिं रस्सीहि ||४८५ सूरम्मि य अस्थमिए तिमिर-कलंकिज्जमाण - सामाए । पडिवण्णो जिय-लोओ सव्वो वि य साम-भावेण ॥४८६
तरंगलोला
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરલાલા
દાનપ્રવૃત્તિ
સુંદર ભવનાં દ્વાર પર મૂકેલા જળ ભરેલા સુવર્ણ કળશો જાણે કે દાનેશ્વરીની મોંમાથું દાન આપવાની શ્રદ્ધાની ઘોષણા કરી રહ્યા હતા. (૪૭૦). લોકો યથેચ્છ નું, કન્યા, ગાય, ભક્સ, , ભૂમિ, શયન, આસન અને ભોજનનું દાન દેતા હતા. (૪૭૧). બાપુજી અને અભ્યાએ ચૈત્યવંદન કરીને વિવિધ સદગુણ અને પ્રવૃત્તિવાળા સાધુઓને દાન દીધું.(૪૭૨). નવ કાટિએ કરીને શુદ્ધ, દસ પ્રકારના ઉદ્દગમદોષોથી મુક્ત, સોળ પ્રકારના ઉત્પાદનદોષાથી રહિત, એવું વસ્ત્ર, પાન, ભજન, શયન, આસન, રહેઠાણ, પાત્ર વગેરેનું પુણ્યકારક પુષ્કળ દાન અમે સુચરિતાને દીધું. (૪૭૩-૪૭૪). જિનમંદિરોમાં પણ હે ગૃહસ્વામિની, અનેક પ્રકારના મણિ, રત્ન, સુવર્ણ અને રૂપાનું અમે દાન કર્યું, જેથી પરલોકમાં તેનું મોટું ફળ મળે. (૭૫).
જે કાંઈ દાન દેવામાં આવે છે–પછી તે શુભહોય કે અશુભ-તેને કદી પણ નાશ થતા નથી: શુભ દાનથી પુણ્ય થાય છે, તો અશુનથી પાપ (૪૭૬). વિવિધ ગુણ અને
ગથી યુક્ત, વિપુલ તપ અને સંયમવાળા સુપાત્રોને શ્રદ્ધા, સરકાર અને વિનયથી યુક્ત થઈને આપવામાં આવેલું અહિંસક દાન અનેક ફળવાળું શ્રેય ઉત્પન્ન કરે છે. તેને પરિણામે ઉત્તમ મનુષ્યભવથી શોભતા ઊંચા કુળમાં જન્મ અને આરોગ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. (૪૭૭-૪૭૮). આ કારણે અમે તપસ્વી, નિયમશીલ અને દર્શનધારીઓને દાન દીધુ. સુપાત્રને આપેલું દાન સંસારમાંથી મુક્તિ અપાવે છે. (૪૭૯). હિસાકારી, ચેર, અસત્યવાદી અને વ્યભિચારીઓને જે કાંઈ અહિં સક દાન પણ આપવામાં આવે તો તેથી અંનિષ્ઠ ફળ મળે છે. (૪૮૦). "
અમે અનુકંપાથી પ્રેરાઈને, ઉપસ્થિત થયેલા સેંકડો બ્રાહ્મણો, દીનદુ:ખિયાઓ અને માગણને દાન દીધું. (૪૮૧). લેકીએ તે શરદપૂનમને દિવસે અનેક દુષ્કર નિયમ પાવ્યા, ચાર દિવસના ઉપવાસ કર્યા, દાનવૃત્તિવાળા થયા, અને એમ અત્યંત ધર્મપ્રવણ બન્યા. (૪૮૨).
સૂર્યાસ્ત
એ પ્રમાણે હું નગરીમાં થતી વિવિધ ચેષ્ટાઓ જોઈ રહી હતી, ત્યાં તો પોતાની મિજાળને સંકેલી લેતો સૂરજ અસ્તાચળ પર ઊતરવા લાગ્યો. (૪૮). પૂર્વદિશારૂપી પ્રેયસીના પરિપૂર્ણ ઉપભોગથી થાકેલો અને ફીકી પડેલી કાંતિવાળો સૂરજ પશ્ચિમ દિશારૂપી સુંદરીના વક્ષસ્થળ પર ઢળી પડયો. (૪૮
સંદરીના વક્ષ:સ્થળ પર ઢળી પડવો. (૪૮૪). મગનતળમાં ભ્રમણ કરીને શ્રમિત થયેલે સૂરજ શુદ્ધ સુવર્ણના દોરડા જેવા પોતાના રમિથી ભૂમિતળ પર જાણે કે ઊતર્યો. (૪૮૫). સૂરજ આથમતાં, તિમિરે કલંકિત કરેલી શ્યામા( =રાત્રી )એ સમગ્ર જીવલેકને શ્યામતા અપ. (૪૮૬ ).
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२.
तिरंगलोय
अम्हे वि पडिदारम्मि रंग-पदेशो कओ अणण्णमओ । भवण-कय-कण्णपूरो केऊरो रायमग्गस्स ॥ ४८७ तस्सेव एक्क-पासम्मि उद्धिओ वेइआ-परिक्खित्तो । कंबल-रयण-वियाणो सो मञ्झं पट्टओ घरिणि ॥ ४८८ तत्थ उवयार-कारी विस्सास-निही सिणेह-भायणं मे । पिययम-मग्गण-पणिही चित्त-पदे चेडिया ठविया ॥ ४८९ महुर-पडिपुण्ण-पत्थुय-साइसया रसिय-वयण-भावण्णू ।' घरिणी सारसिया सा भणिया य मए इमं वयणं ॥ ४९०
आयारिंगिय-भावेहिं जाणसि तं परस्स हियय-गयं । मह जीवियव्वयत्थं हिययत्थं ते इमं होउ ।। ४९१ जइ होही आयाओ पिओ महं सो इहं पुरवरीए । दळूण तो पडमिणं सरिही पोराणियं जाई॥ ४९२ जं जीए सह पियाए जत्थणुभूयं सुहं च दुक्खं च । तं तीए विप्पओगे दह्णुकंठिओ होइ ॥ ४९३ सूएइ अच्छि-रागो ज पिययममप्पियं च लोयम्मि । पुरिसस्स अणु-निव्वरियं हिययाकूयं निगूढं पि ॥ ४९४ रुहस्स खरा दिट्ठी निम्मल-धवला पसण्ण-चित्तस्स । विलियस्स(?) य सनियत्ता मज्झत्था वीयरायस्स ॥ ४९५ पर-बसण-दरिसणेण वि साणुकोसो जणा हवइ दीणो । अणुभूय-पच्चक्खो (?) विहट्टिओ भोग-सल्लेण ॥ ४९६ इणमो लोए वि सूई पोराणिं संभरेत्तु किर जाई । x x x x मुच्छ सुठु वि जो दारुणो होइ । ४९७ सो पुण सभाव-वच्छल-मिउ-हियओ अप्पणो अणुभवित्ता। पडिभाविय-दुक्खो ददठूण इमं गच्छिहिइ मुच्छे ॥ ४९८ आवडिय-सोग-हियओ किलिण्ण-नयणो य होहिई सज्जो । तत्ताणुगमण-तुरिओ पुच्छिहिइ इमस्स कत्तारं ॥ ४९९ पर-लोय-विप्पभ₹ इय दळूणं महं हियय-नाहं । जाणाहि चक्कवायं तं माणुस-जाइमायायं ॥ ५०० तं नामेण वि गुण-वण्ण-रूव-वेसेहिं सु-प्परिण्णायं । काऊण मज्झ. कल्लं साहसु जइ तो अहं जीयं ॥ ५०१ होही मे तेण समं वयंसि तो हियय-सोग-निट्ठवणो । सुरय-रइ-संपओगो आसंगो काम-भोगाणं ॥ ५०२ जइ न विहत्थिहिसि सही तं नाहं मज्झ मंद-पुण्णाए । जिण-सत्थवाह-पहयं तो मोक्ख-पहं गहिस्सामि ।। ५०३
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
કે
અમે પણ મુખ્ય દ્વાર પાસે એક અનુપમ રંગમંડપ ર –અમારા વાસભવનના કર્ણ પર સમ, રાજમાર્ગના બાજુબંધ સમો. (૪૮૭). તેની એક બાજુએ, હે ગૃહસ્વામિની, વિશાળ વેદિકા બનાવી, ઉપર રત્નકંબલને ચંદરવો બાંધીને ત્યાં મારું પેલું ચિત્રપટ, ઊભું કરવામાં આવ્યું. (૪૮૮).
સારસિકને પેલી દેખરેખ
ત્યાં ચિત્રરથાને, મેં મારા પ્રિયતમની શોધ માટે મારા પ્રતિનિધિ લેખે, મારી વિશ્વાસપાત્ર, નેહપાત્ર અને ઉપકારકારી ચેટીને મૂકી. (૪૮૯), મધુર, પરિપૂર્ણ, પ્રસ્તુત, પ્રભાવશાળી અને રસિક વચનો અને ભાવોની જાણકાર સારસિકોને, હે ગૃહસ્વામિની, મેં આ પ્રમાણે કહ્યું (૪૯-); “આકાર, ઇગિત અને ભાવ દ્વારા તું અન્યનો હદયગત અર્થ જાણી શકે છે. તો મારા પ્રાણને ખાતર આટલું તું તારા હૃદયમાં ધારણ કરજે. ( ૪૧ ). જે મારો એ પ્રિયતમ આ નગરીમાં અવતર્યો હશે તો તેને આ ચિત્રપટ જોઈને પિતાના પૂર્વભવનું સ્મરણ થશે, (૪૯૨). જેણે પોતાની પ્રિયા સાથે જે સુખદુઃખ અનુભવ્યું હોય તે તેના વિયોગે જોવામાં આવતાં તે ઉત્કંઠિત થતો હોય છે. (૪૯૩). વળી જગતમાં, માણસનો ઊંડામાં ઊંડે હૃદયગત પ્રિય કે અપ્રિય ગૂઢાર્થ પ્રકટ પણે ન કહેવાયા છતાં પણ, તેની આંખોના ભાવથી સૂચિત થઈ જાય છે. (૪૯૪). ચિત્તમાં ઉગ્ર ભાવ હોય ત્યારે દૃષ્ટિ પણ તીખી હોય છે. ચિત્ત પ્રસન્ન હોય ત્યારે દૃષ્ટિ નિર્મળ, વેત હોય છે. લજિજત થયેલાની દૃષ્ટિ પાછી વળેલી હોય છે. તે વીતરાગની દષ્ટિ મધ્યસ્થભાવવાળી હોય છે. (૪૯૫). જેણે ભોમમાં અંતરાય પડ્યાનું દુઃખ પ્રત્યક્ષ અનુભવ્યું હોય તે માણસ પારકું દુ:ખ જોઈને પણ અનુકંપાવાન અને દીન બને છે. (૪૯૬). અને લોકોમાં પણ એવી કહેતી છે કે પૂર્વભવનું મરણ થતાં, જે અત્યંત દારૂનું સ્વભાવને હોય તેને પણ મૂર્છા આવે છે. (૪૯૭).
પ્રિયતમની ઓળખને પ્રસ્તાવ
પરંતુ એનું હૃદય તો સ્વભાવે જ વત્સલ અને મૃદુ છે, એટલે તે આ ચિત્રપટ જોતાં, પોતે જે અનુભવેલું તે જ આ દુઃખ છે એમ જાણીને મૂર્ણિત થઈ જશે (૪૯૮), અને એકાએક તેનું હૃદય શાકાકુળ અને આંખ ભીની થઈ જશે. તે ખરી હકીકત જાણવાને આતુર થઈને આ ચિત્રપટ બનાવનારને વિશે પૂછપરછ કરશે (૪૯૯). તેને જોઈને તું, પરલોકથી ભ્રષ્ટ થઈને મનુષ્યોનિમાં અવતરેલા મારા પ્રાણનાથ ચક્રવાક તરીકે તેને ઓળખી લેજે. (૫૦). તેનું નામ, ગુણ, વાન, રૂપ અને વેશભૂષા બરાબર જાણી લઈને તું ને કાલે મને કહીશ તે તો હું જીવી જઈશ (૫૦૧). તે, હે સખી, મારા હૃદયનો શોક નષ્ટ થશે અને હું કામગ ભગવતી તેની સાથે સુરતસુખ માણીશ. (૫૦૨). પરંતુ જે મારા અ૮૫ પુણ્ય તે મારો નાથ તારે હાથ નહીં આવે તે સખી, હું જિનસાર્થવાહે ખેડેલા મોક્ષમાર્ગનું શરણું લઈશ. (૫૦૩).
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४
सुछु वि दीह (?) कालं निरत्थयं तस्स जं च पिय-विप्पओगे जं च विणा पिययम- समागम - उस्सुयाए अप्पाहिया मए एवं I घरिणी सा सारसिया पडयं घेत्तूण गच्छंती ॥
*
घरिणी ॥
सूरम्मि य अत्थमिए तिमिर-कलंकिज्जमाण- सामाए । तत्थ यतं वेलमहं पोसह - सालं गया अम्मा-पिउहिं समं अरहंते सु-विहिए य देसिय- चाउम्मा सिय-पडिक्कमणयं भूमि-सयणा निसण्णा य मज्झ सयणस्स पासओ घरिणि ।
x
X
X
X
X ""
Xx
X
जीवियं होइ । धम्म- चरणेणं ॥
X
x
x
X
मणि-रण-धाउ-चितं दिव्वासहि-देवरुक्ख-चिंचइअं । गयणतल - विवरमइयं तुंग- सिहरयं गिरिं रम्मं ॥ सुमिणम्मि किर गया हूँ तस्स य पवर- सिहरं समारूढा । तत्थ य पडिबुद्धा हं दाही किं मे फलं सुमिणो ॥ *
x
X
नमिऊणं । पडिक्कंता ॥
।
तो भइ तत्थ ताओ जह दिट्ठ सुमिण - सत्थम्मि ( ? ) धण्णो मंगलो पुत्त होइ एसो य ते सुमिणो ॥ लाभालाभं दुक्खं सुहं च मरणं च जीवियं जं वा । उप्फुसइ अंतरप्पा सुगणे नर-नारि - सत्थस्स ॥ आमिसं (१) मच्छा अहुच्छेओ (?) य सरुहिरो य वणो । रुंदाणि कंदियाणि य आलित्तो जो य विद्धा (?) ॥ गय-वसह भवण-पव्यय - खीर- दुमाणं च आरुहणयाई । सागर-नदि संतरणं च जाण दुक्ख - प्पमोक्खाय ॥ पुण्णा मयस्स लाभे लाभो पुण्णामयस्स दव्वस्स । तरसेव विणासम्म विणासो पुणामधे ॥ थी - नामयस्स लाभे लाभो थी - नामयस्स दव्वस्स । तरसेव विणासम्मि विणासो थी - नामधेयस्स ॥ जं जेण पाबियव्वं पुव्व-कथं सुंदरं व तं सुमिण-दरिसणेण उ अप्पा सूएइ पाओसिओ उ सुमिणो छम्मासा अड्ढ - रत्तिओ तिणि । गोसग्गिओ दिवड्ढ आसण्ण फलो पभायम्मि || निश्चितस्स सुह-निव्वुयस्स सुत्तस्स जे भवे सुमिणा । ते सफला नायव्वा सेसा सफला वा अफला वा ॥
पावं वा ।
सव्वस्स ||
५०४
५०५
५०६
५०७
X I
X " ५०९
५०८
५१०
५११
५१२
५१३
५१४
५१५
५१६
५१७
५१८
५१९
५२०
तरंगलाला
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિરંગલાલા જેનું જીવતર પ્રિયથી વિરહિત અને ધર્માચરણથી રહિત છે, તેનું દીર્ધકાલીન (1) જીવતર નિરર્થક છે.” (૫૦૪). હે ગૃહસ્વામિની, પ્રિયતમને સમાગમ કરવાને ઉસુક બનેલી મેં, ચિત્રપટ લઈને જતી તે સારસિકાને એ પ્રમાણે સંદેશ આપે. (૫૦૫).
વખદશન
સૂર્યાસ્ત થતાં અને અંધકારથી રાત્રી ઘેરાવા માંડતાં, તે વેળા, હે ગૃહસ્વામિની, હું પૌષધશાલામાં ગઈ. (૫૦૬). અમ્મા અને પિતાજીની સાથે મેં દૈવસિક અને ચાતુર્માસિક પ્રતિક્રમણ કરીને પવિત્ર અરિહર્તાને વંદ્યા. (૦૭). હું ભેય પર શયન કરતી હતી. મારા શયનની પાસે...............બેઠી.(૫૦૮)..................(૫૦૯). સ્વપ્નમાં હું એક વિવિધ ધાતુથી ચિત્રવિચિત્ર, દિવ્ય ઔષધિઓ અને દેવતાઈ વૃક્ષોથી સુશોભિત, આકાશના પિલાણ સુધી પહોંચતા ઊંચા શિખરવાળા, રમ્ય પર્વત પર ગઈ, અને તેના ઊંચા શિખર પર ચડી. પણ તેટલામાં તો હું જાગી ગઈ; એ સપનું મને કેવું ફળ આપશે?” (૫૧૦-૫૧૧).
સ્વપ્નફળ
એટલે બાપુજી સ્વપ્નશાસ્ત્રને આધારે આ પ્રમાણે કહેવા લાગ્યા, “બેટા, તારુ એ સ્વપ્ન ધન્ય અને માંગલિક છે. (૫૧૨). સ્વપ્નમાં સ્ત્રીપુરુષોનો અંતરાત્મા તેમનાં ભાવિ લાભાલાભ, સુખદુઃખ ને જીવનમરણને સ્પર્શ કરે છે (૫૧૩). માંસ, મત્સ્ય, લેહીનીંગળતો ત્રણ, દારુણ વિલાપ, બળતા હોવું, ઘાયલ થવું (૩), હાથી, બળદ, ભવન, પર્વત, કે દઝતા વૃક્ષ ઉપર ચડવું, સમુદ્ર કે નદી તરીને પાર કરવાં એવાં સ્વપ્ન દુઃખમાંથી મુક્તિનાં સૂચક હોવાનું તું જાણજે. (૫૧૪-૫૧૫). પુલિંગ નામવાળી વસ્તુના લાભથી પુલિંગ નામવાળા દ્રવ્યને લાભ થાય છે. તેવા નામવાળી વસ્તુ નષ્ટ થતાં, તેવા જ નામવાળી વસ્તુ નષ્ટ થાય છે. (૫૧૬). સ્ત્રીલિંગ નામવાળી વસ્તુના લાભથી તેવા જ નામવાળા દ્રવ્યને લાભ થાય છે. તેવા નામવાળી વસ્તુ લુપ્ત થતાં, તેવા જ નામવાળી વસ્તુ લુપ્ત થાય છે. (૫૧૭). પૂર્વે કરેલા શુભ કર્મ કે પાપકર્મનું જે ફળ જેને મળવાનું હોય તે, સૌને તેમને અંતરાત્મા સ્વપ્નદર્શન પૂરા સૂચવતો હોય છે (૫૧૮).
રાત્રીની શરૂઆતમાં આવતું સ્વપ્ન છ માસે ફળ આપે, અર્ધી રાત્રે આવતું સ્વપ્ન ત્રણ માસે, મળસકે આવતું સ્વપ્ન દોઢ માસે, અને સવારે આવતું સ્વપ્ન તરતમાં જ ફળ આપે. (૫૧૯). નિશ્ચિંત અને નિરાંતવા જીવે સૂતેલાને આવતાં સ્વનિ ફળ આપનારાં હોય છે. તે સિવાયનાં સ્વપ્ન ફળ આપે કે ન યે આપે. (૨૦).
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
पव्वय-सिहरारुहणे - उत्तम-गुण-रूव-संपउत्तस्स । । कण्णाए पइ-लाभो सेसस्स जणस्स धण-लाभा ॥ ५२१. सत्ताहब्भंतरओ होही ते पुत्त पहरिसो विउलो । रोत्तव्वयं च होही विण्णायं तविओगम्मि ॥ ५२२
चिंतेमि अण्ण-पुरिसं जइ लहिहं जीविडं न इच्छामि । तेण वि चिंतिएण विणा को लाभा मज्झ इह भोए ॥ ५२३ इय मे चिंता जाया नवरि य गोवामि गरु-सगासम्मि । हियय-गयं च रहस्सं मा होज्ज पयासियमिह ति ॥ ५२४ ता ताव अहं पाणा धरेमि जा सा न एइ सारसिया । तीसे सोऊण तहा ताहे 'अप्प-क्खमं काहं ॥ ५२५ ताएण य अंबाए अभिनंदिय पूइया अहं तत्थ । भूमी-सयणाहिंतो उठ्ठिया नमिय' सिद्धाणं ॥ ५२६ तत्थालोइय निंदिय राईए संभवं, अतीयारं । विच्छलिय-पाय-करयल-मुहे य गुरु-चंदणम्मि कए ॥ ५२७ सागर-सम सचित्तं मणि-कंचण-रयण-मडियमुदारं । हम्मिय-तलमारूढा परियण-रहिंया तहि घरिणि ॥ ५२८ वज(हु ?)याणि विचिंतेती एवमहं तत्थ सठिया घरिणि । हियएण उव्व हंती त चक्कायं अणण्ण-मणा ॥ ५२९
तो पव्व-काल-पभवो निद्ध-आयब-बिंब-विपुलो (?) । केसुय-कुसुम-सवण्णो सहस्स-रस्सि जग-पदीवो ।। ५३० उइओ य विलिंपतो लन्ह-द्दव-कुंकुमेण जिय-लोए । पउमागर-पडिबोहण-कय-वावारुडुरो
सूरो ॥ ५३१
W
भावि-सिणेह-मइयाए तत्थ दिट्ठीए में पियति व्य । सफल(?) [-प्पयास] परिओस-हसंत -मुह-पउमा ॥ ५३२ महुरोवयार-महुर-वयण-खाणी रइय-करतलामेला । उवसरिया सारसिया मज्झ सकोसं इमं चेव(बेइ?) ॥ ५३३ सो मेह-रहिय-वितिमिर-सरय-निसायर-समत्त-मुह सोहो । दिट्ठो चिर-प्पणट्ठो मण-रमणो ते मए(?) रमणो ॥ ५३४ आसंससु सीहोरुंजिय-भय-संतठ्ठ-बाल-हरिणच्छि । तेण समयं पमुइया कामं कामस्स पूरेहि ॥ ५३५ एव भणेति य मए सहसा निय-वयण-मुहिय-हिययाए । तुहाए समवगूढा अब्भुट्ठिय-रोमकूवाए ॥ ५३६
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાલાલા
પર્વતશિખરના આરોહણુથી કન્યાને ઉત્તમ રૂપગુણવાળો પતિ મળે. જ્યારે બીજાઓને ધનલાભ થાય (૫૨૧). એટલે હે પુત્રી, એક અઠવાડિયામાં તેને એ અતિશય આનંદ પ્રસંગ આવશે, વળી એમ પણ સૂચવાય છે કે પતિ વિયોગે તારે રડવાનું પણ થશે. (૫૨).
તરંગવતીની ચિતા
આ સાંભળીને મારા મનમાં થયું ? જો બીજો કોઈ પુરુષ પતિ તરીકે મને મળશે તો મારી જીવવાની ઈચ્છા નથી. જેનું હું ચિંતવન કરી રહી છું, તેના વિના મને અહીં, ભોગ ભોગવવામાં શો રસ ?” .(પર૩). મને એ પ્રમાણે ચિંતા થવા લાગી. પરંતુ વડિલેની સમક્ષ મેં મારા આકારનું ગોપન કર્યું એને મારું અંતર્ગત રહસ્ય પ્રકટ થઈ જાય. (૫૨૪) “ એ સારસિકા પછી ન આવે ત્યાં સુધી તે હું પ્રાણ ધારણ કરીશ. તેની પાસેથી વૃત્તાંત સાંભળીને તે પછી મારાથી થઈ શકશે. તે હું કરીશ ' એમ મેં વિચાર્યું. (૫૨૫). બાબાપુજીએ મને અભિનંદન આપીને મારો સાકાર કર્યો. બેયપથારીએથી ઊઠીને મેં સિદ્ધોને વાંદ્યા. (૫૨૬). આલોચન કરીને અને રાત્રીના અતીચારની નિંદા કરીને, હાથપગ અને મેં જોઈને અને ગુરુવંદના કરીને, હે ગૃહસ્વામિની હું પરિચારકો વિના એકલી જ, સાગરના જેવા “ સચિત્ત' (૧. જળચર પ્રાણીવાળા, ૨. ચિત્રવાળા) મણિકાંચન અને રત્નથી શોભતા, અને વિશાળ હર્પીતળ (અગાશી) પર ચઢી. (૨૦-પ૨૮). હે ગૃહસ્વામિની, સંકલ્પવિકલ્પ કરતી અને એકાગ્રચિત્તે તે ચક્રવાકને હૃદયમાં ધરતી હું ત્યાં ઊભી રહી. (૫૯).
ત્યાં તો પર્વકાળનો ઉદ્દભાવક, રતાશ પડતા સ્નિગ્ધ અને વિસ્તીર્ણ બિંબવાળો, કિંશુકવરણો, જગતનો સહસ્રરશિમ દીપ, સુર્ય, વેલેકને મસણ કુંકુમના દ્રવથી લીંપતો અને કમળસમૂહને વિકસાવતો ઊગ્યે .(૫૩૦-૫૩૧).
સારસિકાનું પ્રત્યાગમન
તેટલામાં ભાવી નેહભાવભરી દૃષ્ટિ વડે મને જોતી હોય તેમ, પ્રયાસની સફળતાના સંતોષથી હસતા વદન કમળ વાળી, મધુર વિનય ને મધુર વચનની ખાણ સમી સારસિકા શિરપર અંજલિ રચીને મારી પાસે આવી અને
આ પ્રમાણે કહેવા લાગી. (૫૩૨-૫૩૩). વાદળરહિત અને અંધકાર વિનાશક એવા સંપૂર્ણ શરશ્ચંદ્ર સમા મુખથી શોભતા, લાંબા સમયથી ખોવાયેલા અને તારા મનમાં રમી રહેલા એ તારા પ્રિયતમને મેં જોયો. (૫૩૪). સિંહગર્જનાથી ભયસ્ત બનેલી બાલ હરિણીના જેવાં નેત્ર વાળી હે સખી, તું હવે આશ્વાસન લે અને તેની સાથે આનંદપૂર્વક રહીને કામભોગની કામના પૂરી કર. (૫૩૫). એ પ્રમાણે બોલતી તેને હું સંતોષથી આ ખ -ડી દઈને. રોમાંચિત થઈને, એકા એક હૃદયપૂર્વક ગાઢપણે ભેટી પડી. (૫૩૬).
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
भणिया य मए पिय-सहि कह विण्णाओ तए महं नाहो । जम्मंतर चक्काओ
परियट्टिय-देह-संठाणो ॥ ५३७ तो भणइ सुणसु सररुह-विउद्ध-ससिणिद्ध-गब्भ-सरि-वण्णा । लद्धं (?) जहाणुपुव्वीए सुयणु जह दसणं तस्स ॥ ५३८
तुमए वि अहं सामिणि कलं अवरण्ह काल-समयम्मि । अप्पाहिया स-सवह पडय घेत्तूण गच्छंती ॥ ५३९ उड्डामि इस-(१) महयरि-मंडिय-पउम-सस्सिरीयम्मि । तं चित्तपट्टयं ते घरसालाए विसालाए ॥ ५४० तेणंतरेण अरविंद-नंदणो गयण-वंदाण (?)। घेतूण गओ सामिणि आलोयं जीयलोयस्स ॥ ५४१ महिय-नीसंदो वम्मह-कंदो उमदजुण्हाउ (?)। उण्णमइ पुण्ण-चंदो सामिणि रत्ती-मुहाणंदो ॥ ५४२ आयास-तलाए निम्मलम्मि पप्फुल्ल-चंद-पउमस्स । मय-भसल-चलण-पप्फंदियस्स जोण्हा-रओ पडइ ॥ ५४३ तत्थ वर-जाण-वाहण-समस्सिया सच्छ-गहिय-नेवच्छा। इट्टि-विलास-पगब्भा रायाणं ते अणुकरेंति ॥ ५४४ पर-पुरिस-दिट्टि-विसय-परिवज्जिया जाण-संदण-गयाओ । पेच्छंति रत्तिचारं . ईसालुय-मंद-महिलाओ ॥ ५४५ केई य पायचारेण तत्थ चारं करंति वर-तरुणा । हत्थेसु समालग्गा हिययालग्गाण तरुणीण ॥ ५४६ केई य इद्र-गोट्ठिय-समागमातुर-माणसाबद्धा (?) । सामिणि अविणय-पिंड छलिय-छइल्ला जुयाण पडत्ति (?) ॥ ५४७ पाउस-महा-नदीण व उयहिमइंतीण विउल-जल-वेगा। दीसंति पुरि पत्ता जण-वेगा राय-मग्गभ्मि ॥ ५४८ पेच्छंति सुहं दीहा मडहा पुण उप्फिडंति दटुं जे। जण-निवह-पेल्लिया आरसंति थूला विसेसेणं ॥ ५४९ रत्ति-क्खयं कहेंति विव मज्झ-गय-झाम-वामण-सिहागा । उव्वत्त-वत्ति-नेहा अज्झायग-सच्छहा दीवा ॥ ५५० जह जह परिगलइ निसा तह तह निद्दा-कलंकियच्छीओ । पेच्छय-जणोवसरिओ पविरल-पुरिसो पडो जाओ ॥ ५५१ तत्थ जणं पेच्छंती अहमबि दीव-पडिजग्गण-मिसेणं । अच्छामि तुज्झ सामिणि आणाए स-बहु-माणाए ॥ ५५२
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
અને મેં કહ્યું પ્રિય સખી, બદલાયેલી દેહાકૃતિવાળા એ મારા પૂર્વજન્મના ચક્રવાક પતિને તેં કઈ રીતે ઓળખી કાઢો ?' (૫૩૭). તે બેલી, “વિકસિત કમળના સ્નિગ્ધ ગર્ભ જેવા વાનવાળી હે સખી, મને તેનું કઈ રીતે દર્શન થયું તે વાત હું માંડીને કહું છું, તો તું સાંભળ, (૫૩૮) :
સારસિકોને વૃત્તાંત
ચિત્રદર્શન
હે સ્વામિની, ગઈ કાલે બપોરના સમયે જ્યારે હું ચિત્રપટ લઈને જતી હતી ત્યારે તે મને શપથ સાથે સંદેશો આપેલો. (૫૩૯). મેં તે ચિત્રપટને તારા ઘરના વિશાળ આંગણા પાસેના, બમરકંડિત કમળની શોભાવાળા મંડપમાં રાખ્યું. (૫૪૦). તે વેળા હે સ્વામિની, કમળાને આનંદ આપતો સૂર્ય જીવલોકનું તેજ હરી લઈને ગગનમાંથી અદશ્ય થશે. (૫૪૧). પછી હે સ્વામિની, દહીંના નિયંદ ( માખણ) જેવો, મન્મથના કંદ સમો, સ્ના પ્રસારતો, રાત્રિના મુખને આનંદિત કરતો પૂર્ણ ચંદ્ર ઊગ્યો. (૫૪૨). નિર્મળ ગગનસરોવરમાં પ્રકુલિત, મૃગભ્રમરના ચરણથી ક્ષુબ્ધ એવા ચંદ્રકમળનો સ્નાપરાગ ખરવા લાગે. (૫૪૩). ત્યાં ચિરાના પ્રેક્ષકોમાં ગર્ભશ્રીમંત પણ હતા, જેઓ ભભકાદાર વાહનોમાં બેસી મેટા રસાલા સાથે આવતા હોઈને રાજવીઓ જેવા લાગતા હતા. (૫૪૪). પરપુરુષની દૃષ્ટિથી અપૃષ્ટ રહેતી ઈર્ષ્યાળુ મહિલાઓ પણ રથમાં બેસીને રાત્રિવિહાર કરવા નીકળી પડી હતી. (૫૪૫). કેટલાક તરવરિયા જુવાનડા પિતાની મનની માનેલી તરુણીની સાથે, હાથે હાથ ભીડીને, પગે ચાલતા ફરી રહ્યા હતા. (૫૪૬). તો વળી કેટલાક પોતાના મનગમતા ગોઠિયાને મળવાની આતુરતા સેવતા, અવિનયના પિંડ સમા, છેલબટાઉ જુવાનિયા ફરતા હતા () (૫૪૭). વર્ષાકાળમાં જેવા સમુદ્ર તરફ જતી મહાનદીઓના વિપુલ જળપ્રવાહો હોય, તેવા નગરીમાં આવી પહોંચેલા જનપ્રવાહો રાજમાર્ગો ઉપર દીસતા હતા. (૫૪૮). લાંબા લેકે સુખે જોતા હતા; ઠીંગુજીએ ઊંચાનીચા થતા હતા; જાડાઓ માણસોની ભીડથી ધકેલાતા બૂમાબૂમ કરી રહ્યા હતા. (૫૪૯), વચ્ચે કાળાશ પડતી નાની શગવાળા, અને વાટમાંથી ખલાસ થયેલા તેલવાળા દીપકે, (માથા) ઉપર રહેલી કાળી નાની શિખાવાળા અને નષ્ટ થયેલી નેહવૃત્તિવાળા અધ્યાપકો હોય તેમ રાત્રી પૂરી થવા આવી હોવાનું સૂચવતા હતા. (૫૫૦). જેમ જેમ રાત ગળતી જતી હતી તેમ તેમ ચિત્રપટને જોવા આવનારા લેકે, આંખ નિદ્રાથી ઘેરાતી હોઈને, ઓછા ને ઓછા થતા જતા હતા. (૫૫૧). હું પણ તારી અત્યંત માનનીય આજ્ઞા પ્રમાણે ત્યાં રહીને દીપકને બળતો રાખવાને બહાને લોકોનું નિરીક્ષણ કરતી હતી. (૫૫૨).
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
७०
तरंगलोला
एयम्मि देस-काले अणुकूल-वयंस-वंद्र-मज्झ-गओ । कोइ तरुणो सुरूवो आगच्छइ पट्टगं दटूटुं ॥ ५५३ पीण-पईट्ठिय-संधि-पसत्थो कुम्मोवमाण-मिउ-चलणो । कुरुविंद-चत्त-कद्दम (?)-पसत्थ-जंघो थिरोरूओ ॥ ५५४ कणय-सिलायल-समतल-विसाल-मंसल विभत्त-पिहु-वच्छो । भुयगवइ-भोग-दीहर-पीवर थिर-बाहु-संघाओ । सो बीय-चंद-भूओ अडयण वयण-कुमुए विबोहिंतो । चंदाइरेग-पिय-दसणेण
मुह-पुण्ण-चंदेण ॥ ५५६ सो नियय-रूव-जोव्वण लायन्ना(?)-पीण-पीवर-सिरीओ। सुरयारंभ-निमित्तं पत्थिज्जइ तत्थ तरुणीहिं ।। ५५७ सा तत्थ नत्थि जुवती मणम्मि पविट्ठो न होज्ज सो जीसे । सारइय-रयणि-वितिमिर-समत्त-चंदाणणो तरुणो ।। ५५८ देवेसु आसि णो किर तेयस्सी ता ण होज्ज एक्कयरो । इणमो त्ति इमो (?) वणिज्जंतो बहु-जणेणं ॥ ५६९ सो पट्टगं उवगओ पेच्छइ कम-पिन्छियव्वय-सरीरो ।। तं चित्तयम्म करणं पसंसमाणो इमं भणइ ॥ ५६० किह सुठु निण्णय-त्थिय-आसंमावत्त-वित्त(?)-खुभिय-जला । उद्घोय-धवल-पुलिणा समुद-कंता इहं लिहिया ॥ ५६१ सुठु कया पउम-सरा य बहल-मयरंद-परम-वण-किण्णा । दारुण-रुक्खा य इमा नाणावत्थंतरा अडवी ॥ ५६२ सुठु वि सरयाईया हेमंत वसंत-गिम्ह-पज्जंता । नियय-गुण-पुप्फ-फलया वणेसु सुनिरूविया रिया ॥ ५६३ चक्काय-जुवलयमिणं नाणावत्थंतरं कयं सुठु।। ठाणक-विसुद्धि-वियर्ड (?) अवरोप्पर-नेह-संबद्धं ॥ ५६४ सलिल-गयं पुलिण-गयं गयणयल-गयं च पउमिणि-गयं च । काम निरंतर-जोइय-समाणुरागं
अभिरमंतं ॥ ५६५ पवर-रहस्स-ग्गीवो(?) निव्वकूलो(?) सकल-संहय-सरीरो। सुठु कओ चक्काओ किंसुग-निगरोवम-सरीरो ॥ ५६६ सुकुमाल-तणु-ग्गीवा अगलिय-कोरंट-नियर-सरि-बण्णा । रमणमणुयत्तमाणी . सुठु कया चक्कवाई वि । ५६७ रूवेण रूविय-गुणो सुठु य संभग्ग-पायव-पयारी । हत्थी वि इमो लिहिओ जेट्ट-पमाणेण माणेण ॥ ५६८ ओयरमाणा य नदि मज्जंतो य सलिले जहिच्छाए । मज्जिय-अत्तो मत्तो किलिण्ण-गत्तो य उत्तिण्णो ।। ५६९ वइसाह-ठाण-ठियओ आयण्णायढिएक्क-बाण-करे।। हत्थि पत्थेमाणो सुद्छु वयत्थो कओ वाहो ॥ ५७०
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
એક અનન્ય તરુણ પ્રેક્ષક
એવે દેશકાળ હતેા ત્યારે મનગમતા મિત્રાના રૃથી વીંટળાયેલેા કેાઈક સ્વરૂપવાન તરુણુ ચિત્રપટ્ટ જોવા આવ્યા. (૫૫૩). તેનાં અ ગેાના સાંધા દૃઢ, સુસ્થિત અને પ્રશસ્ત હતા; ચરણુ કાચબા જેવા મૃદુ હતા; પીડી કુરુવિંદ રાગની ખામીથી મુક્ત, પ્રશસ્ત હતી; સાથળ સુપ્રમાણુ હતા (૧૫૪). વક્ષ:સ્થળ સેાનાની પાટ જેવુ સમતલ, વિશાળ, માંસલ, વિભક્ત અને પહેાળુ હતું; બાહુયુગલ સરાજની કૃણા જેવું દી, પુષ્ટ અને દૃઢ હતું. (૫૫૫). જાણે બીજો ચંદ્ર હોય તેવા, પૂ ચંદ્ર સમા મુખ વડે ચદ્ર કરતાં પણ વધુ પ્રિયદર્શી ન હેાઇ તે સ્વૈ રેડ્ડી એના વદતકુમુને તે વિકસાવતા હતા. (૫૫૬), રૂપ, યૌવન અને લાવણ્યની સમૃધ્ધ શ્રીને લીધે ત્યાં રહેલી તરુણી તેની પાસે સુરતક્રીડાની માગણી કરવા લાગી, (૫૫૭). ત્યાં એવી એક પણ યુતી નહતી જેતા ચિત્તમાં એ શરદરજનીના અંધકારવિનાશક પૂર્ણ ચંદ્ર સમેા તરુણુ પ્રવેશ ન પામ્યા હોય. (૫૫૮), `વામાં આવે તેજસ્વી કાઈ હાતા નથી એટલે આ કાઇ દેવ નથી લાગતા, એ પ્રમાણે અનેક
લેાકેા તેની પ્રશંસા કરતા હતા. (૫૫૯).
જેનું આખુ અંગ ક્રમાઃ દનીય છે તેવા તે પેલા ચિત્રષટ્ટ પાસે આવીને તે જોવા લાગ્યા અને ચિત્રકલાની પ્રશ ંસા કરતા તે આ પ્રામાણે એયેા (૫૬૦) : ચાતરફ ઊડતાં વમળાથી ક્ષુબ્ધ જળવાળી, સ્વચ્છ ધવળ તટપ્રદેશવાળી આ સાગરપ્રિયા નદી કેટલી સરસ આલેખી છે ! (૫૬૧). ભરપૂર મકર દવાળા કમળવનથી વ્યાપ્ત કમળસરાવરા, તથા પ્રચંડ વૃક્ષાવાળી તે વિવિધ અવસ્થા વ્યક્ત કરતી આ અટવી પણુ સુંદર ચીતરી છે. (૫૬૨). વળી વન! શરદથી માંડીને હેમત, વસ ંત અને ચૌઘ્ન સુધીતી ઋતુએનું પાનપાડાતાં ફળફૂલ સાથે સરસ આલેખન કર્યું છે. (૫૬૩). આ ચક્રવાકયુગલ પશુ, પરસ્પર સ્નેહબદ્ અને વિવિધ અવસ્થાએ દર્શાવતું સુદર ચીતર્યુ છે—જળમાં, કાંઠા પર, અંતરિક્ષમાં અને પદ્મિની પાસે રહેલું, તે નિર ંતર સમાન અનુરાગવાળું ને રમતુંભમતું બતાવ્યું છે. (૫૬૪–૫૬૫). સુંદર, એડીગ્રીવાવાળેા, સ્નિગ્ધ મસ્તકવાળા, દૃઢ અને કશુક પુષ્પના ઢગ સમા શરીરવાળા ચક્રવાક સરસ કર્યા છે. (૫૬૬). તે ચક્રવાકી પણ તે જ પ્રમાણે પાતળી તે સુકુમાર શ્રીવાવાળી, તાજા કારટપુષ્પના ઢગ જેવા વાતવાળી અને પેાતાના પ્રિયતમને અનુસરતી સરસ ચીતરી છે (૫૬૭). આ હાથી પશુ ભાંગેલાં ક્ષેા પર થઈ ને ≈`ા, આકૃતિ દ્વારા તેના ગુણા વ્યક્ત થાય તેમ અને પ્રમાણની વિશાળતા જાળવીને સરસ આલેખ્યા છે. (૫૬૮). તેને નદીમાં ઊતરતા, જળમાં યથેચ્છ નહાતા, મદમસ્ત બનીને તમેાળ શરીરે બહાર નીકળતા બતાવ્યે છે. (૫૬૯). આ જુવાન શીકારીને પણ વૈશાસ્થાનમાં ઊભા રહેલે અને હ્રાથીને પ્રાપ્ત કરવા કાન સુધી ખેંચેલા ધનુષ્યબાણુને હાથમાં ધરેલા બરાબર દોર્યા છે. (૫૭૦),
૭૧
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२
" तरंगलाला
इणमो य सरस केसर-सालि-कणिस-पिंजरुज्जल-सरीरो ।। विद्धो मुद्धय-सउणो कडि-देसे वाह-कंडेण ॥ ५७१ इणमा य चक्कवाई करुणं पइ-मरण-विक्कवा लिहिया । सालि-कणिसंग-रुई पडंत-उक्कव मुक्क(?) सव्वंगी ॥ ५७२ वाहेण नदी-कच्छे झामिज्जंतो इमो य चक्काओ । कय पाण-परिचाओ पस्स विणामो कओ एसा ।। ५७३ इणमो य कलुणं (?) चक्काइ अइगया इहं अग्गिं । पइ-मग्गं मग्गंती सोयग्गि-पलीविया लिहिया ॥ ५७४ चित्तं जरो(?) मणहारि कोमुइ-पेच्छणय-सार-सव्वस्सं । चित्तस्स उग्गमं न पुण यावि जाणेज्ज जं एत्थ ॥ ५७५ सो कोऊहल नडिओ पुरिसाणं दाविऊण दाणं (?) । चरियमिणतं पेच्छिउणं चित्तेणं (?) गओ मोहं ॥ ५७६ तो पवर-रज्जु-मुक्को व्व इंदकेऊ धसत्ति सो पडिओ । सयराहं धरणियले पेच्छग-पइरिक्क सुण्णम्मि ॥ ५७७ पडिओ चिरेण नाओ तेहिं वयंसेहि जइ वि आसण्णो । सो चित्तकम्म-पेच्छण.पसंग-वक्खित्त-चित्तेहि ॥ ५७८ तेहि य पणट्ठ-चेट्ठो उक्खित्तो लेप्प-कम्म-जक्खो व्व । नेउण एग-पासे पवाय-देसे य तो मुक्को ॥ ५७९ दठूण चित्त-पढें इमो हु पडिओ त्ति जाणिय तेहि (?) ॥ अहमवि तत्थेव गया तस्स पडिय-कारणं णाउं ।। ५८० हिययं च मे पसण्णं सहसा परिओस-धारियं तत्थ । लाभालाभ-सुभासुभ-संपत्तीए जह निमित्तं ॥ ५८१ अवि नाम चक्कवाओ सेो होज्ज इमा त्ति एव चिंतेमि । अमू खु अणुग्गहीया तो गहवइ-बालिया होज्जा ॥ ५८२ सोग-समुद्द-विगाढा अह केण वि पुव्व-सुकय-कम्मेण । गुण-रयण-पट्टणमिणं पावेज्ज वरं गय-करोरु ॥ ५८३ एव य चितेमि अहं सो य समस्सासिओ वयंसेहिं । बाह-पडिरुद्ध-कंठो कलुण-परुण्णो इमं भणइ ।। ५८४ हा मज्झ पिए मयण-सरुद्दविए रुइर-कुंकुम-सवण्णे । सुरय-प्पिए सहयरि कत्थच्छसि निद्ध-कसिणच्छि ॥ ५८५ गंगा-तरंग-रंगिणि चक्काइ मज्झ पेम्म-मंजूसे । । किह णं अणुद्धर-दुहं तुमे विहूणो धरीहामि ॥ ५८६
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
જુઓ આ શાળના કણસલાના સુંદર કેસર જેવા ચળકતા કેસરી શરીરવાળો તે ભોળો પક્ષી શીકારીના બાણથી કમ્મરે વીંધાયેલો અહીં દેખાડો છે. (૫૧). અને આ પતિસ્મરણે વ્યાકુળ અને કરુણુ દશાવાળી, શાળના કણસલા જેવી કાંતિવાળી અને પડતી ઉકાની જેમ શરીરને પડતું મૂકતી ચક્રવાકી આલેખી છે. (૫૭૨). મરણ પામેલા આ ચક્રવાકને નદીકાઠે દાહ દેતા શીકારીએ, જુઓ, તેને નામશેષ બનાવી દીધે. (૫૭૩). તો અહીં શોકાગ્નિથી બળતી કરુણ દશામાં આવી પડેલી ચક્રવાકી પતિના પંથને અનુસરતી અગ્નિમાં પ્રવેશ કરતી આલેખી છે. (૫૭૪). કેવું મનહર ચિત્ર છે ! શરદપૂનમની સર્વ દર્શનીય વસ્તુઓનું આ સારસર્વસ્વ છે, પરંતુ આ ચિત્રની ઉત્પત્તિ કઈ રીતે થઈ હશે તે જણાય તેવું નથી.” (૫૫),
તરુણની મૂછ: પૂર્વભવસ્મરણ
કુતૂહળથી ઘેરાઈને મિત્રોને બતાવતાં બતાવતાં આટલે સુધીનું ચિત્રમાંનું ચરિત્ર જોઈને તે એકાએક મૂર્શિત થઈ ગયો. (૫૭૬). મજબૂત દોરડાનો બંધ છૂટતાં નીચે પડતા ઈંદ્રવજની જેમ તે એકદમ, વિરલ પ્રેક્ષકોને કારણે સૂના બનેલા ધરણીતલ પર ધબ દઈને પડો.(૫૭૭). તેના મિત્રો બાજુમાં જ હોવા છતાં, ચિત્રકર્મને જોવામાં તેમનું ધ્યાન ચાંટેલું હોઈને તેમને તેના પડ્યાની તરત જણ ન થઈ. (૫૭૮). નિચેષ્ટ બનેલા તેને તેઓએ લેધ્યમય યક્ષમૂર્તિની જેમ ઊંચકો, અને લાવીને એક બાજુએ હવાવાળા સ્થાનમાં મૂક્યો. (૫૭૯). ચિત્રપટ્ટને જોઈને જ એ પડી ગયો છે એવું તેઓ સમજી ગયા. હું પણ તેનું પડવાનું કારણ શું છે તે જાણવાને ત્યાં જઈ પહોંચી. (૫૮૦). મારું હૃદય પણ એકાએક સંતોષનો ભાવ અનુભવતું પ્રસન્ન બની ગયું : લાભાલાભ અને શુભાશુભની પ્રાપ્તિનું આ નિમિત્ત હોય છે. (૫૮૧). હું વિચારવા લાગી, “આ જે પેલે ચક્રવાક જ હોય તો કેવું સારું ! તો આ શેઠની પુત્રી પર ખરેખર મોટો અનુગ્રહ થાય. શેકસમુદ્રમાં ડૂબતી, હાથીની સૂંઢ સમા સુંદર ઉરુવાળી તે બાલાને, તો આ ગુણરત્નના નિધિ સમે વર પ્રાપ્ત થાય.” (૫૮૨–૫૮૩).
હું એ પ્રમાણે વિચારતી હતી. તેટલામાં પેલાની તેના મિત્રોએ આસનાવાસના કરી. ગદ્દગદ કંઠે કરુણ રુદન કરતો તે આ પ્રમાણે બોલવા લાગ્યો. (૫૮૪). “ રુચિર કંકુમના જેવો વાન ધરતી, સ્નિગ્ધ શ્યામ નેત્રવાળા, મદનબાણે પડનારી, રે મારી સુરતપ્રિય સહચરી! તું કયાં છે ? (૫૮૫. ગંગાના તરંગ પર વિહરતી, પ્રેમની મંજૂષા સમી મારી ચક્રવાકી, તારા વિના ઉત્કટ દુઃખ હું કેમ ધારણ કરી શકીશ? (૫૮૬).
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४
पेम्म-गुण-पडाइए कहं सुयणु । हा मज्झ कए इह मया सि 11 सो एव विलवमाणो अंसु-किलिण्ण-वयणो विगय- लज्जो । दुक्खाहि चत्त-नियय-घस्सयमच्चंत - सव्वंगो ( ? ) |
अणुयत्तण-पत्तट्ठे मज्झं निश्च बहुमए
हा कट्ट किं णु भुल्लो सि जंपमाणेहिं तेहि मित्तेहिं । मा एरिसाणि जंपत्ति भणिय नित्तज्जिओ भणइ ॥ भो मित्ता न वि भुल्लो किं खु पलबसि त्ति तेहि सो मणिओ । तो भणइ एह सुणह य धरह रहस्सं इमं मज्झं ॥ जं चक्कवाय - सिंगारपगरणं एत्थ पट्टए लिहिये । तं चक्कवाय -जाई - गएण सव्वं मए पंत्तं ॥ कह ते एयं पत्तं ति पुच्छिओ तेहिं पिय-वयंसेहिं । जाईसरेरा त्ति विहिय मुद्देहि सम्मुह - निविट्ठेहि ॥ जं च ते मइ (? तए मह ? ) कहियं सो अणुभूयमप्पणो तेसिं । साही य रोयमाणो ते चेव गुणे विकत्येंतो || तइया य वाह - कंड-प्पहार-पडिसिद्ध-जीविओ संता । तीसे नवरि जपवा (?) चक्कवाईए || दहूण चित्त पट्टे ममं अणुगयं तहिं सिणेहेण । सोगो हियय- वणदवा सुठुतरं मे समुज्जलिओ ॥ पिय-विप्पओग-कलुणेण । न याणामि हं पडिओ || कहिय म समासेण । भारियं दुखं ॥ अण्ण-महिला मणेणं पि । अणुपालण-कारण-कणं ॥
मयाए
ता राग-वण-समुट्ठियएणं दुक्खेण झूरिय-मणो किह व एयं जहानुभूयं सव्वं चित्तालोयण-संभारिएण ( 2 ) आरूढा मि पइण्णं न मए पत्थियव्वा (?) तीसे जइ मे कहिंचि विहोज्ज तीय सह समागमो वरतणूए । तो नवरि काम - भोगे माणुसे हूं अभिलसेज्जा ॥ पुच्छह अवेह वच्चह केण इमो चित्तपट्टओ लिहिओ । नूणं पच्छपत्तित्ता (2) होही तीसे न संदेहे ॥ सयमप्पणो य लिहियं लच्छस्स व ( ? ) दंसियं इमं तीए । जाणामि अभिण्णाणेहि (?) न लिहेज्ज तं आमा ( ? ) | जं पुब्वं अणुभूयं तीए समं मे तया सण-भावे । तं न चएज्ज अण्णा लिहि विणावस्सं ॥
तीप
*
५८७
५८८
५८९
५९०
५९१
५९२
५९३
५९४
५९५
१९६
५९७
५९८
५९९
६००
६०१
६०२
तरंगलोला
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
પ્રેમ અને ગુણની પતાકા સમી, મને અનુસરવાને સદા તત્પર, મારે માટે સદા અત્યંત માનનીય, હે સુતનુ, તું અરેરે મારે ખાતર કેમ મરણને શરણ થઈ ?’ (૫૮૭). એ પ્રમાણે વિલાપ કરતા, આંસુથી ખરડાયેલા વદનવાળા, તે લાજ તજી દઈને, દુ:ખથી પેાતાનું સર્વાંગ............ (૫૮૮), અરે! આ શું! તારું ચિત્તભ્રમ થઈ ગયુ છે કે શુ?’ એ પ્રમાણે ખેલતા મિત્રે એ તેને ‘આવું ધંગધડા વિનાનું ન ખેલ' એવું કહીને ધમકાવ્યા, એટલે તેણે કહ્યું (૫૮૯) : ‘મિત્રો, મારું ચિત્ત ભમી નથી ગયું.’ ‘ તે। પછી તું આમ પ્રલાપ કેમ કરે છે ? ’ તેઓએ કહ્યું. એટલે તે એલ્કે લા, સાંભળે અને મારી એ ગુપ્ત વાત મનમાં રાખજો. (૫૯૦). આ ચિત્રપટ્ટમાં જે ચક્રવાકના પ્રેમવૃત્તાંત આલેખેલા છે તે સ મેં જ મારા ચક્રવાક તરીકેના પૂર્વજન્મમાં અનુભવ્યું છે. ' (પ૯૧). ‘ તે આ કઈ રીતે અનુભવ્યું છે ? ' એ પ્રમાણે તે તારા પ્રિયતમના મિત્રએ પૂછ્યું; એટલે તેણે કહ્યું, ‘ એ પૂર્વજન્મમાં અનુભવ્યાનું મને સ્મરણુ થયું છે. ’ અને વિસ્મિત મુખે સામે બેઠેલા તે મિત્રોને, તેં મને જે કહ્યો હતેા તે જ પેાતાને અનુભવવૃત્તાંત, રડતાં રડતાં અને તે જ ગુણાનું વર્ણન કરતાં કરતાં, તેણે કહ્યો. (૫૯૨-૫૯૩). ‘તે વેળા શીકારીના બાણુના પ્રહારે હું જ્યારે નિષ્રાણુ બની ગયે। ત્યારે મારી પાછળ પ્રેમને કારણે મૃત્યુને ભેટેલી તે ચક્રવાકીને ચિત્રપટ્ટમાં જોઈ તે મારા હૃદયરૂપી વનમાં દાવાગ્નિ સમેા શેક એકદમ સળગી ઊઠયો. (૫૯૪-૫૯૫). એટલે અનુરાગરૂપી વનમાં પ્રગટેલા પ્રિયવિરહના કરુણુ દુઃખે મન વ્યચિત થતાં હું કઈ રીતે પડી ગયે! તે જાણતા નથી. (૫૯૬). આ પ્રમાણે, ચિત્ર જોતાં સાંભરી આવેલું તે બધું ભારે દુઃખ જે રીતે મે' અનુભવેલુ' તે ટૂંકમાં મેં કહ્યુ. (૫૭). મેં હવે પ્રતિજ્ઞા કરી છે કે તેના પ્રત્યેના પ્રેમને કારણે મારે બીજી કાઈ સ્ત્રીની મનથી પણ ઇચ્છા ન કરવી. (૫૯૮). જો એ સુંદરીની સાથે મારે। કાઈ પણ રીતે સમાગમ થશે, તે જ હું માનવજીવનના કામભેાગાની અભિલાષા રાખીશ. (૫૯૯). માટે તમે જાએ, જઈ ને પૂછો, આ ચિત્રપટ કોણે આલેખ્યું છે : એની દેખભાળ કરનાર કેાઈક અહીં હશે જ, (૦૧), ચિત્રકારે પેાતાના જ અનુભવનું આલેખન કરીને અહીં પ્રદર્શિત કર્યું છે, અનેક એંધાણીએ પરથી હું જાણું છું કે આ ચિત્ર કલ્પિત નથી. (૬૦૧), મેં પૂર્વે પક્ષીના ભવમાં તેની સાથે જે અનુભવ્યુ હતુ, તે તેના વિના બીજુ કાઈ આલેખી ન જ શકે. ' (૬૦૨).
૭૫
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
विवार
एयं सोऊणं अह सुंदरि ओसक्किया मि चित्त-पडं । होही हु पुच्छियव्वं जइ तो तेसिं कहेहामि ॥ ६०३ दीवं उत्तुयमाणी से उवाय (?) तत्थ वावडा । अच्छामि पलोयंती तत्तो परिपुच्छगं इंतं ॥ ६०४ ता आगओ ससंभंत-लोयणो पुच्छिया है तेण । लिहिऊण चित्त-पढें नगरी
विम्हाविया केण ॥ ६०५ तं बेमि सेट्टि-कण्णा तरंगवइय त्ति नामओ भद्र । तीए अभिप्पाय-कयं न य किर अलियं इम लहियं ॥ ६०६ सो एव गहिय-परमत्थ-वित्थरो तस्स चित्त-कम्मस्स । तत्थेव पडिनियत्तो जत्थच्छइ सो . तुहं नाहो ॥ ६०७ अणुमग्गो गया है तस्स य तो तत्थ एग-पासम्मि । अच्छामि अणण्ण-मणा वयणे तेसिं निसामेंती ॥ ६०८ तो भणइ तत्थ गंतुं तरुणो हासुस्सुओ उवहसंतो । मा भाहि पउमदेवय बालय तुट्ठा हि ते गोरी ॥ ६०९ सेट्ठिस्स उसभसेणस्स बालिया नामओ तरंगवती। अप्पाभिप्पाय-गयं तीए किर कयं इमं चित्तं ॥ ६१० न यि किर अलियं लिहियं एवं किर वत्त-पुव्वयं सब्वं । पुच्छंतस्सेव महं दासी दाही य पडिवयणं ॥ ६११ एयं निसम्म वयणं पियस्स पप्फुल्ल-पउम-संकासं । घठुक्खं (?) व पहढें सरूवप (?) मुहं जायं ॥ ६१२ भणिय च णेण तत्थ य अस्थि हु मे जीवियव्वए आसा । सा एस(?त्थ) चक्कवाई आयाया सेट्ठिणो धूयो ।। ६१३ कह मण्णे कायव्वं अत्थ-पडित्थंभ-गव्वि[रो] सेट्ठी । जं पडिसेहइ वरए सव्वे इंते कुमारीए ॥ ६१४ इणमा य कलुणतरगं जं से आलोयणं न संपडइ । नद्वा लाडल्ला (?) वा अउव्व-दट्ठव्व दट्ठव्वा (?) ॥ ६१५ एक्केण तत्थ भणियं दिट्ठा नाया तहिं पउत्ती से । संतस्स थि उवाओ उववत्ती होहिइ कमेणं ॥ ६१६ नत्थि य कोई दोसो सेटिं कण्णा-कएण उवशंतुं । जाएमो किर कण्णा होही साहारणी लोए ॥ ६१७ जइ विन दाही सेट्ठी तो णेह बला वि तत्थ गंतूणं । तुज्झ. पिय-कारणत्ता चोरा . होऊण हरिहामो ॥ ६१८ तो भणइ एव भणिए बहु-पुरिस-परंपरागय-परूढं । कुल-सील-पच्चय-गुणं न हु तीए कए विराहेह ।। ६१९ जइ गहवती न दाही अम्हाणं कह व गेह-सारेणं । तो पाण-परिश्चाट काहं न य एरिसं काहं ।। ६२०
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગાલા
૭
ચિત્રકારની ઓળખ
એ પ્રમાણે સાંભળીને, હે સુંદરી, હું ચિત્રપટની પાસે સરકી ગઈ, જેથી તેઓ જે કાંઈ પૂછવા આવે, તો હું તેમને કહું. (૬૪). દીવાને સકાવાના કામમાં રોકાયેલી હોઉ તે રીતે હું પૂછગાછ કરવા આવનારનું ધ્યાન રાખતી બેઠી હતી. (૬૦૬). એટલામાં વ્યાકુળ દષ્ટિવાળો તેમાંને એક જણ આવી પહોંચ્યો અને તેણે મને પૂછયું, “ આ ચિત્રપટ્ટ આલેખીને આખી નગરીને કોણે વિસ્મિત કરી છે?” (૬૦૫). મેં તેને કહ્યું, “ ભદ્ર, એનું આલેખન શ્રેષ્ઠીની કન્યા તરંગવતીએ કર્યું છે. તેણે અમુક આશયને અનુરૂપ ચિત્ર કર્યું છે. એ કલ્પિત નથી.” (૬૦૬). એ પ્રમાણે ચિત્રના ખરા મર્મની જાણ મેળવીને તે જ્યાં તારા પ્રિયતમ હતો ત્યાં પાછો આવ્યો. (૬૦૭). હું પણ તેની પાછળ પાછળ ગઈ અને એક બાજુ રહીને એક ચિત્તે તેમનાં વચન સાંભળવા લાગી. (૬ ૦૮).
એટલે પેલે તરુણ ત્યાં જઈને હસતો હસતે ઉપહાસના સ્વરમાં બોલ્યો, “પદ્રદેવ, બચ્ચા. તું ડર નહીં, તારા પર ગોરી પ્રસન્ન થઈ છે. તે છે ઋષભસેન શ્રેષ્ઠીની પુત્રી નામે તરંગવતી. કહે છે કે તેણે પોતાના ચિત્તના અભિપ્રાયને અનુરૂપ ચિત્ર દોર્યું છે, તેણે કશું મનથી કલ્પિત નથી આલેખ્યું; એ બધુંકહે છે કે પહેલાં ખરેખર બનેલું. મારા પૂછવાથી તેની દાસીએ પ્રત્યુત્તરમાં મને એ પ્રમાણે કહ્યું. (૬૦૯-૬૧૧). એ વચન સાંભળીને તારા પ્રિયતમનું વદન પ્રફુલ કમળ જેવું આનંદિત બની ગયું (૬૧૨), અને તેણે કહ્યું, 'હવે મારા જીવવાની આશા છે. તો એ શ્રેષ્ઠીની પુત્રી જ અહીં પુનર્જન્મ પામેલી ચક્રવાકી છે. (૬૧૩). હવે આ બાબતમાં શું કરવું? શ્રેષ્ઠી ધનના મદે ગર્વિત છે, એટલે તેની કુંવરીને વરવા જે જે વર આવે છે તેમને તે નકારે છે. (૬૧૪). વધુ કરુણ તો એ છે કે એ બાળાનું દર્શન પણ સાંપડે તેમ નથી-કેઈ અપૂર્વ દર્શનીય વસ્તુની જેમ તેનું દર્શન દુર્લભ છે () (૬૧૫). એટલે એક જણે કહ્યું, “એની પ્રવૃત્તિ શી છે તે તો આપણે જોયું જાણ્યું. તો જે વસ્તુનું અસ્તિત્વ છે તેને મેળવવાને ઉપાય પણ હોય છે. ક્રમે ક્રમે તારું કામ સિદ્ધ થવાનું જ. (૬૧૬). અને શેઠની પાસે કન્યાનું માથું નાખવી જવામાં તો કશે દોષ નથી. તો અમે જઈને માગું નાખીશું: કહેવત છે કે “કન્યા એટલે લોકમાં સૌની'. (૬૧૭). અને જે શ્રેષ્ઠી કન્યા આપવાની ના પાડશે તો અમે તેને ત્યાં જઈને બળાત્કારે તેને ઉપાડી લાવીશું; તારું હિત કરવા અમે ચોર થઈને તેનું હરણ કરી લાવીશું.'(૬૧૮).
એવું બેલાતાં તારા પ્રિયતમે કહ્યું, “તેને ખાતર, અનેક પૂર્વજોની પરંપરાથી રૂઢ બનેલા કુલીનતા, શીલની જાળવણું વગેરે ગુણોનો લેપ ન કરશે. (૬૧૯). જે શ્રેષ્ઠી મારી બધી ઘરસંપત્તિના બદલામાં પણ કન્યા નહીં આપે, તે ભલે હું પ્રાણત્યાગ કરીશ, પણ એવું અનુચિત તો નહીં જ આચરું. (૬૨૦).
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८
तरंगलोला
परिवारेऊण जणं ते य घरं (?) मंदिरं पयर्टेति ।' कुल-पच्चय-जाणण-कारणेण अहयं पि गच्छामि ॥ ६२१ तत्थ य तुगमुदारं भूमि-गय-विमाण-पुंडरीय-समं । पासाय-वडेंस-वरं सवयंसो सो अईसीय ॥ ६२२ तस्स पिउ-माइ-पयती-नामं च कमेण सुठु नाऊण । निष्फण्ण-पेसणा हं तत्तो तुरियं पडिनियत्ता ॥ ६२३ जायं च रित्त-पेरंत देस-नट्ठ-गह-तार-नक्खत्तं । अवं (आयासं!) गय-सोसं अवचिय-कुमुयं(?) पिव तलायं ।। ६२४ उइओ बंधुवजीवय-जासुमणो-कुसुम-केसुय-सवण्णा । सूरो गयण-तुरंगो परियको(?) जीव-लायस्स ॥ ६२५ अहयं च इहं पत्ता पिय-बयण निवेदणुस्सुया तुझं । सूरेण कणइयाओ य सुयणु चत्तारि वि दिसाओ ॥ ६२६ एयं जहाणुभूयं कहियं ते तस्स दसणं सुयणु । पत्तिय सवामि हु अहं तुज्झ पाय-प्पसाएणं ॥ ६२७
इय तीए सिह-मेत्ते घरिणी तं चेडियं अहं बेमि । तस्स पिउ-माइ-पगति-नामं च कहेहि तं मझं ॥ ६२८ तो भणइ एय भणिया सारसिया सुयणु सामिणी एय (!)। सो जस्स बालओ बाल-चंद-पिय-दसणो बालो ॥ ६२९ ववहारेहिं समंता निस्सारो सागरो कओ जेणं । पुहई य रयण-रहिया पत्थर-सेसो य हिमवंतो ॥ ६३० जस्स सभाहि पवाहि य आराम-तलाय-वावि-कूवेहिं । इह देसे अण्णत्थ य स-जणवया मंडिया वसुहा ॥ ६३१ कुल सील-पच्चय-गुणेहिं(?) नामं च समुस्सियं फुडं जस्स । धणदेवो त्ति पहिंडइ सागर-वर-मेहलं वसुहं ॥ ६३२ अपबाहस्स रिपूर्ण तस्स कुल-जसावहस्स वीरस्स । नाणा-गुण-संवाहस्स सत्थवाहस्स सो पुत्तो ॥ ६३३ रूवेण कामदेवो नायगो एण (?) अत्थेण (?)। हिट्ठो य निच्च-ललिओ(?)सुयणु पउमदेवो त्ति से नामं ।। ६३४ चेडीए वयण-कमलं पलोवियं पेम्म-रस-पिवासाए । वयणामयं मए तं पीयं कण्णंजलि-पुडेहि ॥ ६३५ अव्वीकणे(?) य अहं सारसियाए भणामि धण्णेत्थ । जं ते रमणो दिवो जं च सुया तस्स ते वाया ॥ ६३६
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
Se
તરંગલા સારસિકાના વૃત્તાંતની સમાપ્તિ
તે પછી તેને વીંટી વળીને તેઓ ઘર તરફ જવા ઊપડવ્યા. તેનું કુળ ચક્કસ જાણવા માટે હું પણ તેની પાછળ પાછળ ગઈ. (૬૨૧). તે પોતાના મિત્રો સાથે એક ઊંચા, વિશાળ, પૃથ્વી પર રહેલા ઉત્તમ વિમાન સમા, સર્વોત્તમ પ્રાસાદમાં પ્રવેશ્યો. (૬૨૨). ત્યાં તેના પિતા, માતા અને જ્ઞાતિનું નામ ક્રમે કરીને બરાબર જાણું લઈને, મારું કામ પાર પડતાં હું ત્યાંથી સવર પાછી ફરી. (૬૨૩). આકાશની કાર પરના પ્રદેશમાંથી ગ્રહ, તારા અને નક્ષત્ર અદશ્ય થતાં તે ચૂંટી લીધેલાં કમળવાળા ને સુકાઈ ગયેલા તળાવ સમું લાગતું હતું. (૬૨૪). બંધુજીવક, જાસૂદ અને કેસુડાના જેવા વર્ણને, જીવલોકનો..... આકાશને અશ્વ, સૂરજ ઊગે. (૬૨૫). હું પણ તને પ્રિય સમાચાર પહોંચાડવા ઉત્સુક બનીને અહીં આવી પહોંચી. સુંદરી, અત્યારે સૂર્ય ચારેય દિશાઓને સોનેરી બનાવી દીધી છે. (૬૨ ૬). આ પ્રમાણે મેં જે રીતે તેનું પ્રત્યક્ષ દર્શન કર્યું તે તને કહ્યું. સુંદરી, તું મારા કહેવામાં વિશ્વાસ રાખજે, હું તારા ચરણની કૃપાના સોગંદ ખાઉં છું'. (૬૨૭).
ચેટીએ વાત પૂરી કે તરત જ મેં તેને કહ્યું, “તું મને તેના પિતા, માતા અને જ્ઞાતિનું નામ કહે, (૬૨૮). એટલે, સારસિકા બેલી, સુંદરી, સ્વામિની, એ બાલચંદ્ર સમો પ્રિયદર્શન તરુણ જેને પુત્ર છે તે ઉન્નત કુલ, શીલ અને ગુણોવાળા સાર્થવાહનું નામ ધનદેવ છે, પોતાની વેપારી પ્રવૃત્તિથી તેણે સમસ્ત સાગરને નિઃસાર બનાવ્યું છે, પૃથ્વીને રત્નરહિત કરી છે. હિમાલયમાં માત્ર પથ્થરો જ બાકી રાખ્યા છે; તેણે કરાવેલાં સભા, પરબ, આરામ, તળાવ, વાવ અને કૂવાઓથી આખા દેશની તથા પરદેશની ભૂમિનાં ગામો શેભે છે. તે સાગરની મેખલાવાળી સમસ્ત પૃથ્વીમાં ભ્રમણ કરે છે. (૬૨૯-૬૩૨). શત્રુ એના બાધક, પોતાના કુળના યશવર્ધક, વિવિધ ગુણના ધારક, શુરવીર સાર્થવાહને તે પુત્ર છે.' (૬૩૩). સુંદરી, રૂપમાં કામદેવ સમા.......... જેવા નિત્ય સુંદર તે તરુણનું નામ પદ્યદેવ છે........... (૬૩). હું ચેટીના વદનકમળની સામે જોઈ જ રહી, પ્રેમની પ્યાસી એવી મેં તેના તે વચનામૃતને મારા કર્ણ પુટ વડે પીધું. (૬૩૫). મેં સારસિકાને કહ્યું, તારા ધન્ય ભાગ્ય કે તે મારા પ્રિયતમને જોયો અને તેની વાણી સાંભળી. (૬૩૬).
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
८०
तरंगलोला
अवयासिया य उद्धाइऊण तत्थ य (?) पुणो मए चेडी । भणिया य हास-पुलकाइयाए वयणं इमं घरिणि ।। ६३७ पडिभग्ग-सोग-वेगा साहीणो मे पिओ त्ति आसत्था । घरिणी निययम्मि घरे हरिसेण अहं न माईया ॥ ६३८ ण्हाया कय बलि-कम्मा अरहते सुविहिए य नमिऊणं । उववास-पारणं सुह-मणेण खमणस्स कासीय ॥ ६३९ तो उवखेवदा(?) सीयल-पत्थयम्मि पवणेण तूलि-मज्झम्मि। तं घरिणि खमण-पारण-परिस्समं वोक्कसेमाणा ॥ ६४० तस्स समागम-कारण-मणोरहे बहु-विहे वि चितंती । हियय-गएण रमंती अच्छामि पिएण वक्खित्ता ॥ ६४१ ताहे य चेडिया मे पासाओ अवसरित्तु सारसिया । अह कंपि मुहुत्तं अच्छिऊण पुण आगया पासं ॥ ६४२ उहं विणिस्ससंती बाहाविल-लोयणा सु-परितत्ता । बाहं निरुंभमाणी इमाणि वयणाणि भाणीय ॥ ६४३ सो किर पुहईवाहो सत्थाहो मित्त-बंधव-समग्गो । तुह (?ज्झं) कएण उवगओ सेट्ठिमुवट्ठाण-मज्झ-गयं ॥ ६४४ भाणीय सत्थवाहो धणदेवो पउमदेवयस्सम्हं । दिजउ तरंगबइया भणह य किं दिजऊ मुल्लं ॥ ६४५ तो किर दुट्ठो(?) इमाणि उवयार-सुण्ण-विरसाणि । तस्स पणयावहार करणाणि वयणाणि भाणीय ।। ६४६ कम्म जस्स पवासो [वासो य जस्स नियए घरे नत्थि । कह तस्स सब-देसातिहिस्स दाहामि हं धूयं ।। ६४७ बद्धक-वेणि बियणा-उक्कंठा नट्ठ-मंडणारंभा । अणुबद्ध-रुएव्वय(?)-गलित-तंबच्छि-मुह-कमला ॥ लेह-पवत्ती-पणयणा x x x भत्तु-विप्पओगम्मि । सुद्ध-जलोहलियंगी(?) उ मइल्लंगी छणेसु पि ॥ ६४९ पावेज बालिया मे सत्थाह-कुले सुसंपयाए वि । थोऊणय-वेहव्वं जावज्जीवं फुडं दुक्खं ॥ ६५० उवगय-हाण-पसाहण-सुगंध-वर-वास x x x । x x x x x x दरिदस्स वि य देज्जं ॥ ६५१ एवं किर पडिसिद्धो पडिसामि(?) हास-पणयग्ग-सम्माणो। पयडं विडंबिओ (?) सत्थाहो निग्गओ विमणो ॥ ६५२
६४८
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરમાલા
એમ કહીને હું ધસી જઈને ચેટીને ભેટી પડી. હાસ્યથી પુલકિત થઈને મેં ચેટીને આ પ્રમાણે વચનો કહ્યાં, “મારા પ્રિયતમ મને રવાધીન છે એ જાણીને મારો શોકને વેગ નષ્ટ થયો છે.' એ પ્રમાણે આશ્વરત થતાં, હે ગૃહસ્વામિની, હું હરખથી મારા ઘરમાં સમાતી ન હતી. (૬૩– ૬૩૮). સ્નાન કરી, બલિકર્મ કરી, પૂજનીય અરહંતોને વાદીને મેં ઉપવાસનું પારણું સુખભર્યા ચિત્તથી કર્યું. (૬૩૯). હે ગૃહસ્વામિની, ઉપવાસ પારવાના પરિશ્રમને મેં શીતળ આસ્તરણુવાળી તળાઈ પર આરામ કરીને હળવો કર્યો (?) (૬૪૦).
તરંગવતીનું માગુ : અસ્વીકાર
તેને સમાગમ કરવાના વિવિધ મનોરથ સેવતી,તેની હૃદયમૂર્તિ સાથે રમતી, હું પ્રિયથી વ્યાકુળ અવસ્થામાં રહેતી હતી. (૬૪૧) તેટલામાં એક વાર સારસિકા દાસી મારી પાસેથી ચાલી ગઈ અને કેટલોક સમય રહીને તે પાછી મારી પાસે આવી. (૬૪૨). ઊના ઊના નિઃશ્વાસ નાખતી, આંસુથી ઘેરાયેલી આંખે, જેમતેમ આંસુ ખાળીને, મનના પરિતાપ સાથે તે આ પ્રમાણે વચને કહેવા લાગી (૬૪૩), “પૃથ્વીમાં ભ્રમણ કરવાવાળો તે સાર્થવાહ ધનદેવ પિતાના બાંધવો અને મિત્ર સાથે, શ્રેષ્ઠી પાસે તારું મારું કરવા આપણું દીવાનખંડમાં આવ્યો હતો. (૬૪૪). તેણે કહ્યું, “તમે અમારા પન્નદેવને તમારી કન્યા તરંગવતી આપે. અમે તમે કહેશે તે મૂલ્ય આપીશું.” (૬૪૫). એટલે નિર્દય શ્રેષ્ઠીએ તેની માગણને નકારતાં, આ વિવેકહીન અને કટુ વચનો કહ્યાં (૬૪૬), “પ્રવાસ એ જેનું મુખ્ય કર્મ છે, જેનો પોતાના ઘરમાં સ્થિરવાસ હોતો નથી, જે સર્વે દેશોના અતિથિ જેવો છે તેને હું મારી પુત્રી કેમ આપું? (૬૪૭). સાર્થવાહનું કુટુંબ સારી રીતે સમૃદ્ધ હોવા છતાં તેમાં રહીને મારી પુત્રીને, પતિના વિયેગમાં એક વેણુએ કેશ બાંધતી, વેદના અને ઉત્કંઠા સહેતી, શણગાર સજવાથી અળગી રહેતી, લગાતાર રૂદનથી ભીંજાયેલ રાતી આંખો ને વદન કમળવાળી, લખવામાં રત(3), સાદા જળથી સ્નાન કરતી ઉત્સવ પ્રસંગે પણ મલિન અંગવાળી એવી બનીને રહેવું પડે અને એમ જીવનભર, લગભગ વૈધવ્યના જેવુ ભારે દુઃખ ભેગવવું પડે. (૬૪૯-૬પ૦). સ્નાન, પ્રસાધન, સુગંધી વિલેપન વગેરેથી...હું કઈ દરિદ્રને આપવાનું પસંદ કરું.” (૬૫૧). આ પ્રમાણે ભાગાને અસ્વીકાર થતાં, હસીને તેને સત્કાર કરવામાં આવેલ હોવા છતાં(૨) સ્પષ્ટ રીતે તેની વિડંબના કરવામાં આવી હોઈને તે સાર્થવાહ ખિન્ન ચિત્તે પાછો ફર્યો.(ઉપર).
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२.
तरंगलोला
एवं सोऊण अहं हिम-हय-नलिणि व्व नट्ठ-सोहग्गा । सोग-पलीविय-हियया खणेण जाया बिगय सोहा ।। ६५३ ईसो(?)वसंत-सोगा असूहि तह य पूरियच्छीया । चेडि बेमि रुयंती इमाणि वयणाणि तो घरिणि ।। ६५४ जइ काम-सरुहबिओ चएज्ज सो जीवियं पिओ सो मे । तो हैं पि न जीवेज्जं जीवेज्जं जीविए तम्मि ॥ ६५५ जइ ता तिरिक्ख-जोणिं गयाए सो(?) अणुमओ संतो । एहि किह जीविस्सं तेण विहूणा बहु-गुणेणं ॥ ६५६ जाहि तुम सारसिए मूलंम्मी तस्स मह(!झ) नाहस्स । अक्खर-लेह घेत्तुं मह वयणेणं इमं भणसु ।। ६५७ लिहिओ उ भुज्ज-पत्ते लेहो सह सिज्जिरंगुलि-करेण । मयरद्धयाणपुव्यो चडु-वयण-वएसणा(?) पउरो ॥ ६५० ण्हाण-मण(?)-मट्टिया-पिडि-मुहियं तिलक-लंछणं लेहं । अप्पक्खरं महत्थं . हत्थे दासीय [कासीय] ॥ ६५९ बेहि य ता सारसिए इमाई वम्मह-निबंधण-कराई। मम वयणाई (?) रमणं हिययालंबाणि वयणाई ॥ ६६०
(जा) गंग-सलिलस्स रमणी अण्णं जाई तुहासि जा भज्जा । सा एस चक्कवाई आयाया सेट्टिणो धूया ॥ ६६१ तुज्झ परिमग्गणत्थाय चित्तपट्टो. पदसिओ तीए । जं नाह तं सि दिट्ठो सफला x x x हु से जाया ॥ ६६२ परलोग-विप्पवासिय (?)मज्झं हियय-घरवासिय जसस्सी। तुज्झ सण्ण(मग्ग?)माणी अणुमग्गं सा इहं पत्ता ॥ ६६३ जइ चक्कवाय-जाती-गओ तओं धरइ पेम-संबंधो । तो जीव-जीवियत्थे [हत्थं ?] किर वीर मे देहि ॥ ६६४ तं सब्भावुण्पण्ण-अणुरागं आगरं सुह-सयाणं । रमणं संभारेज्जा जो णे सउणत्तणे आसि ।। ६६५ एयाणि य अण्णाणि य विहुरिय-हिययाए सा मए भणिया । मह सोक्खाण य मूलं पिययम-मूलम्मि गच्छंती ॥ ६६६ तेण सह संपओगं करेहि सुरय-रइ-समुदय-करं मे । सामेण व भएण व उवप्पयाणेण व वयंसि ॥ ६६७ अप्पाहिया वऽणप्पाहिया व भणिया व तं अभणिया व ।। सव्वं पि णं भणेज्जा जं होइ गुणावह मज्झं ।। ६६८ एव भणिया मए सा चेडी संपत्थिया थिर-जसस्स । । मज्झ पियस्स सगासं हियएण समं महं घरिणि ॥ ६६९
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૮૩ એ પ્રમાણે સાંભળીને હિમપાતથી કરમાયેલી નલિનીની જેમ મારું સુહાગ નષ્ટ થયું, હદય શેકથી સળગી ઊઠયું અને તે જ ક્ષણે મારી બધી કાંતિ વિલાઈ ગઈ. (૬૫૩). શેકને આવેગ કાંઈક શમતાં, આંસુ નીગળતી આંખ, હે ગૃહસ્વામિની, મેં ચેટીને રડતાં રડતાં આ વચનો કહ્યાં (૬૫૪): જે કામદેવના બાણથી આક્રાંત થયેલો તે મારે પ્રિયતમ પ્રાણત્યાગ કરશે તો હું પણ આવતી નહીં રહું; તે આવશે તો જ હું જીવીશ. (૬૫૫). જે પશુનિમાં રહીને પણ હું તેની પાછળ મૃત્યુને ભેટી તો હવે તે ગુણવંતના વિના હું કઈ રીતે જીવતી રહું? (૬૫૬). તો, સારસિકા, તું એ મારા નાથની પાસે મારો પત્ર લઈને જા અને મારાં આ વચનો તેને કહેજે.' (૬૫૭). એ પ્રમાણે કહીને મેં પ્રદે ભીજાતી આંગળીવાળા હાથે પ્રેમથી પ્રેરિત અને પ્રચુર ચાટુ વચનેવાળો પત્ર ભૂર્જપત્ર પર લખ્યો. (૬૫૮). સ્નાન વેળા અંગમનની માટીથી(2) મુદ્રિત કરીને તિલકલાંછિત તે લેખ, થોડા શબ્દો અને ઝાઝા અર્ચવાળે મેં દાસીના હાથમાં આપ્યો (૬૫૯), અને કહ્યું, “સારસિકા, તું મારા પ્રિયતમને પ્રેમનો અનુરોધ કરનારાં અને હૃદયના આલંબન રૂ૫ આ મારાં વચને કહેજે (૬૬૦): ગંગાજળમાં રમનારી જે તારી પૂર્વજન્મની ભાય હતી તે ચક્રવાકી શ્રેષ્ઠીની પુત્રી રૂપે જન્મી છે. (૬૬૧). તને શોધી કાઢવા માટે તેણે આ ચિત્રપટ્ટ પ્રદર્શિત કર્યો હતો. હે સ્વામી, તારી ભાળ મળી તેથી ખરેખર તેની કામના સફળ થઈ. (૬૬૨). “હે પરલેકના પ્રવાસી, મારા હદયભવનના વાસી, યશસ્વી, તને ખેળતી તારી પાછળ મરણને ભેટીને હું પણ અહીં આવી. (૬૬૩). જે ચક્રવાક ભવમાં જે પ્રેમસંબંધ હતો, તે હજી તું ધરી રહ્યો હોય તે હે વીર, મારા જીવિત માટે મને તું હસ્તાલંબન આપ. (૬ ૬૪). પક્ષીભવમાં આપણા વચ્ચે જે સેંકડો સુખની ખાણ સમો સ્વભાવગત અનુરાગ હતો, જે રમણભ્રમણ હતાં, તે તું સંભારજે.' (૬૫). મારા બધા સુખના મૂળ સમા પ્રિયતમની પાસે જતી તેને મેં વ્યથિત હદયે આ તેમ જ એ પ્રકારનાં બીજાં વચન કહ્યાં. (૬૬ ૬). વળી કહ્યું, “સખી, તું તેની સાથે સુરતસુખને ઉદય કરનાર માટે સમાગમ, સામથી, દાનથી કે ભેદથી પણ કરાવજે. (૭). મારું કહેલું ને અણુકહેલું, સંદેશ તરીકે આપેલું અને ન આપેલું, જે કંઈ મારું હિતકર હોય તે બધું તું તેને કહેજે.' (૬૬૮). એ પ્રમાણે કહેવાઈ રહેતાં, હે ગૃહસ્વામિની, તે ચેટી મારા હૃદયને સાથે લઈને મારા થિર કીર્તિવાળા પ્રિયતમની પાસે પડી. (૬૯).
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
ताए य निग्गयाए मज्झ चिता इमा समुप्पण्णा । x x x x x x x x x x x x ॥
६७० *
तुम्हेहि अहं सामिणि विसज्जिया निग्गया नरिंद-पहं । सुंदर-घर-सोभंतं सीमंतं वच्छ-नयरीए ॥ ६७७ समइच्छिऊण चच्चर-चउक्क-सिंघाडए बहू अहयं । वेसमणस्स व गेहें सिरीए उवसोहियं पत्ता ।। ६७८ तो हं सकिय-हियया गंतूणं वाय(?)-कोट्ठए तत्थ । दारम्मी उवविट्ठा घएवं (?) गहेऊणं ॥ ६७९ बहुईसु संपउत्तीसु तत्थ लुद्धासु(य स.)दास-चेडीसु। नाया मि अहमपुव्वा ठविया भणिया य कत्तो सि ॥ ६८० सब्भाव-पडिच्छण्णं जं साहीणं सया महिलियाणं । तं मे अलियं वयणं तत्थुप्पण्णं च मे भणियं ॥ ६८१ जाणाहि अज्जपुत्तं त्ति अज्जपुत्तस्स हं च दासेणं । इह पेसिया अपुवा सुठु य मुणिया मि तुब्भेहिं ॥ ६८२ तो भणइ सिद्धरक्खो दारट्ठो निग्गमे पवेसे य । मगसय(?)-मेत्तो वि महं नत्थि अविदिओ कोइ ॥ ६८३ बेमि य पसंसयंती तमहं धण्णं खु सत्थवाह-कुलं । जस्सेरिसया तुभे करेह दारम्मि वावारं ।। ६८४ मज्झ वि अणुग्गहं एत्तियं तु पसिऊण देहि रे अज्जो । दाएहि अज्जउत्तं जो पुत्तो सत्थवाहस्स ॥ ६८५ तो भणइ अज्जउ दाएज्जं ते अहं सयं चेव । जइ पर दार-निओगे पडिहारमहं [ल]भेज्जामि ॥ ६८६ तो तेण दास-चेडी संदिद्वा वञ्चिमं लहुँ नेहि । x x x यं उवरिम-तलयं पामूलं अज्जउत्तस्स ॥ ६८७ तो तीए अहं नीया खणेण मणि-कणय-खचिय-भूमितलं । उवरिम-तलयं राय-पह-लोयणं वाले (?) ॥ ६८८ तम्मज्झ-रयण-चुप्पालयस्स उवरिं सुहासण-निसण्णं । दावेऊणं पुरओ सा चेडी निग्गया तुरियं ॥ ६८९ अहमवि य तं उवगया वक्खित्ता तत्थ सुयणु वीसत्था । तं चक्कवाय-पगणा (पगरण)-पच्चद्धारं करेमाणं ॥ ६९०
* गाथा ६७०ना उत्तरदलथी गाथा ६७६ सुधीनो पाठ हस्तप्रतोमा त्रुटित छे.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
ચેટીનુ` પદ્મદેવને આવાસે ગમન
પૂરક
તેના ગયા પછી મને આ પ્રમાણે ચિંતા થવા લાગી
(૭૦)
"
...(૬૭૧-૬૭૬). (સારસિકા મેલી) ‘સ્વામિની, તમે મને વિદાય કરી એટલે હું રાજમાર્ગ પર પહોંચી. સુ ંદર ધરેસ વડે. શોભતા તે વસંદેશની આ નગરીની સે ંથી સમે વિરાજતા હતા. (૬૭૭), અનેક ચાચર, ચેાક, શૃંગાટક પસાર કરીને હું એક વૈભવથી દીપતા, કુખેરનું ઘર હોય તેવા ધર પાસે પહેાંચી. (૬૭૮). હૃદયમાં ડરતી હું બહારના કાષ્ઠના દ્વાર પાસે જઈ તે બેઠી. (૬૭૯). અનેક દાસદાસીએ ભાત ભાતની પ્રવૃત્તિએામાં રચ્યાંપચ્યાં હતાં. તેએ એમ સમજ્યાં કે હું અહીં મૂકેલી કાઈક નવી, દાસી છું. એટલે મને પૂછ્યું, ‘કયાંથી આવી ?’(૬૮૦). સાચી વાતને છુપાવવાનું સ્ત્રીઓને સદા સહેજે આવડતું હોઈ તે મને જે ભળતું બહાનું. તે વેળા સૂઝી આવ્યું તે મેં કહ્યું (૬૮૧): 'તું આ પુત્રને જાણી આવ, એવા આદેશ સાથે આ પુત્રના દાસે મને અહીં મેાકલી છે. હું નવી જ હું તે તમે બરાબર જાણી ગયા. ' (૬૮૨). એટલે દ્વાર પર નિČમ અને પ્રવેશની દેખભાળ રાખતા સિદ્ધરક્ષ દ્વારપાલે કહ્યું, 'સે કડા માણસામાંથી કાઈ પણ મારી જાણ બહાર નથી હોતું.’ (૬૮૩), તેનાં વખાણ કરતાં મેં કહ્યું, ‘સાĆવાહનું ધર ભાગ્યશાળી છે કે ત્યાં તમારા જેવા દ્વારને સભાળે છે. (૬૮૪). આ, તમે મારા પર પણ એટલી તે। કૃપા કરજો કે સાવાહને જે પુત્ર છે તે આ પુત્રનાં મને દન થાય ' (૬૮૫). એટલે તેણે કહ્યું, 'હું આ દ્દારની સંભાળ રાખવાનું કામ ઘડીક જેને સોંપી શકું તેવા પ્રતિહાર મને મળી જાય, તેા હું પાતે જ તને આ પુત્રનાં દર્શન કરાવુ.’ (૬૮૬). પછી તેણે એક દાસીને કામ સોંપ્યું, અને ઉપરના માળ પર આર્યપુત્રની પાસે જલદી લઈ જા.' (૬૮૭). એટલે તે મને તરત જ રત્નકાંચન જડેલી ભેાંયવાળા ઉપરના માળે લઈ ગઈ, જે રાજમાર્ગના લેાચન સમેા દીસતા હતેા, (૬૮૮), તેની વચ્ચેના રત્નમય ગવાક્ષમાં સુખાસન પર સામે બેઠેલા સા વાહપુત્રને દેખાડીને તે દાસી તરત જ ચાલી ગઈ. (૬૮૯). હું પણુ અંદરથી ગભરાતી, પરંતુ એ ચક્રવાક–પ્રકરણના આધાર લઈ, વિશ્વસ્ત બનીને તેની પાસે પહેાંચી ગઈ. (૬૯૦).
૮૫
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोरा
मुक्ख-बडुएण सहियं उच्छंग-गएण चित्त-फलएण । चत्त-धणुं पिव कामं निकाम-सुंदेर-लावण्णं ॥ ६९१ नयणोदएण निवडतएण बिंबं सु-चित्त-फलयम्मि । दुस्सिक्खिउ व्व लिहिउं लिहिउं फुसियं करेमाणं ॥ ६९२ अच्छइ तुज्झ समागम-मणोरहापूरिएण हियएण । अप्पाणं सोयंतो सरीर-सयडं(१) विगय-हासो ॥ ६९३ तो विणय नमिय-गत्ता मत्थय-मेलाविएहिं हत्थेहिं । बेमि पुरओ उवगया चिरं जियउ अज्जउत्तो त्ति ॥ ६९४ तो तुवर-रत्त-साडय-नियंसणो कुडिल-दंड कट्ठो में । बंभण-चम्मोनद्धो खरक्खरो तुच्छ-कुच्छीओ ।। उब्भड वयणो थद्धो अति-मुक्खो मक्कडो विव अणाडो । मुक्ख-विगार परझो . विगरहिओ गो-करीसो व ॥ ६९६ सो उ समतिच्छिएहिं य दोद्धिय-मिजोवमेहिं दंतेहिं । पागड-कुंडिय-कण्णो टप्पर-कण्णो x x x तहिं ।। ६९७ बडुओ भणेइ किण्णो तं भोदी सुंदर-बडुयस्स मज्झ । अभिवादं न करसि अह पढमं एयस्स सुद्दस्स ॥ ६९८ तं चिय दक्षिण-हत्थावणयं दक्खिण्ण-विकरणा अहियं । अहिवाए ते अज्जो त्ति बेमि निविटुं तयं बडुयं ॥ ६९९ तो सहसा उप्फिडिओ अही कहिं ति बडुओ करेमाणो । अम्हं तुच्छ लग्गाही (?) अब्बंभण्णं करेमाणो ॥ ७०० वेसत्तणेण दटुं अहिं अहिय कारणं न इच्छामि । भण भोदि किं अही-मंति भणइ सो मं पुणो बडुओ ॥ ७०१ तो तं बेमि पुणो हं अही इहं नत्थि होहि वीसत्थो । तो भणइ किं खु अहियं अहिवाते ते त्ति मं भणसि ॥ ७०२ अहयं कासव-पुत्तो हारिय-गोत्तो दुजाइ-वर-वंसो । गुल-दहि-कूर-पसंगो छंदोगो माहणो मि अहं ॥ ७०३ किं ते न सुय-पुव्वा तो मं परिभय भोदि तोसेसि । सो एव कुणइ बालो हलबालं तो ममं तत्थ ॥ ७०४ तो सत्थवाह-पुत्तेण तत्थ भणिओ अहो सि चवलो त्ति । मा अलिय इमं ता चिरस्स इह आगतं बाह ॥ ७०५ अवसर अकाल-भासणय बंभबंधू अहो सि निल्लज्जो । अविणीय बब्बरय इयुच्छवोघयं महं (?) ॥ ७०६ तो सत्थवाह-पोण बंभणो भणिओ कड्य-वयणेहिं । मुह-मक्कडिया देतो तोसंतो मं गओ तत्तो ।। ७०७ तसि य निग्गय-मेत्ते तुट्ठा परिपुण्ण-लोभिरी(?) अहयं । । देवा हु मे पसण्णा जं एस इओ गओ बडुवो ॥ ७०८
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭
તરંગલાલા પાદેવનાં દર્શન
એક મૂર્ખ બ્રાહ્મણબટુક તેની પાસે હો સાથે વાહના ખળામાં ચિત્રફલક હતું. તે ધનુષ્ય વિનાના કામદેવ જેવો ને અત્યંત સુંદર અને લાવણ્યયુક્ત દીસતો હતો. (૬૯૧). આંખમાંથી ઝરતાં આંસુથી ચિન્નફલકની આકૃતિને તે કોઈ અણઘડ ચિત્રકારની જેમ દોરી દેરીને ભૂસી રહ્યો હતો. (૬૯૨). તારા સમાગમ પામવાના મનોરથથી ભરેલા હૃદયે, હસીખુશી વિનાને, તે પોતાની દેહદશાને શોક કરતો બેઠો હતે. (૬૯૩). તે વેળા વિનયથી ગાત્રો નમાવીને, મસ્તક પર હાથ જોડીને, તેની પાસે જઈને મેં કહ્યું, “આર્યપુત્ર ચિરંજીવી છે.” (૬૯૪). એટલે તુવેર જેવા રાતા રંગના વસ્ત્રોમાં સજજ, વાંકું દંડકાઇ ધરાવત, કર્કશ વાણી અને તુચ્છ ઉદરવાળા, ઉદ્ધત વદનવાળો, ગર્વિષ્ઠ, અતિશય મૂખ, માંકડા જેવો અનાડી, મૂખના જેવા ચાળાચસકા કરતે, ગોવિઝા જે નિંદ્ય, બહાર નીકળેલા દૂધીનાં બિયાં જેવા દાંતવાળો, ફુડી જેવા ફાફડા કાનવાળો, માત્ર દેવથી જ બ્રાહ્મણ (૬૫-૬૯૭) એવા તે ઊતરેલ બટુકે કહ્યું, “આપ પહેલાં આ સુંદર બટુકને વંદન કેમ નથી કરતાં, અને આ શદ્ધને વંદન કરો છો ?' (૧૯૮). એટલે જમણો હાથ નમાવીને દાક્ષિણ્ય દર્શાવતાં, ત્યાં બેઠેલા તે બટુક પ્રત્યે હું બોલી, “ આર્ય, “અહિયં અહિયાએ તે' (હું તને અધિક વંદન કરું છું.” અર્થાતરે, “તારા પગ પાસે સાપ છે સાપ.”) (૬૯૯). એટલે એકાએક દેડકા જેવો કૂદકો મારીને “સાપ ક્યાં છે? સાપ ક્યાં છે? અમને + + અબ્રહ્મણ્ય' એમ તે બેલવા લાગ્યો. (૭૦૦).
મને સાપની સૂગ હાઈ ને તે અમંગળકારીને જેવા ઇચ્છતો નથી. કહે, તમે શું ગારુડી છો?' એ પ્રમાણે તે બટુકે મને કહ્યું. (૭૦૧). એટલે મેં તેને ઉત્તર આપ્યો, “અહીં કયાંય અહિ નથી. તું નિશ્ચિત થા.” એટલે તે બેલ્યો, “તો પછી તું મને “અહિય અહિયાએ એ પ્રમાણે કેમ કહે છે? (૭૦૨). હું ઉત્તમ બ્રાહ્મણ વંશનો હારિત ગાત્રને કાશ્યપનો પુત્ર છું; છંદગ બ્રાહ્મણ છું; ગોળ, દહીં, ભાતનો રસિયો છું. (૭૦૩). તે શું મારું નામ નથી સાંભળ્યું, જેથી તમે પહેલાં મારું અપમાન કરીને પછી મને પ્રસન્ન કરી રહ્યા છે?” આ પ્રમાણે તે મૂર્ખ મને ઉદ્દેશી ત્યાં કલબલાટ કરી મૂક્યો. (૭૦૪). એટલે સાર્થવાહપુત્રે તેને કહ્યું, “અરે, તું કેટલી ચાંપલાશ કરી રહ્યો છે! અહીં આવેલી આ મહિલાને નિરર્થક બહુ બાધા ન કર. (૭૦૫). સમય જોયા વિના બલબલ કરતો તું નીકળ અહીંથી, કેટલે નિજજ, અવિનીત, અસભ્ય બ્રાહ્મણબંધુ !” (૭૦૬) એ પ્રમાણે સાર્થવાહપુત્રે તે બ્રાહ્મણને કટુવચન કહ્યાં, એટલે માકડાની જેમ મેંના ચાળા કરતો, અને મને સંતુષ્ટ કરતો તે ત્યાંથી ચાલ્યો ગયો. (૭૦૭). તે ગયો તેટલાથી મને અત્યંત સંતોષ થયો : મારા પર દેવોએ કપા કરી જેથી કરીને એ બટુક અહીંથી ગયે. (૭૦૮).
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
तो सो मं पइ भणई भद्दे कत्तो सि किं च आगमणं । भण किं च कीरउ लहुं तो एवं जंपिअत्थे (?) तुह ।। ७०९ वम्मह-कज्जं भरइ(?) अकामे कायव्वएण हं वि(ब)द्धा । बेमि य तो णे सामिणि इमाणि वयणाणि जंपइ य ।। ७१० कुल-चंद विणय-भूसण अयस दरिद्दिय गुण-गव्विय जसंसि । सव्व-जण-मण-पवेसय सुण विण्णप्पं इमं अप्पं ॥ ७११ सेट्ठिस्स उसभसेणस्स बालिया नामओ तरंगवती । दियलोय-वासिणीणं अणुसरिसी अच्छर-वहूणं ॥ ७१२ चिंतिज्जमाण-कामो तीसे हियए मणोरहारामो । होइ सफलो किर जहा तीए पसीयंतु जोयया(? वो पाया) ॥ ७१३ जइ चक्कवाय-जाती-गओ तओ धरति पेम-संबंधो । तो तीए जीवियत्थो हत्थो किर धीर धारेहि ॥ ७१४ तुह वाया-संदेसो उद्देसेण कहिओ मए तीसे । विण्णन्ति-पिडियत्थं च पत्तगं गिण्हह इमं ति ॥ ७१५
एव.भणिओ मए सो बाह-पकंपिज्जमाण-सव्वंगो। उत्तम्मिय-मुह-नयणो सोगुम्मीसेहिं अंसूहिं ॥ ७१६ मणमणस्सराइय (!) अणुरागो(?गं) पीवरं पयानो । पडिवयणमदेमाणो बाहेण समोग्गहिय-वाओ ॥ ७१७ दुक्ख-विणोयण-हेउं दखणसा(?)दुक्खेण चिंतियं संतं । तं तेण चित्त-फलयं अंसूहिं पुणो समुद्धोयं ॥ ७१८ ओरुन्नय-तंबच्छो य (?) पत्तं परिग्गहेऊण । भुभया-तंडव-करणं अणुवाएसीय सणियं तु ॥ ७१९ तो पत्तया गहियत्थो पसन्न गंभीर धीर-घोसो मं । भणइ य महुरमचवलं फुड-विसय-मियक्खरं इणमा । ७२० किं जंपिएण बहुणा संखेबेणं पि सुणसु भूयत्थं । पत्तिय नेय जियंतो जइ सि न इंती इह अज्ज ॥ ७२१ तुह आगमणेण इह विलासिणी देस-काल-पडिएण । तीए सह जीविय जीवलोय सारं इमं हि णं(?) ॥ ७२२ कामेण चंड-कंड-पहार-पासल्लियस्स संतस्स । तुज्झागमण-मओ मे इणमो लद्धो पडिक्खंभो ॥ ७२३ जाती-सरणं च तुहं चित्त-पड-निरिक्खणा समुप्पणं । साहीय मज्झ सव्वं जह तह तुब्र उज्जाण-पउमसर-चक्कवाय-संदरिसणेण संभरियं । तुज्झ वि जाई-सरणं तस्स मए मूलओ कहियं ॥ ७२५
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
સંદેશસમર્પણ
એ પછી સાર્થવાહપુત્રે મને આ પ્રમાણે કહ્યું, “ભદ્રે, તું ક્યાંથી આવી?” તારા આવવાનું શું પ્રયોજન છે? કહે, તારે માટે શું કરવાનું છે? એ પ્રમાણે તેણે કહ્યું, એટલે તારું પ્રેમકાર્ય મને અણગમતું છતાં પાર પાડવાના (2) કર્તવ્યથી બંધાયેલી હું બોલી, ‘અમારી સ્વામિનીએ આ પ્રમાણે વચન કહેવડાવ્યાં છે (૭૦૯-૭૧૦) : “હે મુલચંદ્ર, વિનયભૂષણ, અપયશ-દરિદ્ર, ગુણગર્વિત, યશસ્વી, સર્વ લોકેાના ચિત્તમાં પ્રવેશ કરનાર, તું આ નાની શી વિનંતી સાંભળ (૭૧૧): દિવ્યલેકવાસી અપ્સરાસુંદરીઓના સમી, શ્રેષ્ઠી ઋષભસેનની કુંવરી નામે તરંગવતીના હૃદયના મનોરથની વિશ્રાંતિ સમે મનોગત કામભાવ જે રીતે સફળ થાય તે રીતે કરવાની આપ કૃપા કરે (૭૧૨–૭૧૩). જે ચક્રવાકભવમાં જે તારે પ્રેમસંબંધ હતો તે હજી પણ તે હોય, તો તે ધીર પુરુષ, તેના જીવિતને તારા હાથને આધાર આપ.” (૭૧૪). તેના કહેવા પ્રમાણે મેં તને તેનો આ મૌખિક સંદેશો કહ્યો. તેની વિનંતીના પિંડિતાર્થ રૂપ આ પત્ર પણ તું રવીકાર.” (૭૧૫).
પદ્મદેવને વિરહવૃત્તાંત
મેં એ પ્રમાણે કહ્યું એટલે જે રુદનને લીધે સર્વાગે કંપતો, ઉદ્વિગ્ન વદન અને નયનવાળા, શેકમિશ્રિત આંસુ સાથે કણસતો, અને એમ ગાઢ અનુરાગ પ્રગટ કરતે, આંસુથી વાણી રંધાયેલી હોવાથી પ્રત્યુત્તર આપવાને અશક્ત હતો એવા તેણે, દુઃખમાંથી આશ્વાસન મેળવવા માટે ખોળામાં રાખેલા ચિત્રપટને પોતાના આંસુઓથી ધો. (૭૧૬–૭૧૮). સદનથી લાલ આંખેવાળા તેણે તે પત્ર લીધે, અને ભમર નચાવતાં ધીમે ધીમે તેણે તે વાંચે. (૭૧૯). પત્રને અથ ગ્રહણ કરીને પ્રસન્ન, ધીર, ગંભીર સ્વરે તેણે મને મધુર, સ્વસ્થ, સ્પષ્ટાર્થી અને મિતાક્ષરી વચનો આ પ્રમાણે કહ્યાં (૨૦): “હું અધિક શું કહું ? તો પણ ટૂંકમાં એક ખરી વાત કહું છું તે તું સાંભળ: જો તું અત્યારે ન આવી હોત તો ખાતરીથી કહું છું કે હું જીવતો રહ્યો ન હોત. (૨૧). સુંદરી, તું અહીં ઠીક વેળાસર અને યથાસ્થાન આવી પહોંચી. તેથી હવે તેના સંગાથમાં મારું જીવન જીવલોકનો સમગ્ર સાર બન્યું છે. (૭૨૨). ઉચ શરપ્રહાર કરવાવાળા કામદેવે
જ્યારે મને ઢાળી દીધો હતો, ત્યારે તારા આ આગમન રૂપી સ્તંભનો આધાર મને મળ્યો છે.” (૨૩). અને તે પછી તારું ચિત્રપટ જેવાથી થયેલું પૂર્વભવનું સ્મરણ, જે રીતે તે મને કહ્યું હતું, તે બધું તેણે મને કહ્યું (૨૪). ઉદ્યાનમાંની કમળતળાવડીમાં ચક્રવાકાને જોઈને તને થઈ આવેલા પૂર્વભવના સ્મરણની વાત મેં પણ તેને મૂળથી કહી. (૭૨૫).
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
fo
भाणीय चित-पट्टे दट्ठूण महं समुट्ठिओ सहसा । पुव्वाणुराग-रुंदो हिययम्मि मुट्ठ सोगो ॥ तो सव्व- रत्ति चाराहि आगओ पिय-वयंसग सहाओ । सयणम्मि सन्निवडिओ गउस्सवो इंद- केउ व्व ॥ उहाणि निस्ससंतों सयण-वरे असरणो निसण्ण-मणो । मयण मंथमाणो जलम्मि मच्छो व्व अच्छामि ॥ पासे अवयक्खंतो भमुक्खेव - करणेहिं जंपता । हसिऊण गाइऊण य पुणेा वि तत्थेव रोयामि ॥ काम - परिपीडियंगं किलम्ममाणे मए पिय-वयंसा । ओथंभिऊण लज्जं अम्मं किर विष्णवेसीय || जइ गद्दवइस्स धूयं तरंगवइयं न जायह कहं चि । तो पउमदेवओ ता हवेज्ज पर लेाग - पाहुणओ ॥ तो किर एवं अत्थं ताओ अम्माए गाहिओ संतो । सिट्ठि वा (?) गओ मूलं तत्थ किर नेच्छिओ तेणं ॥ अम्माए ताएण य अणुणीओ हं मोत्तूण तई पुत्तय 'जं इच्छसि तं अभिवायण-कय- पूओ मए वि विणयं अवणि- तल- निहिय - नेडालिएण जं आणवेह तुब्भे काहं किं तीए एत्तियं वतुं विस्सासिओ गुरु-जणा अवगय-साओ तओ जाओ ।। एयं सोऊण अहं सुंदरि मरण-कय-निच्छओ अच्छं । रति पडिक्खमाणो तीए सह समागम - निरासेो ॥ चितेमि होज्ज विग्धेो मरणस्स महं दिवा बहु-जणाओ । रति काहामि खमं सव्वम्मि जणे पसुतमि ॥ एवं कयभिप्पाओ आगारं संवरेमि एण ( ? ) । जीएव्व-निष्पिवासेा मरियव्य-बद्ध - सन्नाहो || पिउ धरिसणावमाणुट्ठिएणं माण वीर-सारेण । गुरु-सत्ति-भत्ति-वाइयं विण्णाणे धम्महो ( 2 ) मज्झ ||
कयंजलि - पुडेण । लज्जोय मुद्देण ॥
*
तं वसिमे संपत्ता हिययस्स उस्सवं जीवियस्स न चएमी वाएउ तीसे ता बाहुप्फुण्णो
अलब्माणीए । वरेमा ति ॥
पिय-वयण- पहेणयं गहेऊणं । अमयं बहु-मयस्स ।। कलुण-वयणाणि साऊणं । विसण्ण-मणा ॥
सोगापुण्णो
७२६
७२७
७२८
७२९
७३०
७३१
७३२
७३३
७३४
७३५
७३६
७३७
७३८
७३९
७४०
७४१
तरंगलाला
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલોલા
તેણે કહ્યું, “ચિત્રપટ્ટને જોઈને મારા હૃદયમાં, પૂર્વજન્મને ઊંડા અનુરાગને લીધે એકાએક શેક ઉદ્દભ. (૭૨૬). એટલે આખી રાતના બ્રમણ પછી પ્રિય મિત્રો સાથે પાછી ફરેલા મેં ઉત્સવ પૂરો થતાં ઈદ્રવજ તૂટી પડે તેમ, પથારીમાં પડતું મૂકવું. (૭૨૭). ઊના નિ:શ્વાસ નાખત, અસડાય. શૂન્યમનસ્ક બનીને હું મદનથી લેવાતો જળમાંના ભાગ્લાની જેમ, પથારીમાં પડ્યો હતો. (૭૨૮). આડું જોઈ રહેતો, ભ્રમર ઉલાળીને બકવાસ કરતે, ઘડીકમાં હસતો તો ઘડીકમાં ગાતો હું ફરી ફરીને રુદન કરતો હતો. (૭૨૯). મને કામથી અતિશય પીડિત અંગવાળા, નખાઈ ગયેલો જોઈને મારા વહાલા મિત્રોએ લજજા તજી દઈને મારી માતાને વિનંતી કરી (૭૩૦): “જે શ્રેષ્ઠીની પુત્રી તરંગવતીનું ગમે તેમ કરીને તમે માણું નહીં કરે તો પદ્યદેવ પહેલેકનો પણ બનશે.” (૭૩૧). એટલે, પછી મેં જાણ્યું કે આ વાત મારી અમ્મા પાસેથી જાણીને બાપુજી શ્રેષ્ઠીની પાસે ગયા, પણ તેણે મારું અમાન્ય કર્યું. (૭૩૨). અમ્માએ અને બાપુજીએ મને સમજાવ્યું, બેટા, એ કન્યા અપ્રાપ્ય હોઈને તેના સિવાયની કોઈ પણ કન્યા તને ગમતી હોય તેનું માથું અમે નાખીએ.” (૭૩૩). પ્રણમપૂર્વક તેમને આદર કરી, ભૂમિ પર લલાટ ટેકવી, અંજલિપુટ રચીને, લજજાથી નમેલા મુખે મેં વિનય કર્યો (૭૩૪): ‘તમે જેમ આજ્ઞા કરશો તે પ્રમાણે હું કરીશ. એના વિના શું અટક્યું છે ” એ પ્રમાણે કહીને મેં વડીલોને નિશ્ચિંત કર્યા, અને પરિણામે તેઓ શોકમુક્ત થયા. (૭૩૫). એમનાં એ વચને સાંભળ્યા પછી, હે સુંદરી, મરવાનો નિશ્ચય કરીને હું રાત્રી થવાની પ્રતીક્ષા કરી રહ્યો. તેના સમાગમની આશા ન રહી હાઈને વિચાર્યું, “ઘણું લોકો ઉપસ્થિત હોવાથી દિવસે મૃત્યુ ભેટવા આડે મને વિન આવશે; માટે રાત્રે સૌ લોકેાના સૂઈ ગયા પછી હું જે કરી શકીશ તે કરીશ.' (૩૬૭૩૭). એ પ્રમાણે મનથી પાકું કરીને હું આકારનું સંવરણ કરીને રહ્યો. જીવવા બાબત હું નિઃસ્પૃહ બન્યો હતો, મરવા માટે સંનદ્ધ થયું હતું. (૭૩૮). પિતાજીના પરિભવ અને અપમાનથી મારું વીરચિત અભિમાન ઘવાયું હતું અને વડીલ પ્રત્યેનો આદર અને ભક્તિને કારણે હવે મારે ધર્મ શું છે તે હું સમજ્યો હતો (?) (૭૩૯).
તેવામાં તું આ આવાસમાં પ્રિયતમાના વચનને—હૃદયને ઉત્સવ સમા અને મારા જીવતર માટે મહામૂલી અમૃત સમાં વચનોન—ઉપહાર લઈને આવી પહોંચી. (૭૪૦). તેનાં કણુ વચનો સાંભળીને, મારું ચિત્ત શક અને વિષાદથી ભરાઈ આવ્યું છે અને આંખો આંસુથી ક્લકાઈ ગઈ છે, જેથી કરીને હું તેનો પત્ર બરાબર વાંચી પણ શકતો નથી (૭૪૧).
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
बेहि तुम मह वयणा सो ते अणुमरण-मोल्ल-कीओ त्ति । पायाणं उ वासं काहि त्ति सच्चं (?) तुह दासो ॥ ७४२ तुह चित्त-पट्ट-दसण-संभारिय पुव्व जम्म-सम्मागो । सो किर अपुण्ण-पुण्णा तुज्झ अ-लंभे मण-विवण्णो ॥ ७४३ सो तुज्झ कहा-वयणंतरेसु वम्मह-निरंतर-सणेहो । आसी पीई पुलइय-कंटइओ नीव-पुप्फ व ॥ ७४४ तो रुभिऊण सुइरं सुरय-मणोरह-कहाहिं मं तुज्ज्ञ । वीसज्जेति अ-कामो काम सर विसूरिय-सरीरो ॥ ७४५ वीसज्जिया य तेणम्हि निग्गया भबण-पुंडरीयाओ। सग्गा बिव पब्भट्ठा गय-मग्गेणागया इहयं ॥ ७४६ भवणिट्टि-विलास पवित्थरो य(?) सो य अह तस्स । मोत्तण सेट्रि-भवणं अण्णस्स न तारिसो होज्जा ॥ ७४७ अज्ज विहं उपेक्खं भवणिढि-विलास-परियण-विसेसे । तस्स य अणण्ण-सरिसं अप्पडिरूवं कयं रूवं ॥ ७४८ इणमो य तेण सामिणि पेम-गुण [प]वत्तयं गुण-समग्गं । . पडिलेह-पत्तयं ते हासस्स य पत्तयं दिण्णं ॥ ७४९
अह घरिणि पत्तयं तं पियस्स मम दंसणं गहेऊणं । मुद्दाए कयमंक उवगूढं नीससंतीए । ७५० अबयासेऊण य ण(?) तं च पुणो चेडि एण(?) सोऊण । हासेण पुलइया हं उप्पुटिफय-चंपय-लय व्व ॥ ७५१ भेत्तण मुद्दियं तं अत्थ-गहण-तुरिययाए संतीए । उव्वेल्लियं मए तं पिय-वयण-निहाणयं सहसा ॥ ७५२ अक्खर-रूविय-रूवं च तत्थ तं चेव पगरणं (?)। सव्वं जहाणुभूयं मरणेण विणा महं लिहियं ॥ ७५३ जं ते(?मे) समणुब्भूयं जमणेण कयं तहिं निरवसेसं । जुज्जति पुव्व-[मतो सो मझं मरणं न नाहीय ॥ ७५४ तो पिययम-पासाओ य आगयं तत्थ तुट्ठ-हियया है। वाए मि पयत्ता भुज्जग-पत्ते तयं लेहं ॥ ७५५ जा जत्थ अवस्था मो सा तत्थावणिया जहावत्ता । अक्खर-रूव-निरूविय-साभिण्णाणा पिययमेण ॥ ७५६ अक्खर-रूविय-रूवं च वम्महं तत्थ आय(?) दंसेमि । मयरद्धय कय-बंध-वाएण इमेण अत्थेण ॥ ७५७
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગાલા
ધર
પણ તું મારાં આ વચને તેને કહેજે ! તેને તે તારા અનુમરણથી ખરીદી લીધેલ હેઈને તે સાચે જ તારાં ચરણે પાસે દાસ બનીને વાસ કરશે (૭૪૨); તારો ચિત્રપદ જોઈને તેને પૂર્વજન્મના સંમાનનું મરણ થયું છે; તેનાં પુણ્ય ઓછાં પડ્યાં, જેથી કરીને તેને તારી પ્રાપ્તિ નથી થઈ. આથી તેનું ચિત્ત વિષણું બન્યું છે. (૭૪૩). તારી વાત સાંભળતાં સાંભળતાં, નિરંતર સ્નેહવૃત્તિવાળો તે પ્રીતિના રોમાંચે કબપુષ્પની જેમ કંટકિત થઈ ઊયે.” (૭૪૪).
ચેતીનું પ્રત્યાગમન
એ પ્રમાણે તારી સાથેના સુરતના મનોરથની વાતોથી મને ક્યાંય સુધી રોકી રાખીને, કામબાણથી જર્જરિત શરીરવાળા તેણે અનિચ્છાએ મને વિદાય કરી. (૭૪૫). વિદાય લઈને હું તે અનુપમ પ્રાસાદમાંથી નીસરીને, સ્વર્ગમાંથી અંશ પામી હોઉં તેમ, જે માગે ગઈ હતી તે માર્ગે થઈને અહીં પાછી આવી. (૭૪૬). તેના ભવનની જેવાં સમૃદ્ધિ, વિલાસ અને વિશાળતા, શ્રેષ્ઠીના ભવનને બાદ કરતાં, બીજા કોઈનાં પણ નહીં હોય. (૭૪૭). અત્યારે પણું હું તેના ભવનની સમૃદ્ધિ, વિલાસ ને પરિજનોની વિશેષતા તેમ જ તેનું અનન્ય, અપ્રતિમ રૂપે જાણે કે પ્રત્યક્ષ નિહાળી રહી છું. (૭૪૮). અને સ્વામિની, તેણે સમસ્ત ગુણયુક્ત, પ્રેમગુણને પ્રવર્તક, હસીખુશીનું પાત્ર એ આ પ્રત્યુત્તર-પત્ર તારે માટે આપે છે. (૭૪૯).
એટલે, હે ગૃહસ્વામિની, મુદ્રાથી અંકિત કરેલા, મારા પ્રિયતમના દર્શન સમા, તે પત્રને મેં લીધે અને નિઃશ્વાસ સાથે હું તેને ભેટી. (૭૫૦). તેને ભેટીને, ચેટીની પાસેથી સાંભળેલા વચનોથી ઉફુલ્લ ચંપકલતાની જેમ હાસ્યપુલકિત બનીને મેં પત્રગત અર્થને પામવાની આતુરતાથી તેની મુદ્રા તોડીને, સત્વર, પ્રિયતમનાં વચનના નિધાન સમે તે ઉખેળ્યો. (૭૫૧-૭૫૨). તેમાં તેનું તે જ આખું પ્રકરણ, એક માત્ર મારા મરણને બાદ કરતાં, જેવું મેં અનુભવ્યું હતું તેવું જ લખાણમાં અક્ષરબદ્ધ કરેલું હતું. (૭૫૩). જે કાંઈ મે અનુભવ્યું હતું, અને જે કાંઈ તેણે કર્યું હતું તે બધું જ તેમાં વ્યક્ત કરેલું હતું. તેનું મૃત્યુ પહેલાં થયું હોઈને મારું અનુસરણ તેણે ન જાવું એ પણ બરાબર હતું. (૭૫૪). ભૂર્જપત્રમાં લખેલે, પ્રિયતમ પાસેથી આવે તે લેખ ભગ્નહદયે હું વાંચવા લાગી. (૭૫૫).
જ્યારે જ્યારે અમારી જે જે અવસ્થા હતી તે તે બરાબર બન્યા પ્રમાણે, એંધાણીઓ સાથે, પ્રિયતમે શબ્દોમાં વર્ણવી હતી. (૭૫૬). શબ્દરૂપે રહેલા તે મન્મથને, કામદેવના બંધને બદ્ધ વચનેવાળા આ અર્થ દ્વારા હું નિહાળી રહી (૫૭) :
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
९४
मह हियय- वासिणीए तरंगवति नामयाए सुभगाए । इणमो उवणेयव्वो मयव्व (?) मयणुप्पायायाणं ( 2 ) || आरोग्गं कोसलं वोत्तत्थ (?) सकल-कमल-निभ-वयणा । बहु-सोग (?) - सरीरा सा अ- सरीर-सरार (१स) णी बाला ।। मयरद्धय - प्पसाएण मज्झ तुज्झ य सिणेह - मइएण । अणुझाणेणं पिए ( ? ) न किंचि असुहं इहं अस्थि || नवरं अनंग-सर-पहर - दूमिओ सिढिल - पेलवाणिअहं । अंगाणि तरंगवती न धारमि तुहं अ-लंभेण ॥ सव्वं च जहा- नायं कुसल - पवित्ति निवेयइत्ताणं । पंकय-विसाल-दल- सुंदरच्छि इय विष्णवेमि पुण ॥ तुह पुव्व-सुरय- वइयर पीवर पणयाणुराग जणिएण । मयणेण फुल्ल- सुकुमाल - कमल-वयणे अहं डज्झं ॥ अण्णाण - तिमिर - पडिपूरिए जगे विविह-जोणि गहणम्मि । परलोय-विप्पणट्ठो x x इह एकमेकेण ॥ जाता मित्त- बंधव-बलेण विपुलेण पुणरवि य सेट्ठी । तुज्झ करण चित्तासिणि सव्वत्थामेण रंजेमि ॥ ता ताव तरुणि पसयच्छि अच्छ कालंतरं इमं किंचि । संपीइ-सुहाग गुरु- पसायं पडिच्छंती ॥
*
इ घरिणि लेह - परमत्थ - वित्थरं तत्थ हूं गहेऊण मज्झत्थो ति विसण्णा निस्सरणं चेव अच्छामि ॥ ७६७ ऊरु-निरंतर - कोप्पर करयल - पल्हत्थ-निमिय-मुहयंदा । निप्फंदच्छी अच्छामि किंचि झाणे विव निविट्ठां ॥ तो भणइ विणय- विरइय-करयल-कमल कय-मत्थयामेला । विणयोवयार-सुंदर विसारया चेडिया सा मं ॥ नणु ते चिर परिचितिय-मणोरहापूरओ इमो तेण । जीविय संचक्कारो सुंदरि परितोस - सक्कारो ॥ हो पीइ- समागम - सुरय पसर- सारो य निच्छओ दिण्णो । पिय-वयणामय- मल्लो पडिल्लो सोइयव्वरस | माहोह विणा आसण्णो ते पियंगु सरि-वण्णे । सुरयागमोठे (?) वओ इ-जण समागमो भीरू ॥ अह पुण एव भतिं भणामि तं चेडियं अहं घरिणि । सुण जेण कारणेणं जाया मि सही विसण्ण-मणा ॥ चित्तेण इमं मण्णे सो सिढिल-सिणेह[ओ] व (? ज ) णो जाओ । जं मे समागम-पओयणम्मि कालेइ (?) ॥
७७१
७७३
७७४
88
७५८
७५९
७६०
७६१
७६२
७६३
७६४
७६५.
७६६
७६८
७६९
७७०
७७२
तरंगलाला
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર્‘ગલાલા
પદ્મદેવને પ્રેમપત્ર
“ આ પત્ર મારી હૃદયવાસિની તરંગવતી નામની સુંદરીને આપવાના છે : મદનના શિકારને ભાગ બનેલી, અનંગના ધનુષ્યરૂપ (?), અત્ય ંત શૈાચતીય શરીર ધરતી, સુવિકસિત કમળ સમા વદનવાળી તે બાળાનું આરેાગ્ય અને કુશળતા હાજો, (૭૫૮-૭૫૯).
હે પ્રિયે, કામદેવની કૃપાથી મારા અને તારા વચ્ચેના પ્રેમનું ચિંતન થતું રહેતું હાવાથી અહીં સહેજ પણુ અસુખ નથી, (૬૦). છતાં પણુ, તરંગવતી, અન ગશરપ્રહારે પીડિત બનેલે હું તારી અપ્રાપ્તિને કારણે મારાં શિથિલ બનેલાં કામળ અંગેા કેમેય ધારણ કરી શકતેા નથી. (૭૬૧). તું જે જાણે છે તે બધા કુશળસમાચારનું નિવેદન કરીને, હે કમળદળ સમાં વિશાળ અને સુંદર નેત્રવાળી, વધુમાં આ પ્રમાણે મારી વિનંતી છે (૭૬૨): હે પ્રફુલ્લ, કામળ કમળસમા વદનવાળી, પૂના પ્રેમપ્રસ ંગેામાં વ્યક્ત થયેલા તારા ગાઢ પ્રણયાનુરાગથી જન્મેલી કામનાથી હું જળી રહ્યો છું. (૭૬૩). અજ્ઞાનરૂપી અંધકારે પરિ પૂર્ણ અને વિવિધ યેાનિથી ભરપૂર એવા આ જગતમાં પરલોકથી ભ્રષ્ટ......એકબીજા... સાથે...(૭૬૪). હે ચિત્તવાસિની, મિત્રો અને બાંધવેાના વિશાળ ખળ વડે, ભરસક પ્રયાસ કરીને, હું તારી પ્રાપ્તિ માટે શેઠને ફરીથી પ્રસન્ન કરું, ત્યાં સુધી, હે વિશાલાક્ષી તરુણી, આ થોડેક સમય તું વડીલની પ્રીતિના સુખવાળ કૃપાની આશા ધરતી પ્રતીક્ષા કરજે. (૭૬૫–૭૬૬).
૯૫
તર'ગવતીનેા વિષાદ
એ પ્રમાણે, હે ગૃહસ્વામિની, તેના પત્રના વિસ્તૃત અનું તાપ ગ્રહણ કરીને, તેને મધ્યસ્થભાવ હેાવાનું જાણીને ખિન્ન બનેલી હું સૂનમૂન થઈ ગઈ. (૭૬૭), સાથળ પર કાણી ટેકવી ચત્તી રાખેલી હથેળીથી નિર ંતર મુખચ ંદ્રને ઢાંકી, નિશ્ચળ નેત્રે, કશાકના ધ્યાનમાં મેઠી હા તેવી સ્થિતિ હું ધરી રહી. (૭૬૮). એટલે સુંદર વિનયવિવેક કરવામાં વિશારદ સેટી વિનયપૂર્વક કરકમળ વડે મસ્તક પર અંજલિ રચીને મને કહેવા લાગી
(૭૬૯), સુંદરી, ચિરકાળ સેવેલે મનેારથ પૂરનારા, જીવિતને અવકાશ આપનારા, સંતાષને સત્કારનારા, પ્રેમસમાગમ અને સુરતપ્રવૃત્તિના સારરૂપ આ પુત્ર તેણે તને મેાકયેા છે એ તેા નક્કી છે. પ્રિયવચનેાના અમૃતપાત્ર સમેા તે પત્ર તારા શેકને પ્રતિમલ છે. (૭૭૦૭૭૧). માટે તું વિષાદ ન ધર; હે પ્રિયંગુત્રી, ભીરુ, સુરતસુખદાયક પ્રિયજનને સમાગમ તને તરતમાં થશે, ’ (૭૨).
ચેટીનું આશ્વાસન
પણ એ પ્રમાણે કહેતી ચેટીને, હે ગૃહસ્વામિની, મેં કહ્યું, ‘હે સખી, સાંભળ, શા કારણે મને મનમાં વિષાદ થયેા છે તે. (૭૭૩). મને લાગે છે કે તેના ચિત્તમાં મારા પ્રત્યેને સ્નેહભાવ કાંઈક મદ પડયો છે, કારણ, તે મારા સમાગમ કરવાની બાબતમાં કાળપ્રતીક્ષા કરવાનું કહે છે'. (૭૭૪). એટલે, હે ગૃહસ્વર્ગામની, ચેટીએ વિનયપૂર્વક હાથ
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
तो भणति चेडिया में पुणो वि विणय-रइयंजलि घरिणि । सुण सामिणि विण्णत्ति उत्तम-पुरिसेसु जं होइ ॥ ७७५ कुल-ववदेसा नाणड्ढया य पुण जे ण सण्णिकरोसा ?)य । अणए ण वारयंता पुरिसा लोए हसिज्जति ॥ ७७६ अणुवाएण दुहंतो घेणुं खीरं नरो न साहेइ । जह तह अण्णं पि जए अणुवाएण न साहेति ॥ असमिक्खिय-तुरिय-कय-कज्जा अणुवायतो य आरद्वा । तो आयइ-परिहीणा भवंति सिद्धा जइ वि होति ॥ ७७८ जइ वि उवायारद्धा कज्जारंभा न चेव सिझंति । तो वि जणस्स मणुस्सो न चेव वयणिज्जयमुवेइ ॥ ७७९ काम-सर-तिक्ख-पहरण]-निवाय-संताविओ वि किच्छ-गओ। कुल-वंसायस भीरू न मुयइ सो सष्पहं धीरो ॥ ७८०
एवं चेडीए समं तस्स कहाहिं पडिरत्त-हियया हैं । समइच्छियं न याणामि पउम-जग्गावयं सूरं ॥ ७८१ तो जह तह व ण्हाया जिमिया चेडीए स(?) घरिणी। धाती-परियण-सहिया हम्मिय-तलयं समारूढा ।। ७८२ पवर-सयणासण-गया तहियं पिययम-कहा-पसंगेणं । अच्छामि अभिरमंती पढम-पओसं पडिक्खंती ।। ७८३ ससि मंथाणं घरिणी सरय-सिरी-वल्लभे तहोयरियं । नह-गग्गरम्मि छूढे जोण्हा-महियं तहा महति ॥ ७८४ दळूण मे वियंभति गाढयरं दूसहो मण-विसाओ । मज्झब्भि(?) तिव्बो कामो वियरइ करवत्त-सारिच्छो ॥ ७८५ कामवसा दुक्खत्ता तेणाहं गाढमाकुल-सरीरा। इच्छं जीविय-भिक्खं वयंसि विण्णत्तिए जणियं ॥ ७८६
विस्सस माए अकामो वामो कामो य मं अभिदवेइ । चंदेण कुमुय-वण-बंधवेण धणियं अभिव्बूढो ॥ ७८७ तस्स य वाम-ग्गहणेण दूइ तुझं पि महुर-वयणेहिं । वायाहय-जलणिहि पाणियं व हिययं न संठाइ ॥ ७८८ नेहि ममं सारसिए दसण-तण्हाइयं लहुं तस्स । असई पियस्स वसहिं कामेण विणासिय-चरितं ॥ ७८९ तो भणइ चेडिया में रक्खसु. कुल-पञ्चयं जस-विसालं । मा कुणसु साहसमिणं मा होहिसि हासिया तस्स ॥ ७९०
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર મલાલા
૯૭
જોડીને મને ફરીથી કહ્યું, · હે સ્વામિની, મારી વિનંતી તું સાંભળ કે ઉત્તમ પુરુષ કેમ વર્તે છે. (૭૫). કુલીન અને જ્ઞાનસંપન્ન હોવા છતાં જેઓ અનુચિત વનને વારતા નથી તેમને લાકામાં ઉપહાસ થાય છે (૭૬). જેમ યેાગ્ય ઉપાય વિના ગાય દોહનારને દૂધ મળતુ નથી, તેમ જગતમાં અન્ય કાંઈ પણ યેાગ્ય ઉપાય વિના પ્રાપ્ત થતું નથી. (૭૭). જે કામેા પૂરા વિચાર કર્યા વિના, ઉતાવળે, યેાગ્ય ઉપાય વિના શરૂ કરાય છે તે પૂરાં થાય તે પણ કશું પરિણામ લાવતાં નથી. (૭૭૮). જ્યારે યેાગ્ય ઉપાય અનુસાર શરૂ કરેલાં કામે પાર ન પડે તેા પણ લેકે તે કરનારની ટીકા કરતા નથી. (૭૯). તીક્ષ્ણ કામબાણને! પ્રહાર . થવાથી પીડિત બનેલા તે ધીર પુરુષ સટમાં હાવા છતાં, પેાતાના કુળ અને વંશનેા અપયશ થવાના ડરે સન્મા` નથી છોડવા માગતા. (૭૮૦).
તર ગવતીની કામાતા
એ પ્રમાણે ચેટીની સાથે તેની વાતા કરવામાં રચ્યાપચ્યા ચિત્તે મને ખબર ન પડી કે કમળાને જગાડનારા સૂર્યને! કયારે અસ્ત થયેા. (૭૮૧). એટલે પછી, હે ગૃહસ્વામિની, હું જેમતેમ નહાઈ લઈ, જમીને ચેટી તથા ધાત્રી અને પરિજને સાથે અગાસી પર ચડી ગઈ. (૭૮૨) ત્યાં ઉત્તમ શયન તે આસન પર આરામ કરતી, પ્રિયતમની વાર્તાથી મનને બહેલાવતી હું રાત્રીના પહેલા પહેારની પ્રતીક્ષા કરી રહી. (૭૮૩), ત્યાં તે ચંદ્ર રૂપી રવૈયા શરદઋતુના સૌ યે મંડિત ગગનરૂપી ગાગરમાં ઊતરીને તેમાં રાખેલા જ્યેાસ્નારૂપી મહીંનું મંથન કરવા લાગ્યા. (૭૮૪). તે જોઈ તે મારા ચિત્તમાં વધુ ગાઢ અને દુઃસહુ વિષાદ છવાઈ ગયા અને કરવત સમેા તીવ્ર કામ મને પીડવા લાગ્યા. (૭૮૫),
પદ્મદેવને મળવા જવાને નિણૅય
કામવિવશ અને દુ:ખાત` અવસ્થાને લીધે હું શરીરે ભારે વ્યાકુળતા અનુભવી રહી અને મેં મારી સખીને કહ્યું, ‘સખી, આ વિત‘તી વડે હું તારી પાસે પ્રાણભિક્ષા યાચુ છું. (૭૮૬). હુ' ખરું કહું છું, બહેન, કુમુદબંધુ ચદ્ર વડે અત્યંત પ્રબળ બનેલેા વેરી કામદેવ નિષ્કારણુ મને પીડી રહ્યો છે. (૭૮૭), તેની શત્રુતાને કારણે, હે દૂતી, તારાં મીઠાં વચનેથી પણ મારું હૃદય, પવનથી પટાતા સમુદ્રજળની જેમ, સ્વસ્થ નથી થતું. (૭૮૮). તા, સારસિકા, કામે જેનું ચારિત્ર્ય નષ્ટ કર્યું છે તેવી મને અસતીને, તેના દર્શનની પ્યાસીને જલદી પ્રિયતમને આવાસે લઈ જા'. (૭૮૯). એટલે ચેટીએ મને કહ્યું,
"
તારી યશસ્વી કુલપરંપરાનું તારે જતન કરવુ' ધટે છે; તું આવું દુઃસાહૂસ ન કર, તે તેની ઉપહાસપાત્ર ન બન. (૭૯૦). તે તારે સ્વાધીન છે; તેણે તને જીવતદાન દીધું જ છે.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
९८
७९१
७९२
७९३
सो तुज्झं साहीणो दिण्णं से जीवियं तुमे चेव । परिहर अयसुप्पत्ति लभिहिसि तं गुरु- पसाएणं । महिलाण चित्त-साहस- विवेय-रहियत्तणेण अहयं पि । कामेणं तोरविया पुणो वि तं चेडियं बेमि ॥ उच्छाह - निच्छिय-मती अगणिय-पडिवाय-दोस- निस्संको । साहसिओ किर पावति सिरिमउलमकालियं लोए ॥ सव्वस्स य णिय - गहिय- दव्व पडिसिद्ध-चेट्ठस्स । कज्जं सुठु वि गरुयं लहुये पणमइ पारडं ॥ ७९४ जइ पिययमस्स पासं न नेसि मं दंसणुस्सुई तस्स । तो काम - सराभिहया अज्ज विवज्जामि ते पुरओ ॥ मा कासि काल - हरणं नियाहि मं पिययमस्स पामूलं । कुण अकज्जं पि इमं जइ नेच्छसि मं विवज्जति ॥ एव क [हि ] ए तिए मज्झं पाण-परिरक्खणट्ठाए । पिय-भवण - गमणमब्भुवगय ( १ ) अच्छ किच्छाहिं सा
चेडी(?) ॥ ७९७
*
७९५
तो हं पमुइय-मणसा पसाहणं साहणं रुइ-गुणाणं । गिण्हामि वम्मह-धं सुंदेर पसाहणं तुरियं । ७९८ अच्छीणि य मेत्ता तदेति (?) चिरमप्पणो सिरिं दद्युं । रमणसमारा मे (?) कारण गमणा - समुछहिययाए ( ? ) ॥ तो हं पियस्स वसहिं सहसा दूईए कहिय - पायडियं । हियएणं पुव्व-गया पच्छा य पाएहिं गच्छीय ॥ संगहिय-रयण-मेहल- जंघ - समारुहिय नेउर-धरीओ । सद्द - रणक्किय-चलणा पुरिमधु (?) क्कंपियंगीओ ॥ ८०१ हत्थ - गहि एक्कमेक्का पक्ख-दारेण निग्गया दो वि । माण- गुण (?) संवाहं ओइण्णा मो नरिंद-पहं ॥ ८०२ बहु-विवणि-निण(?,-पेच्छणय-नट्टसालाउलं परिवयामो । कोसंब - रायमग्गं सग्गस्स सिरिं अणुहरतं ॥ निउणे सुंदरेसु य न मे मणो तत्थ पेच्छियव्वेसु । पिय-पुरिस- दंसण-समुस्सुईए तुरिय पयट्टं तो ॥ अज्ज पिओ दट्ठब्वो चिरस्स होही मए त्ति काऊणं । न गणेमि परिस्समं ता चेडीए समं तर्हि घरिणि ॥ सतुरिय- पहाविराओ जण-निवहे भज्जमाण - वेगाओ । किच्छाहिं अणुपत्ता पियस्स वसहि ससंतीओ ॥
८०३
७९६
७९९
८००
८०४
८०५
८०६
तरंगलाला
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા તો પછી તું અપયશ થાય તેવું કરવાનું માંડી વાળ. વડીલને પ્રસન્ન કરીને તું તેને મેળવી શકીશ . (૭૯૧). પરંતુ સ્ત્રીસહજ અવિચારિતા અને અવિવેકને લીધે તથા કામવેમથી પ્રેરાઈને હું ફરીથી ચેટી પ્રત્યે બેલી (૭૯૨), “જગતમાં જે સાહસિક ઉત્સાહથી ચોક્કસ સંકલ્પ કરીને, નિંદાના દોષને અવગણીને નિઃશંક બને છે તે જ અમાપ લક્ષ્મી તત્કાળ પ્રાપ્ત કરતો હોય છે. (૭૯૩) જેની કઠિનતાને કારણે પ્રવૃત્તિ રૂંધાઈ જાય તેવું ભગીરથ કામ પણ શરૂ કરી દઈએ એટલે હળવું બની જતું હોય છે. (૭૯૪). પ્રિયતમના દર્શન માટે આતુર બનેલી મને જો તું તેની પાસે નહીં લઈ જાય, તો કામબાણથી હણાયેલી હું હમણાં જ તારી સમક્ષ મૃત્યુ પામીશ. (૭૯૫). માટે તું વિલંબ ન કર, મને પ્રિયતમની સમીપ લઈ જા. જે તું મને મરેલી જેવા ઇછતી ન હો તે આ ન કરવાનું કામ પણ કર.” (૭૯૬). આ પ્રમાણે મેં કહ્યું, એટલે તે ચેટીએ ઘણી આનાકાનીથી, મારા પ્રાણરક્ષણને ખાતર પ્રિયતમના આવાસે જવાનું સ્વીકાર્યું. (૩૯૭).
પ્રિય મિલન માટે પ્રયાણ
એટલે આનંદિત મને મેં કામદેવના ધનુષ્ય સમા, આર્કષણના સાધનરૂપ, સૌંદર્યનાં સાધક શણગાર જલદી જલદી સજ્યા. (૭૯૮). મારાં નેત્રો ક્યારનાયે પિતાની શ્રીનું દર્શન કરવાને તલસી રહ્યાં હતાં. પ્રિયતમને જેવા જવાનું મારું હૃદય અત્યંત ઉત્સુકતા અનુભવી રહ્યું રતું (૨) (૭૯૯). એટલે હું દૂતીએ વિગતે વર્ણવેલા પ્રિયતમના આવાસે પહેલાં હૃદયથી તો તે જ ક્ષણે પહોંચી ગઈ અને પછી પગથી જવા ઊપડી. (૮૦).
રત્નમેખલા તથા જધા પર નપુર ધારણ કરીને, રૂમઝુમતા ચરણે (૨), પૂજતાં ગાવે, એકબીજાને હાથ પકડીને અમે બંને બાજુના દરવાજેથી બહાર નીકળી, અને વાહને અને લોકોની ભીડવાળા રાજમાર્ગ પર ઊતરી. (૮ ૦૧-૮૦૨). અનેક બજાર, પ્રેક્ષાગૃહ ને નાટયશાળાઓથી ભરચક, સ્વર્ગના વૈભવનું અનુકરણ કરતા, કૌશાંબીના રાજમાર્ગ પર અમે આગળ વધી રહ્યાં. (૮૦૩). અનેક ઉત્તમ અને સુંદર વસ્તુઓ દર્શનીય હોવા છતાં હું પ્રિયતમના દર્શન માટે અત્યંત આતુર હોવાથી મારું ચિત્ત તેમાં ચેટવું નહીં. (૮૦૪). આજે દીર્ઘ કાળે પ્રિયતમનાં દર્શન થશે એના ઉમંગમાં હે ગૃહસ્વામિની, ચેટી સાથે જઈ રહેલી મેં થાકને ન ગણ્યો. (૮૦૫). ઝડપથી દોડાદોડ જતી, ભીડનેક રણે વેગ ધીમો કરતી, અમે મહામુશ્કેલીએ, ભરાયેલા શ્વાસે પ્રિયતમના આવાસે પહોંચી. ( ૮૦૬ )
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१.००
तरंगलोला
भवणवर-पडिदारे पासगय-वयंसयं सुह-निसणं । तं कंतं एक्कंते थियाए दाएइ मे दासी ॥ ८०७ सव्व-ट्ठा(?)ण-मणोहारि कन्न-परिवाहिणी(?) पवाहें तो। उइओ व्व सव्वरीए सारय-ससि दीव-मालाणं ।। ८०८ तं पेच्छिउं अणिमिसा कज्जल-मल-सामला महं । बाह भरियच्छि-मज्झा अच्छी इच्छं न पूरंति ।। ८०९ जं सो चिरस्स दिट्ठो इट्ठो चक्काय-जाइ-पब्भट्ठो । तस्स पडिपूरणत्थं चिरं पि इच्छामि णं दर्छ ।। ८१० अच्छिीहिं विचयाहिं (?) ताहे नियएहिं बाह-पुण्णेहि । जं सो चिरस्स दिट्ठो चिरमवि न निरंतरं दिह्रो ॥ ८११ दिट्ठो त्ति पहठ्ठाओ अच्छामो तत्थ एग-पासम्मि । तत्थाउल-विलियाओ अइगमण-ससंकिया अम्हे ॥ ८१२ अम्हं पि भागधेग्जेहिं तेण वीसज्जिमा पिय-वयंसा । पेच्छह कोमुइ-चारं अहमवि एत्थं निवज्जामि ।। ८१३ तेसुं गएसु तो भणइ चेडिया एहि वश्चिमो ताब । तं चक्कवाय-पटुं दटुं . सेट्ठी घर समीवं ॥ ८९४ तत्थ भवणेगदेसं समासिय [थग]थगंत-हियया हैं । अच्छामि [अ]गणोडेसे दासी-संगया तस्स ॥ ८१५ आभरण-वसण-संथवण-वावडा तो समागमुक्कंठा । काममिव देह-बद्धं पिय पकामं पलोएमि ॥ ८१६ विणय-रइयंजलिउडं चावडियं पेच्छिऊण अह चेडिं । बहु-माण-ससंभंतो अह कंतो उढिओ सहसा ॥ ८१७ जत्तो चेब य अच्छं लज्जाए(?) विलिया [य] पच्छण्णा। तत्तो चेव य हुत्तो चेडीए समं समवसरिओ ॥ ८१८ तो हरिस-पूरियच्छो दूई अंगुलि पुडे गहेऊणं । भणइ परितोस-पायड-पहट्ट-वयणो इमं वयणं ॥ ८१९ जीविय-तलाय-पाली,मज्झं सोक्खणी(सोक्खाण खाणि) सहयरीसा। हियय-घर-वासिणी मे अवि हट्ठा सामिणी तुझं ॥ ८२० अहयं खु मयण-सर-पसर-वहिय-हियओ सुह न विदेमि । ताए समागम-कारण-मणोरहेहिं(?) हीरंतो ॥ ८२१ काऊणं ववदेसं निरंतरा दूइ पिय-वयंसा मे । वीसज्जियया पेच्छह कोमुइ-चारं ति सव्वे वि ॥ ८२२ पट्ठविऊण य मित्ते अहं पिउ-क्कंठियं विणेउ जे । तुब्भं चेव · य भवणं गंतुमणो पट्टयं दटुं॥ ८२३ तं वसिमे इह दिट्ठा तुट्ठिए नट्ठो य मे हियय-सोओ। भण द्वइ जं सि भणिया पियाए तं इच्छिमो सोउं ॥ ८२४
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૧૧
પ્રિયતમનું દર્શન
ભવનના મુખ્ય દ્વાર પર આસપાસ મિત્રોથી વીંટળાઈને નિરાંતે બેઠેલા પ્રિયતમને, એકાંત સ્થાને રહેલી મને દાસીએ બતાવ્યો (૮૦૭) – સર્વમહિર, સ્નાપ્રવાહ વહેવરાવતા (), દીપમાલાની વચ્ચે રાત્રીએ ઉદય પામેલા શરશ્ચંદ્ર જે (૮૦૮). તેને જોતાં, કાજળથી શામળ અને આંસુથી ભરાઈ આવેલી મારી આંખોની તૃષ્ણા શમતી જ ન હતી. (૮૯). ચિરકાળે જે હોઈને ચક્રવાકયોનિથી ભ્રષ્ટ થયેલા તેને, જાણે કે એ ખોટ પૂરવા માટે, હું કયાંય સુધી જોયાં કરવા ઈચ્છતી હતી. (૮૧૦). મેં તેને ઘણે લીધે ગાળે જોયો તેથી, અત્યારે ઘણા સમય સુધી જોઈ રહેવા છતાં, અખો આંસુ ભરેલી હેઈને હું તેને નિરંતર જોઈ ન શકી. (૮૧૧). પ્રિયતમને જોયો તેથી હર્ષિત થતી હું ત્યાં એક બાજુ ઊભી રહી; ગભરાયેલી અને લજિજત એવી અમે અંદર પ્રવેશ કરતાં ડરતી હતી, ૮૧૨). ત્યાં તે અમારા સદ્દભાગ્યે તેણે પોતાના પ્રિય મિત્રોને, “તમે કૌમુદીવિહાર જુઓ, હું તો હવે શયન કરીશ” એમ કહીને વિદાય કર્યા. (૮૧૩). તેઓ ગયા એટલે ચેટીએ કહ્યું, “આવ, હવે આપણે એ ચક્રવાકશ્રેષને મળવાને શ્રેણીના ઘર પાસે જઈએ.” (૮૧૪).
જઈને ભવનના આંગણાના એક ભાગમાં ધડકતા હૃદયે ઊભી રહી. દાસી જઈને તેને મળી. (૮૧૫). વસ્ત્રાભરણને ઠીકઠાક કરતી, મિલનાતુર એવી હું દેહધારી કામદેવ જેવા પ્રિયતમને મન ભરીને જોતી રહી. (૮૧૬), વિનયપૂર્વક હાથ જોડીને ત્યાં આવી ઊભેલી ચેટીને જોઈને અતિશય આદરભાવે હાંફળાફાંફળો પ્રિયતમ એકદમ ઊભો થયે. (૮૧૭). જે જગ્યાએ લજજાથી સંકેચાતી, ગુપ્તપણે હું ઊભી હતી તે તરફ જ તેણે ચેટીની સાથે પગલાં ભયાં. (૮૧૮). હર્ષાશ્રુથી સજળનેત્રે, દૂતીની આંગળી પકડીને, સંતોષની સ્પષ્ટ ઝલકવાળા વદને તે આ વચને બેલ્યો (૮૧૯): “મારા જીવતરની પાળ સમી, સુખની ખાણ સમી, મારા હૃદયગૃહમાં વસનારી, તે મારી સહચરી અને તારી સ્વામિની કુશળ છે ને? (૨૦). મદનના બાણપ્રહારે ઘાયલ હૃદયવાળા મને તો તેનો સમાગમ કરવાના મનોરથના. ખેંચાણને લીધે સહેજ પણ સુખ નથી. (૨૧). દૂતી, બહાનું કાઢીને મારા પ્રિય મિત્રોને એમ કહીને મેં વિદાય કર્યા કે તમે સૌ કૌમુદીવિહાર જોવા જાઓ. (૮૨૨). મિત્રોને વળાવી દઈને હું પ્રિયાવિરહની ઉત્કંઠાને હળવી કરવા, તમારા આવાસ પાસે જઈને ચિત્રપદ જેવા વિચારતો હતો ત્યાં તો મેં મારા આવાસમાં તને આવેલી જોઈ અને તેના સંતોષથી મારો હૃદયશોક દૂર થઈ ગયો. કહે, દૂતી, પ્રિયતમાએ જે તને કહ્યું તે હું સાંભળવા ઇચ્છું
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
१.२
'तरंगलोला
अह भणइ चेडिया तं न किंचि अप्पाहिया अहं ताए । सयमेव विण्णवेही सा इह [भे] आगया पासं ॥ ८२५ अह भणति पुणो चेडी तुट्ठा(?) साहेज्ज एत्तियं वेलं । कामाउरा य सामिय वइ(?) से हत्थं धरेज्जाहि ॥ ८२६ कण्णा-नदी उवगया सा ते पुव्वाणुराग जल-भरिया । पुरिस समुद्द समुदं गंगा व इमा तरंगवती ॥ ८२७
अहमवि तो संभंता य परिस्सम जाय-सेय-विलिणंगी। आणंद-बाह-निग्गय-अइरागय-वेविर-सरीरा ॥ ८२८ पाएसु निवयमाणी विणएणं हत्थि-हत्थ-भूयाहिं । बाहाहिं सहाहिं अहं उक्खित्ता पिययमेणं च ॥ ८२९ भणिया य गाढमवगहिऊण बाहं चिरं पमोत्तूणं । मज्झं सोग-पणासणि सामिणि सुस्सागयं ते त्ति ॥ ८३० पेच्छइ य अणिमिसच्छो हास-विसदृत-सरस-मुह-कमलो।। वियसिय कमलागर-निग्गयं व लच्छि पउम-हीणं ।। ८३१ लज्जोणयद्ध-परियत्त-ससितिय(?) हास-पुलइयंगी हं । पाएण कमल-दल-कोमलेण भूमी विलिहमाणी ।। ८३२ अहमवि तं पेच्छामी अद्धच्छि-कडक्खएहिं वक्खित्ता । दिट्ठा य तेण दिहि हेट्ठाहुत्तिं करेमाणी ॥ ८३३ सव्वावत्थंतर-सुंदरेण कंतस्स तिम्व(?) कंतेण । सुठुतर मे कामो रूवेणं पूरिओ तस्स ॥ ८३४ तो तस्स दरिसण-समुट्ठिएण तं पीति सास-जणएण ।। पूरइ हियय-च्छेत्तं मझं परितोस वासेण ।। ८३५ अह भणइ पिययमो मं कि साहसमेरिसं ववसियं ते । तं च भणिया किसोयरि गुरु-प्पसायं पडिच्छ त्ति ।। ८३६ रायकुल-वल्लहो अड्ढओ य निगमम्मि गहिय-वक्को य । बह-मित्तो य पिया ते सामिणि नगरस्स य पहाणो ।। ८३७ नाऊण अविणयमिणं करेज गुण-विणय-बाधणं तुझं । मज्झ य करेज्ज रुट्टो सो सव्व-कुलस्स उग्घायं ॥ ८३८ तं जावता न नजसि ताव नियत्ताहि निय-घरमेव । अहयं काहामि तहा जह लब्भं तं उवाएणं ।। ८३९ गूढं पि अञ्चमाणाई सो नाही अम्ह नत्थि संदेहो । सुनिरूविएण सुंदरि सुणियंसं(?) चार-चारेणं ॥ ८४०
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર ગલાલા
૧૦૩
છું. (૮૨૩-૮૨૪). એટલે ચેટીએ તેને કહ્યું, ‘તેણે મારી સાથે કોા સ ંદેશા નથી માણ્યેા; એ સ્વયં અહીં... તમારી પાસે આવી છે, તેથી તે જ તમને વિનંતી કરશે.' (૮૨૫), વળી ચેટી ખેાલી, ‘હે સ્વામી, આટલી વેળા તેણે કેમેય કરીને ધીરજ ધરી (?). એ કામાતુરના હવે તમે હાથ ઝાલો. (૮૨૬). તરંગે ઊછળતી ગ ંગા જેમ સમુદ્ર પાસે જાય, તેમ હે પુરુષસમુદ્ર, પૂર્વજન્મના અનુરાગજળે ભરેલી આ તરંગવતી કન્યાનદી તારી પાસે આવી છે.' (૮૨૭).
પ્રેમીઓનુ' મિલન
તે વેળા હું પણ અત્યંત ગભરાટ ધરતી, પરિશ્રમને કારણે પરસેવે રેબઝેબ અંગે વાળો, એકાએક આનદાશ્રુ ઊભરાઈ આવવાથી ક ંપતા શરીરવાળી તેના ચરણમાં પડવા ગઈ, ત્યાં તે। પ્રિયતમે વિનયથી મને હાથીની સૂંઢ સમી તેની સુખદ ભુજાએ વડે ઊંચકી લીધી. ( ૮૨૮-૨૯ ), અને ગાઢ આલિંગન દઈને તથા કાંય સુધી આંસુ સારીને તેણે મને કહ્યું, ‘મારા શાકને નષ્ટ કરનારી હે સ્વામિની, તારું સુસ્વાગત હા.' (૮૩૦). અને તે, વિકસિત કમળસરેાવરમાંથી બહાર આવેલી પણ કમળરહિત કરવાળી લક્ષ્મી સમી મને અનિમિષ તેત્રે, તેના હાસ્યથી વિકસતા સરસ મુખકમળ સાથે જોઈ રહ્યો. (૮૩૧), લજ્જાથી નમેલાં, અરધાં તીરછાં વળેલાં, હારયથી પુલકિત અંગે સાથે હું પણ તેને ક્ષેાભપૂર્વક તીરછી આંખે કટાક્ષથી જોતી હતી, અને તેની દૃષ્ટિ પડતાં મારી દૃષ્ટિ નીચી ઢાળી દેતી હતી. (૩૨-૩૩). પ્રિયતમના બધાં અવસ્થાંતરામાં સુંદર તે અતિશય ક્રાંત એવા રૂપથી મારી કામના સારી રીતે પૂર્ણ થઈ. (૮૩૪). તેના દર્શીનથી ઉદ્ભવેલી, પ્રીતિરૂપી ધાન્યની ઉત્પાદક, પરિતાષરૂપી વૃષ્ટિ વડે મારું હૃદયક્ષેત્ર તરભેળ બની ગયું. (૮૩૫).
or
તરગતીના સાહસથી પદ્મદેવની ચિતા
પછી પ્રિયતમે મને કહ્યુ, ‘તે આવું સાહસ કેમ આદયુ...? ક઼ાદરી, મેં તને કહ્યું તે। હતું કે વડીલની સૌંમતિ મળે ત્યા સુધી પ્રતીક્ષા કરજે. (૮૩૬). તારા પિતા રાજવીને માનીતા છે, શ્રીમંત છે, વેપારીઓના મંડળમાં તેનું વચન માન્ય હેાય છે, તેનું મિત્રમ`ડળ હ્મણ માટુ છે અને તે નગરશેઠ પણ છે. (૮૩૭). આ અવિનયની જાણ થતાં તે તારા ગુણ અને વિનયને બાધા પહેાંચાડશે અને મારા પર રૂઠતાં તે મારા આખા કુળને ઉચ્છેદ કરશે. (૮૩૮) માટે તેને તારા અહીં આવ્યાની જાણ થાય તે પહેલાં જ તું તારા ઘેર પાછી ફર. હું કાઈક ચેાગ્ય ઉપાય વડે તારી પ્રાપ્તિ થાય તેવું કાંઈક કરીશ. (૮૩૯). હે સુંદરી, આપણે ગુપ્તપણે નાસી જઈ એ તાપણું તે તકેદારી રાખનારા જાસુસેાની કામગીરી દ્વારા જાણી લેશે તેમાં કશે સંદેહ નથી,’ (૮૪૦).
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०४
तरंगलोला
एयम्मि देस-काले केणइ पुरिसेण राय-मग्गम्मि । गीयं अइच्छमाणेण तस्स अत्थो इमो घरिणि ॥ ८४१ सयमागया पिया जोव्वणं च अत्थो य राय-लच्छी य । वास-समए य जोण्हा पंच वि तुरमाण-भोज्जाई ॥ ८४२ इच्छति जं तं लध्दूण पिययमं जो नरो पुणो मुयइ । सो अप्पणा उबगयं नेच्छइ ललिअ-लच्छी उ (?) ।। ८४३ लघृण चिरस्स पियं सुदुल्लभं जीवियब्व-सव्वस्सं । जो मुयइ न सो कामी बहु-विणग्घयं व रत्तम्मि(?) ॥ ८४४ एयं सोऊण पिओ घरिणी गीयत्थ-चोइय-मतीओ । भाणीय सरय-निम्मल-समत्त-चंदाणणो सुहल(?ओ) ॥ ८४५ जइ नर(?) अण्णं देसं अज्ज पिए इओ पवज्जामो । तो नवरि निरानाहं सुइरं पि तहिं रमेज्जामो ॥ ८४६ तो हं बेमि रुयंती नम्हि समत्था नियत्तिउं नाह ।। अणुगामिणी अहं ते जत्थ भणहि तत्थ वच्चामो ।। ८४७ दावेऊण उवाए बहुए नाऊणं मं ववसियं ति । वब्चामो त्ति भणइ मं जा ता गेण्हामि पाहेयं ।। ८४८ पंथ-परिव्वय-हे जाव य सो भवणमइगओ निययं । ताव य चेडीय मए भूसणमाणेहि पट्टविया ।। ८४९ सो य तुरियं पयट्टा अम्ह भबण-मंदिरं दुई । रयण-करंडय-हत्थो पडिग्गओ मे पिययमो वि ॥ ८५० सो भणइ एहि कमल-दल-लोयणे न ठाइउं इह कालो । जाव न जाणइ सेट्ठी ताव खमं ते अवक्कमणं ।। ८५१ ता हं बेमि सविलिया चेडी मे भूसणाण पट्टविया । सा जावता णियत्तइ ताव मुहुत्तं पडिच्छामो ॥ ८५२ तो भणति अत्थसत्थम्मि वणियं सुयणु सत्थयारेहिं । दूती परिभव-दूती न होइ कज्जस्स सिद्धिकरी ॥ ८५३ एत्तो हु मंतभेओ दूतीओ होज्ज कीस ते मुक्का । महिला मुव(?)रहस्सी रहस्स-काले न संठाइ ।। ८५४ आभरणमवेलायां नीणंती अवि य घेप्पति कहिंचि । ता होज्ज मंत-भेओ गमण-विघाओ य निव्वाणं ।। ८५५ जा इमा तत्थ न घेप्पइ कायव्वं तो वि गमणमेण्डिंपि । होही अप्पच्चूहं अकाल-हीणं करेत्ताणं ।। ८५६ मणि-मुत्त-वइर-जुत्तं सव्वाभरणं मए वि त गहियं । संभारा जाइया मोयगा च ता एहि वच्चामो ॥ ८५७ तो तेण एव भणिया तस्स य छंदमणुयत्तमाणीय । अपडिच्छिय-सारसिया घरिणी संपत्थिया तरियं ।। ८५८
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલીલા
૧૦૫
નાસી જવાનો નિર્ણય
એ જ વખતે ત્યાં કોઈ પુરુષ ગીત ગાતા ગાતો રાજમાર્ગ ઉપરથી પસાર થશે. હે ગૃહસ્વામિની, તેના ગીતને અર્થ આવો હતો (૮૪૧) : સામે પગલે ચાલીને આવેલી પ્રિયતમ, યૌવન, સંપત્તિ, રાજવૈભવ અને વર્ષાઋતુની ચાંદની એ પાંચ વસ્તુને તરત જ ઉપભોગ કરી લે. (૮૪૨). પોતે જેને ઈચ્છતા હોય તે પ્રિયતમા પ્રાપ્ત થયા પછી જે માણસ તેને જતી કરે છે, તે જાતે ચાલીને આવેલી લલિત લક્ષ્મીને જ જતી કરે છે. (૮૪૩). જીવતરના સર્વસ્વ સમી, અત્યંત દુર્લભ એવી પ્રિયતમાને દીર્ઘ કાળે પ્રાપ્ત ક્યો પછી જે તેને જતી કરે છે તે સાચા પ્રેમી નથી, પરંતુ.. (૮૪૪). આ સાંભળીને, હે ગૃહસ્વામિની, ગીતના મર્મથી વિચારને ધક્કો વાગતાં, સંપૂર્ણ અને નિર્મળ શરચંદ્ર સમા મુખવાળો મારો પ્રિયતમ બેલ્યો (૮૪૫), ‘પ્રિયે, બીજે વિસર એવો પણ છે કે જે આપણે અત્યારે જ ક્યાંક પરદેશ ચાલ્યા જઈએ, તે ત્યાં રહીને લાંબો સમય નિર્વિને રમણ કરી શકીએ.' (૮૪૬). એટલે રડતાં રડતાં હું બોલી, “નાથ, હવે પાછા જવાની મારી શક્તિ નથી. હું તો તને જ અનુસરીશ. તમે કહે ત્યાં આપણે જતાં રહીએ.” (૮૪૭). મને વિવિધ અન્ય ઉપાય બતાવ્યા છતાં હું કૃતનિશ્ચય હોવાનું જાણીને તેણે કહ્યું, “તો આપણે જઈએ જ. પરંતુ હું માર્ગમાં વાપરવા માટે ભાથું વગેરે લઈ લઉં, એમ કહીને તે તેના ધરના અંદરના ભાગમાં ગયે. એટલે મેં પણ ચેટીને મારા આભૂપણ લઈ આવવા મેકલી. (૮૪૮-૮૪૯).
દૂતીને લીધા વિના પ્રયાણ
દૂતી અમારા આવાસ તરફ જવા ઝડપથી ઉપડી. તેટલામાં તો મારે પ્રિયતમ હાથમાં રત્નકરંડક લઈને પાછો આવ્યો. (૮૫૦). તેણે કહયું, “કમલપત્ર સમા લોચનવાળી, ચાલ, રોકાવાને હવે સમય નથી. શ્રેષ્ઠીને જાણ થાય ત્યાં સુધીમાં જ તું નાસી જઈ શકીશ.” (૮૫૧). એટલે હું લજિજત થતી બેલી, “મેં ચેટીને મારાં આભૂષણ લાવવા મોકલી છે, એ પાછી આવે ત્યાં સુધી આપણે ઘડીક થોભીએ.” (૮૫૨). એટલે તેણે કહયું, “સુંદરી, શાસ્ત્રકારોએ અર્થશાસ્ત્રમાં કહયું કે છે દૂતી પરાભવની દૂતી જ હોય છે, એ કાર્ય સિદ્ધ કરનારી નથી હોતી. (૮૫૩). એ દૂતી દ્વારા જ આપણી ગુપ્ત સંતલસ ફૂટી જશે. તેં એને શું કામ મોકલી ? સ્ત્રીનું પેટ છીછરું હોય છે (?), તેમાં લાંબા સમય રહસ્ય ટકતું નથી. (૮૫૪). કસમયે આભૂષણ લઈ ને આવતી તે કદાચ જે પકડાઈ જશે તો આપણે ભેદ ફૂટી જશે અને નાસી જવાનું ઊંધું વળશે એ નક્કી. (૮૫૫). એટલે તે પકડાઈ જાય તે પહેલાં આ ઘડીએ જ ભાગવું પડશે. સમયનો વ્યય કર્યા વિના પગલાં ભરનારનું કામ નિર્વિદને પાર પડે છે. (૮૫૬). વળી મેં મણિ, મુક્તા અને રનથી જડેલાં આભૂષણ લઈ લીધાં છે. મૂલ્યવાન અન્ય સામગ્રી, મેદિક વગેરે પણ લીધાં છે. તો ચાલ, આપણે ભાગીએ.’ (૮પ૭). તેણે આ પ્રમાણે કહયું એટલે તેની ઇચ્છાને વશ વતીનેહે ગૃહસ્વામિની, હું સારસિકાની વાટ જોયા વિના, સત્વર રવાના થઈ. (૮૫૮).
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०६
तरगलेला
तं सव्व-रत्ति-[जण]-पसरेणं नयरिं अवंगुय-दारं । दङ्ग निग्गया मेो तत्तो जउणं समुत्तिण्णा ॥ ८५९ अह तत्थ नियच्छामो नावं खीलम्मि रज्जु-पडिबद्धं । लहुई गमण-समत्थं वित्थयमच्छिड्ड-कुच्छीयं ।। ८६० तं मुक्क-बंधणं तो दो-वि जणा सत्तरं समारूढा । आवल्लयं च गिण्हइ निक्खित्त करंडओ रमणा ।। ८६१ नागाणं च पणामं तत्थ य काऊण तीए य नदीए । ता ते समुह-वहियं जउणा-सोत्तं पवज्जामा ।। ८६२ तो णे दाहिण पासे तत्थ सियाला वियाल हिंडणया । सव्व-चउप्पय-मंखा पुण्णा संखा इव नदंति ॥ ८६३ सोऊण पिययमेण य नावा ठविया अहं च आभट्ठा ।। माणामो ता माणिणि एयं सउणं मुहुत्तागं ।। ८६४ वामा खेमा घायंति दाहिणा मग्गआ नियत्तेति । वह-बंधणं च पुरओ दिति सियाला अणुसरंता ॥ ८६५ नवरेत्थ गुणा एक्का जं मे जीवीय-विणासणं नत्थि । अप्पो हाही दासो दिसा-पसत्तेण गुणेण ॥ ८६६ तो एव जंपमाणो रमणो आवाय-संकिओ तत्तो । सो अणुसोत्तोहुत्तो नावं वेगेण दा(?वा)हीय ।। ८६७
चवलावल्लय-वाहिय-दुय-वेग-पवाइय(?) व्व वच्चामो । सलिल तरंग-पवग्गिय-गमण-तुरंगीए नावाए ॥ ८६८ आवत्ता व जहा पुरओ रुक्खा तडेसु दीसंति । विवलंता व जणावण(?)मग्गओ तुव्वमाणेण (?) ॥ ८६९ थिमिय-स्थिमिय-वहती निवाय-निक्कंप-विविह-तीररुहा । सउण-गण-बोल-रहिया जउणा मोणं पिव पइट्ठा ।। ८७० अह ताव ववगय-भओ वीसत्थो पुव्व-परिचिय-गुणेणं । अह देइ पिययमो मे हियउल्हवं समुल्लावं ।। ८७१ भणइ य कह ताव वि पिए कह पुण्णेहि चिर-चिर-बिउत्ताणं । जाओ समागमो णे इच्छिय-सुह-आगमो भीरू ॥ ८७२ सुयणु समागम हेउं जइ न कओ चित्त-पट्टओ हुँतो । न हु परियत्तिय रूवा. जाणंता एक्कमेक्कं तो ॥ ८७३ तुह चित्तपट्टक-समोड्डणेण पुण-जीवियव्व-परमत्थो । पेम-परिग्गह-संगो अणुग्गहो मे कओ कंते ॥ ८७४ एयाणि य अण्णाणि य महर (?) कण्ण-मण-निव्वुइ-कराई। तं कंते जंपते (?) किंचि वि वोक्तु न चाएमि ।। ८७५ चिर-परिचिय-वइयर-निजियं पि तमहं चिरस्स लज्जती। आयत्तिय-मुह पउमा आद्धच्छि कडक्खियं पेच्छं ।। ८७६
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૧૦૭
આખી રાત લોકોની અવરજવરને કારણે નગરીનાં દ્વાર ખુલ્લાં જોઈને અમે બહાર નીસરી ગયાં, અને ત્યાંથી યમુનાને કાંઠે પહોંચ્યાં. (૮પ૯). ત્યાં અમે દોરડાથી ખીલે બાંધી રાખેલી નાવ અમે ઈ. તે હળવી, સરસ ગતિ કરી શકે તેવી, પહોળી છિદ્ર વગરના તળિયાવાળી હતી. (૮૬૦). તેને બંધનમાંથી છોડીને અમે બંને જણ સત્વરે તેમાં ચડી બેઠાં. મારા પ્રિયતમે રત્નકરડકને અંદર મૂકવ્યો અને હલેસાં હાથમાં લીધાં. ( ૮૬૧ ). નાગોને અને યમુના નદીને પ્રણામ કરીને અમે સમુદ્ર તરફ વહી જતા યમુનાપ્રવાહમાં જવા ઊપડ્યાં. (૮૬૨).
અપશુકન
તે જ વેળાએ અમારી જમણી બાજુ બધાં ચોપગાં પ્રાણીઓના બંદિજન સમાં, નિશાચર શિયાળે શંખનાદ જે નાદ કરવા લાગ્યાં. (૮૬૩). તે સાંભળીને પ્રિયતમે નાવને
ભાવીને મને કહ્યું, “સુંદરી, ઘડીક આપણે આ શુકનનું માન રાખવું પડશે. ( ૮૬૪ ). ડાબી બાજુ દોડી જતાં શિયાળ કુશળ કરે, જમણી બાજુ જતાં ઘાત કરે, પાછળ જતાં પ્રવાસથી પાછા વાળે, આગળ જતાં વધ કે બંધન કરાવે, (૮૬૫). પણ આમાં એક લાભ એ છે કે મારી પ્રાણહાનિ નહી થાય. આ ગુણને લીધે અપશુકનના દોષની માત્રા ઓછી થાય છે. (૮૬૬). એ પ્રમાણે કહેતાં પ્રિયતમે આપત્તિથી સાશંક બનીને પછી નાવને વેગે પ્રવાહમાં વહેતી કરી. (૮૬૭).
કાપ્રવાસ
જળતરંગે પર નાચતીકુદતી વછેરીની જેમ જતી નાવમાં, ઝડપથી ચાલતા હલેસાથી કુત વેગે અમે આગળ જઈ રહ્યાં હતાં. (૮૬૮). કાંઠેનાં વૃક્ષો, આગળ જોઈ એ તો ફુદરડી કરતાં લાગતાં હતાં; તે પાછળ જોતાં તે નાસી જતાં હોય તેવો આભાસ થતા હતા (2) (૮૬૯). વહન અતિશય મંદ હોવાથી, કાંઠેનાં વૃક્ષ વાયુને અભાવે નિકંપ હોવાથી, પક્ષીઓના બોલ પણ ન સંભળાતા હોવાથી યમુનાએ જાણે કે મૌનવ્રત લીધું હોય એમ લાગતું હતું. (૮૭૦).
એ વેળા, હવે ભીતિમુક્ત થતાં, પૂર્વના પરિચયથી વિશ્વસ્ત બનેલો પ્રિયતમ મારી સાથે હદયને ઠારે તેવો વાર્તાલાપ કરવા લાગ્યો. (૮૭૧). તેણે કહ્યું, “પ્રિયે, ભીરુ, ચિરકાળથી વિખૂટાં પડેલાં આપણે ઈષ્ટ સુખ આપનારે સમાગમ કેમેય કરીને પુણ્યપ્રભાવે થયે છે. (૮૭૨). સુંદરી, તેં જે સમાગમ સાધવા માટે ચિત્રપટ્ટ ન કર્યો હોય તો આપણે આપણાં બદલાયેલાં રૂપને કારણે એકમેકને કદી એળખી ન શકયાં હોત. (૮૭૩). હે કાન્તા, તે ચિત્રપટ્ટ પ્રદર્શિત કરીને મારા પર જે અનુગ્રહ કર્યો, તેથી આ પુનર્જીવન સમો પ્રેમસમાગમ પ્રાપ્ત થયો. ' (૮૭૪). આ પ્રકારનાં, કાન અને મનને શાતા આપતાં અનેક મધર વચનો પ્રિયતમે મને કહ્યાં, પણ હું પ્રત્યુત્તરમાં કશું જ બોલી ન શકી. (૮૭૫), ચિરકાળના પરિચિત પ્રસંગોને કારણે તેને મેં જીતી લીધું હોવા છતાં, હું અતિશય લજજા ધરતી, મારું મુખકમળ આડું રાખીને, ઢળેલી નજરે કટાક્ષપૂર્વક તેને જોતી હતી.(૮૭૬).
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०८
तरंगलाल
कंठे घोलिर-वाया रइ-उसुया थगथगंत-हियया हं । मयणेणं तोरविया संपुण्ण-मणोरहारंभा ।। ८७७
आगारेहिं य अहयं तहा पसण्णेहिं पुलकियांगीय । नावा-तलं कमेणं उल्लिहमाणी पियं बेमि ॥ ८७८ तं नाह देवयं पिव निवेइओ मे सयं तुह अज्ज । सम-सुह-दुक्ख सहाई आणोभोज्जा(?) अहं तुझं ॥ ८७९ न यह परिहरियव्वा तुज्झ कए कुलहरं परिहरंती । भत्ता य बंधव त्ति य मावहरेज्जाही स-हत्था ॥ ८८० अह चिय हु अह सरीरं धरेज्ज तुह रमण राग-पडिरत्ता। सुचिरं पि निराहारा तुज्झ वाहार-मेत्तेण ।। ८८१ न य हं तुमे विरहिया मुहत्त-मेतं पि धीर धारेज्जा । वाहार-वइगरं ते हियय-सुहकरं अलभमाणी ॥ ८८२ एवं भणिओ मणसा परिणाम-सुहावहं मया घरिणि । हिययाई माणुसाणं चल चित्ताइं गणंतीए ।। ८८३ तो भणइ मा ऊ(?)माही मा उक्कंठी पिउए कुलहरस्स । न वि ते विसाल-नयणे किंचि वि विउणं करेज्जा ॥ ८८४ सारइय-तिक्ख-नइसोत्त-चवल-संपत्थिया अपरितंता । अणुकूल-वाय-नोल्लिय-पसत्थ-धावंत-नावा . य ॥ ८८५ अचिरेण अम्हे सुंदर पंडुर-भवणेहि सोहियमुदारं । गच्छामो पसयच्छी कायंदिमणिदियं नयरिं ।। ८८६ तत्थ य पिउच्छिया मे तीसे वर-भवण-पुंडरीयम्मि । कीलिहिसि निरुव्विग्गा सग्गम्मी अच्छर वहु व्व ।। ८८७ सोक्खस्स खणी दुक्खस्स नासणी जीवियव्व-सव्वस्सं । कुल-वग्गयस्स मज्झ य घरिणी सि पिउ त्ति मं भणइ ॥ ८८८ तो चक्कवाय वासिय-संभारिय-पणय-तुरिएण रइयं । जरमइणीयमिदितेण (?) भुय-पंजरं निययं ॥ ८८९ पिययम-फरिसण-पाणेण तेण य(?) निव्वुया मि कया । गिम्हुम्हा-संतत्त व्व वास-निव्वाविया वसुहा ।। ८९० गाढमवगूहियाए य तह वि न निरंतरं समल्लीणो । तस्स उरे मज्झ उरो पीणत्तणेण थणयाणं ॥ ८९१ भाणुस्सय सोक्ख-सहावहेण रहसेण कय-विवाहेण । आवाहेण सुहाण गंधव्व-विवाह-धम्मेणं ॥ ८९२ नमिऊण नियय-देवे पिएण कामंभ(?)जाय हासेणं । सरय-मिस्सिय-इच्छियरइ-महियं नयण-रुइयं मो॥ ८९३
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૧૦૯
વાણી મારા કંઠમાં જ અટવાતી હતી; રતિની ઉત્સુકતાને લીધે મારું હૃદય ધડકધડક થતું હત; મારા મનોરથ પૂરા થવાનાં મંડાણ થતાં હાઈને કામદેવે મને ઉત્તેજિત કરી મૂકી હતી. (૮૭૭).
તરંગવતીની આશંકા
દેહાકૃતિએ પ્રસન્ન અને અંગે પુલકિત બનેલી હું નાવના તળિયાને પગથી ખોતરતી પ્રિયતમને કહેવા લાગી (૮૭૮), હે નાથ, હું પોતે અત્યારે તને કંઈ દેવતાને કરતી હોઉં તેમ નિવેદન કરી રહી છું : હું હવે તારા સુખદુઃખની ભાગીદાર ભાર્યા છે. (૮૭૯). તારે ખાતર મારા પિયરને મેં તર્યું છે તો મારો તું ત્યાગ ન કરજે. તું જ મારો ભર્તા અને બાંધવા હાઈને તારા હાથેથી મારે ત્યાગ ન કરીશ. (૮૮૦). હે પ્રિય. હું તારામાં પ્રેમરક્ત હેઈને મને માત્ર તારાં વેણ સાંભળવા મળશે તે નિરાહાર રહીને પણ દીર્ઘકાળ સુધી મારો દેહ ટકાવી રાખી શકીશ. (૮૮૧). પરંતુ તારા વિના, હૃદયને સુખકર એવાં તારાં વેણથી વંચિત બનતાં એક ઘડી પણ હું ધીરજ નહીં ધરી શકું.' (૮૮૨). હે ગૃહસ્વામિની, એ પ્રમાણે ભાવી સુખનો મનથી વિચાર કરીને, અને મનુષ્યનાં ચિત્ત ચંચળ હોવાનું માનીને મેં તેને કહ્યું. (૮૮૩).
આશકાનું નિવારણ
એટલે તે બે, “પ્રિયે, તું તારા પિયર માટે ચિંતિત અને ઉકંઠિત થઈશ નહીં. હે વિશાળનેત્રે, હું તારું સહેજ પણ અહિત નહી કરું. (૮૮૪). નાવ શરદઋતુના વેગીલા નદીપ્રવાહને લીધે ચપળ ગતિએ, ધીમી પડયા વિના ચાલે છે અને અનુકૂળ પવનથી ધકેલાતાં તે ઝડપથી ધસી રહી છે. (૮૮૫). હે સુંદરી, હે વિશાળનેત્રે, થોડી વારમાં જ આપણે
વેત પ્રાસાદે વડે શોભતી, સમૃદ્ધ અને પ્રશસ્ય કામંદીનગરી પહોંચીશું. ( ૮૮૬ ). ત્યાં મારી ફઈ રહે છે. તેના શ્રેષ્ઠ મહાલયમાં તે નિશ્ચિંતપણે, સ્વર્ગમાં અપ્સરાની જેમ, રમણ કરજે. (૮૮૩). તું મારી સુખની ખાણ છે, દુ:ખનાશિની છે, મારા ઘર પરિવારની ગૃહિણું છે. એ પ્રમાણે પ્રિયતમે મને કહ્યું. (૮૮૮).
ગાંધર્વ વિવાહ
એ પછી તેણે ચક્રવાકના ભવને પ્રણય સાંભરી આવતાં તેથી ઉરોજિત બનીને મને તેના ભુજપંજરમાં ભીડી દીધી, (૮૮૯). પ્રિયતમના સ્પર્શના એ રસપાનથી મને એવી શાતા વળી, જેવી ગ્રીષ્મના તાપે સતત ધરતીને વર્ષોથી ટાઢક વળે. (૮૯૦). તેણે મને ગાઢ આલિંગન દીધું અને છતાં પણ મારા સ્તન પુષ્ટ હોવાથી તેના ઉરમાં મારું ઉર નિરંતર અને પૂરેપૂરું લીન ન થઈ શક્યું. (૮૯૧). અમે ગાંધર્વ વિવાહવિધિથી ગુપ્ત વિવાહ કર્યો, જે માનવીય સુખના સુધાપ્રવાહ સમો હતા. (૮૯૨). પિતપોતાના દેવને
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
११०
तरंगलोला
जोव्वण सम्म-ग्गहणं पाणि-ग्गहणं कयं तेण ॥८९४ अवियण्हुम्माहिय व्व चिरस्स दिठेक्कमेक-परितुहा । पत्ता रइ-कल्लाणं घरिणी माणुस्सय-सुहाणं ॥ ८९५ भागीरहीए मज्झे कमेण नावाए तीए वुभंता। चक्कायय ब्व रमिमो माणुस-चक्कायका अम्हे ।।८९६ तो चंद-रइय-तिलका जोण्हा-परिसण्ह-पंडुर-दुकूला । तारोवयारहारा रत्ती-जुवती
अइक्कंता ॥८९७ गयण-सररस मियको (?) चउजाम-तरंग-नोल्लिय-सरीरो । पुव्वोसरिओ अवरं तरणं । काउं व ससि-हंसो ॥८९८ पडिवुद्ध-हंस-सारस कारंडव-चक्कवाय रइएहिं
। xx गायजंपिया (?) विव पहाय-मुहरेहिं कुररेहिं ॥८९९ तो दिवस कम्म-सक्खी सूरो उट्टेइ तिमिर-पडिसूरो । गयणंगणग्गि-जालो आलोगो जीवलोगस्स ॥९०० पुन्न-मणेरह-तुट्ठा
रहंग-नोमय-विहंग-सद्देण । अम्हे वि गया दूरं भागीरहि-पाणिय-रएण ॥९०१ तो भणइ पिययमो में वेला मुह-धोयणम्मि पिहु-सोणि । न हु किर जुत्तो उदए रविणो काउं रइ-पसंगो ॥९०२ जमिणं दक्षिण-कूले पुलिणं संख-दल-निम्मलं बाले । वच्चामो तत्थ सइरं चोए (?) रमामो सुहं सुयणु ॥९०३
तो सो तत्तोहुत्तो अवलोयण-जंत-जोइय-गुणेणं । नावं नीविइमाणं (?) गमण-सुदक्खं पिओ नेइ ॥९०४ रइ-वायाम-किलंताई उत्तिण्णाई दुवे वि णावाय । गंगाए धवल वालुय-अपरिक्खिय-सीयले पुलिणे ॥९०५ तत्थेक्कमेक-दंसिय-रमणिज्ज-देस-पेच्छण-पसत्था । अमुणिय-भय-वीसत्था सहसा चोरेहिं उ दिट्ठा ॥९०६ गंगा-गहण-तडुद्धाइएहिं
आविद्ध-चिंध-पट्टेहिं । जम-पुरिस-रोस-फरुसिय-सामेहिं परिवारिया अम्हे ॥९०७ अवयासेऊण पियं भणामि भय-विरस-विस्सर-परुण्णा । इय जाए दुज्जाए भण कंत कहं नु कायव्वं ॥९०८
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા પ્રણામ કરીને.......યૌવનની વર્ગ પ્રાપ્તિ સમું તેણે મારું પાણિગ્રહણ કર્યું.(૮૯૩-૮૯૪). વિરહીઓની જેમ અતૃપ્ત પ્યાસવાળાં, કયાંય સુધી પરસ્પરને નિહાળીને અમે પરિતોષ પામ્યાં અને હે ગૃહસ્વામિની, માનવીય રતિસુબેનું કલ્યાણ પામ્યાં. (૮૯૫). ભાગીથીમાં ક્રમે ક્રમે તે નાવમાં વહન કરતાં, ચક્રવાક સમાં અમે માનવચક્રવાકે રમી રહ્યાં. (૮૯૬)
પ્રભાતકાળ
તેટલામાં ચંદ્રરૂપી તિલકે શોભતી, સ્નારૂપી અત્યંત ઝીણું, શ્રત દુકૂલ ધરતી, તારાઓના હારવાળી રાત્રી યુવતી વિદાય થઈ. (૮૯૭). ચાર પ્રહરરૂપી તરંગે જેના શરીરને ધકેલતા હતા, તે ચંદ્રરૂપી હંસ ગગનરૂપી સરોવરમાં તરતો તરતો પૂર્વ કાંઠેથી પશ્ચિમ કાંઠે પહોંચ્યો. (૮૯). જાગી જઈને પ્રભાતકાળે મુખર બનેલા હંસ, સારસ, કારંવ, ચક્રવાક અને ટીટોડા જાણે કે મંગળપાઠ કરી રહ્યા હતા (8). (૮૯). એટલામાં તે અંધકારનો શત્રુ, દિનચર્યાને સાક્ષી, ગગનાંગણની અગનજ્યોત અને છવલોકને આલેક એવો સૂર્ય ઊગે. (૯૦૦), ચક્રવાક પક્ષીના શબ્દ પૂર્ણ અને તૃપ્ત મનોરથ વાળા અમે પણ ભાગીરથીના પ્રવાહના વેગે ઘણે દૂર ગયા. (૯૦૧) એટલે પ્રિયતમે મને કહ્યું, “હે પૃથુશ્રોણિ, હવે મોટું લેવાનો સમય થઈ ગયો છે; સૂર્યનો ઉદય થતાં રતિપ્રસંગ કરવો યોગ્ય નથી ગણાતો. (૯૦૨). હે બાલા, જમણા કાંઠે જે શંખના ટુકડા જે ભવેત રેતાળ પ્રદેશ છે ત્યાં આપણે જઈએ, અને સુંદરી, ત્યાં આપણે સુખે રમણ કરીએ.” (૯૦૩).
ઉતરાણઃ લુંટારાની ટોળીના સકંજામાં
એ પછી પ્રિયતમ અવકનયંત્રનો ઉપયોગ કરીને, કુશળતાથી ગતિનું નિયંત્રણ કરીને, નાવને તે તરફ દોરી. (૯૦ ૪). રતિવ્યાયામથી થાકેલાં અમે કશી બાધા વિના ગંગાના ધળી રેતીવાળા પુલિન ઉપર નિઃશંકપણે ઊતર્યા. (૯૦૫). ત્યાંનાં રમણીય અને પ્રશસ્ત સ્થળો એકબીજાને દેખાડતાં, કશા ભયનું ભાન ન હોવાથી વિશ્વસ્ત એવાં અમને એકાએક ચોરોએ જોયાં. (૯૦૬). ગંગાકાંઠેની ઝાડીમાંથી ધસી આવેલા, માથે ફટકા બાંધેલા, જમપુરુષ જેવા ક્રોધી, કઠેર ને કાળા ચોરોએ અમને ઘેરી લીધાં.(૯૦૭). પ્રિયતમને ભેટી પડીને ડરને લીધે મોટેથી ને ફાટેલે સાદે રડતાં મેં કહ્યું, ‘પ્રિયતમ, આવી પડેલી આ આપત્તિમાં, કહે હવે શું કરીશું ?' (૯૦૮). એટલે પ્રિયતમે કહ્યું, “સુંદરી,,
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
११२
तो मं भणइ पिययमो सुंदरि मा भाहि पेच्छसु मुहुत्तं । एते दारुण-चोरे जाव य पहरेर्हि वारेमि ॥९०९ तुह लंभ-तुट्ठि मोहिय- मणेण सत्थं न मे रे (?) गहियं । रमियव्वयं ति गहिया मणि रयणा भूसणा य तु ॥ ९१० वम्मह - सर-संतत्तो न गणेइ भयं व आवंते (?) वावि । पुरिसो साहस- बुद्धी सुंदरि मरियव्व बुद्धीए ॥९११ जइ वि समत्था एते वत्था तत्थव । कराल - रिङ-विज्झत्थं (?) समरे सुलभं समत्थस्स ॥ ९१२ ताव य इमे विलासिणि अल्लिति ममं अनाय परमत्था । खग्गुक्खय-पज्जलियं जाव भुयं मे न पेच्छति ॥९१३ हंतून एकतरगं एसिं सत्थं च ऊ । वातोसारिय- मेहे व्व एस नासेमि सव्वे ॥९१४ as बिहु होज्ज विवत्ती सा वि वरं मे कय- पुरिसयारे । न य मे वरं किसोयरि इह तुज्झ विलुंपणं ददतुं ॥९१५ हुमि समथो सुंदरि ददतुं निठुर-परिहत्थ - चोर परिमुहं । अवि छिण्ण-वसण-भूसण- बिसण्ण-त्रिमणं तु भग्गं ॥९१६ भज्झ करण मयाए पर लोए तो पुणो इहं लोए । .. कुलहरयं च धण - सामिद्धि ॥९१७ पुरओ पययणू (?) चोरेहि ।
से
हं
मज्झ च कए हीरंति किह नाम धरिसणमिणं तुह जीवंतो ण बारेमि ॥ ९१८ गच्छंतु य मं बाले मा मे चोरेहिं परिभंडन्तं ( ? ) । चोरेहिं समं सुंदरि पेच्छहु तरणं व मरणं वा ॥९१९
8
पियस्स पाए परिच्चएज्जा पडिच्छ
निवडिया अहयं । जंपंती ॥९२०
ति
एयं निसम्म वयणं मा नाह अणाहं मं जइ एव ववसियं ते न विहं पुणो समत्था तक्करेहिं निहयं तुमं दद्धुं ॥९२१ अवि हं देह - विवन्ती- जुत्ता होहं गुणेहि बहुए ह । तक्खर - नियम्मि तुमे न य जीवंती गुणं लब्भं ॥ ९२२ मुद्धय चिरस्स लद्वय भागीरहि पहिय मज्झ खणं (?) पविस्स । सुमिणे व्व दिट्ठ-नट्ठो स दुल्लह| नाह ॥ ९२३ होज्ज व न व होज्ज पुणो समागमो णे परम्मि लोगम्मि । जाव य जीवामि अहं ताव य अणुपालयाहि तुमं ॥९२४ जं होही तं होही अण्णोष्णं णे अमुंचमाणाणं । नवि नासंतो कम्म- विवाग-प्पहाराणं ।। ९२५
मुम्बइ
जा ता वहेमि अप्पाणं ।
तरंगलाला
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
હ
ડરીશ નહીં, ઘડીક ધીરજ રાખ, આ દારુણ ચેરા પર પ્રહાર કરીને હું તેમને અટકાવુ છું. (૯૦૯). તું મને પ્રાપ્ત થઈ તેના સ ંતેાષથી મારું મન મેાહિત થઈ ગયું અને મે' હથિયાર સાથે ન લીધાં, માત્ર આપણે રમભ્રમણ કરવાનું છે એમ માનીને મેં તારા માટે મિથુ, રત્ના અને આભૂષણા જ લીધાં. (૯૧૦). સુંદર, કામદેવના શરથી સંતપ્ત, સાહસમુદ્ધિ વાળા પુરુષ, મૃત્યુને ભેટવાના નિશ્ચયથી; આવી પડતા સંકટને ગણુકારતે નથી. (૯૧૧). ભલે આ ચારા સમર્થ હોય, પણ તું વિશ્વાસ રાખજે કે શક્તિશાળી પુરુષ માટે ભયંકર શત્રુને પણ યુદ્ધમાં પરાસ્ત કરવા એ સહેલું છે. (૯૧૨), હે વિલાસિની, સાચી પરિસ્થિતિથી અજા; આ ચારે ત્યાં સુધી જ મારી સામે ખડા છે, જ્યાં સુધી તેમણે, ઉગામેલા ખડ્ગથી પ્રજ્વલિત મારી ભુજાનું દર્શન નથી કર્યુ. (૯૧૩). આમાંના એકાદને મારી નાખીને તેનું હથિયાર લઈ લઈને હું જેમ પવન મેધેાને વિખેરી નાખે, તેમ આ બધાને નસાડી મૂકીશ. (૯૧૪). પૌરુષ દર્શાવતાં મારા પર વિપત આવે તેા પણ ભલે, પણ હે કૃશાદરી, તને રડતીને તેએ ઉઠાવી જાય તે કેમેય હૂં નહી જોઈ શકું. (૯૧૫). હું મુંદરી, નિષ્ઠુર અને અળિયા ચેારાથી લુંટાઈ ને તને, છિનવાયેલાં વસ્ત્રાભૂષણને લીધે વિષ્ણુ, શાગ્રસ્ત તે ભાંગી પડેલી હું કેમેય નહીં જોઈ શકું. (૯૧૬) તે આગલા ભવમાં મારે ખાતર મૃત્યુ વહે। .. અને આ ભવમાં પિયર અને સુખસમૃદ્ધિ તજ્યાં—તેના પર ચારે તરફથી થતા આ અળાકાર હું જીવતા છતાં ન વારુ' તે કેમ બને ? (૯૧૭–૯૧૮). તેા હૈ ખાલા, હું ચારાની સામના કરુ છું. તું જો, આ ચારે સાથે કાં તે આપણું તરણુ કે કાં તેા મરણુ. ’ (૯૧૯).
સામના ન કરવાની તરગવતીની પ્રાથના
પ્રિયતમનાં આ વચના સાંભળીને હું, હે નાથ, તું મને અનાથ નહીં' છેાડી જતેા’ એમ ખેાલતી તેના પગમાં પડી. (૯૨૦) ‘જો તે’ આમ જ કરવાને નિશ્ચય કર્યાં હાય તે હુ' આત્મહત્યા કરુ ત્યાં સુધી તું થાભી જા. ચારાને હાથે તારા વધ થતા હું ક્રમેય જોઇ નહી` શકું. (૯૨૧). મારા દેહ પડશે તેા તેથી મને ઘણા લાભ થશે, પણ ચેારા તારા ધાત કરે તે જીવતી રહીને પણ મને કશે। જ લાભ નથી. (૯૨૨). અરેરે મુગ્ધ, દીર્ઘકાળે લબ્ધ, ભાગીરથીના પથિક, ઘડીક માત્રના મિલનને અ ંતે, હે નાથ, સ્વપ્નમાં જોયે। અને અદૃશ્ય થયેા હાય તેમ તું હવે અલભ્ય બની જઈશ. (૯૨૩). પરલેાકમાં આપણા ક્રી સમાગમ થાય કે ન થાય, પણ જ્યાં સુધી હું જીવું છું, ત્યાં સુધી તા તું મારું રક્ષણ કરજે જ. (૯૬૪). એકબીજાને ન છોડતાં આપણુ' જે થવાનું હરો તે થશે; નાસી જનારા પણ મ`વિપાકના પ્રહારાથી બચી નથી જ શકતા. ' (૯૨૫).
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
११४
तरंगलाला
एवं बहु क्लिवंती भंडण-गमणं पियस्स वारंती । चोरे बेमि रुयंती मत्थय-नत्थग्गहत्था हं ॥९२६ छं देण . सव्व-सारं गिण्हह सव्वं पि मे सरीराओ। मा नरि मुद्ध-पुरिसिं] वहेह एवं मए भणिया ॥९२७
तो छिण्ण-गयण-गमणा विमणा सउण व्व छिण्ण-पक्ख-पुडा। विपलाइउमचयंता घरिणी चोरेहिं मो गहिया ॥९२८ अण्णेहिं पुव्वतरयं नावा गहिया करंडओ य तओ। अहयं पि आरसंती उच्छूढा तत्थ . अण्णेहिं ।।९२९ अण्णेहिं मे पिययमो गहिओ मज्झ वयणं अलंघतो । मंत-वलमलंघतो स-विसो आसीविसो चेव ।।९३० एवम्ह तत्थ चोरेहि घरिणि भागीरहीए पुलिणम्मि । गहियाइं दो वि हरिओ य तेहिं रयणाण य करंडे। ॥९३१ हत्थाभरण-विहूणं सव्वाभरणं महं हियंतेहिं । वीरत्तणं वहंतेहिं घरिणि न विणुग्गया (?) दो वि ॥९३२ थोरंसुयं पिययमा [मे] रोयइ मणमणस्स निस्सई । दछृणोचिय-कुसुमं लयमिव में मंदसोहं य ॥९३३
आलुत्तं व सिरिघरं पणट्ठ-कमलं सरं व गय-सोहं । दठूण तत्थ रमणं अहमवि रोयामि . दुक्खेण ॥९३४ सहेण रावमाणी तज्जिय नित्तिसएहिं चोरेहिं । .. मा दासि कासि बोलं मा तरुणमिमं वहेहामा ॥९३५ एव भणिया निलुक्का पियस्स पाण-परिरक्खण-निमित्ता। बाह-पकंपिय-हियया निस्सई तत्थ रोयामि ।।९३६ अंसु-विलिव्विलडं (?) अहरोठं हं करेमि रोयंती । नयण-धरिहिं ण्हवंती धरे विव पओहरे नियए ।।९३७ दठूण रयण-पुण्णं तुट्ठो तहियं करंडयं मुक्कं । अह भणइ चोरवंदस्स नायगो घरिणि सुहडे तहिं ॥९३८ एक्के धवलघरे विलुत्तम्मि पुण ह... ... ... ...।
... ... ...न वि होज्जा एत्तियं मोल्लं ।।९३९ इणमो जह बहु-दिवसे जूयम्मी कीलियव्वय-पसंगो । हियय-घर-वासिणीणं काउं च पियं महिलियाणं ॥९४० एवं मंतेऊण उत्तिण्णा नइ-यडाउ ते चोरा । विऊ (?) निज्झायता दक्खिण-हुत्ता पयटुंति ॥९४१
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
એ પ્રમાણે અત્યંત વિલાપ કરતી અને પ્રિયતમને લડાઈમાં ઊતરવાથી વારતી હુ માથા પર હાથ જોડીને રડતી રડતી ચેરને કહેવા લાગી (૯૨૬), “ તમારી ઇચ્છા મુજબ મારા શરીર પરથી બધી જ મૂલ્યવાન ચીજો તમે લઈ લો. પણ હું વિનવું છું કે આ ગભરુને તમે હણશો નહીં.' (૯૨૭).
લુટારાનાં અદી બન્યાં
ત્યાં તો પાંખો કાપી નાખીને જેમના આકાશગમનને અંત આણ્યો છે તેવાં પંખી સમાં દુઃખીદુ;ખી અને નાસી છૂટવાને અશક્ત એવાં અમને ચોરોએ પકડવાં. (૯૨૮). બીજા કેટલાક ચોરોએ આ પહેલાં નાનો અને તેમાંના ઘરેણુંના દાબડાને કબજો લીધો; તો ચીસો પાડીને રડતી મને બીજા કેટલાકે ધકેલીને પાડી દીધી. (૯૨૯). બીજા કેટલાકે મારા કહયા પ્રમાણે કરતા મારા પ્રિયતમને પકડયો.જાણે કે મંત્રબળનો પ્રતિકાર ન કરી શકતે વિષભર્યો નાગ. (૯૩૦). એ પ્રમાણે, હે ગૃહસ્વામિની, અમને બંનેને ભાગીરથીના પુલિન પર ચેરાએ પકડ્યાં અને અમારે રત્નનો દાબડે પણ લઈ લીધો. (૯૩૧ ). હે ગૃહરવામિની, હાથનાં કંકણ સિવાયનાં મારાં બધાં ઘરેણું તેઓએ લઈ લીધાં...........(૯૩૨). મારે પ્રિયતમ મને ફૂલ ચૂંટી લીધેલી લતાના જેવી શોભાહીન થયેલી જોઈને ડબકબક આંસુ સારતો મૂંગું રુદન કરવા લાગ્યો. (૯૩૩). લૂંટાયેલા ભંડાર સમા અને કમળ વિનાના કમળસરોવર સમા શ્રીહીન મારા પ્રિયતમને જોઈને હું પણ દુખે રડી રહી. (૯૩૪). મોટે અવાજે રડતી મને નિષ્ફર ચેરીએ ધમકાવી, “દાસી, ગોકીરે કર મા, નહિતર આ છોકરાને અમે મારી નાખશું.” (૯૩૫). એવું કહ્યું એટલે હું પ્રિયતમનું પ્રાણરક્ષણ કરવા તેને ભેટીને રહી અને ડૂસકાં ભરતી, ધ્રુજતા હૃદયે મૂંગું રુદન કરવા લાગી. (૯૩૬). આંસુથી મારો અધરેષ્ઠ ચીકટ બની ગયે; નયનરૂપી મે વડે હું મારા પયોધરરૂપી ડુંગરોને નવડાવી રહી. ( ૯૩૭). હે ગૃહસ્વામિની, ચેરેની ટોળકીને સરદાર ત્યાં લાવી મૂકેલે દાબડો જોઈને રાજી રાજી થઈ ગયો અને પોતાના સુભટોને કહેવા લાગે (૯૭૮), “એક આખો મહેલ લૂંટ હોત તો પણ આટલે માલ ન મળત. ઘણું દિવસે નિરાંતે જુગાર ખેલીશું અને આપણી મનમાનીતીઓના કોડ પૂરીશું (!)' (૯૩૯-૯૪૦). એ પ્રમાણે મસલત કરીને એ ચોર નદીકાંઠેથી ઊતરીને, અમારા બન્ને ઉપર ચકી રાખતા, દક્ષિણ તરફ ચાલતા થયા (૯૪૧).
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
११६
तो फुल्ल-सूरवल्लीए तेहिं संदोणिया विसम-विस-महल्लि चोर - सुहल्लि
लट्ठ
गिरि-कोलंब-निविट्ठ अंतो- बहु- पाणीयं विसमं असि-सत्ति-कंड-फळ- कणक-कांत विविहा उद्देहिं चोरेहिं विविह-जण-निच्च-निग्गम-पवेस- संरक्खिय - दारं
दुयग्गा वि । पलि ॥९४२
एत्थ भइ चोरी दट्ठूण पिययमं
निया पाणिय-दरिद्द - पेरंतं ।
अगमं पर-बलाणं ।।९४३
1
मल्लह डि- पडह - डंडुक्कि -मउंदा संख पिरिलि-श्व-मुहल उग्गीय - हसिय-छलिय ( ? ) विग्घुट्टोकट्टी- सद्दलं । ९४५ पेच्छामो य पविट्ठा ठाणं सज्जं पसाय पज्जाए । पाणि- निसुंभण- तुट्टाए बहु-धय- चिंधाए अज्जाए ||९४६ कच्चाइणीए ठाणं नमिऊण पयाहिणं च काऊणं । दच्छिम्ह तत्थ चोरा अण्णे पच्चागते चौरे ||९४७ तो तहिं पच्चाभट्ठा दिट्ठा कय कम्मया नियत्तता । सव्वे अणह- सरीरा लाभ समग्गा इय सहुति ( 2 ) ॥९४८ पल्लि च अल्लियंते लयाग संदाणिए दुयग्गे वि दच्छीय णे अणिमिसा विम्हिय-हियएहिं ते चोरा ॥९४९ भाणियह तहिं केइ अरहइ अप्परिततेण मणे कयं सोहंति एक्कमेक्का एसो [तरुणो] चंदेण जहा रत्ती रत्तीए
इ
जुवाण-वंदि
विलया - रोहिणि-सहियं
1
।। ९४४
*
।।९५२
पयत्ता जणेण
पल्लि मुदिय-जण-मणं कत्थइ संरुद्ध-बद्ध-कलुण-जणं । तं देवलोग जमलोग - उभय · सरिसोवममतीगं अरूय (?) - रूय- लायण्ण-जाव्वणं देव-मिहुणग सरिच्छ्रं । तरुण मिहुणं किर भडेहिं गहियमाणिज्जइ इहं ति ॥ ९५३ साऊण पल्लि रच्छा सबाल बुद्ध - महिला - समग्गेण । आपूरि कोहल-मण || ९५४ एवं अइणिज्जंते अम्हे कलुणे तहिं महिलियाओ । सायंताओ पुत्ते च काउं राति बंदीओ ।। ९५५ तरुण-जण नयण मण चोरी | हास-रस-पसाहिय सरीरा ॥ ९५६ चंदमिवायारियं नहयलाओ । ठह तागं (?)
तरुणी
मे
।।९५७
नर-नारि रुव-सारेण । कयंतेणिमं मिहुणं ॥९५० इमा य तरुणीय । सरय- चंदो ||९५१
जहा
तरंगलाला
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાર૫લી
વિકસેલી સૂર્યવલ્લીથી અમને બંનેને બાંધીને તેઓ જલદ વિષ કરતાં પણ ચડી જાય તેવી, ચેરાને સુખદાયક એવી પલ્લીમાં લઈ ગયા. (૯૪૨). તે પહાડના કામમાં આવેલી હતી, રમણીય અને દુર્ગમ હતી, તેની આસપાસને પ્રદેશ નિજ ન હતો, પણ અંદર જળભંડાર હો અને શત્રુસેના માટે તે અગમ્ય હતી. (૯૪૩). તેના દ્વારા પ્રદેશમાંથી સતત અનેક લોકો આવજા કરતા હતા અને ત્યાં તલવાર, શક્તિ, ઢાલ, બાણ, કનક, ભાલા વગેરે વિવિધ આયુધધારી ચોરાની એકી હતી. (૯૪૪). ત્યાં મલાટી, પટલ, ડુક્ક, મુકુંદ, શંખ અને પિરિલીના નાદે ગૂંજતા હતા. મોટેથી થતાં ગાનતાન, હસાહસ, બૂમબરાડાને ચોતરફ કોલાહલ હતો. (૯૪૫). તેમાં પ્રવેશ કરતાં અમે પ્રાણીઓના બલિદાનથી તુષ્ટ થતી દેવીનું સ્થાનક જોયું. દેવળ સુધી જવા માટે પગથિયાં બનાવેલાં હતાં. અને તેના પર અનેક ધજાપતાકા ફરકતી હતી. (૯૪૬).
કાત્યાયની દેવીના સ્થાનકને નમસ્કાર કરી તેની પ્રદક્ષિણા કરીને અમે ત્યાં રહેલા તથા બહારથી પાછા ફરેલા ચોરને જોયા. (૯૪૭) સૌને પિતાનું કામ પતાવીને અક્ષત શરીરે લાભ મેળવીને પાછા ફરેલા જોઈને ત્યાં રહેલા ચોરોએ તેમની સાથે વાત કરી અને પલીમાં લવાયેલાં અને લતાના બંધને બાંધેલાં એવાં અમને બંનેને તે ચોરે વિસ્મિત હૃદયે અને અનિમિષ ને જોઈ રહ્યા (૯૪૮-૯૪૯). તો કેટલાક કહેવા લાગ્યા, “નરનારીના રૂ૫ના ઉત્તમ સાર વડે આ ડું શોભે છે. લાગે છે કે વિધાતાએ સહેજ પણ માનસિક થાક અનુભવ્યા વિના આમને ઘડયાં છે. (૯૫૦). ચંદ્રથી જેમ રાત્રી શોભે અને રાત્રીથી શરદચંદ્ર શોભે તેમ આ તરુણ અને તરુણ એકબીજાથી શોભે છે.” (૫૧). તે પહલીમાં એક તરફ લેકે આનંદપ્રમોદ કરતા હતા, તો બીજી તરફ બાંધીને બંદી કરેલા લોકોને કરુણ સ્વર ઊઠતો હતો. એ રીતે ત્યાં દેવલોક અને જમલેક ઉભયનાં દર્શન થતાં હતાં. (૯૫૨). પહલીવાસીઓના વિવિધ પ્રતિભાવ
અનન્ય રૂપ, લાવણ્ય અને યૌવનવાળું, દેવતાયુગલ જેવું તરણુતરુણનું યુગલ સુભા પકડી લાવ્યા છે એવું સાંભળીને કૌતુકથી બાળક, બુદ્દાઓ ને સ્ત્રીઓ સહિત લોકસમુદાયથી પલ્લીને માર્ગ ભરાવા લાગ્યો. (૯૫૩–૯૫૪). એ પ્રમાણે અમને કરુણ દશામાં લઈ જવાતાં જોઈને સ્ત્રીએ શેક કરવા લાગી અને બંદિનીએ અમને પોતાનાં સંતાન જેવાં ગણીને રડવા લાગી. (૫૫). એક સ્થળે, તરુણેનાં મન અને નયન ચેરનારી ચાસણી મારા પ્રિયતમને જોઈને હાસ્યથી પુલકિત થતા શરીરે કહેવા લાગી (૯૫૬) : આકાશમાંથી નીચે ઊતરેલા ચંદ્ર જેવા, આ યુવાન બંદીને રોહિણી સમી તેની પત્ની સાથે રાખે. (૯૫૭).
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१८
तरंगोला
जाया चोर-बहूओ विसाल-धवलेहिं अच्छीहिं । अच्छीहिं एक-पाणं चच्चंतु(?) इमस्स रूवम्मि ॥९५८ वासुरयसहिवाले(?) काम-विगारे बहू करतीओ। विक्खेव-विलास-मयं समइच्छंतं कडक्खंति ॥९५९ ताओ सहासाओ ताहे तह पेच्छिऊण स-वियारा । सोगीसा-सम्मीसो रोसग्गी मे समुज्जलइ ॥९६० तं तह पवेसिय-मत्तं समं मए पासिउण संजमियं । रोयंतीओ पुत्तं व काइ सोयंति बंदीओ ॥९६१ अहं तं मण-चोरो देवो व अणेतसाण(?) सुंदेरो । नयणामयमिव मुच्चसु बेंति पियं मे करमरीओ ॥९६२ काओ वि धाह-मिस्सं रुयमाणीओ भणंति बंदीओ । स-कलत्तओ वि पुत्तय एत्तो मुंचंतओ होहि ॥९६३ रूव-गुण-विम्हय-समुठिएण कामेण काइ आउलिया । आगारेइ व रमणं संघट्टिय-कंचि-सहेण ॥९६४
तत्थ य दळूण ममं उक्कुट्ठीओ करंति नडउत्ता । हा रूव-सरस-लावण्ण-जुत्ता महिलिय त्ति ॥९६५ केई य एक्कमेकस्स तत्थ दावेंति मं पसंसंता । वच्छा सोही पेच्छह महिलच्छरमिणं ति ॥९६६ थण-जुयल-कुसुम-गोच्छं पिय-महुयर-तुरिय-चूय(?)-परिभुत्तं। महिलासोग-लयमिणं कर-पल्लवियं पलोएह ।।९६७ थण-जुयल-चक्कवायं मेहल-हंसावलि नयण-सफरि । वित्थिण्ण-कडी-पुलिणं जुवइ-नदिमिणं पलोएह ॥९६८ अईव-रुण्णायंबं सोहइ से पयइ-सुंदरं वयणं । संझा-रंजिय-तंबो व्व कोमुदी-पुण्णिमा-यंदो ॥९६९ सव्वावत्थंतर-सुंदरेण रूवेण सस्सिरीएण । सयवत्त-रित्त-हत्थं सिरिं भगवई विलंबोति ॥९७० [मसिणा?] कसणा विमला वट्टा पीणा समाहिया य स्से । केसा नयणा दसणा थणा य उरू य पाया य ॥९७१ केई भणति चोरा होज्ज कयत्था हु मो अमर-नारी । मंडण-गहियारंभा. पुण . एरिसी होज्जा ॥९७२ खंभस्स देज्ज फरिसं(?) खालेज्ज मणं इमा रिसीणं पि। इंदो अच्छि-सहासेण पेच्छमाणो न तिप्पेज्जा ॥९७३
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
916
મારા પ્રિયતમના રૂપને કારણે, વિશાળ અને શ્વેત આંખેાવાળી ચારસ્ત્રીઓના પ્રાણ માત્ર તેમની આંખેામાં આવીને વસ્યા (?) (૯૫૮). તરુણીઓ (?) વિલાસયુક્ત અંગવિક્ષેપ રૂપી અનેક કામવિકાર દર્શાવતી, પસાર થઈ રહેલા મારા પ્રિયતમ પ્રત્યે કાટાક્ષપાત કરતી હતી. (૯૫૯). તેમને કામવિકારથી ત્યાં હસી રહેલી જોઈને તે વેળા મારા ચિત્તમાં રોક અને ઈર્ષ્યાયુક્ત રાષાગ્નિ સળગી ઊઠ્યો. (૯૬૦),
અંદી બનાવેલા મા તે પ્રિયતમને મારી સાથે ત્યાં પ્રવેશ કરતા જોતા જે ત કેટલીક બંદિનીએ તેને પુત્ર સમેા ગણીને શેક કરતી રાવા લાગી (૯૬૧), દેવ સમા સુદર અને નયનને અમૃત સમે। તું અમારા હૃદયચેર છે. તુ’ મુક્ત ય', એ પ્રમાણે કેટલીક બંદેનીએ મારા પ્રિયતમને ઉદ્દેશીને કહેવા લાગી. (૯૬૨) તેા બીજી કેટલીક બાંદિનીએ રડતી, ધા નાખતી કહેવા લાગી, હું પુત્ર, તારી પત્ની સહિત તું મુક્ત થશે'. (૯૬૩). તેનાં વિસ્મયકારક રૂપ અને ગુણથી પ્રગટેલી કામવૃત્તિથી વ્યાકુળ બનેલી કાઈક સ્ત્રી પેાતાની કિટમેખલાના રણકારથી જાણે કે મારા પ્રિયતમને નિમંત્રણુ આપી રહી. (૯૬૪).
આ અપ્સરાસની બાઈ તે
વળી મને ત્યાં જોઈને કેટલાક છેલબટાઉ જુવાનિયાએ આનંદની કિલકારી કરતાં કહેવા લાગ્યા, આ બાઈનાં શાં રૂપરંગ તે રસભર્યુ લાવણ્ય છે !' (૯૬૫). તેા કેટલાક મને વખાણતાં એકબીજાને બતાવતા હતા, બચ્ચાએ તા જુએ! (૯૬૬). સ્તનયુગલ રૂપી પુષ્પગુચ્છ અને હાથ રૂપી પલ્લવવાળી અને પ્રિયરૂપી મધુકર વડે ભાગવાયેલી આ સ્ત્રી રૂપી અશે।કલતાને જુએ. (૯૬૭). સ્તનયુગલ રૂપી ચક્રવાક, કટિમેખલારૂપી હંસશ્રેણી, નયનરૂપી મત્સ્ય અને વિસ્તી કટિરૂપી પુલિન વાળી આ યુવતી રૂપી નદીને જુએ. (૯૬૮). અત્યંત રુદન કરવાથી લાલચોળ થયેલું તેનું સહજસુંદર વદન, સંધ્યાની લાલ ઝાંયથી રંગિત શરદપૂર્ણિમાના ચંદ્ર સમુ શાભી રહ્યું છે. (૯૬૯). બધા અવસ્થાંતામાં સુંદર અને સશ્રીક દીસતા તેના રૂપને લીધે તે કમળરહિત હાથવાળી ભગવતી લક્ષ્મી સમી શાભે છે. (૯૭૦). તેના કેશ મણ છે, નેત્ર કાળાં છે, દાંત નિર્માળ છે, સ્તન ગેાળાકાર છે, સાથળ પુષ્ટ છે અને ચરણુ સપ્રમાણ છે.’ (૯૭૧) કેટલાક ચેારા કહેતા હતા, આપણે આને જોઈ ને ધન્ય થઈ ગયા ઃ શણગાર સજવાની તૈયારી કરતી દેવાંગના રંભા આવી જ હશે. (૯૭ર'. આ ત ંભને સ્પર્શી કરે તેા તેને પણ ચલિત કરી દે, ઋષિઓના ચિત્તને પશુ ચંચળ બનાવી દે; ન્દ્ર તેની એક હજાર આંખથીપણુ આને જોતાં ન ધરાય’.(૯૭૩).
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
'रंगाला
केइ पर-दार-भीरू वच्चंति विणीय-संकुचिय-गत्ता । दीण त्ति स-पुरिस त्ति य दळूण ममं अक्सरंति ।।९७४ हंतूण तरुणमिणमो धुवमणुवम-रूव-जोव्वण-समग्गं । एयं काही महिलं महिलं सेणावई अम्हं ॥९७५ एवाणीय-अणाणिय-पुरिसा महिला तत्थ जंपिंति । पिय-मरणमतिदिसंता भयमतुलतरं जणंता मे ॥९७६ सलहंति मम तरुणा विसेसओ पिययमं च तरुणीओ। सेसोत्थ जणो दोसु वि अणुरत्तविर(?) मज्झत्थो ॥९७७ अरि-मित्तोदासीणेण तेण पल्लीजणेण दीसंता । तुंगं कंटय-वाडि सेणावइणो घरं णीया ॥९७८ तत्थ य दिण्ण-पवेसा अइणीया साह-मंडवं तुंगं । तं चोर-वसहि-गोठं सेणावइणो उवट्ठाणं ॥९७९ दिट्ठो य णे निविठ्ठो किसलय-निचयासणे तहिं घरिणि । चोर-गण-गामणी सो वर-भड-चूडामणी सूरो ।।९८० खिप्प-तवणिज्ज-कंती-धराए फुल्लाए असण-साहाए । सणियं वीजिज्जंतो महुकर-कोलाहल-करीए ॥९८१ वीर-भड-लंछणेहिं य अहिमुह-बहु(?) लद्ध-सग्घेहि । पहरेहि चित्तंगो संगाम-समालभणएहिं ॥९८२ बहु-समर-पुग्ग(?)-विहडिय-नियत्तण-घडिय-सुहड-सद्धेहि । चोरेहिं परिखित्तो जमो व्व जह काल-पुरिसेहिं ॥९८३ कोसिय-निसरिसक्खो उबद्ध-महंत पिंडिया-जंघो । कढिणोरु पीण-कडी सण्णय-पस्सोह रोधी(?) ॥९८४ मरण-भय-समुत्तत्थेहिं तत्थ अम्हेहि वेवमाणेहिं । सो पंजलि-कर-पुड-पाहुडेहिं संपूइओ चोरो ॥९८५ . सो णे भय-परिवट्टण-करीए आकुणियाए दिट्ठीए । निज्झाइयनिमिसच्छो हरिण-मिहुणयं व सदूलो ॥९८६ ते विय णे चोर-गणा सहाव-रोदाहिं ताहिं दिदीहि । दळूण रूव-लायण्ण-जोव्वणं विम्हिया जाया ।।९८७ गो-महिला बंभण-घायणाहिं बहुयाहिं पाव-बुद्धीहिं । निक्किव-निरिघण-हियओ अह सो सेणावई तत्थ ॥९८८ अम्हे य निरिक्खतो भीमो कंप-रहियं तहिं एक्कं । संदिसइ घोर-चोरं आसण्णं किंपि कंण्णम्मि ॥९८९ .
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
તમચલાલા
૧૨૧
તો વળી પરાઈ સ્ત્રી પ્રત્યે પાપભીરૂ એવા કેટલાક, વિનયપૂર્વક શરીર સંકેચીને જતા હતા તેઓ “આ બિચારી દીન છે અને તેના ધણીની સાથે છે. એવા ભાવથી મારા પ્રત્યે જેઈને દૂર સરી જતા હતા. (૯૭૪). આ તરુણને મારી નાખીને આપણે સે પતિ આ અસાધારણ રૂપાળી યુવતીને પોતાની ઘરવાળી બનાવશે.” (૯૭૫) એ પ્રમાણે ત્યાં પકડીને લાવવામાં આવેલાં તેમ જ બીજાં પુરુષો અને સ્ત્રીઓ બેલતાં હતાં, અને મારા પ્રિયતમને મારી નાખશે એવા તેમના સંકેતથી હું અત્યંત ભયભીત બની જતી હતી. (૯૭૬). તરુણો મારી પ્રશંસા કરતા હતા અને વધુ તે તરુણીઓ મારા પ્રિયતમની પ્રશંસા કરી રહી હતી, જ્યારે બાકીના લોકે બંને પ્રત્યે અનુરાગવાળા () કે તટસ્થ હતા. (૯૭૭).
એરસેનાપતિ
એ પ્રમાણે શત્રુ, મિત્ર અને તટસ્થ એવા પલીજને વડે જોવાતાં જોવાતાં અમને ઊંચી કાંટાની વાડવાળા ચેરસેનાપતિના ઘરમાં લઈ જવામાં આવ્યા. (૯૭૮). ત્યાં અમને પ્રવેશ કરાવીને, તે ચોરોની વસાહતના સેનાપતિના અડ્ડા સમા, અતિ ઊંચા બેઠકખમાં અમને લઈ જવામાં આવ્યાં. (૯૭૯). હે ગૃહસ્વામિની, ત્યાં અમે ચોરસમૂહના નેતા ને સુભટોના ચૂડામણિ એ શુરવીરને ઝૂંપળના ઢગના બનેલા આસન પર બેઠેલો જોયો. (૯૮૦). તપાવેલા સુવર્ણની કાંતિ ધરતી અને તેનાં પુષ્પ આસપાસ ગૂંજતા શ્રમવાળી અસનવૃક્ષની ડાળીથી તેને ધીમે ધીમે પવન નાખવામાં આવતો હતો. (૯૮૧). વીર સૈનિકના ઓળખચિહ્ન સમા અને સંગ્રામના અંગલેપ સમા છાતીએ ઝીલેલા અનેક પ્રશરત ઘા વડે તેનું આખું અંગ ચીતરાયેલું હતું. (૯૮૨). અનેક યુદ્ધોમાં ભાગ લઈને રીઢા થયેલા (2) એર સુભેટોના સમૂહથી, કાળપુરુષ વડે યમરાજની જેમ, તે વીંટાળાયેલે હતો. (૯૮૩). ઘુવડ જેવી આંખો વાળો, પાટાથી વીંટેલી મોટી પીડીવાળો, કઠેર સાથળ અને પુષ્ટ કમર વાળા...(૯૮૪). મરણના ભયથી ત્રસ્ત, ધૃજતાં અમે તે વેળા તેને કરસંપુટની અંજલિરૂપી ભેટ ધરીને તેનું અભિવાદન કર્યું. (૯૮૫). તે દષ્ટિને સંકેચીને અમારામાં ભય પ્રેરતો, અનિમિષ નેત્ર, વાધ હરિણયુગલને જુએ તેમ અમને નિહાળી રહ્યો. (૯૮૬. ત્યાં રહેલા ચેરસમૂહો પણ અમારાં રૂપ, લાવણ્ય અને યૌવનને તેમની સ્વભાવતઃ રોક દૃષ્ટિથી જોતાં વિસ્મિત થયા. (૯૮૭). અનેક ગાય, સ્ત્રી ને બ્રાહ્મણોનો વધ કરીને પાપમય બનેલી બુદ્ધિથી જેનું હૃદય નિષ્કપ અને નિર્વાણ થઈ ગયું છે તેવા તે ભીષણ સેનાપતિએ અમારું નિરીક્ષણ કરતાં કરતાં પાસે રહેલા એક ચરના કાનમાં નિષ્કપ સ્વરે (?) કશોક સંદેશો કો (૯૮૮-૮૯) : “ ચાતુર્માસ સમાપ્ત થતાં સેનાપતિઓએ સ્ત્રીપુરુષની જોડી વડે
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२२
. तरंग़लोला
एसो किर देवीए जाओ सेणावईहिं कायव्यो । चाउम्मास-समत्ते महिला-सहिएण पुरिसेण ॥९९० तत्थ किर मिहुणकमिणं जागे हंतव्वयं तु नवमीए । जह किर न पलायंते तह रक्खसु णं पयत्तेणं ।।९९१ एयं सोऊण महं हिययं आपूरियं सयराहं । सोगेण मरण-भय मिस्सिएण वित्थारमाणेण ।।९९२
अह सो सामिय-वयणं कयंजलि-पुडो परिग्गहेऊण । नेईय चोर-तरुणो निययावासं तओ अम्हे ॥९९३ गाढयरं बाहिं मोडिउ सो तह तस्स अंगमंगाई। वंधीय पिययमं मे अविराहिय-वेरिओ चोरो ॥९९४ तोगरुड-गहिय-नाग-पुरिस व्व नाग-युवती विलवमाणी। पिय पुरिस-वसण-संधुक्किएण दुक्खेण हं पडिया ।।९९५ विकिण्ण-केसहत्था य तत्थ बाहोह-रुब्भमाणच्छी ।। अवयासेमि पिययमं वारती बंघण तस्स ।।९९६ बंधह ममं अणज्ज (?) जीए कएणं अयं पुरिस हत्थी । गणियारि हत्थिणीए हत्थी वीरो णु उब्बद्धो ॥९९७ उवगृहण पत्तट्ठा लट्ठा अवि जाणुमाण-लंबाओ । पिट्ठीए गाढ-मिलिया तह बद्धाओ भुया तस्स ॥९९८ मोत्तं व ववसमाणी तेण य चोरेण जाय-रोसेण । पहया तलेहिं निब्भच्छिया य छूढा य एगते ॥९९९ बझंतो वि विसायं जो न गओ(?) धोर-संजुत्तो । सो मज्ज्ञ धरिसण-पहारेणं जाओ पिओ विमणो ॥१००० भणइ य मं रोयंतो हा मज्झ कएण धरिसणमिणं तं । मरणाओ . कट्टतरं अपत्त-पुत्वं पिए पत्ता ॥१००१ पिउ-माइ-मित्त-वग्गं अप्पाणं चेव न वि तहा सोयं । जह तुज्झ सोयए(?) हं नव-वहु-भाव-वहं व इमं ॥१००२ सो एव जंपमाणो निहओ खीलम्मि तेण चोरेण । बद्धो पच्छाबंध हत्थी-मत्तल्लओ चेव ॥१००३
बंधण-गुण-साहीणं सो तं काऊण निकिवो चोरो । पियइ पडालिमइगओ सोल्लामिस-बल्लहं हालं ॥१००४ मरण-भय-समुत्तट्ठा उप्पिच्छा तत्थ हं पियां बेमि । हा होही मरियव्वं कंत अकंताए पल्लीए ॥१००५
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગાલા
દેવીને જાગ કરવો એવી પ્રથા છે. (૯૯૦). તો તેમને દિવસે જાગમાં આ યુગલને વધ કરવાનો છે. એટલે તેઓ પલાયન ન થઈ જાય તે રીતે તે તેમની સ ભાળથી ચોકી રાખજે.” (૯૯૧). આ સાંભળીને તરત જ મારું હૃદય મરણના ભયથી મિશ્રિત ને ઉત્તરોત્તર વિસ્તરતા એવા શાકથી ભરાઈ ગયું. (૯૯૨).
પદેવ બંધનમાં
પછી પિતાના સ્વામીનું વચન હાથ જોડીને સ્વીકારીને તે ચોરયુવાન અમને તેના રહેઠાણે લઈ ગયા. (૯૯૩). તે પછી વગર વાંકે શત્રુ બનેલા તે ચોરે હાથને બળપૂર પાછળ મરડીને મારા પ્રિયતમનાં અંગેઅંગ બાંધ્યાં. (૯૯૪). એટલે પ્રિયજનની આપત્તિથી ભભૂકી ઊઠેલા દુ:ખે હું, જેમ નાગયુવાન ગરુડ વડે પ્રસાતાં નાગયુવતી વિલાપ કરે તેમ વિલાપ કરતી બેય પર પડી. (૯૫). વિખરાયેલા કેશકલાપ સાથે, આંસુના પુરે રૂંધાયેલી આંખે હું પ્રિયતમનું બંધન વારવાનું કરતી તેને ભેટી પડી. (૯૯૬). “ અનાર્ય, તું એને બદલે મને બાંધ, જેના કારણે આ પુરુષહસ્તી, જેમાં મુખ્ય હસ્તિનને ખાતર વાર હસ્તી બંધન પામે તેમ, બંધન પામ્યો છે.” (૯૯૭). આલિંગન આપવામાં સમર્થ, સુંદર, જાનુ સુધી લંબાતી એવી પ્રિયતમની ભુજાઓને પીઠ પાછળ એક બીજી સાથે લગોલગ રાખીને તેણે બાંધી દીધી. (૯૯૮). તેનાં બંધન છોડવાની મથામણ કરતી મને, રોષે ભરાયેલા તે ચરે લાત મારી, ધમકાવીને એક કોર ફેંકી દીધી. (૯૯૯). બંધનની વેળાએ જે મારા પ્રિયતમ શૈર્ય ધારણ કરીને વિષાદ ન પામે, તે મને કરાયેલા પ્રહાર અને અપમાનથી ઘણે દુઃખી થ. (૧૦૦૯).
રડતો રડતો તે મને કહેવા લાગ્યું, “અરેરે પ્રિયા, મારે કારણે, પહેલાં તે કદી ન સહેલું એવું મરણથી પણ અધિક કષ્ટદાયક આ અપમાન તારે વેઠવું પડ્યું. (૧૦૦૧). હું મારા પિતા, માતા, બંધુવર્ગને અથવા તો મારા પિતાને પણ એટલો શોક નથી કરતે, જેટલો આ તારા નવવધૂપણાની અવદશાને શોક કરું છું.” (૧૦૦૨). એ પ્રમાણે બેલતા તેને તે ચરે, કઈ ગજરાજને બાંધે તેમ ખીલા સાથે પાછળથી બાંધી દીધો (૧૦૦૩).
એમ બંધન વડે તેને પિતા વશ બનાવીને તે નિર્દય ચેર પડાળી(છજા)ને અંદર ગયો અને શેકેલા માંસ સાથે તેણે દારૂ પીધો. (૧૦૦). મરણના ભયે ત્રસ્ત, અત્યંત ભયભીત એવી હું પ્રિયતમને કહેવા લાગી, “અરેરે કાંત, આ ભયંકર પલીમાં આપણે મરવું પડશે. (૧૦૦૫).
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२४
. तरंगोल
भणिओ य तकरो मे कोसंबी नयरि-सत्थवाहस्स । एसो एको पुत्तो सेट्ठिस्स य बालिया अहयं ।।१००६ जेत्तियमेत्तं इच्छह मणि-मुत्त-सुवण्णय पवालं वा । तेत्तिय-मेत्तं अम्हे दाहामो ते इहं संता ॥१००७ तुभं कोई वञ्चउ अम्हं लेहेहिं कुलहरे दो बि । लद्धम्मि तओ अत्थे अम्हे इह मुंचह दुवे वि ॥१००८ तो भणइ तक्करो सो तुन्भे कच्चाइणीए जागम्मि । अम्हं सेणावइणा महा-पसू दो वि उद्दिट्ठा ॥१००९ देयं च अदिज्जंते रुट्ठा तह होइ भगवती अम्हं । जीए पसाएणम्हे सव्वे कामा अणुभवामो ॥१०१० कम्मे सिद्धी विजओ रणम्मि अत्थो य सव्व-सोक्खं च । कच्चाइणि-प्पसाया अम्हं होहि त्ति न मुयामो ॥१०११
एवं सोऊण अहं ताहे बलिययरं परुण्णामि । दछुण पियस्स तं मे(?) अवओडय-मोडिय-सरीरं ॥१०१२ पिय गुणमइएहि अहं बद्धा कामाणुराग-नियलेहिं । अच्छं कलुण-परुण्णा विवण्ण-बुण्णा तहिं घरिणि ॥१०१३ तो हं मण-दुम्मणयं(?) जणस्स मण-कढणयं स-मम्मणयं । x x x x रोयावणयं करमरीणं ।।१०१४ अंसूहिं धोवमाणी नियय कवोलाहरोह-थणबढे । रोयामि अणोरमयं (?) रमणुम्मोयणमणुमण्णंती ॥१०१५ कुट्टेमि य पिट्टमि य अप्पाणं मुद्धए य लुंचामि । सम-विसमे महियले वि लोट्टिया तत्थ हं घरिणि ॥१०१६ सुमिणंतर-दसणेण व लद्धो सि मए पहाण-गुणो । जे तत्थ आसि य (?) रुण्णमिणं तेण मे जायं ॥१०१७ एयाणि य अण्णाणि य तत्थ अहं कलुणगाणि विलवामि । पिय-विप्पओग-दुस्सह-सोगेण उवगहिया घरिणि ॥१०१८
आवाणयम्मि केहिं पि भडेहि एयम्मि देस-कालम्मि । कण्ण-सुहयं सु-महुरं इय तह गीयं स-तूररवं ॥१०१९ अगणिय-पडियावायस्स साहसं कम्ममारभंतस्स । पुरिसस्स एगतरिया होइ विवत्ति व्य सिद्धि व्व ॥१०२० आरंभमाणस्स फुडं लच्छी मरणं व होइ पुरिसस्स । तमणारंभे मरणं पि होइ निययं न उण लच्छी ॥१०२१
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિરંગલાલા દ્રવ્યના બદલામાં છેડવાને નિષ્ફળ પ્રસ્તાવ તરંગવતીનો વિલાપ
મેં પેલા ચોરને કહ્યું, “કૌશાંબીનગરીના સાથે વાહને આ એકને એક પુત્ર છે, અને હું ત્યાંના શ્રેષ્ઠીની પુત્રી છું. (૧૦૦૬). તારે જેટલાં મણિ, મુક્તા, સુવર્ણ કે પ્રવાલની ઈચ્છા હોય તેટલાં અમે તને અહીં રહ્યાં છતાં અપાવીશું. (૧૦ ૦૭. તમારો કોઈ માણસ અમાર, લખેલા પત્ર લઈને બંનેને ઘરે જાય અને તમને દ્રવ્ય મળે તે પછી તમે અમને બંનેને છોડ. (૧૦૦૮). એટલે તે ચરે કહ્યું, “અમારા સેનાપતિએ તમને બંનેને કાત્યાયનીના જાગ માટેનાં મહાપશુ ઠરાવ્યાં છે. (૧૦૦૯). તેને આપવાનું અમે ન આપીએ તો તે ભગવતી અમારા પર રૂઠે, એની કૃપાએ તો અમારી બધી કામના પૂરી થાય છે. (૧૦૧૦). કાત્યાયનીની કૃપાથી અમારા કામમાં સિદ્ધિ, યુદ્ધમાં વિજય અને બધી વાતનું સુખ થશે, એટલે અમે તમને છેડવાના નથી.” (૧૦૧૧). એ સાંભળીને તથા ગરદન અને હાથને પીઠ તરફ વાળીને બાંધવાને કારણે પ્રિયતમના શરીરને મરડેલું જોઈને હું વધુ જોરથી રુદન કરવા લાગી. (૧૦૧૨). હે ગૃહસ્વામિની, પ્રિયતમના ગુણ અને પ્રેમાનુરાગરૂપી બેડીથી બંધાયેલી હું ત્યાં અતિ કરુણ રુદન કરતી, વિવર્ણ અને વિષણુ બની રહી. (૧૯૧૩). હું લેકના ચિરાને ઉત્તપ્ત કરીને વ્યથિત કરતુ (?), બંદિનીઓને પણ આંસુ આવે તેવું કણસતું સદન કરવા લાગી. (૧૦૧૪). આંસુથી ગાલ, અધરોષ્ઠ અને સ્તનપૃષ્ઠને ભીંજવતી હું પ્રિયતમને છોડાવવા માટે (?) લગાતાર રડી રહી. (૧૧૫). હે ગૃહસ્વામિની, કૂદતી પીટતી, વાળ ખેંચતી, હું ત્યાં ખાડાટેકરાવાળી ભોંય પર આળોટવા લાગી. (૧૦૧૬). “ જાણે કે સ્વપ્નમાં જોયો હોય તેમ તું ગુણવંતો મને પ્રાપ્ત થયો. તેથી કરીને(2) મને આ રુદન આવી પડવું' (૧૯૧૭): હે ગૃહિણી, પ્રિયના આવી પડનારા દુઃસહ વિરહના કે ઘેરાયેલી હું એવાં એવાં કરુણુ વચને વિલાપ કરવા લાગી. (૧૦ ૧૮).
અકસ્માત પ્રોત્સાહક ગીતનું શ્રવણ
તે વેળાએ ત્યાં પીઠામાં બેઠેલા કેટલાક સુભટોએ શ્રવણને સુખદ સુમધુર ગીતવાદિત્ર સાથે આ પ્રમાણે ગાયું (૧૯૧૯) :
આવી પડેલી આપત્તિની અવગણના કરીને સાહસકર્મ આદરનાર પુરુષને કાં તો વિપત્તિ મળે, કાં તો સિદ્ધિ મળે. (૧૦૨૦). પ્રવૃત્તિ આદરનાર પુરુષને કાં તો લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થાય અથવા તે મરણ; પરંતુ પ્રવૃત્તિ શરૂ ન કરનારને મરણ તો અવશ્ય આવવાનું અને લક્ષ્મી પણ નહીં મળવાની. (૧૦૨૧). મૃત્યુ સૌઈને આવતું હોય છે, માટે પિતાનું પ્રિય તરત
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२६
तरंगलाला
सव्वस्स एइ मच्चू तूरह पियमप्पणो लहुं काउं । पुण्ण-मणोरह-तुट्ठस्स होइ मरणं पि किर सहलं ॥१०२२ न विसाओ कायव्वो सुठु वि वसण-विमुहेण पुरिसेण । हंदि चइऊण पुणो खणेण पच्चामलइ(?) लच्छी ।।१०२३ विसम-दसमस्सिएण वि पुरिसेण विवण्ण-पुरिसकारेण । दुक्खं पि य विसहेउं पियाए समयं सुहं होइ ॥१०२४
एवं सोऊण पिओ घरिणी गीयत्थ-चोइओ इणमो । भाणइ(?) य पीणसोणी सुण ताव वि पिए इमं वयणं ।।१०२५ पुलव-कय कम्म-निब्बत्तियस्म केते निगूढ मंतस्स । कसण-मिर-दीह-केस(?) न पलाइउं सक्का ।।१०२६ किं वज्जे तो(?) वि पिए अवसो पावइ वसं कयंतस्स । नहु उज्जयं निवारेइ कोइ पहरेसु ल्हिक्कंतो ।।१०२७ नक्वत्त-चंद गह-नायगस्स जइ ताव अमयगब्भस्स । चंदस्स एइ वसणं न(?) सोगो पायय-जणम्मि ॥१०२८ अप्प-कय-कम्म-विवाग(?)-खेत्त-दव्य गुण-काल-संजुत्तो । सुह-दुक्खस्स बिवागो नवरि निमित्तं परो होइ ।।१०२९ तं मा होहि विसण्णा सुंदरि सव्वेण जीव-लोयम्मि । सुह-दुक्ख-विसेस-करं न विहाणं लंघिउं सक्का ॥१०३०
तो तत्थ अहं घरिणी पियस्स सण्णवण-वयण-गहियत्था । पिय-वयण-समासाइय-मउइय-सोया पुणो जाया ॥१०३१ अच्छामि रुण्ण-पिंडिय-बंदी-जण(?)-विमण-मण-विरुद्धा । बद्धा पयया मुद्धा पइणा समय मिगी चेय ॥१०३२ काउं य तत्थ मज्झं कलुण-विलावाणियंसुवेगाओ । संभरिय-नियय पक्खा . चिरं पि रोयंति बंदोओ ॥१०३३ काओ सभाव-वच्छल-मउइय-हियया वसण-समुदयं अम्ह । दठूण परुण्णाओ अणुकंपा-कांपेयंगीओ ॥१०३४
ओरण-लोयणाओ बंदीउ भणंति पच्छियं(?) कत्तो । किह वेत्थ अणत्थ-घरं तकर-हत्थं इमं पत्ता ॥१०३५
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
તમાલા
થાય તેમ કરવાની ઉતાવળ રાખો; પોતાના મનોરથ પૂરા થયાથી સંતુષ્ટ બનેલા માણસનું ભરણુ સફળ કહેવાય છે (૧૯૨૨). અત્યંત સંકટગ્રસ્ત પુરુષે પણ વિષાદ પામ નહીં. લે ! છોડીને ચાલી ગયેલી લક્ષ્મી ઘડીકમાં જ પાછી આવી મળે છે. (૧૦૨૩). જે વિષમ દશા ભોગવતો હોય અને જેનો પુરૂાથે નષ્ટ થયો હોય તેવા પુરુષને સહેવું પડતું દુઃખ પણ તેની પ્રિયતમાના સંગમાં સુખ બ ી જાય છે. (૧૦૨૪). "
કમફળની અનિવાર્યતા
હે ગૃહસ્વામિની, એ પ્રમાણે સાંભળીને મારો પ્રિયતમ એ ગીતના ભાવાર્થથી પ્રેરાઈને મને કહેવા લાગ્યો (૧૦૨ ૫). “હે વિશાળ નિતંબવાળી પ્રિયા, તું મારાં આ વચનો પ્રત્યે યાને આપ : હે કાળા, સુંવાળા, લાંબા કેશકલાપવાળી પ્રિયા, જેનું રહસ્ય નિગૂઢ છે તેવાં પૂર્વે કરેલાં કર્મોના પરિણામથી નાસી છૂટવું કઈ રીતે શક્ય નથી.(૧૦૨૬). ગમે ત્યાં નાસી જનાર પણ, હે પ્રિયી, કુતાંતને વશ અવશ્ય થાય છે; પ્રહારોથી સંતાવાનું કરનાર કોઈ પણ માણસ પ્રારબ્ધ કર્મફળને અટકાવી શકતો નથી. (૧૦૨૭). જે ગ્રહો અને નક્ષત્રવંદના સ્વામી અમૃતગર્ભ ચંદ્રને પણ આપત્તિ આવી પડતી હોય છે, તો પછી સામાન્ય માણસને તે કયાં શોક કરવો ? (૧૦૮). પોતે જ કરેલાં કર્મનું પરિણામ ક્ષેત્ર, દ્રવ્ય, ગુણ અને કાળ પ્રમાણે, સુખદુ:ખનાં ફળ રૂપે પ્રાપ્ત થાય છે, તેમાં બીજો કોઈ તો માત્ર નિમિત્ત બને છે. (૧૯૨૯). તો હે સુંદરી, તું વિષાદ ન ધર; આ જીવલેકમાં કોઈ કરતાં કોઈથી પણ સુખદુઃખ પાપ્તિ કરાવનારું વિધિનું વિધાન ઓળંગી શકાતું નથી.” (૧૦૩૦). આમ, હે ગૃહસ્વામિની, એ દશામાં પ્રિયતમના સમજાવટનાં વચનનો મર્મ પામીને, એ પ્રિય વચનેથી પ્રાપ્ત થયેલા અશ્વાસ કરીને મારો શોક હળવો થયો. (૧૦૩૧).
સમભાવી બંદિનીએ આગળ વીતક કથાનું વર્ણન
મારા રુદનથી ત્યાં એકઠી થયેલી બદિનીએ અત્યત ઉગ પામી. પિતાના પતિની સાથે બંધન પામેલી સ્વભાવથી ભળી(૬) મૃગલી જેવી મારી દશા હતી (?) (૧૦૩૨). મારે કરુણ વિલ ૫ સાંભળીને જેમનાં આંસુ ઉભરાઈ આવ્યાં છે તેવા તે બંદિનીઓ પોતપોતાનાં સ્વજનોને સાંભળીને કયાંય સુધી રુદન કરતી રહી. (૧૦૩૩). તેમાંની જે કેટલીક તેમના સ્વભાવગત વાત્સલ્યને લીધે સુકુમાર હૃદયવાળી હતી તે અમારા પર આવી પડેલું સંકટ જોઈને અનુકંપાથી અંગે કંપિત થતી ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડવા લાગી. (૧૦૩૪). રડેલાં ને તે બંદિનીએ પૂછવા લાગી, તમે કયાંથા, કઈ રીતે આ અનર્થના ઘર સમા ચોરના હાથમાં આવી પડયાં (૧૯૩૫) એટલે હે ગૃહસ્વામિની, તે ચક્રવાક તરીકેના ભવન સુખોપભેગ,
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२४
तरंगलाला
तं चक्कवाय-जाई महोदयं मज्जणं च हथिस्स । वाहेण चकवाओ वहिओ जह हं अणुमया य ॥१०३६ जह य पुणो आयाया माणुस-भावम्मि वच्छ-नयरीए । जह तत्थ एक्कमेको नाओ चित्तोवदेसेणं ॥१०३७ जह जाइया न दिण्णा अहयं जह पेसिया य पिय-वसहिं । चेडी सारसिया मे जह य पलायाणि नावाए ।।१०३८ भागीरहीए पुलिणे जहा य गहियाई तेहिं चोरेहिं । तं सव्वं रोयंती घरिणी साहेमि बंदीणं ॥१०३९
एयं सोऊण महं सो चोरो निग्गओ पडालीओ । कुणइ अणुकंपमाणो ऊसासिय-बंधणं रमणं ॥१०४० अह ताओ करमरीओ निब्भच्छिय-तज्जिया तहिं तेण । मेघाजिय-भीय व्व मय-बहूओ पलाणाओ ॥१०४१ तासु य गयासु तो भणइ पिययमं तकरो सणीयाय (?)। मा भाहीय अहं ते मरणाओ अह विमोइस्सं ॥१०४२ सव्व-त्थामेण सव्वहा वि पाणे य परिचइत्ताणं । पाण-परिरक्खणं भे काहं पाणे य दाऊणं ॥१०४३ एयं निसम्म वयणं तस्स मुहा निग्गयं तहिं अम्हं । मरणुत्तास-विणासो परिओसो उत्तमो जाओ ॥१०४४ अच्छहु अम्हाणं जीवियं ति. तो जिणवरे पणमिऊणं । पचक्खाणा कीरस्स(?) पारणा तस्स कासीय ॥१०४५ तो पत्त-पत्तलीए मंसं काऊण तक्क। अम्हे । जेमणमिणं ति मुंजह भणंतो दूरं खु गंतव्वं ॥१०४६ अम्हेहिं नेच्छियं त अम्हाणं अणुइयं ति भणिऊण । उत्ताणय-करयल-संपुडेहिं उदयं तहिं पीय ॥१०४७
संपइ नट्ठ-पयावो रज्ज-परिभट्ठ-पस्थिवो चेवं । सूरो लंघिय-गयणो वलेज्ज पुण्णो मुइदळु(?) ॥१०४८ संकुइय पन्नगो ब्व वच्छा सूर्यति दिवस-निप्फेडा । वासंत-णेग-सउणया निय-निलउलत्तय(?) बहुलया ॥१०४९ अह एवं अम्हाणं दियहो अइ-दीहंतो रुयंताणं । मरण-भय-वेविराणं घरिणि तहा सो अइक्कंतो ॥१०५०
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાલાલા
હાથીનું સ્ન'ન, વ્યાધ વડે થયેલો ચક્રવાકનો વધ, કઈ રીતે અનુકરણ કર્યું, કઈ રીતે હું મનુષ્યભાવ પામીને વન્સનગરીમાં જન્મી, કઈ રીતે ચિત્ર દ્વારા અમે એકમેકની ઓળખ મેળવી, કઈ રીતે મારું માથું નાખ્યા છતાં મને ન દીધી, કઈ રીતે મેં મારી ચેટી સારસિકાને મારા પ્રિયતમને ઘરે એકલી, કઈ રીતે અમે નાવમાં નાસી ગયાં અને કઈ રીતે ભાગીરથીના પુલિન પર એ ચોરોએ અમને પકડયાં-એ બધું જ મેં રડતાં રડતાં તે બંદિનીઓને કહી સંભળાવ્યું. (૧૦૩ ૬-૧૦૩૯).
અનુકંપ પ્રગટતાં ચેરનું બંધનમુક્ત કરવા વચન
મારી એ કથની સાંભળીને પેલો ચેર પડાળીમાંથી બહાર આવ્યો અને અનુકંપાથી તેણે મારા પ્રિયતમના બંધન તે સરખો શ્વાસ લઈ શકે તેટલાં ઢીલાં કર્યાં. (૧૦૦).
પછી તેણે પિલી બંદિનીને ધુકારી-ધમકાવી, જેથી મેઘગજ નાથી ભયભીત બનેલી હરણીઓની જેમ તેઓ ત્યાંથી પલાયન કરી ગઈ. (૧૦૪૧).
તેઓ ગઈ એટલે તે ચોરે ધીમે સ્વરે મારા પ્રિયતમને કહ્યું, “તું ડરીશ નહીં, હું તને મોતમાંથી બચાવીશ. (૧૦૪૨). મારી સર્વ શક્તિથી, સર ઉપાય અજમાવીને, મારે પ્રાણત્યાગ કરીને પણ હું તમારું પ્રાગુરાણ કરીશ. તે માટે હું પ્રાણ આપવા પડશે તો પણ આપીશ”. (૧૦૪૩). તેના મોંમાંથી નીકળેલું એવું વચન સાંભળીને અમારો મરણનો સંત્રાસ નષ્ટ થઈ ગયો, અને અમને એકદમ શાતા થઈ. (૧૦૪૪). અમારું જીવિત કુશળ રહો એ ભાવ સાથે અમે જિનવરને વંદન કરીને, લીધેલા પ્રત્યાખ્યાનનું પારણું કર્યું. (૧૯૪૫)-તે વેળા પાંદડાંની પતરાવળીમાં માંસ લઈને, “આ તમારે માટેનું જમવાનું છે, તે ખાઓ; આપણે ઘણે દૂર જવાનું છે' એમ તે ચેર કહેવા લાગ્યો. (૧૦૪૬). “અમને એ ખપતું નથી' એમ કહીને અમે તે લીવું નહીં, પણ ખોબે ઊંચો કરીને અમે તે વેળા પાણી પીધું. (૧૦૭).
નિશાનું આગમન
તેટલામાં રાજ્યભ્રષ્ટ રાજાની જેમ જેના પ્રતાપ નષ્ટ થયો છે તેવો સૂર્યા ગગન પાર કરીને......(૧૦૪૮). દિવસ આથમતાં, વૃક્ષોનાં પાન સંકોચાયાં; તેમના માળામાં અનેક પક્ષીઓ પાછાં ફરીને કલરવ કરવા લાગ્યા(?) (૧૦૪૯). હે ગૃહસ્વામિની, મરણુભયે ધ્રુજતાં એવાં અમારો એ અતિશય લાંબો દિવસ રડતાં રડતાં એ રીતે વી. (૧૫).
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३०.
तरंगाला
अह तिमिर-निवह-सामा संपत्ता जीव लोग-निस्सा । कोसिय-पिय नेवत्ती(?) गयण-तल-पसाहिया रत्ती ॥१०५१ सायर-कय-विद्धी-वियासो(?) जणस्स उद्वेइ । नह-संचारिम-तिलओ कुंद-कुसुम-पंडुरो चंदो ॥१०५२' उक्कुट्टि-हसिय-छालिय(?)-पडु-पडह-निनाय-गीय-सद्दाला। पल्ली मत्त-पणच्चिर-चोरेक्क-रस-जणा जाया ।।१०५३ तो जेमण-वक्खित्ते जणम्मि सो तकरो पियं मुयइ । भणइ य मा भोहि तुमं एह अहं ते पलाएमि ॥१०५४ तो तेण नीणिया मो सउतायं(?)केणई अनज्जंता । विजय-हारेणम्हे
पल्लिवती-गेह-रूरेण(?) ॥१०५५ रु दत्तणेण सुचिराहिं निग्गया समहियं तुरंता य । किच्छाहिं निग्गया मो कास-सर-कुडीर-मज्झेण ॥१०.६ तो तेण पुव्व-वाहिय-परिचिय-दार-विवर-मुणिय-परिमाणो । गहिओ निचट्ट-सुहिओ अडवी-सीमंतओ पंथो ॥१०५७ तो तत्थ निरिक्खंतो पुरओ पासेहि मग्गओ य पुणो । । बहुसो य निसामंतो अद्वाणय-चिट्ठिओ सई ।।१०५८ गहियावरण-पहरणो उप्पीलिय-धणिय बद्ध सण्णाहो । वच्चइ पयद्धसाणो(?) पंथं मोत्तण . पासेणं ।।१०५९ भणइ जइ वहइ कोई पभाहि(:) तो तं इमेण पंथेण । जो ताव मरण कामो चोरो होइहि वारेमि(?) ।।१०६०
गतूण चिरं तह उप्पहेण पंथं पुणेा समोइण्णा । वारेण वरेण समया संजाय-भएण तह निहुया ॥१०६१ पब्भज्जमाण-बण-सुक्क पत्त सदाणुकारिणो केइ । पक्खे पप्फोडता पक्खी रूक्खाहि उड्डीणा ॥१०६२ वण-महिस-वग्घ-दीविय-तरच्छ-पुल्लीण तह बिरालाणं । सुणिमे। सउण-गणाणं च तत्थ नाणाविहे सद्दे ।।१०६३ भवियव्वया अम्हं महाभए तत्थ वट्टमाणाणं । अणुलोमा आसि तया खेमा मिग-पक्खिणा सव्वे ॥१०६४ वणहत्थि-हत्थ पल्हत्थियत्थ(१)-लुय-फल-किसलय-पवाले । गोडिय-विडवे विडिमे कत्थइ पासामि हं पडिए ।।१०६५
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિરંગલાલા ગગનતાને શોભાવતી, તિમિર સમૂહે કાળી, જીવલના અવલંબન.સમી ઘૂવડને પ્રિય એવી રાત છવલોક પર ઉતરી. (૧૦ ૫૧). સાગરને વૃદ્ધિવિકાસ કરનાર, આકાશના ગતિમાન તિલક સમે, કુંદકુસુમ સમે, શ્વેત ચંદ્ર જાગ્યો. (૧પર).
બધન મુક્તિ અને ચાર૫લીમાંથી પલાયન
ચોર પલ્લીમાં હાસ્યને શેરબકેર, ધમધમતા ઢાલના નિનાદ ને ગીતના શબ્દ, તથા મદમત્ત બનીને નાચતા એના રંગરસ છવાઈ ગયા. (૧૦પ૩). તે વેળા જ્યારે કો: જમવામાં રોકાયેલા હતા ત્યારે તે ચરે મારા પ્રિયતમને છોડવો, અને તેને કહ્યું, “તું ડરીશ. નહીં, હવે હું તને નસાડવાનું કરું છું.' (૧૯૫૪). પછી તે કોઈને જાણ ન થાય તેમ અમને અલપતિના ઘરના વિજ ધામા થઈને ૯ઈ ગયો. (૧ ૦૫૫). તે વિસ્તીર્ણ હેઈને અમને નકળી જતાં ઘણી વાર લાગી. પછી ઘણી ઝડપથી ચાલતાં અમે બહુ મુશ્કેલી એ કાશ. તૃણના સાંઠાન (3) જૂ પડીઓ માંથી પસાર થયાં (૧૦૫૬). તે પછી તેણે જવા-આવવાથી વપરિચિત. જાણીતા અંતરવાળા અને સુખે પાર કરી શકાય તેવો જ ગલની સરહદે પહોચતો માર્ગ લીધે. (૧ ૦૫૭). તે વેળા આગળપાછળ અને આજુબાજુ નિરીક્ષણ કરતો અને ભાગ પર થે ભીને અવ જેને સાંભળો, આવરણ અને હથિયારથી સજજ અને બરાબર કચચાવીને ખતર બાંધેલ તે ચેક મુખ્ય માર્ગ છોડીને આગળ વધતો હતો. (૧૦૫૮૧૦૫૯). તેણે કહ્યું, “ જે જીવતો માણસ એરેના જાસૂસને હાથ() મરવા ઈચ્છતો હોય તે આ રસ્તેથી પસાર થાય. (૧ ૦ ૬ ) એટલે ઘણી વાર સુધી આડે માર્ગે ચાલીને પછી અમે તે ચોરને ભયભીત બનાને અનુસરતાં, ગૂપચૂપ મુખ્ય માર્ગ પર આવ્યા. (૧૯૬૫).
વન્ય માગને જોખમભર્યો પ્રવાસ
વનનાં સૂકાં પાંદડાં કરતાં થતા અવાજથી કેટલાક પહલી પાંખ ફફડાવતાં, વૃક્ષો પરથી ઊડી ગયા. (૧૦૬૨). જ ગલી પાડા, વાઘ, દીપડા, જરખ અને સિંહના ચીત્કારો તથા કવચિત્ પંખીઓના અવાજે એમ વિવિધ શબ્દ અમે સાંભળતાં હતાં. (૧૦૬ ૩). ભારે ખતરા વચ્ચે હોવા છતાં અમને ભાવી અનુકૂળ લાગતું હતું, અને બધાં પશુપંખી કુશળકારક હતાં. (૧૦૬૪). કન્યાંક જંગલી હાથીની સૂઢનાં પ્રહારે જેનાં ફળ, કુંપળો ને ડાળીઓ તોડ્યાં છે તેવાં, ના કાંડ મારા જેવામાં આવ્યાં. (૧૦૬૫).
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३२
एते अण्णे य बहू पासमंता (?)
ण
तस्थ अवत्थंतरे तरुमाणे (१) ।
सं
कंतारंतरं
*
tar भणेt तकरो णेमि कंतारं ति मा हु भाइत्था । अह गामा अभासे वच्चह एत्तो अवरहुत्ता ॥१०६७ अहमत्रि गच्छामि उ (१) खमहि थ जं सामियस्स आणाएँ । अण्णाणएण य मए बद्धा य हया य पल्लीए ॥। १०६८ सरलं महुरं संगयं मियक्खरं भणइ तं सहीयंतो । अह तक्करं गुणकरं पिओ पियंतो व दिडीए ॥। १०६९ तुम्हे आणाकारी तुभे उघयार- कारिणो अहं । जं णे अवत्तत्राणं (?) जीविय-दाणं इमं दिण्णं ॥ १०७० अत्ताणमसरणाणं अम्हाणं जीविए निरासाणं । उब्बद्धयाणं अम्ह छिण्णासा तुमे वीर ॥ १०७१
अहयं वच्छपुरीए पुत्तो धणदेव - सत्थवाहस्स । नामं च पउमदेवो त्ति मज्झ जो को श्रि साहेज्ज || १०७२ भणिओ य एहि तहियं अत्थं दाहामु ते सो भगइ ह (?) जाइ महं तत्तो गंतुं जइ होज्ज समावती - गमणं भे तो मा हु मं न दच्छिह एत्थ मए
निजिणष्फोड - विगलेन्तो (?) किच्छाहि उव्वहामो अतिवेगागय-गमणा वायं ?)
तरिमा ॥ १०६६
हुक्का पडकाउं केणइ सव्वम्मि जीव-लोयम्मि । जिय- लोय- सव्व सारं जीविय-दाणं पर्देतस्स ॥ १०७५ अहं अणुग्गहत्थं नणु तुब्भेहि बहु-माण- पीइ-करो | आस-परिहो निग्गहेण काव्वओ होइ ||१०७६ सो भइ एव भणिओ नणु हं घण्णो अणुग्गहियओ य । सव्वं च मे कयं एव होइ जं भे त्थ परितुट्ठा ॥ १०७७ सो एवं जंपमाणो वच्चह तुब्भेति भाणिऊणम्हे । वच्चइ उत्तरहुत्तो अम्हे वि गया अवरहुत्ता ||१०७८
*
सुविउलं पि । इतो गच्छं ॥ १७७३
घरिणी भय-परिसुक्कोट्ठ-कंठ - जिब्भा
तत्थ
कारणेणं ( ? ) ।
साविओ सि तुमं ॥ १०७४
मोणिय वाय. संरंभा । उप्पह-पहट्ट - मिएण (?) ॥ १०७९ तन्हा - छुहा - किलंता हूं ।
पारखलंती ॥। १०८९
तरंगलाला
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરલા ચારની વિદાયઃ આભારદર્શન
આવા પ્રકારની અનેક વિવિધ પરિસ્થિતિ જોતાં જોતાં અમે તે જંગલ પસાર કર્યું. (૧૯૬૬). એટલે તે ચેર બોલે, “આપણે જંગલ પસાર કરી ગયાં, એટલે હવે તમે સહેજ પણ ડરશે નહીં. ગામ અહી નજીકમાં જ છે. તમે અહી થી આથમણી દિશા તરફ જાઓ. (૧૦૬૭). હું પણ પાછા ફરું છું. માલિકના હુકમથી મેં પહેલી માં તમને બધાં અને માર્યા તે માટે મને માફ કરશે.” (૧૯૬૮). એટલે ઉપકારી ચેર પ્રત્યે મિત્રભાવ પ્રગટ કરતાં, દષ્ટિથી નણે કે તેને પીતો હોય તેમ, મારા પ્રિયતમ, ગગઢ સ્વરે તેને થોડાંક મધુર વચન આ પ્રમાણે કહ્યાં (૧૯૬૯): ‘તમે તમારા માલિકના આજ્ઞાકારી છે; પણ અમારા તે તમે ઉપકારક છે, કેમ કે હે વીર, અત્રાણ, અશરણુ, બંધનમાં રહેલાં અને જીવવાની આશા તજી દીધેલાં અને તદ્દન નિરાશ બનેલાં એવાં અમને તમે આ રીતે જીવતદાન દીધું. (૧૦૭૦-૧૦૭૧). હું વરસપુરીના ધ દેવ સાર્થવાહનો પુત્ર છું. મારું નામ પદ્યદેવ છે. તારા કહેવા પી જે કે ત્યાં આવીને મને મળશે તેને તારા માટે હું પુષ્કળ દ્રવ્ય આપીશ. તું મને આ પ્રમાણે વચન આપ તો જ હું જઉં. (૧૦૭ર-૧૦૩). વળી કઈ કારણે તમારું ત્યાં આવવાનું થાય, તો તમને સોગંદ છે કે તમારા દર્શન ન થાય એવું ન બને. (૧૦૮). જીવલેકના સર્વ સારરૂપ જીવતદાન દેનારનું ઋણ ચુક્વવું આ સમગ્ર જીવલેકમાં શકય નથી. (૧૦૭૫). અને બીજુ, અમારા પ્રત્યેના તમારા આદર અને પ્રેમને કારણે, અમારા પર અનુગ્રહ કરીને તમારે સ્થાન-પરિગ્રહનો સંયમ પાળવો પડશે.” (૧૦૭). આ પ્રમાણે કહેવામાં આવતાં તે બોલ્યો, “હું ખરેખર ધન્ય અને અનુગૃહીત થયો છું. તમે મારા પર પૂરા પ્રસન્ન છે. તેમાં જ તમે મારું બધું કર્યું છે.' (૧૯૭૭). એ પ્રમાણે બોલીને, “હવે તમે જાઓ' એમ કહીને તે ઉત્તર તરફ વળી ગયો, અને અમે પણ પશ્ચિમ તરફ ચાલવા લાગ્યાં. (૧૦૭૮).
વસતી તરફ પ્રયાણ
પગ ફાટી જતાં, ત્રણમાંથી વહેતા લોહી સાથે આડવાટે અમે મહા મુશીબતે આગળ વધી રહ્યાં હતાં. (૧૯૭૯). બહુ ઝડપથી ચાલવાને લીધે હું મૂખ અને તરસથી થાકીને લોથ થઈ ગઈ. શ્રમથી (૩) અને બીથી પારું ગળું અને હોઠ સુકાઈ ગયાં અને હું લથડવા લાગી. (૧૦૮૦). ચાલવાને અશક્ત બનેલી એવી મને મારા પ્રિયતમે પીઠ પર ઊંચકી લેવા
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३४
अचयंती गुंतुं जे पीढम्मि निवेसिउं पिओ महइ । तो तं परिहरमाणी बला वि पाएहि वच्चामि ॥ १.८१
अह मं अणुपालतो भणइ पिओ सणिययं पि वच्चामो । पेच्छह ताव मयच्छी पविरल- कट्ठ - वणुद्देसं ॥ १०८२ गोउल - पयार - मलिया पविरल-तण- गहण - गोमया य पुणो । साहति वियाण-भूमी गामब्भासं भय
मुंच ॥१०८३
नहं झत्ति भयं मे तुट्ठी य समुट्ठिया महं लोगस्स मायरो त्थं (?) दहूणं ता [ उ]
घरिणि । गावोओ || १०८४
असण-कय- कण्णपूरे [य] पेच्छिए लट्ठियाहिं दुद्धोतप्पिय-वाले (?) बाले गोयालए - अह तेहिं पुच्छिया मो कत्तो उम्मग्गएण तो भणइ अज्जपुत्तो वयंस पंथो किंनामओ जणवओ इणमो किंनामयं च किंनामओ च्च गामो केन्तिय- मेत्ते ते बेंति गामओ णे आसण्णे एस सेसं तु न जाणामो वण-विवर- विवढिया गंतूण य तो अम्हे कमेण हल-विलिहियं गया अह मं पुणो वि पिययमो इमाणि वयणाणि भाणीय ।। १०८९ वण-पण्ण-लावियाओ वरोम् पेच्छाहि गाम- जुवतीओ । पण्णुच्छंग - पदं सिय-थिर- पिंजर - पीवरोरूओ
भूमि ।
॥१०९०
खेलते ।
तत्थ ।। १०८५
एहति ।
पणट्टो णे ।। १०८६
नगरं ति । इओ होइ || १०८७
खायगं नाम ।
अम्हे ||१०८८
एयाणि य अण्णाणि य तत्थ पिओ मे पियाई जंपतो । सोग - परिस्सम-वक्खेव कारणत्थं पदंसेइ
अच्छोद्ग-पडहत्थं मच्छ- घरं फुडिय - कुमुय-पपूरियं । गामस्स तं तलाय नचा सण समणुपत्ता ॥ १०९२ अच्छं फलिह - सरिच्छं फुडिय - कुमुय-गंधियं भय - विमुक्का । पाणीहि षाणियं से(?) गाम-तलाए तहि पीय ॥१०९३ (तत्थ) अवगाहिऊण सलिले सीयल - जल-वाय - वीजा | विस्संता भयमुक्का घरिणी गच्छामु तं गामं ।। १०९४
*
॥ १०९१
त गलाला
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૧૩૫
ચાહ્યું, પરંતુ તેથી બચવા હું પરાણે પરાણે પગે ચાલવા લાગી. (૧૮૮૧). મારી સારસંભાળ કરતાં મારા પ્રિયતમે કહ્યું, “આપણે આતે આતે જઈએ. હે મૃગાક્ષી, તું ઘડીક આ કચિત અહીં તડાં પડેલાં લાકડાં વાળા વનપ્રદેશ તરફ દષ્ટિ કર. (૧ ૦૮૨). ગાયોની અવરજવરથી કચરાયેલાં અને આછાં વ્ર અને છાણવાળાં ગોચરો પરથી જણાય છે કે ગામ નજીકમાં જ છે, તો તું ડર તજી દે. (૧૦૮૩). એટલે હે ગૃહસ્વામિની, લોકમાતા સમી ગાયોને જોતાં મારે ડર એકદમ દૂર થયો અને મને અત્યંત પ્રસન્નતા થઈ (૧૮૮૪).
ક્ષાયક ગામમાં આગમન
ત્યાં તો અસનપુષ્પોનાં કર્ણપૂર પહેરેલાં, લાઠીથી ખેલતાં. દૂધે ચમકતા ગાલ (1) વાળા, ગોવાળના છોકરાઓ નજરે પડ્યા. (૧૯૮૫). તેમણે અમને પૂછયું, “તમે આ આડે રસ્તે ક્યાંથી આવો છો?” એટલે આર્યપુત્રે કહ્યું, ‘મિત્રો, અમે રસ્તો ભૂલ્યાં છીએ. (૧૦૮૬). આ પ્રદેશનું નામ શું છે? આ નગરનું નામ શું? કયા નામનું ગામ અહીંથી કેટલે દૂર હશે? (૧૯૮૭). તેમણે કહ્યું, “પાસેના ગામનું નામ ક્ષાયક છે. પણ અમે વધુ કશું નથી જાણતા, અમે તે અહીં જ ગલની સરહદમાં જ મોટા થયા છીએ.” (૧૦૮૮) પછી આગળ ચાલતાં ક્રમે કરીને અમે હળથી ખેડેલી ભૂમિ પાસે પહોંચ્યાં. એટલે પ્રિયતમે મને ફરીથી આ પ્રમાણે વચન કહ્યાં (૧૮૮૯), “હે વિરો, વનનાં પાંદડાં ચૂંટી લાવતી આ ગ્રામીણ યુવતીએ જે, પાંદડાને ખેળો ભરેલે હેઈને તેમનાં દઢ, રતાશ પડતાં, પુષ્ટ સાથળ ખુલ્લા દેખાય છે.' (૧ ૦૯૦). પ્રિય વચને કહેતો મારે પ્રિયતમ, મારો શેક અને પરિશ્રમ ઓછો કરવા આ તેમ જ અન્ય વસ્તુ એ મને બતાવતો જતો હતો. (૧૦૯૧).
ગામનું તળાવ
તે પછી થોડે દૂર જતાં અમે ગામના તળાવ પાસે જઈ પહોંચ્યાં. તે સ્વચ્છ જળે ભરેલું હતું, અંદર પુષ્કળ માછલી એ હતી. ચોતરફ કમળાનાં ફૂડ વિકસ્યાં હતાં. (૧૯૯૩). તે ગામના તળાવમાંથી અમે રવ, વિકસિત કમળની સુગંધવાળું પાણી ભયમુક્ત મને બે બોબે પીધું. (૧૦૯૩). હે ગૃહસ્વામિની, પછી પાણીમાં નાહીને, જળથી શીતળ બનેલા અને પવનથી વીજણો નખાતા અંગે, ભયમુક્ત બનેલાં અમે તે ગામમાં પ્રવેશ્ય. (૧૦૯૪).
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३६
तरंगलोला
दीसती वोद्रहीओ स-वलय-बाहु-परिणद्धकं-ठेहिं । कडि-तड-निवेसिएहिं कुडेहिं उदग ओवहंती ।।१०९५ चिंतेमि किं नु विहिय कुडेहिं जं जुवति-सोणि-कडएसु । स-वलय भुओवगूढा जह पिय-पुरिस व्व अच्छंति ॥१०९६ ताओ वि विम्हय-वियाणिएहिं अच्छीहिं ण' अविस्सामं । पेच्छण्ह (?) विम्हियाओ चिरं पि घोलायमाणीओ ।।१०९७ तो गाम वर-वति महिलियाहिं तुंब-बियड-स्थणीहिं तयं । रूढाहिं(?) समवगूढं तह पत्तामो दुयग्गा वि ।।१०९८ अम्हे लट्ठत्तण-विम्हएण अच्छीहिं अमुयमाणीहि । अण्णोण्ण-रहस-पेल्लण-पसंगओ गाम-तरुणीहिं । १०९९ भग्गा तत्थ वईओ कत्थ व कडकडकडस्स किडिका वि । तरुणीहिं पेच्छियव्वय-अण्णाण्ण अहिजिणंतीहिं ॥११०० वइ-भंजण-सद्देण य थेरा हिं(?) उव्विग्गया[गया रत्थं । भुकुभुकुभुति कथ य उद्ध-मुहा पिंडिया सुणहा ॥११०१ अतिरेग-सिढिल वलयाओ पंडु-मइल दुब्बलंगीओ । जर-वाहिया वि पेच्छ ति का बि पमया तहिं अम्हे ।।११०२ मसिण-पडु-पारग-नियंसणाहिं कडि-गहिय-चेडरूवाहिं । घर-निग्गयाहिं घरिणी गहवई-घरिणीहिं मो दिट्ठा ॥११०३ अणुमाणिदिय गेज्झे तत्थ अवत्थंतरे बहू अम्हे । वजंता पेच्छ ता रच्छा य अइच्छिया सणियं ।।११०४
वण-गमा-चलण-वणिया तण्हं च छुहं समं च अगणंती । जीएव्वय-लोभिल्ला कहिण्णा(?) तई अडविं ।।११०५ नट-भया अस्थि गइ त्ति गत्त-चलण-वियणा-मसिण-गामा(?) । ताहे परिस्समं हं चिंतीय छुहं च तण्हं च ॥११०६ तत्थ य बेमि पिययमं पहियत्तण-कारणेण निहोस । कत्थइ छुहावहारं आहारं तो गवेसामो ।।११०७ तो मं बेइ पिययमो तक्कर-परिमुट्ठ-मोल्ल-सव्वस्सा । कहिं परस्स घरं अणज्जमाणा पविस्सामो ।।११०८ वसण-परिपीडिएण वि कुल-माणमणूणगं वहतेण । देहि त्ति कलुण-भावेण दुक्खमुवत्थाइउं(?) लोए ॥११०९
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર’ગલાલા
ઉત્સુક ગ્રામીણ તરુણીઓ
ત્યાં ઘડાને કાંઠે બઢ઼ૌયાંવાળા હાથ વીંટાળીને તે ઘડાને કટિપ્રદેશ પર રાખીને પાણી વહી લાવતી જુવાનડીએને અમે જોઈ (૧૦૯૫). મને થયું, આ ધડાએએ શુ પુણ્ય કર્યું હશે કે પ્રિયતમની જેમ યુવતીએ તેમને કટિતટે રાખીને બૌયાંવાળી ભુજાએ વડે આલિંગન દે છે? (૧૦૯૬). તેઓ પણ વિસ્મત થઈ ને, વિસ્મિયથી પહેાળાં થયેલાં મૈત્રે, ફરી ક્રરીતે, અવિરતપણે કર્યાંય સુધી અમને જોઈ રહી. (૧૦૯૭). તૂ બડાં રૂપી વિપુલ સ્તનવાળી, સરસ પ્રૌઢ વાડા રૂપી મહિલાએ.વી અલિગિત તે ગામમાં અમે બને પહાચ્યાં. (૧૦૯૮). અમારા સૌંદર્યથી વિસ્મિત થયેલી, અમને આંખથી અળગાં ન કરતી, ઉતાવળના ાસમાં એકબીજીને ધકેલતી તે ચામતરુણીઓએ કેટલેક સ્થળે તે જોણું જોવાના એકબીજા સાથેની ચડસાચડસીમાં, વાડાને કડકડાટ કરતી તેાડી પાડી. (૧૦૯૯–૧૧૦૦).
વાડા ભાંગવાના અવાજથી વૃદ્ધો ચિંતાતુર બનીને બહાર રસ્તા પર નીકળી આવ્યા. કેટલીક જગ્યાએ કૂતરાએ ટે.ળે મળીને ઊંચું મેઢુ કરી ભસતા હતા. (૧૧૦૧). અતિશય ઢીલાં બઢૌયાંવાળી, ફીકા મેલા ને દૂબળા દેહવાળી, ધરડી તેમ જ માંદી સ્ત્રીએ પણ અમને જોવા નીકળી હતી, (૧૧૦૨) હું ગૃહસ્વામિની, સુંવાળી, ઊંચા કાપડની એઢણી એઢેલી, કેડ પર છે।કરાં લઈ ઘર બહાર નીકળી આવીત ગૃહસ્થની સ્ત્રીએ પણ, અમને જોતી હતી. (૧૧૦૩). એ રીતે અનેક પ્રકારની પરિસ્થિતિનુ અટકળે ગ્રહણ કરતાં, ચાલતાં ચાલતા ધુ જોતાં અમે તે માર્ગ પસાર કર્યા. (૧૧૦૪).
૧૭
આહારની તપાસ
વનની કેડીએ ચાલવાથીના પગમાં છાલાં પડી ગયાં છે તેવી હું જીવતા રહેવાની ઝંખનામાં ભૂખતરસ અને થાકને ન ગણતી, જ્યારે જ ંગલને પાર કરી ગઈ, ત્યારે હવે ભયમુક્ત થઈ હોવાથી, અને બચી જવાને મા મેાકળા થયે। હાવાથી મને પગ અને અન્ય ગાત્રાના પીડાતું, ધાકનું અને ભૂખતરસનું ભાન થયું. (૧૧૦૫-૧૧૦૬). આથી મેં પ્રિયતમને કહ્યું, ' આપણે હવે ભૂખ શમે તેવા પથ્ય અને નિર્દોષ આહારનીકળ્યાંક તપાસ કરીએ.’ (૧૧૮૭). એટલે પ્રિયતમે મને કહ્યું, ચેરીએ આપણું સર્વસ્વ ચકી લાધું છે; તેા અજાણ્યા તે પારકા ધરમાં આપણે શી રીતે પ્રવેશ કરી શકીએ ? (૧૧૦૮). કુલીનપણાના અતિશય અભિમનીને માટે, તે સદંકટમ્રરત હૉય ત્યારે પણ કરુણુભાવે 'મને કાંઇક આપે!' એમ કહેતાં, લેાકેાની પાસે જવુ ધણું મુશ્કેલ હાય છે. (૧૧૦૯). હે માનિની, લજાવનારી, માનવિનાશક, અપમાનજનક, હલકા પાડનારી યાચના હું કેમ કરીને કરુ ? (૧૧૧૦). દ્રવ્ય ગુમાવ્યાથી અસહાય બનેલેા, એકલા પડી ગયેલે (?), અને અત્યંત
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३८
तरंगलोला
लज्जावणयं माण-पडिसामगं परिभवस्स जं मूलं । कत्थ लहुत्तण-करगं माणिणि पणयं अहं काहं ॥१११० अत्थ-परिहीण-विगलो कओ वराक-सत्थ-मुहम्मि(?)विजणम्मि । सुलु वि किलिस्समाणो हवइ न पणई-परो सुयणो ॥११११ मं(?) पणएण धट्ठो दीण-वयण-जंपणेसु कय-निग्गमा । जिब्भा असब्भ-रहिया देहि त्ति न पच्चला वोतुं ॥१११२
... ...सव्वं माणमणग्घयं पमोत्तणं । तुब्भत्थे नत्थि महं किंचि अकायव्वयं नाम ॥१११३ वीसम ताव मुहुत्तं रच्छामुह-भूसणम्मि एयम्मि । देवकुलम्मि विलासिणि ता काहं भत्त-वित्तंते ॥१११४
छण-दिवसेच्छण-संपिंडियस्स पामर-जुवाण-सत्थस्स । विविह-कहाणं ठाणं चउम्मुहं चउत्थंभं ॥१११५ तत्थ य पहियावसहं समागमुप्पायगं गहवईणं । गामेल्ल-चेड-मोहण-घरं व सीया-घरं पत्ता ॥१११६ नमिऊण सव्व-सम्मंतीए(१) लोयम्मि विस्सुय-जसाए । दसरह-सुण्हाए......एगपत्तीए
सीयाए ॥१११७ हरिओसारिय-सुद्धम्मि भूमि भागम्मि तो दुयग्गा वि । तत्थ निसण्णा सालि-कणिसे व्व पव्वे वित्तम्मि(?) ॥१११८ पस्सामो य जुयाणं सव्वावत्तय-विसुद्ध-गत्तेणं । सिंधव-कुले निवत्तेण अस्स-पत्तेण आयंतं ॥१११९ पडिसण्ह-धवल-खोमय कुप्पासग-खोम[य] चलणिय समयं । पुरओ तुरिय-पहाविय-तडवडिर-वीर परिवारं ॥११२० नागर-तरुणो त्ति अहं म(१) लज्जिऊण य परस्सही?) जाया । सीयाघरस्स कोणे अटुंस संसिया अच्छ ॥११२१
अह सो कुम्मासहत्थी पयाहिणं देउलं करेमाणो । ददठूण अज्जपुत्तं हयाहिओ धाइओ सहसा ॥११२२ पडिओ य अज्जउत्तस्स तत्थ पाएसु सस्सर-परुण्णो । भणइ अह संति आसी तुम्हें गेहे चिरं कालं ॥११२३
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલોલા
કષ્ટ ભોગવતો હોવા છતાં પણ સજજન માગણ બનવાનું પસંદ નથી કરતો. (૧૧). યાચના કરવા ધૃષ્ટ બની દિન વચન બોલવાને સજજ થઈ, અસભ્યતાના ડરથી મુક્ત બની “મને આપે એવું બેલવા મારી જીભ સમર્થ નથી. (૧૧૧૨). એક અણમેડલ માનના ભંગને બાદ કરતાં. બીજુ એવું કશું નથી કે હું તારે માટે ન કરું. (૧૧૧૩). તો, હે વિલાસિની, તુ ઘડીક આ મહોલ્લાને ના કે શોભી રહેલા દેવળમાં વિસામે લે, તેટલામાં હું ભોજનનો કશોક પ્રબંધ કરું. (૧૧૧૪).
સીતાદેવીના મંદિરમાં આશ્રય
અમે ઉસવદિનની ઉજવણી જેવા એકઠા થતા ખેડૂત જુવાનાનું વાતચીત કરવાનું સ્થાન, પ્રવાસી ઓનું આશ્રયસ્થાન, ગૃહસ્થોનું મિલનસ્થાન અને ગ્રામીણ જુવાનડાઓનું સંકેતન એવા ચાર સ્તંભ અને ચાર હારવાળા ત્યાંના સીતાદેવીના મંદિરમાં જઈ પહોંચ્યો. (૧૧૧ ૫–૧૧૧૬). લોકવિખ્યાત યશવાળી, સવની આદરણીય, દશરથની પુત્રવધૂ અને રામની પતિવ્રતા પત્ની સીતાદેવીને પ્રણામ કરીને અમે બંને લીલોતરી રહિત, શુદ્ધ ભોંય પર એક તરફ બેઠાં–પર્વ પૂરું થતાં વેરાયેલાં શાળનાં કૂંડાની જેમ (૬). (૧૧૧–૧૧૧૮). તે વેળા અમે એક જુવાનને બધાં અંગોમાં તિવાળા અને વિશુદ્ધ, સેંધવ જાતિના ઉત્તમ અશ્વ પર આરૂઢ થઈને આવતો જોયો. (૧૧૧૯), તેણે અત્યંત ઝીણુ અને શ્વેત ક્ષોનનું પહેરણ અને ક્ષોનું કટિવસ્ત્ર પહેર્યા હતાં. તેની આગળ ઝડપથી દોડતા તરવરિયા સુભટોને પરિવાર હતે. (૧૧૨૦). એ નગરવાસી તરુણને જઈને લજજાવશ હું એ સીતામંદિરના એક ખૂણામાં એક અષ્ટકોણ સ્તંભને અઢલી, સંકોચાઈને રહે. (૧૧ર૧).
પ્રત્યાગમન
શોધમાં નીકળેલા સ્વજન સાથે મિલન ઃ ઘરે બનેલી ઘટનાઓ
પછી તે કુભાષહરતી નામે જુવાને દેવળની પ્રદક્ષિણા કરતાં કરતાં આર્યપુત્રને જોયા, અને એકાએક ઘડા કરતાં પણ અધિક વેગે દોડીને માટે સ્વરે રડતો રડતો તે આર્યપુત્રના પગે પડ્યો. પછી બે, “હવે તમારે ઘરે ચિરકાળ શાંતિ થઈ જશે' (?) (૧૧રર-૧૧૨૩).
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४०
तरंगोला
नाओ य अज्जपुत्तेण धणियमवगूहिओ य । [भणिओ य] किमागमणं ति देहि साहेहि मे सिग्घ ॥११२४ अवि कुसलं सत्थाहो अंबा भत्त-वग्गो य । x x x x x तो मुहुत्ताग ॥११२५ तत्थ विदिण्ण(?) निविट्ठो भूमितले साहए पिययमस्स । वामकरंगुलि-निवहं दाहिण-हत्थेण घेत्तूण ।।११२६ सेटि-भवणम्मि कण्णा गय त्ति अह निम्मले पहायम्मि । तो किर दासीयइ णे कहिओ भे पुव्व-संबंधो ।।११२७ रत्तिं च अवक्कमणं चोरिय-गमणं च सयण-पक्खस्स । कहियं जहानुभूयं सव्वं भे दास-चेडीए ॥११२८ भणिओ य सत्थवाहो घरमागंतूण सेट्टिणा कल्लं । सत्थाह खमाहि महं जं सि कडुइओ मए कल्लं ॥११२९ मग्गिज्जउ मे जामाउओ लहुँ एउ मा य बीहेउ । किं काहीइ उ पुत्तो विदेस वासे पर-घरेसु ।।११३० तुभं च पुव्व-जाई सव्वं साहीय आणुपुत्वीए । सत्थाहस्स गहवई जह कहियं दास-चेडीए ॥११३१ तुब्भं च विप्पओगेण वच्छला पर-जणं रुयाती । रोच्छीय कलुण-सरयं सोग-भर-पेल्लिया अंबा ॥११३२ भरिया य वच्छ-नयरी तत्तो बहु-जण-परंपर-सुईए । सस्थाह-सुओ जाईसरो त्ति सेट्ठिस्स य सुय त्ति ॥११३३ तो सेट्ठि-सत्थवाहेहिं तत्थ देस-नगरागर-सएसु । संपेसिया मणुस्सा समंततो मग्गिउं तुब्भे ॥११३४ अहमवि पणासगं पेसिओ मि तुन्भे गवेसिउं कल्लं । अज्ज य पत्तो वि तहिं न य तत्थ सुणं पवित्तिं ते ॥११३५ चिंतेमि खीण-दव्वा. धणिय-परद्धा कयावराहा य । पच्चंतासयंता(?) पुरिसा रहीय-विज्जा य ॥११३६ परिपुच्छिऊण निउणं तओ तहिं निरिक्खिउं इहमागओ। देवा य मे पसण्णा जं मे सफलो समो जाओ ॥११३७ तुब्भं च इमे दिण्णा सत्थाहेहिं समयं गहवतीहिं । लेहा स-हत्थ-लिहिय त्ति उवणिया तेण पणएण ॥११३८
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગવાલા આર્યપુત્રે પણ તેને ઓળખ્યો, અને ગાઢ આલિંગન દઈને તેને પૂછયું, “અરે, તારે અહી કેમ આવવાનું થયું તે મને જલદી કહે (૧૧૨ ). સાર્થવાહ, માતા અને સેવકો સૌ કુશળ તો છે ને?' એટલે એક ઘડી..... તે બાજુમાં ભય પર બેસી, પિતાના જમણા હાથમાં મારા પ્રિયતમના ડાબા હાથની આંગળી પકડીને કહેવા લાગ્યો (૧૧૨૫ ૧૧૨૬), કન્યા નાસી ગઈ એમ જયારે શ્રેણીના ઘરમાં નિર્મળ પ્રભાતકાળે જાણ થઈ, ત્યારે દાસીએ અમને તમારે પૂર્વ સંબંધ જણાવ્યું. રાત્રીને નીકળીને છૂપીથી તમારું પ્રયાણ વગેરે તે દાસીએ તમારા સંબંધીઓને જે પ્રમાણે પિતે જોયું હતું તે પ્રમાણે બધું જ કહ્યું. (૧૧૨૭–૧૧૨૮). પ્રભાતસમયે શ્રેષ્ઠીએ સાર્થવાહને ઘરે જઈને કહ્યું, “સાર્થવાહ, મેં ગઈ કાલે તારું મન કડવું કર્યું તે માટે મને ક્ષમા કર. (૧૨૯). મારા જમાઈની શેધ કરે. તે ડર ન રાખે અને જલદી પાછો આવે. તમારે પુત્ર પરદેશમાં અને રઘરે રહીને શું કરશે ?' (૧૧૩૦). વળી તમારા પૂર્વજન્મને જે વૃત્તાંત દાસીએ જે પ્રમાણે જણાવ્યું હતા તે બધો શ્રેષ્ઠીએ કમશઃ સાર્થવાહને કWો. (૧૧૩૧). તારી વત્સલ માતા તારા વિવેગમાં શકાગે ન કરતી આસપાસનાને પણ રડાવી રહી. (૧૧૩ર'. તેટલામાં તો સાર્થવાહના પુત્રને અને શ્રેણીની પુત્રીને તેના પૂર્વ જન્મનું સ્મરણ થયું છે એવી કર્ણોપકર્ણ પ્રસરેલી વાતથી આખી સગરી ભરાઈ ગઈ (૧૧૩૩). તે પછી શ્રેષ્ઠી અને સાર્થવાહે તમને ખેળવા માટે સે કો દેશ, નગર, ખાણ વગેરે સ્થળોએ તરફ માણસે મોકલ્યા. (૧૧૩૪). મને પણ ગઈ કાલે તમારી શોધમાં પ્રણાશક મોકલ્યો. આજે હું ત્યાં આવી પહોંચે, પણ ત્યાં તમારા કયા સમાચાર મળ્યા નહીં. (૧૧૩૫). એટલે મેં વિચાર કર્યો કે પૈસે ઘસાઈ ગયેલા, અત્યંત પીડિત પતિત, અપરાધી અને કપટવિદ્યા વાળા લકે સીમાવત ગામમાં આશરો લઈને રહેતા હોય છે. (૧૧૩૬). આથી ત્યાં સર્વત્ર પૂછપરછ કરીને તપાસને માટે હું અહી આવ્યો. મારા પર દેવની કૃપા થઈ જેથી કરીને મારો શ્રમ સરળ થયો. (૧૧૩૭). સાર્થવાહે અને શ્રેષ્ઠી બે પિતાને હાથે લખેલા આ પત્ર તારે માટે આપ્યાં છે. એ પ્રમાણે કહીને તેણે પ્રભુમપુર્વક તે પત્રો ધર્યા. (૧૧૩૮).
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
अह पणमिऊण गहिया लेहा ते तत्थ अज्जपुत्तेण । " संदिट्ठादिट्ठा य ततो निसामंतो (?) ||११३९ उग्घाड-करेण य पिययमेण अणुवाइया सणिय-सणियं । होज्ज हु रहस्स वयणं इह त्ति पच्छाययंतेण ॥११४० तो ते पयास-लेहा गहियत्था तत्थ अज्जपुत्तेण । अह वाइया स-सद्द सुणावणत्थं पुणो मज्झ ॥११४१ रोस-ययणेहिं रहिया पसण्ण-विस्सास-सूयणा लिहिया । एह त्ति स-सवह-परा लेहत्था मे सुया दो वि ।।११४२ एवं सोऊण महं सो सोओ अवगओ य सयराहं । परितोस-पेसिएण य हिययं पुण्णं च हासेण ।।११४३ अइ निबिड-बंध-अइरेग-पीडिए गाढ-विसमिए सूणे । हत्थे पियस्स दठूण भणइ कुम्मासहत्थी सो ॥११४४ साहसु को भूयत्थो जं ते वर-हत्थि-हत्थ-संकासा । स-वणा य विसम-सूणा बाहा रिउ-मंथण समत्था ॥११४५ कहियं जहाणुमूयं तस्स लहुं चेव उत्तमं वसणं । अम्हेहिं जं कयं घरिणि तत्थ दुन्नि कृतं तुरितहिं(?) ।।११४६ कुम्मासहत्थिएण य एयं सोऊण जेवणं अम्हं । तग्गाम-माणणिज्जे बंभण-कुलए समाढत्तं ।।११४७ तं तत्थ बंभण-कुलं उण्णय-बंभत्थलेणइगया मो। निव्वम्मि चेय लंबावियय करग गल-मुयंत-जल-बिंदु ।।११४८ कय-पाय-स्सोयाणं गोसाल-पंतहिं निविठ्ठाणं । .. सुद्धोदगं च दिण्णं हत्थ-प्पक्खालणं अम्हं ।।११४९ (तह) निप्पण्ण-रसोइए सिद्ध-सरस-निद्धन्नतोसिया अम्हे । . अइरेग-रोयमाणं जिमिया अमयं व तं घरिणि ।।११५० अह धोय-हत्थ-मुहया अवणिय-उचिट्ठ-भायणा विक्का(?) । घय-मक्खिय-चलण-वणा अभिवाइय तं कुलं नीमो. ॥१,१५१
कय-पज्जंता संता अह आसं दो वि समारूढा । कुम्मासहत्थि-भड-चडगरेण परिवारिया पविट्ठा ॥११५२ देसवयंस-भूयं सिरीए आवासयं गुण-समग्ग । नयरं पणासयं मो सोगस्स पणासयं पत्ता ।।११५३ नावाए उत्तिण्णा तत्थ नदि तो पभूय पाणीयं । तुंग तड-कडय-विसमं गंगाए वयंसियं तमसं ॥११५४
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલા વડીલને સંદેશ : ભેજનવ્યવસ્થા
એટલે આર્યપુત્રે પ્રણામ કરીને તે પત્રો લીધા. તે ઉઘાડીને તેમાંના સંદેશ અને આદેશ તેણે ધીરે ધીરે, કશાંક રહસ્યવચન હોય તો તેમને ગુપ્ત રાખવા, મનમાં વાંચ્યા. (૧૧૩૯-૧૧૪૦). તે પછી તેમનું અર્થગ્રહણ કરીને આર્યપુત્રે મને સંભળાવવા તે પત્રો મોટેથી વાંચ્યા. (૧૧૪૧). બંને પત્રમાં લખેલો રે પવયન વગરનો, પ્રસન્નતા અને વિશ્વાસ સૂચવતે, પાછા આવી જાઓએમ શપથ સાથે કહે તો સંદેશ મેં સાંભળ્યો. (૧૧૪૨). એ સાંભળીને મારી શેક તુરત જ અદશ્ય થયે, અને સંતોષથી પ્રગટેલા હાસ્ય મારું હૃદય ભરી દીધું. (૧૧૪૩). તે વેળા, મારા પ્રિયતમના બાહુને તસતસતાં બંધનેથી અતિશય પીડા પામેલા, ઘણા વિકૃત બની ગયેલા અને સુજી ગયેલા–એવી દશામાં જઈને તે કુબાલહસ્તી બોલ્યો. (૧૧૪૪), સાચી વાત કહ, ગજવરની સુંઢ સમા અને શત્રુને નાશ કરવાને સમર્થ આ તારા બાહુઓ કેમ કરતાં વિકૃત, સૂજેલા અને ઘોડાંવાળા થઈ ગયા છે ?' (૧૧૪૫) એટલે અમે બંનેએ જે ભારે સંકટ ભોગવ્યું, જે મરણની ઘાંટી આવી અને જે કાંઈ કર્યું તે બધું યથાતથ તેને કહ્યું. (૧૧૪૬). એ સાંભળીને કુમવહરતીએ તે ગામના આદરણીય બ્રાહ્મણ કુટુંબમાં અમારે માટે ભોજનની વ્યવસ્થા કરાવવા માંડી. (૧૧૪૭). ઊંચા સ્થાન પર રહેલા બ્રાહ્મણવાડામાં થઈને અમે તે બ્રાહ્મગુના ઘરમાં પ્રવેશ કર્યો. છતમાંથી લટકાવેલા કળશના ગળામાંથી ત્યાં જળબિંદુ ટપકતાં હતાં. (૧૧૪૮). પગ જોઈને અમે ગૌશાળાની નિકટમાં બેઠાં હાથ જોવા માટે અમને શુદ્ધ જળ આપ્યું. (૧૧૪૯). રસોઈ તૈયાર હેઈને અમને સુપવ, સરસ, સ્નિગ્ધ અન્નથી તૃપ્ત કરવામાં આવ્યાં. હે ગૃહસ્વામિની, અમૃત સમે અત્યંત રુચિકર આહાર ત્યાં અમે લીધે. (૧૧૦). તે પછી હાથમે જોઈ, અછઠાં વાસણ ખસેડી લઈ, પગે પડેલા ઊઝરડા પર ઘી ચોપડી, તે કુટુંબના કાને નમસ્કાર કરીને અમે ત્યાંથી ની કન્યા (૧૧૫૧),
પ્રણાશકનગરમાં વિશ્રાંતિ
પછી અતિશય થાકેલાં અમે બંને છેડા પર સવાર થયાં. કુમાવહ તી અને તેના સુભટપરિવાથી વીટળાઈને અમે તે પ્રદેશના, આભૂષણરૂપ. લક્ષ્મીના નિવાસસમાં. સમસ્ત ગુણવાળા, શેકવિનાશક પ્રશિક નામના નગરમાં પહોંચ્યાં. (૧૧૫૨–૧૧૫૩). ત્યાં ગંગાની સખી સમી, - કાંથા કાતરાને લીધે વિષમ કાંઠાવાળી, જળભરપૂર તમસા નદી અમે નૌકામાં બેસીને પાર કરી. ( ૧૧૫૪). ગંગા અને તમસાના
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४४
तरंगलेोला
गंगा-तमस-समागम-पुंडकचडामणिं विपणि-पुण्ण । पत्ता पणासय मो ति-भाग-सेसम्मि दिवसम्मि ॥११५५ कुम्मासहत्थि-पेसिय-मणुस्स-संपाडिएण जाणेण । तत्थ पविट्ठा तुट्ठा मित्त-घरं अंति-वासिस्स ।।११५६ मज्जण-जेमण-समालहणाहिं पडिवग्गित्था तहिं सुदछु । पज्जत्त-लद्ध-निदो तं रत्ति मो सुहं वुत्था ॥११५७ धोय-मुह-हत्थ पाया अभिवाइय-देवया तहिं गोसे । सम-भय-खुहा-विमुक्का पुणो वि सेज्जासु अच्छामो ॥११५८ सुमुहुत्तकस्स तत्तो पिएण कुम्मासहत्थि-सहिएण । एमो त्ति कुल-घराणं कोसंबिं पेसिया लेहा ।।११५९ अब्भंगण परिमंडण-अच्छायण-विविह-काय सोक्खेहि । पाणेहिं भोयणेहिं य पडिकीलता तहिं वसिमो ॥११६: वसिऊण केइ दिवसे ओहरिय परिस्समा तहिं घरिणि । पडिलेह-लभ-तुट्ठा कोसंबिं उस्सुया गंतुं ॥११६१ पंथ-परिव्यय-मत्तं आणीय तेहिं हिरण्णय तत्तो । अच्छायणं च विविहं अह यंवाय (?) च रत्तं च ॥११६२ काहायणग-सहस्सं दिण्णं मित्त-घर-चेडरूवाणं । खज्जग-मोल्लं ति मया महिलाहिं निवारयंतीहि ।।११६३ लज्जीय तं पिययमो दाउं पणय पडिसाहणे भीओ। पच्चुवगार-निमित्तं अप्पो दाउ त्ति काऊणं ॥११६४
आमंतिया य अवयासिया य सव्वा मए महिलियाओ। मित्त घरस्स य पुरिसा पिएण आमंतिया य मए ॥११६५ मित्त-घर-जणस्स तहिं जहारिहं महरिहं सुमरणथं ।
अच्छायणं च विविहं आमंतंताण मे दिण्णं ॥११६६ . सव्वोसहि संजुत्तं गहियं ता तत्थ घरिणि पच्छयणं । पंथम्मि अणेग विहे जोगक्खेमे गणेतेहि ॥११६७ जाती-जव-संपण्णं अह आसं पवर-लक्खण-समग्गं । आरूढो मे रमणो पवहण पट्ठीए सो मज्झ ।।११६८ सत्थाह-गहवती-पेसिएण बहणा जणेण परिकिण्णो । कुम्मासहत्थिएण य समकं परिवार सहिएण ॥११६९ बहु-समर-करण विक्कम-उम्भामिय-नाम-निरगय-पयावा। पुरिसा आउह-हत्था आरक्खा अम्ह आढत्ता ॥११७०
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
Lyr
સંગમ રૂપી તિલકસ્થાને શાભતા ચૂડામણિ સમા, હાટાથી સમૃદ્દ એવા પ્રણ શક નગરમાં દિવસને ત્રીજા ભાગ બાકી રહ્યો હતા. ત્યારે અમે પહાંચ્યાં. (૧૧૫૫). કુમાષહસ્તા એ મેકલેલા માણસે સપડાવેલા વાહનમાં બેસીને અમે ત્યાં ભાગેાળે રહેતા એક મિત્રના ઘરમાં સુખેથી પ્રવેશ કર્યાં. (૧૧૫૬). ત્યાં સ્નાન, ભાજન, અંગલેપન આદિ બરાબર શું શ્રુષા પામી, નિદ્રા લઈને અમે સુખપૂર્વક રાત ગાળી. (૧૧૫૭)- સવારે હાચળ અને મેાં ધાઈ, દેવતાને વંદન કરી, શ્રમ, ભય અને ભૂખથી મુક્ત બનેલાં એવાં અમે ફ્રી શયનમાં આરામ કર્યાં. (૧૧૫૮), તે વેળા સારુ મુહૂત જઈને, કુમાાષહરતી સાથે અમે આવીએ છીએ’ એ પ્રમાણે પ્રિયતમે અમારા ધરે કૌચાંબી પત્ર પાઠવ્યા. (૧૧૫૯). અભ્યંગ, વસ્ત્રાભૂષ અન્ય વિવિધ શારિક સુખસગવડ અને ખાનપાનથી આનંદ કરતાં અમે ત્યાં રહ્યાં. (૧૧૬૦) હૈં ગૃહસ્વામિતી, એ પ્રમાણે કેટલાક દિવસ ત્યાં નિવાસ કરી, થાક ઉતારી, પત્રને પ્રત્યુત્તર આપતાં પ્રસન્નતા અનુભવતાં અમે કૌશાંબી જયને ઉત્સુક બન્યાં. (૧૧૬૧). અમારે માટે વાટખરચી પૂરતું સાનું, અને વિવિધ વો લાવવામાં આવ્યાં. (૧૧૬૨). તે મિત્રના ઘરની સ્ત્રીઓના નિવારવા છાંયે મેં અમારા ભેજનપેટે તેમનાં કરાંઓના હાથમાં એક હન્તર કર્ધાપણ આપ્યા. (૧૧૬૩. સ્નેહને અતિ પ્રત્યુત્તર વાળવાના ભયે પ્રિયતમને, તે આપતાં, ‘ઉપકારના પ્રત્યુષકાર પેટે આપણે આ તે ઘણું અપ આપીએ છીએ ’ એવી ક્ષાીથી લજ્ઞ આવતી હતી. (૧૧૬૪).
પ્રશુાશમાંથી વિદાય
સૌ સ્ત્રીએ ને ભેટીને મે તેમની દાય લીધી. મિત્રના ઘરના સૌ પુરુષાની પણ પ્રિયતમે અને મે વિદાય લીધી. (૧૧૬૫). વિદાય લેતી વેળા મિત્રના ધરના લેકને મે યાગીરી લેખે થયૈગ્ય વિવિધ પ્રકારનાં કમતી વસ્રો ભેટ આપ્યાં. ૧૧૬ ૬ ). પછી ત્યાંથી અમે રસ્તાનાં જાતજાતનાં તેખમેાની ગણતરી કરીને, હું ગૃહસ્વામિની, બધાં ઔષધા સહિત ભાતુ સાથે લઈ લીધું. (૧૧૬૭). મારા પ્રિયતમ ઉત્તમ લક્ષણવાળા, જાતવાન અને વેગીલા શ્ર્વ પર સવાર થઈને મારા વાહનની પછળ પાછળ આવતા હતા. (૧૧૬૮). સાવ હું મને શ્રેષ્ઠીએ મેકલેન્ના કુમા હતી. સહિતના કાફલાથી તે વીટળાયેલા હતે. (૧૧૬૯). અનેક યુદ્ધોમાં ભાગ લઈ, પાક્રમ કને જેમણે નામ યું છે. અને જેમતે પ્રતાપ જાણીતા છે તેવા હથિયારધારી પુરુષા અમારા રક્ષક તરીકે રહેલા હતા, (૧૧૭૦),
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४६
तरंगलाला
इट्टि-समिद्धो-गुण-जाययं बहु-जणं करेमाणा । नीमो पणासकाओ बहु-विपणि-समिद्ध-वोहीओ ॥११७१ अप्प-च्छंद-सुहेण य गच्छता तत्थ राय-मग्गग्मि । दीसंता अति दूरं जणेण दिट्ठी-सहस्सेण ।।११७२ मित्त घर-संतिएणय जणेण निद्रेण तत्थ अणबद्धा । इइढीए अण्ण-जण-दुल्लहाए निहम्मिया बाहिं ॥११७३ ठवियं तु पवहणं सारहिणा वयणेण अजउत्तस्स । आरुहइ य पिओ वि तहि तो सो संपत्थिओ तत्तो ॥११७४ पेच्छामि पाउहारीउ सालि-वण-मंडलाणि तुंगाणि । आमोय-मणहारे सभा-पवाओ य पेच्छता ॥११७५
विडि-पेल्लियं च पंथे ओवरियंत्तेल(?) काम-वासारिं । समइमिया य सणियं पत्ता वासालिय-ग्गामं ।।११७६ पत्तल-विसाल सालं सासय-गिरि-कूट-सष्णिहं तत्थ । पहिय-जण-विम्हख-करें वास-घरं पक्खि-संघाणं ॥११७७ बडं पायव महल्लं पेच्छामो लट्ठयं ति काऊण । अह तत्थ अंति-वासी इमाणि वयणाणि भाणीय ।।११७८ निग्गंथ-धम्म-तित्थस्स देसओ सील-संबर-नियत्थो । छउमत्था परिवुत्थो एत्थं किर बद्धमाण-जिणो ॥ १७९ वासाआलमिहं जं आसी ओस्थिओ महावीरो । चासालियं ति तो किर गामं संनिवसियं नाम ॥११८० अमर-नर-जक्ख-रक्खस-गंधव्व-खयर सहस्स पणिवइओ। जिणघर भत्तीए इमो तो पूयं पावइ वडो त्ति ॥११८१ साऊण तस्स एयं आइण्णा पवहणा दुयग्गा वि । साहट्ट-रोम कूवा हासुस्सुय माणसा अहियं ॥११८२ पञ्चक्खं व जिणवरं मण्णता उत्तमाए भत्तीए । सीसेण वंदमाणा वडस्स मूले निवइया मो ॥१२८३ बेमि य णं पंजालया तरुवर धण्णो सि तं कयत्थो य । जं ते इह छायाए अच्छीय जिणो महावीरो ॥११८४ अच्चेऊण वडं तं काऊण पयाहिणं च तिक्खुत्तो। पवहणमारूढा मो पुट्टि तुहि च वहमाणा ॥११८५ दठूण वंदिऊण य नीसिहियं तत्थ वद्धमाणस्स । संवेग-जाय-हासा. मण्णामि कयत्थमप्पाणं ।। १८६
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાલા
ઋદ્ધિ, સમૃદ્ધિ અને ગુણો વડે અનેક લે કોની ચાહના મેળવતાં અમે અનેક બજારથી સમૃદ્ધ વીથ એવાળા પ્રણાશક ગામમાંથી પ્રયાણ કર્યું : નરાંતે અને અમારી અનુકૂળતા પ્રમાણે રાજમાર્ગ પર થઈને જતા અમને હજારો લોકો દૂર દૂર સુધી જોઈ રહ્યા હતા. (૧૧૭૧–૧૧૭૨). મિત્રના ઘરના માણસે સ્નેહને લીધે અમને વળાવવા આવ્યા હતા. એ રીતે બીજાઓને માટે દુર્લભ એવા દબદબાથી અમે ગામની બહાર નીકળ્યાં. (૧૧૭૨). આર્યપુત્રના કહેવાથી સારથિએ વાહન ઉભું રાખ્યું, પ્રિયતમ પણ તેમાં ચઢી બેઠો અને વહન પાછું ઊપડ્યું. (૧૧૭૪). સુગંધી, મન હરી લેતાં ઊંચી ઊંચી ડાંગરનાં ખેતરો ને ભથવારીઓ મારા જેવામાં આવી. ચાતરાએ અને પરબે જોતાં જોતાં અમે જતાં હતાં.(૧૧૭૫).
વાસાલિયા ગામમાં આગમન
.....અતિક્રમીને અમે ધીરે ધીરે વાસા લય ગામ પહોંચ્યાં. (૧૧૭૬). ત્યાં અમે એક રમણીય, પ્રચંડ વટવૃક્ષ જોયું : ' તૃન શાખાઓ અને પર્ણધટાવાળું, મેરુપર્વતના શિખર સમું, ક્ષાગણોનું રહેઠાણ અને પ્રવાસીઓ માટે વિસ્મયકારક. તેની પડોશમાં રહેનારાએ અમને આ પ્રમાણે વાત કરી (૧૭૭-૧૧૭૮) : “ કહેવાય છે કે નિગ્રંથ ધર્મતીર્થના ઉપદેશક, શીલ અને સંવરથી સજજ વર્ધમાનજ તે તેમની આધસ્થ અવસ્થામાં અહીં વાસો રહ્યા હતા, (૧૧૭૯). મહાવીર અહી વર્ષાકાજમાં વાસો રહેલા તેથી અહીં આ “વાસાલિય” નામનું ગામ વસ્યું. (૧૧૮૦). દેવ, મનુષ્ય, યક્ષ, રાસ, ગાંધર્મ અને વિદ્યાધરએ જેને વંદ કર્યો છે તેવું આ વટવૃક્ષ જિનવરની ભક્તિને લીધે પૂજનીય બન્યું છે.” (૧૧૮૧).
તેની આ વાત સાંભળીને અમે બન્ને વાહનમાંથી ઊતર્યા. અત્યંત સહર્ષ અને ઉત્સુક મને, રોમાંચ અનુભવનાં, ને વડને પ્રત્યક્ષ જિનવર સમો ગણીને ઉત્તમ ભક્તિપૂર્વક મસ્તક નમાવીને અમે તેના મૂળ પાસે દંડવત પ્રણામ કર્યા. (૧૧૮૨-૧૧૮૩). હાથ જોડીને હું બેલી, “હે તરુવર, તું ધન્ય છે, કૃતાર્થ છે કે તારી છાયામાં મહાવીર જિન રહ્યા હતા.” (૧૧૮૪). વડની પૂજા અને ત્રણ વાર પ્રદક્ષિણા કરીને અમે પુષ્ટિ અને તુષ્ટિ ધરતાં વાહનમાં બેઠાં. (૧૧૮૫). વર્ધમાન જિનની એ નિશીહિયા (= અભ્યાવધિ વાસસ્થાન)નાં દર્શન અને વંદન કરીને હર્ષ અને સંવેગ ધરતી હું મારી જાતને કૃતાર્થ માનવા લાગી. (૧૧૮૬).
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४८
तरंगलाला
तो तत्थ पिएण समं सोक्ख-गणं कुलहरस्स माणती। एगागिहत्थि-गामं अइच्छिया कालि-गामं च ॥११८७ वासाय अइगया मो नगरिं साहंजणि जणाइण्णं । ... भवणेहि मेह-रंभएहि... ... ...भारहिं ॥११८८ कविलास-तुंग-सिहरोवमम्मि नयरी-पमाणुण(?)-करम्मि । तत्थ निविट्ठा तुट्ठा मित्त-घरे अंति-वासिस्स ॥११८९ तत्थ य मज्जण-जेमण-उत्तम-सेज्जा-विहाण-कय-पूया। जेमाविय-सव्व-जणा पडियग्गिय-पवहण-बइल्ला ।।११९० तत्थ सुहं चिय वुत्था कल्लं विच्छलिय-हत्थ-मुह-पाया। तं कुलमामंतेऊण निग्गया उग्गए सूरे ॥११९१ णाणा-विहग-गणाणं सहेण य भमर-महुयरि-गणाणं । गुरुजण-मिहो-कहाहि य गयं पि पंथं न-याणामो ॥११९२ कुम्मासहत्थि-कहिए गाम-पुराराम कित्तण-समूहे । पंथस्स य उडेसे चेइय-रुक्खे य पेच्छामो ॥११९३
अह हरिय-पत्त-सामं विस्सामं तत्थ पहिय-जूहाणं । रट्ठपह-चिंध-पढें भूमीए व पओहरं थोरं ।।११९४ कोसंबि-सीम-मउडं घण-निबिड-महल्ल-साल-वित्थरयं । सउण-गण-उत्थरंतं कुम्मास-वडं समणुपत्ता ॥११९५ निग्गलिय-धवल-जलहर-वियाण-लीला-विलंबकं तत्थ । वर-सुरभि-सरस-पुप्फोवयार-चिंचेल्लिय-पएसं ॥११९६ कय-वंदणमालीया-सोत्थिय विथिण्ण-पुण्ण-नव-कलसं । पढमं घरं गया मो सयण-परियणाकुलं रम्मं ॥११९७ आसण्ण-निद्ध-बंधव-अब्भरिहिय-मित्त-सत्थ-पच्चइया । कुम्मासवडे कोउय-सएहिं हविया दुयग्गा वि ११९८ ण्हाया कय-पडिकम्मा पउग्ग-चिचेल्लिया दुयग्गा वि । ससुर-कुलघरासण्णं नीया परितुट्ठ-मज्ज्ञ-गया ॥११९९
अहमवि य जाण सहणं(३) वरगारूढा तय समणुगच्छ। तत्तो य निग्गयाहिं धाईहिं समं स-सारसिया ॥१२०० वरिसधर-थेर-मयहर-दासोजण-तरुण-चकवालेण । अणिज्जमाण-मग्गा पुरओ वच्चामि य पियस्स ॥१२०१ अण्णं सुवण्ण-वर-भंड-मंडियं तत्थ मे पिययमो वि। . तुरग-वर-समारूढो स-वयंसो सो समन्नेइ ॥१२०२
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર ગલાલા
ne
એ પ્રમાણે તે વેળા મારા પ્રિયતમના સંગમાં જાણે કે પિયરનાં સુખશાતા માણુતાં માણતાં મેં એકાકીહસ્તીશ્રામ અને કાલીગ્રામ પસાર કર્યાં. (૧૧૮૭ ): રાતવાસા રહેવા અમે શાખાંજની નગરીમાં પ્રવેશ કર્યાં. એની વસતી ગીચ હતી, ભવના વાળાને કી રાખે તેવાં હતાં. (૧૧૮૮). ત્યાં અમે ભાગે।ળે રહેતા એક મિત્રના ધરે ઉતારા કર્યો. તે કૈલાસના શિખર સમું ઊંચુ', જાણે કે નગરીને। માનદંડ હોય તેવું હતુ. (૧૧૮૯). ત્યાં સ્નાન, ભાજન, ઉત્તમ શય્યા વગેરે સગવડે વડે અમારા આદર કરવામાં આવ્યેા. બધા માણુસેને પણ જમાડવામાં આવ્યા અને વાહનના બળદોની પણ્ સારસંભાળ લેવાઈ. (૧૧૯૦). ત્યાં સુખે રાતવાસેા કરી વળતે દિવસે સૂર્યોદય થતાં અમે હાયપગ અને માં ધાઈને અને ઘરના લેાકાની વિદાય લઈને આગળ ચાહ્યાં, (૧૧૯૧), જાતજાતનાં પંખીણાના કલરવથી, ભ્રમરવૃ ંદના ગુ ંજારવથી અને વડીલે। વિશેની પરસ્પર કહેવાતી વાતેથી અમને પથ્ કેસ ક્રાયા તેની ખબર પણ ન પડી. (૧૧૯૨). કુમાષહસ્તી ગામા, નગરા, ઉદ્યાન, કીર્તિસ્મારકા, ચૈત્યવૃક્ષો અને રસ્તાઓનાં નામ અમને કહેતા જતા હતેા અને અમે તે સૌ જોતાં જતાં હતાં. (૧૧૯૩).
ડીશાંના પાદરમાં પ્રવેશ
ક્રમે કરીને અમે લીલાં Îથી લીલાછમ દેખાતા, પચિાના વિસામારૂપ, રાષ્ટ્રીય માન કેતુ સમા, ધરતીના પુષ્ટ પચેાધર સમા, કૌશાંખીની સીમના મુકુટ સમા, પુષ્કળ ધાટી અને પ્રચંડ શાખાએમાં વિસ્તરેલા અને પંખીવૃંદ્રથી છપાયેલા એવા કુમાાષવડ પાસે આવી પહેોંચ્યાં. (૧૧૯૪-૧૧૯૫). ત્યાં રહેલા, નિર્જળ શ્વેત જલધરના ચંદરવાની શાભાના ઉપહાસ કરતા, ઉત્તમ પ્રકારનાં તાજા સુગંધી માંગલિક પુષ્પાથી શાલતા આંગણાં વાળા, લટકતી વંદનમાળા, અને મેટા સાથિયા વચ્ચે મૂકેલા નવા પૂર્ણ કલશવાળા, રમણીય તથા વજા અને પરિજનેાથી ઉભરાતા એવા પ્રથમ ધરમાં અમે પ્રવેશ કર્યાં. (૧૧૯૬-૧૧૯૭). નિકટવર્તી સ્નેહી, સ્વજન, આદરણીયા અને મિત્રોના વૃંદથી વિશ્વસ્ત બનેલાં એવાં અમને બંનેને સેંકડ। ભાંગલિક વિધિ સાથે કુમાષવડ નીચે સ્નાન કરાવ્યું. (૧૧૯૮). સ્નાન કરીને પ્રસાધન અને ઉચિત આભરણથી સજ્જ બનેલાં અમને બંનેને પ્રસન્ન સ્વજનાના વૃંદ વચ્ચે શ્વશુરગૃહ અને પિયરધર તરફ્ લઈ જવામાં આવ્યાં. (૧૧૯૯).
નગરપ્રવેશ
હું પણ ઉત્તમ વાહનમાં ચડીને પાછળ ચાલી (?). મારા ઘરેથી બહાર નીકળેલાં ધાત્રી, સારસિકા, વર્ષધરા, વૃદ્ધો, વ્યવસ્થાપા, જુવાનિયા અને દાસીજંતથી અનુસરાતી હું પ્રિયતમની આગળ પ્રયાણ કરીરહી હતી. (૧૨૦૦-૧૨૦૧). સેાનાનાં આભૂષણથી શણગારેલા ઉત્તમ અશ્વ પર બેઠેલા મારા પ્રિયતમ તેના મિત્રા સહિત મારી પાછળ આવતા હતા. (૧૨૦૨).
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
भाउज्जाया य महं दर्दु जे निग्गया स-परिवारा । ता वि य वर-जाण-गया अइंति नगरिं मए समयं ।।१२०३ वसणुस्सव-दोस-गुणा गमणागमणं पवेस-निक्खमणं । अहियं पहाण-पुरिसस्स सव्व जण-पायडा होति ।।१२०४
पुण्णाह-सउण-दाहिण-पसत्थ-बह-मंगल-निमित्ता । कोसंबिमइंगया मो देव-दारेण तुंगेण ।।१२८५ आसीय(?) समुह-पंडर-सुगंध-पुष्कोवयार-चिंचइयं । नर-नारि-दसणूसुय-समुवस्थिय रुद्ध-पेरंतं
॥१२०६ उभओ-पास-समुट्ठिय-महंत-पासाय-पंति-सोभतं । रायपहमइगया मो बहु-विपणि-पसाहिय-पएसं ॥१२०७ वाय-परियत्तिएकमुहियं व पंकय-वणं जहा फुल्लं । तह जण-मुह-पउम-वणं च अम्ह-हुत्तं तहिं जायं ॥१२०८ आबद्ध-पंजलि समुज्जओ जणो तत्थ राय-मग्गम्मि । अवयासेइ व कंतं पेम्मुप्फालाहिं दिट्ठीहिं ॥१२०९ दट्ठ न तिप्पति जणो पियं पवासाहि आगयं संतं । घण-संकेय-विमुक्त चंदमिव समुट्ठियं सरए ॥१२१० वद्धावण-आसीसा जणस्स स-बंभणस्स राय-पहे । अंजलि-पाहुडगाणि य न पहुप्पइ गिहिउँ रमणो ॥१२११ बभण-सवण-गुरु-वया ठिएण(?) सीसेण नमइ पंजलिओ। अवयासेइ वयंसे सेसं आभासइ जणं च ॥१२१२
सो एस चक्कवाउ त्ति बेति केई स-विम्हिया पुरिसा । जो सेद्वि-चित्तपट्टे वाहेण हओ मओ लिहिओि ।।१२१३ जा चक्कवाय-जुवती चक्कायं अणुमया तहिं लिहिया । सा गहवइस्स धूया जाया भज्जा य एयस्स ॥१२१४ सत्थ-विहाण-विणिम्मिय-चित्त-पणट्ठा(?) इहं पुणो किह ता। सु-समाहियं जुवलयं देब्वेण अहो इमं सुट्ठ ॥१२१५ सग्घो त्ति केइ लट्ठो त्ति केइ अहो विणीओ त्ति केइ सूरो त्ति । अभिजाओ त्ति य केई बहु-विज्जो सच्चइज्जो(?)त्ति ॥१२१६ सो एव रायमग्गे पसंसिओ पिययमो बहजणेणं । निययं भवण-विमाणं कमेण पत्तो मए समयं ॥१२१७ तत्थब्भट्टिय-परितुटू-परियण-उवणीय-अग्घ-कय-पूओ। कय चुडुली-मंगलओ आसी-वयणे परिच्छंतो ॥१२१८
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
મારી બેનઈએ તેમના પરિવાર સાથે મને મળવા આવેલી તેઓ પણ ઉત્તમ વાહનોમાંબેસીને મારી સાથે નગરપ્રવેશમાં જોડાઈ. (૧૨૦૩). મોટા માણસોનાં સંકટને ઉત્સવ, દોષ ને ગુણ, જવું ને આવવું, પ્રવેશ અને નિર્ગમન લોકો નાં સર્વવિદિત બનતાં હોય છે. (૧૨°૪).
સામૈયું
માંગલિક તૂર્ય, શુભ દક્ષિણ શકુન અને અનેક મંગળ નિમિત્ત સાથે અમે ઉન્નત દેવદ્વારમાં (પૂર્વધારમાં) થઈને કૌશાંબી નગરીમાં પ્રવેશ કર્યો. (૧૨૦૫). તે પછી માંગલિક શ્વેત, સુગંધી પુખેથી શણગારેલા, જોવાના કુતૂહલવાળાં નરનારીનાં ટોળાંની બંને બાજુ ભીડવાળા, બંને બાજુ ઊંચા પ્રાસાદની શ્રેણીથી મંડિત અને હાટોની એળથી શોભતા રાજમાર્ગમાં અમે પ્રવેશ્યાં. (૧ર૦૬-૧૨૧૭). જેમ કિસિત કમળવન પવનના ઝપાટે એક તરફ મુખ વાળે, તેમ લોકોનાં મુખપઘોને સમૂહ અમારા તરફ ભળેલો હતો. (૧૨૦૮). ઉસુક લોકે હાથ જોડીને પ્રેમે ઉભરાતી દષ્ટિ વડે મારા પ્રિયતમને જાણે કે ભેટી રહ્યા હતા. (૧૨૯). પ્રવાસેથી પાછા આવેલા પ્રિયતમને જોતાં લેક ધરાતા ન હતા–જેમ મેઘસંસર્ગથી મુક્ત બનેલા શરદચંદ્રના ઉદયને જોતાં ન ધરાય તેમ. (૧૨૧૦). રાજમાર્ગ પરના બ્રાહ્મણોની આશિષ તથા અન્ય લોકોની વધામણી અને હાથ જોડીને કરાતું અભિવાદન સ્વીકારવામાં મારે સ્વામી પહોંચી શકતો ન હતો. (૧૨૧૧). તે બ્રાહ્મણ, શ્રમ અને વડીલને હાથ જોડી મસ્તક નમાવીને વંદન કરતો હતો, મિત્રોને ભેટતો હતો, તો બાકીના સૌ લોકોની સાથે સંભાષણ કરતો હતે. (૧૨૧૨).
કેટલાક લોકો બોલતા હતા : શ્રેછીના ચિત્રપટ્ટમાં જે ચક્રવાક વ્યાધથી વીંધાઈને મૃત્યુ પામેલે ચીતર્યો હતો તે આ પોતે જ છે (૧ર૧૩); ને તરુણુ ચક્રવાકી ચક્રવાકની પાછળ મૃત્યુને ભેટતી ચીતરી હતી તે જ આ નગરશેઠની પુત્રી તરીકે અવતરી અને પિતાની પત્ની બની. (૧૨૧), શાસ્ત્રોક્ત વિધિ પ્રમાણે બનાવેલા ચિત્રના બે પરસ્પર અનુરૂ૫ યુગલને ફરી પાછું રે કેવું સરસ જોડી આપ્યું ! (૧૨૧૫). કેટલાકે તેને લાધ્ય કહ્યો, કેટલાકે સુંદર, કેટલાકે વિનીત, કેટલાકે રો, કેટલાકે અભિજાત, કેટલાકે અનેક વિદ્યાને જાણકાર તો કેટલાકે સાચે વિદ્યાવંત-–એ પ્રમાણે રાજમાર્ગ પરના અનેક લોકોની પ્રશંસા પામતે મારો પ્રિયતમ મારી સાથે પોતાના દેવવિમાન સમા પ્રાસાદમાં આવી પહોંચે. (૧૨૧૬–૧૨૧૭). આનંદિત પરિજન ઊઠીને તેની સામે આવ્યા અને લાવેલી પૂજા સામગ્રીથી તેની પૂજા કરી; ઊંબાડિયા વડે ઓળઘોળ કરવામાં આવ્યું અને આશીર્વાદ ઉચ્ચારાયા. (૧૨૧૮). દહીં, લાજા અને
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५२
तरंगलोला
दहि-लाय-सुद्ध-पुप्फेहि तत्थ कय विउल-देवया पूयं । विरइय-बंदणमाल स-कमल-कलसुज्जल-हारं ॥१२१९ तं सो भवणमइगओ सहसा बीय कोट्ट-लद्वे(?) । पुण्ण-मणोरह-सुमणो मए समयं समुत्तिण्णो ॥१२२० अप्प-कय-दोस-लज्जिय-विजंभिया तो तहिं अइगया है । ससुर-कुलस्स विसालं जणाकुलं अंगणं रम्मं ॥१२२१
सव्व-कुलेण-समग्गो तत्थ य पुव्वागओ गहवई मे । सत्थाहेण समं अच्छइ य पवरासण-निसण्णो ॥१२२२ अह अम्हे संभंता तेसिं पच्चक्ख-देवभूताणं । पाय-कमलेसु निवडिया अम्हे आलोयमाणाणं ।।१२२३ तेहि य मो अवगूढा सीसे अग्घाइऊण य सुदिढे । आणंद-अंसू-विगंधिएहिं अच्छीहिं तं वेलं ॥१२२४ अम्मा-सास्य य पायएसु निवडंतया समवगूढा । अहियमणाह-परुण्णाहिं पण्हयं मुंचमाणीहि ॥१२२५ अहयं च भाउगाणं जह-कर्म विणय-नमिय-सिर-कमला। पाएसु निवडिया मो बाह-जल भरिय-अच्छीणं ॥१२२६ अण्णोय जो जणो मे अंजलि-करण संभासिओ सव्यो ।। सव्वो य पेस-वग्गो पडिओ पाएसु तत्थम्हं ॥१२२७ धाइ य पुव्घ-धरियं बाहं मुंचइ य सा य सारसिया । ताहे निप्परिहासं तुसार-सलिलं लयाउ व्व ॥१२२८ गहवइ-सत्थाहाणं च तत्थ मुह-धोवणं गय-मुहेणं ।। भिंगारेणुवणीयं जं पुण य(?) कंचण-मुहेण ॥१२२९ सव्वेणम्हे बंधव-जणेण संजाय-कोउहल्लेण । तत्थासीणा सत्था पुव्व-भवं पुच्छिया घरिणि ।।१२३० तेसिं साहइ रमणो रमणिज्जं चक्कवाय-जाई तं । सव्वं जहाणुभूयं मरणंतं विप्पओगं च ॥१२३१ तं चित्त-कम्म-कारण-समागम तह घराउ निग्गमणं । नावाए अवक्कमणं उत्तरणं चोर-हरणं च ।।१२३२ जीयस्स य संदेहं पल्लीए वि य व(?) तं मज्झ । तप्तो पलाणमणुपालणं च तं तक्करेण कयं ॥१२३३ अडवीओ निग्गमणं गाम-पवेसं च आणुपुठवीए । कुम्मासहत्थि-संदसणं च कहियं पिययमेण ॥१२३४ सोऊण य वुत्तंतं कहियं तं अम्ह अजउत्तण । सोएण दो-वि पक्खा अम्हाणं तो परोइंसु ॥१२३५
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા
પવિત્ર પુપો વડ દેવતાઓની મોટા પાયા પર પૂજન કરવામાં, એટલે જ્યાં વંદનમાળાઓ લટકાવવામાં આવી છે અને દ્વાર પર કમળવાળા ઝળહળતા કળશ મૂક્યા છે તેવા અને ફરતા કેટથી શોભતા તે મહાલયમાં, પૂરા થયેલા મનોરથને કારણે પ્રસન્ન એવા મારા પ્રિયતમે પ્રવેશ કર્યો અને અમે બંને ત્યાં ઊતર્યા. (૧૨૧૯-૧૨૨૦) પછી, કરેલા અપરાધને લીધે લજજા પ્રકટ કરતી એવી મેં પણ લોકોની ભારે ભીડવાળા શ્વસુરગૃહના વિશાળ ને સુંદર પ્રાંગણમાં પ્રવેશ કર્યો. (૧૨૨૧).
સ્વાગત અને પુનર્મિલન
ત્યાં ઘરના બધા માણસોની સાથે એને શ્રેષ્ઠી સાર્થવાહની સાથે ઊંચા આસન પર બેઠેલા હતા. (૧૨૨૨). એટલે અમને જોઈ રહેલા, સાક્ષાત દેવ સમા એ વડીલના ચરણકમળમાં અમે હાંફળાફાંફળાં નમી પડવાં. (૧૨૨૩). તેમણે અમને આલિંગન દીધું, અમારાં મસ્તક સૂયાં, અને આંસુની ગળતી બને તે વેળા અમને ક્યાંય સુધી તેઓ જતા રહ્યા. (૧૨૨૪). પછી મારાં સાસુજીના પગમાં અને પડ્યાં. અઢળક અ સુ સારતાં, પાને મૂકતાં તે અમને ભેટવ્યાં. (૧૨૨૫). તે પછી હું વિનયથી મસ્તક નમાવીને અનુક્રમે, આંસુભરી આંખેવાળા મારા ભાઈઓના ચરણમાં પઈ (૧૨૨ ૬). બીજા સૌ લેકને પણ અમે હાથ જોડીને બેલાવ્યા, તયા સૌ પરિચારકવર્ગ અમારા પગે પડ્યો. (૧૨૨૭). ધાત્રી અને સારસિકાએ, રોકી રાખેલા આંસુને વહેવા દીધાં–વેલ પરથી ઝાકળબિંદુ ખરે તેમ તે ખરી રહ્યાં. (૧૨૨૮). પછી શ્રેષ્ઠી અને સાર્થવાહને માટે મેં ધોવા ગજમુખના આકારવાળી સોનાની ઝારીમાં જળ લાવવામાં આવ્યું (૧૨૨૯).
હે ગૃહસ્વામિની, રવસ્થ થઈને ત્યાં અમે બેઠાં એટલે અમારા સૌ બાંધવએ કુતૂહલથી અમારા પૂર્વ ભવ વિશે પૂછયું. (૧૨૩૦). તેમને મારા પતિએ ચક્રવાક તરીકેનો અમારો સુંદર ભવ, મરણથી થયેલો વિયોગ, ચિત્રના આલેખન દ્વારા સમાગમ, ઘરમાંથી નાસી જવું, નોકામાં બેસીને રવાના થવું, નૌકામાંથી કાઠે ઊતરવું, ચોર દ્વારા અપહરણ, ચોર પલ્લીમાં પ્રાણસંકટ, ત્યાંથી ચોરની દેખભાળ નીચે પલાયન થવું, જંગલમાંથી બહાર નીકળવું, ક્રમશઃ વસતિમાં પ્રવેશ અને કુમાષહસ્તી સાથે મિલન–એમ બધું જે પ્રમાણે અનુભવ્યું હતું તે પ્રમાણે કહી બતાવ્યું. (૧૨૩૧-૧૨૩૪). આયપુત્રે કહેલું કે અમારું વૃત્તાંત સાંભળીને અમારા બંને પક્ષોએ શાકથી સદન કર્યું. (૧૨૩૫).
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
ताएण य णे भणियं कीस महं पुव्वमेव नो कहियं । होती न आवई भे न य छायग्धं इमं हेतं ॥१२३६ थेवं पि य उवयारं अहियं सुयणो कयण्णु-भावेण । मण्णइ रिणं पिव जहा पच्चुवगारं अ-काऊणं ॥१२३७ उवयार-भरक्कंता उवयार-रिणेहि बढमाणेहिं । किह उस्ससंति पुरिसा पच्चुवयारं अ-काऊणं ॥१२३८ मंदर-गिरि-गुरु-भारं भवे भरं मत्थए कयं वहइ । सुयणो कओवयारो जाव न दुगुणं पडिकरेइ ।।१२३९ तं सफलं पुरिसं(?) काहामि आगमेऊणं । तुभं जीविय-दाणेण जेणम्हं जीवियं दिण्णं ॥१२४० एयाणि य अण्णाणि य गहवइणा तत्थ जंपमाणेण । तह अणुणीया अम्हे घरिणी सस्थाह-सहिएण ॥१२४१
तुट्ठो सयण-परियणो तत्थागमणेण णे पर-जणो य । सिग्धा य आगया णे पिय-पुच्छणयाम्म सा नगरी ।।१२४२ दिजइ इच्छा-इच्छिय-घडियमघडियं सुवण्णयं वत्थं । तालायर-मंगल-वायगाणं पिय-पुच्छयाणं च ॥१२४३ कुम्मासहत्थियस्स वि दिजइ तोसेण कणय-लक्खं ति । एक्काभरणं च पुणो दिण्णं मह सव्व-सयणेहिं ॥१२४४ कइवय-दिवसेसु तओ कुलघर-विभवाणुरूय-रमणीयं । वत्तं विवाह-कम्मं अणण्ण-सरिसं पुरवरीए ॥१२४५ तं च अणण्ण-सरिच्छे कमेण वत्तं महूसवं अम्हं । पेच्छणयमणोवमयं आचिक्खणकं वहु-जणस्स ।।१२४६ अम्हं दो-बि कुल-घरा पीइ-निरंतर-सिणेह-संबद्धा । एक्क-कुलं पिव जाया सम-सुह-दुक्खेण य गुणेण ।।१२४७ पंच अणुव्वयाइं महव्वए(?) मह पिओ गहेच्छीय । अवगाढो य विसालं जिण-वयण-सुई अमयभूयं ॥१२४८ सव्व-मणोरह-परिपूरगं च पुण्ण-मणोरहंसि मए । उज्जमियं जह भणियं तवयं आयंबिलट्ठ-सयं ॥१२४९ भणिया य चेडिया मे जइया पिय-संगया गया अहयं । का आसि वट्टमाणी तुझं च घरे च णे तइया ।।१२५०
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાલાલા
પિતાએ અમને કહ્યું, “ તમે પહેલાં મને આ વાત કેમ ન કરી ? તો તમને આવી બાફત ન આવતા અને આ અપવાદ ન લાગત. (૧૨૩૬). સજ્જન પોતાના પર ઉપકાર છેડે હોય તો પણ, જ્યાં સુધી તે પ્રત્યુપકાર ન કરે ત્યાં સુધી, ઋણની જેમ, કૃતજ્ઞભાવે તેને ઘણે મોટો માને છે. (૧૨૩૭). ઉપકારના ભારે ચંપાતા પુરુષો ઉપકારના વૃદ્ધિ પામતા ઋણ નીચે, પ્રત્યુપકાર કર્યા વિના કઈ રીતે ઉચ્છવાસ લઈ શકતા હશે? (૧૨૩૮). કરેલા ઉપકારનો જ્યાં સુધી પોતે બમણો બદલે ન વાળી શકે ત્યાં સુધી સજજન મંદરપર્વતના જેટલે ભારે બોજ પોતાના મસ્તક પર વહે છે. (૧૨૩૯). જેમણે તમને જીવિતદાન આપીને અમને પણ જીવિતદાન આપ્યું તે માણસને હું ન્યાલ કરી દઈશ (2)' (૧૨૪૦). એવાં અનેક વચને કહીને, હે ગૃહસ્વામિની, શ્રેણી અને સાર્થવાહે અમારાં મન મનાવી લીધાં. (૧૨૪૧).
અમારા સ્વજનો, પરિજનો તેમ જ ઇતરજને અમારા પ્રત્યાગમનથી ઘણા રાજી થયા. નગરીના લોકો તે જ વેળા અમારું કુશળ પૂછવા આવ્યા. (૧૨૪૨). કુશળ પૂછવા આવનારાઓને તેમ જ મંગળવાદક અને મંગળપાઠકોને સેનું તથા સોનાનાં આભૂષણની યથેચ્છ ભેટ આપવામાં આવી. (૧૨૪૩). કુભાષહસ્તીને પ્રસન્નતાપૂર્વક એક લાખ સોનામહાર અને મારા સૌ સ્વજનેના તરફથી એક એક આભૂષણ આપવામાં આવ્યું. (૧૨૪૪).
વિવાહેન્સવ
કેટલાક દિવસ પછી મારા કુલીન કુટુંબના વૈભવને અનુરૂપ અને નગરમાં અપૂર્વ એવો અમારો સુંદર વિવાહત્સવ ઉજવાયો. (૧૨૪૫). અમારો તે અનુપમ વિવાહ મહોત્સવ લોકોને માટે અસાધારણ દર્શનીય અને સૌની વાતને વિષય બની ગયે. (૧૨૪૬). અમારા બંને કુલીન કુટુંબ નિરંતર પ્રીતિ અને સ્નેહથી બંધાયેલાં અને પરસ્પરનાં સુખદુઃખના સમભાગી બનીને એક જ કુટુંબ જેવા બની ગયાં. (૧૨૪૭).
મારા પ્રિયતમે પાંચ અણુવ્રત તથા ગુણવ્રત લીધાં અને અમૃતરૂ૫ જિનવચનના અગાધ જળમાં તે મગ્ન બન્યો. (૧૨૪૮). મારા બધા મનોરથ પૂરા થયા હોવાથી મેં પૂર્વે કરેલા, સર્વ મનોરથ પૂરનારા એકસે આઠ આંબેલના તપનું ઉજમણું કર્યું. (૧૨૪૯).
પછી મેં દાસીને પૂછ્યું, “પ્રિયતમની સાથે જ્યારે હું ચાલી ગઈ તે વેળા અમારા ઘરમાં અને તારા સંબંધમાં શું શું બન્યું હતું ?” (૧૨૫૦).
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५६
तरंगलाला
तो जंपइ सारसिया भूषणमाणेहि पेसिया अहय । तुब्भेहिं निय-भवणं पट्टविया तो गया अहयं ॥१२५१ पेच्छं वक्खित्त-जणं दारं च अवंगुयं अणारक्खं । तो भवण-मज्झ-पत्ता अप्प-भय-ससंकिया अहयं ॥१२५२ तत्थ य ते गब्भहरे सव्वाभरण-भरियं गहेऊण । वर-नगर-सार-भूयं करंडयं तो नियत्ता हं ॥१२५३ तत्थ य अपेच्छमाणी तुब्भं परिमग्गिऊण सव्वत्तो । रयण-करंडय-हत्था घरं विसण्णा नियत्ता मि ॥१२५४ हा मज्झ सामिणि त्ति य पुणो गब्भहरयं पलोयंती । तत्थ पडिया मि हियए तल-प्पहारं च दाऊण ॥१२५५ पञ्चागया य जाहे कमेण एक्कल्लिया विलवमाणी । चिंतेउं आढत्ता इमाणि हियएण हं तत्थ ।।१२५६ चिंतेमि य तत्थ महं काही कण्णा-कएण सिद्धि त्ति । तीसे परम-रहस्सं जइ से(?) एयं न साहिस्सं ॥१२५७ साहामि सा वि होही निच्छिन्ना दीहराए रत्तीए । मज्झ वि य दाणिं होही कहिए बहुओ इमो दोसो ॥१२५८ एयाणि य अण्णाणि य अणुचितंतीए एव हियएणं । सयण-वरए गया मे निद्दा-वंझा ततो रत्ती ॥१२५९
सेट्टिस्स मया सिटुं पहाय-कालम्मि पाय-वडियाए । तं तुह जाइ-स्सरणं गमणं च समं पिययमेणं ॥१२६० एयं सोऊण य से कुलमाणमणूणगं वहंतस्स । राहु गहिओ व्व चंदो मुह-चंदो निप्पभो जाओ ॥१२६१ धी धी अहो अकज्जं ति गहवती करयलं विहुणमाणो । तणइय कुल-वंसो णो हा जह अयसेण डज्झिज्ज ॥१२६२ सयमागय रहंगस्स (?) नत्थि दोसो उ सत्थवाहस्स । सच्छंद-कज्ज-तुरियाए एस दोसोम्ह धूवाए ॥१२६३ सलिल-परियत्त-मूले पाडेंति सए तडे जह नदीओ।. पाडेंति दुसीलाओ तह कुल-माणे महिलियाओ ॥१२६४ दोस-सयाण करणी मलिणी विउलस्स घर-कुडुंबस्स । धण्णस्स जीव-लोए कुलम्मि धूया न जायंति ॥१२६५ जं पयइ-भद्दयस्स वि अबसस्स विसव्व-बंधव-जणस्स। विणिवोइय-चारित्ता जावज्जीवं कुणइ दाहं ।।१२६६
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલીલા
૧૫૭
સારસિકાએ આપેલે ઘરને ઝાંત
એટલે સારસિકા બેલી, “તું મારા ઘરેણાં લઈ આવ–એ પ્રમાણે તે મને મોકલી એટલે હું આપણું ઘરે ગઈ. (૧૨૫૧). ઘરના લોકો કામકાજમાં વ્યરત હતા. દ્વાર ખુલ્લું અને ચકી વગરનું હતું એટલે સહેજસાજ ડરતી હું મહાલયની અંદર પહોંચી. (૧૨પર). ત્યાં અંતઃપુરના ઓરડામાંથી બધાં અત્યંત મૂલ્યવાન આભૂષણોથી ભરેલે કરંડિયો લઈને હું પાછી ફરી. (૧૨૩). તન ન જોતાં મેં ત્યાં બધે શોધ કરી, અને પછી વિષાદપૂર્ણ ચિરો હાથમાં રત્નકરંડક સાથે હું ઘરે પાછી ફરી. (૧૨ ૫૪).
હાય મારી સ્વામિની !” એવા વિલાપવચન સાથે અંત:પુરને નિહાળતી, છાતી ફૂટતી હું ભય પર ઢળી પડી. (૧૨૫૫). ભાનમાં આવતાં, એકલી એકલી વિલાપ કરતી હું ત્યાં આ પ્રમાણે મારા મનમાં વિચારવા લાગી (૧૨૫૬), “જે હું જાતે જઈને કન્યાની આ અત્યંત ગુપ્ત વાત નહીં કહું તો મને તે બદલ શિક્ષા થશે. (૧૨ ૫૭). તો મારે વાત જણાવી દેવી જોઈએ. લાંબી રાતને અંતે તે પણ દૂર છટકી ગઈ હશે, અને કહી દેવાથી મારા અપરાધ પણ હળવો થશે.” (૧૨૫૮). મારા મનમાં આવ્યું આવું ચિંતવતાં શયનમાં મેં એ નિદ્રારહિત રાત વિતાવી. (૧૨૫૯). પ્રભાતકાળે મેં શ્રેષ્ઠીના પગમાં પડીને તારા પૂર્વ જન્મના મરણની અને પ્રિયતમ સાથે નાસી ગયાની વાત કરી. (૧૨૬૦).
શેઠનું દુઃખ અને રોષ
એ સાંભળીને અત્યંત કુલાભિમાન ધરતા એવા તેનો મુખચંદ્ર રાહમસ્યા ચંદ્રની જેમ નિસ્તેજ બની ગયે. (૧૨૬૧). ધિક્કાર છે ! ધિક્કાર છે, અરે કેવું ન કરવાનું કર્યું !” એ પ્રમાણે શ્રેષ્ઠી હાથ ધુણાવતો બેલવા લાગ્યો. ‘હાય ! અમારું કુલીન ગોત્ર અપકીર્તિ થી ઘાસની જેમ સળગી જશે. (૧૨ ૬૨). તે પોતે તેને ઘેર ગઈ, એટલે આમાં સાથ વાહનો કશો વાંક નથી. પોતાનો સ્વછંદી હેતુ પાર પાડવા ઉતાવળી થયેલી અમારી દીકરીનો જ વાંક છે. (૧૨૬૩). જેમ જળપ્રવાહના ઘુમરાવાથી નદીઓ પિતાના તટને તોડી પાડે છે, તેમ દુરશીલ સ્ત્રીઓ કુલના અભિમાનને નષ્ટ કરે છે. (૧૨૬૪). સેંકડો દેવા ઊભા કરનારી, ભાદાર કુટુંબને મલિન કરનારી પુત્રી આ જગતમાં જેના કુળમાં ન જન્મ તે જ ખરા ભાગ્યશાળી (૧૨૬૫), કારણ કે પતિત ચારિત્ર્યવાળી પુત્રી સ્વભાવે ભલા અને પરવશ એવા સૌ બાંધને જીવનભર હદયદાહ આપે છે. (૧૨૬૬). કપટથી
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
कहगस्स उ वीसंभं कइयव-चड्डयारियाग महिलाणं ।। दप्पण-गयं व रूवं दुग्गेझं जो होहि सयं ॥१२६७ भणियं च तेण कीस हु एयं पुव्वं न ते मह कहियं । तस्सेव य दिज्जती नेयं विच्छायणं होतं ॥१२६८ तो बेमि तीए किर साविया मि नियएण जीविएंण त्ति । रवखह रहस्समेयं जा ताव मिलेमि तस्स त्ति ॥१२६९ समयं च रक्खमाणी अओ मए भय-वसाए नो कहियं । जं न हु निवेइयं भे तस्स पसीयंतु भे पाया ।।१२७०
सोऊण एयमत्थं च सेट्टिणी सा गया तहा मोहं । छायग्ध च गणंती सामिणि तुज्झ विओगं च ॥१२७१ ददळूण य तं पडियं सहसा रोएति विस्सरं दीणं । गरुल-प्पवेविरं पिव नाग कुलं(?) ॥१२७२ पच्चागय-पाणाए तत्थ विलाव-करणं अणेग-विहं । घर-सामिणीए रुण्णं रोयावणयं बहु-जणस्स ॥१२७३ सव्वे य भाउया ते स-कलत्ता परियणा वि केई य । रोयंति कलुण-कलुणं सामिणि विरहे तुहं तइया ॥१२७४ रोत्तण य स विलावं धूआ नेहेण मउय-हिययाए । अब्भत्थिओ य सेट्ठी विण्णविओ तत्थ अम्माए ।।१२७५ सीलेण विसुद्धाणं जस-लुद्धाणं पि जाइया धूया । दो आणेइ अणत्था धूअ-विओगो य अयसो य ॥१२७६ पुव्व-कय कम्म-निव्वत्तएण सव्वं विहाण-विहिएण । हवइ सुभं असुभं वा सव्वो सवसो व अवसो वा ॥१२७७ न हु दोसो दायव्वो तीसे सील-विणएण कलियाए । कुडिलेण जीवलोए. सा तह नीया कयांतेण ।।१२७८ जह से जाती सरिया जइ पुत्व-पई च अणुगया निययं । अप्पो हु होइ दोसो आणिज्जउ बालिया मे त्ति ॥१२७९ सुकुमालिया तणुइया सुद्ध-हियं बहु-जणस्समण-हरणिं । नो जीविउं समत्था खणं पि धूयं अ-पेच्छंती ॥१२८० इय सेट्ठिणीए पाय-वडियाए कलुणं भणंतीय । . नेच्ळतो तो वि बला तह त्ति मण्णाविओ सेद्री ॥१२८१
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૧૫૯
મીઠું બોલીને અન્યને વિશ્વાસ ઉપજવતી સ્ત્રીનું : દર્પણમાંના પ્રતિબિંબ બની જેમ દુલ્ય હોય છે.” (૧૨ ૬૭).
- પછી તેણે મને પૂછયું. “તે મને આ વાત પહેલાં કેમ ન કરી? તો હું એને જ તેને હાથ સંપત અને તો આ કલંક તો ન ચોંટત'. (૧ર૬૮). એટલે મેં કહ્યું, “તેણે મને પોતાના જીવતરના સોગંદ દઈને કહેલું કે હું જઈને તેને ન મળે ત્યાં સુધી તારે મારું આ રહસ્ય જાળવવું. (૧૨૬૯). તેને આપેલા વચનનું પાલન કરવા અને ડરના માર્યા હું કહી ન શકી. તમને આ વાત નિવેદિત ન કરી તે અપરાધ બદલ હું તમારાં ચરણની કૃપા યાચુ છું.' (૧૨૭૦).
શેઠાણીનો વિલાપ
આ વાત સાંભળતાં શેઠાણી અપકીતિન અને તારા વિયોગના વિચારે મૂર્શિત થઈ ગઈ (૧૯૭૧) તેને એકાએક ઢળી પડેલી જોઈને ઘરના બધા માણસો ગરુડથી જતા નાગકુળની જેમ દીનભાવે ચિત્કાર કરી રડવા લાગ્યા. (૧૭). ભાનમાં આવતાં શેઠાણી અનેક પ્રકારે વિલાપ કરતી રડવા લાગી, જેથી અનેક જણને રેણું આવી ગયું. (૧૨૭૩). તે વેળા તારા સૌ ભાઈઓ, તેમની પનીઓ તથા કેટલાક પરિજનો પણ, હે સ્વામિની, તારા વિયોગે અતિ કરુણ રુદન કરવા લાગ્યા. (૧૨૭૪). પુત્રી પ્રત્યેના રહને કારણે કરુણ સદન કરતાં કરતાં કોમળ હદયવાળી તારી અમ્માએ શેઠને વીનવણી કરીને આ પ્રમાણે અભ્યર્થના કરી (૧૨૭૫), 'વિશુદ્ધ શીલવાળા અને કુળના યશમાં લુબ્ધ લોકોને પુત્રી જમીને બે અનર્થનું કારણ બને છે : પુત્રીવિયોગ અને અપયશ. (૧ર૭૬). પૂર્વે કરેલા કામના પરિણામરૂપ જે બધું વિધાન વિહિત હોય તે પ્રમાણે શુભ કે અશુભ થાય કે સૌ કોઈ સવવશ કે અવશ બને. (૧૨૭૭). શીલ અને વિનયયુક્ત મારી પુત્રીને દોષ દેવો ઘટતો નથી. કુટિલ વિધિથી જ આ સંસારમાં તે દેરાઈ છે. (૧૨૭૮). જે તેને પોતાના પૂર્વજન્મ સાંભર્યો, અને પિતાના પૂર્વજન્મના પતિની પાછળ તે ગઈ, તો તેમાં તેને કશો મોટો વાંક થયે નથી. તો મારી બચ્ચીને તમે પાછી લઈ આવે. (૧૨૭૯). એ કુમળી, પાતળી, નિર્માળ હદયની, અનેકની વહાલી મારી દીકરીને જોયા વિના હું એક પળ પણ જીવી નહીં શકે.' (૧૨૮૦). એ પ્રમાણે અત્યંત કરુણ વચનો કહેતી, પગે પડતી શેઠાણીએ શેની અનિચ્છા છતાં તેને મનાવીને ‘સારું એમ કહેવાયું (૧૨૮૧),
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
तो भणइ एव भणिओ आसस आणेमि बालियं ते त्ति । सत्थाह-कुले
उवलभामि (?) १२८२ अह नियओ गह-वइयरमिणमो आगओ पवहणेणं । चा(?)वाहिएण समयं तुम्ह काहीय आगमणं ।।१२८३ कीस तुमे सा नीय त्ति मज्झ गहवइ-कुलेण रुटेण । दिण्णो रोसुम्मीसो वयण-पहारो विणयणत्थं ॥१२८४ जे मग्गिउं गयम्हे पुरिसा सोऊण तुम्ह आगमणं । ते परितुट्ठा सुंदरि तत्तो सव्वे परिनियत्ता ॥१२८५ एवं वित्थरियत्थं घरिणी परिपुच्छियाए संतीए । .. सव्व जहाणुभूयं सारसियाए महं कहियं ॥१२८६ तं तुरिय-गमण-कारण-निम्मायं मंत-कारण-निमित्तं । तीसे वि मए कहियं सामच्छं अजउत्तस्स ॥१२८७
कइवय-दिणाण तत्तो छेयायरिय-उवदेस-निम्मायं । निप्पुरिस-नाडयं पिययमस्स ससुरेण से दिण्णं ।।१२८८ तो णे सणिद्ध-बंधव-अब्भरिहिय मित्त-सत्थ-परिकिण्णा । रमिमो भवण-वर-गए पउम-सरे चक्कवाय व्व ।।१२८९ हियएहिं सुरय-वइयर-पीवर-पणयाणुराग-बध्धेहिं । न चएमो मोत्तु जे मुहुत्तमेत्तं वि अण्णोण्णं ॥१२९० कालं तं अप्पं (पि हु] पिएण-रहिया चिरं व मण्णामि । कालं निरंतर-लुद्धा रमियन्वय-चिक्कणे लग्गा ॥१२९१ मज्जण-जेमण-भूसण-सयणासण तह (?) सरीर-भोगेहिं । हिअय-सुहाहि रमंता नाडयं पच्छा य पेच्छंता ॥१२९२ आबद्ध-मल्ल-दामा चुण्ण-सुगंधेहि परिमल-समेया । एगंतरय-पसत्ता सुहमच्छामो निरूबिग्गा ॥१२९३
एव सुहेण गओ णे इच्छिय-विसय-सुह-सायर-गयाणं । . सरा गुण संपुण्णो निम्मल-गह-चंद-नक्खत्तो ॥१२९४ पत्तो य सीय-विद्दुय-वियंभियायाम-दीह-राईओ। तुरिया पह इय-सूरो सिसिरो बहु-वाय-संघाओ ||१२९५
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા તરંગવતોની શેાધ અને પ્રત્યાયન
શેઠાણીના અનુરોધથી તેણે કહ્યું, ‘તુ ધીરજ ધર, હુ તારી દીકરીને લાવી આપું છું, સાર્થવાદને ઘેર તેના કશા સમાચાર હોય તો હું મેળવું છું... (૧૨૮૨-૧૨૮૩).
‘તું શા માટે તેને બહાર લઈ ગઈ ? એ પ્રમાણે ઘરના બધા માણસોએ મને પાઠ શીખવવા રોષપૂર્વક વાગ્માણથી વીંધી. (૧૨૮૪). આપણે જે માણસો તારી શોધમાં ગયા હતા, તેઓ સૌ પાછી આવી રહી છે એવા સમાચારે છે સુંદરી, આનંદિત થઈને પાછા ફર્યા. (૧૨૮૫).” એ પ્રમાણે, હે ગૃહસ્વામિની, સારસિકાને પૂછતાં તેણે જે રીતે બધું બન્યું હતું તે મને વિસ્તારપૂર્વક કહી બતાવ્યું. (૧૨૮૬). મેં પણ આયપુત્રની સલાહથી, ગુપ્તતા જાળવવાના હેતુથી, ( તેની વાટ જોયા વિના ) ઉતાવળે નાસી જવાને નિર્ણય લીધેલો એ ખુલાસો તેની પાસે કર્યો. (૧૨૮૭).
દંપતીને આનંદવિવેદ
પછી કેટલાક દિવસ વીતતાં, સસરાજીએ મારા પ્રિયતમને, વિદગ્ધ આચાર્યોની દેખરેખ નીચે પુરુષપાત્ર વિનાનું નાટક કૌયાર કરાવીને આપ્યું. ( ૧૨૮૮). અમે અમારા
નેહીઓ, બાંધો, પૂજા અને મિત્રોના સમૂહથી વીટળાયેલાં, ઉત્તમ મહાલયમાં વસતાં, કમળસરોવરમાં ચક્રવાક સમાં, ક્રીડા કરતાં હતાં. (૧૨૮૯). પ્રેમકેલીના પ્રસંગેથી પુષ્ટ બનેલા ઉત્કટ અનુરાગથી અમારા હૃદય બંધાયેલાં હોઈને અમે એકબીજાને એકાદ ઘડી માટે પણ છેડી શકતાં ન હતાં (૧૨૯૦). પ્રિયતમના સંગ વિતાને અલ્પ સમય પણ મને ઘણે લાંબો લાગતે; બંધે સમય અમે નિબિડ પ્રેમક્રીડામાં નિરંતર રચ્યાંપચ્યાં રહેતાં. (૧૨૯૧). સ્નાન, ભોજન શણગાર; શયન, અસન વગેરે. હૃદયાલાદક શારીરિક ભોગોમાં અમે રમમાણ રહી પછી નાટક જોતાં. (૧૨૯૨). સુગંધી અંગરાગ લગાવી, પુષ્પમાળાઓ પહેરી પરપરમાં આસક્ત એવાં અમે તદ્દન નિશ્ચિત મને સુખમાં દિવસે વિતાવતાં હતાં. (૧૨૯૩).
તુચક
એવા પ્રકારના સુખમાં, યથેષ્ટ વિષયસુખના સાગરમાં સહેલ કરતાં, અમે નિર્મળ પ્રહ, ચંદ્ર અને નક્ષત્રોથી શોભતી, અનેક ગુણયુક્ત એવી શરદઋતુ પસાર કરી. (૧૨૯૪). તે પછી જેમાં ઠંડીને ઉપદ્રવ હોય છે, વધુ ને વધુ લાંબા થતી રાત્રીઓ હોય છે, સૂરજ જલદી નાસી જતો હોય છે અને ખૂબ પવન ફૂંકાતો રહે છે તેવી શિશિર ઋતુ આવી પહોંચી, (૧૨૯૫), ચંદ્ર, ચંદનલેપ, મણિ અને મોતીના હાર તથા કંકણ, તેમ જ ક્ષેમનાં
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६२
तरंगलाला
चंदो चंदण-पंको मणि-मोत्तिय-हार-वलय-वलया(?) । खोम-दुकुलं-चीणंसुयं च दोहग्गयमुर्विति ॥१२९६ सोयमइच्छिउण पुणो(?) उउ-गुण-विवरीय-विसय-सोक्खेहि । हिम-गुण-बल-विक्कतो हेमंतो कंत-सहियाणं ॥१२९७ सहयार-पुप्फ-मासो सीय-विणासो जणस्स सुह-यासो । कामस्स कम्म-मासो वसंत-मासो य अणुपत्तो ॥१२९८ निहया अजुज्झमाणा बद्धा तुरियं च अणवरज्झंता । एत्तो बहूहिं य तहा वरत्त-अंदोलया घरिणि ॥१२९९ जत्थ य पिय बल्लाणो(?) दीणाणुग्गह-
रओजणो सम्बो। अंदोलए सुतुट्ठो बद्धेसु अणावराहेसु ।।१३००
अच्छेरय-पेच्छणके पमयवणे मयण बाण-कोसंबे । रमिमो अणण्ण-सरिसं देवा षिय नंदण-बणम्मि ॥१३०१ तरु-लय-विलया-पुष्फच्छि ऊणं(?) पच्चयं उववणाणं । पुप्फमइमुत्तयाणं चंदयराहूयमसमरं (?) ॥१३०२ एवं संदरिसंतो कंतो लडह चडुयारओ मज्झ । अण्णोण्णे य सुगंधे कुसुमे केसेसु मे कुणइ ।।१३०३ एते अण्णे य बहुं तत्थ अवत्थंतरे दुम गणाणं । पेच्छंता पीइ-करा मुदिय-मणा दो वि वियरंता ॥१३०४
पेक्खामो य [प]वित्तं समणं तत्थ सुमण सिलावट्टे । हेट्ठामुहे पवित्ते निस्सोयमसोय-रुक्खस्स ॥१३०५ केस-कलावे कुसुमाणि भासिओ(?) पाउयाणि अंगाणि(?)। तिलक-विसेसक-मुह-चुण्णओ य मे पुंछिओ तत्थ ॥१३०६ एवं पिएण वि कयं विसज्जिया पाउया य कुसुमो य । उज्जल-वेसेण गुरुं अमिगंतुं जं न जुत्तं ति ॥१३०७ तो विणय-नमिय काया संजमिया स तुरिया असंभंता । अ-परिमियं रयणाणं निहिं व दळूण परितुट्ठा ।।१३०८
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગાયેલા પટકૂળ અને રેશમી વર હવે અરુચિકર બની ગયાં. (૧૨૮). શિશિર વીતતાં, વિષયસુખ માટે પ્રતિકૂળ, પતિના સંગમાં રહેલી સ્ત્રીઓને હિમરૂપી બળ ને પરાક્રમે ડરાવતી (?) હેમંત ઋતુ આવી લાગી. (૧૨૯૭). તે પછી જેમાં આમ્રવૃક્ષને જરી બેસે છે, જેમાં શીતને નાશ અને લેકોને સુખવાસ છે તે કામપ્રવૃત્તિને માસ વસંતમાસ આવ્યો. (૧૨૯૮). એ સમયે, હે ગૃહસ્વામિની, યુદ્ધમાં ભાગ ન લેવા છતાં જેમને હણવામાં આવ્યા છે (ખોડવામાં આવ્યા છે), કશે અપરાધ નહીં હતાં જેમને બાંધવામાં આવ્યા છે, તેવા દેરડાના હીંચકા ઘણું લેકોએ લટકાવ્યા. (૧૨૯૯). તે વેળા દુઃખીઓ પર અનુગ્રહ કરવા તત્પર (2) એવા સૌ લેકે વણઅપરાધે બંધનમાં રાખેલા હીંડોળા પર પ્રિયજનના સંગમાં પરિતોષપૂર્વક ઝૂલતા હતા. (૧૩૦૦).
ઉપવનવિહાર
અદ્દભુત પ્રેક્ષકવાળા પ્રમભવનમાં તથા મદન, બાણુ અને કશામવૃક્ષવાળા નંદનવનમાં દેવ સમા અમે અનુપમ ક્રીડાઓમાં રત રહેતાં હતાં. (૧૩૦૧). ઉપવનમાં તરૂલતારૂપી વનિતાને પુષ્પને શણગાર, ચંદ્રકિરણને પણ પરાભવ કરતું અતિમુક્ત લતાનું પુષ્પ વગેરે મને સુંદર અને શિષ્ટ વચનો સાથે બતાવતા મારા પ્રિયતમે મારા કેશમાં જાતજાતનાં સુગંધી કુસુમો ગૂધ્યાં. (૧૩૦૨–૧૭૦૩) ત્યાં વિહાર કરતાં અમે આ પ્રકારે એ વૃક્ષનાં વિવિધ રૂપરંગ અને આકારપ્રકાર પ્રીતિસભર અને મુદિત મને નિહાળતાં હતાં. (૧૩૦૪).
શ્રમનાં દર્શન
તે વેળા ત્યાં અમે અશોક વૃક્ષ નીચે શુદ્ધ શિલાપટ્ટ ઉપર શોકમુક્ત અને નિર્મળ ચિર બેઠેલા એક પવિત્ર શ્રમણને જોયા. (૧૩૦૫). કેશકલાપ પરનાં કુસુમો અને પગની પાદુકાઓ કાઢી નાખીને મેં તે વેળા મુખ પરનું ચૂર્ણ, પત્રલતા અને તિલક ભૂંસી કાઢળ્યાં. (૧૩૦૬). પ્રિયતમે પણ એ જ પ્રમાણે પાદુકા કાઢી નાખીને પુછપ દૂર કર્યો. કારણ કે ગુરુની પાસે ભપકાદાર વેશે જવું યોગ્ય નથી. (૧૩૦૭). તે પછી વિનયથી શરીર નમાવીને, સંયમપૂર્વક, ત્વરા સાથે છનાં આકુળ બન્યા વિના અમે અસંખ્ય રત્નોના નિધિસભા તેનાં દર્શન કરીને પતિતોષ અનુભળ્યા. (૧૩૦૮),
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगा
अह तं धम्म-गुण-निहिं माया-मय-मोह वज्जियमसंग । झाणोवओग-पडिसिद्ध-काय-वडं(?) उवगया मो ॥१३०९ सिर-विरइय-कर-कमलंजलीए विणएण परम-भत्तीए । खण संजम-मज्जायं कत्तुं सामाइयं पत्ता ॥१३१० उग्ग-उबसग्ग-सहं अव्वग्ग-मणा तहिं दुयग्गा वि । काउस्सग काऊण य स-समग्ग गुण-समग्ग ॥१३११ सव्वावस्सग-सुद्धं(?) कम्म-विहेढगं निसुढिऊण । तिविहेण विणय-कम्मं किति-कम्मं तस्स कासि म्हे ॥१३१२ काऊण य किति-कम्मं विसेसओ नीय-गोय-अप्पोयं । फासु-विहारमविग्घं च पुच्छिओ णे तव-गुणेसु ॥१३१३ तो भणइ सव्व-दुक्ख-पमोक्खणं खविय-सव्व-विसय-सुहं । पावह अव्वाबाहं अतुल-सुहं अक्खयं मोक्खं ॥१३१४ सीसेह पडिच्छेऊण तस्स वयणं कयं अ-सावज्जं । धरणियलम्मि निविट्ठा पहट्ट-मणसा दुयग्गा वि ॥१३१५ तं पि य सुठुवउत्ता विणय-भरोणमिय-जंतिया अम्हे । पुच्छामु निच्छय-सुहं जर-मरण-निवारणं धम्मं ॥१३१६ अह समय-निउण-परमत्थ-वित्थरं बंध-मोक्ख-पायडणं । इणमो सवण रसायण-मणोहरं भणइ सो समणो ॥१३१७ पच्चक्खं उवमा आणा य जिणवरुद्दिट्ठा । चत्तारि साहणाई भणियाई बंध-मोक्खस्स ॥१३१८ इंदिय-गुण-संजुत्तं आसणं दिट्ठ-दोस-गुण-सारं । जं सव्व-भोम-सिद्धं तं दव्वं जाण पच्चक्खं ॥१३१९ जं दव्वमदिट्ठ-गुणं गुणेगदेसेण दिसारमिणं । गुण-दोसेणणुगम्मइ तं दव्वं जाण . अणुमाणं ॥१३२० पच्चक्खेण परोक्खं दध्वं दव्वेण जं सु-सरिसेण । उवमिज्जइ निहोसं तं .उवमाणं वियाणाहि ॥१३२१ पच्चक्ख-परोक्खाणं दव्वाणं तिविह-काल-जुत्ताणं । जं सुय-नाण-ग्गहणं तं उवदेसं ववइसंति ॥१३२२
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
વદના
તે પછી અમે માયા, મદ ને મોહરહિત, નિઃસંગ, ધર્મગુણના નિધિસભા, ધ્યાનોપયોગથી જેણે કાયા અને વચનની પ્રવૃત્તિનો પ્રતિષેધ કર્યો છે તેવા તે શ્રમણની નિકટ ગયાં (૧૩૦૯), અને મસ્તક ઉપર અમારા કરકમળની અંજલી રચીને અમે સવિનય, પરમ ભક્તિપૂર્વક ક્ષણ પૂરતું () સંયમની પાળરૂપ સામાયિક કરવા લાગ્યાં. (૧૧૦). વળી ઉગ્ર ઉપસર્ગ સહી શકે તેવો, સમગ્ર ગુણવાળો, સંપૂર્ણ કાયોત્સર્ગ અવ્યગ્ર ચિત્તો અમે બંને જણે કર્યો. (૧૩૧૧). પછી તેમને સર્વ આવશ્યક વડે શુદ્ધ, કર્મવિનાશક, વિનયયુક્ત એવી ત્રિવિધ વંદના અમે નીચા મૂકીને કરી. (૧૩૧૨). આ પ્રમાણે વિશેષ કરીને નીચ ગોત્રની નિવારક વંદના કરીને અમે તેમને તેમની તપસ્યામાં પ્રાથક વિહાર પ્રાપ્ત થતો હોવા પર પૃછા કરી. (૧૩૧૩). એટલે તેમણે કહ્યું, ‘તમે સર્વ દુઃખોથી મોક્ષ અપાવનાર, સવ વિષયસુખનો ક્ષય કરનાર, અનુપમ સુખરૂપ, અક્ષય અને અભ્યાબાધ, મોક્ષ પ્રાપ્ત કરો.” (૧૩૧૪).
ધમંછા
તેમના આશીર્વચન મસ્તકે ચડાવીને, ભયને વિશુદ્ધ કરીને અમે બંને આનંદિત મને નીચે બેઠાં (૧૩૧૫). અને અત્યંત સાવધાન અને સંયત પણે. વિનયભારે નમતા અમે તેમને જરા ને મરણ નિવારનાર, નિશ્ચિત સુખરૂપ ધમ પૂછળ્યો. (૧૩૧૬). એટલે તે શ્રમણે આગમાં જેનો સાચો અર્થ સવિસ્તર નિશ્ચિત કરેલ છે, તેવો બંધ અને મોક્ષના તવને પ્રકાશિત કરેતો, અને કર્ણને સુંદર રસાયણરૂપ ધમ આ પ્રમાણે કડ્યો (૧૧૭) :
ધર્મોપદેશ
પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, ઉપમાન અને જિનવરે ઉપદેશેલી આજ્ઞા : આ ચાર બંધ અને મેક્ષનાં સાધન છે. (૧૩૧૮). ઈદ્રિયના ગુણથી યુક્ત, સામે રહેલું, જેના મુખ્ય ગાયબ દેખાય છે તેવું અને જે સર્વ ભોગોમાં સિદ્ધ છે તે દ્રવ્યને પ્રત્યક્ષનો વિષય જાણવું. (૧૩૧૯). જે દ્રવ્યના ગુણ જોઈ શકાતા નથી, પણ જેના ગુણુના એકાંશથી જે મુખ્યત્વે કળી શકાય છે અને એમ તેના ગુણદોષ જાણવામાં આવે છે તે દ્રવ્ય અનુમાનનો વિષય જાણવું. (૧૩૨). પ્રત્યક્ષ દ્રવ્યની સાથે તેના જેવું જે દેવરહિત દ્રવ્ય સરખાવાય તેને ઉપામનને વિષય જાણવું. (૧૩૨૧) ત્રણ કાળનાં પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ દ્રવ્યનું શ્રુતજ્ઞાન દ્વારા જે પ્રહણ થાય તેને ઉપદેશ કહેવામાં આવે છે. (૧૩૨૨).
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
वण्ण-रस-रूव-गंधा(?)सद्द-फरिस-गुण-विरहिओ निच्च । जीवो अणाइ-निहणो जिणवर-दिट्ठो निरवसेसो ॥१३२३ [सो] सासओ अजोणो अणिदिओ इंदियत्थ-परिहीणो । अप्पा अणाइ-निहणो विण्णाण-गुणो य णायव्यो ।।१३२४ जो चिदुइ काय-गओ जो सुह-दुक्खस्स वेयगो निच्चो । विसय-सुह-जाणओ वि य सो अप्पा होइ णायव्वो ।।१३२५ उवओग-जोग-इच्छा-वियक-नाण-गुण-चेट्टिय-गुणेहिं ।। [अप्पा]. अणुमायव्वो अग्गेज्झो इंदिय-गुणेहि ॥१३२६ चिता-वेयण-सण्णा विण्णाणं धारणा [य] बुद्धी य । ईहा मई वियको जीवस्स उ एय लिंगाइं ।।१३२७ जो चिंतेइ सरीरे अस्थि हु जीवो त्ति सो हु सो अप्पा । न हु .जीवम्मि अ-संते संसय-उप्पायओ अस्थि ॥१३२८ रोयइ हसइ य भूसइ बोहेइ झाइ वित्तसइ । उक्कंठइ रमइ पुणो जीवो कम्माणुभावेण ।।१३२९ अग्घाइ सुणइ पासइ रसमासायइ य वेदए फरिसं । इंदिय-गुणेहिं पंचहिं काय-गओ बुद्धि-यारेहिं ॥१३३०
परिणामेण निबंधति जीवो कम्मं सुभं व. अ-सुभं वा । तिविह-पओग-पवुत्तो मण-वयसा-काय-जोगेहिं ॥१३३१ रत्तो विरयइ कम्मं जीवो मुंचइ विरागयं पत्तो । एसो जिणोवदेसो समासओ बंध-मोक्खस्स।।१३३२ सो अण्णत्तो मुंचइ अण्णत्तो बज्झइ य बहुयरेण । कम्मेण गूढ-सत्तो मंथो विव गागरुम्मंथे ।।१३३३ अण्णत्तो मुच्चंतो गेण्हंतो कम्म-रासिमण्णत्तो । संसार-जंत-जुत्तो भमति घडी-जंत-जोगेणं ॥१३३४ सुभ-जोगो देव-गतिं वच्चइ मज्झिम-गुणेहिं माणुस्स। मोहेण य तिरिय गतिं नरयं पुण पाव-बहलेणं ॥१३३५ राग-दोस-अनिग्गह-समुट्ठिया वसि(?)णिया जिणवरेहिं । तस्स (?) समुदिट्ठा य आगमा कम्म-बंधस्स ।।१३३६ पाणवह-मुखावाया अदत्त-मेहुण-परिग्गहा कोहो । माप्सो ... माया . लालो [मओ] भयमरइ दुगुंछा य ॥१३३७ मण-वयण-काय-जोगे य मंगुले मिच्छ-दसण-पमाआ । पिसुणत्तणमण्णाणं अभिग्गहो इंदियाणं च ।।१३३८ एते अज्झवसाणेण संजुया वणिया जिणवरेहि । अट्ठ-विहस्स वि कम्मस्स बंध-हेऊ समासेण ॥१३३९
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલાં જીવતત્વ
જીવ સર્વદા વર્ણ, રસ, રૂપ, ગંધ, શબ્દ અને સ્પર્શ ગુણોથી રહિત અને આદિ-અંત વિનાનો હોવાનું જિન-વરનું દર્શન છે. (૧૩૨૩) તે આમા શાશ્વત છે, અનિ છે, ઈદ્રિયરહિત છે, ઈદ્રિયાર્થીથી રહિત છે, અનાદિ અને અનંત છે અને વિજ્ઞાનગુણવાળો છે. (૧૩૨૪). જે દેહથ હેઈને સુખદુઃખ અનુભવે છે, નિત્ય છે અને વિષયસુખનો જ્ઞાતા છે તેને આત્મા જાણો. (૧૩૨૫). આત્મા ઈદ્રિયગુણેથી અગ્રાહ્ય છે; ઉપયોગ, ગ, ઇચ્છા, વિતર્ક, જ્ઞાન અને ચેષ્ટાના ગુણોથી તેનું અનુમાન કરવાનું હોય છે. (૧૩ર૬). વિચાર, સંવેદન, સંજ્ઞા, વિજ્ઞાન, ધારણા, બુદ્ધિ, ઈલા, મતિ અને વિતર્ક એ જીવનાં લિંગે છે. (૧૩૨૭). શરીરમાં જીવ રહેલું છે કે કેમ એનો જે વિચાર કરે છે તે જ આત્મા છે; કેમકે જીવ ન હોય તો સંશય કરનાર જ કોઈ ન હેય. (૧૩૨૮), કર્મના સામથી છવ રડે છે, હસે છે, શણગાર સજે છે, બીએ છે, વિચારે છે, ત્રસ્ત બને છે, ઉકંઠિત બને છે, ક્રીડા કરે છે. (૧૩૨૯). શરીરમાં રહેલો છવ. બુદ્ધિથી સંયુક્ત પાંચ ઇન્દ્રિયોના ગુણથી ગંધ લે છે, સાંભળે છે, જુએ છે, રસાસ્વાદ કરે છે અને સ્પર્શ અનુભવે છે. (૧૩૩૦). મન, વચન અને કાયાના વ્યાપારરૂપ ત્રણ પ્રકારની પ્રવૃત્તિથી પ્રવૃત્ત થવાના પરિણામે જીવ શુભ કે અશુભ કર્મ બાંધે છે. (૧૩૩૧). આસક્ત થઈને જીવ કર્મ કરે છે, અને વિરક્ત થતાં તેને ત્યજે છે–સંક્ષેપમાં આ જ જિનવરે આપેલો બંધ અને મોક્ષને ઉપદેશ છે. (૧૩૩૨). કર્મ વડે જેનું સ્વરૂપ કંકાઈ ગયું છે તેવો છવ, ગાગરમાં મંથન કરતા. રવૈયાની જેમ, વારંવાર અહીં બંધાય છે તો તહીં છોડાય છે. (૧૩૭૩). ફચિત કર્મ રાશિને તજતો, તો ફચિત તેનું ગ્રહણ કરતો અને એમ સંસારયંત્રમાં સૂતેલે છવ, રહે ની માફક બ્રમણ કર્યા કરે છે, (૧૩૩૪). શુભ કર્મના યોગે તે દેવગતિ પામે છે, મધ્યમ ગુણે મનુષ્યગતિ, મેહથી તિર્યંચગતિ અને ઝાઝા પાપકર્મથી નરકગતિ. (૧૩૩૫).
રાગદ્વેષને અનિગ્રહથી કમ ઉત્પન્ન થાય છે તેમને જિનવરે કમબંધના ઉભાવક કથા છે. (૧૩૩૬). પ્રાણિવધ, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન, પરિચય, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, મદ, ભય, અરતિ, જુગુપ્સા, મન વચન અને કાયાના અશુભ યોગ, મિયાદર્શન, પ્રમાદ, પિશુનતા, અજ્ઞાન, ઈદ્રિયોનો અભિગ્રહ–આ સૌ સંક૯પથી યુક્ત થતાં આઠ પ્રકારનાં કર્મના બંધહેતુ હોવાનું જિનવરે નિરૂપ્યું છે. (૧૩૩૭.-૧૩૩૯). જેમ શરીર
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
नेहब्भंगिय-गत्तस्स रेणुओ लग्गए जहा अंगे । तह राग-दोस-नेहोल्लियस्स कम्मं मुणेयव्वं ।।१३४० परिणामेइ बहुविहं तं सो दोसग्गिणा महंतेण । उदरग्गिणा व पुरिसो जह पच्चक्खं च ते जीवो ॥१३४१
ओरालिए सरीरम्मि x x x x x x x एमेव जीवं(?) चत्त(?)-कम्म-सरीरो वि नायव्यो ॥१३४२ नाणस्स दसणस्स य आवरणं बेयणिज्ज-मोहं च । आउख-नाम गोयं च अंतरायं च कम्माई ॥१३४३ एते अट्ट बिहाणाए छय भेया हवंति परिमियया । गहणे य पएसग्गे निति अणुभागे विभागे य ॥१३४४ जह बीयाणि महियले बहु-प्पगाराणि विप्पइण्णाणि । नियय-गुण-पुप्फ-फल-कारणेण नाणतणमुर्वेति ॥१३४५ तह पाव-कम्मं जोगेण निबद्धं एकओ असाय-गुणं । कम्म बिविह-विवागत्तणेण नाणत्तणमुवेइ ॥१३४६ दध्वं खेत कालं भवं च भाषं च तह समासज्ज । तस्स समासुद्दिडो उदओ कम्मम्स पंच-विहो ॥१३४७ x x x x x ण अणवयग्ग परीति संसार । संसार-निमित्तं पि य भवं भवोवहओ लहति ॥१३४८ भव-पच्चइए देहं देह-निमित्त च इंदिय-विसेस । इंदिय-विसय-निमित्त मणं मणाहि विण्णाणं ॥१३४९ विण्णाण-निमित्त पि य वेदणमणुभवइ वेयण-निमित्त । सारीर-माणसाणि य पावइ दुक्खाइं तिक्खाई ॥१३५० दुक्ख-विणोयण-हेउं सुहमिच्छू बहुयरं कुणइ पावं । पावेण . तेण छुब्भइ जम्मण-मरणारहट्टम्मि ॥१३५१ नरय तिरिक्ख-जोणिं माणुस-भाव च देव लोग च । कम्मेहि भमाडिज्जइ जह-क्कम आणुपुठवीए ।।१३५२ चंडाल-मुट्ठिय-पुलिंद-वाह-सग-जवण-बब्बरादीसु । जायेति य अणुकम्मा विविहासु मणुस्स-जाईसु ।।१३५३ इंदिय-सरीर-विमलत्तणं च पडिपुण्णयं च एतेसु वसत्तं (?) सामित्त तत्तो सोभग्ग-दोहग्ग ॥१३५४: संजोग-विप्पओगे उच्चा-गोय च नीय-गोयं च । आउंय-परिभोग-वुट्टि खयं च अत्थं अणत्थं च ॥१३५५, रस्ते अण्णे य बहु-सुह-दुक्खे तत्थ जम्मण-निमित्त । पावइ अणंत-खुत्तो खुत्तो नियएसु कस्सेसु ॥१३५६
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
લા
૧૬૯
તેલને અભ્યંગ કરેલાના અંગ પર રજ ચાંટે છે તેમ રાગદ્વેષરૂપી તેલથી ખરડાયેલાને કર્યાં ચાંટે છે એમ જાણવું. ( ૧૩૪૦ ). મહાન દ્વેષાગ્નિ વડે તેને જીવવિવિધ રૂપે પરિમાવે છે—જેમ જઠરાગ્નિ પ્રત્યક્ષપણે પુરુષના ઔદારિક શરીરમાં વિવિધ પરિણામ લાવે છે......એ પ્રમાણે `શરીર યુક્ત (?) જીવને જાણવા (૧૩૪૧-૧૩૪૨ ). જ્ઞાનાવરણીય, દ નાવરણીય, વેદનીય, માહનીય, આયુષ, નામ, ગેાત્ર અને અંતરાય—એમ આઠ પ્રકારનાં ક્રર્મીના છ પરિતિ ભેદ અને ગ્રહણ, પ્રદેશ અને અનુભાગ પ્રમાણે વિભાગ થાય છે. (૧૩૪૩-૧૩૪૪) જેમ ભેયે વેરેલાં વિવિધ પ્રકારનાં બી તેના વિવિધ ગુણ અનુસાર પુષ્પ અને ફળરૂપે અનેકવિધતા પ્રાપ્ત કરે છે, તેમ યેાગથી બાંધેલુ અને અશાંત વેદનીય ગુણવાળુ એક નવું કર્મ વિવિધ પાકરૂપે અનેકતા પ્રાપ્ત કરે છે. (૧૩૪૫-૪૬ ). દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભવ અને ભાવને અનુલક્ષીને કર્માંના ઉદય પાંચ પ્રકારે નિર્દેશ્યા છે. (૧૩૪૭),
સસાર
(તે ક્રમને કારણે જીવ) અપરિમિત સાંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે. સંસારને કારણે ભવને ઉપદ્રવ થતાં તે જન્મ પ્રાપ્ત કરે છે; જન્મને કારણે શરીર, શરીરને કારણે ઇંદ્રિયવિશેષ, ઈંદ્રિય અને વિષયને કારણે મન, મનને કારણે વિજ્ઞાન, વિજ્ઞાનને કારણે તે સ ંવેદન અનુભવે છે અને સ ંવેદનને કારણે તે તીવ્ર શારીરિક અને માનસિક દુઃખે। પામે છે. (૧૩૪૮–૧૩૫૦). આ દુઃખ દૂર કરવા માટે સુખની ઇચ્છાવાળા તે પાપકર્મ આચરે છે અને તે પાપને કારણે જન્મમરણના રહેટમાં તે ફેંકાય છે. (૧૩૫૧). તેનાં કર્યાં તેને ઉત્તરાત્તર એકએક કરીને નરક, તિર્યં ચ, મનુષ્ય અને દેવની યાનિમાં ભમાડે છે. (૧૩૫૨). કર્મીનુસાર ચાંડાલ, મુષ્ટિક, પુલિંદ, વ્યાધ, શક, યવન, બા'ર વગેરે વિવિધ મનુષ્ય જાતિઓમાં તે જન્મે છે. (૧૩૫૩). ઇંદ્રિયા અને શરીરની તિળતા અને પૂર્ણતા, પરવશતા અં પ્રભુત્વ, સૌભાગ્ય અને દુર્ભાગ્ય, સ ંયોગ અને વિર્ગ, ઉચ્ચ કે નીચ ગાત્ર, આયુષ્ય અને ભેગાની વૃદ્ધિ કે ક્ષય, અ અને અનર્થી—જન્મને કારણે પેાતાનાં કર્મામાં ખૂપેલા તે આ પ્રકારના તથા અન્ય અનેક સુખદુ:ખ અનંત વાર પામે છે. (૧૩૫૪-૧૩૫૬).
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७०
तरंगलाला
नवरं एत्थ विसेसो माणुस-भावम्मि होइ जीवाणं । जं सव्व-दुक्ख-मोक्खं मोक्स्वपयमिओ हि संकमइ ॥१३५७ अण्णाण-रुक्ख-गहणे संसार-महावणे जिणवरेहिं । निव्बाण-महापंथो विज्जा चरणं च उवइट्ठो ॥१३५८ सेंजम-जोग-निरुद्धम्मि आगमे तव-विसोहिए सेसे ।। खीणम्मि सब-कम्मे कम्म-विसुद्धो भषइ सिद्धो ||१३५९ एक्क-समएण वच्चइ स इतो हि परम-पयं अणाबाहो । संसार-भय-विमुक्को लहइ सुहं अक्खयं मोक्खं ॥१३६० इह नाणा-भव-गति कारणेहि कम्महिं विप्पमुक्को सो । उद्धं सभाव-सिद्ध सिद्धस्स गती असंगस्स ।।१३६१ उवरिं अणुत्तराणं तहियं अज्जुण-सुवण्ण-संख-निभा । तेलोक-मत्थयत्था छत्त-रयण-संतिया पुढवी ॥१३६२. सिद्वी सिद्धि-क्खेतं परमं च पयं अणुत्तर-पयं च । बंभपदं(?) लोग-थूभिय त्ति वि सीय त्ति नामाइ ।।१३६३ इसीपब्भाराए सीयाए जोयणम्मि लोयंतो । तस्सुवरिमे ति-भागे सिद्धाणोगाहणा भणिया ।।१३६४ जाणंतो सव्वे भावे य अवितहं सिद्धो(?) । जं खविय-राग-दोसो तो तेण ण लिप्पइ पुणो वि ।।१३६५ जं संठाण इहइं भवं चयंतस्स चरिम-समयम्मि । आसीय पदेस घणं तं संठाणं तहिं तस्स ।।१३६६ सो आगासे सिद्धालयम्मि सिद्ध-गहणम्मि ओगाढो । अविरुद्धो तेहिं तहिं समं अणंतेहिं ॥१३६७ एव भणतं समण घरिणो साहट्ट-तणुरुहा अम्हे । इच्छामो अणुसट्टि ति बेमि सीसे निहिय-हत्था ।।१३६८ भणिओ यपिययमेणं सो साहू वंदिऊण विणएण । लद्धा हु ते सुलद्धा जं तारुण्णे विगय-संगो ||१३६९ साहेह अणुवरोहेण मज्झ कह तं सि लद्ध-सामण्णो । अणुकंपं काऊणं भयवं कोऊहलं मज्झं ॥१३७० तो तत्थ महुर-संगय-मियक्खरं निव्वियार-मज्झत्थे । इणमो कहेइ सु-मणो जिण वयण-विसारओ समणो ॥१३७१ .
चंपाए अबर-जणवयासन्ने अडवि-संसिए देसे । मिग-महिस-णेग-दीविय-वणहत्थि-कुलावतिण्णम्मि ॥१३७२
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા :
૧૭૧
મેક્ષ
પરંતુ મનુષ્ય ભવ પૂરતી જીવો માટે એટલી વિશિષ્ટતા છે કે સર્વ દુઃખોમાંથી મુક્તિ અપાવનાર મોક્ષપદમાં અહીંથી જ જઈ શકાય છે. (૧૩૫૭). અજ્ઞાનરૂપી વૃક્ષોથી ગીચ એવા સંસારરૂપી મહાવનમાં જિનવરએ જ્ઞાન અને ચરણને નિર્વાણ પહોંચવાના ધોરી માર્ગ રૂપે ચીંધ્યો છે. (૧૩૫૮). કર્મની પ્રાપ્તિને સંયમ અને એગ વડે અટકાવીને અને બાકીનાં કર્મની તપ વડે શુદ્ધિ કરીને—અને એ રીતે સર્વ કર્મનો ક્ષય કરીને કર્મવિશુદ્ધ થયેલો જીવ સિદ્ધ બને છે. (૧૩૫૯). એક સમયની અંદર તે અહી થી બાધારહિત પરમપદમાં પહોંચે છે; સંસારના ભયથી મુક્ત બને તે અક્ષય સુખવાળો મોક્ષ પામે છે. (૧૩૬૦). અનેક ભવભ્રમણ કરવામાં પ્રા થતાં કર્મોથી મુક્ત બને તે નિઃસંગ સિદ્ધોની સ્વભાવસિદ્ધ ઊર્ધ્વગતિને પામે છે. (૧૯૬૧). અનુત્તર દેવકની ઉપર ત્યાં ત્રણ લોકને મથાળે અજુન સુવર્ણ અને શંખ સમી વેત, છત્રરત્નવાળી પૃથ્વી છે. (૧૩૬૨). સિદ્ધિ, સિદ્ધિક્ષેત્ર, પરમપદ, અનુત્તરપદ, બ્રહ્મ પદ, કસ્તુપિકા અને સીતા એવાં તેનાં નામ છે.(૧૩ ૬૩). આ ઈષ~ામ્ભારા કે સીતાથી એક જન પર લેકાંત છે. તેના ઉપલા ત્રીજા ભાગમાં જ સિદ્ધોનું અવસ્થાન હોવાનું કહેલું છે. (૧૩૬૪). સર્વ ભાવોને યથાર્થ રૂપમાં જાણતો સિદ્ધ, તેણે રાગદ્વેષને ખપાવ્યા હોવાથી તેમનાથી ફરી ખરડાતો નથી. (૧૩ ૬૫ ). આ ભવને છોડતાં અંતિમ વેળાએ તેનું જે પ્રદેશના સંચયવાળું સંસ્થાન હોય તે સંસ્થાન તેનું સિદ્ધાવસ્થામાં હોય છે. (૧૩૬ ૬). તે આકાશમાં, સિદ્ધોથી ભરેલા સિદ્ધાલયમાં, અન્ય અસંખ્ય સિદ્ધોની સાથે અવિરુદ્ધ ભાવે વસે છે. (૧૩૬૭).
આ પ્રમાણે તે પ્રમાણે ઉપદેશ આપ્યો, એટલે, હે ગૃહિણી, હર્ષથી રોમાંચિત થયેલાં અમે મસ્તક ઉપર અંજલિ રચીને તેમને કહ્યું, ‘તમારું અનુશાસન અમે ઇચ્છીએ છીએ. (૧૩૬૮). પછી તે સાધુને વિનયપૂર્વક વંદન કરીને મારા પ્રિયતમે કહ્યું, “તમે ભરજુવાનીમાં સંગ તો તેથી તમે લીધેલી દીક્ષા ધન્ય છે. કૃપા કરીને મને કહે તમે કઈ રીતે શ્રાપ્ય લીધું ? હે ભગવાન, મારા પર અનુકંપા કરીને કહે, મને ઘણું જ કુતુહલ છે.” (૧૩ ૬૯– ૧૩૭૦). એટલે તે પ્રશસ્ય મન વાળા અને જિનવચનોમાં વિશારદ શમણે મધુર, સંગત અને મિત વચનોમાં, નિર્વિકાર પણે અને મધ્યસ્થભાવે આ પ્રમાણે કહ્યું (૧૭૧) : શ્રમણને વૃત્તાંત
ચંપાની પશ્ચિમે આવેલા એક જનપદની બાજુનો અટવીપ્રદેશ અનેક મુગ, મહિષ, દીપડા અને વનગજેથી સભર હતું. તેમાં જગલમાં ઊંડે, જગલી પશુઓના કાળરૂપ અને નિંદ્ય કર્મ કરના? વ્યાની એક વસાહત હતી. (૧૩૭૨).
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७२
रणोवगूढत्थ(?) अत्थि तत्थ(?) गरहिअ-[क]म्मस्स । वाहाणं संवासो सावय-कुल-काल-पुरिसाणं ।।१३७३ सुक्खंत-सरम-वल्लूर-मंस-चम्म-बसमोत्थया जत्थ । संझायंते च सया वाह(?)-कुडि-मुह-पएसा ॥१३७४ वल्लूर-सरस-गट्ठय सरहिर-सुक्खंत-भरिय-नेव्वाओ । दीसति रत्त-कंवल-कय पावरणाउ वाहीओ ॥१३७५ वाहीहि जत्थ कीरइ बरहिण-पिच्छ-कय-पावरियंसीहिं । सव्वत्थ मुसल-कम्मं कलभाण दंत-मुसलेहिं ।।१३७६ अहयं अणंतर-भवे इओ य आसीय हत्थि-पडिहत्थी । मय-जीवियावहारो मासाहारो तहि वाहो ॥१३७७ उच्चा-दढ-प्पहारी पइ-दिण-अब्भास-धणु-गुण-विहण्णू । कंड-समज्जिय-कित्ती अमोहकंडो त्ति नामेणं ।।१३७८ तस्स य अचुक्क-लक्खो दढ-प्पहारी स-कम्म-विक्खाओ । वाहो आसि पिया मे कुंभसीहो(?) सीहओ नामं ॥१३७९ पिउणो मज्झ बहु-मया माया मे वाह-बालिया आसि । अडवि-भयमाण-वेसा अडविसिरी नाम नामेणं ।।१३८० जाव य अहं पयत्थो हत्थि पाडेमि एक-कंडेण । ता में भाणीय पिया सुण कुल-धर्म इमं अहं ॥१३८१ वाह-कुल-कोस-घर-रक्खओ सया बीय-पाडण-समत्थो । पुत्तय साणो सूरो जूहवई ते न हंतव्वो ॥१३८२ पिल्लयमणुपालंती पुत्त-सिणेहेण पंगुलिय-पाई। वाहाण' पि अभीरु मा पिल्लय-मायरं हणसि ॥१३८३ पुत्तं अप्परिचत्त (?) डहरायं दुद्ध मुद्धयं मुद्ध। डहरो होइ महल्लो त्ति पिल्लयं मा हु तं हणसि ॥१३८४ पिल्लाण उप्पत्ति रममाणं काम-मोहिय मईणं । पुव्व-विहाण जुवलियं मा यं(?) विजुयलेज्जा ॥१३८५ कुल-धम्म-वया(?) एसो ते होउ पुरिस-कओ । होज्ज कुलस्स अवचओ जो कुल-धम्मं विणासेज्जा ॥१३८६ बीयं अविणासंतो य जाय धम्मं च सुटु रक्खंतो । पुत्तय करेज्ज कम्मं इय साहेज्जाहि पुत्ताण ॥१३८७ तो हं सुठु य पुट्टो (?) कम्मं वाहत्तण करेमाणो । वियरामि य पारद्धिं सावय-कुल-संकुलं रण ॥१३८८ खग्गं गवय-कुरंगं वण महिसं गयवरं वराहं च । तेसु पदेसु - निसु(?) पहारं अहं देमि ॥१३८९ ता मे समाण-जाती नियल्लिय बालिया गुरु-जणेण । तरुणी पियाभिरामा दिण्णा सुरयारणी भज्जा ॥१३९०
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૧૭૩
ત્યાં નિંદ્ય કર્મ કરનારા, રાની પશુઓના કાળ સમાં વ્યાધોની, ચોતરફ જંગલથી ઢંકાયેલી એક વસાહત હતી. (૧૩૭૩). તેમની ઝૂંપડીના આંગણુના પ્રદેશ, ત્યાં આગળ સૂકવવી મૂકેલાં લોહીનીંગળતાં માંસ, ચામડા અને ચરબીથી છવાયેલા હોઈને સંધ્યાનો દેખાવ ધરી રહ્યા હતા. (૧૩૭૪). વ્યાધપત્નીઓ રાતી કામળીનાં ઓઢણું એાઢીને લોહીનીંગળતા કે સૂકા માંસને ભરીને જતી દીસતી હતી. (૧૩૭૫). ત્યાં વ્યાધપત્નીઓ મોરપિચ્છથી શણગારેલું એાઢણું ઓઢીને હાથીના દંકૂશળને સાંબેલા વડે ખાંડવાનું કામ કરી રહી હતી. (૧૩૭૬).
વ્યાધ તરીકેને પૂર્વભવ
ત્યાં હું આની પહેલાંના ભાવમાં પ્રાણીઓને ઘાત કરનારો, હાથીના શિકારમાં કુશળ, માંસાહારી વ્યાધ તરીકે જન્મ્યા હતા. (૧૩૭૭). દરરોજ ધનુવિધાને અભ્યાસ કરીને તેમાં નિપુણ બનેલા મેં પ્રબળ પ્રહાર કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત કરી. બાણાવળી તરીકે પ્રખ્યાત બનેલો હું અમેઘકાંડ નામે જાણીતો હતો. (૧૩૭૮ ). મારો પિતા સિંહ પણ દઢપ્રહારી અને અચૂક લવાળો હેઈને પિતાને કામે કરીને વિખ્યાત હતો. (૧૩૭૯). મારા પિતાને ઘણું વહાલી, વન્યવેશ ધારણ કરતી અટવીશ્રી નામે વ્યાધબાલા મારી માતા હતી. (૧૩૮૦).
જ્યારે હું પુખ્ત વયનો થયો અને એક જ બાણ છોડીને હાથીને પાડવા લાગ્યો, ત્યારે મને પિતાએ કહ્યું, “આપણો કુળધર્મ શું છે તે તું સાંભળ (૧૩૮૧) :
વ્યાધને કુળધામ
વ્યાધના કોશ અને ઘરનું રક્ષણ કરનાર શ્વાનને અને બીજ પાડવાને સમર્થ એવા જૂથપતિ હાથીને તારે કદી મારવો નહીં. (૧૩૮૨). બચ્ચાંની સારસંભાળ કરતી, પુત્રસ્નેહથી પાંગળી અને વ્યાધથી ન ડરતી એવી હાથણીને પણ તારે મારવી નહીં. (૧૩૮૩. એકલું પડયું ન હોય, તેવું નાનું, ભેળું, દુધમુર્ખ હાથીનું બચ્ચું પણ તારે મારવું નહીં– બચ્ચે આગળ જતાં મોટું થશે એવી ગણતરી રાખવી. (૧૩૮૪). કામવૃત્તિથી ઘેરાયેલી, બચ્ચાની જનની થનારી હાથણી જ્યારે ક્રીડારત હેય ત્યારે તેને હાથીથી વિખૂટી ન પાડવી. (૧૩૮૫). આ કુલધર્મનું તું પાલન કરજે. કુળધર્મને જે નષ્ટ કરે, તેના કુળની અવગતિ થાય. (૧૩૮૬). બેટા, બીજનો વિનાશ ન કરતો અને કુળધર્મની સારી રીતે રક્ષા કરતો રહીને તું તારો ધંધો કરજે અને આ જ વાત તારાં સંતાનોને પણ કહેજે. (૧૩૮૭).
વ્યાધજીવન
એ પ્રમાણે હું બરાબર આચરણ કરતો, વ્યાધિને ધંધો કરતો, વન્ય પ્રાણીઓથી ભરેલા એ જંગલમાં શિકારથી ગુજારો કરવા લાગ્યો. (૧૩૮૮). ગેડ, જંગલી બળદ, હરણ, જંગલી પાડા, હાથી, ભૂંડ વગેરેને હું ભારતે. (૧૩૯૯). સમય જતાં વડીલેએ મને અમારી જ જાતની મનગમતી, સુંદર, સુરતસુખદા તરૂણી પરણાવી. (૧૩૯૦). સ્તનયુગલથી
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७४
सरंगलोला
सामा थण-जुयलालंकियल्लिया पीण-पीवर नियंबा । मिउ-भणिय-विसय हसिरी मुहेण चंदं विलंबंती ।।१३९१ राजीव-तंब नयणा जोव्वण-गुण-राइ-मंडिय-सरीरा । कसण-तणु रोमराई वणराई नाम नामेणं ।।१३९२ सोल्लं वर-प्पसण्ण रूवं वर कामिणी य मय-कलिया । किसल-सयणं च सया सोक्खं वाहत्तणे एयं ॥१३९३ कीस न होही सोक्खं वाहत्तणे तणु-बलम्मि साहीणे । जेसि किमिच्छिय सुहं अच्छत्ति निही अरण्णेसु(?) ॥१३९४
वाही-भुय-परिरंभण-पीण-पओहरहि बद्ध-रागो हं। वारुणि-मंड-तणुइओ सुरय-किलंतुढिओ कल्लं ॥१३९५ मय-संग-मोर-पिच्छ-द्धयाकुलं सरस-रुहिर-परिसित्त । नमिऊण मुदिय-मणसो थाणं वाहाण देवीए ॥१३९६ अह अण्णया कयाई गिम्हे हं गहिय-कंड-कोयंडो। अंसावसत्त तुंबो वाहच्छेत्तं(?) गओ रणं ॥१३९७ वण कुसुम बद्ध-वे डो(?) उवाहणुप्पीलिएहि पाएहिं । अग्गि-करणी य अरणी बद्विय(?) कोयंड-पट्टम्मि ॥१३९८ वण-हत्थि मग्गंतो दंत-मुसल-कारणाय परितंतो । आहिंडिऊण रणं गओ निवाणं नई गंग ॥१३९९ तत्थ य पव्वयमेत्त पञ्चग्ग-वणंतर-वियारिणं पस्सं । हाउत्तिण्णं भई एकल्लयं हत्थि ॥१४०० दळूण तं अपुव्वं अयं हियएण संविचितेमि । नहु गंगा कच्छ-वणंतरुट्टिओ होइमो हत्थी ॥१४०१ जो गंगा-कच्छ-वणम्मि होइ बहु-विविह-रुख-गहणम्मि । सुह-फरिस-वाल केसो तस्स इमं लक्खणं होइ ॥१४०२ एसो पुण अण्ण-वणाउ आगओ दसण विरहिओ जइ वि । वाह-कुल रक्खगट्ठा तहा वि हंतव्वओ एसो ॥१४०३
एवं कय-संकप्पेण तो मए वाह-कुल-रक्खण-निमित्त । हत्थिस्स पेसियं तं जीविय-निदारणं कंडं ॥१४०४ अह तेण य उड्डीणो सहसा खण कुंकुमो नयलस्स । पुव्व कयंत-निजुत्तो विद्धो कंडेण चक्काओ ।।१४०५
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૫
તરંગલો શોભતી, સ્થળ અને પુષ્ટ નિતંબવાળી, મૃદુભાષિણી, નિમેળ હસતી, મુખથી ચંદ્રની વિડંબના કરતી, કમળ સમાન રતુંબડાં નયનવાળી, યૌવનચિત ગુણગણુથી મંડિત અંગવાળી, શ્યામ અને સૂક્ષ્મ મરાજિ ધરતી, તે શ્યામાનું નામ વનરાજિ હતું. (૧૩૯૧૧૩૯૨). સુંદર અને આનંદદાયક રૂપ(3), શેકેલા માંસનું ભેજન, મદભરી રૂપવતી કામિની અને કોમળ પર્ણની શા-વ્યાધજીવનનાં આ શાશ્વત સુખ છે. (૧૩૯૩). જેમને વ્યાધજીવન સ્વાધીન હોય તેમને કહ્યું મનમાન્યું સુખ સુલભ નથી? (૧૩૯૪).
હાથીના શિકારે
વ્યાધ સુંદરીની ભુજાઓને આલેપમાં પુછ પયોધરથી પીડિત, સુરાપાનથી તૃપ્ત અને સુરતશ્રમથી કલાન્ત એવો હું એક સવારે ઊઠયો. (૧૩૯૫). મોરપિચ્છના વજથી ભરસક અને તાજા લેહીથી છંટાયેલા એવા વ્યાધોની દેવીના સ્થાનકને આનંદિત ચિ પ્રણામ કરીને, એક વાર ગ્રીષ્મઋતુમાં હું ધનુષ્યબાણ લઈ, ખભે તુંબડું ભેરવી, શિકાર માટે જંગલમાં ગયા, (૧૩૯૬-૧૩૯૭). જંગલી ફૂલોથી વાળનું વેપ્ટન ભરી, પગમાં મેં મેજડી પહેરી અને દેવતા પાડવા માટે ધનુષ્યના પાછળના ભાગે અરણું બાંધી દીધી. (૧૩૯૮).
દંકૂશળ પ્રાપ્ત કરવા જંગલી હાથીની ખોજમાં હું જંગલમાં રખડી રખડીને ખૂબ થાક્યો અને છેવટે ગંગા નદીને કાંઠે પહોંઓ (1 ૩૯૯). ત્યાં મેં પહાડ અને વનવિસ્તારમાં ભમાવાવાળા, પર્વત જેવા પ્રચંડ એ ક હાથીને નાહીને બહાર નીકળતો જોયો. (૧૪૦૦ ). એ અપૂર્વ હાથીને જોઈને મેં મનમાં વિચાર્યું : આ હાથી ગંગાકાંઠેના વનમાંથી આવ્યો નથી લાગતો (૧૪૦૧); જે હાથી ગ ગાકાંઠેના, જાતજાતનાં અનેક વૃક્ષોથી ગીચ એવા એ વનમાંથી આવ્યો હોય તેનું લક્ષણ એ કે તેના વાળ પશે કોમળ હેય : (૧૪૦૨). આ તો તૂશળ વિનાને હેવા છતાં બીજા વનમાંથી આવેલો જણાય છે, અને વ્યાકુળના રક્ષ માટે તેને વધ કરવામાં કશે વાંધો નથી.
4KU
1ાલ'
૨'1'
૧J.
(
૪
૩ ).
અકસ્માત ચક્રવાકને વધુ
એ પ્રમાણે સંકલ્પ કરીને મે વ્યાકુળના રક્ષણ ખાતર તે હાથી, પ્રત્યે જીવલેણ બાણ છોડવું. (૧૪૧૪) તે વેળા એકાએક કાઈક કે કમરણો ચક્રવાક, કાળના પૂર્વનિયોગે. આકાશમાર્ગો ઉડશે અને એ બાણથી વીંધાયો. (૧૪૦૫). વેદનાથી તેની પાંખ ઢળી પડી.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
- तरंगलोला “पडिओ य वेदणाउर-पमुक्क-पक्खो खणेण सलिल तले । संझा-कुंकुम-तंबो व इयारो(?) पच्छिम-समुद्दे ॥१४०६ पडियं च ण उवगया चक्काई विक्कवं अणुहरंती । सोकावरिय-दुहट्टा . सरेण उस्सारियप्पाण ॥१४०७ हा धिगु जुयलयमिणमो हयं ति चिंतापरो अहं जाओ । चेट्टि त्ति अग्ग-हत्थे संपिच्छं तत्थ विधुणतो ॥१४०८ तम्मि य हथिम्मि गए मए वि सोत्थ पुलिणम्मि काऊण । आगय किवेण तुरियं अणुकंपा-झामिओ सउणा ॥१४०९
तम्मि य अग्गिम्मि पुणो चक्काई सहयराणुरागेण । भमिऊण सन्निवइया तत्थ य दहा मुहुत्तेण ।।१४१० दठूण तं गइ-गयं दुक्खं पीवरतरं महं जायं । भहक सउण-मिहुणकं किह वाव विणासियमिणं ति ।।१४११ चिंतेमि उ पुरिस-परिरक्खिओ एस अम्ह कुल-धम्मो । समओ कुलन्जस-वसो हा दुठु मए कहं भग्गो ॥१४१२ पुरिसो पच्च(?)उच्छाहो खलिय-विलिओ दुगुंछंति । अप्पाण चेव नियय-कुल-धम्मे वलिवि भोयगस्स ॥१४१३ ___x x x किं मज्झ जीविएण तो । एवं कयंत-चोइय-मइस्स जाया महं बुद्धी ॥१४१४ तो बहुतरए अरणी आणीया चक्कवाय-चिययाए । अहमवि अग्गि पडिओ तत्थ य दड्ढो मुहुत्तेण ॥१४१५ कुल-धम्म-वयाएसस्स रक्खगा सव्व-संवउज्जयया । पच्छाणुताव-गरहण-निंद-दुगुंछा-पवण्णो हं ॥१४१६ संतेगप्पणिहाणो विसुद्ध-परिणाम-धम्म सद्धाए । वप्पेण(?) सरीरस्स एएण न हं गओ नरयं ।।१४१७
तत्थ मओ हं गंगा णईण गंतूण उत्तरे कूले । इब्भ-कुले आयाओ विणड (?)-धण्ण-सयणम्मि ॥१४१८ निप्फण्ण-सव्व-गुणसार-विस्सुओ उस्सवो कुले जत्थ । कासी नाम जणवओ कासग-जण-संकुलो रम्मो ॥१४१९ जत्थ य मणोभिरामे पउम-सराराम-कित्तण समूहै । होंति निरिक्खण-वक्खेव-मसिण-गमणा पहिय-जूहा ॥१४२०
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલા
Re૭. અને તે પશ્ચિમ સમુદ્રમાં સંધ્યા સમયે કેસરી રંગે ઢળી પડતા કુંકુમવરણ સૂર્ય સમો જળસપાટી પર પડવો. (૧૪૦૬). શરપ્રહારે જેને પ્રાણ જતો રહ્યો છે તેવા તે ચક્રવાકને જ અનુસરતી, શોકની પીડાથી આર્ત અને વ્યાકુળ ચક્રવાકી નીચે પડેલા ચક્રવાકની પાસે આવી લાગી. (૧૪૦૭) અરેરે ! ધિક્કાર છે મેં આ જોડીને સંહાર કર્યો–એ પ્રમાણે હું દુઃખી થઈ ગયો અને હાથે ધુણાવતો તે દશ્ય જોઈ રહ્યો. (૧૪૦૮). પેલો હાથી ચાલ્યો જતાં, મેં દયા અને અનુકંપાથી પ્રેરાઈને તરત જ તે પક્ષીને ત્યાં કાંઠા પર અગ્નિદાહ દીધો. (૧૪૦૯).
ચકીવાકીનું અને વ્યાધ અનુસરણ
પેલી ચક્રવાકીએ પોતાના સહચર પ્રત્યેના અનુરાગથી પ્રેરાઈને ચકકર લગાવી તે વ્યતાના અગ્નિમાં ઝંપલાવ્યું અને ઘડીકમાં તો તે બળી મરી. (૧૪૧૦). તેને આવી ગતિ પામેલી જોઈને મારું દુઃખ વધુ ઘનિષ્ટ થયું અરેરે ! મેં આ ભલા ચક્રવાક મિથુનને કાં વિનાશ કર્યો? (૧૪૧૧). હું વિચારવા લાગ્યું, “અરેરે ! અનેક પૂર્વપુરુષોએ જેનું રક્ષણ કર્યું છે તે અમારા કુળધર્મ, પરંપરા અને વંશની કીર્તિને અને વચનને મેં દુષ્ટતાથી કેમ વિનાશ કર્યો? (૧૪૧૨). નિર્લજ્જ બનીને જે પુરુષે પિતાને હાથે જ પિતાના કુળધર્મને નષ્ટ કર્યો હોય, તેની લોક
જુગુપ્સા કરે છે. (૧૪૧૩)......હવે મારે જીવીને શું કરવું છે?” એ પ્રમાણે જાણે કે કૃતાંત મારી બુદ્ધિને પ્રેરતો હોય તેવા વિચાર મને આવ્યા. (૧૪૧૪). એટલે ચક્રવાકની ચિતા માટે જે પુષ્કળ ઈધણ આને મેં સળગાવેલ તે આગમાં હું પણ પડીને એક ઘડીમાં બળી મ. (૧૪૧૫). મારા કુળધમ અને વ્રતના રક્ષણ માટે સર્વ પ્રકારે સંયત અને તત્પર એવો હું જાતની નિંદા, જુગુપ્સા, ગહણ કરતો, સંવેગભર્યા ચિત્ત અને ધર્મશ્રદ્ધાથી વિશુદ્ધ ચિત્ત પરિણામોળ, આત્મહત્યા કરવા છતાં નરકે ન ગયો. (૧૪૧૬–૧૪૧૭).
શ્રીમંત કુળમાં વ્યાધને પુનર્જન્મ
તે પછી હું ગંગા નદીના ઉત્તર તટે ધાન્ય અને સ્વજનોથી સમૃદ્ધ એવા શ્રીમંત વેપારીના કુળમાં જન્મ્યા (૧૪૧૮). કિસાનથી ભરપુર કાશી નામના રમણીય દેશમાં જે કુળમાં હું જ ત્યાં સર્વોત્તમ ગુણે વિખ્યાત ઉત્સવ ઉજવાયો. (૧૪૧૯). તે દેશનાં અનેરમ કમળસરોવરો, ઉદ્યાન અને દેવમંદિરો જોવામાં વ્યસ્ત બની જતા પ્રવાસીઓની ગતિ મંદ બની જતી. (૧૪૨૦). ત્યાં સાગર પત્ની ગંગા વડે જેના કોટનું રક્ષણ કરાતું હતું તેવી, દ્વારકા
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
तत्थ xx.. सायर-भारियाए गगाए गुत्त-पागारा । बारवती . व पहाणा नयरी वाणारसी नामं ॥१४२१ तत्थेव वाणिय-जगो माणोवज्जिय-महंत-विणय-गुणो । एक्कल्लओ वि कोडीय देज्ज गेण्हेज्ज वा भंडं ॥१४२२ जत्थ य रंगण(?) नरवइ-पहेसु तुंगत्तणेण भवणाण । सूरो पेच्छइ गयणयल-विवर मज्झागओ भूभी ॥१४२३ तत्थ य अहं च जाओ रुद्दजसो नाम नामधेग्जेण । लेहाई य कला मे कमेण उवसिक्खिया विविहा ।।१४२४
मज्झय(?)-विणासय मे लोगासंगे अकित्ति-पासंगे । जूए आसि पसंगो आसंगो सव्व-दोसाण ।।१४२५ जेण वि कूडिय-रुद्दा लाभ-वस-गया अ-साहुणा पुरिसा । उव्वासिय-सव्य-गुणा बहु-भेय विणासणमुर्वेति ॥१४२६ संपइ मयतण्ह-समं जूय मज्झ अणुबद्धमाणस्स । कुल-पञ्चयस्स उक्का चोरिक्का बाहिढिया(?) काउं ॥१४२७ अक्खेवय(?)-संधिच्छेयण-पयास-घर घाय पंथि-घाय-रओ । निययावराह-कारण-सयण-जण-दुगुंछिओ जाओ ॥१४२८ पर-धण-हरणे बुद्धी उप्पण्णा जय-वसण-पच्छस्स । लोभ-गहस्स वासं रत्ति हिंडामि असि-हत्थो ॥१४२९
नगरोए विण्णाओ पायड-दोसो त्ति ताणमलभंतो । खारोय नामाओ विंझ-गिरि-कुडुबिणि अडवि ॥१४३० सावय-कुल-सय-सरणं गयगण सउणगण चोरगण थतिं । नाणा रुक्ख-गणुव्विद्ध-बहल तम-अंधकार-मती ॥१४३१ विंझगिरि-परिविखत्तं एक्कदार विसमं गओ अहयं । पल्लि तत्थ महल्लि सीहगुहं नाम नामेणं ॥१४३२ वाणियग-सत्थिय-जण-परिलुंचिरेहिं तह वहु-दुट्ठ-कारीहिं। पर-धण-हरण रएहिं भरिया चोरेहिं वीरेहिं ॥१४३३ अच्छीओ विरहेज्जा णु(?) अंजण वंचणाहिं बहुयाहिं । हरणोपाय-विहिण्णू ववगय धम्माणुकंपा य ॥१४३४ केई बंभणोसमणे महिलाओ वालए य(?) थोरे य । अबले [य] परिहणंता सूरा सूरेसु पभवंति ॥१४३५
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલીલા
સમી ઉખ, વારાણસી નામની નગરી હતી. (૧૪૨૧) ત્યાંના માની તેમ જ વિનયી વેપારીઓ માને પ્રત્યેક એક કરોડ ! માલની લેવેચ કરી શકે તેટલે સમર્થ હતો. (૧૪૪૨). ત્યાંનાં રાજમાર્ગો પરનાં ભવને એટલાં ઉજંગ હતાં કે સૂર્ય જ્યારે આકાશતલમાં વચ્ચે વચ્ચે રહેલાં બાકોરાંમાં પ્રવેશતો ત્યારે જ તે ભૂમિનું દર્શન કરી શકતો. (૧૪૨૩). ત્યાં હું સુયશ એ નામે જન્મે. ક્રમે ક્રમે હું લેખન વગેરે વિવિધ કળાઓ શીખે. (૧૪૨૪). ઘૂતનું વ્યસન
અપકીર્તિના કારણ, લોકોના વ્યસનરૂપ, સર્વ દોષ સાથે સંકળાયેલા એવા તને હું વ્યસની હતો. (૧૪ર ૫). કપટી, ઉગ્ર, અસાધુ, લાભના લેબી, સર્વ સગુણોથી વંચિત એવા લેકે આ વિનાશકારી વ્યસન સેવે છે. (૧૪૫૬).
મૃગતૃષ્ણા સમા એ ઘતના વ્યસને ઘેરાયેલો હું કુળ પરંપરાની ઉકા સમી ચેરી પણ કરવા લાગ્યો. (૧૪૨૭), ખાતર પાડીને ઘરફોડ ચોરી કરવી, પ્રવાસીઓને વધ કરીને તેમને લૂંટી લેવા વગેરે અપરાધને કારણે સ્વજનોને હું તિરસ્કારપાત્ર બને. (૧૪૨૮) ઘતને વ્યસની હેવાથી પારકું ધન હરી લેવાની વૃત્તિ પણ ઉદ્ભવી. લોમરૂપી ભૂતના આવાસ સમો હું રાત આખી. હાથમાં તલવાર લઈને રખડવા લાગ્યો. (૧૪૨૯). નગરીને ત્યાગઃ એરપહલીને આશ્રય
આખી નગરીમાં મારા અપરાધોથી સૌ જાણીતા થઈ ગયા. આથી આત્મરક્ષણ મુશ્કેલ બનતાં વિંધ્ય પર્વતની આડશમાં આવેલી ખારિકા નામની અટવીનો મેં આશ્રય લીધે. (૧૪૩૦). તે સેંકડે. પક્ષી ગણના શરણુ રૂપ, પશુઓ, પક્ષીઓ અને ચોરોના સમૂહના વીરસ્થાન સમી, અને અનેક પ્રકારનાં વૃક્ષસમૂહના ગીપણાને લીધે ગાઢ અંધકારવાળી હતી. (૧૪૩૧). ત્યાં વિંધ્યની પહાડીથી ઢંકાયેલી, એક જ વિકટ પ્રવેશદ્વાર વાળી સિંહગુહા નામની મોટી પેલીમાં મેં વસવાટ કર્યો. (૧૪૩૨). વેપારીઓ અને સાર્થને લૂંટનારા, પરધનને હરનારા અને અનેક દુષ્કર્મ કરનારા પરાક્રમી ચેનો ત્યાં અને હતો. (૧૪૩૩). તેઓ અનેક પ્રકારે લોકોને ઠગતા, ધન પડાવી લેવાના અનેક ઉપાયો અને રાતના જાણકાર હતા અને તદ્દન ધામ તથા અનુકંપા વિનાના હતા (૧૪૩૪). તેમાં કેટલાક શૂરવીરો એવા હતા જે બ્રાહ્મણો. શ્રમણો, સ્ત્રીઓ, બાળકો, વૃદ્ધ અને દુર્બળ લોકોને ન વતાવતા, પણ વીર પુરુષ સાથે જ બાથ ભીડતા. (૧૪૩૫). સેંકડો લડાઈમાં
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८०
समर-सय-लद्व-लक्खा आसगुड (?) विद्धाडगा सया बिजयी लोगे जत्थ पयासा वसंति तमहं गओ पल्लि || १४३६
*
चोर-गण- सुहासंगो समर - पयंगो असी विसमियंगा । वय- पाव संगो विणासियंगो पर-वसूणं ||१४३७ साहस्सी चोराण पोसओ तहिं चोर - माउओ चारो । पायड-भड -सत्तीओ सूरा सत्तिपिओ नाम || १४३८ सो नियय-बाहु - विरियज्जिउज्जियं तस्थ लद्ध - जस - सह । भड - लच्छि - पायडं तह सेणावच्चं परं पत्तों ॥१४३९ तस्स य राओ (?) मूलं आभासिय-पूइओ अहं तेण । भड-जण कय-सम्माणो अच्छामि सुअ- परिभूओ ।। १४४०
तत्थ य हूं वसमाणो पत्तो अचिरेण पाव भड-सहं । बहु- समर-करण - विक्कम - समज्जिय- पाव कित्तीयं
।। १४४१
असि-लट्ठिए पढमल्लारणं (?) मारिउ जणं अदिट्ठ- पट्ठीओ । खुदत्तणेण भडाण सेणावइस्स अच्छं ॥१४४२ जुज्झतमजुज्झतं पलायमाणं चए (?) वयं वा । समरे पंचावडियं अमुंचमाणस्स मे तत्थ ।। १४४३ दो तत्थ पल्लि भर वालएहि बलिओ त्ति निस्णुकंपो ति । जम- सुप्पो (?) त्ति कथं मे पात्र - गुणुन्नामकं नामं ||१४४४ सम्माणिया अ ( ? ) मित्ता संपूइया स विभवेणं । जए महग्घे य अग्घविओ में तहिं अप्पा || १४४५ एव समइच्छइ महं कालो काल- जम-दंड-भूयस्स । पल्ली - वासम्मि सवास- नित्तण्ह - हिययस्स || १४४६ **
तया
तत्थण्णया कयाई कम्मं काउं गएहिं चोरेहिं । ल तरुण-मिहुणयं पल्लिम इणियं गऊ ॥१४४७ देवीए उद्दिट्ठा अद्दिट्ठा चेव सिद्ध-मेत्तम्मि । तो तेहि चोर-सेणावतिणो नीया दुयग्गा वि ।। १४४८ पडिदसिया य सेणावइस्स तरुणो य सा य वर-तरुणी चोराण वि चोरंती रूव-विसेसेण हिययाई || १४४९ तो सा अच्छर - सरिसा इणमो दिण्णा पसु ति काऊण । सेणावइणा महिला न कया कच्चाणि भएण ॥ १४५०
तरंगलोला
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા જેમણે નામના મેળવી હતી, બખ્તરિયા ઘોડા પર સવાર થઈને જેઓ ધાડ પાડતા, હંમેશાં જેઓ વિજયી બનતા તેવા લેકોના વસવાટ વાળી તે પલ્લીમાં હું જઈને રહ્યો. (૧૪૩૬).
ચોરસેનાપતિ
ચોરસમૂહ જેનું સુખે શરણ લેતા, યુદ્ધમાં જે સૂર્ય સમો પ્રતાપી હતી, તલવારના પ્રહારોથી થયેલા ત્રણથી જેનું અંગ ખરબચડું બની ગયું હતું, જે પાપનું ભરપૂર સેવન કરતો, જે પારકા ધનને વિનાશક હતો, સાહસિક હતા, એરોનો આશ્રયદાતા હતો અને સુભટ તરીકેની જેની શક્તિની ઘણું ખ્યાતિ હતી તેવો શક્તિપ્રિય નામનો વીર ચોર ત્યાં નાયક હતો. (૧૪૩૭–૧૪૩૮). પિતાની ભુજાના પરાક્રમ વડે તેણે સુભટોના ઉત્કર્ષને પ્રગટ કરનારું એવું યશસ્વી સેનાપતિપદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. (૧૪૩૯). મેં તેને આશ્રય લીધે. તેણે મારી સાથે વાતચીત કરીને મને આવકાર્યો. બીજા સુભટોએ પણ મારું સંમાન કર્યું, અને હું માનપાન સહિત ત્યાં સુખે રહેવા લાગ્યો. (૧૪૪૦).
વ્યાધની ક્રૂરતા
ત્યાં રહીને મેં અનેક લડાઈઓમાં કરેલાં પરાક્રમોને પરિણામે દુષ્કીર્તિ મેળવી અને થોડા સમયમાં જ હું પાપભટ તરીકે જાણીતો થઈ ગયો. (૧૪૪૧). તલવારથી પીઠ પાછળ ઘા કરીને લોકોની હત્યા કરવાની ક્ષુદ્રતાને લીધે હું બધા સુભટોમાં સેનાપતિને સૌથી વધુ પ્રીતિપાત્ર બન્ય. (૧૪૪૨). મારી સાથે લડતો હોય કે ન લડતો ય, સામને કરતો હોય કે નાસી જતો હોય તેવા કોઈને પણ યુદ્ધમાં હું જતો કરતા ન હોવાથી પહલીના લકોએ “બળિયો', નિર્દય’ અને ‘જમદૂત' એવાં મારી દુષ્ટતાનાં સૂચક નામ પાડવાં. (૧૪૪૩-૧૪૪૪). જુગારમાં જીતેલા દ્રવ્ય વડે મેં મિત્રોને મારી સમૃદ્ધિથી સત્કાર્યો અને એમ હું સૌને માનનીય બન્યો. (૧૪૪૫). એ રીતે મારા ઘર પ્રત્યે લાગણી રહિત બનીને હું ત્યાં પલ્લીમાં કાળદંડ અને યમદંડની જેમ વર્તતો સમય વિતાવતો હતો. (૧૪૪૬). ચારે વડે તરુણ દપતીનુ બંદિગ્રહણ
હવે કઈ એક સમયે બંધ કરવા ગયેલા ચોરો કાઈક તરુણ દંપતીને પકડી પલીમાં લઈ આવ્યા. (૧૪૪૭). તેઓએ તે બંનેને દેવીને ધરાવવા સેનાપતિની પાસે લઈ આવ્યા. (૧૪૪૮). તે તરુણ અને તરુણને સેનાપતિને દેખાડયાં. પિતાના વિશિષ્ટ રૂ૫વડે તે તરણું ચેરેના હૃદયને પણ ચેરી લેતી હતી. (૧૪૪૯). તે અપ્સરા જેવી તરુણુને સેનાપતિએ કાત્યાયનીદેવીના ડરથી પિતાની સ્ત્રી તરીકે ન રાખી અને દેવીને બલિના પશુ તરીકે દીધી. (૧૪૫૦).
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
चोरेहिं य रयणाण पल्लीवइणो करंडओ दिण्णो । सेसं तेहिं वि दत्तं तरुण-मिहुण-संतिय मोल्लं ॥१४५१ सेणावइ-वयणेण य आणविओ हं इमे उ नवमीए । कच्चाइणीए जागे महा-पसू दो-वि कायव्वा ॥१४५२ मह दिण्णा रक्खेउ नीया य मया घरं नियं दो-वि । बाह-भर-भरिय-नयणा मरण-भय पणढ-चेट्ठा य ।।१४५३ बंधण-गुण-साहीणं तरुणं काऊण हं पडालीए । "अच्छामि उ रक्खंतो सो(?) पल्लिए सुरं निघोट्टतो ॥१४५४
तो सा विलाव-पउरा कलुणं पइ-पेम्म पायडिय सोया । 'रोएइ पवर-तरुणी मण-कंपणयं महाणस्स(?) ।।१४५५ तो तीए झण्ण-सहाणियाहि बंदीहिं सोयमाणीहिं । पेच्छिजति सवईया (?) तत्थ कयंतं सवंतीहिं ।।१४५६ तो ताहिं जाय-कोऊहलाहिं बदीहिं पुच्छिया तरुणी । कत्तो त्थ कत्थ वच्चह किह वा चोरेहिं गहियाई ॥१४५७ तो सा बाहुस्सीसं भणइ सुणह मूलओ इमं मे त्ति । सव्वं दुक्खं एयं जम्मूलं म्हे इमं पत्ता ॥१४५८
चंपा नाम पुरवरी तीसे अवरम्मि रण-विवरम्मि । आसीय चक्कवाई गंगापरोयणा अहयं ॥१४५९ इणमो य मज्झ तरुणो तहियं सुरय रह-सारही अहियं । गंगातरंगतिलओ पुलिण-तले तीए ती आसि(?) ॥१४६० अह अण्णया कयाई कोयंड-वयंसएण कंडेण ।। इणमो वाहेण हओ वण-हत्थि हंतु-कामेण ॥१४६१ जायाणुसरण पुणो पुलिण-तले झामिय सरीरं से । अहमवि तत्थ अइगया पइ-मग्ग-विमग्गिया अग्गि ॥१४६२ तत्थ मया हं संती जउणा-तड-सन्निविट्ठ लट्ठम्मि । सेट्ठि-कुले आयाया कोसंबीए पुरवरीए ॥१४६३ तत्थ य पुव्वतराय आयातो मज्झिमो पिययमो वि । ति-समुद्र-लद्ध सद्दे सस्थाह-कुले महल्लम्भि ।।१४६४ पुणरवि चित्त पडेण विण्णाआ तत्थ एक्कमेक्का णे । मग्गाचिया य अहय पिउणा न य संपदिण्णा य ॥१४६५
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા
ચરોએ તે તરુણ દંપતીને રત્ન ભરેલે કરંડિયે તથા બીજું પણ જે કાંઈ મૂલ્યવાન હતું તે સેનાપતિને સેંપી દીધું. (૧૪૫૧). સેનાપતિએ મને પોતાની આજ્ઞા જણાવી કે આ બંનેનું નમને દિવસે કાત્યાયનીના યાગમાં મહાપ તરીકે બલિદાન આપવાનું છે (૧૪૫૨). તેમને કબજામાં રાખવા તેણે મને સાંયાં, આંસુનીગળતી આંખવાળાં અને મરણુભ નિશ્રેષ્ટ બની ગયેલાં તે બંનેને હું મારા વાસમાં લઈ આવ્યો. (૧૪૫૩). તે તરુણને બંધનમાં બાંધી સહીસલામત પડાળીમાં રાખીને ચોકી કરતો હું પલ્લીમાં સુરાપાન કરવા લાગ્યા. (૧૪૫૪). તે વેળા પેલી સુંદર તરુણ, પિતાના પતિ પ્રત્યેના પ્રેમને લીધે શોક પ્રગટ કરતી, અનેક વિલા પવચન ઉચ્ચારતી, સાંભળનારના ચિત્તને કંપાવતું કરુણ રુદન કરવા લાગી. (૧૪૫૫). તેના રુદનના અવાજથી ત્યાં બંદિની આવી લાગી. તેઓ તેને જોઈને શોક કરતી કૃતાંતને શાપ દેવા લાગી. (૧૪૫૬). તે વેળા તે બંદિનીઓને કુતૂહળ થતાં તેમણે તે તરુણને પૂછયું, “તમે કયાંથી આવ્યાં? ક્યાં જવાનાં હતાં ? ચોરોએ તમને કેમ કરતાં પકડવાં ?” (૧૪૫૭). એટલે હાથ પર માથું ટેકવીને તે બોલી, “અમે અત્યારે જે જે દુ:ખ પામ્યાં તેના મૂળરૂપ જે બીના છે તે બધી તમને હું માંડીને કહું છું તે સાંભળો. (૧૪૫૮):
તરુણીની આત્મકથા
ચંપા નામની ઉત્તમ નગરીની પશ્ચિમે આવેલા વનના અંદરના ભાગમાં હું ગંગા,રોચના નામે ચક્રવાકી હતી. (૧૪૫૯). ત્યાં સુરત રથનો સારથિ આ મારે તરુણ તે નદીના પુલિન પર વસતો ગંગારંગતિલક નામને ચક્રવાક હતો. (૧૪૬૦). હવે એક વાર જગલી હાથીને હણવા માટે વ્યાધે પોતાના ધનુષ્યમાંથી છોડેલા બાણથી તે ચક્રવાક વીંધાઈ ગયે. (૧૪૬૧). પશ્ચાત્તાપ થવાથી તે વ્યાધે કાંઠા પર તેના શરીરને અગ્નિદાહ દીધે. પતિના માર્ગને અનુસરતી એવી મેં પણ તે અગ્નિમાં પ્રવેશ કર્યો. (૧૪૬૨). એમ બળી મરીને હું યમુનાનદીને કાંઠે આવેલી કૌશાંબી નામે ઉત્તમ નગરીમાં શ્રેષ્ઠી કુળમાં જન્મી (૧૪૬૩). આ મારો પ્રિયતમ પણ તે જ નગરીમાં ત્રણ સમુદ્ર પર જેની ખ્યાતિ ફેલાયેલી છે તેવા મહાન સાર્થવાહકુળમાં મારી પહેલાં જ હતો. (૧૪૬૪). ચિત્રપટ દ્વારા અમે ફરી એકબીજાને ઓળખ્યાં; તેણે મારા પિતા પાસે મારી માગણી કરી, પણ પિતાએ મને તેને દેવાની ના પાડી. (૧૪૬૫). મેં દૂતી મોકલી, અને તે પછી પૂર્વજન્મના અનુરાગથી પ્રેરિત બનીને, મદનવિકારે
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८४
तरंगलोला
दूई य पेसिया मे अहं च पुवाणुराग-तोरविया । पिय-वसहिम्मि पओसे गया मयण-दोस-संतत्ता ।।१४६६ दो वि हु गुरु-जण भीया तत्तो नावाए तह अवक्कंता । ता तक्करेहि गहिया गंगा पुलिणे महल्लम्मि ॥१४६७
एवं सा वर-बाला साहइ बंदीजणस्स रोयंती । सव्वं जहाणुपुवि सुह-दुक्ख पवंच रिछोली ।।१४६८ बंदी-जणस्स एवं तीए कहतीए रोयमाणीए । संभारिओ मि जाई मोहं च गओ मुहुत्तागं ॥१४६९ पच्चागओ य संतो अम्मा-पियरं च भारियं च तहिं । पुन्व-चरियं च निययं तं कुल-धम्मं च सुमरामि ॥१४७० सोऊण य तं तीए सुमिणय-संभारिय व महं ताए । जाय' करुणा मउय वच्छल्ल-गुणम्मि य हिययं ॥१४७१ तं चकवाय-जुयलं इमं ति हियएण हं विचितेमि । गंगाभरण जं मे तया हयमयाणमाणेणं ॥१४७२ न-हु मे पुणेा-वि जुत्तं रइ-तिसिय दुक्ख लद्ध-संभोगं । मिहुणमिणं हतुं जे काम-रइ-रसं वियाणंतो(?) ॥१४७३ तो होउ तस्स पावस्स निकिती जीविएण वि सएण । दाहामि जीविय से काहं परलोय-तत्तिं च ॥१४७४
एव कयाभिप्पारण ता मए सारय करतेण । निग्गंतूण कुडीओ कओ सिढिल-बंधा तरुणा ॥१४७५ सण्णद्ध बद्ध-चिंधा वेगत्तिय (?) खंड कत्तिय काउं ।। छुरिय बंधेऊणं असि वसुणंदं गहेऊणं ॥१४७६ सो य पओसम्मि मए पल्लीए नीणिओ पवंचेउं । नित्थारिओ य अडविं सह कंताए परम धोरं ।।१४७७ निकतारं च तहिं गामभासं महिं पमोत्तूण । निविण्ण-जीवलोगो इमाणि हियएण चिंते (?) ॥१४७८ नहु जुज्जइ मे गंतुं कयावराहस्स चोर-पल्लि ति । सेणावइस्स य मुहं जम-पुरिस समस्स द? जे ॥१४७९ लोभेण काम सुह-मिच्चुणा मए जं कयं बहुं पावं । तस्स विमोक्खं मोक्खं संपइ काउं खमं नवरि ॥१४८० जो कुणइ राग मूढो परस्स दुक्खं सुहं विमग्गंतो। सो कुणइ अप्पणो मुक्खयाए दुक्खं बहुतरायं ॥१४८१
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરરંગલાલા
૧૮૫
સંતપ્ત એવી હુ પણ સાંજની વેળાએ મારા પ્રિયતમને ઘરે પહેાંચી, (૧૪૬૬). તે પછી વડીલેાના ડરે અમે બને હેાડીમાં બેસી નાસી ગયાં. ગંગાના વિશાળ તટ પર અમને ચારોએ પકડવાં. (૧૪૬૭).
જ્યાધને પૂર્વ ભવન્તુ' સ્મરણુ
આ પ્રમાણે તે રમણીએ રડતાં રડતાં પેાતાનાં આગલાં સર્વ સુખદુઃખની ઘટમાળ યથાક્રમે, વિગતે એ બદિનએને કહી બતાવી, (૧૪૬૮). બંદિનીએતે રડતાં રડતાં આ પ્રમાણે તેણે પેાતાને જે વૃત્તાંત કહ્યો તેથી મને મારો પૂÖજન્મ સાંભરી આવ્યા અને એક ઘડી મને મૂર્છા આવી ગઈ. ( ૧૪૬૯). ભાનમાં આવતાં મને મારા પૂર્વજન્મનાં માબાપ, પત્ની, કુળધમ અને ચરિત્ર યાદ આવ્યાં. (૧૪૭૦). સ’ભારાતા સ્વપ્ન જેવે તેને વૃત્તાંત સાંભળીને મારુ હૃદય વાત્સય અને કરુણાના ભાવથી કામળ બની ગયુ.. (૧૪૭૧). હું મનમાં વિચારવા લાગ્યું।, ગંગા નદીના આભરણુરૂપ આ તે જ ચક્રવાકયુગલ છે જેને મેં અજાણતાં વધ કરેલા. (૧૪૭૨). કામભોગના રસના જાણીતા એવા મારા વડે, આ કામતૃષ્ણાવાળા અને મહામુશ્કેલીએ સંગમ પામેલ્લા યુગલને કરી પાછુ હતુ. એ યગ્ય નથી. (૧૪૭૩), તા પછી મારા જીવિતને ભાગે પણ મારા પૂર્વના પાપના પ્રતિકાર ભલે થા, હું તેમને જીવિતદાન દઈશ અને પછી પરલેાકની ચિંતા કરીશ. (૧૪૭૪).
તરુણ દ્રુપતીને વિતદાન અને તેમની મુક્તિ
એ પ્રમાણે સ’કલ્પ કરીને, તેમને સહાય કરવા હું કુટીરમાંથી બહાર નીકળ્યા, અને પેલા તરુણુનાં બાઁધન ઢીલાં કર્યાં. (૧૪૭૫). પછી ખખતર સજી, વેશ ધારણ કરી, છરી બાંધી, વસુનંદ અને તલવાર લઈને હું રાતની વેળા ગુપ્તપણે તેને તેની પત્ની સહિત પલ્લીમાંથી બહાર લઈ ગયા, અને અત્યંત ભયંકર અટવીમાંથી તેમને પાર ઉતાર્યાં”. (૧૪૭૬-૭૭). જંગલની બહાર ગામની પાસેની ધરતી સુધી તેમને પહેાંચાડીને હું સ ંસારથી વિરક્ત બનીને મનમાં વિચારવા લાગ્યા. (૧૪૭૮), ‘આ અપરાધ કરીને ચેરપક્ષીમાં પાછું જવું અને જમદૂત જેવા સેનાપતિનું મેઢું જોવું એ મારે માટે ચેગ્ય નથી. (૧૪૭૯). ઈષ્ટ સુખના મૃત્યુ સમા લેાભથી મેં જે પુષ્કળ પાપ કર્યાં છે, તેમાંથી છેાડાવનાર મેાક્ષમાગ અનુસરવે
એ જ હવે મારે માટે યેાગ્ય છે. (૧૪૮૦). સુખ મેળવવાના પ્રયાસમાં જે રાગમૂઢ માણસ ખીજાતે દે છે તે મૂર્ખતાથી પેાતાના માટે જ ઘણું દુ:ખ સરજે છે. (૧૪૮૧).
દુઃખ
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
... तरंगलोला
धण्णा कलत्त-गोत्तीउ निग्गया पेम्म-बंधण-विमुक्का । उवसंत-राग-दोसा सम-सुह-दुक्खा पविहरंति ।।१४८२ एव मतिं धारेत्ता उत्तर हुत्तो पयट्टिओ मि अहं ।
वत-चरण-लद्व-सारं काम गुण-परम्मुह-मतीओ ॥१४८३ तो पद्दक-मल-मलिणं फलयं अविकिरिय-एक पासम्मि(?) । नर रुहिर-सांडय खंडयं व(?) तस्स सयासम्मि ॥१४८४ पत्तो मि पुरिमतालं स ताल-वण-गहण-मंडिउज्जाणं । तं देव लोग-सारं अलकापुरिय अणुहरंतं ॥१४८५ तस्स य दक्षिण-पासे पउम-सर-तलाय-मंडिउद्देसे । उबवण-गुणा इरित्तं नंदणवण-सच्छह सिरीयं ।।१४८६ छ उउय पुप्फवयारं फलोवय-वुसाउलं(?) स-चित्तसह । मयण-मण निव्वुइ-करं सजलंब्भं पिव(?) गंभीरं ॥१४८७ भमर-गण-दरिय-महुयरि-परहुय-रिभियं महुयर-सद्दालं । उज्जाण-यर गणाणं एकाकारं व पुहईए ॥१४८८ 'एक्कोत्थ नवरि दोसो जं परहुय-महुर-महुयरि रुएहिं । कुणइ कहा-विकहाओ जणस्स कुसले(?) भणियस्स ॥१४८९ निग्गलिय धवल-जलहर-पहर(?)-गोरं छुहा-रस-विलितं । तुंगं सीह-निसाई देवकुलं तत्थ पस्सामि ॥१४९० खंभ-सय-सण्णिविट्ठ लट्ठ सुसिलिट्ठ-कट्ठ-कय-कम्मं । रुंदं महा-निवेसं तत्थ य पेच्छाघरं पेक्खं ॥१४९१ पेच्छाघरस्स पुरओ पीढं बहु-भत्ति-मंडियं तुंग। पासं स-चेइयागं नग्गोह-वडं कय-पडायं ॥१४९२ सच्छत्त-मल्ल-दामं स-लोमहत्थं स-चंदण-विलितं । उज्जाण दुम-गणाणं. कारतं आहिवच्चं व ॥१४९३ तमहं बडमहिवडिओ पयाहिणं देउलं करेमाणो । कोमल-पत्तल-सालं सुह-सोयल-पत्तल-च्छायं ॥१४९४
तत्थ य पुच्छामि जणं इणमो किं-नामयं उबवणं ति । कस्स य देवस्स इमं कीरइ इय सुंदरी पूया ॥१४९५
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર ગલેલા
પનીરૂપી કારાગારમાંથી છૂટીને પ્રેમબંધનથી જેઓ મુક્ત થાય છે, અને પિતાના રાગદ્વેષનું શમન કરીને જેઓ સુખદુઃખ પ્રત્યે સમભાવ રાખીને વિહરે છે, તેમને ધન્ય છે'. (૧૪૮૨). એ પ્રમાણે વિચારીને હું ઉત્તર દિશા તરફ ચાલ્યો.
પુમિતાલ ઉદ્યાન
મારું ચિત્ત કામવૃત્તિથી વિમુખ બનીને તપશ્ચર્યાના સારતત્વને પામી ગયું હતું. (૧૪૮૩). મનુષ્યના લેહીથી ખરડાયેલી તલવાર અને મળથી મલિન ઢાલને મેં ત્યાગ કર્યો. (૧૪૮૪).
એ પછી હું તાડાવૃક્ષોના ગીચ ઝૂંડથી શોભતા, દેવકના સાર સમા અને અલકાપુરીનું અનુકરણ કરતા પુરિમનાલ ઉદ્યાનમાં આવી પહોંચ્યા. (૧૪૮૫). તેની જમણી બાજુને પ્રદેશ કમળસરોવરથી શોભતો હતો. તે ઉદ્યાન ઉપવનના બધા ગુણોને અતિક્રમી જતું હતું. તેની શોભા નંદનવન સમી હતી. (૧૪૮૬). ત્યાં યે ઋતુનાં પુષ્પો ખીલેલાં હતાં. ફળોથી તે સમૃદ્ધ હતું, ત્યાં ચિત્ર સભા પણ હતી (2) કામી જનોને તે આનંદદાયક હતું. સજળ જળધર જેવું તે ગંભીર હતું (૨) (૧૪૮૭). ત્યાં મદમસ્ત બ્રમરો અને મધુકરીઓના ગુંજારવ અને કોયલના મધુર ટહુકાર થતા હતા. પૃથ્વીના બધાં ઉદ્યાનના ગુણો ત્યાં એકત્રિત થયા હતા. (૧૪૮૮). તેમાં જે હોય તે માત્ર એક જ દેષ હતો ? લોકોની કુશળવાર્તા સંબંધે તે ઉદ્યાન ભમરા-ભમરી અને કેયલના શબ્દ દ્વારા ટોળટપ્પા કર્યા કરતું હતું. (૧૪૮૯).
પવિત્ર વટવૃક્ષ
ત્યાં મેં એક દેવળ જોયું. ચૂનાથી ધૂળેલું હોઈને તે નિજળ જળધરસમૂહ જેવું ગૌર હતું. તે સિંહ જેવી બેસણવાળું અને ઉત્તુંગ હતું (૧૪૯૦). ત્યાં એ સ્તભો પર સ્થાપિત, સુષ્ટિ લકકડકામવાળું, સુંદર, વિશાળ અને મોટા અવકાશવાળું પ્રેક્ષાગૃહ મેં જોયું. (૧૪૯૧). તે પ્રેક્ષાગૃહની આગળના ભાગમાં અનેક ચિત્રભાતોથી શોભતું, ઊંચું, ચૈત્યયુક્ત પીઠ અને પતાકાયુક્ત એક વટવૃક્ષ મેં જોયું. (૧૪૯૨). તે વૃક્ષને છત્ર, ચામર અને પુષ્પમાળા ધરવામાં આવ્યાં હતાં અને ચંદનને લેપ કરવામાં આવ્યો હતો; ઉદ્યાનના અન્ય વૃક્ષોનું તે આધિપત્ય કરતું હતું. (૧૪૯૩).
કષભદેવનું ત્ય
દેવળની પ્રદક્ષિણા કરીને મે કમળ પત્રશાખાવાળા અને પર્ણઘટાની શીતળ, સુખદ છાયાવાળા તે વડને પ્રણિપાત કર્યો. (૧૪૯૪) અને ત્યાંના લોકોને પૂછયું, આ ઉદ્યાનનું નામ શું છે ? કયા દેવની અહીં સુંદર પ્રકારે પૂજા થઈ રહી છે?” (૧૪૫). ઘણું ઘણું
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८८
तरंगलोला
बहुसो य निरिक्खंतो न वरं पेच्छामि भवण-वर-निचय । न-य मे दिद्वं पुत्वं इणमुज्जाणं कयाई पि ।।१४९६ तो तं विजाणमाणो भणाइ मं पाहुणो त्ति नाऊणं । इणमो उज्जाण-वरं सयडमुहं नाम नामेण ॥१४९७ इक्खाय-राय-वसभो वसभो किल ललिय-वसभ गइ-गामी। आसीय भरहवासे कुमारसुयती(?) वसुमतीए ॥१४९८ सो किर हिमवंत-धणी मंडल-वलयाउल-गुण-समिद्धं । सागर-रसण-कलावं पुहई महिलं व मोत्तूणं ।।१४९९ गब्भ-पुणब्भव-भीओ अपुणब्भवणस्स उज्जुओ माय (?)। तइया नीसामण्णे सो पुण्णमणुत्तरं कामी ॥१५०० तो तस्स सुरासुर-पूइयस्स वर-नाण-दसणमणंतं । इहई किर उप्पण्णं वडस्स हेट्ठा निविट्ठस्स ॥१५०१ तो तस्स इमा महिमा कीरइ अज्जावि लोग-नाहस्स । पडिय-भवस्स य पडिमा देवकुले ठाविया एसा ॥१५०२
एवं सोऊण अहं वडं च पडिमं च वंदिऊण तहिं । पस्सामि भव-गुण-निहिं समणं तत्थेक्क-पासम्मि ॥१५०३ हिययम्मि निवेसिय-पंचेंदिययं निव्वुयं सुह निसणं । अज्झप्प-झाण-संवर-निरुद्ध एक्कग्गयं वित्तं ॥१५४ उवगंतूण य पाए अ-पाव-हिययस्स घेत्तूण । संवेग जाय-हासो कांजलिउडो अहं बेमि ॥१५०५ अवगय-माण कोहो अहिरण्ण-सुण्णिओ निरारंभो । इच्छामि ते महायस सीसो सुस्सुस्सओ होउं ॥१५०६ जम्मण-मरणावत्तं वह बंधण-रोग-मयर-परिवरियं । तुभं तरीए तरिउ संसार-महण्णवं इच्छं ॥१५०७ कण्ण-मण-नेव्वुइ-करं वाणिं भणिओ निरुद्ध दुद्ददु(?)। दुक्खं समणस्स सया गरुया जाव सुगुणा वोढुं ॥१५०८ खधेण व सीसेण व भारो सुहरो(?) नणु वोढु जे । इणमो उ अ-विस्सामं सील भरो दुक्करो वोढुं ।१५०९ तो तं बेमि पुणो हं नत्थि बसियस्स दुक्करं किंचि । कायव्वमिह पुरिसस्स कामे धम्मे व्य (?) कज्जेसु ॥१५१०
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા
૧૮૯
નિરીક્ષણ કરવા છતાં પણ અહીં મને ભવનનો સમૂહ દેખાતું નથી () વળી આ પહેલાં આ ઉદ્યાન કદી મારા જોવામાં નથી આવ્યું.” (૧૪૯૬). એટલે હું અભ્યાગત છું એમ જોણને એ સ્થળના જાણકાર એક જણે મને કહ્યું, “આ ઉદ્યાનનું નામ શકટમુખ છે. (૧૪૯૭). કહેવાય છે કે ઈવાકુ વંશનો રાજવૃષભ, વૃષભ સમી લલિત ગતિવાળા વૃષભદેવ ભારતવર્ષમાં પૃથ્વી પતિ હતો (૧). (૧૪૯૮) તે હિમવંત વર્ષના ધણીએ, મંડલ રૂપી વલયવાળી, ગુણોથી સમૃદ્ધ અને સાગરે રૂપી કટિમેખલા ધરતી પૃથ્વી રૂપી મહિલાને ત્યાગ કરીને, ગર્ભવાસ અને પુનર્જનમથી ભયભીત થઈને, ફરી જન્મ ન લેવો પડે તે માટે તેણે ઉઘત બનીને અસામાન્ય, પૂર્ણ અને અનુત્તર પદ પ્રાપ્ત કરવાની કામના કરી. (૧૪૯૯–૧૫૦૦). તે પછી કહેવાય છે કે સુર અને અસુરથી પૂજિત એવા તેમને, તેઓ અહી વડની નીચે બેઠેલા હતા ત્યારે, ઉત્તમ અને અનંત જ્ઞાન તથા દર્શન ઉત્પન્ન થયાં. (૧૦૧). એટલે તે લોકનાથનો આજે પણ આ રીતે મહિમા કરાય છે અને ભવને ક્ષય કરનાર એવા તેમની આ દેવળમાં પ્રતિમા સ્થાપેલી છે. (૧૫૦૨).
શમણનાં દર્શન પ્રવજ્યા લેવાની ઈચ્છા
એ પ્રમ ણે સાંભળીને મેં ત્યાં વડને અને પ્રતિમાને વંદન કર્યા. ત્યાં બાજુમાં જ મેં ઉત્તમ ગુણોના નિધિરૂપ એક શ્રમણને જોયા. (૧૫૦૩). ચિત્તમાં પાંચેય ઈદ્ધિ સ્થાપીને તે સ્વસ્થપણે શત ભાવે બેઠા હતા અને આધ્યાત્મિક ધ્યાનમાં અને સંવરમાં તેમણે ચિત્તને એકાગ્રપણે નિરોધ કરેલો હતો. (૧૫૦૪). તે નિષ્પાપ હૃદયવાળા શ્રમણ પાસે જઈને મેં તેમનાં ચરણ પકડ્યાં અને સંવેગથી હસતા મુખે, હાથ જોડીને હું બેલ્યો. (૧૫૦૫).
હે મહાયશસ્વી, માન અને કેધથી મુક્ત થયેલો, હિરણ્ય અને સુવર્ણથી રહિત બનેલે, પાપકર્મના આરંભથી નિવૃત્ત એ હું તમારી શુશ્રષા કરનાર રિાષ્ય બનવા ઇચ્છું છું. (૧૫૦૬). હું જન્મમરણરૂપા વમળાવાળા, વધબંધન અને રાગ રૂપી મગરેથી ઘેરાયેલા સંસારરૂપી મહાસાગરને તમારી નૌકાને આધારે તરી જવા ઇચ્છું છું. (૧૫૦૭). ...ને રોકીને તેણે કાન અને મનને શાતા પાપનાં વચનો કહ્યાં, “શ્રમણના ગુણધર્મ જીવનના અંત સુધી જાળવવા દુષ્કર છે. (૧૦૮). સકંધ ઉપર કે શીશ ઉપર ભાર વહેવો સહેલો છે, પણ શીલને સતત ભાર વહેવા દુષ્કર છે.” (૧૫૯). એટલે મેં તેમને ફરી કહ્યું, “નિશ્ચય કરનાર પુરુષને માટે કશું પણ ધના કે કામના વિષયમાં કરવાનું દુષ્કર નથી. (૧૫૧૦),
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९०
तरंगलोला
इच्छामि ववसिउं हं पव्वजमिणं पवज्जिलं अज्जं । उग्ग' गुण-सय-पज्जं पमज्जणी सव्व दुक्खाणं ॥१५११
तो तेण सब्व भूय-हिययम्मिजर-मरण मोक्खण-करम्मि । पंच महव्वय गुण-विञ्चियम्मि (१) धम्मम्मि हं ठविओ ॥१५१२ पञ्चक्खाणं विणओ ठाण-गमण-चिधियं पडिक्कमणं । भासाभासं च अहं कमेण वि उवसिक्खिओ सव्वं ।।१५१३ छत्तीसं पि समत्ता उग्गा कालेण मग्ग-सोमाणा । आयारस्स उ थंभा गहिया मे उत्तरज्झयणा ॥१५१४ नव चेव बांभचेरा गुत्ता कम्माणि भचेरस्स । गहिया विमुत्ति-मग्गा आयोरग्गा समं वा मे ॥१५१५ एवं संगोवंगो मग्गो निव्वाण-गमण-पंथस्स । आयारो आयारो सुविहिय-सत्थस्स मे गहिओ ॥१५१६ सूयगडं च गयं मे ठाण-समवाया समाणिया य ततो । सेसं च कालिय-सुयं अंग-पविट्ठ मए गहियं ॥१५१७ नव गया पुव्वा मे सव्व-नय-पयंसया च वित्थिण्णा । सम्वेसिं दव्वाणं भाव-गुण-विसेस-पागडणा ॥१५१८ बारसमहियाइं (?) वासाइं मे भवं चरंतस्स । विहरंतस्स य वसुहं समाण-माणावमाणस्स ॥१५१९ परिवड्ढमाण सड्ढो जहा-बलं संजमम्मि संजुत्तो । अज्ज य भाविय-मती कामेमि अणुत्तरं धम्मं ॥१५२०
एवं सोउण अम्हे जं किर दुक्खं तयं समणुभूयं । संभारिय-वुत्तंतं ने (?) जायं पुणो दुक्खं ॥१५२१ वाह-पकंपिय-गुरुका य एक्कमेक्कस्स पेसिया दिट्ठी । अह सो तइया नाओ विसं च अमयं च आसीय ॥१५२२ जइ ताव कूर-कम्मो होऊण इमो वि संजओ जाओ। जोग्गा दुक्खक्खवणं अम्हे वि तवं अणुचरे १५२३ संभारिय-दुक्खा निवइया य तो काम भोग-निविण्णा । पाएसु तस्स पडिया समणस्स समाहि जुत्तस्स ॥१५२४ सीसे निवेसियंजलि-पुडा य पच्चुट्ठिया पुणो भणिमो । तक्काल बंधवं तं जीविय-गुण-दायगं समणं ॥१५२५
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલોલો
૧૯૧ તો એ પ્રકારને પુરુષાર્થ કરવા અને આજે જ, સેંકડો ગુણવાળી, સર્વ દુઃખેને ભૂસી નાખનારી એવી ઉગ્ર પ્રવજ્યા લેવાની મારી ઇચ્છા છે.” (૧૫૧૧).
પ્રવયાગ્રહણ : શ્રમજીવનની સાધના
એટલે તેણે મને સર્વ પ્રાણુઓને હિતકર, જરા અને મરણથી છોડાવનાર, પાંચ મહાવત વગેરે ગુણેથી યુક્ત એવા ધર્મમાં સ્થાપિત કર્યો. (૧૫૧૨ ). પ્રત્યાખ્યાન, વિનય, સ્થાન અને ગમન સંબંધી પ્રતિક્રમણ અને ભાષ્ય-અભાષ્ય એ બધું ક્રમશ: તેણે મને શીખવ્યું. (૧૫૧૩). સમય જતાં મેં મોક્ષમાર્ગનાં દઢ સોપાન રૂ૫ અને આચારના સ્તંભ રૂપ ઉત્તરાધ્યયનનાં છત્રીય અધ્યયનોનું જ્ઞાન પૂરેપૂરું ગ્રહણ કર્યું. (૧૫૧૪). બ્રહ્મચર્યના રક્ષક સમાં આચારાંગનાં નવ અધ્યયને નું અને બાકીના આચારા શ્રુતસ્કંધનું જ્ઞાન પણ ગ્રહણ કર્યું. (૧૫૧૫). એ પ્રમાણે નિર્વાણું પહોંચવાના ભાગ રૂ૫ સુવિહિત શાસ્ત્ર પ્રમાણેના આચારાંગનું જ્ઞાન મેં સાંગોપાંગ ગ્રહણ કર્યું. (૧૫૧૬). તે પછી મેં સૂત્રકૃતાંગ, સ્થાનાંગ અને સમવાયાંગ પૂરાં કર્યાં અને બાકીનાં અંગ-પ્રવિષ્ટ કાલિક શ્રુતનું પણ મેં પ્રહણ કર્યું. (૧૫૧૭). બધા નયાનું નિરૂપણ કરતા, વિસ્તૃત નવ પૂર્વે મેં જાણ્યા, તથા બધાં કોની ભાવ અને ગુણને લગતી વિશિષ્ટતા પણ હું સમજો.(૧૫૧૮). એ પ્રમાણે શ્રમણધર્મ આચરતાં અને પૃથ્વી પર વિહાર કરતાં, માન-અપમાન પ્રત્યે સમતા રાખીને મેં બારથી પણ વધુ વરસ વિતાવ્યાં. (૧૫૧૮) મારી શ્રદ્ધા સતત વૃદ્ધિ પામતી જાય છે, અને યથાશક્તિ હું સંયમ પાળતો રહું છું. આ પ્રમાણે ભાવિત ચિત્ત અત્યારે ઉત્તમ ધર્મની કામના કરી રહ્યો છું.” (૧૫ર૦).
વૈરાગ્ય
તરંગવતી અને તેના પતિમાં વૈરાગ્યવૃત્તિને ઉદય
એ પ્રમાણે સાંભળીને, અમારું પૂર્વ વૃત્તાંત તેણે સંભારી આપ્યું તેથી, તે વેળા અમે ભોગવેલું દુઃખ મને ફરી તાજુ થયું (૧૫૨૧). આંસુથી કંપતી લાંબી દષ્ટિએ અમે એકબીજા પ્રત્યે જોયું; “અરે ! આ તો પેલે જ માણસ,’ એમ અમે તે વેળા તેને ઓળખ્યો : જાણે કે વિષનું અમૃત થઈ ગયું. (૧૫૨૨). જે એવો ક્રરકમ હતો તો પણ આ માણસ સંયમી બની શક્યો, તો અમે પણ દુઃખનો ક્ષય કરનારું તપ આચરવાને યોગ્ય છીએ. (૧૫ર૩). દુઃખના સ્મરણથી અમારું મન કામભોગમાંથી ઊઠી ગયું, અને અમે તે સમાધિયુક્ત શ્રમણનાં પગમાં પડયાં. (૧૫ર૪). પછી ઊભાં થઈ, મસ્તક પર અંજલિ રચીને અમે તે વેળાના બંધુ સમા, કવિતદાન દેનાર શ્રમણને કહ્યું (૧૫ર ૫), તે વેળા આગલા ભવમાં
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९२
जं चक्कवाय-जुयलयं भे तया नर-मिहुणयं इह भवे य नीणियं
परभवम्मिं । चोर-पल्लीओ ॥। १५२६
तं मिहुणं इणमम्हे दिण्णं भे जस्स जीवियं तइया । देहि पुणो जह तइया अम्हं दुक्खाणं वोच्छेयं ।। १५२७ जाइ - परंपर-विणिवाय-मरण- बहु- दुक्ख-संकडस् इमे । भीया अणिच्च-वासासुहस्स संसार वासरस || १५२८
जिण वयणुज्जु-पंथेण त्रिविह-तव-नियम- गहिय- पच्छयणा । निव्वाण-गमण-तुरिए इच्छामो भे समन्नेउं ॥ १५२९
*
तो भइ सो सुविहिओ जो काही सील-संजमं सययं । सो सव्व दुक्ख - मोक्खं अचिरेण गच्छिहिइ ।। १५३०
जइ नेच्छह विणिवायं जाइ परंपर-सएस अणुहविडं । वज्जेह पाव-कम्मं ताव य निच्चुज्जया होह || १५३१ धुवं तु मरणं न वि नज्जइ होहिती कया तं ति । तं जीवितं न पावइ ताव वरं भे कओ धम्मो || १५३२ विरलुस्सा सेण मरंतएण वलंबिणाणुकंठे | निस्सण्णेण न सको तत्र-चरण- पवित्थरो कओ ।।१५३३ हट्ठेण वलिय-पंचिदिएण आउम्मि परिसरतम्मि । सोग्गइ-मग्गा जोग्गा हु धरिउ जे ॥। १५३४ बहु - विग्धे सुहकज्जे अणिच्च परिणाम जीविए जए । सद्धा वद्वेयब्बा काय धम्म-चरणम्मि ।।१९५३५
सक्का
जस्स न धरेज्ज मच्चू जीवं दुक्खं च जो न पावेज्जा । तरस हु तव गुण जोगो कओ व अकओ व्व जुज्जेज्जा ।। १५३६ नियय - मरणम्मि लोया आलोयं संजमस्स लट्टूण | नहु बद्ध-तीयमाउं (?) जाहे ताहे व गंतव्वे ।। १५३७
(अन्ने) निययासोक्खे लोए बहुविरे य (?) जीवियम्मि य चलम्मि धम्मचरणम्मि बुद्धी नरेण निच्चं पि कायब्वा ||१५३८
*
एवं सुविहिय-वयणं निसम्म आउं चलं ति उब्विग्गा । तव चरण- कञ्च्छाहा मुइमो सुस्सूसणा दो-वि ।। १५३९
तरंगला
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર ગલાલા
૧૯૩
જે ચક્રવાકયુગલ હતું, અને આ ભવમાં જે દંપતીને તમે ચારપલ્લીમાંથી બહાર કાઢીને વિતદાન દીધું હતું તે આ અમે જ છીએ. જેમ તે વે। અમારા દુ:ખનેા તમે અંત આણ્યા હતેા, તેમ અત્યારે ફરી પણ તને અમને દુ:ખમુક્તિ અપાવેા. (૧પર૬-૧પ૨૭). જન્મમરણની પરંપરામાં ક્રૂસાયેલા રહેવાને લીધે અનેક દુ:ખેાથ ધરેલા, અને અનિયત ને કારણે દુઃખરૂપ એવા સંસારવાસથી અમે ભયભીત થયાં છીએ (૧૯૨૮). વિવિધ તપ અને નિયમનું ભાથું લઈને, જિનવચનેાના સરળ ભાગે, મેણું પહેાંચવાને ઉત્સુક બની તમને અનુસરવા ઇચ્છીએ છીએ.’ (૧૫૨૯),
શ્રમણે આપેલી હિતશિક્ષા
એટલે તે સુવિહિત શ્રમણે કહ્યું, ‘ જે સતન શીલ અને સંયમ પાળશે, તે બધાં દુ:ખામાંથી સત્વર મુક્તિ પામશે. ( ૧૫૩ ), જો તમે સેંકડા જન્મની પરંપરામાં ક્રૂસાવાની અધાતિના અનુભવમાંથી બચવા ઇચ્છતા હા, તેા પાપકમાં ત્યાગ કરી અને સતત સયમ પાળેા. (૧૫૩૧) મરણુ નિશ્ચિત હાવાનું આપણે જાણીએ છીએ, પરંતુ એ કયારે આવશે તે આપણે જાણતા નથી. તેા જીવતરને તે અંત લાવે ત્યાં સુધીમાં તમે ધમ આચરે! તે જ ઇષ્ટ છે. (૧૫૩૨). મુશ્કેલીથી શ્વાસ લઈ શકતે! હાય, પ્રાણુ ગળે અટકથા હોય, ભાન ચાલ્યુ' ગયુ` હેાય તેવા મરણાસન્ન મનુષ્યને માટે જટિલ તપશ્ચર્યા કરવાનું શકય નથી. (૧૫૩૭૩), આયુષ્ય સતત સરી જતું હોઈને, પાંચેય ઇંદ્રિયાને સહ વાળી લેનાર જ સુગતિના પથ પર વિચરવાને યેાગ્ય છે.(૧૫૩૪). સત્કાર્યમાં અનેક વિઘ્ના આવતાં હુંઈને, જગતમાં જીવિત પરિણામી અને અનિત્ય હ।ઈને, ધર્માચરણુના વ્યમાં શ્રદ્ઘા વધારતા રહેવુ. (૧૫૩૫). જેને મૃત્યુ પકડે તેમ નથી, જે કદી દુઃખ પામે તેમ નથી તે જીવ તપ અને સંયમ ન કરે તે ભલે. (૧૫૩૬). મરણ નિશ્રિત હાઈને, ગમે ત્યારે ચાલ્યા જવાનું હોઈને લોકેા સંયમના પ્રકાશ પામીને...(૧૫૩૭). વળી દુ:ખ નિશ્ચિત હોઈને, જીવન ચંચળ હાઈને, મનુષ્યે હ ંમેશાં ધર્માચરણમાં બુદ્ધિ રાખવી.’ (૧૫૩૮).
તત્કાળ પ્રવજ્યા લેવાની તૈયારી : પરિચારકોને વિલાપ
આ પ્રમાણે તે સુવિહિત સાધુનાં વચન સાંભળીને, આયુષ્યની ચ ંચળતાથી ખિન્ન બનીને, તપશ્ચર્યા આદરવા માટે ઉત્સાહી એવાં અમે બને આન ંદિત બન્યાં. ( ૧૫૩૯ ).
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९४
तरंगलोला
पेस-जणस्स य हत्थे सव्वे ते भूसणे निसिरिऊण । भणिओ धरह इमे ता अम्हं अम्मा-पिऊणं ति ।।१५४० भणहि य दुक्ख-विभीया नाणा-जोणि-परिहिंडणुव्विग्गा । ऊर (?)-सरणुव्वेय-करं सामण्णं ते पवण्ण त्ति ॥१५४१ तेसिं च विणय-खलियं खमह य किर सुहुम बादरं सव्वं । मत्तेहि पमत्तेहि य जं होज्ज कयं कयाई पि ॥१५४२ एवं सोऊणम्हं णे सहसा उ कुवियं परियणेण । परियण-सहिया आधाविया य ता नाडइज्जाओ ।।१५४३ सोऊण क्वसिय ते पडिया तो पिययमस्स पाएसु । मा नाह अणाहाओ परिच्चएज्ज त्ति बेतीओ ॥१५४४ पाय-वडियाहि केहिं वि पियस्स घरिणी पसाय-कामाहिं । बलि-कम्मं चेवकयं अलय-पडिय-पुप्फ-पुंजेहिं ॥१५४५ अपरिस्सम रमिएहिं मणसा इच्छिय-सयं-गिहीएहिं । जुत्तो सि सव्व कालं मणोरह-मएहिं सुरएहिं ॥१५४६ जइ वि य रइ-परिभोगं न लभामो ते सया निकेयम्मि । अच्छीहिं पेच्छिउं जे तह वि तुमं इच्छिमो निच्चं ॥१५४७ अच्छेप्पो वि समाणो फुरिय-कुमुय पंडरो कुमुथ-सोहो । कस्स न करेइ पीई सकल-विमल-मंडलो चंदो ॥१५४८ एयाणि य अण्णाणि य ताओ कलुणाणि विलवमाणीओ । तव चरण-विग्धं पियस्स काउं ववसियाओ ।।१५४९ तं कलुणं उवसग्गं मण-बाघायं तओ अगणयंतो । भोग-विरत्तो रत्तो पारत्त-सुहावहे धम्मे ॥१५५० लुंचइ कुसुमुम्मिस्से केसे कोसे य तहि अगणयंतो । वेरग्ग-समावण्णो पव्वज्जा-निच्छिय-मतीओ ॥१५५१ सयमेव लुइय-सिरया अहं पि समणस्स तह य पाएसु । पडिया पिएण समयं दुक्ख विमोक्खं कुणह मे त्ति ॥१५५२ तो तेण जहुवइट्ठ कयं सामाइयं तहिं अम्हं । एकंगियं पि जं तं उच्छूढं सोग्गतिं नेइ ॥१५५३ पाणवह-मुसावाय-अदत्ता मेहुण-परिग्गहा विरती । राई-भोयण-विरती य तेण बद्धाविया अम्हं ॥१५५४ गहिया य उत्तर-गुणा अट्ठ उभा तव-चरण-लुद्धेहिं । अप्पडिबद्धेहिं पुणो जीविय-मरणे सरीरे य ॥१५५५
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
૧૯૫
સેવાના હાથમાં બધાં અભૂષણ આપતાં અમે કહ્યું, 'આ લે અને અમારા માપિતાને કહેજો કે અનેક જન્મમાં પરિભ્રમણ કરવાથી ઉગ્નિ બનેલાં, દુ:ખથી ભયભીત બનેલાં એવાં તે બંનેએ શ્રમણજીવનનો અંગીકાર કર્યો છે. (૧૫૪૦-૪૧) વળી તેમના પ્રત્યેના વિનયમાં અમે જે કાંઈ સ્થૂળ કે સૂક્ષ્મ દોષ કર્યો હોય, મદમાં. કે પ્રમાદમાં અમે જે કાંઈ ન કરવાનું કદી પણ કર્યું" હોય તે બધાની ક્ષમા કરજો.’(૧૫૪૨), આ સાંભળીને પરિજને એ સહસ! દુઃખથી બૂમરાણ કરી મૂકયું. પરિજન સહિત નાટક કરનારીએ દેડી આવી. (૧૫૪૩). અમે જે કરવાને ઉદ્યત થયાં છીએ તે સાંભળીને તેએ મારા પ્રિયતમના પગમાં પડીને કહેવા લાગી, “ હે નાથ ! અમને અનાથ છેાડી જશે! નહી.’ (૧૫૪૪), હે ગૃહસ્વામિની ! મારા પ્રિયતમનાં પગમાં પડીને તેમણે તેમની અલકલટો પરથી ખરી પડેલા પુષ્પપુંજ વડે જાણે કે તેને પ્રસન્ન કરવા માટે ખલિક કર્યુ. (૧૫૪૫), 'અનાયાસ ક્રીડાએ અને સ્વેચ્છાપ્રાપ્ત મનમાન્યાં સુરતસુખા તને સર્વદા સુલભ છે. (૧૫૪૬ ). તારા આવાસમાં અમને જો કે કદી રતિસુખને લાભ નથી મળતા, તે પણ અમે તને અમારાં નેત્રાથી સદાયે જોવાને ઇચ્છીએ છીએ. (૧૫૪૭). જે પ્રફુલ્લ કુમુદ સમા શ્વેત છે, અને કુમુદ્દોની શેાભારૂપ છે તે પૂર્ણકળા યુક્ત મડળવાળા નિર્મળ ચંદ્ર, અસ્પૃશ્ય હાવા છતાં, કાને પ્રીતિદાયક ન લાગે ? ' (૧૫૪૮),
કેશલેાય : મતગ્રહણ
આવાં આવાં કરુણુ વિલાપવચને ખેલીને તે સ્ત્રીઓએ પ્રિયતમની તપશ્ચર્યાંના વિષયમાં વિઘ્ન ઊભું કરવા માંડ્યું. (૧૫૪૯). પરંતુ મનને વિક્ષિપ્ત કરનારું તે કરુણુવિજ્ઞાપનું વિજ્ઞ પ્રિયતમે ગણુક યુ નહીં, ભેગ પ્રત્યે વિરક્ત બનેલા, પરલેાકનું સુખ પ્રાપ્ત કરાવનારા ધર્મમાં અનુરક્ત બનેલા, વૈરાગ્યવૃત્તિવાળા અને પ્રત્રજ્યા લેવાના નિશ્ચયવળા તેણે, ક્રાશને અવગણીતે, પોતાના પુષ્પમિશ્રિત કેશના લાય કર્યા. (૧૫૫૦-૧૫૫૧). હું પણ પોતાની મેળે કેશના લેચ કરીને મારા પ્રિયતમની સાથે તે શ્રમણુનાં ચરણમાં પડી અને મેલી, ‘ મને દુ:ખમાંથી મુક્તિ અપાવેા.’ (૧૫૫૨). એટલે તેણે યથાવિધિ અમને એકમાત્ર સામાયિક વ્રત આપ્યુ, જેનું આચરણાં (?) સદ્ગતિમાં દોરી જાય છે. (૧૫૫૩), તેણે અમને અદાત્તાદાન, મૈથુન અને પરિશ્ર્ચથી તથા રાત્રીભોજનથી વિરમવાના (૧૫૫૪). જન્મમરણનો ભોગ બનતા શરીરમાં બંધાઈ ન રહેવા તપશ્ચર્યાંની લાલસાથી આઠું ઉત્તરગુણાનું પણ ગ્રહણ કર્યું. (૧૫૫૫).
પ્રાણિવધ, મૃષાવાદ, નિયમ પણ આપ્યા. દ૰તાં એવાં અમે
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९६
तरंगलाला
दोण्ह वि अम्मा-पियरो अम्हाणं सव्य-सत्ति-संजुत्ता । तो णे पत्ता नायम्मि कहिए परियणेण ॥१५५६ उत्तम्मंताउ पुरीस-बाल वुड्ढ-महिला तहिं घरिणि । आगंतुं च पवत्ता ते पव्यइए त्ति सोउणं ॥१५५७ बंधव-जणेण अम्हं पुण्णं तं उववणं तह महंतं । ददठुमणेण य अम्हं बहुणा अण्णेण य जणेण ॥१५५८ तत्थ य जणस्स परिपिडियस्स अण्णोण्ण-थइय-कायस्स । आलोक्कएत्थ नवरि मुह-सीस-परंपरा-निवहो ॥१५५९ नियमुब्भव-भाव परायणे य दळूण बद्ध-सोभाए । सोग-भरेणाइसियं बंधव-मित्रोण ने तत्थ ॥१५६० दोण्ह वि अम्मा-पियरो रोयंता आगया दवदबस्स । सासू-ससुरो य महं दळूणम्हे गया मुच्छं ॥१५६१
जिण-वयण-भाविय-मती दो-वि संसार-मुणिय-परमत्था । मझ अम्मा-पियरो भणंति बाहं निरंभंता ॥१५६२ किं साहसमे रिसयं पुत्तय कतं जोव्वणस्स उदयम्मि । .. दुक्खं खु तरुण-भावे सामण्ण-गुणा धरेउं जे ॥१५६३ मा होज्ज तरुण-भावत्तणेण धम्मे विराहणा काइ । अणुभूय-काम भोगा पच्छा वि तवं गहेयव्वं ॥१५६४ भोगा खगमेत्त सुहा विवाग-कडुयत्ति तो अहं बेमि । बहु-दुक्खो य कुटुंबो न मुत्ति-सोक्खा परं अस्थि ।।१५६५ जाव न मुयंत्ति अत्था थामो जा अस्थि संजमं काउ । जाव न हरेइ मच्चू ताव वरं ने तवं काउं ॥१५६६ तो भणइ तत्थ ताओ इंदिय-चोर-गहणम्मि तारुण्णे । नित्थरह अणाबाहा संसार महण्णवमिणं ति ॥१५६७
वद्धाविया समासासिया य बंधव-जणेण ते दो-वि । सासू ससुरो य महं रमणमिणं विण्णवंते च ॥१५६८ केग-वि तं किं भणिओ किं व तुह न वट्टए इहं पुत्त । किं च विलीयं दिटुं तो निविण्णो सि पब्वइओ ।।१५६९ धम्मो किर सग्ग-फलो सग्ग-फले इच्छ्यिा तहा भोगा । विसय-सुहेसु य महिला सारो त्ति सुई भणइ लोए ॥१५७०
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલોલા
૧૭
સ્વજનેનું આ ગમન
તે વેળા, પરિજનો પાસેથી સમાચાર જાણીને અમારા બંનેનાં માતાપિતા બધા પરિવારની સાથે આવી પહોંચ્યાં. (૧૫૫૬). હે ગૃહસ્વામિની ! અમે પ્રવજ્યા લઈ લીધી એવું સાંભળીને સ્ત્રીઓ અને પુરુષ, બાળકે ને વૃદ્ધો ઉચાટ કરતાં આવવા માંડ્યાં (૧૫૫૭). અમારાં સગાંસંબંધીઓથી તથા અમને જોવા આવનારા બીજા પુષ્કળ લેકાથી તે મોટું ઉપવન ભરાઈ ગયું. (૧૫૫૮). ત્યાં થયેલી ભીડમાં લોકોનાં શરીર ઢંકાઈ ગયેલાં હોવાથી માત્ર તેમનાં માથની હારની હાર જ નજરે પડતી હતી. (૧૫૫૯). પ્રવજ્યા લેવાની તત્પરતાના ભાવથી શોભતા અમને જોઈને બાંધવો અને મિત્રો અત્યંત શાપૂર્ણ બની ગયા. (૧૫૬૦). અમારા બંનેનાં માતાપિતા રડતાંરડતાં દોડાદોડ આવ્યાં. મારાં સાસુ અને સસરા અમને જોઈને મૂર્ષિત થઈ ગયાં. (૧૫૬૧).
શ્રીનું નિવારણ અને અનુમતિ
જિનવચનોથી જેમની બુદ્ધિ પ્રભાવિત થયેલી છે અને સંસારના સાચા સ્વરૂપને જેમણે જાણ્યું છે તેવાં મારાં માતાપિતા, આંસુના વેગને રોકીને મને કહેવા લાગ્યાં (૧૫૬૨),
બેટા! યૌવનના ઉદયકાળે જ આવું સાહસ કેમ કર્યું? તરુણવયમાં શ્રમણધર્મ પાળ ઘણો કઠિન છે. (૧૫૬૩). તરુણવયને કારણે રખેને તારાથી ધર્મની કશી વિરાધના થાય કામભોગ ભોગવીને તપ તો પછી પણ આદરી શકાય.” (૧૫૬૪). એટલે મેં કહ્યું, “ભેગોનું સુખ ક્ષણિક હોય છે, અને પરિણામ કટુ હોય છે. કુટુંબજીવન પણ અત્યંત દુઃખમય હોય છે. મુક્તિસુખથી ચઢે એવું કોઈ સુખ નથી. (૧૫૬૫). જ્યાં સુધી.........ન છોડે (2) જ્યાંસુધી સંયમ પાળવાનું શરીરબળ હોય, અને જ્યાં સુધી મૃત્યુ આવીને ઉઠાવી ન જાય ત્યાં સુધીમાં અમારે તપ આચરવું એ જ ઈષ્ટ છે.” (૧૫૬ ૬). એટલે પિતાએ કહ્યું, ઇદ્રિરૂપી ચેરથી તારુણ્ય ઘેરાયેલું હોઈને તમે આ સંસારસાગરને નિવિન તરી જજે (૧૫૬૭).
સાથ'વાહની વિનવણી
અમારા બાંધવોએ તેમને આશ્વાસન આપીને વધાવ્યાં. તે વેળા મારાં સાસુસસરા મારા પ્રિયતમને વીનવવા લાગ્યાં (૧૫૬૮), “બેટા ! કેઈએ તને કાંઈ કહ્યું? તને અહીં શાની ખોટ છે? શું તને અમારો કોઈ વાંક દેખાયો?—જેથી મન ખાટું થઈ જતાં તે પ્રવ્રયા લઈ લીધી? (૧૫૬૮). ધર્મનું ફળ વગ છે, સ્વર્ગમાં યથેષ્ટ ભોગ મળતા હોય છે, અને વિષયસુખને સાર એટલે સુંદરી–આ પ્રમાણે લૌકિક શ્રુતિ છે. (૧૫૭૦). પણ
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९८
तरंगलाला
ता तुज्झ महिलियाओ अत्थि इह अच्छरा-सरिसियाओ। अणुभुत्त-काम-भोगो करिहिसि पच्छा वि तं धम्मं ॥१५७१ रज्ज-समं तारत्तं(?) अम्हे-वि य बे-वि पुत्तयं च इमं । सव्वं च दव्य जायं पुत्तय किं ने परिच्चयसि ।।१५७२ वासाणि कइवयाणि काम-भोगे निरुस्सुओ भुंज । पच्छग्गे परिणय-वओ चरिहिसि उग्गं समण-धम्मं ॥१५७३
अम्मा-पिऊहिं एवं तेहिं कलुणं तहिं भणिओ तो । भणइ चरण-निच्छिय-मइ दिटुंतं सत्थवाह-सुओ ॥१५७४ जह कोसियारि-कीडो नियय-सरीर-कएण अण्णाणी। हिय-कामओ निरंभइ अप्पाणं तंतु-बंधेण ॥१५७५ तह मोह मोहिय-मती(उ) विसय सुह-कामओ दुह-सएहिं । इत्थि-कएण निरुभइ अप्पाणं राग-दोसेहि ॥१५७६ तो राग-दोस दुक्ख-दुओ सया विविह जोणि-भव-गहणं । मिच्छत्त-समुच्छण्णो पडिही संसार-कंतारं ॥१५७७ न-वि तह बहुयं सोक्खं हवति य पुरिसे पियाए लंभम्मि । पावइ जह बहुतरयं दुक्खं थीसु विओगम्मि ॥१५७८ मग्गिज्जतो दुक्खं जणेइ लद्धो य रक्खण-कएणं । सोय कुणइ विणट्ठो तो किर दुक्खावहो अत्थो ।।१५७९ अम्मा-पियरो भाउय-भज्जा पुत्ता य बंधवा सुहिया। एते सिणेह-मइया निगडा नेव्वाण-मग्गस्स ॥१५८० जह सत्थ-समारूढा सहाय-लोभेण दुग्ग-मग्ग-गआ । . अणुपालेति वयंता जणा जणं सत्थ-जाग णं(?) ॥१५८१ नितारा य पुणो कत्थ य ठाणाउ ते पयहिऊणं । अण्णोण्णएहिं वच्चइ पंथेहि जणो जणवयम्मि ॥१५८२ एवमिह-लोय-जत्ता बिइज्जिया हेांति बंधवा नाम । सुह-दुक्ख-मत्त-परिपालणत्थ-जुत्तीकय-सिणेहा ॥१५८३ xxउवि संजोग-विओइओ पुणो बंधवे पमोत्तूण । वच्चंति नियय-कम्मोदएहिं नाणा-गति-विसेसे ॥१५८४ ' वसमक्खिय-निच्चबघेण (?) एगंतरं उवगएण ।
रागो परिहरियव्वो अवरागो मुत्ति मग्गो त्ति ॥१५८५ लघृण धम्मबुद्धिं गुण-पणियमकालियं गहेयव्वं । जाव न करेइ च बला आउ-परिच्छेदणं कालो ॥१५८६
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા
૧૮ પછી તારી પાસે તો અહીં જ અસર સમી સુંદરીઓ છે. માટે પહેલાં કામભોગ ભોગવીને પછીથી તું ધર્મ કરજે. (
૧૧). બેટા ! અમને બંનેને, રાજવી સુખ જેવા વૈભવને આ બેટીને તથા આપણા સમગ્ર ધનભંડારને તું કેમ તજી દે છે? (૧૫૭૨). તું કેટલાંક વરસ કશી જ ફિકરચિંતા કર્યા વિના કામભોગ ભોગવ, તે પછી પાકટ અવસ્થામાં તું ઉગ્ર શ્રમણુધર્મ આચરજે.” (૧૫૭૩).
સાથ પુત્રને પ્રત્યુત્તર
માતાપિતાએ આ પ્રમાણે કરણ વચનો કહ્યાં, એટલે પ્રવજ્યા લેવા જેણે નિશ્ચય કર્યો છે તેવા તે સાર્થવાહપુત્રે એક દષ્ટાંત કહ્યું (૧૫૭૪): “જે પ્રમાણે કેટામાં રહેલે અજ્ઞાની કીડે પોતાનું શારીરિક હિત ઈચ્છતો છતો પોતાની જાતને તંતુઓના બંધનમાં બાંધી દે છે, તે જ પ્રમાણે મોહથી મેહિત બુદ્ધિવાળો માણસ વિષયસુખને ઇચ્છતો, સ્ત્રીને ખાતર સેંકડો દુઃખોથી અને રાગદ્વેષથી પોતાની જાતને બાંધી દે છે. (૧૫૭૫–૧૫૭૬). એને પરિણામે રાગદ્વેષ અને દુ:ખથી અભિભૂત અને મિથ્યાત્વથી ઘેરાયેલા એ તે અનેક યોનિમાં જન્મ પામવાની ગહનતાવાળા સંસારરૂપી વનમાં આવી પડે છે. (૧૫૭૭). વહાલી સ્ત્રીની પ્રાપ્તિથી એટલું બધું સુખ નથી મળી જતું, જેટલું–અરે તેનાથી ઘણું વધારે–દુ:ખ તેને તે સ્ત્રીના વિયોગથી થાય છે. (૧૫૭૮). તે જ પ્રમાણે ધન મેળવવામાં દુઃખ છે, પ્રાપ્ત થયેલું ધન જાળવવામાં દુઃખ છે, અને તેનો નાશ થતાં પણ દુઃખ થાય છે–આમ ધન બધી રીતે દુઃખ લાવનારું છે. (૧૫૭૯). માબાપ, ભાઈજાઈ, પુત્ર, બાંધવો અને મિત્રો–એ સૌ નિર્વાણમાર્ગે જનાર માટે સ્નેહમય બેડીઓ જ છે. (૧૫૮૦). જે પ્રમાણે કોઈ સાર્થરૂપે પ્રવાસ કરતા માણસે સંકટ ભરેલા માર્ગે જતાં, સહાય મેળવવાના ભે, સાથેના અન્ય માણસોનું રક્ષણ કરે છે અને સાથમાં જાગતા રહે છે, પરંતુ જંગલ પાર કરી લેતાં, તે સાથને તજી દઈને જનપદમાં પિતપતાને સ્થાને જવા પોતપોતાને રસ્તે ચાલતા થાય છે, તે જ પ્રમાણે આ યાત્રા પણ એક પ્રકારનો પ્રવાસ જ છે; સગાંસ્નેહીઓ કેવળ પોતપોતાનાં સુખદુ:ખની દેખભાળ લેવાની યુક્તિરૂપે જ સ્નેહભાવ દર્શાવે છે. (૧૫૮૧-૧૫૮૩).
સંગ પછી વિયોગ પામીને, બાંધવોને તછ દઈને તેઓ પોતાનાં કર્મોના ઉદય પ્રમાણે અનેક પ્રકારની વિશિષ્ટ ગતિ પામે છે. (૧૫૮૪)...નિત્ય બંધનકર્તા હોઈને હજી રાગનો ત્યાગ કરવો અને વૈરાગ્યને મુક્તિમાર્ગ જાણવો. (૧૫૮૫). તે પછી ધર્મબુદ્ધિ પ્રાપ્ત
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
एव परमत्थ-निच्छय विहण्णुणा जयण-पडण-जुत्तेण । कत्थइ असज्जमाणेण हवइ मोक्खो सुहं गंतुं ॥१५८७ जं पि य भणह कइवए वासे ता भुंज काम भोगे त्ति । एत्थ वि दीसइ दोसो अनियय-मरणाउरे लोए ॥१५८८ जं नस्थि कोइ लोए मच्चूओ बल-निरंभण समत्थो । तो पुव्वमेव नियमो अकाल-हीणं गहेयव्वो ॥१५८९
एयाणि य अण्णाणि व सस्थाह-सुएण जंपमाणेणं । अम्मा-पियरो सयणो य तत्थ पडिसेहिओ सव्वो ॥१५९० सह-पंसु-कीलणेहिं य निजंतेणोवयार-सुहा (?)। तेण वयंसा वि कया सवे पडिसेहिय-निरासा ॥१५९१ तह वि न इच्छइ हाउं अम्हे तव चरण-निच्छए दो-वि । अवि सो वि सत्थवाहो घरिणी पुत्त-प्पिवासाए ॥१५९२ पिय विप्पओग-दूसह-जम्मण मरण-भय-विदुया एते। छंदेण चरेंतु तवं. तो तत्थ भणिय(?) बहु-जणेहिं ॥१५९३ काम-गुण-परम्मुह-माणसस्स तव-चरण-करण तुरियस्स। जो कुणइ अंतरायं सो मित्त-मुहो अमित्तो त्ति ॥१५९४ तो तं वयण-कलकल जणस्स सोऊण तत्थ सस्थाहो । अणुमण्णेइ अकामो पव्वज्जणं अम्ह (?) ॥१५९५ काऊणं करयल संगम च भाणीय णे दुयग्गे वि। नित्थरह विविह-नियमोववास-गरुय समण-धम्मं ॥१५९६ जम्मण मरण-तरंगं नाणा-जोणि-परिहिंडणावतं । अट्ठविह कम्म-संघाय-कलुस-जल-संचयं संदं ॥१५९७ पिय-विप्पओग-विलावेय-महारवं राग-मयर-परिवरियं । संसार समुदमिणं जह तरह तहा करेह त्ति ॥१५९८ एवं गुण-संवाहो सत्थाहो भाणिऊण पाडेइ । पाएसु बालयं ने (?) नयरिमइगमण कय-मई सो ॥१५९९
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલેલા
to થતાં, યોગ્ય સમય માટે થોભ્યા વિના, પ્રત્રજ્યા લેવી જોઈએ, નહીં તો કાળ સહસા આયુષ્યને અંત આણશે. (૧૫૮૬). એ પ્રમાણે પરમાર્થના અને નિશ્ચય નયના જાણકાર માટે, યતના વાળા માટે અને કશામાં પણ આસક્ત ન થનારને માટે મોક્ષાપ્તિ સરળ બને છે. (૧૫૮૭). વળી જે તમે કહે છે કે કેટલાંક વરસ કામગ ભેગવી લે, તે તેમાં વાંધો એ છે કે એકાએક આવી પડતા મરણને ભય જગત પર હંમેશાં તાળાયેલો છે; જગતમાં એવું કેઈ નથી, જે મૃત્યુના બળને રોકવાને સમર્થ હોય. માટે કાળ-અકાળને વિચાર કર્યા વિના જ તરત પ્રવજયા ગ્રહણ કરવી ઘટે.” (૧૫૮૮-૧૫૮૯).
સાથે વહે અનિચ્છાએ આપેલી અનુમતિ
આવાં આવાં વચનો કહીને સાર્થવાહપુત્ર તે વેળા માતાપિતાના તથા અન્ય સૌ સ્વજનેના વિરોધને વાર્યો. (૧૫૯૦). બચપણમાં સાથે ધૂળમાં રમેલા, વિવેકી () મિત્રોના વિરોધને પણ વારીને પ્રત્રજ્યા લેવા તત્પર બનેલા એવા તેણે તેમને નિરાશ કર્યા. (૧૫૯૧).
હે ગૃહસ્વામિની! આ રીતે અમે બંને તપશ્ચરણ માટે નિશ્ચિત હોવા છતાં, તીવ્ર પુત્ર સ્નેહને કારણે સાર્થવાહે અમને જવા દેવા ન ઇચ્છવું. (૧૫૯૨). એટલે અનેક લોકોએ તેને સમજાવ્યું, “પ્રિયજનનો વિયોગ, જન્મમરણની અસહ્યતા વગેરે ભયથી ડરેલાં આ બંનેને તેમની ઇચ્છાનુસાર તપ આચરવા દે. (૧૫૯૩). જેમનું મન કામ પભેગથી વિમુખ થઈ ગયું છે, અને જે તપશ્ચર્યા કરવા માટે ઉતાવળો થયો છે તેને અંતરાય કરનાર મિત્રરૂપે શત્રુનું જ કામ કરે છે.” (૧૫૯). આ પ્રમાણે લેકેનાં વચનોનો કોલાહલ સાંભળીને સાથે વાહે અનિચ્છાએ અમને પ્રત્રજ્યા લેવાની અનુમતિ આપી. (૧૫૯૫). હાથ જોડીને તેણે અમને કહ્યું, “વિવિધ નિયમ અને ઉપવાસને લીધે કઠિન એવા શ્રમણધર્મનું તમે સફળતાથી નિર્વહન કરજો. (૧૫૯૬). જન્મમરણરૂપ તરંગવાળા, અનેક યુનિમાં ભ્રમણ કરવારૂ૫ વમળાવાળા, આઠ પ્રકારના કમસાહરૂ૫ મલિન જળસમૂહવાળા, પ્રિયજનના વિગે કરાતા વિલાપરૂ૫ ગર્જનવાળા, રાગરૂ૫ મગરોથી ઘેરાયેલા વિશાળ સંસારસમુદ્રને તમે તરી જાઓ તેવું કરજે.” (૧૫૯૭–૧૫૯૮). એ પ્રમાણે કહીને, નગરમાં પાછા ફરવા ઇચ્છતા ગુણવાન સાર્થવાહ.. પગમાં પાડયા. (૧૫૯૯).
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०२
- तरंगलीला भाणीय गहवई वि य सद्धम्म चरणमारुहेमाणा । घत्था(?) जत्थ बहु-दुक्ख-संकडाओ कुडुम्बाओ ॥१६०० अभिनिक्खंता खंता य पेम-बंध-नियलेहि उम्मुक्का। उवसंत-राग-दोसा सम-सुह-दुक्खा सुमुणी जाया ॥१६०१ धण्णा कलत्त-गोत्तीहिं निग्गया पेमा-बंधण-विमुक्का । अवगय-माण-कोहा चरंति धम्मं जिणक्खायं ॥१६०२ इच्छिय-विसय-सुह-निवेसणस्थ निव्वुय-मणा नवरि अम्हे। न चएमो निस्सरिउं मोह-नियल-बंधण निबद्धा ॥१६०३ एयाणि य अण्णणि य बहूणि तव-नियम-तेय-करणाणि । भाणीय सुटु परमत्थ दिट्ठी-धम्मो तहिं सेठ्ठी ।।१६०४
देहतर-संकंति व्व तत्थ ने सोग-गहिय-हिययाओ । ससुर-घर-कूल-घरासण्णणीउ महिला परुण्णाओ ॥१६०५ ताहिं य पउर-विलविय-कलुणाहि दुहियाहि रोवमाणीहि । आवरिसिया व अंसूहि तस्स भूमी उववणस्स ॥१६०६ अह सेट्टि-सत्थवाहा स-महिल-मित्त-जण-बंधव-समग्गा। घेत्तूण बाल कण्णे नयरिमइगया परोयंता ॥१६०७ तम्मि य जण-हलबोले पेच्छय-पच्छाइयं तयं समणं । अम्हेसु लग्ग-दिट्ठी सेट्ठी विमणो उदच्छीय ॥१६०८ सव्वो वि वाणिय(?)-जणो संत-परिच्चाय-विम्हिओअम्हं ।' धम्माणुराग-रत्तो जेणागयमेव वक्कतो ॥१६०९
अह तत्थ समण-लच्छी-समस्सिया रूविणी खम च्चेव । गणिणी गुण-संगणिणी तं वंदिउमागया समणं ॥१६१० सा अज्ज-चंदणाए सिस्सा तव-नियम-नाण-पडिपुण्णा । वंदइ य सा सुविहियं स-परिवारं तयं समणं ॥१६११ भणिया य कप्प-गुण-जाणएण तेण समणेण सा गणिणी । समणी पावस्स समणी होउ इमा सिस्सिणी तुम्हं ॥१६१२ तो तीए विणयायारो आयारो मद्दवत्तण-गुणाण। समणत्तणोवयारो इच्छाकारो कओ तस्स ॥१६१३ तेण य भणियामि अहं वंदसु अह ते पवत्तिणी अज्जा। पंच महव्वय-धारण-दढ-ठवया सुव्वया गणिणी ॥१६१४
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૨૦૬
સ સ્વજનોએ લીધેલી વિદાય
છીએ પણ કહ્યું, “જેઓ સાચા ધર્મની અને તપશ્ચર્યાનો અંગીકાર કરે છે, અનેક દુ:ખોથી ભરેલા કુટુંબને ત્યજી દઈને નીકળી પડે છે, પ્રેમની બેડીઓમાંથી છૂટી જાય છે, રાગદ્વેષનું શમન કરી સુખદુ:ખ પ્રત્યે સમભાવ કેળવીને ક્ષમાવાન મુનિ બને છે, પત્નીરૂપી કારાવાસના બંધનમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે, માન અને ક્રોધનો ત્યાગ કરીને જિને ઉપદેશેલા ધમને આચરે છે, તેમને ધન્ય છે. (૧૬૦૦-૧૬૦૨). યથેચ્છ વિષયસુખ ભોગવવામાં અમારું ચિત્ત રાચતું હોઈને, મોહની બેડીઓમાં જકડાયેલા એવા અમે તો સંસારત્યાગ કરીને નીકળી જવાને અશક્ત છીએ.” (૧૬ ૦૩). ધર્મનું સાચું સ્વરૂપ જેને બરાબર વિદિત હતું તેવા શ્રેષ્ઠીએ તે વેળા તપ અને નિયમની વૃત્તિને તીવ્ર કરનારાં આવાં આવાં અનેક વચનો કહ્યાં. (૧૬૦૪).
મારા સસરાની અને પિયરની સંબંધી સ્ત્રીઓ, જાણે કે અમે એક દેહ ત્યજીને બીજો દેહ ધારણ કરી રહ્યાં હોઈએ તેમ, શેકગ્રસ્ત હૃદયે રુદન કરવા લાગી. (૧૬ ૦૫). દુ:ખી થઈને અત્યંત કરુણ વિલાપ કરતાં રડી રહેલી એવી તે સ્ત્રીઓની (અથુવર્ષાથી) તે ઉપવનની ભેંય જાણે કે છંટાઈ ગઈ. (૧૬ ૦૬). તે પછી શ્રેણી અને સાર્થવાહ સ્ત્રીઓ, મિત્રો, બાંધવા અને બાળબચ્ચાંને સાથે લઈને રડતાં રડતાં નગરીમાં પાછાં ફર્યા. ( ૧૬ ૦૭ ). લોકોના કોલાહલ વચ્ચે, કુતૂહલથી જેનારાઓની ભીડમાં ઘેરાયેલા તે શ્રમણનાં દર્શન શ્રેણીની દષ્ટિ અમારી ઉપર મંડાયેલી હેઈને તેણે વિષાદપૂર્ણ ચિત્ત કર્યા હતાં (2) (૧૬૦૮). બીજા બધા સંબંધીઓ (?) પણ, અમે કરેલા છતી સમૃદ્ધિના ત્યાગથી વિસ્મિત થઈને, ધર્મ પ્રત્યેના અનુરાગથી રંગાઈને, જેમ આવ્યા હતા તેમ પાછા ગયા. (૧૬ ૦૯). સુકતા ગણિનીનુ આગમનઃ તરંગવતીની રોપણી
એ વેળા શ્રમણલક્ષ્મીથી યુક્ત, મૂર્તિમાન ક્ષમા સમી, એક ગુણવાન ગણિની તે શ્રમણને વંદવા આવી. (૧૬૧૦). તપ, નિયમ અને જ્ઞાનથી પરિપૂર્ણ તે ગણિની આર્યા ચંદનાની શિષ્યા હતી. તેણે તે સુવિહિત શ્રમણ અને તેના પરિવારને વંદન કર્યા.(૧૬૧૧). શાસ્ત્રવિધિ જાણનાર તે શ્રેમણે તે ગણિનીને કહ્યું, “હે પાપશમની શ્રમણ ! આ તારી શિષ્યા થાઓ.” (૧૬૧૨). એટલે તેણે માર્દવ ગુણના આચારણરૂપ, શ્રમણપણના ઉપકારરૂપ વિનયાચાર કરીને પોતાની સંમતિ દર્શાવી. (૧૬૧૩). પછી શ્રમણે મને કહ્યું, પાંચ મહાવ્રત ધારણ કરવાના દઢ વ્રતવાળી આ સુત્રતા ગણિની તારી પ્રવર્તિની આર્યા છે, તો તેને વંદન કર.” (૧૬૧૪). એટલે મસ્તક પર હાથ જોડી, વિનયથી મસ્તક નમાવી,
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०४
तरगलोला
तो तत्थ विणय पणमिय-मुद्धाणा मत्थए ठविय-हत्था । नेव्वाण-गमण-तुरिया य तीए पाएसु पडिया ॥१६१५ फुड-विसय-मण-ग्गाही तीए अहं सुसमणीए आसिट्ठा । नित्थर दुच्चर चरियं सामण्णमणुत्तरमिणं ति ॥१६१६ धम्मोवदेस-पंथस्स देसणे केवलं तुहं अम्हे ।। जइ काहिसि कल्लाणं पाविहिसी मोक्ख-पहनामण ॥१६१७ तो तं बेमि सुसमणि भीया काहामि तुम्ह वयणं ति। जम्मण-मरण-परंपर-करस्स संसार-वासस्स ॥१६१८
तोतं उत्तम-तव संजड्ढियं जलिय-जलण-सरिसोवम । वंदामि विणय-सुढिया तव-संजम-देसियं साहुं ।।१६१९ तं च गय-काम-राग तत्थ परं चेव सत्थवाह-सुअं। वंदित्तु अइगया हं अज्जाहि समं तं नगरिं ॥१६२० तत्थ बहु-फासुओगास-विहारं महिलिया-सुह-पयारं । कोट्ठागारमनिस्सयमतीमि अज्जाहिं ताहि समं ॥१६२१ तवणिज्ज-चक्कल-निभो पतिसामिय(?) तेय-मंडलो जाओ। ताहे नहयल-तिलओ पच्छिम-संझं गओ सूरो ।।१६२२ तत्थ य गणिणीए समं आलोइय-निदिया पडिक्कंता । धम्माणुराग-रत्ता गयं पि रतिं न-याणामि ॥१६२३ अण्ण दिवसम्मि य तओ सत्थाह सुओ य सो य गणि-वसहो। अणिएय-वास-वसही विहरिसु महियल-तलम्मि ॥१६२४ गणिणोए सगासम्मी गहिया सिक्खा मए वि दुविहा वि । तव चरण-करण-निरया वेरग्ग-गया अहं घरिणि ॥१६२५ एवं विहार विहिणा विहरताओ इहं समायाओ । छहस्स पारणाए अज्जाहं निग्गया भिक्खं ॥१६२६
एवं च पुच्छियाए तुमए सव्वं मए तुहं कहियं । सुह-दुक्ख-परंपरय इह-पर-लोए जमणुभूयं ॥१६२७ एवं पसाहियम्मी तरंगवइयाए तीए समणीए । चिंतेइ तओ घरिणी कह दुक्कर-कारिया एसा ॥१६२८ एवंविह-तारुण्णे एवं विहाए देह-सेवाए । एवंविहे विहवे एवंविह दुक्कर-तवो त्ति ॥१६२९ तो भणइ सेट्ठि-जाया भयवइ इच्छा(?)मणुग्गहमिणं ति । जं कहिय' निय-चरिय खमह य तह किलेसविया ।।१६३०
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા
૨૦૫
નિર્વાણ પહોંચવાને આતુર બનેલી એવી હું તેના પગમાં પડી. (૧૬૧૫). મનથી દરેક વિષયનું સ્પષ્ટ ગ્રહણ કરતી એવી તે પ્રશસ્ત શ્રમણએ મને આશિષ દીધી, “આ ઉત્તમ, પણ કઠિન આચરણવાળા શ્રમણજીવનને તું સફળતાથી પાર કર. (૧૬૧૬). અમે તો કેવળ તારા ધમમાર્ગના ઉપદેશક છીએ. તું જે તે પ્રમાણે આચરીશ, તો મોક્ષમાર્ગે લઈ જનારું ક૯યાણ તું પામીશ.” (૧૬ ૧૭). એટલે મેં તે પ્રશસ્ત શ્રમણીને કહ્યું, “જન્મમરણપરંપરાના કારણરૂપ સંસારવાસથી હું ભયભીત બનેલી હોવાથી તમારું કહ્યું અવશ્ય કરીશ. (૧૬૧૮).
ગણિનીની સાથે નગરપ્રવેશઃ શાસ્ત્રાધ્યયન અને તપશ્ચર્યા
તે પછી ઉત્તમ તપ અને સંયમથી સમૃદ્ધ, પ્રજવલિત અગ્નિ સમાં તેજસ્વી, અને તપ અને સંયમના માર્ગદર્શક તે શ્રમણને વિયેથી સંકુચિત બનીને મેં વંદન કર્યા. (૧૯૧૯). તે પછી કામવૃત્તિથી મુક્ત બનેલા તે સાર્થવાહપુત્રને વંદન કરીને મેં શ્રમણીની સાથે નગરીમાં પ્રવેશ કર્યો. (૧૬૨૦). ત્યાં તે આર્યાની સાથે હું વિહરવાયોગ્ય અનેક અચિત્ત પ્રદેશવાળા અને સ્ત્રીઓને હરફર કરવા માટે અનુકૂળ એવા કોષાગારમાં અનાસક્તપણે ગઈ. (૧૬૨૧). તે વેળા તેજોમંડળ વિલાતાં સુવર્ણના ગોળા સમો બને, ગગનતિલક સૂર્ય પશ્ચિમ સંધ્યાએ પહોંચ્યો. (૧૬૨૨). તે સ્થળે ગણિનીની સાથે મેં આલેચન, પ્રતિક્રમણ અને દુષ્ક નિંદા કર્યા; ધર્માનુરાગથી રંગાયેલી હોઈને મને રાત્રી કયારે વીતી ગઈ તેની ખબર પણ ન પડી. (૧૬૨૩) બીજે દિવસે તે શ્રમણની સાથે સાર્થવાહપુત્ર ધરતી પર અરિથર રહેઠાણમાં વાસ કરે તો ત્યાંથી વિહાર કરી ગયો. (૧૬૨૪). હે ગૃહસ્વામિની ! તે ગણિનીની પાસેથી મેં બંને પ્રકારનું શિક્ષણ લીધું. તપશ્ચર્યા અને અનુષ્ઠાનમાં નિરત બનીને હું વૈરાગ્યભાવ પામી. (૧૬૨૫). વિહારવિધિ પ્રમાણે વિહાર કરતાં અમે અહીં આવી પહોંચ્યાં, અને આજે છઠનું પારણું કરવા હું ભિક્ષાએ નીકળી. (૧૬૨૬). વૃત્તાંતની સમાપ્તિઃ શ્રોતાઓને ડરાગ્યભાવ
તમે મને પૂછયું એટલે પા પ્રમાણે જે કાંઈ સુખદુ:ખની પરંપરા મેં આ લેક અને પરલોકમાં અનુભવી તે બધી મેં કહી બતાવી. (૧૬૨૭).
એ પ્રમાણે તે તરંગવતી શ્રમણીએ પોતાનું વૃત્તાંત કહ્યું એટલે તે ગૃહસ્વામિની વિચારવા લાગી, “અહો, કેવું કઠિન કાર્ય આણે કયું! (૧૬ ૨૮. આવી તરુણ વયમાં, એવું દેહસુખ અને એવો વૈભવ હોવા છતાં આવું દુકર તપ કરી રહી છે !' (૧૬ ૨૯). પછી તે શેઠાણીએ કહ્યું, “હે ભગવતી ! તમે પોતાનું ચરિત કહીને અમારા પર ભારે અનુગ્રહ કર્યો તમને કષ્ટ આપ્યા બદલ ક્ષમા કરો. (૧૬૩૦). એ પ્રમાણે કહીને દુસ્તર ભવસાગરથી ભયભીત
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०६
तरंगलोला
भणिऊण पाय-वडिया भीया भव-सायरा दुरंताओ । भणइ किमम्हं होही खुत्ताणं विसय-पंकम्मि ॥१६३१ मोह-च्छण्णा अम्हे तुम्हं चरिया सुदुक्करा अज्जे । ता तह कहेसु अम्ह जह संसारे न हिंडामो ॥१६३२ तो भणइ तरंगवती काउं न चयसि संजमं जइ वि । तो कुण गिहत्थ-धम्मं जिण वयणे निच्छिया होउं ॥१६३३
सोऊण य सा एवं वयणं अज्जाए अमय-सारमिण। हिययं धरेइ हट्ठ अणुग्गहं मण्णमाणीओ ॥१६३४ धम्मम्मि लद्ध-बुद्धी तत्थ य संवेग-जाय-सद्धा य । सील-व्वया गुणवएहिं समं गहेत्था य ॥१६३५ अभिगय-जीवाजीवा जे य सुभा जिण-सत्थ-पयत्था(?) घच्छीय अणुवयाई सीलाणि वयाणि य बहूणि ॥१६३६ सेसा वि य तरुणीओ सव्वा सोऊण कहमिणं सव्वं । दढ-सद्धा जिण-वयणे जाया संवेग-पडिवण्णा ॥१६३७ खुडीए समं अज्जा वि तत्थ घेत्तूण फासुयं भिक्खं । जेणागया पडिगया संजम तव-जोग-गुण धारी ॥१६३८
संबोहणत्थ-हेउ अक्खाणमिणं पवण्णिय तुब्भं । अवहरउ दुरियमखिलं होउय भत्ती जिणिदेसु ॥१६३९
हाइय-पुरीय-गच्छे सूरी जो वीरभद्द-नामो त्ति । तस्स सीसस्स(?) लिहिया जसेण गणिनेमिचंदस्स ॥१६४०
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૨૦૭
બનેલી તે તેના પગમાં પડીને બોલી, “વિષયપંકમાં અમે ખૂતેલાં હેઈને અમારું શું થશે? (૧૬૩૧). હે આર્યા! એક તો અમે મેહથી ઘેરાયેલાં છીએ, તો બીજી બાજુ, તમારી ચર્ચા અત્યંત દુષ્કર છે. તો પણ અમને એવો કાંઈક ઉપદેશ આપે, જેથી અમારું સંસારભ્રમણ અટકે.” (૧૬૩૨). એટલે તરંગવતીએ કહ્યું, “જો તમે સંયમ પાળી શકે તેમ ન હે, તો જિનવચનમાં શ્રદ્ધા રાખીને ગૃહસ્થધમનું પાલન કરો.” (૧૬૩૩).
આર્યાનું અમૃતના સાર સમું આ વચન સાંભળીને તેને અનુગ્રહ ગણી તે સ્ત્રીઓએ તેને સહર્ષ હદયમાં ધારણ કર્યું. (૧૬ ૩૪). એ પ્રમાણે ધર્મબુદ્ધિ પામવાથી સંવેગમાં શ્રદ્ધા પ્રગટતાં, તેઓએ શીલવ્રત અને ગુણવ્રત લીધાં. (૧૬૩૫). જીવ, અજીવ વગેરે જૈનશાસ્ત્રના પદાર્થોનું જ્ઞાન પામીને તેઓ શુભાશયવાળી બની, અને તેમણે અણુવ્રત તથા અનેક શીલવ્રત સ્વીકાર્યો. (૧૬૩૬). બીજી બધી તરુણીઓ પણ આ સર્વ કથા સાંભળીને જિનવચનમાં દઢ શ્રદ્ધાવાળી બની અને સંવેગ ભાવ ધરવા લાગી. (૧૬ ૩૭). સંયમ, તપ અને યુગના ગુણ ધરતી તે આર્યો પણ અન્ય નાની શ્રમણીઓની સાથે ત્યાંથી અચિત્ત ભિક્ષા લઈને, જ્યાંથી આવી હતી ત્યાં પાછી ગઈ. (૧૬૩૮).
ગ્રંથકારને ઉપસંહાર બધ આપવાના હેતુથી આ આખ્યાન તમારી પાસે મેં વર્ણવ્યું છે. તમારું બધું તંદૂ દૂર થાઓ, અને તમારી ભકિત જિતેંદ્ર પ્રત્યે હે. (૧૬૩૯).
સંક્ષેપકારને ઉપસંહાર હાઈયપુરીય ગચછમાં વીરભદ્રનામના સૂરિના શિષ્ય () નેમિચંદ્રગણિના શિષ્ય થશે આિ કથા લખી. (૧૬૪૦).
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલોલા ની ગાથાઓની આધાક્ષર અનુસાર સૂચિ
अइए भोयण-काले १७९ अइ-निबिड-बंध ११४४ अईवरुण्णायंब ९६९ अक्खर-रूविय-रूवं ७५३
७५७ अक्खेवय-संधि ० १४२८ अगणिय पडिया. १०२० अग्घाइ सुणइ १३३० अचयंती गंतु जे १०८१ अचिरेण अम्हे ८८६ अच्चेऊण वडत ११८५ अच्छइ तुज्झ समागम ° ६९३ अच्छरसा-रूवाओ २२१ अच्छंहु अम्हाणं १०४५ अच्छ फलिह-सरिच्छ' १०९३ अच्छामि य पेच्छंती ४६२ अच्छामि रुण्ण-पिडिय° १०३२ अच्छीओ विरहेज्जा (?) १४३४ अच्छीणि य मेत्ताहे ७९९ अच्छीहिं विचयाहिं (१) ८११ अच्छेप्पो वि समाणो १५४८ अच्छेरय-पेच्छणके १३०१ अच्छोदग-पडहत्थं १०९२ अज्ज पिओ दव्यो ८०५ अज्ज वि हं उपेक्ख ७४८ अज्जाए कंति-जुत्ते ४९ अडवीओ निग्गमणं १२३४ अणुकंपाए निमित्तं ४८१ अणुमग्गतो गया ६०८ अणुमग्गाओ य २०१ अणुमाणिदिय-गेज्झे ११.४
अणुवत्तण पत्तदठे ५८७ अणुवाएण दुहंतो ७७७ अणुसरिस-कयाओ १११ अणुहरइ य लायण्णं ३०६ अण्णण्ण-नइसु ३१४ अण्णत्तो मुच्चयंतो १३३४ अण्ण-दिवसम्मि १६२४ अण्णं सुवण्ण-वर ० १२०२ अण्णाण-तिभिर ० ७६४ अण्णाण-रुक्ख गहणे १३५८ अण्णेहिं पुव्वतरय ९२९ अण्णेहिं मे पिययमो ९३० अण्णोण्णमणुक्यामो ३१२ अण्णो य जो जो मे १२२७ अतिरेग-सिढिल ° ११०२ अतिवेगागय ° १०८० अत्ताणमसरणाणं १०७१ अत्ताणं अत्ताणं ३७३ अत्थ-परिहीण ० ११११ अत्थि बहु-सास° २९३ अस्थि विसाल १० अत्थि समिद्ध-जण ° १४ अपवाहस्स रिपूर्ण ६३३ अपरिस्सम ° १५५६ अप्प-कय-कम्म ० १०२९ अपकय-दोस' १२२१ अप्प-च्छंद-सुद्देण ११७२ अप-परिवार सहिया ४१६ अपाहिया वणप्पाहिया ६६८ अब्भहिय-हियय ° १३१ अभंगण-परिमंडण ° ११६०
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
२०९
अभिगय-जीवाजीवा १६३६ अभिनिकखंता खता १६०१ अभिवायण-कय-पूओ ७३४ अमर नर-जक्ख ° ११८१ अम्माए तओ भणियं ४१९ अम्माए ताएण ७३३ अम्माए विण्णविओ १७३ अम्मा-कहिए नायम्मि ४२३ अम्मा-पिई हिं सहिया ४६७ अम्मा-पिऊहि (?) समं ५८७ अम्मा-पिऊहिं १५७४ अम्मा-पियरो भाउय ° १५८० अम्मा भणइ विसण्णा ४०६ अम्मा-सा सूय य १२२५ अम्हं अणुग्गहत्थं १०७६ अम्हं तं मण-चोरो ९६२ अम्हं दो-वि कुल-घरा १२४७ अम्हं पि भागधेज्जेहिं ८१३ अम्हं विम्हय-हेऊ १५४ अम्हे य मिरिक्खंतो ९८९ अम्हे लट्टत्तण १०९९ अम्हे वि पडिदारम्ति ४८७ अम्हेहिं नेच्छिय १०४७ अरि-मित्तोदासीणेण ९७८ । अरूय(१)-रूय-लायण्ण° ९५३ अवगय-माण-कोहो १५०६ (तत्थ) अवगाहिऊण १०९४ अवयरिऊण य तो ह ३८० अवयासिया य ६३७ अवयासेऊण पिय ९०८ अवयासेऊण य णं (१) ७५१ अवयासेऊण य मं १७० अवसर अकाल ° ७०६ अवि कुसलं सत्थाहो ११२५ अवि नाम चक्कावाओ ५८२ अवियण्हुम्माहिय ८९५
अवि हं देह-विवत्ती० ९२२ अवेयबिंदु अंजण ° १०५. अव्वत्तय-मंजुलय ११३ अव्वीकणे (?) य अहं ६३६ असण-कय कण्णपूरे १०८५ असमिक्खिय-तुरिय ० ७७८ असि-लट्ठिए १४४२ असि-सत्ति-कंड ° ९४४ अह अण्णया कयाई १३२ ,, ,, कयाई ३१५ " " " १३९७ " " " १४६। अह अम्हे संभंता १२२३ अह एइ सो वणयरो ३६० अह एवं अम्हाणं १०५० . अह घरिणि पत्तयं ७५० अह चिय हु अहं ८८१ अह जई विन तं ३९४ अह तत्थ नियच्छ।मो ८६० अह तत्थ समण ° १६१० अह तं धम्म-गुण-निहिं १३०९ अह ताओ करमरीओ १०४१ अह ताव ववगय-भओ ८७१ अह ताहिं पुच्छिया ८२ अह तिमिर-निवह-सामा १०५१ अह तेण य उड्डीणा १४०५ अह तेहिं पुच्छिया १०८६ अह धोय-हत्थ-मुहया ११५१ अह नियओ गह ° १२८३ अह पणभिऊण ११३९ अह पुण एव भणंतिं ७७३ अह पुण संसार ° ८० अह भणई चेडिया ८२५
,, तकरो १०६७ ,,, पिययमो ८३६ अह भणति पुणो ८२६
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१०
तरंगलोला
आगिट्ठि-चिंध-पट्टे २०६ आबद्ध-पंजलि १२०९ अबद्ध-मल्ल-दामा १२९३ आभरण-वसण° २०७
अह मज्जण-मंडण ० ४०४ अहमवि अप्प-तइया २२६ " गच्छामि १०६८
तं पेच्छामी ८३३ तो संभता ८२८ नयरि० ४१० पणासगं ११३५ य जाण ° १२००
य त उवगया ६९० " समवइण्णा २३१ अह मं अणुपालंतो १०८२ अहयं अणंतस्भवे १३७७ अहयं कासव-पुत्तो ७०३ " खु मयण-सर° ८२१ " च इहं पत्ता ६२६
च भाउगाणं १२२६ पि ण्हाइऊणं १३४
पि तत्थ ४३८ " पि सहीहिं १२६ " पि सहीहिं २०५ " भणामि घरिणी २८२ " वच्छपुरीए १०७२ अह रूव-विम्हिय-मई ६९ अहवा किं मे ५४ अहवा चित्त-वियारो ४३६ अह समय-निउण ° १३१७ अह सेट्ठि-सत्थवाहा १६०७ अह सो कुम्मासहत्थी ११२२ अह सो सामिय-वयणं ९९३ अह हरिय-पत्त-सामं ११९४ अंक-परंपर-बूढा ११२ असावसत्त-तुबो ३३५ अंसु-विलिव्विलडं ९३७ अंसूणि य मे पुछइ २७३ अंसहिं धोवमाणी १०१५ . आगारेहिं य अहय ८७८
आभरण-वेलाय ८५५ आभूसणुज्झिएण ३५ आमरणंत-निरंतर ० ३८७ आमंतिया य ११६५ आमिसं मच्छा ५१४ आयंब-रूढ-मंसू ३३३ आयंबिल-वय ० ४५३ आयारिंगिय-भावेहिं ४९१ आयास-तलाए ५४३ आरक्खिय-महयरए ४१५ आरंभमाणस्स फुड १०२१ आरूढो मि पइण्णं ५९८ आरोग्ग कोसलं ७५९ आवडिय-सोग-हियओ ४९९ आवतंता व जहा ८६९ आवाणयम्मि केहिं १०१९ आसण्ण-निद्ध° ११९८ आसंससु सीहो ° ५३५ आसा-पिसाय ° ३९३ आसीय(2) समुह-पंडर ० १२०६ इक्खाय-राय-वसभो १४९८ इच्छति जं त ८४३ . ईच्छामि जाणिउं जे ७५ इच्छामि ववसिउ १५११ इच्छिय-बिसय १६०३ इब्लि-समिद्धी-गुण ° ११७१ इट्टी-गाव-रहिया ८३ इणमो जह बहु-दिवसे ९४० ईणमो जुवाण-बंदि ९५७ इणमो य कलुण ° ६१५ इणमो य चक्रवाई ५७२
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
इणमो य तेण ७४९
५७१
इणमो य मज्झ १४६० इणमो य वाय- पयलिय ● इमो य सरस- केसर • इणमो लोए वि सुई ४९७ इय अस्थि भरहवासे ८६ इ घरि लेह ७६७ इयतासि निग्गमणं २०४ इय तीए सिट्ठ- मेले ६२८
इय भाणिऊण य ४३७ इय भाणिऊणं ४११
इय मे चिंता जाया ५२४ इय-अक्कमक्क • ३१३
इराण हियट्ठाए ९
इय सवह- परिग्गहिया २८७
इय सेट्टिणीए १२८१
यहं तीय सकरुणं ४०२
इह नाणा-भव ०
१३६१ इंदिय-गुण-संजुत्तं १३१९ इंदिय - सरीर
१३५४ इसा - रोस - विरहिए २६४
ई सीप भाराए १३६४
६२५
ईसोवसंत - सोगा ६५४ उओ बंधुवजीवय उइओय विलिंपतो ५३१ उउय(?)-पुप्फ-समिद्ध १३७ उक्कुट्ठी- हसिय १०५३ उग्ग उवसग्ग-सहं १३११ उग्गायt व्व महुयरि २५८ उग्घाड - करेण य ११४० उच्चत्तर(?)-मंसोरू ३३२ उच्चा दढ़-प्पहारी १३७८ उच्छाह-निच्छिय-मती ७९४ उज्जाण-गमण •
०
०
१९३ उज्जाण पउमसर ० ७२५ उठेऊण तत्तो २७०
१०६
उड्डदूस - महुयरि उड्डाविया अणेगा ३२७ उड़डेंती उल्लेती ३५३ उन्हं विणिस्ससंती ६४३ उहाणि निस्ससंतो ७२८ उत्तम - कुल-सूओ ४२४ उत्तम्ताउ १५५७
उत्तुंग-धवल-पायार ० २२७ उप्पड ( १ ) निहि मे १५६ उम्भ-वयणेो थद्धो ६९६
उभओ तिक्खग्गाओ ४५६
०
उभओ-पास समुट्ठिय १२०७ उवओग-जोग - इच्छा १३२६
उवगय- न्हाण- पसाहण ६५१
उवगंतून य पाए १५०५
o
"
"
५४०
उवगूहण-पत्तट्ठा ९९८ उवनिग्गया मि सहसा २०८ उवयार-भरक्कता १२३८ उवरिं अणुत्तराणं १३६२
वारं पिहिमाणो (?) ३२८ उववास दाणमइयं ४६५ उस्सविय-करस्स ३२६ ऊरू- निरंतर - कोपर ०
७६८
एएण कारणे
६१
22
०
४७९
एए पुव्व-कयाणं ४०० एएह सत्तिवण्णं २२९
एक्क- समएण वच्चइ १३६० एक्कंगिय प ज १५५३ एक्केण तत्थ भणिय ६१६ एक्के धवलघरे ९३९ एक्कोत्थ नवरि दोसो १४८९ एत्थ भणइ चोरी ९५६ एते अज्झवसाणेण १३३९
अट्ट विहाणाए १३४४
२११
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१२
तरंगलाला
एते अण्णे य बहुँ १३०४ एते अण्णे य बहू १३५६ एते अण्णे य बहू १०६६ एते य जल-तरंगे २८७ एतेसिं अक्कयर ४३४ एत्तो हु मंतभेओ ८५४ एय मह चेडियाओ २२४ एयम्मि देस-काले १३५
एय खु निरवसेसं २८१
जहाणुभूय ५९७
, ६२७ निसम्म वयणं ४२२
" " ६१२ " , ९२०
, ,, १०४४ , गिजाणमाणा ७७
विचिंतयंती ३६९
सुणेत्तु वयणं ४०९ " " अहं ७३६
पिओ ८४५ ,, महं १०४०
, य से १२६१ एयाणि य अण्णाणि २७५
एव कयभिप्पाएण १४७५ , कहिए तीए ७९७
परमत्थ १५८७ भणंत समण १३६८
, भणिओ मए ७१६ , भणियम्मि ताएण १५७ ,, , तुट्ठा ८१
भणिया निलुका ९३६ " " मए ६६९ , भणेति य सहसा ५३६ , मति धारेत्ता १४८३ एवमिह लोय-जत्ता १५८३ एवम्ह तत्थ चोरेहि ९३१ एव य चिंतेमि ५८४ ,, य पेच्छामि ४८३ । ,, समइच्छइ १४४६
, सुहेण गओ १२९४ एवं अइणिज्जते ९५५ ,, कयभिप्पओ ७३८ ,, कयभिष्पाया ५५
कय-संकप्पेण १४०४ किर पडिसिद्धो ६५२ गुण-संवाहो १५९९ च पुच्छियाए १६२७ चेडीए समं ७८१ पसाहियम्मी १६२८ पिएण वि कय १३०७ बहु विलवंती ९२६ भनिओ सणसा ८८३
मंतेऊण ९४१ , वित्थरियत्थ १२८६ , विलवंतीए ३७९ एवंविह-तारुण्णे १६२९ एवं विहार-विहिणा 1६२६ , संगोवंगो १५१६
"
८७५ ९७६
१.१८
६०९१ १२४१ १२५९ १५४९
१५९० ,, १६०४
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
२१३
एवं संगोवगो १५१६ ,, संदरिसंतो १३०३ ,, सा वर-वाला १४६८ ,, सास्तीए ३८४ ,, सिणेहेन्वस° ३९७ ,, सुविरइ° २१५ ,, सुविहिय-वयणं १५३९ ,, सोउण अम्हे १५२१ , सोऊणम्हं १५४३ ,, सोऊण अहं ६५३ , " , १०१२ " , " १५०३ ,, ,, पिओ १०२५ , , महं ९९२ " ,, ,, ११४३ ,, सोऊणं अह ६०३ एस इणमो य कलुणं ५७४ एसो किर देवीए ९९० एसो पुण अण्ण ° १४०३ एहेह कुमारि २११ ओयरमाणो य नदि ५६९ ओरालिए सरीरम्मि १३४२ ओरुण्ण-लोयणाओ १०३५ ओरुन्नय-तंबच्छो ७१९ . ओलुत्त व सिरिघरं ९३४ कइवय-दिणाण तत्तो १२८८ कईवय-दिवसेसु १२४५ कच्चाइणीए ठाणं ९४७ कडि-माय-लग्ग • ३४३ कणगं-कण्णा-गो. ४७१ . कणयमय-पुत्त. ११५ कणय-सिलायल° ५५५ कण्ण-दुवारमइगय २८५ कण्ण-मण-नेव्वुड ° १५०८ कण्ण रसायण-रुएहि ३११ कण्णा चेव सकपणा ११९
कण्णा-नदी उवगया ८२७ कत्तिम-अविगलिय ° १८४ कत्थई कुलयाई ६ कम्म जस्स पवासो ६४७ कम्मे सिद्धी विजओ १०११ कय-पज्जंता संत। १९५२ कय-पाय-स्सोयाणं ११४९ कय भंग-मलिय. १८३ कयली-घरए ताली २३५ कय-वंदणमालीया ११९७ कल्लं किर उज्जाणं १८८ कविलास-तुंग-सिहर ° ११८९ कव्व-सुवण्णय ° ४ कहगस्स उ वीसंभं १२६७ कह ते एय पत्तं ५९२ कह मण्णे कायव्वं ६१४ कहिओ मे आहारो ४२८ कहिय जहाणुभूयं ११४६ कंठे घोलिर-वाया ८७७ कंतीए पुण्ण-चंदो ९३ . काउ य तत्थ मज्झं १०३३ काऊण अंजलि सा १३८ काऊण करयल ° १५९६ काऊण य किति ° १३१३ काऊणं ववदेसं ८२२ काओ वि धाह-मिस्सं ९६३ । काओ सभाव-वच्छल ° १०३४ काम-गुण-परम्मुह १५९४ काम-परिपीडियंग ७३० . कामवसा दुक्खत्ता ७८६ काम-सर-तिक्ख ° ७८० कामेण-चंड-कंड ७२३ कायग्गी किर संतो १८० कायंब-कुंडला २९६ कालं तं अप्पं १२९१ काह समणत्तणय ३९६
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१४
तरंगलोला
काहावणग-सहस्सं ११६३ किह सुठु निण्णय ° ५६१ किं च सुहं अणुभूय ७४ किंचि महं कायव्वं ४१३ किं जपिएण बहुणा ७२१ किं ते न सुय-पुत्वो ७०४ किं ते बाहइ ४२६ किनामओ जणवओ १०८७ किं नामस्स य पिउणो ७२ किं पुण देहो ३५९ किं वज्जे (१) तो वि १०२७ किं साहसमेरिसय १५६३ किं होज्ज पयावइणा ४५ कीस तुमे सा नीय १२८४ कीस न होही १३९४ । कुट्टेमि य पिट्टेमि १.१६ . कुसुय-वण-अमय ० ४४९ कुम्मासहत्थिएण ११४७ कुम्मासहत्थि-कहिए ११९३ कुम्मासहत्थि-पेसिय ० ११५६ कुम्मासहत्थियस्स १२४४ कुल-चंद विणय ° ७११ कुल-धम्म-वया १३८६
, , , १४१६ कुल-ववदेसा ७७६ कुल-वसस्स पदीवो १०१ कुल सील-पच्चय ६३२ केइ पर-दार-मीरू ९७४ केई बंभण-समणे १४३५ केई भणंति चोरा ९७२ केई य इट्ट-गोट्ठिय ° ५४७ केई य एक्कमेक्कस्स ९६६ केई य पायचारेण ५४६ केण-वि त किं १५६९ केरिसओ आहारो ४२७ केस-कलावे कुसुमा णि १३०६
केसनग्गपक्ख (?) ° ३०८ कोकणद-कुमुय ० २५६ कोमार-बंभयारी २३ कोमुइ-पुण्णिम ° ४६६ कोसंबि-सीम-मउडं ११९५ कोसिय-निसरिस ९८४ खग्गं गवय-कुरंगं १३८९ खणमवि न हु जीवेज्जा ४४६ खंधेण व सीसेण १५०९ खंभ-सय-सण्णिविट्ट १४९ खंभस्स देज्ज फरिसं ९७३ खिप्प-तवणिज्ज-कंती° ९८१ खीरेण सित्त-सुकट्ठ १८२ खुड्डीए य पणामं ४० ,, समं अज्जा १६३८ खेल्लणया किर १०९ खोम-पड-धवल ° २६१ गच्छंतु य मं बाले ९१९ गणिणीए सगासम्मी १६२५ गब्भ-पुणब्भव ° १५०० गयण-सरस्स मियंको (3) ८९८ गय-वसह-भवण ° ५१५ गहवइ वट्टइ १४२ गहबइ-सत्थाहाणं १२२९ गहिया य उत्तर ० १५५५ गहियावरण-पहरणो १०५९ (जा) गंगसलिलस्स रमणी ६६१ गंगा-गहण-तडु ० ९०७ गंगा-तमस-समागम ° ११५५ गंगा-तरंग-रंगिणि ५८६ गंतूण चिर तह १०६१ गंतूण य तो अम्हे १०८९ गंधेण सूइओ मे १६२ गंभीर-मुस्सरीया ३७ गाढ-प्पहार-वेयण ° ३४० गाढमवगूहियाए ८९१
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२१५
गाढयर बाहिं ९९४ गिण्हति य सविसेसे १९७ गिण्हति विविह-रागे १९६ गिरि-कोलब° ९४३ गुरु-गुरु-गुरुस्स ३८२ गूढं पि अच्चमाणाई ८४० गोउल-पयार-मलिया १०८३ गो-महिला-बंभण ° ९८८ घरिणीए वि य ६४ धित्तण कंठ-हारो ४१८ चक्काय-जमल-जूहाई २९८ चक्काय-जुयल-पेच्छण ° ३८ चक्काय-जुबलय ° ५६४ चववावल्लय ० ८६८ चंडाल-मुट्ठिय ° १३५३ चंदण-रस-परिसित्तं ३४५ चंदो चंदण-पंको १२९६ चंपाए अवर ° १३७२
पा नाम पुरवरी १४५९ चित्त जरो(?) मणहारि ५७५ चित्तेण इमं मण्णे ७७४ चिर-परिचिय • ८७६ चिता-वेयण-सण्णा १३२७ चिंतिज्जमाण-कामो ७१३ चिंतेभि अण्ण-पुरिसं ५२३ चिंतेमि उ पुरिस १४१२ चिंतेमि किं नु १०९६ चिंतेमि खीण-दव्वा ११३६ चिंतेमि य तत्थ मह १२५७ चिंतेमि होज्ज विग्घो ७३७ चेडीए वयण-कमलं ६३५ चेडीए समं कयली° ४०३ चोर-गण-सुहासंगो १४३७ चोरेहिं य रयणाण १४५१ छउउय-पुष्फ ° १४८७ छण-दिवसेच्छण ° १११५
छत्तीस पि समत्ता १५१४ छप्पय-गण-पय • १६८ छारोसहि-जोगेहिं १५५ छंदेण सत्त्व-सारं ९२७ जइ एव ववसिय ९२१ जइ काम-सरुद्दविओ ६५५ जइ गहवइ न दाही ६२० जइ गहवइस्स ७३१ जई चक्वाय-जाती० ६६४
" , ,, ७१४ जई ता तिरिक्ख-जोणि ६५६ जई ताव एरिसं ४६ जइ ताव कूर-कम्मो १५.३ जई नर(?) अण्णं देसं ८४६ जइ न विहत्थिहिसि ५०३ जइ नेच्छह विणिवायं १५३१ जइ पिययमस्स ७९५ जइ मे कहिं चि वि ५९९ जइ मे होज्ज कहंची ३९२ जइ वि उवायारद्धा ७७९ जइ वि न दाही सेट्ठी ६१८ जइ वि य रइ० १५४७ जइ वि विकुरुव्वमाणा ५२ जइ वि समत्था ९१२ जई वि हु होज्ज ९१५ जइ से जाती सरिया १२७९ जइ होज्ज समावत्ती° १०७४ जइ होही आयाओ ४९२ जत्तो चेव य अच्छं ८१८ जत्थ धयरटु-सारस ° २९९ जत्थ य पिय-वल्लाणो(?) १३०० जत्थ य मणोभिरामे १४२० जत्थ य रंगण(?) १४२३ जमिण दक्षिण-फूले ९०३ जम्मण-मरण-तरंग १५९७ जम्मण-मरणाबत्त १५०७
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१६
जस्स कग गयाह ४२० जस्स न घरेज्ज १५३६ जस्स य पवरा नयरी २९४ जस्स य वासवदत्ता ९४
जस्त समाहि पवाह ६३१ जह कोसियार • १५७५ जह जह परिगलइ ५५१ जह जाइया न दिण्णा १०३८ जह बीयाणि महियले १३४५ जह य पुणो आयाया १०३७ जह रमिय जह ४५८
जह सत्थ- समारूढा १५८१ जह से श्यावकिन्या ५३
ॐ आणवेह तुम्भे ७३५ जं चक्कवाय ५९१
""
१५२६ जं च तए मह (?) ५९३
जं च मए अणुभू ८४ जं जीए सहूलियाए ४९३ जं जेण पात्रियध्वं ५१८
"
०
१३२०
जं दव्वमदिट्ठ अं नत्थि कोइ १५८९ अं पयइ-भद्दयस्स १२६६
जं पिय भणह १५८८
जं पुव्व अणुभूय ६०२ जं मे समणुन्भूयं ७५४
अं लोए जिभिय जं ठाणं इहई १३६६ सो विरस्य ८१० अं होही त होही ९२५ जाइ परंपर
१५२८ जा इमा तत्थ न ८५६ जा चकवाय तुवती १२१४
जा जत्थ अत्रत्था ७५६ जान बखोभेण या ४३५ जाणतो सव्वे १३६५
४३०
जाणाहि अज्जपुत्तं ६८२
जा ताथ मिश्र ७६५ जाती जब सं
o
११६८ जाती-सरणं च तुहं ७२५
जा भणइ मंगुलं ८५
जायं च रित्त-पेरंत • जाया चोर बहूओ ९५८ जायाणुसएण १४६२
जाव न मुयंति १५६६ जावय अहं वयत्थो १३८१ जाहि तुमं सारसिए ६५७
जिण वयण निउण २५
तरंगलोला
०
१५२९
जिण वयण- भाविय ● जिण वयणुजय जिणवर - घरेसु य ४७५ जिमिया मि हुद्दय जीवरस य संदेह १२३३
जीविय तलाय - पाली ८२० जुज्झतमजुज्झत १४४३ जेण वि कूडिय १४२६ जेणंतरेण सो एइ ३६५ जेत्तियमेत्त इच्छह १००७ जे मग्गिउ गयम्छे १२८५
जो कुणइ राग-मूह १४८१
जो गंगा कच्छ ● १४०२ जो चिह्न काय गओ १३२५ जो चिंतेइ सरीरे १३२८ ठविय तु वह
११७४
६२४
o
१५६२
हा मना ६५९
हायसायि जिमिओ १३३ पहाया कब पडिकम्मा ११९९ तइया य वाह-कंड • ५९४ तो गच्छेती २०३ ततोषयस्य समणस्स १२ तत्तो य अइच्छंतो ३३९ तत्ती हासविय मुहो १५१
•
० १८५
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२१७
तत्थ उवयार-कारी ४८९ तत्थ किर मिहुणक ° ९९१ तत्थ जणं पेच्छंती ५५२ तत्थण्णया कयाई १४४७ तत्थ त जुवइ-जणं २०९ ., दिवाकर-बोहिएमु १६६
पुहइए १६ ,, बहु-गाम ° २९५ ,, बहु-फासुओ ° १६२१ तत्थब्भुष्ट्रिय ° १२१८ तत्थ भवणेगदेसं ८१५ ,, मओ हं १४१८ , मया हं संती ३८६
,, , १४६३ य अगरुय-सीसो ३०५ य अपरिभिय° ९१ य अ-पेच्छमाणी १२५४ य अहं च जाओ १४२४ य कंचण-गोरिं १४८ य गणिणीए १६२३ य घण-व्ववाया २३४ य जणस्स १९५९
य जाण-विलग्गो २१० ___ य तुंगमुदार ६२२
य ते गब्भहरे १२५३ य दळूण २९ ,, ,, ९६५
य दिण्ण-पवेसा ९७९ ,, य निम्मल ° २७१ ,, य पव्वयमेत १४००
य पहियावसह १११६ है य विउच्छिया ८८७
य पुच्छिामि १४९५ य पुवराय १४६४ य बेमि पिययम ११८७ य मज्जण-जेमण° ११९०
तत्थ य माणुस-जाई ३०१ , य ह वसमाणो १४४१ , वि खणं ण ३५८
वि दिण्ण ° 1१२६ , वि पिएण समय ३८३
सहि चकवाई ३०० ,, सुह चिय वुत्था ११९१ ,, xx सायर ° १४२१ तत्थ-वर-जाण ० ५४४ तत्थालोइय निंदिय ५२७ तत्थासि कोणिओ १७ तत्थुग्घाडिय० १४४ तत्थक्कमेक-दसिय ९०६ तत्थेव मए लिहिया ४५९
, वाणिय जणो १४०२ तमह वहिवडिओ १४९४
, स-कज्ज ° ३५० तम्मज्झ-रयण-चुप्पालय ६८९ तम्मि य अग्गिम्मि १४० , य जण-हलबोले १६०८ " य सम परे ते ३२२ ,, य हथिम्मि १४०९ तरुलय-विलिया ० १३०२ तव किसिय-पंडरेण ३३ तवणिज्ज-चक्कल ° १६२२ तस-पाण-वीय ० २६ तस्स कहा-गुण ° ४४३ तस्सत्थि नगर-सेट्ठी ९५ तस्स पिउ-माउ ° ६२३ , य अचुक ° १३७९ , य दक्खिण ° १४८६ तस्स(१) य बालिया १०२ तस्स य राओ(?)मूलं १४४० ,, य वाम-ग्गहणेण ७८८ ,, समागम-कारण ° ६४१
समासुद्दिटो १३४७
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१८
तरंगलाला
तस्संतियम्मि २२ तस्सासि तया २० तस्सेव एक्क-पासम्मि ४८८ तह पाव-कम्म १३४६ ,, मोह-मोहिय ° १५७६ तह य पुणो तह ३९५ तह वि न इच्छइ १५९२ तं असु दुद्दिगच्छि ३४८ त कलुणं उवसरणं १५५० तं च अणण्ण-सरिच्छे १२४६ त च गय-कम्म ° १६२० तौं चक्कवाय-जाई १०३६ त चक्कवाय-जुयल १४७२ त चित्त-कम्म ° १२३२ त चिय दक्खिण ° ६९९ त जावता न ८३९ त तत्थ बंभण-कुल' ११४८ त तह पवेसिय ९६१ त तुरिय-गमण ° १२८७ .त न हु पमाइयव्वं २७७ त नामेण वि गुण ° ५०१ त नाह देवय ८७९ त पि य सुदछु ° १३१६ तपुप्फजोणि-सत्थम्मि १५२ त पेच्छिउँ अणिमिसा ८०९ त फुल्ल-गोच्छ-धवल २३८ तमा होह विसण्णा ७७२ त मा होहि विसण्णा १०३० त मिहुणं इण मम्हे १५२७ त मुक्क-बंधण तो ८६१ त वत्थ-पाण° ४७४ त वसिमे इह दिट्ठा ८२४ त वसिमे संवत्ता ७४० त सत्तिवण्ण रुक्खं २५१ त सत्तिवण्ण-पुण्ण १४५ त सफलं पुरिस १२४०
त सब्भावुष्यण्ण ६६५ त सव्व-रत्ति° ८५९ तंसि य निग्गय-मेत्ते ७०० त सुणसु(१) अविसण्णा २९१ त सेय विउल-फल ४७८ त सो भवण ° १२२० ता आगओ ससभंत ° ६०५ ताएण य अंबाए ५२६ ताएण य णे भणिय १२३६ ताएणं आणत्ता १७५ ताए य निग्गयाए ६७० ताओ अम्माए सम ४७२ ताओ य त गहेउ १५० ताओ वि मुइय-मणाउ ६५ ताओ वि विम्हय १०९७ ताओ सहासाओ ९६० ताणे दाहिण-पासे ८६३ ता ताव अह पाणा ५२५ ता ताव तरुणि ७६६ ता तुज्झ महिलियाओ १५७१ ता मे समाण-जाती १३९० ता राग-वण-समुट्ठिय ५९६ ताव य इमे विलासिणि ९१३ तासिं च विम्हियाण ३६ तासु य गयासु १०४२ ता ह बेमि सविलिया ८५२ ताहा (?) सयहुत्त ३७८ ताहि य मे तं लिहियं ४५७ ताहिं महिलाहिं २०० ताहिं महिलाहिं २५३ ताहिं य पउर ° १६०६ ताहे य चेडिया ६४२ तित्थयरस्स भगवओ १९ तिमिर-पडिनासयाणं ४४८ तिरिच्छच्छि-पेच्छिरो ३३७ तिस्सा विणीय ° २४
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२१९
तुज्झ परिभग्गण ६६२ तुट्टो सयण-परियणो १२४२ तुट्ठो होउ कयंतो ३७६ तुब्भं कोई बच्चउ १००८ तुब्भं च इमे दिण्णा ११३८ तुभ च पुटव-जाई ११३१ तुब्भ च विप्पओग० ११३२ तुमए वि अह ५३९ तुम्हे आणाकारी १०७० तुम्हेहि अह साभिणि ६७७ तुह आगमणेण ७२२ तुह चित्तपटक ० ८७४ तुह चित्त-पट्ट-दसण ७४३ तुह दसण-परिचत्ता ३५७ तुह पाएहि सव २८८ तुह पुव्व-सुरय • ७६३ तुह लंभ-तुहि° ९१० तुह वाया-संदेसो ७१५ तेण य छइओ सो ३७० तेण य भणिया मि १६१४ तेण सह संपओगं ६६७ तेणंतरेण अरविंद ° ५४१ ते तह वि वारियंता २४४ ते पुण सिप्षिय ° १६१ ते ति गामओ णे १०८८ ते य किर असरिसे ४४२ तेवि य णे चोर-गणा ९८७ तेसिं च विणय ° १५४२ तसिं साहइ रमणो १२३१ तेसु सर सर-मंडणेसु २६६ तेसुं गएसु तो ८१४ तेहि य पणढ़-चेठो ५७९ तेहि य मो अवगूढा १२२४ तो अंक-खीर-धाई १०८ तो उच्चेऊणं ८ तो उव खेवदा (१) ६४.
तो एव जपमाणेण २१२ तो एव जंपमाणो ८६७ तो एहि पुत्त भुंजसु १८१ तो काम-कय-पमोय १२२ तो किर एय अत्थ ७३२ ती किर तें पडिसेहइ १२४ तो किर दुठ्ठो ६४६ तो गरुड-गहिय ° ९९५ तो गाम वर-वति ° १०९८ तो चक्कवाय-वासिय ८८९ तो चंद-रइय-तिलका ८९७ तो छिण्ण गयण ० ९२८ तो जह तह व हाया ७८२ तो जंपइ सारसिया १२५१ तो जेमण-वक्खित्ते १०५४ तो णं समुठिया ह २७९ तो णे सणिद्ध-बंधव ° १२८९ तो तत्तो उड्डीणा १६७ तो तत्थ अह घरिणी १०३१ तो तत्थ निरिक्खतो १८५८ तो तत्थ पल्लि-भर ° १४४४ तो तत्थ पिएण ११८७ तो तत्थ महुर ° १३७१ तो तत्थ विणय ° १६१५ तो तस्स इमा महिमा १५०२ तो तस्स दरिसण ° ८३५ तो तरस सुरासुर • १५०१ तो तहिं पच्चाभट्टा ९४८ तो त उत्तम ° १६१९ तो त दवस्स सो ३६७ तो त बेंमि पुणो ७०२
,, , १५१० तो त बेमि सुसमणि १६१८ तो त वयण-कलकल १५९५ तो त विजोणमाणो १४९७ तो ताहिं जाय १४५७
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२०
तो तीए अहं नीया ६८८
०
१४५६
तो तीए रुग्ण सा तो तीए विणयायारो १६१३
तो तुज्झ साहीणो ७९१ तो तुवर रत
६९५
तो तेण एव भणिया ८५८
तो तेण गऊण ३३८
तो ते चकवाओ ३६३
तो तेण दास चेडी ६८७
भीणिया १०५५
पुव्व १८५७
० सम्व
१५१२
33
तो ते पयास- लेहा ११४१
तो दिवस-कम्म सक्खी ९००
तो दिवस गय-पविली १८९ तो दुक्ख-वेद • ४५४
तो धाविया य सहसा २५०
तो पत्त-पत्तलीए १०४६ तो पचया गहियत्थो ७२० तो पद्दक- मल तो पर-२ को ५७७ तो पब्ब काल-भवो ५३०
१४८४
सो विययम- पासाओ ७५५
तो पिययम संसरिंग ३८१
:)
33
""
तो पुत जाहि ४८ तो फुल-सुरवाडीए ९४२ तो बहुतरए अरणी १४१५ तो बेमि ती १२६९ तो वेमि सुगह ताया १६४ तो बेमि सेहि-कृण्णा ६०६ तो मं बेइ पिययमो ११०८
तो म भणइ ९०९ तो भइ अज्जउत्त ६८६
तो भइ एवं ५ाड
७८
در
०
39
६१९
तो भइए व ६२९
૧૨૯૨
27
तो भइ किं खु २८०
तो भगह चेडिया २७२
93
"
""
93
"
""
"
""
د.
"
""
"
20
"
39
,,
33
23
دو
>>
"
32
?:
11
33
"
""
,;
७९०
तक्करो १००९
तत्थ १६३
५१२
६०९
رو
13
"
सुणसु ५३८
भणइ सेहि-जाया १६३०
से १५३०
"
०
तो भगति अत्य ८५३ तो भणति चेडिया ७५५ तो भित्त बंधवाणं १०४
"तो मुणिय-कारणा ह १५९
१५६७ तरंगवती १६३३ पिययमो ९०२
मा ऊमाही ८८४
विषय •
"
39
७६९
सव्व १३१४ सिकरखो ६८३
23
०
तो मे मुह सयवत्तं २४१ तो राग-दोस- दुक्ख • १५७७ तो भिऊन ७४५
तो विषय नमिय
१३०८
39
तो सत्यवाह ७०५
७०७
तरंगलाला
६९४
ते सव्य-रति-वाराहि ७२७
तो सब सयण महिला १९९ तो सहसा उल्फिडिओ ७००
तो सा अच्छर-सरिसा १४५०
तो सा बाहरसीस १४५८
ते सा बिलाब-१३ १४५५
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
२२
तो सेट्रि-सत्थवाह .. ११३४ तो सो जुबई-सत्थो २३० तो सो तत्तोहुत्तो ९०४ तो सो म पइ ७०९ तो हरिस पूरियच्छो ८१९ तो ह पमुइय-मणसा ७९८ तो ह पियस्स वसहिं ८०० तो ह बेमि रुयंति ८४७ . तो ह मण-दुम्मणय १०१४ तो ह संकिय-हियया ६७९ तो ह सुदछ य १३८८ तो हुल्ल-चंपयलय २४५ तो होउ तस्स पावस्स १४७४ तो...... १४९ थण-जुयल-कुसुम ° ९६७ थण-जुयल-चकवाय ९६८ थिमिय-स्थिमिय.वहंती ८७० थी-नामयस्स लाभे ५१७ थेव पि य उवयारं १२३७ थोरंसुय पिययमो ९३३ दछु न तिप्पति १२१० दठूण चित्त-पट्ट ५८० , चित्त-पट्टे ५९५ , तय अग्गि २७२ " , ताओ ३१ .. , तुट्टा ३८ . , त' अपुवं १४०१ , त गयवर ३३६ , दारुणं तो ३६८ ,,, पुच्छिऊण ४२९
__ बंधवे विव २६७ , मे वियंभति ७८५
य त १२७२ य त १४११ रयण-पुण्णं ९३८
दळूण वंदिऊण ११८६ ।।
, स-सल्लं ३४ दह-पासिय मसिणाओ ४५५ दप्पिय-मुहरे कुररे २५९... दहि-लाय-सुद्ध०. १२१९ दंड कस-सत्थ ° ४३३ दावेऊण उवाए ८४८ । दिज्जइ इच्छ। ° १२४३ दिट्टो त्ति पहट्ठाओ ८१२..
,, य णे निविट्ठो ९८० दिण्णस्स नत्थि नासो ४७६ दीवं उत्तयमाणी ६०४ ...... दीसंति वोद्रहीओ १०९५ दुक्ख-विणोयण-हे ७१८
, , , १३५१ दुरणुचर-नियम ° ४८२ दुई य पेसिया मे १४६६ . देयं च अदिज्जते १०१० ... देवीए उद्दिष्ट्ठा १४४८. . देवेसु आसि णो किर ५५९ देसवयंस-भूय ११५३ . देह पसीयह ५६ . देहतर-संकति १६०५ दो किर पूय-प्यावा ५८ दोण्ह वि अम्मा १५५६
" " " १५६१. दो-वि हु गुरु-जण ० १४६७ दोस-सयाणं करणी १२६५ दोसा अहवा तिण्णी ४३२ धणियमणुसंभरंतीए ४४४ धण्णा कलत्त° १४८२ धण्णा कलत्त° १६०२ धम्म-कहगो य ६० धम्मम्मि लद्ध° १६३५ धम्मो किर सग्ग १५७० धम्मोवदेस-पंथस्स १६१७
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२२
तरंगलाला
धाईए अह भणिया १७८ धाई य उवारूढा २१३
, य पुव्व धरियं १२२८ धाई हिं य सहियाहि १७७ धी धी अहो अकज्जं १०६२ धूमायइ व २३६ धोय-मुह-हत्थ° १९१
"" " ११५८ न उ सक्का पडिकाउं १०७५ नक्खत्त-वंद-गह ° १०२८ नगरीए विण्णाओ १४३० न चएमी वाएउ ७४१ नज्जइ धुवं तु १५३२ नट्ट-भया अत्थि गइ ११०६ न, झत्ति भय मे १०८४ नणु ते चिर ° ७७० नत्थि य कोई दोसो ६१७ नमिऊण नियय-देवे ८९३ नमिऊण सव्व ° १११७ न य किर अलिय' ६११ नयणोदएण ६९२ नयरीए जे पहाणा १२० । न य सा कोई ७ न य सुविणए ४३ न य ह तुमे विरहिया ८८२ न य ह परिहरियव्वा ८८० नरयं तिरिक्ख-जोणि १३५२ नव-कोडी-परिसुद्ध ४७३ नव चेव बभचेरा १५१५ नव-जोव्वण-संपुण्णो ३३० नव य गया पुव्वा १५१८ नवर अणंग-सर ° ७६१ नवरं एत्थ विसेसो १३५७ नवरि य एस ३०२ नवरेत्थ गुणो ८६६ नव-सरय-पुप्फ° २५२
न-वि तह बहुयं १५७८ न विसाओ कायव्वो १०२३ नहयल-हिंडण-संतो ४८५ न हु जुज्जइ मे गतुं १४७९ न हु दोसो दायव्वो १२७८ न हु मि समत्थो ९१६ न हु मे पुणो-वि जुत्तं १४७३ नाऊण अविणय ° ८३८ नाऊण तं विवणं ३५१ नाओ य अज्जपुत्रोण ११२४ नागर-तरुणो त्ति ११२१ नागाणं च पणाम ८६२ नाणस्स दसणस्स १३४३ नाणा-रयण-विचित्ता २४८ नाणा-विवणि-समग्गं २१६ नाणा-विहग-गणाणं ११९२ नावाए उत्तिण्णा ११५४ निउणत्थसत्थ° ९६ निउणं च पुप्फ-जोणि ११८ निउणेसु सुंदरेसु ८०४ निकतारं च तर्हि १४७८ निकंतारा य पुणो १५८२ निक्खित्त-सत्थ-वेरो ५९ निक्खविऊण पिययम ३६४ निग्गलिय-धवल ११९६
" , १४९० निग्गंथ-धम्म ११७९ निच्च पहसिय-मुइया ११० निञ्चितस्स सुह° ५२० निच्चुस्सवाण वासो १५ निजिणप्फोड-विगलेतो(?) १०७९ (तह) निप्पण्ण-रसोइए १९५० . निष्फण्ण-सव्व-गुण ° १४१९ मियमुब्भव-भाव १५६० नियय-पओहर ° २६२ नियय-मरणम्मि १५३७
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
वरंगलाला
(अन्ने) निययासोक्खे १५३८ नियन्त्र(?)मणुरत्तस्स २८९ निव्वत्त-चोल-कम्मा ११४ निहया अजुज्झमाणा १२९९ . नीलें तो गलिय-वणे १४१ नेउर-रुणरुण-सद्दो २०२ नेहब्भंगिय गत्तस्स १३४० नेहि ममं सारसिए ७८९ पउमसरो य बहु-विहा ४६१ पगईए पंडुराओ १५३ पच्चक्ख-परोक्खाणं १३२२ पच्चक्खं अणुमाणं १३१८
, व जिणवर ११८३ पच्चक्खाणं विणओ १५१३ पच्चक्खेण परोक्खं १३२१ पच्चागओ य संतो १४७० पच्चागय पाण-सत्ति २६८ पच्चाघय-पाणा ३८५ पच्चागय पाणाए १२७३ पच्चागया मुहुत्रोण ३४२
" य जाहे १२५६ पट्टविऊण य मिते ८२३ पडिओ चिरेण नाओ ५७८ पडिओ य अज्जउत्तस्स ११२३ पडिओ य वेदणा० १४०६ पडिओ वि रेहए ३४६ पडिदंसिया य १४४९ पडिबुद्ध-हंस ८९९ पडिभग्ग-सोय-वेगा ६३९ पडिय च णं ११०७ पडिसण्ह-धवल ° ११२० पत्त-पुड.प्पडिछण्णं २४० पत्तल-विसाल-सालं ११७७ पत्ता त उज्जाणं २२५ पत्तियमेतं एय १६९ पत्तो मि पुरिमतालं १४८५
पत्तो य सीय-विट्य ° १२९५ पभज्जमाण-वण ° १०६२ पर-धण-हरणे १४२९ पर पुरिस-दिष्टि ५४५ परलोग-प्पिवासिय (2) ६६३ पर-लोय-विप्पभ₹ ५०० पर-वसण-दरिसणेण ४९६ पर-सिरि-विणासिणा ३५४ परिणामेइ बहु° १३४१ परिणामेण निबंधति १३३१ परिपुच्छिऊण निउणं ११३७ परिवठ्ठमाण-सट्टो १५२० परिवारेऊण जणं ६२१ पल्लिं च अल्लियंते ९४९
, मुदिय° ९५२ पवर-रहस्स-ग्गीवो ५६६ पवर-सयणासण ७८३ पव्वय-सिहरारुहण ° ५२१ पस्सामि चेडिय २६९ पस्सामो य जुयाण १११९ पंच य अणुव्वयाई १२१
"" , १२४८ पंचविह-इंदियत्था ४५० पंथ-परिव्वय-मेत्तं ११६२ " , -हेउ ८४९ पाउण पाउण उदय ३२३ पाउस-महानदीण ५४८ पाएसु निवयमाणी ८२९ पाएहिं सम-खण्णुय° ३३१ पाओसिओ उ सुमिणो ५१९ . पाणवह-मुसावाय° १५५४ पाणवह-मुसावाया १३३७ पाययबंधं निचई १३ पाय-वडियाहिं केहिं १५४५ पालित्तएण रइया ५ पावेज्ज बालिया मे ६५०
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
पासे अवयक्खंतो ७२९ पिउणो पाय-ग्गहणं १३५ पिउणो मज्झ १३८० पिउ-धरिसणा ० ७३९ पिउ-माइ-मित्त° १००२ पिय-गुणमइ एहि १०१३ . पिय-जीवियंत ° ३६२ पिययम-फरिसण ८९० पिययम-समागम ° ५०५ पिय विप्पओग° ३९० पिय विप्पओग° ४०७
, १५९३
पिल्लयमणुणालंती १३८३ पिल्लाणं उप्पत्ति १३८५ पीण-पइट्ठिय-संधि ° ५५४ पुच्छह अवेह वच्चह ६०० पुणरवि चित्त-पडेण १४६५ पुण्ण-मणोरह-तुट्ठा ९०१ पुण्णामयस्स लाभे ५१६ पुण्णाह-सउण ° १२०५ पुण्णेण सुरभिणा ३१९ पुत्त अप्परिचत्तं (?) १३८४ : पुप्फ वत्थाभरणं १२७ पुप्फाण पभव-रुक्खस्स १६५ पुर-वर-जण-कोलंबी ८९ पुरिस-सया किर ४४१. . पुरिसो पच्च (2)उच्छाहो १४१३ पुव्व.कय-कम्म १०२६ पुव्व-कय-कम्म° १२७७ पुव्व-कय-पुत्व ० ७९ पुव्व-दिसा-विलयाए ४८४ पुव्वमणुभूय दुक्ख २९० पुइय-आरक्खिय. १९४ पेक्खामो य पवित्त १३०५ पेच्छई अज्जाए ४१ , य अणिमिसच्छा ८३१
पेच्छइ य उक्खिवंतो १४७ पेच्छणय-उच्छुओ २१८ पेच्छति सुहं दीहा ५४९ पेच्छं बक्खित्त-जणं १२५२ पेच्छाघरस्स पुरओ १४९२ पेच्छामि दुद्ध-धवले ४६९ पेच्छामि पाउहारीउ ११७५ पेच्छामो य पविठा ९४६ पेच्छिज्जइ तत्थ ३० पेस-जणस्स य हत्थे १५४० पोसह-कालेसु अह' १३० फुड-विसयक्खर ° ६६ फुड-विसय-मण ° १६१६ बज्झंतो वि विसायं १००० बडुओ भणेइ किण्णो ६९८ बद्धक्क-वेणि ६४८ बहुईसु संपउत्तीमु ६८० बहुया किर तत्थ १२३ बहुयाणि विचिंतोंती ५२९ बहु-लोय-तणुइएहिं ३२ वहु-विग्धे सुह-कज्जे १५३५ बहु-विवणि ° ८०३ बहु-समर-करण ° ११७० बहु-समर-पुग्ग (2)° ९८३ बहुसो परिबीहंती २४९
, य निरिक्खंतो १४९६ बंदी जणस्स एवं १४६९ बंधण-गुण साहीणं १००४
बंधव-जणेण अम्हं १५५८ बंधह मम अणज्जा ९९७ बंभण-समणा ११ बंभण-सवण-गुरु १२१२ बाढ ति भणइ १७४ बारसमहियाई (१) १५१९
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
बाहइ म उउ.चंडो ४५७ बाह-पकंपिय ० १५२२ बीय अविणासंतो १३८७ बीहेमि य त कई ३४७ बेमि य णं पंजलिया ११८४ ,, य पसंसयंती ६८४ बेइ य ता महिलाओ ४१२ बेहि तुम मह ७४२ बेहि य ता सारसिए ६६० बेति य करयल ६२ भग्गा तत्थ पईओ ११०० भगई जइ वहइ १०६० भणइ य कह ताव ८७२ भणइ य म रोयंती ३९९
,, य म रोयंतो १००१ भणहि य दुक्ख ° १५४१ भणिऊण पाय ० १६३१ भणिओ य एहि १०७३ भणिओ य तकरी १००६ ,, य पिययमेणं १३६९
र य सत्थवाहो ११२९ भणिय च णेण ६१३
, च तेण कीस १२६८ भणिया य कप्प० १६१२ ,, य गाढ ० ८३० ,, य चेडिया १२५० ,, य मए ५३७ भई सरस्सईए ३ भमर-गण-दरिय° १४८८ भमरा-रिभिय-मणोहर° २४२ भरिया य वच्छ-नयरी ११३३ भवणवर-पडिदारे ८०७ भवणवरम्मी सतुलि(3) ४१७ भवणिट्ठि-विलास ७४७ भव-पच्चइए देह' १३४९ भवियव्वया अम्ह १०६४
भंति पुप्फ-गोच्छे २२८ भाउज्जाया य अहं १२०३ भाउज्जायाहिं समं १२९ भागीरहीए पुलिणे १०३९
, मज्झे ८९६ भाणीय गहवई १६०० , चित्त-पट्ट ७२६ , सत्थवाहो ६४५ भाणियह तहिं केई ९५० भावि-सिणेह ० ५३२ . भिसिणी-कुंकुम-अच्चा ३१० भुवणस्स बंदणीया ७३ भूमि-सयणा निसण्णा ५०८ भूमी-काल-प्पभव १६० भूसण रहिएसु ४७ भेत्तण मुद्दिय त' ७५२ भोगा खणमेत्त-सुहा 1५६५ भो मित्ता न वि भुल्लो ५९० भोयण-ग...वहत्थ १८७ मग्गिज्जज्ञ मे ११३० मग्गिज्जतो दुक्खं १५७९ मजण-जेमण ° ४३९ " , ११५७ " , १२९२ मज्जाणि (१) सोहणाणि १७६ मज्जामि पसाहेमि १४५ मज्झ कएण मयाए ९१७
, च कए हीरंतिं ९१८ मज्झय(१)-विणासय १४२५ मज्झ वि अणुग्गहं ६८५ मज्झं च देइ ताओ १४६ मणमणस्सराइ य(5) ७१७ मण वयण-काय-जोगे १३३८ मणि-मुत्त-वइर ० ८५७ मणि-रयण धाउ ० ५६० मयरद्धय-पसाएण ७६०
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
मय-संग-मोर-पिच्छ ० १३९६ मयाण(2) वि जीवलोए ३०४ मरण-भय-समुत्तट्ठा १००५ मरण-भय-समुत्तत्थ ० ९८५ मलहडि-पडह ° ९४५ मसिण-पडु-पारग ११०३ [मसिणा] कसिणा ९७१ मह जीविएण त २८६ "
, ३९१ मह दिण्णा रक्खेउ १४५३ मह रूब सोउमल्लं २२२ मह हियय-वासिणीए ७५८ महिय-नीसदो ५४२ महिला-जण-सारक्खण° २१४ महिलाजणस्स विग्धो ४२१ महिलाण चित्त° ७९२ महिला-रयणस्स नईण ७६ महिला-सोक्ख-विमहणं ३५५ महुयरि-कुल-वोमिस्से २४३ महुर-पडिपुण्ण ° ४९० महुरोवयार-महुर ° ५३३ मंदर-गिरि-गुरु ° १२३९ | म(?) पणएण धट्ठा १११२ मा कासि काल-हरण ७९६ माणस-सर-संपत्ता १३९ माणुस्सय-सोक्ख ० ८९२ मा होज्ज तरुण ० १५६४ मित्त-घर-जणस्स ११६६ मित्त-घर-सतिएण ११७३ मित्त-जण-सोक्ख° ९२ मुक्ख-बडुएण सहिय ६९१ मुट्री-बंधणसीला १८७ . मुद्धय चिरस्स ९२३ मेहो व्व गुलगुले तो ३१८ . मोत्तु व ववसमाणी ९९९
मोत्तण गं पउम ° ५० मोह-च्छण्णा अम्हे १६३२ रइ-वायाम-किलंताई ९०५ रज्ज-सम तारत्त (?) १५७२ रणोवगूढत्थ(१) १३७३ रत्ति-वखय कहेंति ५५० रत्तिं च अवक्कमणं ११२८ रत्तो विरयइ कम्म १३३२ रमिदव्व-संपओगे २२० रयणाण उब्भवो ८७ राग-द्दोस-अनिग्गह १३३६ राजीव-तंब ० १३९२ रायकुल-वल्लहो ८३७ राय-पहं च विसाल २२३ राय-सिरि-चचलेहि ३१७ रायावगारि-तक्कर ° . ४८० रुद्दस्स खरा दिट्ठी ४९५ रुंदत्तणेण' १०४६ रुंदम्मि पुलिण° ३२१ रूव-गुण-विम्हय° ९६४ रूवालोयण-सुहयाइ ७१।। रूवेण कामेदवो ६३४
,, रूविय-गुणे ५६८ रेहंते पउमाइ २६० रोत्तण य स.विलावं १२७५ रोयइ हसइ य १३२९ रोस-वयणेहिं रहिया ११४२ लक्खाए संपुण्ण्ण(?) ३४४ लज्जावणय माण° १११० लज्जीय तं पिययमो १११४ लज्जोणयद्ध ° ८३२ लद्धाविलद्ध २७ लण चिरस्स ८४४
,. धम्म-बुद्धि १५८६ लागहाराणि अवंगुयाणि ४६४
|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
२२७
लाभालाभ दुक्ख ५१३ लायण्णेणं घडिया ४४ लिहिओ उ भुज-पत्ते ६५८ लुंचइ कुसुमुम्मिस्से १५५१ लुंचामि अग्ग-पक्खे ३५२ लेह-पवत्ती-पणयणा ६४९ लेह गणिय रूव ११७ लेहो पीइ-समागम • ७७१ लोगे इय पडिस्सुइ ५१ लोभेण काम-सुह ० १४८० लोहमय मे हियय ३७७ व-भंजण-सण ११०१ वइसाह-ठाण-ठियओ ५७० वड-पायव महल्लं ११७८ वण-कुसुम-बद्ध° १३९८ वण-गमण-चलण ° ११०५ वण-पण्ण-लावियाओ १०९० वण-महिस-वग्घ १०६३ वणहत्थि-मत्त-दंत ° २९७ वणहत्थि-हत्थ ° १०६५ वण-हत्यि मग्गंतो 1३९९ वण्ण-रस-रूव० १५८ "
१३२३ वद्धावण-आसीसा १२११ वद्धाबिया १५६८ वम्मह-कज्ज भरइ ७१० वम्मह-सर-संतत्तो ९११ वर-भवण-पडिहार ° ४७० वरिसधर-थेर ० १२०१ वल्लूर-सरस °१३७५ ववहारेहि समंता ६३० वसण-परिपीडिएण ११०९ वसणुस्सव-दोस-गुणा १२०४ वसमक्खिय. १५८५ वसिऊण केइ ११६१ वंदइ य विम्हिय°३९
वंदित्तु सव्व १ वाउ-बल-चलोणल्लिय ° ३७५ वाएणं पडियाओ २३९ वाणियग-सत्थिय ० १४३३ वामा खेमा घायंति ८६५ वाय-परियत्तिएक ० १२०८ वायायवोवहय ° ३३४ वासाआलमिह १९८० वासाणि कइवयाणि .१५७३ वासाय-भइगया ११८८ वासुरयसहि (?) ९५९ वाह कुल-कोस ° १३८२ वाहिं दुज्जण-मेत्ति २७५ वाही-भुय-परिरंभण ° १३९५ वाहीहि जत्थ कीरइ १३७६ वाहेण नदी-कच्छे ५७३ विक्किण्ण-केसहत्था ९९६ विडि-पेक्लिय च ११७६ विणएण गुरु-जणो १२८ विणय-गुण-रूव ° १७२ विणय-रइयंजलिं . ८१७ विणय-रयणायरो १०० विण्णाण-निमित्तं १३५० वियण-वियासिय तुंड ३४९ विरलुस्सासेण १५३३ विलया-जणस्स विग्धो ४१४ विविह-गुण-जोग° ४७७ विस्सस माए ७८७ . विझगिरि-परिक्खित्तं १४३२ वीर-कणय-वलय ° २५४ वीर-भड-लंछणेहिं ९८२ वीसज्जिया य ७४६ वीसम ताव मुहुतां १११४. वेसत्तणेण ददलु ७०१ सउण-गण-विविह ° २५५ सक्कुलि-देसेसु ३४
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२८
तरंगलाला
सग्यो त्ति केइ १२१६ सच्छत्त-मल्ल-दाम १४९३ सच्छंद-सुह-पयारे ३०३ सण्णद्ध-बद्ध-चिंधा १४७६ सण्णाण-दसणाई ६८ सतुरिय-पहाविरीओ ८०६ सत्ताहभंतरओ ५२२ सत्थ-विहाण-विणिम्मिय ° १२१५ सत्थाह-गहवती ° ११६९ सद्देण रोवमाणी ९३५ सम्भाव-पडिच्छण्णं ६८१ समइच्छिऊण ६७८ समय च रक्खमाणी १२७० सभर-परक्कम १८ । समर-सय-लद्ध ° १४३६ सम-सुह-दुक्खा २८४ . सम्मइंसण-सुविसुद्ध ° ९८ सम्माणिया अ (?) मित्ता १४४५ । सयणम्मि य सुताए १९० . सयमप्पणो य लिहियं ६०१ सयमागय रहंगस्स (?) १२६३ सयमागया पिया ८४२ सयमेव लुइय • १५५२ सरओ अल्लियमाणो १४० सरय-गुण-समोयरिय २३२ . सरल महुर १०६९ . सर-सरिय-वावि ° ३७४ सर-संधण-जोगेणं ३७१ सलहंति ममं तरुणा ९७७ सलिल-गय पुलिण ° ५६५ सलिल-परियत १२६४ सव्व-कुलेण समग्गो १२२२ सव्वट्ठाण-मणोहारि ८०८ सव्व-त्थामेण सव्वहा १०४३ सव्व-दुह-विणासणय ४५२ सब्व-मणोरह ° ४५१
सब्व-मणोरह ० १२४९ सम्बस्स एइ मन्चू १०२२
, य णिय ° ७९४ सवंगेसु अ-निमिसा ४८ सव्वं च जहा- नायं ७६२
,, च जाय-कम्म १०५ सव्वावत्थंतर ° ८३४
९७० सव्वावस्सग-सुद्ध १३१२ सम्वेणम्हे बंधव ० १२३० सम्वे य भाउया १२७४ सम्वो वि वाणिय(१) १६०९ सम्वोसहि-संजुत्त १९६७ ससि-मथाणं ७८४ सह-पंसु कीलणेहिं १५९१ सहयरियाहिं समग्गे २६५ सहयार-पुप्फ-मासो १२९८ सहि नियय हत्थं ३२५ सहियायणेण सहिया ११६ संकुइय पन्नगो १०४९ संगलिय-बहल • २३७ संगहिय-रयण मेहल ° ८०१ संघ-समुह २ संजम-जोग-निरुद्धम्मि १३५९ संजोग-विष्पओगे १३५५ संझायइ व्य रत्त ० २५७ संतेगप्पणिहाणो १४१७ संपई नट्ट-पयावो १०४८ संपइ मयतह ° १४२७ संपाइय-कामम्हे ६३ संबोहणत्थ हेउं १६३९ संभारियन्दुक्खा १५२४ संभरिया य बयंसी ३८९ अज्ज-चंदणाए १६११ सा एव जंपमाणी ११३ सा किंचि अड्डय° २८
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२२९
सुभिणम्मि किर गया ५११ सुमुहुत्तकस्स तत्तो ११५९ सुयणु समागम-हेउं ८७३ ' सुह-बड्ढियाए १०३ सुंदेर-वद्धण-कर १९८ सूएइ अच्छि-रागो ४९४ सूयगडं च मयं १५१७ . सूरम्मि य अत्थमिए ४८६
सागर-समं सचित्त ५२८ सा तत्थ अणाबाहा २९ सा तत्थ नत्थि जुवती ५५८ सा मज्झदेस-लच्छी ९० सामा थण-जुयला ° १३९१ सामिणि मुयसु ४०१ सा य तुरियं पयट्टा ८५० सायर.कय-विद्धी १०५२ सायर-रंग-परंगिय ४४.. सारइय-तिक्ख ° ८८५ सारिय-जाल-कवाडा २१७ सावय-कुल-सय ° १४३१ सावय-गुणाण नियरो ९९ (सो) सासओ अजोणी १३२४ साहसु को भूयत्थो ११४५ साहस्सी चोराण १४३८ साहह मे भूयत्थ २७४ सा ह जलभ संकास' ३०१ साहामि सा वि होही १२५८ साहेह अणुवरोहेण १३७० सिद्धी सिद्धि-क्खेत्तं १३६३ सिर-बिरइय-कर ° १३१० सीलेण विसुद्धाण १२७६ सोसे निवेसिय° १५२५ सीसेण पडिच्छेऊण १३१५ सुकुमाल-जणु-ग्गीवा ५६७ सुकुमाल-पाणि ° ४२ सुकुमालिया १२८० सुक्खत-सरस ° १३७४ सुदछु कया पउम-सरा ५६२ , वि दीह (१) ५०४ , वि सरयाईया ५६३ ,, हु मुणिय १७१ सुण सहि ते साहेमी २८३ सुभ-जोगो देव-गतिं १३३५ सुमिणंतर-दसण ० १.१७
सेट्ठि-भवणम्मि कण्णा ११२७ सेट्टिस्स उसभ० ६१०
" , ७१२
, मया सिट्ठ १२६० सेणावइ-वयणेण १४५२ सेसा वि य तरुणीओ १६३७ सो अण्णत्तो मुंचइ १३३३ सो आगासे १३६७ सो उ समतिच्छिएहिं ६९७ साऊण एयमत्थं १२७१ ,, तस्स एयौं ११८२ . ,, पल्लि-रच्छा ९५४
पिययमेण ८६४ .
य त तीए १४७१ . ,, य वुत्तंत १२३५ ,, य सा एवं १६३४
सारसिया ३९८ बवसिय १५४४
समुल्लावं १२५ सो एव गहिय° ६०७ सो एव जपमाणो १००३
" , १०७८ ,,, रायमग्गे १२१७ सो एव विलबमाणो ५८८ सो एस चक्कवाउ १२१३ सो किर पुहईवाहो ६४४ सो किर हिमवंत ° १४९.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३०
तरंगलाला
सो कोऊहल.नडिओ ५७६ सोकखस्स खणी ८८८ सोक्खं व पत्थणिज्जो ८८ सो गयण-गमण-पहिओ १९५ सोग-समुद्द-विगाढा ५८३ सो णे भय-परिवड्ढण° ९८६ से तुज्झ कहा° ७४४ सेा नियय-बाहु. १४३९ सो नियय-रूव ° ५५७ सो पट्टग उवगओ ५६० सो पुण सभाव ° ४९८ सो बीय-चंद-भूओ ५५६ सो भणइ एव भणिओ १०७७ सो भणइ एहि ८५१ सो मज्जिय-निवाओ ३२९ सो मज्झ रसिय ° २४६ सो मेह-रहिय° ५३४ सोम्मो य गुणावासो ९७ सो य पओसम्मि १४७७ सोयमइच्छिउण १२९७ सोयध्वय-दोहलिणीए २९२ सोल्लं वर-प्पसणं १३९३ सो वाय-वेग° ३२० सो सव्व-वाहि ° ४२५ सो साहिउ पयत्ता ६७ सोहग्गवई गहवइ २१ सोहंति एकमेक्का ९५१
,, चकवाया २६३ हटेण बलिय° १५३४ हत्थ-गहिएकमेक्का ८०२
हत्थाभरण-विहणं ९३२ हत्थी य सो वयत्थो ४६० हत्थेण वि छुब्भंतो ३२४ हत्थे वि निद्धणंतो ३६१ हत्थोदगं च दिण्णं १८६ हम्मिय-तल-ओलोयण • ४६८ हय-लाला-पेलव ° २४७ हरिओसारिय० १११८ हवइ अणत्थासंगो २७६ हंतूण एक्कतरगं ९१४
, तरुणमिणमो ९७५ हाइय-पुरीय गच्छे १६४० हा कट्ठ किं णु भुलो ५८९ हा धिगु जुयलय ° १४०८ हा मज्झ पिए ५८: हा मज्झ सामिणि १२५५ हा हा नाह अपच्छिम ° ३६६ हियएहिं सुरय ° १२९० हिययम्मि निवेसिय° १५.४ हिंययं च मे पसण्णं ५८१ हिंडामि पुष्फ-मयरंद° २३३ होउ सुओ मे धम्मो ७० होज्ज व न व होज्ज ९२४ होही मे तेण समं ५०२
ખંડિત કે લુપ્ત ગાથાએ ४६३, ८९४, १११३, १३४८, १४१४
(43) ६७१-६७६ (सुप्त)
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
ભદ્રેશ્વરસૂરિવિરચિત
તરંગવઈકહા अत्थीह जंबुद्दीवे भारहवासम्मि मागहे देसे । वीर-जिण सासण रओ रायगिहे कूणिओ राया ॥१ तस्सासि नगर-से (१४४B)ट्ठी सुसावओ सव्व-पयइ-मणकंतो। पच्चक्खं धण-पालो [धणपालो नाम ] सुपसिद्धो ॥२ तस्सावियम्मि(?) निवसइ गेहे बहु-सिस्सिणीए गण जणणी । एक्कारसंग-संपुण्ण-धारिया सुव्वया नाम ॥३ तीसे य तरंगवई सिस्सी छठुस्स पारणयस्स दिवसे । समाण खुड्डीए सहिया भिक्खत्थं तस्थ हिंडंती ।।४ किंचि धड्डय गेहं पडिवाडी-पडियमइगया सा य । पेच्छिज्जइ तम्मि ठिया वर-मंदिर जुवइ-चेडीहिं ॥५ भणइ य अहो रूवं तं च सुणेऊण निग्गया घरिणी । समुच्चिय(?) तं सा दट्टुं तुट्ठा य स-खुड्डियं अजं ॥६ भत्तीए वंदित्ता तीसे रूव-गुण-कोउहल्लेण । विम्हय पुलइय-गत्ता सा घरिणी भणइ अज्जं ॥७ अम्ह पसीयह अज्जे जइ ते नस्थि नियमस्स उवरोहो । ता पर-लोय-सुहावहमिह धम्म-कह परिकहेह ॥८
तो भणइ तीए भणिया अज्जा नत्थेत्थ कोइ उवरोहो । जं धम्मो सुगुणो च्चिय दोण्ह-वि भासंत-सुणंताण ॥९ ता तं सुणेह साहेमि सोउमेवं च हरिसिया घरिणी । उचियासणेसु वंदिय दो-वि निवेसेइ अज्जाओ ॥१० तत्तो सह सेसाहिं जुबईहिं वंदिउं तरंगवई । घरिणी निविसइ पुरओ कयंजली कोट्टिम तलम्मि ॥११ तो साहिउँ पयत्ता सव्व-जग-सुहावहं जिणाणुमय । जर-मरण-रोग-जम्मण-संसार विणासणं अज्जा ॥१२ सम्मइंसण-सुद्ध पंच-महव्वय-मय विणय-मूलं । तव-संजम-पडिपुण्णं निरूवम-सिव-सुह-फलं धम्मं ॥१३
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३२
तरंगलोला
अह रूव-विम्हिय-मई नाऊण कहाए अंतरं भणइ । घरिणी कयंजलि-उडा संजम-नियमुज्जय' अज्जं ॥१४ भगवइ सुओ धम्मो इणमवरं ता पसीयह कहेह । सुसमिद्धि-सूयगमिणं कत्थुप्पण्णं सरीरं च ॥१५ किं च सुहं अणुभूयं नियय-घरे पइ-घरे य अज्जियए । केण य दुक्खेण इमा गहियाइसुदुक्करा वज्जा(?) ॥१६ इच्छामि जाणिसं भे एण्हि सव्वं जहाणुपुव्वीए । तो भणइ तरंगवई निय-चरियावेयणमजुत्त ।।१७ तह वि हु संसार-दुगुंछणं ति अहरिस-पओस मज्झत्था । निय-कम्म-विवाग-फलं कहेमि निसुणेह तं तुब्भे ॥१८
अस्थि उ वच्छा-देसे कोसंबीए पुरीए रम्माए । ' वासवदत्ता देवी-कंतो राया उदयणो त्ति ॥१९ तस्सासि नगर-सेट्ठी वयंसओ उसभसेणओ नाम । सुस्सावओ समिद्धो सम-चित्ता से पिया लच्छी ॥२० तस्सासि बालिया हं ओवाइय-लद्धिया पिया घरिणि । अट्ठण्हं पुत्ताणं पट्टीए कणिट्ठिया जाया ॥२१ सुह-वड्ढिया य गब्भट्ठमम्मि वरिसम्मि गाहिया कला है । सयमणुसुयण्णुहिं य पिउणा सुस्साविया विहिया ।।२२ नय-जोब्वणं च पत्ता निरूवम-रूवं तिविम्हिया बहुया । देस-प्पहाणिआ णं मज्झ-कए मग्गिया एंति ।।२३ ते सव्बे पडिसेहिय सासोबीया(?)णुवत्तओ ताओ । कुल-सील-रूव-सरिसं मज्झ किर वरं अपेच्छंतो ॥२४ पुप्फ वस्थाभरण खेल्लणयं सुंदरा य जे भक्खा । अम्मा-पियरो [तह भायरो] य सव्वं महं देति ॥२५ वि(१४५A)णएण गुरु जणो मे तूसइ दाणेण भिक्खुय-जणो य । । सुह-सीलयाए(?) सहि-जणो सेसो य जणो महुरयाए ॥२६ पोसध-कालेसु अहं बहुसो सामाइयं करेऊणं । जिण-वयण भावणत्थं गणिणीओ पज्जुवासामि ॥२७
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला .
अह अन्नया कयाई कालागुरु-धूव-गंध मघमधिए । चित्त कुसुमोवयारे आसणहरए सुह निसण्णो ॥२८ हाय पसाहिय जिमिओ ताओ अम्मा जुओ मह कहाहिं । अच्छइ कालो य तया सरओ किर पढममुम्मिल्लो ।।२९ ण्हाया अहं पि य पणया जिणाण तत्तो सणंकुमारं च । कुल-देवयमच्चित्ता अम्मा पिउ-वंदया एमि ॥३० तत्थ वि पणया पिउणो पाय-ग्गहणेण तह य माऊए । तेहि वि निवेसिया हं वोनुं जिणहि त्ति निय-पासे ॥३१
तो सत्तछयस्स-प्पढम कुसुम-पिंडीउ पुडय-संपुडए । घेत्तुं तत्थागया य फुल्लहरी णे भणइ ताय ।।३२ गहवइ वट्टइ सरओ नट्ठा सत्तूहि ते समं मेहा । संपइ जह पउम-सरं तह सेवउ त वरं लच्छी ।।३३ एवं चोवसिलोइय सा फुल्ल-पडिग्गिणी गहवइस्स । उवणेइ वि(?) संपुडियं पुडयं तं सत्तिवण्णाण ।।३४ तत्थुग्घाडिय निग्गय पहाविओ दस-दिसाउ पूरेतो । गयवर-मय-गंधो विव गंधो सो सत्तिवण्णाण ॥३५ तो सत्तिवण्ण-पुण्ण तं पुडय मत्थयम्मि काऊण । पुप्फेहिं समुक्खेवं अरहंताण कुणइ ताओं ॥३६ अण्णे य पुप्फ-गोच्छे निय-त्थि-पुत्ताइएसु वियंरतो । देइ ममं ताओ तह पेसइ सकलत्त-पुत्ताण ॥३७
पेच्छइ य उक्खिवतो पुडयाओ सत्तिवण्ण-पिंडीओ । परिपंडराओ तम्मज्झ संठिय पीय-पिडि च ॥३८ अग्घाइऊण सुचिरं मज्झ पणामेइ त कुसुम-पिंडिं । भणइ य मुणेहि [पुत्तय इमीए वण्गाहि] गारमिण ॥३९ तं पुप्फ-जोणि-सत्थं सुसिक्खिया गंध जुत्ति-सत्थं च । ता कोसल्लं होही तुम्हे भणिमो तुमं तेण ॥४० पयईए पंडुराओ पिंडीओ पुत्ति [सत्तिवण्णाण ।। कारण जाएण इमा केणं पुण पीइया पिंडी ॥४१
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
एवं च ताय-भणिए घरिणि अहं घेत्तु तं कुसुम-पिडि । अग्घाइऊण सुइरं मुणियत्था बेमि तायस्स ॥४२ कडुओ अह जो गंधो इमीए आगंतुओ उ सो गंधो । सो सीयलो सुमहुरो सरिसो अरविंद-गंधस्स ॥४३ ता तग्गंधेण मए वर-कंचण-रेणु-पिंजरो मुणिओ । पिंडीए अंगराओ वर पउम-कओ इमीए त्ति ।।४४ तो भगइ तत्थताओ वणस्सट्टहासम्मि(? वणरस मज्झम्मि) होहिई कत्तो। पंकय रयस्स पुत्तय उववत्ती सत्तिवण्णाम्म ॥४५
तो हभणामि सुम्मउ ताय विणा कारणेण न हु कजं । दोसइ य इमा पिंडी पंकय-रय-पिंजरा तेण ।।४६ पय पिंडी-पभवस्स [य]आसण्णो तस्स [सत्तिवण्णस्स] । होही सरो सु-प उमो सरयाणिय-पीवर-सिरीओ ॥४७ तम्मि य दिणयर कर बोहिएसु स-पराय-पिंजरीएसु ।' पउमेसु छप्पय-गणा निलंति मयरंद-लोलीए ॥४८ ते तत्तो उड्डीणा बहुसो मयरंद पिंजरा भमरा । ओले ति सत्तिवण्णस्स तस्स पुप्फाण थवएसु ।।४९ ताहे छप्यय-पहकर-निलीण-संकामिएणिमा पिंडी। पीएण लच्छिहर-वर रएण परि(१४५B)पीइया जाया ॥५० पत्तियमेवं एय नत्थि वितकं ति जंपियम्मि मए । तो फुल्ल-ढोइणी सा सुठु हु मुणियति भाणीया ॥५१
ताएण य सा भणिया कह जाणसि त घरा अ-नीमाणी । तं सत्तिवण्ण-रुक्खं भद्दे जायं सर-तडम्मि ॥५२ तो भणइ सविणय सा सामि मए कुसुम-पाहुडो दट्टुं । भणिओ मालिय-पुत्तो अज्ज इमं मे पणावंतो ॥५३ कत्तो ते गंधगिहोरुक्खाभाणा इमा(?) भमर-भोज्जा । सत्तच्छयस्स कुसुमा पढमेल्लुयना(')णिया अज ।।५४ तो मज्झ तेण कहिय उज्जाणे अज्ज सेट्ठिणो एए । चडिऊण मया सु(?)णिया पउमसरस्संतिए रुक्खे ॥५५ एवं च मज्झ पक्खे तीए पडिऊरियम्मि तो ताओ । ताएण परियणेण य साहुक्कारो समुक्खुड्डो ॥५६
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२३५
अवयासेऊण य मं सीसे अग्घाइ ऊण तो ताओ । हरिसापूरिय.हियओ पुरइय-अंगो इम भणइ । ५७ . सुठु हु मुणियं पुत्तय हियय-गयं मह वि एत्तियं चेव ।। विण्णाण-सिक्खिय-गुणं परिच्छिउं पुच्छिया सि मए ॥५८ विणय गुण-रूव-लाबण्ण-वण्ण-नाण-संपन्नो । होही हु सो कयत्थो जत्थ तुम पाविहिसि हत्थं ॥५९
अइ-हास-बाह-बहुला अम्मा मे विम्ह उक्करिसियंगी य । अवगृहइ म बेती पुत्ति चिरं जीवसु तुमं ति ।।६० एवं च स-बहु-माणं माया पियरेहिं गउरविज्जंती । विणओपाय(?) तुहिक्का अच्छामि स-लज्जिया ताहे ॥६१ अम्माए विण्णविओ ताओ बलिय खु कोउहल्लं मे ।। तं सत्तिवण्ण-रुक्त्रं कण्णा-निव्वण्णिअं दटुं ॥६२ बाढं ति भणइ ताओ पेच्छसुत सयण-पक्ख-परिकिण्णा। कुणसु य सुहाहिं समं तत्थ सरे मज्जणं कल्लं ॥६३ ताएणं आणत्ता निय-पुरिसा जह करेह सामग्गि । कल्लुज्जाणिय-हेउं महिलाणं तेहिं वि पत्ता ॥६४
धाईए अहं भणिया सज्जं ते जेमणं तुमं पुत्ति । एहि उपइससु सुद्ध (?) भुजसु भुत्ता य अहं तओ ॥६५ (सूरे) अत्थमिए कय-किच्चा चेडोहिं जिणवरे पणमिऊण । राई-भोयण-विरई कासीय पडिकमणाई च ॥६६ पुत्ताय(? उट्ठाय) पुणो गोसे कय-किच्चा वंदिऊण जिण साहू । संखेव-पडिक्कंता उववण-गमणुस्सुया अहयं ॥६७ सूरुग्गमम्मि य तओ महिलासु निमंतियागयासु गिहे । परिसज्जिय-निग्गमणा उज्जाणे पत्थिया अम्मा ॥६८ तत्तो त निग्गमणं कहिय मे उवगयाहिं चेडोहिं । सद्देउं मं तत्थागयाहिं अम्मा-निओगेणं ॥६९ अहयपि सहीहिं समं कमेण मज्जिय-पसाहिया घरिणि । सुमहल्लयमारूढा कय-संजुत्तं पवर-जाणं ।।७० धाईए उवारूढा सारसिया चेडिया य मे जाहे । ताहे य पट्ठिय तं महा विमहेण य पहुत्तं ॥७१ तं उजाणं तत्तो जाणेहिं समारहति विलयाओ। अहमवि अप्प-त्तइया ओइण्णा नियय जाणाओ ।।७२
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३६
तरंगलोला
भंजंति पुप्फ-गोच्छे वच्छाणं तत्थ महिलियाओ य । पल्लव-गोच्छ-धराणं पेच्छ तीओ उववणं तं ।।७३ एएह सत्तिवण्णं दच्छामो तं ति तो भणइ अम्मा । पुप्फाहिं सूइओ जो सर-तड-जाओ त्ति कण्णाए ।।७४ तो सो जुवइ पहकरो पेल्लाविल्लीए तत्थ संपत्तो । (१४६ A) अहमवि य समल्लीणा सारसिया चेडिया सहिया ॥७५ तं सत्तिवण्ण-रुक्खं रम्मं पेच्छच तत्थ हिंडंती । पउम-सरुडीणाणं जं चेडं छप्पय गणाणं ॥७६ ताहिं च महिलियाहिं लुत्त-विलुत्त तु फुल्ल-लोलाहिं । त पिच्छिउण सुइरं पउम-सरं मे गया दिट्ठी ।।७७
रम्मम्मि य तम्मि सरे सहयरि-संभोग-राग-रते य । घरिणि बहु चक्कवाए मणोसिला-पिंजरे पेच्छ ॥७८ दट्टुं च बंधवे विव ते हं चक्कायए तहिं घरिणि । सरिऊण पुव्व जाइ सोएणं मुच्छिया पडिया ॥७९ संपत्त-चेयणा पुण सोयावेसेण विसम कयासासा ।। माणस-दुक्खक्खणिय बाहं बहलं पमुंचंती ॥८० पस्सामि चेडिय त भिसिणी-पत्त-तोएणं(?) । मह हियय भागमंसूणि फुसिय रोवंतिय च सय ।।८१ उढेऊण य तत्तो तष्प उम-सरंतिय कलि-संडं । अहमागया तहिं पि य विमलम्मि ठिया सिलापट्टे ।।८२
तो भणइ चेडिया में सामिणि साहाविएण व समेणं । डसिय-वसेण व केणइ तुममेवं मुच्छिया सहसा ॥८३ साहसु मे ज जाय जेण लहुं किज्जए पडियारो । मा काल विलंबेणं होज्ज वियारंतरं किंचि ॥८४ भणिया य मए एसा नाजिण्णाईणि तो भणइ चेडी । जइ एवं ता साहसु सम्भावं तो मए भणिय ॥८५ जइ कस्सइ कहसि तुम मह कहिय ता विहेसु सहि सवहं । मह जीविय-दोए(?दाणे)णं जेणाहं तुज्झ साहेमि ॥८६ एवं च मए भणिया सारसिया भणइ पाय-वडिया में । जह भणसि तहा काहं सामिणि मे साहसु रहस्सं ॥८७ वोत्तुं चेम तीए सुणणत्थं दुक्कडोवविट्ठाए । वाहोल्ललोयणा हं सोय-विसण्णा परिकहेमि ॥८८
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२३७
अंगा नाम जणवओ चंपाउरि सिंगउत्थि सहि जस्स । अंगेसु तुंग-पुलिणा विभंग-संगाउला गंगा ।।८९ तम्मि सहि चक्कवाई अणंतर भवे अहं इओ आसि । तत्थ वि माणुस जाइं सरामि जमिणं सर पत्ता ॥९० आसीय सहयरो मे समं मइ पसत्ता (?) । सविलासं छप्पि रिऊ माणेमि समंतओ तत्थ ।।९ अह अन्नया कयाई नाणा-सउण-गण-मिहुण-मज्झ-गया । .. भागेरहि जल पट्टे मिमो मणि-कोट्टिम-निभम्मि ॥९२ एयम्मि देस-काले एकल उ(?) तत्थ मज्झओ एइ । . हत्थी मय-वस वियलो सूरायव-सोसिय सरीरो ।।९३ . सो मज्जिय-निव्वाओ उत्तिण्णो अपणो कमेण करी । मय-जीविय-निव्वाहो वाहो य तहिं समणुपत्तो ॥९४ ददलु च तं गयवरं सो वाहो हस्थि दुग्गमे देसे । थोर कंचि उवगओ नई तड-वयंसयं रुक्खं ॥९५ पासल्लिय दिट्ठीओ तत्थ चडांविय-पयंड-कोदंडो । पगुणं कुणइ हयासो वणहत्थि-विणालणं कंडं ॥९६ तो तेण विरइऊणं ठाणं कोयंड-जीव-जोगेण । हत्थिस्स पेसियं तं जीविय विद्दावयं कंडं ॥९७
तेण य विचालगामी काल-[मुहुत्ते] वि सह[य]रो मज्झं । विदो कडि प्पएसे छुद्धो य गओ गओ तत्तो ।।९८ गाढ-प्पहार-वेयण विमोहिओ नट्ठ-गमण[-चेट्ठो] उ । उदयम्मि मुक्क-पंखो हियएण समं महं पडिओ ॥९९
ठु च तं स-सल्लं पढमेल्लुय माणसेण दुक्खेण । सोय-भरमधा[१४६B]रती अहमवि पडिमुच्छिया पडिया ॥१०० संपत्त-चेयणा पुण खणेण सोआउला विलवमाणी । बाह-भर-पप्पुयच्छी अच्छामि पियं पलोयंती ॥१०१ बोहेमि य तं कंडं तुंडेणाकड्ढिउं पिययमस्स । मा सल्लुट्ठिय दूसह वेयण-विवसो मरिज्ज त्ति ॥१०२
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३८
तरंगलोला
तं अंसु-दुद्दिणच्छी अवयासेऊण पक्ख-हत्थेहिं । हा कंत त्ति भणंती मुहं पलोएमि से समुहा ॥१०३ तमहं सकज्ज-संमूढयाए तेण य सहाव-मोहेणं । वीइ-परंपर चलियं मयं पि जियइ त्ति मन्नेमि ॥१८४ उडतीए xxx तं च मय सव्वओ अणुपरिती । सहि] हियय-विलवणेणं स-कलुणमेयं च साहेमि(?) ॥१०५ हा केणेवं पर सिरि-विणासिणा णिग्घिणेण सोहंतो । सरसी-महिला तिलओ चक्काय-मओ इमो फुसिओ ॥१०६ एवं च हियय-सञ्चविय-कलुण-वयणा वयंसि विलवंती । वायाए सोय-विरसंतिय सद्ध जावुदीरेमि ॥१०७ तावेइ वणयरो सो विद्ध दलृ च सहयरं मझं । हा हत्ति करेमाणो करिम्मि तम्मि य पडिनियत्ते ।।१०८ निय-हत्थे विधुणंतो सो वाहो मज्झ सोय-आवाहो । . तं आगओ पएसं जत्थ मओ . पिययमो सो मे ॥१०९
तो तेण चकवाओ गहिओ कंडं च कड्ढिउं तस्स । अण्णेसिउं पवत्तो को सुक्के नइ-समीवे ॥११० जेणंतरेण सो नेइ वणयरो दारुए गहेऊणं । तेणंतरेण अहमवि पियस्स पासं समल्लीणा ॥१११ घेतं च दारुए सो दयं दयं जाव वणयरो एइ । मज्झ पियस्स समीवं तावाहं उड्डिया झत्ति ॥११२ ददलु च दारुण-मयं दारुय हत्थं तयं विचिंतेमि । हा हा एस हयासो छाउं पउलेहिइ पियं मे ।।११३ तं वाहं वारेती निय-भावेणं स गग्गय-गिराए । पक्खउडं च धुणंती पियस्स उरि अणुपरीमि ॥११४ तेपा य ठइओ तेहिं स पिओ मे दारुएहिं सव्वेहिं । धणुहं स.सरं जल-तुंबयं च पासम्मि मोत्तण ॥११५ सर-निम्महियारणि-कट्ठिय-जलणो य तो तहिं दिण्णो । तुह सग्गो त्ति स-सह घोसेमाणेण वाहेण ॥११६ दळूण य तं अरिंग स-धूम-जालुज्जलं पियस्सुवरिं। ... कय-मरण-मणा हं पि य पडिया ओणामिय-ग्गीवा ।।११७
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगोली
तत्श्र मया हं संती x x x. । x x x वयंसि मा कस्सइ कहेज्जा ॥११८ तह जइ होही मे सह तेणिह लोए समागमो कह वि । तो नवरि माणुसे हं वयंसि भोए अभिलसिस्सं ॥११९ आसा-पिवास-विस्सासिया अहं सुरय-सोक्ख-लोभिल्ली । सत्त-वरिसाणि सुंदरि तल्लिच्छाए पडिक्खिस्सं ॥१२० तह वि न जइ पेच्छिस्सं वयंसि तं हियय नंदण कह वि । जिण सत्थवाह-पहय तो मोक्ख पहं पवज्जिस्सं ॥१.२१
सोऊण सारसिया य एतं वच्छल्ल भाव मिउ-हियया । मह दुक्ख सोय-सम्मक्खणा य रोवित्तु भणइ इमं ॥१२२ सामिणि मुयसु विसाय इहावि तव देवया-पसारण । चिर-परिचिएण होही तेण सह समागमो भीरू ।।१२३ एवं चाहं तीए बहुहिं पिय-जणुचिएहिं वयणेहिं । संठविया भिसिणि-जलेण(?) अच्छि जलं पुंछयंतीए ॥१२४ तत्तोह [१४७A] सारसिया-सहिया कयली-हराओ घरिणि गया। महिला-जण पारद्धज्जाणिय-वावी-तड-पएसं ॥१२५
अह मज्जणगोवगरण-विरयण-वावडं तहिं अम्मं । दटठूणुवट्ठिया हं दटूठु च ममं मिलाण-मुहं ॥१२६ अम्मा भणइ विसण्णा किं पुत्ताराम-हिंडण-समेण । जाया सि विगय-सोहा भणामि दुक्खे दुया ह पि ॥१२७ गच्छिस्सं नगरीए न समत्था संपयं रमिउमम्मो । जं दुक्खइ मे सीसं जरो य तुरियं तुरियमेइ ॥१२८ सोउं चेमं वयणं स.विसाया वच्छला महं माया । भ.णीय निव्वुया तं पुत्तय जह होहिसि तह होउ ।।१२९ अहमवि नयरिमणिती कहं तुमं असुहियं पमोच्छामि । तो सेज्जा वहण मे जाणं जोत्तावेइ अम्मा ॥१३० सेस-जुबई उ भणइ य तुब्भे मज्जिय-पसाहिय-जिमिया । . एज्जह निय-वेलाए अहयं नयरं नईहामि ॥१३१
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
जेणुस्सुय-कज्ज मे अच्छइ होह य निरुस्सुया तुभे । एवं च मुकुलियत्थं वोत्तुं अम्मा मए सहिया ।।१३२ जाणमारुहइ तत्तो विचित्त-परियण-समन्निया तुरियं । गेहं पत्ता तत्थ य सयणिज्जे हं निसण्या य ।।१३३
ताएण यणे भणियं किमकंडे च्चिय कयं गिहागमणं । पव्व-पयत्तादत्त
जाणिया-भोज्जं ॥१३४ अम्माए तओ भणियं तरंगवइए अंग-मोडो स्थि । न य से सीसं सत्थं तस्थिच्छइ तेण नो रमिउं ॥१३५ जस्स य कए गया हं उज्जाण सर-समीव जायस्स । सो सत्तिवण्ण-रुक्खो कुसम-समिद्धो मए दिट्रो ॥१३६ सेस-महिला-जणस्सयमा हुज्जुज्जाणियाए विग्यो त्ति । आगमण-कारणमिमं [न] मए सब्भावओ कहियं ॥१३७ सोउं चेमं ताओ सु-विज्जमाणेइ तुरियमह सो वि । पुच्छिय सारसियाए कहिया राइ (१) गहियत्थो ॥१३८ नत्थेत्थ कोइ दोसो त्ति वोत्तुस-गिहं गओ तओ हं पि । जेमाविया स-सवहं अम्माए सावसे[स] दिणे ॥१३९ मउजण जेमण-मंडण-पमोय-संभोग-व[इयर-विसेसे । साहिति य महिलाओ मे उज्जाणिय-निउत्ताओ १४० न य मे मणम्मि तोसो गुरु-परियण-चित्त-रक्खणत्थं च ।। पंच वि य इदियत्थे वाहिर-वित्ती य माणेमि ॥१४१
एवं च दुक्खियाए तस्स समागम-कए मए गहियं । आयंविलट्ठ सइय वयमणुजाणाविउं गुरुणा ॥१४२ जाणेइ य तवसेण दोब्बल्लं सयण-परियणा मज्झ । मोत्तूण सारसियं पेच्छामि य(?) सोय-विस्सामं ॥१४३ चित्तवट्टम्मि लिहिय तं चरिय चक्कवाय जाईयं । जं पिय समण्णिया[ए] मे अणुभविय निरवसेसं ॥१४४ संपत्ते. य कमेण कोमुइ-पुण्णिम-दिणम्मि म्मगय (अहयं ?)। अम्मा पिईहिं सहिया कासी चउमासियं किच्चं ॥१४५ धवलहर-मत्तवारण-पिदुमेए(१)वि अवरण्हे । पेच्छंतीए पुरवरिं ठाणट्ठाणम्मि रमणीयं ॥१४६ सच्चविया पय(?) चउपय-दुपय-पडिच्छंदया बहु-जणेहिं । रायपहा य सु-विविहा पसारिया चित्त वट्टम्मि ॥१४७
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
२४१
जोइज्जति य सयरं जणेण तत्तो मए वि पट्टविया । निय-चित्त-पडं घेत्तुं सारसिया साहियमिमं च ॥१४८ जइ होही आयाओ पिओ महं सो इहं पुरवरीए । दळूण] तो पडमिण सरिही पोराणियं जाई ॥१४९ त[१४७ B]ओ मुच्छ गंतुं पुच्छेही सो इमस्स ठिव्यवगा (चितकर) तं च मुणिय पिय मे साहेज्जसु माणुसा (?) ॥१५० एवं च समाइट्ठा सारसिया जाइ तो [अहं सरे । अथमिए पडिकंता विहिणा सुत्ता य धरणीए ।।१५१ रयणी-सेसे अम्मा-पिइं बेमि सुसाहखत्त (?) खेत्त । दिटुं - पहाय-कालम्मि जं म्ए किल हसंतोए ॥१५२ बहु-रयण-धाउ-चित्त दिव्वोसहि-देवरुक्ख-चिंचइयं । तुंग-गिरि चडिया हं तस्स वि सिहरं समारूढा ॥१५३ पडिबुद्धत्ति यदाही कि मे फलमेस सुमिणओ कह[ह] । तो भणइ तत्थ ताओ पुत्ति सुभो ते इमो सुमिणा ।।१५४ उत्तुंग सिहरारुहणे उत्तम-गुण-रूव-संपया-सारो । कण्णाए पइ-लाभो सेसस्स जणस्स धण-लाभो ॥१५५ सत्त-दिणभंतरओ होही ते पुत्ति पहरिसो बिउलो । किंतु स-हासो होस्सइ सोओ चेमं विचितेमि ॥१५६ जइ लहिहमण्ण-पुरिसं ता किं मम जीविएण अहवा हैं । ताव धारेमि पाणे जा सारसिया वि कहइ किं चि ॥१५७
तत्तो हमम्म-तायाभिणंदिया उठ्ठिया स-सयणाओ । सिद्धे नमंसिऊणं करेमि राइय-पडिक्कमण ॥१५८ गुरु-वंदणं च काउं आरूढा सम्म-हम्मिय-तलम्मि । दंतमय-पेढियाए तस्स निसन्ना य जावाहं ॥१५९ ता वाम कण्ण-पिलका जाया भमुह तर च मे फुरियं । तो पुव-सूरि-भणियं पिलकज्झायं(?) विचित्तं ।१६० जह वाम-कण्ण-पिलका पिय-बयण-सुणावया महिलियाए। भमुहंतर-फुरणे पुण इट्ठ-जण-समागमो होइ ॥१६१ एवं च चिंतयंती जा हं चिट्ठामि स हरिसा ताव । उवसरिया सारसिया मज्झ समीवं विसाहेइ ॥१६२ लद्धो सो ते रमणो चिर-नट्ठा आसि नदु(?) बेंतीय । तुट्ठाए समवगूढा सारसिया सा मए गाढं ॥१६३ भणिया य वयंसि कहं मह ता होसी तए कहसु दिट्ठो। सा भणइ सुणसु साहेमि सुयणु जह दंसणं तस्स ॥१६४
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४२
तरंगलोला
तुज्झाहि अहं सामिणि कल्लं अवरह-काल-समयग्मि । अप्पाहिया स-सवहं तुह चित्त-वडं गया घेत्तुं ॥१६५ उड्डामि पउम-मंडिय-जच्चुल्लोएण जणिय-सोहाए ।।. तं चिन्त-पट्टयं ते घरसालाए विसालाए ॥१६६ चंदोदए य जाए रमणीए मोत्तमण्ण-चित्तवडे । त चिय जणो पलोयइ सविसेस चोज्जमिइ बेतो ॥१६७ जह जह परिणमइ निसा तह तह निदा-कलंकियच्छीओ। पेच्छय-जणोवसरिओ पविरल-पुरिसो पडो जाओ ।।१६८ तत्थ जण जोयती अहमवि दीव-पडियग्गण मिसेणं । अच्छामि तुज्झ सामिणि आणाए विहिय बहु-माणाए ।।१६९ एत्थंतरग्मि य तहिं निय-किंकर-मित्त-परिगओ एगो। - मणुय-तरुणो सुरूवो आगच्छइ पट्टयं दद्दु ॥१७० सुइरं च पेच्छिऊणं सव्वं वित्तं ति बोतु मोह-गओ। सयराहं धरणियले चित्त-वड-विखित्त परिवारे ॥१७१ नाओ य सो चिराओ समीव-पडिओ वि किंकराईहिं। पड चित्त-कम्म पेच्छण पसंग-वक्खित्त-चित्तेहिं ॥१७२ . तेहि य पण चेट्ठो उक्खित्तो लेप्प-कप्प-जक्खो व्व। .. नेऊण एग-पासे पवाय-देसम्मि निक्खित्तो ॥१७३
दटुं च चित्त पढें इमो हु पडिओ त्ति जाय-आसंका । अहमवि तत्थेव गया चिंतेमि य[148A]होज्ज सो एसो ॥१७४ चक्कवाओ त्ति जाया(?) सो वि समासासिओ वयं सेहिं । बाह-पडिरद्ध-कंठो कलुमिणं भणइ कह कह वि ॥१७५ हा मह पणइणि मयण-सर-दीविए रुइर कुंकुम-सवण्णे । कह वच्चंते वणे तए विहूणो धरीहामि ॥१७६ एवं च विलवमाणो मित्तेहि पुच्छिओ किमेय ति । सो भणइ कहेमि पर कस्स मिमं(?) रहस्सं ति ॥१७७ ज चक्कवाय-सिंगार पगरणं एत्थ पट्टए लिहिय । तं चक्रवाय-जाई-गएण सव्वं मए पत्तं ॥१७८ कहमेय वुत्तं ति पुच्छिओ तेहिं पिय वयं सेहिं । जाईसरो त्ति विहिय-सुहेहिं समुहं निवेठेहिं ॥१७९ जं च तए मे क.हेयां तं चिय सो कहइ तेसिमणुभूयं । नियय सगम्गय गिरा ते चेव गुणा पयासिंतो ॥१८०
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
२४३
तत्तो कुणइ पइण्णं न मए अण्ण महिला मणेणं पि । पत्थेयब्वाउ(व?)स्स जम्मम्मित्थ (?) तं मोतु ॥१८१ भगइ य पुच्छह गंतुं केण इमो चित्त-पट्टओ लिहिओ। जं नेयरो समत्थो लिहिउँ.. मह पिययमा र हओ ।।१८२ सोउं चेमं सामिणि कहियाममेसि पुच्छग-समए । होहि त्ति चिंति पुण पडंतियं तुरियमाया[या] ॥१८३ तत्थ वि दीवुस्सिक्कण किरिया-वाजेण जाव चिट्ठामि । तावागओ वयसो तस्सेको तत्थ म भणइ ।।१८४ केण कय चित्तमिणं भणिय च मए तरंगवइयाए । सेट्टि कण्णाए लिहिय समणुभूयं ति सो गओ ॥१८५ अणुमग्गओ गया हं चितस्स तो तत्थ एक-पासम्मि । अच्छामि जाव ता तेण साहिय स मित्तस्स ॥१८६ तो भणइ सोहणमिण होही जेणत्थ गव्विओ सेट्ठी । सो पडिसेहइ घरए सब्बे एते कुमारीए ॥१८७ मित्तेहिं तओ भणिय जं ताइ मूलट्ठिओ(?) सम्म । ता अच्छिउ दाओ(?) ता संपत्ती होहि कमेण ॥१८८
तो सो स-गिहं निज्जइ मित्तेहिं अहं पिट्ठओ जामि । को त्ति सुद्धित्थमेसो स-वयं सो गिहमईसीय ॥१८९ नाउ च तग्गिहमहं तप्पिउ-नामं च पुच्छिउ सम्मं । निप्पण्ण-पेसणा हं तत्तो तुरिय पडिनियत्ता ॥१९० सुह सुहयाणो(?)पहुत्ता इहं ति सोउं च तहं घरिणि । पिउ नाम-सहियं तन्नामं मे कहे... ... ...॥१९१ सारसियाए भणिय सोवणदेवस्स सस्थवाहस्स । पुत्तो कला-गुण-निही नामेणं पउमदेवो त्ति ॥१९२ सोउं चेम तुट्ठा वि तो भावो मे एत्तिउ त्ति वोत्तु च । उवगूढा सारसिया तीए भणिय किमत्थेणं ।।१९३ तत्तो हाया देवे वंदिउमुववास-पारणं कासी । ताओ य सहम्माए विहराविय साहवो विहिणा ॥१९४
ताहे य चेडिया मे पासाओ अवसरिनु सारसिया । उण्हं विणिस्ससंती पुणो खणेणागया तत्थ ।।१९५ भणइ विसन्ना सामिणि सस्थाहो मित्त-बंधब-समग्गो । तुम्हं कए समुवगओ सेटिं अस्थाण-मज्झ-गय ॥१९६
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४४
तरंगलोला
भाणीय सत्थवाहो धणदेवो पउमदेवयस्सम्ह । दिजउ तरंगवइया भणह य जं दिज्जए सुक्क ॥१९७ तो किर दुट्ठो सेट्ठी इमाणि उवयार सुन्न विरसाणि । तस्स पउणाव उत्थण-कराणि वयणाणि भाणीय ॥१९८ कम्म जस्स पवासो तह वासो जस्स निय-गिहे नस्थि । कह तस्स सव्व-देसातिहिस्स धूय नियं दा[148Bहं ।।१९९ तह जो सावय-धम्मे सहायओ होज्ज लद-सम्मत्तो । सावय-कय-कम्मो तस्स दरिहस्स वि हु दाहं ॥२०० सोउं चेमं येडिं बेमि रुयंती अह[ह] कहं होही । कज्जमिण जं मरिही सो विरहे मज्झ तो हं पि ॥२०१ ता सारसिए घेत्तु लेह ममं वच्च तम्नि लिहियं च । सामिय देहाएसं जत्थागंतुं तुह मिलामि ।।२०२
सा वि कय-जहाइट्ठ। सम्मप्पेइ(?) तस्स पडिलेहं । जेणोभय कुल-कुसलं सो च्विय मेलावओ जुत्तो ॥२०३ दटुं चेमं मज्झ क्यणमइमयण-दूमिया गमिउं । कह वि दिवसं पओसे सा रमिउं चेडि मं नेसु ॥२०४ पिययम-पासे भगइ य सा धीरा होसु जेण वयणीय। होही एवं कज्जे कीरंते बेमि तो हं तं ॥२०५ जइ जीवियाए कज्जं सहि मे ता नेसु तत्थ मं तुरिय । एवं निबंधेण य तीए पडिबज्जिउगाहं ॥२०६ मज्जिय कय-सिंगारा भोयण-बक्खित्त-परियणे नीया । पिय वसहिं किच्छेणं जणाउलत्तेग मग्गेणं ।।२०७ तो भवण-पडिदुवारे विचित्त-देस-ट्रियाइ दरिसेइ । दासी मे तं कंतं स-वयंसं सुह-निसण्णं ति ॥२०८ दिट्ठो त्ति फुड-हट्ठा अच्छामो तत्थ एक्क-पासम्मि । मा कोइ पेच्छिहि त्ति य संकाउल-विलिय-चित्ताओ ॥२०९
अम्हं च भागधेज्जेहि तेण विसज्जिया पिय-वयंसा । पेच्छह कोमुइ-चारं तुम्भे हैं पुण सुविस्सं ति ॥२१० तेसु गएसु नियं(?)तो चेडिं भणइ(?) एहि वच्चामो । तं चक्कवाय- पटें दटुं सुसुभेण गिह-नियड २११ तं चाहं निसुणेती पट्ठि-दुवारम्मि जाव चिठ्ठामि । ताव गया सारसिया मम दासी तस्स पासम्मि ॥२१२
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२४५
विणय-रइयंजलिउडं पुरओ समुवट्ठिर च तं दर्छ । बहु-माण-ससंभंतो अह कंतो उहिओ सहसा ॥२१३ जत्तो चेवाहं गिह-हेट्ठा चिट्ठामि घरिणि पच्छन्ना । तत्तो चेवायाओ चेडीए समं पउमदेवो ॥२१४ तो स करेहिं तं मे दूई अंज(?गुलि)उडे गहिऊणं । भणइ परितोस-पायड-पहह-वयणो इमं वयणं ॥२१५ दिढे पइ(?)दूई तए तुहिए नट्ठो महं हियय-सोओ । जं जं भणियं पियाए कहेसु तं सोउमिच्छामि ।।२१६ अह भणइ चेडिया तं न किंचि अप्पाहिया अहं तीए । सयमेव विण्णवेही सा किर भे आगया पासे ॥२१७ तो हं तत्थागंतुं पणमंती पिययमेण बाहाहिं । आलिंगिऊण भणिया सामिणि सुस्सागय ते त्ति ॥२१८ अह भणइ मं पिययमो किं साहसमेरिसं तए विहियं । जमहं बेमि किसोदरि स-पसाया होउ तं सुणसु ॥२१९ राय-कुलढओ-य निगमम्मि] गहिय-वक्को य । बहु-मित्तो य पिया ते सामिणि नगरस्स पमाणं ॥२२० तत्तो उ अविणयमिणं गुण-बुद्धिं तुहोवरि विहेही । मज्झ य का(हि)इ रुट्टो से सव्व कुलस्स उवघायं ।।२२१ ता जाव तं न नज्जसि ताव नियत्ताहि नियय-घरमेव । अहयं काहामि तहा जहा लभं तुममुवाएणं ॥२२२ एयम्मि देस-काले केण-वि पुरिसेण राय-मग्गाम्मि । पढिया वच्च तेण गाहाणुगुणां इमा घरिणि ॥२२३ सयमागया(149A) पिया जोब्वणं च अत्थो [य] राय-लच्छी य । वास-समए य जोण्हा पंच वि तुरमाणा भोइज्जाओ (?) ॥२२४ सोउं चेमं गीयं सोच्छाहो घरिणि मं पिओ भणइ । देसंतरम्मि गंतुं पिए जइ तहिं रमिज्जामो ॥२२५ तो तं बेमि रुवंती नम्हि समत्था नियत्तुं नाह । अणुगामिणी अहं भे जत्थ भणह तत्थ वच्चामि ॥२२६ दावंतो य अवाए बहुए वि ममाइनिच्छयं नाउं । वच्चामो त्ति पवज्जिय भणइ [य] गिण्हामि पाहेज्जं ॥२२७ पंथ-परिव्वय हे जाव य सो गेहमइगओ निययं । ताव मए सारसियाभरणाणयणाय पट्टविया ॥२२८
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४६
सा वि गया जा तुरियं ताय-गिनंतर गय भवणं । रयण-करंड हत्थो पिओ वि मे आगओ ताव ॥२२९ तमहं बेमि सविला आभरणाणं विसज्जिया चेडी । सा जाव तओ आवइ तात्र मुहुत्तं पडिक्खामो ॥२३० सो भइ मंत-भेओ दूईओ होज्ज कीस सा मुक्का । गहियं च मए वित्तं सव्वाभरणं ति वच्चामो ॥२३१ तो तेणेवं भणिया तरस य छंदमणुयत्तमाणा हं । अपडिक्खिय-सारसिया तुरियं संपत्थिया घरिणि ॥२३२
तो सव्व-रति-जण - हिंडणेण नगरिं अवंगुय- दुवारं । ददटुं निग्गच्छामा तत्तो जउणं समो इण्णा ॥ २३३ अह तत्थ नियच्छामो नावं खीलाम्मि रज्जु-पडिवद्धं । गमण-समत्थं वित्थिण्णा छिड· कुच्छीयं ॥२३४
लहु
तं उच्छा डिय - बंधणमा रूढो सह मए पउमदेवा | अबलाणकं च गेण्हइ निक्खित्त करंडओ समयं ||२३५ नागाणं च पणामंजलिओ (?) काउं नईए तीए य । कंतेण कयाणुगुणा जउणा - सोत्तरस जा नावा ||२३६
ताणे दाहिण पासे तत्थ सियाला लर्निंसु सोहिं (?) च । तस्सहं भाइ पिओ माणामो खणमिणं सउणं ॥ २३७ वामा खेमा घाएंति दाहिणा मग्गओ नियन्त्तेंति । वह - बंधणं च पुरओ देंति सियाला अणुसता ॥ २३८ एवं चुल्लविऊण वि रमणो आवाय संकिओ तत्थ । जउणाण सोत्त- हुत्तिं नाव वेगेण पेल्लवेइ ॥२३९ जंताण ये नावाए परोपरुल्लावओ सहरिसेणं । गंधव्व-विवाहेणं षिण परिणित भुता हूं ||२४० भागीरहीए मज्झे कमेण नावाए तीए वुब्भंता । चकवाय व्व रमिमो चिरिहं जामुग्गओ सूरो ॥२४१ तत्तो य रइ-किलंता नावं मोतुं नईए पुलिणम्मि । जावच्छामो ता तत्थ निव्वडिया दटुं च ते रणत्थं समुत्तसंतो धरिओ मए पिययमो तो गहिया दो-वि चोरेहिं ॥२४३ तत्तो हं शेवंती भणिया हक्कित्तु घरिणि चोरेहिं । जइ दासि कासि रोलं ता तरुणमिणं वदेहामो || २४४
भीम चोर भडा ॥२४२
य पाय-लग्गाए ।
तगलाला
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४७
तरंगलाला
एवं च निलुक्का हं पियस्स पाणं-परिरक्खण-निमित्तं । गाढं कंपिय-हियया निस्सह तत्थ रोवामि ॥२४५ दछ रयण-पुण्णं तुट्ठा चोरा करंडयं मुक्क। अह भणइ चोर-वंद ससीसय(?) भडो तहिं एक्को ॥२४६
[126A]सो रइयंजलि-कर-संपुडेहिं सेणावई पणओ ॥(२५०)
अम्हे य निरिक्खंतो भीमो कंप-रहियं तहिं एक । संदिसइ थेर चोरं आसण्णं किंपि कण्णम्मि ॥(२५१) सो तत्थ गहिय संमेत्थ (?) निच्छओ भणइ थेरओ एक ॥ साहित्तु(?) चोर तरुणं जहहो(?) पल्लीवई भणइ ।।(२५२) उ(?) किर [देवी]ए जाओ सेगावईहिं कायव्यो । चाउम्मा सय अंते महिला-सहिएण पुरिसेण ॥(२५३) तत्थ किर मिहुणयमिणं जोग्गं ति सुरक्खियं करेज्जासु । सोउं चेमं भीया विसेसओ हं तहिं घरिणी ।।(२५४) अह सो सामिय वयणं कयंजलि-उडो पविज्जउ अम्हे । आणेइ चोर-तरुणो स-पडाली-पडि-पडालीए ।।(२५५) धणियं च वुब्भमाणं वाउक्खंभं विहित्तु चोरेहिं(?) । अवयासेमि पिययमं वारेती बंधणं तस्स ॥(२५६) एवं च वबसमाणी वि तेण चोरेण जा[126B]य-रोसेणं । लत्ताहिं हं तु निब्भच्छिया य छूढा य एक्कते ॥ (२५७) दडु चेमं धीरो वि पिययमो भणइ हा मह कएणं । मरणाहियमिय धरिसणमपत्त-पुष्वं पिए पत्ता ॥ (२५८) एवं च जंपमाणो निल्लक्खणेण(?) तेण चोरेणं । बद्धो पच्छाबंधं बीय-पडालिं तओ गओ(?) । (२५९) भणिओ य मए चोरो कोसंबी-नयरि-सत्थवाहस्स । [एसो] एको पुत्तो सेट्ठिस्स य बालिया अहयं ॥(२६०) जेत्तिय-मित्तं इच्छह मणि-मुत्त-सुवण्णयां पवालं वा । तेत्तिय मेत्तं अम्हे मेच्छत्तिया(?) ।(२६१) तुम्हं च कोइ वच्चउ अम्ह लेहेहिं णे कुल-घराणि । लद्वम्मि तओ अत्थे अम्हे मुंचेज्जह दुवे वि ।।(२६२)
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४८
तरंगलाला
तो भणइ तकरो सो तुब्भे कच्चायणीए जायम्मि । अम्ह सेणावइणा महा-पसू दो-वि उद्दिट्ठा ।।(२६३) देज्जं य अ-दिज्जते कुवियावगरेज्ज भगवई अम्ह । जीए पसाएणम्हे सव्वे कामा अणुभवामो ॥(२६४) सोउं चेमं भीया सुट्ट्यरं घरिणि जाव धू(१५)रेमि ।। तावावाणय-देसे केण य महुरं समुग्गीयं ।।(२६५) अगणिय-नय-परिवायरस साहसं कम्ममारहंतस्स । [पुरिसस्स] एकतरिया होइ विवत्ति व सिद्धी वा ॥(२६६) सोउं चेमं भणियं पिएण सोऊणिमं समुग्गीयं । मा कुण पिए विसायं सत्था तो किंपि संजाया ॥(२६७) सेसाण य बंदीणं पुच्छंतीणं स-दुक्ख-वित्ताणं । साहेमि नियय-चरियं रोवंती जं जहा वित्तं ।।(२६८) तं च सोउण(?) मज्झं सो चोरों निग्गओ पडालीए । तासिंतो बंदीओ ताओ वि लहुँ पलाणाओ ।।(२६९) तासु य गयासु तो भणइ पिययमं तकरो मउय-मउयं । मा भाह अहं तुब्भे मरण-भयाओ विमोस्संतो (?) ॥(२७०) पत्तालीए काउं मंसं सो आओ तओ भणइ अम्हे । जेमणमिणं पभुजह उ सुटु दूरम्मि गंतव्वं ।। (२७१) अम्हेहिं नेच्छियं तं नवरं तेणाणियं दुवेहिं पि । उत्ताणय-करयल-संपुडेहिं उदयं तहिं पीयं ॥(२७२) तो सूरो अत्थमिओ पल्ली वि हुडुक्क-गीय-सहाला । मत्त(?)-चोरेहिं विहिया नच्चंतेहिं जहिच्छाए ॥(२७३) तो जेमण-वक्खित्ते जणम्मि सो तकरो पियं मुइओ । भणइ मा . भाह एह य जेणाहं ते पलावेमि ।।(२७४) तत्तो तेणम्हे तह कहंचि नीसारिया स-पल्लीओ। जह केणावि न नाया नेइ य पुरओ ठिओ अम्हे ॥(२७५) सो हत्थ-गहिय धणुहो उप्पीलिय-भत्थय-सणाहो । एवं च पल्लियाए जता कतारमुत्तिण्णा ॥(२७६) तो भणइ तकरो णे कंतारं ति जाह वीसत्था । एत्तो पच्छिम-हुत्तं पुरओ गामं च पाविहह ॥(२७७) अहमित्तो य चलिस्सं खमह य जं सामियस्स आणाए । अण्णाण-पमाएहि य बद्धा य हया य पल्लीए ॥(२७८)
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४९
तरंगलाला
तो भणइ पिओ दिण्णं जीवियमम्हं तए निरासाणं । तो निकारण-वच्छल वीर तुमं सुणसु साहेमि ॥(२७९) वच्छापुरीए पुत्तो है धणदेवस्स सत्थवाहत्स । नामेण पउमेदेधो कहिही लोओ वि तव एय ॥(२८०) ता एज्जसु कइह वि तहि अत्थ दा(हामु)ते सुविपुलं ति । सो भणइ जया एस्सं तत्थ करेज्जह जहा किंचि ॥(२८१) एवं जंपमाणो xxx वञ्चई उत्तर हुत्तो अम्हे वि गया अवर हुत्ता थ (२८२) पत्ता या किलेसेणं साहिय गामम्मि पिययमं बेमि । । कथइ छुहावहारं आहारं इह ग[127A)वेसेह ॥(२८३) तो मं भणइ पिययमो तक्कर परिमुट्ठ-मोल्ल-सव्वस्सा । कहं चंडि परस्स घरं अणज्जमाणा अईहामो ॥(२८४) वसण-परिधाडियस्स [वि] देह त्ति न माणिणो भणियमुचियं । अहवा तुज्झ कए मह नत्थि अकायव्वयं किंचि ॥(२८५) तो वीसमसु मुहुत्तं रच्छमुह-भूसणम्मि एयम्मि । दिस्सावकिलस्संते(?) देवउले तो दो-वि तहिं पविस्सामो ।।(२८६) चिट्ठइ य तस्स मज्झे पडिमा दसरह वत्ताण(? सुण्डाए) सीयाए। तं च नमिउं निसन्ना देउल-पासे विचित्तम्मि ।।(२८७) पेच्छामो य जुवाणं जच्चासेणेतयं तहिं चेव । पुरओ तुरिय-पहाविय-किंकर नियरं सु-नेवत्थं ॥२८८) तो ह नागर-तरुणो कोवि इमा होहिइ त्ति नाउण । लज्जाए परावत्तिय देउलस्स सुसंमुहा जाया ॥२८९) तरुणो वि धम्म-हे पयाहिणं देउले करेमाणो । सो दट्टुं अज्जउत्तं हय-हियओ धाविओ सहसा ॥(२९०) पडिउं च तस्स पाएसु संसुओ भणइ सामि तुह मित्तो । कुम्मासहत्थि-नामा पणासय पुरेचओ अहं ति ॥(२९१) नाउं य अज्ज उत्तेण धणियमालिंगिओ य पुट्ठो य । दोण्हपि कुलाण कुसलं तओ तुमं निग्गओ पवाहं(?)॥(२९२) सो भणइ खेम कुसलं सत्थाह-कुलम्मि तह य सेट्ठि-कुले । जं चागमण-निमित्तं मह तं साइमि सुणसु तुमं ॥ (२९३) सेट्ठि-भवणम्मि कन्ना गय त्ति नाए पहाय-समयम्मि । तो किंकर-दासीए भे कहिओ सव्वा वि वृत्तंतो ॥(२९४)
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५०
तरंगलेला भणिओ य सत्थवाहो घरमागंतूण सेटिणा एवं ।। वेवाहिय खमसु ममं तंज कडुयाविओ कल्लं ॥(२९५) सिग्घं च समाणिज्जउ जवाइओ जोइऊण मोत्तु भयं । जह होही च सो दुहिओ विदेस वासयर-घरेसु ॥(२९६) तुब्भं च पुव-बुत्तं सव्वं साहइ जहाणुपुचीए । सत्थाहस्स वि सेट्ठी जहा[उ] कहियं स चेडीए ॥(२९७) रोच्छीय तुम्ह विरहे अम्मा बहु-परियणं रुयावंती । जाइ-सरणं च तुम्हें विप्फुरियं दोण्ह पुरीए ॥(२९८) तो सेट्ठि-सत्थवाहेहिं तत्थ देस-नगराकर-सएसु । संपेसिया मणुस्सा समंतओ मग्गिउं तुभे ।।(२९९) अहमवि पणासय-पुरं पट्ट विओ] तुमह णात्तण(जाणण)-निमित्तं । अज्जं च तत्थ पत्तो न य सुद्धी का वि लद्ध त्ति ॥(३००) चिंतेमि खीण-दव्वा धणिय-परद्धा कयावराहा य । पच्चंते सेवंते पुरिसा दुरहीय-बिज्जा य ॥(३०१) उरए परए हिंडिउ च तत्तो इहागओ एण्डिं । देवा य मे पसण्णा जं मे सफलो समो जाओ ।।(३०२) वोत्तुं च तुम्हमेए स-सस्थवाहेण सेट्टिणा लेहा । स-हत्थ-लिहिय त्ति अप्पिया तेण पणएण ॥(३०३) पणएण घेत्तुं पिएणुच्छोडिय ते हियाविया पढमं । तो वाइया स-सई मज्झ सुणावण-कए लेहा ।।(३०४) लिहियं च तत्थ कज्ज तेहिं सयं स-सवहं जहा तुम्हें । इह को वि नावयारी ता इज्जह निब्भया दो वि ॥(३०५) सोउं चेमं सत्था जाया अह पुच्छिओ पिययमो य । कुम्मासहत्थिणा हत्थ-बंधणं दट्ठे किमिमं ति ॥(३०६) कहियं च तस्स बसणं जहाणुभूयं पिएण तो तेण । एगम्मि बंभण-कुले कराविया सुंदर रसोई ॥(३०७) जेमाविया य विहिणा घय-मक्खिय-स[127B]यलपाणि-चलण-वणा । नीमो सं कुलमनिवाइऊण जच्चासमारूढा ॥(३०८) कुम्मासहत्थि भड-चडगरेण परिवारिया पहुत्ता य । गंगा-नई पणासय-पुरस्स पासेसु वहमाणी ॥(३०९) तं चागाह-जलं ति य नावाए उत्तरितु रमणीयं । बलि(?)-पणासय-पुरं ति-भाग-सेसे दिणम्मि गए ॥(३१०)
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलाला
२५१
कुम्मासहत्थि-पेमिय-मणुस्स-संपाडिएण जाणेणं । तत्थ पविट्ठा तुट्ठा य मित्त-गेहम्मि रयणीए ।। (३११) तम्मि य सुहं सुहेण चिट्ठामा पेसिया य कोसंबिं । लेहा पिएण कुम्मासहस्थि-सहिएण एमा त्ति ॥ (३१२) पडिलेहेहिंय तत्तो समागएहिं तहागएणं च । पंथ-परिव्यय-हेउं हिरण्ण-वत्थाइएण तओ ।। (३१३) काहायणय-सहस्सं दिन्नं मित्तहर-चेडरूवाणं । खज्जय माल्लं ति मए सेसाणं पि य जहा-जोग्गं । (३१४) किच्चं करेमि कुम्मासहत्थिणा कारिया य सामग्गी । गमण-निमित्तं सुह-पवहणेण चलिया य कोसंबिं ॥ (३१५) तत्थ य कमेण जंता वासालय-गाम-संठियं पत्ता । वड-पायवं महल्लं पेच्छामो रम्ममह तं च ॥ (३१६) दह कुम्मासहत्थि भणेइ णे जह पवित्त वारित्तो(?) । छउमत्थो परिवुत्थो एत्थं किर वड्ढमाण-जिणो ॥ (३१७) जं च तयासि पवण्णो वासायालयमिहं महावीरो । तेणेवेसो गामो जाओ वासालओ नाम ॥ (३१८) सोउं च वुत्तमिणं जाणाओ उत्तरितु दो-वि तयं । सीसेण वंदमाणा वडस्स मूले निवइया मो ॥ (३१९) बेमि य ण पंजलिया तरुवर धण्णो सि तं कयत्थो य । जं ते इह छायाए अच्छीय जिणो महावीरो ॥ (३२०) अच्चेऊण वडं तं काऊण पयाहिण' च तिक्खुत्तो । पवहणमारुढा मो कमेण पत्ता य कोसंबिं ॥ (३२१) तत्थ षि कुम्मास-वडे विभूसिओ सम्मुहागमिएहिं । कय-मंगलोवयारा पवेसिया नयर-मज्झम्मि ॥ (३२२) अप्प-कय-दोस लज्जा-निजंतिया तो तहि अइगया मो । ससुर घरस्स विसाल जणाउल अंगण रम्मं ॥ (३२३) तत्थ य पच्छायाओ पिया वि मे घरिणि बंधव समेओ। सत्थाहेण सहज्छइ वरासणे ताण य पएसु ॥ (३२४) पडिया अम्हे तेहिं वि अवगूढा ओविया(?) य सीसेसु । तो अम्मा-सासूहिं संसहिं सेसयाणे च ॥ (३२५) विहिओ विहि-किच्चाण पाएसु पडइ पेस-वग्गो णे । धाई य पुव्व धरियं बाहं मोच्छीय सारसिया ॥ (३२६)
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५२ .
तरंगलेला
तो ताय-ससुरयाण दिण्ण मुह-धोवण पि कोड्डेण । बधूहिं वयं पुट्ठा उबविट्ठा पुव्व-संबधं ॥(३२७) तेसिं च कहइ रमणो रमणिज्जं चक्कवाय जायाई । सव्व जहाणुभूयं जाविह पत्त त्ति सोउं च ॥(३२८) सव्व जणेण ताओ भणेइ कि मे न पुव्वमिय कहियं । जेणावई न होंती को वा चालेइ भवियव्वं ॥(३२९) तं सफल-पुरिसका चोरं काहामि आगमेऊण । तुभं जीविय-दाणे जेणम्हं जीविय दिण्ण ॥(३३०) कुम्मासहत्थिणो उण गुरुणा तुट्ठीए दाउ लक्खं तो। कारेंति णे विवाह अणण्ण-सरिसं पुरवरीए ॥(३३१) दोण्हं पिणे कुलहरा पीइ-नि[128A]रंतर-सिणेह संबद्धा। एक्क-कुलं पिव जाया सम-सुह-दुक्खत्तण गुणेण ॥(३३२) पंच य अणुव्वयाई विहारिय(?) सह मए पिओ लेइ । उग्गाढो य विसाल जिण-वयण-सुय अमय-भूयं ।।(३३३) सव्व-मणोरह-रयण पूरयं च पुण्णे मणोरहम्मि मए । उज्जविय जह भणिय तं वयमाय बिल?-सयं ॥(३३४) भणिया य मए चेडी जइया पिय संगया गया अहय । तइया किमेत्थ वित्त सा भणइ सुणेह साहेमि ॥(३३५) गतुं तुह आणाए भवणे वक्खित्त-परियणे घेत्तु । रयण करडयमाया तत्थादळूण य विसण्णा ॥(३३६) सोहित्तु सव्वहिं पुण गम्भहरयमागया अदट्टुं च । हा सामिणि जपंती पडिया पच्चागया य पुणो ।।(३३७) किच्छेण गमिय रयणि पहाय-काले कहेमि सेट्ठिस्स । पाय-वडिया समग्गं चरियं [चक्खूण बीहंती ।। (३३८)
त च सोउण सेदी (?) विण्णविओ तत्थ अम्माए । (३३९) जइ सा जाई सरिया जइ पुव्व-पइं च अणुगया ववयं(१)। ता से अप्पो दोसो आणिज्जइ वालिया सा मे ।।(३४०) एवं च सेट्टिणीए निबंधुवरोहिओ भणइ सेट्ठी । जइ एवं ता सत्था चिट्ठसु आणेमि ते धीयं ।।(३४१) तो आणणमिहागओ सत्थाहस्साभय सवह-पुब्वं । देइ सेट्टि त्ति तेण वि तुम्हे आणाविया एवं ॥ (३४२)
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
। २५३
तत्तो पिएण समं माणेतीए मणोरमे भोए । छस्सु वि घरिणि पिओ सो कमेण पुत्तो ममं जाओ ॥ (३४३) तस्स य कयाणि कमसो कुल-कमागय-सुजाय कम्माणि । नामं च से विदिण्णं ताएणं उसहसेणो त्ति ॥ (३४४) वड्ढइ य सुहेणेसो कामि-जणुम्माहिए य पत्ते हैं । भणिया वसंत-समए पिएण गंतुं पिए बाहिं ॥ (३४५) पुप्फकरंडुज्जाणे कीडामो तो गया य जाणेणं । तत्थ कीलित्तु बहुविहह्मणेय नायर-जणाइण्णे ।। (३४६) हिंडामो दुमलच्छि पेच्छंता जाव ता समणमेय । हेट्ठा सुहोवविट्ठ पस्सामो असोय-रुक्खस्स ॥ (३४७) तं च विणएण वंदिय पुच्छामो धम्ममह कहइ सो वि । संसारासारत्तं दरिसंतो सिव-सुहमयं ति ॥ (३४८) तं चाणमंसिय पिओ भणइ भयवं तुमं चिय कयत्थो । जेणेरिसा तविड्ढी पत्ता किं तुह कह सुकयं ।। (३४९) भणइ रिसी सुण निवसइ चंपाओ अवर जणबयासण्णे । अडविय-संसिय-देसे संवाहो वाह-पुरिसाण ।। (३५०) तत्थ य अचुक्क-लक्खो दढप्पहारी य सीहओ नाम । वाहो तस्सासि पिया अडविसिरी नाम तेसिमहं ॥ (३५१) पुत्तो अणंतर-जम्मे अमोहकंडो त्ति नाम भज्जा य । वणराई नामं मे पारद्धि-सुरामिस-रया य ॥ (३५२) होउं च वयत्थो हं हत्थि पाडेमि एक-बाणेणं । ता में भाणीय पिया सुण कुल-धम्मो इमो अम्हं ।। (३५३) कामेंती गब्भवई पसवंती पसविया स-चिल्हणया । तिरिय-जाइ सरो मा नभोट्ठियथा कूयलिया य(?) ।। (३५४) एसो य कुलायारो न भोवि(? भंजि)यव्यो उ पुव्व-पुरिस-कओ। जं होज्ज कुलावचयो जो कुल-धम्मं विणासेज्जा ॥ (३५५) ता विरह-कायरा बल-पसूइ(?) तिरिएहि सुठु रक्खेतो । पुत्त करेज्जसु लोद्धिं इय साहेज्जसु य स-सुयाणं ।। (३५६) पडि[128 B]वज्जिउं च एयं पारद्धि-कएण रोह-परिणामो। विहरामि अहं सपयं सावय-कुल-संकुलं रणं ।। (३५७)
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५४
तरंगलोख
अह अन्नया कयाइं गिम्हे हं गहिय-कंडकोदंडो । अंसावसत्त-तुंबो निबद्धय कुसुम-माल (?) केसो ॥ (३५८) पाएसु तुडुक्काविय-पाणहिओ [अग्गि-करणि-] अरणीए । धणु-पढे बद्ध-कट्ठो वाहारण्णे गओ तहिं वि ॥ (३५९) वण-हत्थि मग्गंतो दंत-मुसल-कारणाय परितंतो । आहिंडिऊण तण्हाभि[ह]ओ गंगा नईए गओ ।। (३६०) तत्थ य पव्वय-मेत्तं पव्वय-वणंतर-वियारिणं पस्सं । पहाओत्तिण्णं भई एकल्लयं . हत्थिं ॥ (३६१) सो पविणट्ठ-विसाणो गिरिवर-हत्थि त्ति तहवि वाह-कुलं । कुब्विस्सइ ति चिंतिय तस्स विमुक्को मए कंडो ।। (३६२) तेण य समुत्थरंतो एगो विद्धो कहंचि चक्काओ । पडिओ य वेयणाउर-विमुक्क-पक्खो सलिल-तले ॥ (३६३) पडियं च णं उवगया चक्काई कलुण-कूवणी तं च ।। दछु चिंतेमि मणे हा जुयलमिमं मऐ वहियं ॥ (३६४) तम्मि हु हथिम्मि गए मए [वि] तत्थ पुलिणम्मि काऊण । आगय किवेण तुरियं अग्गीए झामिओ सउणो ॥ (३६५) तम्मि य अग्गिम्मि पुणो चक्काई सहयराणुरागेण । भमिऊण सण्णिवइया तत्थ य दड्ढा मुहुत्तेणं ।। (३६६) दट्टुं च तं तह-गयं दुक्खं पीवरतरं महं जायं । [भहय]-सउण-मिहुणय विणासियमिण मुहेव मए । (३६६) ता स-कुल धम्म-वय-लोवयस्स किं मज्झ जीविएणं ति । एवं कयंत-चोइय-मइस्स जाया मह बुद्धी ॥ (३६८) तो बहुयरए मेलितु - दारुए चक्कवाय चीयाए । अहमवि अग्गि
४ (३६९)
xx xxxx
xxxxxxx
Xxx xxxx
(३७०) (३७१)
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
xx x x
x
(३७३)
xxxxxxx
xx xxxx
(३७४)
x
x
___x
(३७५)
x
(खारी]य नाम गओ विंझ-गिरि-कुडंबिणिं अडविं ।। (३७६) विंझ-गिरि-परिखित्त एक्क-हार-विसमं गओ अहय । पल्लिं तत्थ महल्लिं सीह-गुहं नाम चोर-निहिं ।। (३७७) साहस्स-पेसक(?)-पोसओ तहिं चोर-सामिओ चोरो । पायड-भड-सत्तीओ सूरो सत्तिप्पिओ नाम ॥ (३७८) तम्मूलं च गओ धरिओ सम्माणिओ य तत्थेव । सुहडत्तणेण वि पिओ जाओ सेणावइस्स खर ।। (३७९) तत्थण्णया कयाइ य कम्मं काउं गएहिं चोरेहिं । लद्ध तरुण-मिहुणय तं चाणीय स-पल्लीए ॥ (३८०) उद्दिढ च जाए(?) पुव्वं चिय तरुण-मिहुणय आसि । सेणावइणा जोरो(?) भिच्चेहि य दरिसिए तम्मि एयम्मि ।। (३८१) मिहुणे तरुणी अच्छर-सरिसी बिय कप्पिय त्ति काऊणं । सेणावइणा महिला न कया कच्चाइणि-भएण ॥ (३८२) चोरेहि य रयणाण पल्लीवइणो करंडओ दिण्णो । ता सेसेहि विहत्तं तरुण-मिहुण-संतियं दव्वं ।। (३८३) सेणावइ-वयणेण य आणविओ हं इमे उ नवमीए । कच्चाइणोए जाए महा-पसूओ वि कायव्वा ॥ (३८४) भणिओ य रक्खणीया तए त्ति नेया मए वि ते गेहं ।। बाह-भर-किलिण्णच्छा मरण-भय-ण? चेट्ठा य ।। (३८५) अइगच्छ (?) तओ स-पडालिं य ते नियंतो हैं । मज्जं पिबामि मंसं खाएमि य तावता तरुणी ।। (३८६) सा विलवंती दछु तदन्न-बंदीहिं सोयमाणीहिं ।। कोड्डेण पुढ-चरिया जाई-सरणाइ साहेइ ।। (३८७)
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५६
तरंगलोला
सोउं च तयं संजाय [जाइ-]सरणो खणं गओ मोहं । [129 A] पच्चागओ य सम्मं निविण्णो हं बिचिंतेमि । (३८८) जीवियमेसिं दाउं परलोय-हियं करेमि(?)। काउं च तं रयणीए वलिओ पल्लिं न गओ न राहि ति(?) ।। (३८९) गंतुं चोत्तरहुत्तो पत्तो सुक्काउ हं पुरिमताल । नयर तस्सोज्जाणे देउल-पुरओ वडं रम्मं ।। (३९०) दट्टुं पुच्छामि जणं इणमो किं-नामय उववणं ति । कस्स य देवस्स इमा कीरइ सुंदरी पूया ।। (३९१) तो पाहुणो त्ति नाउं तत्थ जणो मं भणेइ इणो(? मो) खणं । इणमो उज्जाण-वर सगडमुहं नामिह वडे य ।। (३९२) हेट्ठा रिसहेसर-केवल-पभवो ति महिमा जणेणेसा । अज्ज-वि कीरइ ठविया तस्स इमा देउले पडिमा ।। (३९३) एव च सोउण अहं वडं च पडिमं च वंदिऊण तहिं । पस्सामि तव-गुण-निहिं समणं तत्थेक्क-पासम्मि ।। (३९४) तं च विणएण पणमिय भणामि वेरग्गमग्गमोइण्णो । इच्छामि ते महायस सिस्सो सुस्सूसओ होउं ॥ (३९५) तेण य भणिय दुखं का समणत्तणं ति बेमि अहं । धीरस्स नत्थि दुक्कर तओ पव्वाविओ विहिणा ।। (३९६) एक्कारसंग-गाही नव-पुव्व-धरो य होउ विहरामि । एवं च मज्झ जाया मिहुण-निमित्ता पवज्ज त्ति ॥ (३९७) सोउं चेमं अम्हे स-पच्चया दो-वि धरिणि दिट्ठीए । मेलिच्छिवि (2) चिंतेमो परम्मुहा विसय-सोक्खस्स ॥ (३९८) जइ ताव कूर-कम्मो होऊण इमो वि संजओ जाओ । ता जोग्गा वि किमम्हे तव चरण पइ विलंबामो ॥ (३९९) ता तं वंदिय समणं भाल-कयंजलि-उडा य साहेमो । गुरु त मिहुणं अम्हे जस्स तए जीविय दिण्णं ।। (४००) तो इण्हिं पि पडिच्छसु इच्छामो भे सुसुस्सिउ अम्हे । तेणुत्तं सो जाही मोक्खं जो संजमं काही । (४०१) सोउं चेमं भणिय स-भूसणप्पावणेण पेस-जणो । तायम्माण कहेज्जह सामण्णं ते पवण्ण त्ति ॥ (४०२)
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
तेसि च विणय-खलिय खमह य किर सुहम बायर सव्व। मत्तेहि पमत्तेहिं व जं होज्ज कयं कयाई पि ॥ (४०३) अस्संजएसु अत्थो एवं विसोवमो दवग्गि-निभो । अहिकरणं ति न दिण्णो वोसिरिओ णे त्ति संदिसियं ।। (४०४) सोन चेमं सहसा उक्कूविय परिजणेण पाएसुं । लग्गेण तहण्णेण य जणेण ढुंचइ सय केसो ॥ (४०५) जाव पिओ ता हं पिय तहेव समणस्स तस्स पाएसु । पडिया पिएण सह तो भणामि दिक्खेह भयव ति ।। (४०६) तेण वि विहिणा जा दिक्खियम्मि ता परियणाउ नाउणं । अम्मा-पियरो पत्ता भणंति मोहेणिमं पुत्ति । (४०७) मा होज्ज विसम-तामण्णेणं धम्मे विराहणा काइ । तम्हा अणुभूय-भोगा पच्छा वि तव गहेज्जसु ।। (४०८) भणिय मए भोगा खण-मेत्त-सुह त्ति वीर-तरुणेणं । सासय-सुह-हेऊ धम्मो च्चिय होइ कायब्यो ।(४०९) ता बॅति पुत्त साहसु सिवमचिरेणेव तह वि गदगदिया। बंधव-जणेण य वड्ढविया समासासिया दो-वि ॥ (४१०) सासु ससुरो य तओ रमणं मं बेंति पुत्त केण तुमं । किचि भणिओ जमेवं पव्वइओ तह य धम्म-फलं ॥ (४११) सग्गो तम्मि वि भोगा साहीणा ते य तुज्झ ता भोगे । कइवय वरिसे (?) प[129 Bच्छा सुक्खं विहेज्जसु ॥ (४१२) तो मे गुरू सयासो(?) निय-चरिएण वरो इओ जाओ । समणो त्ति वोत्तु तेसिं संदरिसेइ दिटुंतं ॥ (४१३) जह कोसियार कीडो जा जा तणु-वेढणेण अण्णाणो । हिय-कामओ निरंभइ अप्पाणं तंतु-मेत्तेण ॥ (४१४) तह मोह-मोहिय-मई जीवो विसय-सुह-कामओ धणिय। इस्थि-कएण निरु भइ अप्पाणं राग-दोसेहि ॥ (४१५) भणिय च तेहि विसयासेवण-
निवुय-मणा नवरि अम्हे । न चएमो निस्सरिउं ता तुम्हे चिय परं धण्णा ।। (४१६) तो सेट्ठि-सत्थवाह-समहिल-मित्तजण बंधव-समग्गा । घेत्तूण पुत्तमम्हं नगरमइगया परोयंता ।। (४१७)
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
- तरंगलोला
तेण य समणेणाहं समप्पिया वंदणथमायाए । नामेण य बालचंदा-गणिणीए सा उ सिस्सिणिया ॥ (४१८) नामज्ज चंदणा[ए] भणिया य तुहेस [सि]स्सिणी होही। सा म धेतूण गया नियासममहत्थमइ सूरो ।। (४१९) तत्थ य गणिणीए समं आलोइय-निदिया पडिक्कता । धम्माणुराग-रत्तागय पि रत्ति न-याणामि ॥ (४२०) सो चिय मुणि-वसभ-गुरू सत्था[ह] सुएण [तेण] संजुत्तो । अनियय-वसहि-विहारो कत्तो वि गओ विहरमाणो ।। (४२१) एयच तरंगवई कहिय घरिणी सुणित्त संविग्गा । सा गिण्हइ गिहिधम्म सरुणीहि समं जिण-दिटुं । (४२२) भिक्ख च पित्तु ठाणं सह खुड्डीए गया तरंगवई । समयम्सि समुप्पाडिय केवल-नाणा य सिद्ध त्ति ।। (४२३) स-गुरू य पउमदेवो सिद्धो अह घरिणि-सेट्ठि-सत्थाहा । उदयण-राया य गया काले[ण] देवलोयं ति ।। (४२४) एवं च कूणिओदयण रज्ज-कालोब्भवा तरंगवई । वीसमइ कहा रम्मा भद्दा भहेसर-सूरि-रइय त्ति ।। (४२५)
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
હસ્તપ્રતના ભ્રષ્ટ પામ
[ અનેક અક્ષરા વચ્ચે લહિયાને ભ્રમ થયાથી તથા અજ્ઞાન અને પ્રમાથી ડેલાના, ઉપાશ્રયની પ્રતના પાઠો પણ્ અનેક સ્થળે ભ્રષ્ટ છે. મુદ્રિત પાઠમાં આવાં વધુાં સ્થાના સુધારી લીધાં છે. જે જે સ્થાને પાઠ સુધાર્યાં છે તે તે સ્થાનના મૂળ પાઠે અહીં આપ્યા છે.]
४. १ निहसस्सिलाए
४. २. एरिसाए; विहाणासहाए
६.२. अण्णत्थकलाई
७.१. ना पुणे
१०.१. लाइण्ण १२.१ आविहिया
०
१६.१ इहाणं काणणवर्ण
१७.१. विपुलबलाएकोस
१८.१. • अणामिय
२०.२. • विसोणनाण ०.
२१.१ तासी
२२.१. वसती सिद्धमपरिगतो २२.२. • fereen. सिस्सी
२३.२. एम्मक्कारसंग; करिया सुब्वयास्स २४.१. सिस्सी
०
२६.१. तस्स 9 २६.२. ० पामाणं ३०.१ एच्छिजति
०
३०.२. विम्हय ३१.१. विमलयाओ
३२.१. लंठएहिं
३३.१. ● किस
३३.२. धवलज ० ;
३४. १. बी ( २ ) णपालीया
३५.१. आभासणुज्जएणं
रहिए, महिय
०
• पुण्णिम्व
०
०
३५.२. चाळे
३६.१. विहियाणं; वाहि ३७.१. सस्सिरीया
३८.१. खुद्द ° ; सुंदरं ३८.२. ० देसे
३९.१. सहियामंधु (१)स्यु
४१.१. कसण
४१.२. मज्झे, कमल
०
४३.२. अणाइय
४४. १. लायण्णघडाया कोणु हु सोहय १
४६.२. म
४७.१. ईए अंगेसु
५०. १. मोक्षूण पउमावतोणेण संडे
५१.१. लोगे य परइ सुई
५१.२. अरयच्चर
५३.१ पामा निमिस्संति
६३.१. संपइ य कायम्हे
६५.१.
६५.२.
६६.१. फुड
६६.२. कण्णमण्णमण
७१.२. भवणंमि ७५.२. गम्म ७६.२. को किर
०
मणमाउ
• तलंमि बीला
८३.१ कुणइ
८४.२. थोड(?) •
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६०
तरंगलोला
८५.२. सव्वावे; दोइ ९०.२. ° समिह .
અહી પ્રતમાં ગાથાસંખ્યાનો આંકડે ભૂલથી ૯૦ને બદલે ૮૦ આપેલ છે અને આ ભૂલ અંત
સુધી ચાલુ રહી છે. ९१.१. अपरिमिवलो ९७.१. गुणरासो ९७.२. थिय-; अक्कड९९. गायाना साना भसटोसूस। ९९.२. वंधप्पामोविहणू १००.१. विणयस्से रयणायक्ख १०२.१. त य: परिणि १०३.१. गवे १०३.२. सुयर्णमि १०६.१. उवाइया १०७.१. चोल्लती ११.१ अच्छि ० १११ २, तत्थमणिया ११२.१. भाइयेसब्बग्गेणं ११३.२. पाई ११४.२. एयई हिं ११७.१. बाइयं भेट्ठ ११८.१. पुणजोणि १२०.१. पावयणि पवायया १२२.१. ते काम १२५.१. माम नेडिया एया १२५.२. सोहीय १२६.१. सहवकारियाहिं; खेल्लाधो(?) १२८.१. सुहसीलयाए १३०.१. कारेत्ताणं १३१.१. 'भाइविवाणिं व १३२.१. कालागरु १३४.२. वन्दिया मिगया १३५.१. पायउहण १३५.२. वेसाविया
१३७.२. अतीसीयं १३९.१. माणसणसनियत्ता १३९.२. सुहरिणि इम १४१.1. गलवणे १४२.१. नच्छा १४२.२. सघइः ° सरे १४४.१. दिसा य १४४ २. गयवरमयवरमयगन्धो १४८.१. कंचणगारिः जुयती. १४८.२. पयण्डं उप्पय ० १४९ १. अम्बर; पिंड १४९.२ विम्हिय १५१.१. तो हास १५३.१. गतीउ पंडुराओ १५६.१. पोसहगुणेणं १६२.१. उरकंचणं, सुरवी १६२.२. पउमरओ १६४.१. ° मिणसोचमाण १६७.१ वहलमयमदपिंजरा रु(2)यरा १६७.२. पुप्फेसु ताहे १६८.१. ° सुप्फ १६९.१. पत्यि १७४.१. ण था?); पच्छसुत्तरायणचभ० १७४.२. सरसअणं १७७.२ समंतो सपराहिं १७८.१. अइच्छिहई १८४.१. कतिम १८४.२. वंजणावित्रिहोल्लयाणिय १८५.१. जहुद्दिहियमियसि(?) १८५.०. ° गंधएसल १९२.२. वज्ज उवालधा १९४.१. ० कम्मकारिणो १९५.१. • जासुयण ० १९८.२. ° साहग २०२.१. खलखलाया २०२.२. सदुग्धीसा
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलेला
२६१
.
.
२०३.२ धम्मह २०४.२ वाहित्। मन्तछा ० २०५.१ अहियं २०५२. चिल्लियं. २०६.१. सागिद्विविधपट्टे २०८.२. कोट्टगलेग्ग; कन्द २०९.१. द; ° चिचइयं २१०.१. बाणविलागो, समत्थ २१०.२. गोवालो(१) २१६.१. नाणा विहवेणि °; पुरवरीषं २१८.१. पेच्छणयछच्छेउ २१८.२. जणविसाण २१९.१. रायवाहच्छ २१९.२. ०पहकरएण डइंति
२२ २.१. सोकुमाल . २२७१. ठंतुम .
२२९.१. एहि २३०.१. पायच्छणमिसिण . २३०.२. वि एइ २३३.१. महुकूरी २३३.२. • सुहाण २३४.१. घणड(?)वाया २३४.२. यारा मय °; जूइयर व्व २३५.२. केयली ०: चित्तघरे २३६.२. निइयइव्वतं २३७.१. भाराणइय. २४१.२. महंमत्ता २४२.२. घंकय २४६.१. पणसिउ तह २४७.१. यारेसु उत्त २५०.१. आसासिगृहं यायाचेडीए २५०.२. भरिया; किरि २५१.२. खड २५४.२. अहवठंभिऊण: पलोपणि २५६.२. सरवर ति
२५९.१. रंगियन्वय २६१.२. सरयजीयगुणजायसे सर . २६३.२. कारेण ० २६६.१. • मंडलेसुं रगइ २६७.१. विव तहिं २६७.२. घाडिया २६८.१ पच्चासमयसती २६९.१. चेडियलं. २७१.१. °गमण २७१.२. • यसः विहस २७३.२. उ
. २७४.१. कीरउ २७६.१. विणासमंगो पयंमाय सेमोति २७७.२. नहोच्छेन्ज २८१.१. स जाय २८२.२. कयलीहरे २८५.१. ययाणाउ २८५.२. साहिअइ २८८.१.तुज्झ २९३.१. बहुयासन्निचिउ २९३.२. अंगा २९४.१. सा जस्स चंएवारो न २९४.२. अणलिय जं २९५.२. पिजुलपिउणा २९६.२. फेणाएरोगुतियायवरा २९७.१. पायकत्तरिकूल २९९.१. • सारससेरहकाबअहसं. ३००.२. • निहि ३०२.१. संसारो होइ सयव्व ३०२.२. जाया रमन्ति जाया ३०४.१. मयाल ३०५.१. ° वट्टलसुहयचक्कल ° ३०६.१. ०कोरेट . ३०६.२. चलणमुण्डा
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६२
३०९.१. संझा(का) य निम्मियानेतसि
विज्जुयगमणो ३०९.२. सर ३१०.१. नेडालिया ३१०.२. अणुवस्सायामि ३११.१. एकमेक्कस्सा नव्वुड ° . ३१३.१. यक्कमेकं तिचट्टई विलियविलिय
विरहिउ निकामरउ कामउ कामो ३१५.२. ° गिहमि ३१६.१. देसयालो ३२०.१. ° सत्तिवाय ३२१.२ एयगग्गमई ३२२.२ य पत्ता १२३.१. पाऊण पाऊण यं मुक्कथो(?)र
लिए(१)व ३२३.२. समुवइणो ३२४.२. उमुस्सेवासो य ३२७.१. उद्दाविया ३२९.१. मज्जिय सिघाउल्लत्तिपूमा ३२९.२. मायजाविय ; अणुप्पत्तो ३३०.२. कोयव ; भेव . ३३१.१. समखुण्णुय ° ३३१.२. उक्कुडूय ° ३३२.१. ° उरस्सो . ३३२.२. ° विकत्थण. ३३३.२. पलंम्बवाला ३३४.१. ° दन्ट . ३३५.१. वग्गयम्मयं ३३७.१. तिच्छिपेच्छिरो ३३७.२. कण्हं ३३८.१. वाणं कोयंजीव ० ३३९.१. कालहमुतेण ३४०.१. ० गमयबेडाउ ३४१.१. पढमिल्लयमणुइएण ३४१.२. ० भरमवायंती ३४२.२. पिय उवेक्खती ३४३.२. समालय ३१५.१. • नियरवं
तरंगलोला ३४५.२. सरीरे ३४६.१. परंतंगि ३४६.२. एच्छियणम्वपरं गिउ ३४७.१. कड़ढिय ३४७.२. सल्लमिहद्रिय ३४९.१. निसट्ट ३४९ २. कण्डद्दाविय . ३५०.२. पीइपरंपरगाढ ३५३.१. अणुपडेती ३५३.२. सोयामि ३५४.२. चक्कायमच्छइमोइ कुसिउ ३५५.१. विवमणं ३५५.२. वेहत्थं ३५६.१. अणुसोहइव्वधूमेण ३५८.१. विसयंतरमाणन्तो ३५८.२. देसंतरिउज्ज मे ३५९.१. देहम्बरिय .. ३५९.२. होइ उ ३६१.१. माइसोय . ३६१.२. आगअ पदेस; पिययमो ॥ ३६२.१. जीवियनिकाल ३६३.१. कंठ च उद्धिय तत्थ . . ३६६.१. अपच्छिमय दसणय' न इम ३६८.१. दारुमती ३६८.२. छाउ पउलेहीइ ३७१.१. अवरणिः ३७१.२. ससद्दे ३७२.१. सधूम जालज्जल ३७२.२. अइरेग तरवण ३७४.१. एवाणासमुइउ, ३७४.२. भरणमण अणुइयभिण ३.७५.१. बाउवलवचलणोल्लिय ३७५.२. डज्झंति मज्झ ३७८.१. सहहुत्तं ३८१.१. अइवरयामि समाससोया ३८१.२. घडिया छ ३८५.१. ससुइडामणहिययाहि
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
३८५.२. पवेर घ(3)उहर ३८७.१. रहरसेरिनागए ३८७.२. उट्ठिए; उक्तओ ३८८.२. हियतालयं ३९०.२. जहाणुभूय सि कहि ३९४.१. अहला वि त तं पक्खं;
घरावाससंति ३९४.२. सत्थबाहएयं ३९५.१. काही ३९८.१. एव ३९८.२. भइरा . ४०१.१. देवयप्पसाएणं ४०२.१. तीय सकारण ४०३.१. उवनिग्गया ४०५.१. उवोय °; . विसेसउरुण ४०७.२. अंग जल ४०९.२. निव्वुया हं पुन्हय । ४१०.१. नयरिमतीयं ४११.२. जोत्तावेइ य हंगमाणं ४१३.१. सुरिया, छुब्भे ४१३.२. अहिभद्देइ ४१५.२. निययाभिगारेसु ४१९.१. स्वतमा नया ४१९.२. त न य से ४२२.२. अइरयबद्धनेहेण ४२३.२. विक्खाय . ४२७.२. निद्दावणयणयणमुद्दा ४२८.१. सारेभियाए ४२९.२. सत्थममत्था ४३०.१. एव लोय. ४४०.१. सायतरंग ४४५.१. अकामा विस ४४५.२. दुहट्टा मि ४४८.१. ° सरल्लिबायाणं ४४९.१. कुसुमवण °; पउएसपरिवुठी ४५१.१. वा
४५३.२. सोसिया ४५७.२. समणुभूयं गि ४६०.२. लिहिया गा ४६३.१. दणे ४६४.२. धम्मोवगुहक ४६६.१. जे आओ ४६६.२. • भासेण १६८.१. भम्मिय ४७०.१. गदियभिः ४७०.२. चेरवरिया ४७२.१. कारेजणं ४७३.२. विवज्जियं च ४७४.२. देमो अहिंग ४७५.२. कुणिमो चाद ४७७.१. ° संजमो यण (उDसेसु ४७९.१. धुराणं ४८२.१. विकट्ठ १८२.२. ऊण आसि ४८३.२. समोत्थरूई ४८४.२. पडवच्छ ४८७.१. अणण्णममो ४९१.२. जीवियव्वयर ४९२.२. पडिमिणं सि ४९५.१. विसालधवल ४९५.२. वियलियस्स ४९९.२. पुच्छिहो ५००.१. विप्पण? ५.१.१.' नाम वि; ° वेसहीहिं ५०१.२. जह ते अहं ५०२.२. आसंगी ५०३.२. गहिच्छामि ५०४.१. हीहं ५१०.१. जिणवयंवाउ ५११.२. चत्थ घ ५१२२. पुट्ठ दोप ५१४.१. ओमसं
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६४
तरंगलौला
५१५.१. ° खारदुमाणं ५२३.१. जइ लइ ५२३.२. चिणिएण ५२१.१. इह मे ५२५.१. एयइ ५३०... निश्च आयंबविपुलो ३५१.२. हासन्नमुहपउता ५३३.२. इयम्वेवी ५३१.२. ते संपरमाणा ५३५.१. आससु ५३६.१. भणिति ५३८.२. लव्व जहा ५४०.१. दूसम-थयेरिमाण्य ५४०.२. चित्तपइयन्ते ५४१.१. अरविंदचंदाणा ५४५.१. दिट्ठ ५४६.२. तरुणाण ५४७१. मातुड ५४७.२. साविणि ५४८.१. • मतितीण ५४९.१. दट्टुत्ति जे ५५०.१. कहेत ५५०.२. उजायग. ५५२.१. • पडिजमणबिलक्ख ५५२.२. अच्चा मि; आणाए नयी ५५४.१. अरविंद ० । ५५९.२. इहमो . ५५१... निण्णपच्छियआसंसत्त्वत्त.
विन्तरथु(वु?)भियजला ५६२.१. ° सराबेहल ५६६.१. ° संभ(रु ?)यसरीरो ५७०.१. °ठाणाट्टिया ५७२.२. कणियंगरुइ पडता उक्क व
पमुक्क ५७३.१. कामिज्जतो ५७६.१. दाविजणदाण
५७६.२. चित्थाण ५७७.१. इन्तकेऊ ससत्ति ५८०.१. जाणियच्छेहि ५८०.२. का ५८२.२. अणुग्गहिया ५८४.२. ° रद्धकतो ५८५.१. ° सरदीविए ५८५.२. सहयरिण कच्छच्छमि ५८६.१. ० तरंगारंगिणी ५८६.२. विहगंगाशु द्धरि; वराहामि . ५८८.२ निययव(घ)स्सयवं(?)
मसव्वंगो ५८९.२ जए ति ५९०.१. जेहि सो ५९४.२.. मयाणं ५९६.२. दुक्कणसूरियमणा ५९८.१. पइज्णा; माणं पि ५९८.२. पत्थयव्वा ५९९.२. माणुस्सहि ६०१.१. • मध्पणा वा ६०१.२. नाणामि ६०४.१. देवी उत्तु ६०४.२. अच्छाहिं ६०८.१. • पासंति ६०८.२. नयणे ६१४.२. कमारीए ६१५.२. ० ददव्वा ६२१.१. जणं नियधरं ६२४.१. परत. ६२४.२. कुसुम ६२५.१. उइय ६२५.२. वयण ६२९.२. बालवट्टपिय . ६३०.१. रागरो ६३२.१. समुसाय ६३२..२ एहिडई ६३३.२. ° गुणसंताहस्स
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगोला
६३४.१. नायगे ६३४.२. हि से माम ६३६.१. धण्णत्थ ६३७.१. चीध य पुणो ६४०.२. वोकससमाणा ६४३.१. विणिस्ससंति; संपरित्तता ६५१.१. अवगय° ६५२.१. पच किर ६५२.२. पयविउ सत्थाहो ६५५.१. सोवसंत; रिय ६५...१. ° सरहविओ; जीवियपय ६५७.१. मइ नोहस्स ६५८.१. सह सिच्छज्जिर ६५८.२. ° चएसण्णुणो ६५९ १. • सिंडिमहिया ६६१.१. जा तुम्भ ६६३.२. तुम ६६७.१. संपउनि ६७७.२. घरसामंत ६७८.२. व रोह ६८०.१. लद्धासु ६८३.१. सिद्धक्खो ६८३.२. मगसयमन्तो ६८७.२. उवरिमतमयं ६८९.१. वुम्बालयस्स ६९०.१. तीसत्था ६९६.२, विगारहा 'गोकरीसा ६९८.२. न करेसि करेसि ६९९... ति चमि निविट्टा ७००.१. अहिं कहि ७.१.१. अहिंय हिय ० ७०२.१. तत्थि ७०१.२. कुणइ वोला ७०६.१. विभवंधू ७०८.२. परिसु(?ण्ण ७०९.२. मा एव जतिअच्छो
७१०.२. तो णं ७१४... हत्थ ७१५.२. पिडियउत्थ ब पत्तग ७१८.२. समच्चोय ७१९,२. अणुवायसीय ७२२.२.. ° सार इस हिणं ७२३.२. पडिक्खाभो ७२७.२. संनिचइउ ७३३.१. अलत्त ७३४.२. अवणितत्त. ७३५.१. मुब्भे ७३५.२. विस्सामिओ ७३६.२, पडिवुमाणा ७३७.१. दिया ७३८.२. जीयब्व. ७१२.२. कोहिति ७४४.१. धम्मह. ७४७.१. ° विसाल. ७४९.१. ° गुणचेत्तय ७५१.१. चेडिदएण ७५५.१. तट्ट तुट्टहियया ७५५.२. पाप ७५६.२. विरूववियसोभि . ७.७.१. देसेमि ७५९.१. बणयणो ७६२.२. पिण ७६६.१ तरुण ७६७.१. तत्त ७६८.२. झाणे य ७७३.१. अह गुण ७७५.२. पुरिसेहंसु ७७६.१. कुलचवदोसा; मुयणजेणण ७७७.१. घj ७८०.२. मुयति ७८४.२. गागरंमि ७८५.१. मणविधाओ
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६६
तरंगलोला
.
पह
७८६.२. वयसि विण्णत्तिय जलियं ७८७.१ वेस्सस माए मकामो ७८७.२. वयवयणवंधवेण, ७९३.१. ° निच्छियगती ७९४.१. सव्वस्स व ७९४.२. सणमइ सारखं ७९६.१. णमूलं ७९८.२. सुंदर ७९९.१. अच्छीनिय ८.१.२. सद्द सणकिथ . ८०२.१. नरिन्दग्गह ८.३ २. नट्टिमाला ८०८.१. मणोदारि; कन्तपरिवादिणी
पवोतं ८०८.२. उयोए ८१०.१. चक्काल ८१२.२. • विलिमाउ ८१३.२. अहमनि गच्छं ८१४.२. पटुं ८१५... गणसे ८१७.१. अहि चडिय ८१९.१. दूर अगुलि ८१९.२. परितोसपीरापहठ । ८२३.२. तुम्भे ८२४ २. दूइ मे जंसि ८२८.२. ° अवइरागय . ८३१.१. अणिमेस; ° विहद्दत • ८३३.१. वक्खि ८३७.२. सामाणि ८४०.१. अम्हे ८४२.२. पंच चिं; ° सोज्जाई. ८४३.१. इच्छंति जं तो तं; जो व नरो ८४६.१. अज्ज वए इउ; पबज्जामि ८४७.१. समत्था मि . ८५०.२. • करणयहत्थे ८५१.१. कमले लोयणे न वाइउ .
८५२.१. ताहम्वनि ८५३.१.चण्णिय भुयणु ८५५.१. निणंति ८५५... हज्ज ८५७. मए चिरं(१)तं ८५९.१. अवयगुग° ८६०.२. मणसमत्थ; मच्छियमच्छिा ८६२.१. गो दोवि ८६०.१. तीय ८६२.२. • यहियं ८६३.१. पास ८६३.२ मंट्ट (?) ति ८६५.१. सेमा ८६५.२. वहवणं ८६६... नवरत्थ- .. ८६६.२. अपो; ० पसत्ताण ८६७.१. रंगणो; तत ८६८.१. ° लावेल्लय ८६८.२. सालेलत्तरंग; ° तुरगीए ८६९.१. आवाचंता व जह ८६९.२. जण्णावणं ८७०.१. विमियथमिपवहती; ० मिकंप
तीरकहा ८७०.२. जेउणा ८७१.१. ताव य वव ० ८७२.२. °सुरागमो । ८७३.२. एक्कमेकमो ८७५.२. कंत. जएते; किंचि वित्त ८७६.२. उयत्तिय ; अद्धरित्तच्छि ८७८.२. ° रहारंचभा ८७८.१. पुलकीय ८७९.२. पियवेमि ८७९.१. देवयाम्मिव व ८८..१. नय परि; कुलहरंती ८८०.२ माहवरे . ८८३.१. परिणि
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२६७
८८४.१. कुमाही ८८४.२. विऊणं ८८६.१. पएवरव (पण्डरव) भवणे
सोहिय मुदारण ८८६.२. पेसयच्छी; कायदिणिद्दिय ८८८.२. कुलवग्गय मज्झ य घरणी सि
पिपत्ति ८८९.१. ° पुणय. ८८९.२. भुयंजर ८९०.१. फरिसरण ८९०.२. गिहुम्हासत्तत ८९१.१. गूहियायए ८९१.२. मई उरो पीणोण - ८९२.१. नाणुस्सय ८९३.२. महियनयणणरुइय ८९५.१. अवियन्हम्मेहिय ८९५.२. गणि माणुस्सय सुयसुहाणं ८८९.१. हंसोमारसकारंडक ८९८.२. तरंण १.१.२. रहेण ९०२.२. रणिविण्णो ९०३.२. चोएस्सामो ९०७.१. आविइ ९.९.२. वोरेहि वारेमि ९१५.२. वरि नि रोयरि ९१६.२. भूसणविमण्णं तुम भूरगर्छ ९१८.२. वारेहि ९२१.२. निहिय ९२२.२. निहियमि ९३१.२. गहियालंह ९३२.२. परिणि विणगुग्गया ९३३.२. सोहा ९३५.१. एगट्टिहियकमल' सरंत ९३७.१. चिलिम्विलडं ९४०.१. वहुप ९.१.१, गंतेऊणं
९४२.१. दुग्गया ९४३.२. परवत्तण ९४४.१. कणुकणक ९४५.२ विग्घुहिक्कोट्टि ९४६.१. सज्जपासाय . ९.९.२. हियतेहि चोरा ९५०.१. भाणिएह ९५१.२. चदो व; रत्ती व ९५२.२. सतीगो ९५६.२. पुत्रो ब्व कोउ ९५६.२. पिययमाना हासंवसयसाहिय ९५४.२. एकता(भा ?)णं व(च) च्चंतुह ९५९.१. कामागारे; ममन्तरुणा ९६३.१. वन्दीव ९६४ १. विम्हिय ९६६... केयिंच; पसंसव्वा ९६७.१. थणु; तुरिय त(?)यय परि ९६९.१ ईयावि ९६९.२. ईदो ९७०.२. विलम्वेति ९७१.२. थणा ऊरू य ९७२.१. केयी; मा ९७३.२. साहस्रेण ९७६.१. एवाणिय ९७७.२. देसु ९७९.२. वसह ९८०.२. चूडामणी ९८४.१. निसरिसको ९८८.२. निक्खिच ९९०.१. जीवो ९९१.१. मिहुणकसिमिणं ९९१.२. पलायन्ती ९९४.१. वांहिमोडिळ; तहा ९९६.१. विकिरिप्ण ९९७.२. हत्थीवारण .. ९९९,१. तालहिं
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
१०००.२ धरिसणायरेण १०.१.१. मिणति १००२.१. वडीग्गां; वुज्झ १००१.२. यडालम. १००६.१. कौसम्बी १००७.१. जत्तिय १.०७.२. तत्तिय १०.९.२. महापत्त १.१०.१. देय मगदि १.१०.२. पासाएण १.११.२. होहिंति ति न तु १.१२.२. दळूण पियतस्सतस्सम
अवण्णोडयनोडियसरीर' १०१३.१. अद्धा १०१३.२. तुण्णा १.१४.१ दुममणं; कहणय १०१५.१. अंसूहिम्वेवमाणी; तठे १०१५.२. अणेरमय; रमणमोयणगणंती १०१६.१. मुद्दइ १०१७.१. य १०१७.२. आसिप १.१८.२. गुवघरिया १.१९.२. रातूररय १०२०.२. एगतारया १०२१.२. तं मणारंभ वि होइ १०२२.२. मंण्णार १०२५.१. "इमो १०२५.२. सो य पीण . १०२६.२ वसण. १०२७.१. ण्हिक्कतो १०२८.१. नक्खत्तचंस. 1०२९.२. विवागे १०३१.२. मउय १०३३ २. सहभरिय वंदउ १०३५.१. उरुणलोयणांउदिभणंति १.१८.१. म दिण
१.१८.२. सारसिवासे १.३९.१. चोरेहिं नथा १०४१.१. तेण व १०४२.१. साणीयाय १०१६.१. लो पत्त १०४६.२. भणती १०४७.१. नेच्छिम १०४७.२. उत्ताण करयलंसडेहि १०४८.२. मुह(१, मुइ(१)दछु १०४९.१. निप्पेडा १०१९.२. वहुलेया(अथवा य।) १०५१.१. निवय; तिस्सा १०५१.२. कोसियपियनेगवतां १८५३.१. छालियप विनाय १०५३.२. बोरेकगसजणा १०५१.१. जेण्णमणवरिकतो १०५५.२ पल्लिवंती १०५६.२. काम. १०५७.२. निचट्टा १०५९.१. • यादरण १०६०.१. परुइ १०६०.२. होरहि १०६१.२. तहु १०६४.१. भणियन्वया अम्है १०६५.१. येत्थलुय%; पसाले १०६५.२. विडिमी १०६९.२. पियंतो अ टुिंए १०७०.२. ने अव १०७.२. छिण्णासो तुमे १०७४.१. कारणं १०७५.१. परिकार १०७७.१. ए मणिउ १०७७.२ जमे १०७९१. मोणियब्बा(उजा) यसरंतो १०७९.२. उच्चहामी १०८०.२. मुक्कादकडजिम्भ परिखलंमी
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२६९
१०८१.१. पद मि १०८४.२. तागाउ १०८५.१. पुच्छिउ १०८८.२. विवरीरविवट्टियाउ १०९१.२. एयसेइ १०९२.१. पणूरियं १०९५.२. गच्छामो १.९५.१. सचिलय १०९७.१. णं ११०१.२. पिंडया ११०२.१. पणूर; २ वाहियाउ वि; काती ११०५.२. जीयब्धय ११०६.१. नट्टभयाच्च; तत्त ११०८.२. कडिएस्स ११०९.१. कुलमाणुसणूणगं १११४.२. दवकुलंमि १११६.२. मोहणधरं च सीसाधर १११७.१. सस्सतीए लोयाम १११८.२. कणिसच्चि: चित्तमि १११९.२. सिधवकुल ११२०.२. तडवडर ११२१.१. तरुणि त्ति; मलजिउण:
२ अट्ठस ११२४.1. भाउय ११२५.१. अम्वो सत्व (1) मित ११२६.२. दाहिण पेत्तगा ११२७.२. मे कहिउ उ ११२९ १. य अज्जपुत्तो ११२९.२. ववाहि ११३१ १. पुव्बजीई ११३२.२. सरसं ११३५.१. पाणासग पेसितु
२. पुत्तो; पवित्ती ११३६.२. १च्चन्तासयती ११३७.१. निउण इउतउ तहि निरि.
क्खिण
1१३९.२. सदिट्ठाविट्ठा निसामती : ११४०.१. य एण
२. मिहत्ति ११४१.२. सुणणावत्थं ११४.२. सयवणा ११४८.१. तं तदुत्थ; वंभत्थलण्णअइर गया
२. निच्चिवे य लम्वाविया ११४९.१. गोसालयन्त हिं तिवि ११५०.१. नित (?भ)ण; मिहंत
२. जमिया ११५१.१. मुहला ११५२.१. पज्जत्ता
२. परिवारियं ११५५.१. पुढ(? द्ध)कचूडामणी
विएणि पुवं ११५७.१. जेयणसमालाहणाहि ११५९.१. सहिण ११६०.१. उच्छायणं;
२. पडिकीयसासहि .. ११६१.१. वासिऊण ११६३.१. कहावणग ११६६ १. महरहिं
२. आसन्तंताए ११७१.२. वाहीओ ११७२.१. रायमझमि ११७३.२. नीहम्मिया वार्हि ११७४.१. ठवियणु, सारहीणं ११७६.१. उंचरियल ११७७.२, पाहय ११८०.१. ते सोयआलसिहं
२. गामसानिवेसियं ११८१. रक्खसागव्वरंसहस्स ११८२.२. साहट्ट ११८४.१. वणोः
२. इह इच्छाए . ११८७.१. पियसया; कुलपरस्सवाणंती
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७०
तरंगलोला
११८९१. नएरीयमणुणकरंमि; अंतिवासस्स ११९०.२. भव्वजणो ११९१.२. सुरे ११९४.२. भूमीउए । पिउहर ११९५.१. विचरय
२. कत्थडतं ११९६.१. निग्गा लिय
२. पुण्का ११९७.१. वन्दणमीलाया ११९८.१. वन्नव ११९९.१. पडिक्यकम्मा १२००.१. सहण ; समणुगच्छे १२०२.२. ममंनेइ १२०३.१. दटुं ज १२०४.१. पवेसिनिकखमण १२०५.१. पुण्णाग; निम्मित्ता १२०७.१. सामंति १२०९.२. अवयासेवियः पम्मु . १२१३.१. बिते १२१४.२. भज्जा म १२२०.२. सुण्णमण्णोरह; समुत्तिण्णि १२२१ १. सजभिया १२२५.२. अहिपसणाह १२२७.२. एसंवग्गो पसु तत्थम्हं १२२८.१. धाइए
२. लयाउज्जा ११२२.१. निङ्गारेणु १२३५.१. दोमि १२३९.१ सार १२४०.१. आएसेऊणं
२. सुंतुष्भः दाणे १२४३.२. सुयंसुवणय
२. ° पुच्चयाणंदा १२४४.२. दिण्णम्ह १२४९.२. तंचयनायम्बिलइट्ठसय । १२५०.२. वट्टमाणणी; ने १२५१.१, जएइ
१२५२.१. अवट्टिय १२५६.१. पच्चागय १२५९.१. अणुविसन्तीए व हिययाए
२. पराएतती १२६१.२. ब वहे १२६२.१. ढजिहिज्ज १२६७.२. जो ण होहियस्संय १२६८.१. पुव्व भ ते
२. विच्छायेण १२७१.१. पमद्धं च; सा मया
२. तुझ थिउचगं च १२७४.२. तुई १२७७.१. निव्वत्तिएव मेव्व
। २. सवसो व्व १२७९.५. कई
२. आणिज्ज भवाभिया १२८३.१. नियउ गहवईधरमिणमो १२८४.१. कटेण १२८९.१. ससिद्ध
२. वरराय १२९१.२. कलिनिरंतर . १२९२.२. नाडया १२९३.२. एगंतरइ सत्ता १२९५.२. संवाओ १३.१.१. कोसग्धा १३०२.२. पच्चंअइ° १३०५.१. सिलोचठे
२. हेठामुहो पक्तिं १३०७.२. जं नं वुत्तन्ति १३०८.२. अपरिगियरत्तरयणां निहि च १३१३.२. कीति १३१४.१. यामोक्खण ० १३१७ २. शो सवणरसायणमणोहर
भा समणो १३२१.१. दव्वदन्वे १३२४.२. गुणो य व्वो १३२५.१ जो चट्टइ
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
१३२७.१. नेयण
२. इहा १३२९.१. सोयइ तीदेई १३३०.१. रसमामी य
२. वुद्धियेरहिं १३३१.२. पउगे पवुरो १३३२.१. रत्तो बई १३३३.१. वज्झन्ती वहुपरेण १३३६.२. आगम्मा १३३८.१. मंगुलो; पमाओ १३४२.२. न मोयेवो १३४६.२. णवकम्म १३५८.२. उबभट्ठो १३६०.१. वच्चइ भ इतो
२. मक्खो १३६१.१. वह १३६३.२. वंभपदलोग थूमिय त्ति वियत्ती
य नामाई १३६५.२. तेण ता लिप्पइ १३६८.२. अणुसूसट्टि त्ति १३६९.२. जेताहणे १३७१.२. सुमिणो १३७२.१. जणक्यसामंतो
२. कुलो १३७३.१. गरोहअग्गस्स १३७४.२. वाहक्कडि १३७५.१. सरसमंव्यसरुद्धि (ठि)
२. व वईउ १३७६.१. पायरिय ० १३८७.१. जाय थाम १३८८.१. सुंठय पुट्टो १३९४.२. अराणसु १३९७.२. तुत्तो १३९८.२. च १४०६.२. वइयरे १४११.२. सणउण १४१५.१. आणी
१४१६... ° वयाएसस्स १४१७.२. चापण स० १४१८.१. णईण १४१९.1. गुणसस्सविसुउ १४२३.१. तस्थ पारंगण ० १४२४.२. लेहाही उवण्णसिक्खिया ११२८.१. अक्खेयवसंवेच्छे ० १४३०.१. दोसेसित्ति; कुठुन्जिणि १४३१.१. मयमण १४३३.१. परिलुंचाराहि १४३६.२. वोग १४३७२. विणासयंगो १४४३.२. च अमुंच ० १४५१.२. विदत्तं तरागसिहुण १४५२.२. महापत्ता १४५४.१. वणगुण ०
२. सा रक्खेते सा पल्लेण १४५५.२. रोइय १४५८.२. एयवंचं जमूळ १४६०.२. पुलिणतलवतीएतीआसिणि १४६१.२. कोयट्ठवयंसणएण कडणं
भंडणामो १४६५.१. विण्णउ १४६६.१. दूरि य १४७१.२. गुणोम्मिय १४७४.१. निकिति १४७५.२ वंधणं १४७६.१. खण्डे १४७७.१. एचंव १४८३.१. पुण १४८७.२. छउवयपुष्कोवयाफलो' १४९३.२. मणाण १४९५.२. सूपा १५०४.१. पंचेदियतयं; सुहनिऊसण
२. अज्झइप्प १५०६.२. सस्सुसंतु १५०७.२. तुष्भसिरीए तरि
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७२
तरंगलोला
१५०८.२. दुक्ख खु सेसणस्स, तु(?)गुणो १५०९.१. नण
२. वंढुं १५१०.१. सेतश्चेमि १५११.२. सयण . १५१२.२. विज्जि ()यंमि १५१९.२. गणणवमा ° १५२१.२. व्वग्ग (8) तं १५२६.२. परभवे १५३२.१. मतिमज्जई
२. जीवत १५३३.२. नक्क १५३५.१. जीवि १५३५.१. मव्वा १५४१.१. भणह १५४३.१. ऊ १५४४.१. ववण्णासय ने १५४८.२. मंडल १५४९.२. तवचरणकरेण विग्छ १५५०.१. कलुणमुवसग्ग; तिउ अगणंतो १५५३.२. सोगतिं नेइ १५५६.२. तेण पत्ता १५५९.१. वइय
२. आभोकएच्छमवरि १५६०.१. ये वार बद्ध, मी वार नट्ठ
२. सन्नेण १५६२.१. पंरत्था १५६३.१. भत
१५६४.२. गहेन्वीया १५६८.१. व्वुट्ठविय १५६९.१. केण मि १५७५.२. तंतुतेण १५७६.१. सोदिय १५७८.१. हवयती १५८०.१. पिउरो, पुत्तो १५८१.१. समारूढो गओ, १५८२.१. निक्कंतारो य . १५९३.२. ऊरे'तु, जणो १५९९.२. न नयरि; ° मईसु १६००.२. घत्थ १६०७ १. सवग्मा १६.९.१. वा(र ?)णिजणो १६११.१. सिस्सी १६१३.१ तो जीए विणयवारो आवारो १६१५.१. पवित्तिणी १६१६.१. सुसमीए आसट्ठी १६१९.१. सरिसवमुं १६२०.०. सत्तई १६२४.२. विहरिसू १६२६.२. पचारणए १६२७.१. मए महं १६३२२. काहसु १६२५.१. जायमा १६३९.१. पविण्णिय'; २. जिणिहेसु १६४०.१. हाईय; भट्टनामो
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
भद्रेश्वरनी तरंगवई-कहा सने संखित्त-तरंगवई-कहा
સમાન ગાથાઓની તાલિકા
येनी
भ.त.
भ.त.
स.त.
भ.त.
स.त.
संत. २०, ३१ख २२, २३ख
१३५
१९१
२८क; ३०क ३६, ३८क
१३७ १४२ १४३ १४४ १४५ १४६ १४७, १४८ख १५१
५५
५६ ५७क, ६० ६२ क, ६४
२०५क, २१२ख २१३ २२५क, २२६क २२८ २२९ १३०क, २३२क २५१ २५३
१५२
६७
७७
cWW
७८
११
१५क
७०क
१५३ १५७, १५९ १६२ १६३ १६४ १६५ १६६
७५क, ७८क १८८०
२६७ २६८ २६९ २७०, २७१क ર૭૨ २७५ २७९ २८६ २८७
१६७
२०क
५०
१६८
२१
૨૨
९५क १०२ १०३क, ११६क ११८क, ११९ख १२२ख, १२३ १२४ १२७ १२८
५२-५६ -- ५७ १७० ५८ १.७१
૧૭૨ ६०-६१ --
१७३ १७४
२९३ख, २९५ख ३००क, ३०१क
२४
३६
३१५
२७
१३०
३
१७५
२८ २९क ३०
१३२ १३३क १३४
૨૨૬ ३३६
१७८
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
भ.त.
भ.त. ९७
स.त. ५३९
१६६
१६७
सत. ३३८ ३३९ ३४० ३११ ३४२ ३४७ ३४८ ३५०
५७६ख, ५७७ख
१०३
५७८
१०४ १०५ १०६
१६९ १७१ १७२ १७३ १७४ १७५ १७६ १७७ १७८ १७९
१०७
५८०, ५८२क ५८४ ५८५क, ५८६ख ५८८क, ५९:ख
५९२
१८०
१८१
६००क, ६.२ख
भ.त. सत. १३१ ४१२ ૧૨૨ ૪૧૨ १३४ १३५ ४१९ १३६ ४२० १३७ ४२१ १३८क ४२२क, ४२३क १३८ख ४२८क १३९क ४२९ १३९ख ४३८ख १४० ४३९ १४१ख ४५८क १४२ ४५१,४५२ख १४३क ४५३क १४४४५७ १४५ ४६६क, ४६७क १४६ ४६८, ४८३क १४७ १४८ख ४९०ख १४९ ४९२ १५० ४९८क, ४९९ख, ५०० १५१ ५०५-५०७ १५२ ५०९ (१) १५३
५१०,५११क
५११ख, ५१२क १५५ ५२१ १५६ ૧૨૨ १५७
५२३क, ५२५क
५२६, ५२७क १५९ ५२७ख, ५२८
५२९क १६.-१६१ - १६२ख ५३३ख
५३४ख, ५३६ख १६५ ५३७क, ५३८
१०८ ३६० १०९ . ३६१ ११० ३६३क, ३६४ख १११ ११२ ११३ ११४ ३६९ ११५ ३७० ११६ ३७१ ११७क ३७२क ११८क ३८१क ११८ख ३९१क ११९ ३९२ १२. ३९३ १२१ ३९४ १२२ ३९८, ३९९क १२३
४०१ १२४ ४०२ १२५ ४०३, ४०४ख १२६ ४०४क, ४०५ख ૧૨૭ ४०६, ४०७क १२८ ४०७ख, ४०८ . १२९ १३० ४१०क, ४११
१८३
१८४ ६०४, ६०५क १८५ ६०५ख, ६०६ १८६ ६०८,६०९क १८७
६१४ १८८
६११, ६२२ख १९. १९१ ६२८ १९२ ६३२ख, ६३३ख,
६३४ख १९३ख ६३७क १९४क ६३९ १९५ ६४२, ६४३क १९६ ६४३ख, ६४४ १९७ १९८
६४७
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
तरंगलोला
२७५
भ.न.
सं.त.
२३५
८६२
>
भ.त. सं.त. २००ख ६५१ख २०१६७३क, ६५४क,
६५५ २०२क ६५७ २०३क ७४९ख २०४ख-२०५ ७८९-७९० २०६क ७९५ २०७ -- २०८ ८०७
८१२ २१०
८१३ २११ २१२ ८१५ ૨૧૩ ८१७ ૨૧૪ ८१८ २१५ २१६ २१७ ८२५ २१८८३० २१९३६ २२. ८३७ ૨૨૧
८१४
२३७ ८६३क, ८६४ख २३८ ८६५ २३९ ८६७ २४०ख ८९२ २४१ ८९६क, ९.०क
९०५, ९०६ख २४४ ९३५ . २४५ ९३६ २४६ १३८ २५०ख ९८५ २५१ ९८९ ૨૨ २५३ २५४ ९९१-९९२ २५५ २५६
९९४, ९९६ख २५७ २५८
१००१
१००३, 1००४ख २६. २६२ १००८
२८६
२८७
२८९
भ.त. संत. २७४ १०५४ २७५ १०५५क २७६क १०५९क २७७ १०६७ २७८ १०६८ २७९ १०६९-१०७१ २८० १०७२ २८१ ०७३क, १०७७ २८२
१०७८ २८३ ११०७ २८४ ११०८
११०९, १११३ १११४
१११७ख, १११८ख ૨૮૮ १११९, ११२०
११२१ २९० ११२२ २९१ ११२३ २९२क ११२४क २.३ ११२५ २९४ ११२७
११२९ २९६ ११३०
११३१ २९८ ११३२-११३३ २९९ ११३४ ३०. ११३५ ३०१ ११३६ ३०२ ११३७ ३०३ ११३८ ३०४ ११३९क, १२४०क
१२४१स ३०५ ११४२ ३०६ ११४३-११४५ ३०७ ११४६, ११४७,
११५०क
२२२
२६३
२९७
२२३ २२४. ૨૨૬
२२६
२२७ २२८ २२९ २३०
८४१ ८४२ ८४५-८४६ ८४७ ८४८ ८४९ ८५० ८५२ ८५४क, ८५७क
२६४ १०१० २६५ १०१२क, १०१९ २६६ १०२० २६७ १०२५, १०३०क
१०३१ख २६८ख १०३९ख २६९ १०४०क, १०४१ २७० १०४२ ૨૭૧ २७२
१०४७ २७३ १०५३
२३१
૨૩૨ २३३
८५९
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७६
तरंगलोला सं.त. .
भ.त.
सं.त.
.
भ.त.
.
३९३
१५०१ख, १५००, १५१२ख
३५०
३१०
३४७ १३०५ ३५८क १३०८क, १३१६ख
१३६९-१३६. १३१२, १३७३ख
१३७९, १३८-ख ३५२ ३५३ १३८१ ३५४ ३५५ १३८६ ३५६ १३८७ ३५७ १३८८ ३५८-३५९ १३९७-१३९८
३९५ १५०५, १५०६ख ३९६ - १५०८, १५१०क ३.७क १५१६-१५१८ ३९८ १५२१ क, १५२२क ३९९ १५२३
१५२५क, १.५२७क १५२७ख, १५२९ख, १५३० १५३९क, १५४०, १५४१ १५४२
.
३६२
१४०३, ११.४ख १४०५, १४०६क १४०७, १४०८क
40 CECccccccm
.
भत. सं.त. ३०८ ११५१, ११५२क ३०९ . ११५२ख, ११५३ख,
११५४ख
११५४क, ११५५ख ३११ ११५६ ३१२. ११५८ख,११५९ ३१३ ११६१ख, ११६२ ३१४ ११६३ ३१५ ३१६ ११७६ख, ११७८क ३१७ ११७९ख ३१८ ११८. ३१९ ११८२क, ११८३ख ३२० ११८४ ३२१ ११८५ ३२२ - ३२३ १२२१ ३२४ १२२२ ३२५ १२२३-१२२५ ३२६ १२२७ख, १२२८क ३२७ १२२९क, १२३०
१२३१ ३२९ १२३६ ३३० १२४. . ३३१ १२४४क, १२४५ख ३३२ १२४७. . ३३३ १२४८ ३३४ १२४९ ३३५ १२५० ३३६ १२५१,१२२२क,
१२५४ ३३७ १२५५ ३३८ १२५९ख, १२६०क ३३९ख १२७५ख ३.० १२७९ ३४१ १२८१-१२८२ ३४२-३४६ --
१५४४क, १५५१क
३६६ १४१० ३६७
१४१ ३६८ . १४१४
४०७
१५५३क, १५५६
३८२
३७६ख १४३०ख ३७७ १४३२ ३७८१४३८ ३७१ १४४०क, १४४२ख ३८० ३८१ १४४८
१५५० ३८३ १४५१ ३८४ १४५२ ३८५ १४५३ ३८६
१४५४ ३८७
१४५५क;१४५६क, १४५७क १४६९ख, १४७१क
१४७२क ३८. १४७४ख, १४७९क ३९०११८३क, १४८५क,
१४९२ख
४१० १५६७, १५६८क
११ १५६८ख, १५६९ ४१२ १५७०, १५७१ख ४१३ ४१४ १५७५ ४१५ १५७६ ४१६ १६०३ ४१७ १६०७ ४१८-४१९१६१०ख, १६११
૧૬૧૨, ૧૬૨૧,
૧૬૨૨ - ४२० १६२३ ४२११६२४ ४२२ १६२८क १६३३ख ४२३ १६३८
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુલેખ
તરંગવતીકા૨ પાદલિપ્તાચાર્ય
જૈન પરંપરામાં સંગ્રહીત પાદલિપ્તાચાર્યના દંતકથાપ્રધાન ચરિત્રમાં તેમના જન્મ, દીક્ષા, સામ, વિહાર અને પ્રવૃત્તિ વિશે જે માહિતી મળે છે તેને સાર નીચે પ્રમાણે છે :
વૈરાટસાદેવીના કહેવાથી કેસલાપુરીના શ્રાવક કુલ શ્રેષ્ઠીની નિઃસંતાન પત્ની પ્રતિમાએ નાગહસ્તીસુરિના ચરણોદકનું પાન કર્યું, અને તેને ઉત્તરોત્તર જે દશ પુત્ર થયા, તેમાંના સૌથી પહેલા અત્યંત પ્રતિભાશાળી નાગેન્દ્રને તેણે સૂરિને અર્પિત કરી દીધા અસાધારણ બુદ્ધિ અને સ્મૃતિને કારણે તે બાળવયમાં જ વ્યાકરણ, સાહિત્ય, ન્યાય વગેર શાસ્ત્રોમાં તથા જેન આગમ-સાહિત્યમાં પારંગત થઈ ગયો. એક વાર ગુરુની આજ્ઞાથી તે વહેરવા ગયે, અને કાંજી વહોરીને પાછો આવતાં ગુરુએ તેને છર્યા પથિકી “આલેયણું (= આલોયના) કરવાનું કહ્યું, એટલે તેણે “આલોકના (=અવકન) એવો અર્થ ઘટાવીને નીચેના અર્થની ગાથા કહી :
“રતુમડી આંખો અને કુસુમકળી સમી દંતપંક્તિવાળી નવવધૂએ નવા ચેખાની, ખટાશયુક્ત, ગાંઠા પડયા વિનાની કાંજી શકોરા વતી મને આપી.”
- આ સાંભળીને મુરુએ કહ્યું. “અહો! આ ચેલે તો શૃંગારરૂપી અગ્નિથી ‘qf (પ્રદીપ્ત) છે.” આ સાંભળીને ચેલે બોલ્યો, “ભગવાન એક કાને વધારી દેવાની કૃપા કરી (એટલે કે “વૃત્તિને બદલે મને ચિત્ત નામ આપો”). ગુરુએ તેની બુદ્ધિચતુરાઈથી પ્રભાવિત થઈને તેને ઓષધિઓથી પાલેપ કરીને આકાશમાર્ગે જવાની આકાશગામિની વિદ્યા આપી. ત્યારથી તે પાદલિપ્ત કહેવાયા. તે દસ વરસના થયા એટલે સંધની અનુમતિથી ગુરુએ તેને પિતાને પદે આચાર્ય તરીકે સ્થાપ્યા. પછી તીર્થયાત્રા કરવા તે મથુરા ગયા અને ત્યાંથી તે પાટલિપુત્ર ગયા. ત્યાંના મરંતુ રાજાને અનેક કેયડા ઉકેલી આપીને તેમણે પ્રભાવિત કર્યા— જેવા કે દોરાના દડામાં ગુપ્ત રહેલો દેરાનો છેડો શોધી કાઢ, એકસરખી ગેળાઈ વાળા દંડનાં મૂળ અને અંત શોધી કાઢવાં. દાબડાના ઢાંકણને ગુપ્ત સાંધો શોધી કાઢો વગેરે. વળી મુરુંડરાજાની અસાધ્ય શિરેવેદના સૂરિએ પોતાના ઘૂંટણ પર ત્રણ વાર આંગળી ફેરવીને મંત્રબળે મટાડી. આ રીતે પાટલિપુત્રના રાજાને પ્રભાવિત કરીને પાંદલિતાચાર્ય પાશ્વનાથને વંદન કરવા મથુરા ગયા. ત્યાંથી તેઓ લાદેશના કારપુરમાં ગયા.
૧. આ માટે મુખ્ય આધાર પ્રભાચંદ્રાચાર્ય કૃત કમાવવાવરિત (રચનાવર્ષ ઇ.સ. ૧૨%;
સંપાદક મુનિ જિનવિજય, ૧૯૪૦) છે. આ ઉપરાંત ભદ્રેશ્વરકૃત વાદ્દાવરી, રાજરોબરકત વંધકોશ, પુરાતન વંધસંઘ વગેરેમાં પણ ઓછા વધતા વિસ્તાર અને કેટલીક વીગતફેર સાથે પાદલિપ્તનું ચરિત્ર મળે છે. નિર્ચાળકિર્દીની ભૂમિકામાં પણ ઉપર્યુકત આધારોમાંથી થોડાકને ઉપયોગમાં લઈને મ.ભ. ઝવેરીએ અંગ્રેજીમાં ચરિત્ર આપેલ છે,
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૭૮
તરંગલાલા બાલસ્વભાવને કારણે, ઉપાશ્રયની નજીક, બીજા બાળકો સાથે તે રમતા હતા ત્યારે દૂરથી દર્શનાર્થે આવેલા શ્રાવકોએ તેમને ચેલા માનીને પૂછ્યું, “પાદલિપ્તાચાર્ય ક્યાં છે?” તેમને સ્થાન ચીંધીને પિતે ગુપ્ત રીતે ગુરુને આસને આવીને બેસી ગયા. બાળકને અર્થગંભીર ધર્મદેશના કરતા જોઈને શ્રાવકો પ્રભાવિત થયા. તેવી જ રીતે વાદ કરવા આવેલા ૫રધમીએને ચાતુથી મહાત કર્યા, અને “અગ્નિ ચંદનરસના જેવો શીતળ લાગે ખરો ? એવા તેમના પ્રશ્નનો “શદ્ધ ચારિત્રવાળાનો જ્યારે ખાટા આળને કારણે અપયશ થાય ત્યારે તેને એ દુઃખમાં અગ્નિ પણ ચંદનલેપ સમો શીતળ લાગે” એવો ચમત્કારિક ઉત્તર આપ્યા.
તે પછી સંઘની વિનંતીથી શત્રુંજયની યાત્રા કરી ત્યાંથી પાદલિપ્ત કૃષ્ણરાજાના માન્યખેટ નગરમાં ગયા. પોતે બનાવેલી પાદલિપ્તી નામક સાંકેતિક ભાષાથી કૃષ્ણરાજાને પ્રભાવિત કરીને ત્યાંથી તેઓ ભૂરુક૭ ગયા, અને અંતરિક્ષમાં તેજસ્વી આકૃતિરૂપે દર્શન દઈને ત્યાંના બલમિત્ર રાજાને તથા લોકોને પ્રભાવિત કર્યા. | તીર્થયાત્રા કરતાં પાદલિપ્ત એક વાર સૌરાષ્ટ્રની ઢંકાનગરીમાં આવી પહોંચ્યા. ત્યાં રહેતા સિદ્ધ નાગાજન તેમની સિદ્ધિઓથી પ્રભાવિત થઈને તેમને શિષ્ય બન્યો. પાદલિપ્ત નિત્ય આકાશમાગે તીર્થયાત્રા કરવા જતા અને એક મુદ્દોંમાં પાછા ફરતા. તેમનાં ચરણું ધોઈને નાગાર્જુને જે ઔષધિઓને પાદલેપથી પાદલિપ્ત આકાશગમન કરી શકતા હતા. તેમાંની ૧૦૭ ઔષધિઓ સુંધી-ચાખીને ઓળખી કાઢી. તે ઐાષધિઓનો પગ નીચે લેપ લગાડીને નાગાજુને આકાશમાં ઊડવા કૂદકો માર્યો, પરંતુ તે બેય પર પડયો અને પગ ભાંગી ગયા. તેના પ્રજ્ઞાબળથી પ્રસન્ન થઈને પાદલિતે તેને ખૂટતું ૧૦૮મું દ્રશ્ય બતાવ્યું. નાગાજનને આકાશગામિની વિદ્યા સિદ્ધ થઈ. કતાભાવે તેણે શત્રુંજય પર્વતની તળેટીમાં ગુરુને નામે પાદલિપ્તનગર વસાવ્યું, તથા ત્યાં મહાવીર વગેરે તીર્થકરોની અને પાદલિપ્તાચાર્યની મૃતિવાળું દેવાલય બનાવ્યું. વળી રૈવતક પર્વત ઉપર નેમિનાથના ચરિત્રને પ્રગટ કરતાં વિવિધ સ્થાનક પણ તેણે રચ્યાં.
" પ્રતિષ્ઠાનપુરના રાજા સાતવાહનની રાજસભામાં ચાર શાસ્ત્રસંક્ષેપકાર કવિઓએ એકબે શબ્દોમાં જ કોઈ સમગ્ર શાસ્ત્રને સાર વ્યક્ત કરી બતાવીને રાજકૃપા પ્રાપ્ત કરી. પણ ભગવતી ગણિકાએ પાદલિપ્તસૂરિની તુલનામાં સની વિદ્વત્તા નીચી હોવાનું કહ્યું. આથી સાતવાહને પાંદલિપ્તને નિમંત્ર્યા. આવી પહોંચેલ આચાર્યને બૃહસ્પતિ નામના વિદ્વાને કાંઠા સુધી ધી ભરેલું પાત્ર મેકલાવીને એમ સૂચવ્યું કે અહીં કોઈ નવા વિદ્વાનને માટે સહેજ પણ અવકાશ નથી, પરંતુ પાદલિપતે એ ઘીના પાત્રમાં સંય મૂકી બતાવીને પ્રત્યુત્તર વાળ્યો. તે પછી ત્યાં રહીને તેમણે જ્યારે પોતાની નવી રચેલી ‘તરંગલાલા’ કથા સાતવાહનની સભા સમક્ષ પ્રસ્તુત કરી, ત્યારે અદેખાઈથી પ્રેરાઈને પાંચાલ કવિએ એવો આક્ષેપ કર્યો કે “તરંગલોલા’ મૌલિક કથા નથી, પણ મારી કૃતિઓમાંથી ૩૯૫ અર્થ ચેરી લઈને બાળકો અને અજ્ઞોને રીઝવવા માટે બનાવેલી એક થાગડથીગડ કંથામાત્ર છે. આથી પાદલિપ્તાચાર્યે પોતે મૃત્યુ પામ્યા હોવાની કપટયક્તિ રચી. તેમની શબવાહિની પાંચાલ કવિના ભવન પાસેથી નીકળી ત્યારે પશ્ચાત્તાપ કરતે તે લાગણીવશ થઈને બેલી ઊડ્યો, “જેના મુખનિઝરમાંથી તરંગલોલા નદી વહી તે પાદલિપ્તને હરી જનાર યમરાજનું મસ્તક ફૂટી કેમ ન ગયું ?” અને તરત જ પાદલિત
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા
૨૩૮
પાંચાલના સત્યવચને હું પુનર્જીવિત થયો' કહેતાં ઊડ્યા. સૌના નિંદાપાત્ર બનેલ પાંચાલ કવિને પાદલિત સ્નેહાદરથી વધાવ્યો. તે પછી નિર્વાણકલિકા', “સામાચારી, પ્રશ્નપ્રકાશ વગેરે ગ્રંથાની તેમણે રચના કરી, અંતે નાગાર્જુનની સાથે શજંપ પર જઈને શુદ્ધ : ધ્યાનમાં ચિત્ત એકાગ્ર કરી તેમણે દેહ તજ.
પાદલિપ્તસૂરિના આ પરંપરાગત ચરિત્રમાં દેખીતાં જ વિવિધ તવોની સેળભેળ થયેલી છે : (૧) મંત્રસિદ્ધિ, પ્રાભૂતોનું જ્ઞાન, આકાશગમનનું સામર્થ્ય, શિરોવેદના મટાડવાની મંત્રશક્તિ વગેરે, (૨) સિદ્ધ નાગાર્જુનનું ગુરુવ, (૩) સાંકેતિક લિપિનું નિમણ, (૪) બુદ્ધિચતુરાઈના પ્રસંગે , (૫) ‘તરંગલાલા” કથાની તથા કેટલીક માંત્રિક અને ધાર્મિકકતિઓની રચના, અને (૬) વિવિધ દેશના રાજવીઓ પર પ્રભાવ–એટલા આ ચરિત્રના મુખ્ય અંશે છે. પ્રતિષ્ઠાનના સાતવાહન રાજાને સમય ઈસવી પહેલી શતાબ્દી લગભગ અને માન્યખેટના રાષ્ટ્રકૂટ રાજા કૃષ્ણ (દ્વિતીય)ને સમય ઈ.સ. ૮૭૮ થી ૯૧૪ સુધીને હેઈને પાદલિપ્ત એ બંનેના સમકાલીન ન હોઈ શકે. હવે, “અનુયોગદારસૂત્ર', જિનભદ્રગણિનું વિશેષાવશ્યકભાષ્ય' હરિભદ્રસૂરિની “આવશ્યકવૃત્તિ', ઉદ્યોતનસુરિની “કુવલયમાલા” અને શીલાંકનું “ચઉપગ્નમહાપુરિસચરિય” એ સૌ “તરંગવતી” કથાને, કથાકાર પાદલિપ્તને અથવા તો એ બંનેનો ઉલ્લેખ કરતા હોઈને તરંગવતીકાર પાદલિપ્ત ઈસવી સનની આરંભની શતાબ્દીમાં થયા હોવાનું સ્વીકારવું જોઈએ, તે, એ પણ સ્પષ્ટ છે કે મંત્રશાસ્ત્રનું મહત્વ અને તેના પ્રભાવની વ્યાપકતાનો સમય લક્ષમાં લેતાં, તથા “નિર્વાણકલિકાનાં વિષય, શૈલી અને ભાષાપ્રયોગોની લાક્ષણિકતાઓ ગણતરીમાં લેતાં, ‘નિર્વાણુકલિકા'કાર પાદલિપ્તનો સમય એટલે વહેલો મૂકવાનું શક્ય નથી. એમને રાષ્ટ્રકાલીન (નવમી શતાબ્દી લગભગ થયેલા) માનવા યોગ્ય છે. ટૂંકમાં ભિન્ન ભિન્ન સમયે થઈ ગયેલા તરંગવતીકાર અને નિર્વાણુકલિકાકાર એવા બે પાદલિપ્તાચાર્ય માનવાનું અનિવાર્ય જણાય છે.
સંખિ-તરંગઈન્કહા સંપિત્ત તરંગવઈ-કહા' (= સં. તરં.')માં પાદલિપ્ત કોસલદેશના શ્રમણ હતા, એટલો જ માત્ર નિદેશ છે. આ સિવાય સાતવાહને રાજા સાથેના સંબંધ વિશે કે બીજી કે ઈ અંગત બાબત વિશે તેમાં કશું જ કહ્યું નથી. હાલ સાતવાહન પ્રાકૃત સાહિત્યને એક ઉત્તમ કવિ અને પ્રબળ પુરસ્કતી હોવાથી અને તિહાસ તેમ જ દંતકથામાં અત્યંત પ્રસિદ્ધ એ રાજવી હોવાથી જૈન પરંપરા એક ઉત્તમ પ્રાકૃત કથાના સર્જક પાદલિપ્તાચાર્યને સાતવાહનની સાથે સાંકળી દે (તેમાં કશી ઐતિહાસિકતા ન હોય તોપણ) એ સમજાય તેવું છે. છતાં આપણે એ બાબતની પણ સેંધ લેવી પડશે કે “તરંગવતીની કેટલીક લાક્ષણિકતાએ તેને ઈસવી સનની આરંભની શતાબદીઓની રચના ગાવાને આપણને પ્રેરે છે.
પ્રથમ તે આપણે સંતર.” મૂળ કૃતિને કેટલા પ્રમાણમાં વફાદાર છે તે મુદ્દો વિચારીએ. સંક્ષેપકારે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે તેણે પાદલિપ્તની મૂળ ગાથાઓમાંથી પિતાની દષ્ટિએ ગાથાઓ વીણી લઈને તે કથાને સંક્ષિપ્ત કરી છે. માત્ર તેમાંથી કેટલેક સ્થળેથી દેશ્ય શબ્દ ગાળી કાઢયા છે. (સં. તરં. ગા. ૮). આનો અર્થ એ થયો કે સં. તર.માં જે ગાથાઓ આપેલી છે તે ઘણુંખરું તે શબ્દશ: મૂળ તરંગવતી’ની ગાથાઓ જ છે. લાંબાં
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮.
તરંગલેલા વર્ણનવાળી ગાથાઓ છેડી દઈને સળંગ કથાસૂત્ર પ્રસ્તુત કરતી ગાથાઓ સંક્ષેપકારે યથાતથ જાળવી રાખી છે. એટલે “સં. તરં.’ની ઘણીખરી ગાથાઓને આપણે પાદલિપ્તની રચના તરીકે લઈ શકીએ.
આ વસ્તુનું અસંદિગ્ધ સમર્થન એ હકીકતથી થાય છે કે ભદ્રેશ્વરે “કહાવલીમાં ૫ દલિતની ઉતર ગવતી’નો જે ૪૨૫ ગાથા જેટલે સંક્ષેપ આપેલ છે તેની આશરે ૨૫૫ ગાથાઓ (એટલે કે ૬૦ ટકા) “સં. તરં.”ની ગાથાઓ સાથે શબ્દશઃ સામ્ય ધરાવે છે. અને ભ. ત.’ની બાકીની ઘણીખરી ગાથાઓ પણ “સં. તરં’.'માં આંશિક સામ્ય સાથે મળે છે. અનેક સ્થળે પાંચથી સાત ગાથાએાના ગુછ બંને સંક્ષેપમાં તેના તે જ છે. ભદ્રેશ્વરે “સ. તર થી સ્વતંત્રપણે જ સંક્ષેપ કરેલા છે તે હYકત એ રીતે સ્થાપિત થાય છે કે “સં'. તર*ની તુલનામાં “ભ. તર'..' ચોથા ભાગ જેટલી હોવા છતાં તેમાં કેટલાક કથાંશ એવા મળે છે જે સં. તર.”માં નથી, અને વિષય, સંદર્ભ વગેરે જોતાં એ અંશ ભશ્વરે કરેલ ઉમેરો નહીં, પરંતુ મૂળ કૃતિમાંથી જ લીધેલ હોવાનું દર્શાવી શકાય તેમ છે. આથી સં. તરં.” અને “ભ. તરં.' વચ્ચે જેટલી ગાથાઓ સમાન છે (એટલે કે બેચાર ગાથાઓ જોડીને કરેલા થોડાક સંક્ષેપે બાદ કરતાં બાકીની “ભ. તર”ની બધી ગાથાઓ). તે અસંદિગ્ધપણે પાદલિપ્તની જ છે, અને તે ઉપરાંત “સં. તર.'ની બાકીની પણ મેટા ભાગની ગાથાઓને પાદલિપ્તની રચના ગણવામાં કશ દેષ જણાતો નથી. - નવમી શતાબ્દીના સ્વયંભૂદેવના “સ્વયંભૂ છંદ' માં (પૂર્વભાગ, ૫,૪) પાદલિતના નામ નીચે જે ગાથા ટાંકી છે, તે ‘સં. તરં.”માં ૫૪ મી ગાથા તરીકે (થોડાક પાઠફેર સાથે) મળે છે. આ હકીકત પણ “સં. તરં.'ની પ્રામાણિકતાને સમર્થિત કરે છે.
તરંગવતીકથાની પ્રાચીનતા - “સં. તર” દ્વારા પ્રતીત થતાં મૂળ ‘તરંગવતીકાનાં સામાન્ય સાહિત્યિક વલણ, ભાષાપ્રયોગ અને શૈલીગત લક્ષણે પરથી પણ “તરંગવતી’ એક પ્રાચીન કૃતિ હોવાની દૃઢ છાપ પડે છે. ઘટનાઓ, પાત્રાલેખન અને વર્ણ નાની બાબતમાં તરંગવતી'માં સમકાલીન જીવનનું અનુસરણ કરવાનું જે પ્રબળ વાસ્તવલક્ષી વલણ અપણે જોઈએ છીએ તે પ્રાચીન પ્રાકત કથા-સાહિત્યની વિશિષ્ટતા છે. પાછળના સમયની રચનાઓમાં કથાવસ્તુ, પાત્ર, વર્ણન વગેરેની બાબતમાં સમકાલીન જીવનથી વિદૂર રહીને વધુને વધુ સ્વરૂપપ્રધાન, આલંકારિક અને પરંપરારૂઢ બનવાનું વલણ છે. વરતુતવ પ્રબળ અને રસાવહ હય, તત્કાલીન જીવન માં સંસ્પર્શથી નિરૂપણું જીવંત અને તાજગીવાળું હોય એ પ્રકારની લાક્ષણિકતા ઈસવી સનની આરંભની શતાબ્દીમાં રચાયેલી ગુણાઢયની “બૃહકથા’માં (અને તેના જૈન રૂપાંતર “વસુદેવદિંડી”માં) આપણે જોઈએ છીએ. ‘તરંગવતી' પણ આ વિષયમાં તેની સાથે કૌટુંબિક સામ્ય ધરાવે છે.
પાદલિપ્ત એક મહત્ત્વના પ્રાચીન પ્રાકૃત કવિ હોવાનું હાલકવિના “માથાકેશ' પરથી પ્રત્યક્ષ તેમ જ પરોક્ષ રીતે આપણને જાણવા મળે છે. ભુવનપાલ, પીતાંબર વગેરેની હાલના “ગાથાકોશ' પરની વૃત્તિઓમાં જે ગાથાકારોનાં નામ આપેલાં છે, તેમાં વાસ્ટિસ (રૂપાંતરે વાજા, વાજા, વઢિ૫ વગેરે)ને પણ સમાવેશ થયેલો છે, અને એક કે
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિરંગલાલા
બીજી ટીકામાં તેના નામ નીચે આપેલી ગાથાઓની સંખ્યા વીશેક છે. “ ગાથાકેશ”ના કવિઓની મૂળ નામાવલિ અનેક રીતે ભ્રષ્ટ અને વિછિન્ન રૂપમાં અત્યારે મળે છે, એટલે તેનું પ્રામાણ્ય ઘણું સંદિગ્ધ છે. પાદલિપ્તને નામે આ પેલી ગાંથાએ ખરેખર પાદલિપ્તની હશે કે કેમ તે કહી ન શકાય. છતાં તે પરથી એટલું તો અવશ્ય ફલિત થાય છે કે “ગાથા કેશમાં પાદલિપ્તની ગાથાઓને પણ સ્થાન અપાયું હતું. .
“સંતર.'ની ૧૦૨૧મી ગાથા ગાથાકોશમાં પહેલા શતકની ૪૨મી ગાથા તરીકે મળે છે, “સ્વયંભૂ છંદ પૂર્વ ભાગ ૧,૪ નીચે જે ગાથા પાદલિપ્તને નામે આપી છે, તે “ગાથાકાશ'માં પહેલા શતકની ૭૫મી ગાથા તરીકે છે. પણ ભુવનપાલ પ્રમાણે તેના કવિનું નામ વાસુદેવ છે. “ગાથાકોશ'ના કવિઓની નામાવલિમાં ગરબડ થયેલી છે તે જોતાં, આ બાબતમાં વૃત્તિકારો પાસેની માહિતી ભૂલવાળી જણાય છે. અને આ ગાથાની પૂર્વવત ૭મી ગાથાના કવિનું નામ વાઢિયા (ભુવનપાલ) કે વઢિચ (પીતાંબર) આપેલું છે, તેથી એવી અટકળને પૂરતો અવકાશ છે કે પાછળના સમયમાં કવિનામેના ક્રમમાં એક ગાથા આગળપાછળ થઈ ગઈ હોય. , “ગાથાકાશના પહેલા શતકની ચોથી ગાથા (૩મ નિજાળિણં વગેરે) કે જે અલ. કાગ્રંથોમાં ઉદાહરણ તરીકે વારંવાર ઉપયોગમાં લેવાઈ છે તેના કવિનું નામ ભુવનપાલ પ્રમાણે પિટ્ટિસ' છે. પિટ્ટિસ સાતવાહન રાજાને એક મંત્રી હોવાની પંરપરા છે. “સં. તર'.”ની ૨૬૩મી ગાથાનું ઉક્ત ગાથા સાથે નોંધપાત્ર સાદડ્યું છે. આ બધી હકીકતે પરથી જોઈ શકાય છે કે તરંગવતીકાર પાદલિત અને “ગાથાકેશ'ના સાતવાહન વગેરે અન્ય પ્રાકૃત કવિઓ એક સમન સાહિત્ય પરંપરાના હોઈને તેમની વચ્ચે વિષય, નિરૂપણ અને રચનાશૈલી પર ઘણું સામ્ય હતું.
‘તરંગવતીની પ્રાચીન પ્રાકૃત સં. તરં.'ના કેટલાંક વ્યાકરણ રૂપ અને શબ્દપ્રયોગો પ્રાચીન જૈન પ્રાકૃતની કેટલીક લાક્ષણિકતાઓનું સ્મરણ કરાવે છે. આખ્યાતિક રૂપો : (૧) વર્તમાન પહેલા પુરુષ એકવચનનાં – સત્યય વાળાં રૂપે, જેમ કે વસ (ર૬૧, ૧૪૦૦), વાસ (૧૮૯૨),
ૐ (૨૫૨, ૨૬૪, (૮૭૬, ૧૨૫૨), સવં (૨૮૮),નીચે (૧૦૧), ૩પેવર (૭૪૮), $ (૩૬, ૮૧૮, ૧૦૧૩, ૧૪૪૨), ૩લ (૩૫૬, ૭૬ ૩), રૂછે (૭૮ ૬, ૧૫૦૭), ર૪ (૧૯૭૩), ' (૧૦૦૨), પાયે (૧૯૯૦), કુળ (૧૧૩૫), સમજુ છે (૧૨૦૦), વાં, (૧૪૯૧); (૨) પહેલા પુરુષ બહુવચનના –મુ પ્રત્યયવાળાં રૂપે : રામુ (૧૯૯૪), પુછામુ (૧૩૧૬), યાહાકુ (૧૦૭૩); (૩) અદ્યતન ભૂતકાળનાં વિવિધ રૂપે –સી, –ાછીય કે-હીય પ્રત્યયવાળાં, જેમકે - ૨. પાંચ ગાથાના જથમાંની આ બીજી ગાથા હાઈ ને “તરંગવતી'માં તે બીજેથી લેવાઈ હોવાને ઓછો સંભવ છે. તે પાદલિપ્તની જ રચના હોય.
3. • કવિદર્પણ : ૨, ૮, ૭ પરની વૃત્તિમાં પણ પાદલિપ્તની એક ગાથા ટાંકી છે. એ ગાથા ભેજના “સરસ્વતીકંઠાભરણુ (૩, ૧૫૩)માં અને અંશત: “સિદ્ધહેમ' (૮, ૧, ૧૮૭, ૮, ૩ ૧૪૨)માં કવિનું નામ આપ્યા વિના ઉદધૃત કરેલી છે. આ ગાથા “સં. તર"માં નથી.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૨
તરંગલેલા
જાય (૧૦૫, ૨૨૧, ૬ ૩૯, ૧૦૪૫), સર્ફસીય (૬૨૨), વિજાતીય (૭૩૦), ટૂછીય (૯૪૯, ૧૬૦૮), રાય (૧૧૩૨), છીય (૧૨૪૮), ઘછીય (૧૬૩૬); યાદી (૬૧૧), નાહીત ૭૫૪), માઢીય (૧૦૪૨); –ણ્ય પ્રત્યય વાળાં : માણીય (૪૬, ૩૦૫, ૧૩૭૭), માળીય (૧૬૯, ૨૭૮, ૬૪૩, ૧૧૭૮, ૧૩૮૧, '૫૯૬, ૧૬૦૦, ૧૬૦૪,) સાદી (૫૯૩, (૧૧૩૧), નદીય (૮૦૦), વાહીય (૮૬૭), નેફંય (૯૯૩), વંધી (૯૯૪), ચિંતન, (૧૧૦૬), ' ત્રકગીય (૧૧૬૪). મીર (૧૧૮૪). આ ઉપરાંત જાતિ (૧૩૧૨). આજ્ઞાર્થમાં મા સાથે ના (૭૯૬, ૯૩૫), માં મારીચ (૧૯૪૨); અઘતનનાં -સ્થા પ્રત્યય વાળા રૂપ : વિનિથિ (૧૧૫૭), આજ્ઞાથમાં માં માફ઼થા (૧૦૬૭); અદ્યતનનાં -હું પ્રત્યય વાળાં રૂ૫ (બીજા પુરુષ બહુવચનમાં): વાર્દૂ યુ (૧૨૩૫), વિડુિ (૧૬૨૪); (૪) શત્ ક્રિયાપદનાં રૂપઃ (ભૂતકૃદંતની સાથે) પહેલા પુરુષ એકવચનમાં નિ (૧૧૯, ૧૭૭, ૧૮૫, ૨૬, ૨૮૩, ૬૯ ૩, ૬૮૦, ૬ ૮૨, ૭૫૫, ૧૦૧૨, ૧૧૩૫, ૧૧૪૮, ૧૨૫૫, ૧૨૬૯ વગેરે); પહેલા પુરુષ બહુવચનમાં મેં (૨૦૧ ૧૦૫૫, ૧૦૫૬, ૧૦૮૬, ૧૧૫૭, ૧૨૨૬ વગેરે); બીજા પુરુષ બહુવચનમાં થ (મે ૨ વરિતુટ્ટા ૧૦૭૭).
(૫) વર્તમાનકાળનાં આભને પદી રૂ૫ (પહેલા પુરુષ એકવચનનાં ) : મ (૪૯), દે (૮૦), સમરે (૮૪), વળે (૮૪). (૬). -s સાથે ને વાળા સંબંધક ભૂતકૃદંત : નાળિયું ને (૭૫) અને તે જ પ્રમાણે ગાથા ૧૫૦, ૧૯૪, ૪૦૮, ૧૦૮૧,૧૨૯૦, ૧૪૭૩, ૧૪૭૯, ૧૫૦૯, ૧૫૩૪ વગેરેમાં, (૭) --ત્તા પ્રત્યય વાળા સંબંધક ભૂતકૃદંત : સિતાળ (૧૩૦), નિવેડતાળ (૭૬૨), વરિયાળ (૧૦૪૩). (૮), હેત્વર્થના –કે સાથે સા: ગાથા ૧૦૨૬, ૧૦૩૦, ૧૦૫ વગેરે. સાર્વનામિક રૂપમાં (પહેલ પુ. બહુ. વ.) અને મે (બીજે પુ. બહુ. વ.) નો પ્રચુર પ્રયાગ. (૯) સ્વાર્થિક –સા (કે–આ) પ્રત્યય; મુહુતા (૮૬૪, ૧૪૬૯), સયા (૧૪૯૨), ૪દુર (૧૩૮૪), પુત્રત્તરાયૅ (૧૪૬૪), યદુતરા (૧૪૮૧). (૧૦) વિશિષ્ટ શબ્દપ્રયોગો ઉજળા (૭૯), મળે (૧૫૭, ૯૫૦), વરિષ્ઠ (૧૭૩), મારુનિયે (૫૩૫), gયમાળી (૬ ૯૪), માળા (૬૪૦), માણ (૮૪૧), સામટ્ટ (૮૬૪), નિમિયા (૧૧૭૩) સોટ્ટ (૧૧૮૨), ડું (૪૪), તોય (૧૨), વાસણા (૯૫), ચિંદ્ધિ (૧૧૯૬), વિદેઢ (૧૩૧૨), વિદvv[ (૧૦૦, ૪૨૩, ૧૩૭૮), લિજિજિલળિયા (૧૦૮), Bય (૧૦૯), વંa (૧૪૨, ૧૪૫), fછઘર (૧૬૮), ૩૪ (૧૮૮), છાણિયાર (૧૯૬), ક્ષ (૨૧૨), ધ્રુજાઘર (૨૩૫, ૧૧૧૬), મામા (૨૩૮), રિમિય (૨૪૨, ૧૪૮૮), વોમિક્સ (૨૪૩), વિઢિયા (૨૫૪), મઠ્ઠ18 (૨૫૫), રેઢિાળી (૨૯૨), વિભુત્તિ (૨૯૬), નરઢિયા (૩૧૦), વઢમેહુય (૩૪૧), માસુય (૩૪૩), રીઢ઼ાય (૩૬૨), રિપ (૩૦૦, ૬૯૭), વોટ્ટ (૩૨૭), એવય (૪૬૪, ૮૫૯, ૧૨ પ૨), વરવરિયા (૪૭૦),
મિરઝા (૪૧), ૩ળ (૪૭૪), વોરાનિય (૪૯૨), સચિય (૧૯), વડિઝા (૫૫૨), ઢિ (૫૫૩), ૩યળ (૫૫૬), ૨ (૫૮૯), માસય (૬૮૩), પુષ્પારણ્ય (૬૮૯), વરણ (૬૯૬), અળાઇ દ૯૬), ઉમંગ (૬૯૭), મુહમકથા (૭૭), સંવBIR (૭૦૦), આવા (૮૬૧), મણ (૮૬૩), સિરિધર (૯૩૪), સુચા (૯૪૨, ૯૪૯ વગેરે), મરિ (૯૪૫), fપરિદ્ધિ (૯૪૫), ૩જી (૯૬૫), મત્તાત્રા (૧૦૦૩), વાઢિ (૧૦ ૦૪, ૧૦૪૦), (૧૦ ૦૪, ૧૩૯૩), નવમો ય (૧૯૧૨), પત્તી (૧૯૪૬), નિકા (૧૯૪૯), નિઘટ્ટ (૧૦૫૭), વૈરવ (૧૦૯૧), દ્રઢ
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
૨૦૧
(૧૦૯૫), વારī (૧૧૦૩), વેલ (૧૧૦૩), ગેસ (૧૧૫૮), નાગવલેમ (૧૧૬૭), વાયરૢારી (૧૧૭૫), તિયાસી (૧૧૮૮, ૧૧૮૯), વિહ્રાસ (૧૧૮૯), વસિષર (૧૨૦૧), ચુડ્ડી (૧૯૧૮), છાચથ (૧૨૩૬, ૧૨૭૧), વિવલન (૧૨૪૬), ગૌચર (૧૩૩૩), મથુરુ (૧૩૩૮), વન્ત્ર (૧૩૭૪), નેવ્વ (૧૩૭૫), વિદ્યય (૧૩૮૩), ત્તિ (૧૪૩૧), રિંછોજી (૧૪૬૮), નિષ્કુ (૧૪૮૨), મચ્છેq (૧૫૪૮), વ્યવસ (૧૫૬૧), નીફ (૨૦૧, ૪૩૭), નીમા (૧૧૫૧), નીતિ (૧૭૬), વીતિ (૧૩૪૮), 'તી (૫૪૮, ૧૨૦૧), તીમ (૧૬૨૧), રેત (૩૨૨, ૩૫૩), ફૈતિ (૪૫૦), બ્લ્યૂસર્ (૫૧૩), ૩fêતિ (૫૪૯, ૭૦૦), વેરૂ (૪૧૨, ૫૩૩), નેતિ (૧૨), અવયવતા (૨૯), નિયજ્ઞામિ (૮૧૩), નિતૃિ તા (૧૪૫૪) વગેરે.
‘તરગ વતી’ના સંક્ષેપમાં મળતાં આ લક્ષણામાંથી મુખ્ય મુખ્ય લક્ષણાને ડૅાફે વસુદેવવિટીની પ્રાકૃતમાંથી પણ તારવી બતાવ્યાં છે,૪ અને તેમને આધારે તેમણે તે ભાષાને ‘પ્રાચીન જૈન માહારાષ્ટ્રી' એવે નામે ઓળખાવી છે, કેટલાંક રૂપે! તા સમગ્ર પ્રાકૃત સાહિત્યમાંથી પ્રથમ વાર વયે હૂંડીમાં મળતાં હોવાનું તેમણે કહ્યું છે. હવે એ રૂપે। ‘તરંગવતી'માં પણ વપરાયેલાં હાવાનું આપણે જોઈએ છીએ. આ પ્રાચીન જૈન માહારાષ્ટ્રી, જ્યારે અર્ધમાગધી સાથે હજી જૈનની માહારાષ્ટ્રીનેા સંબંધ જળવાયેા હતેા અને પાછળના કથાસાહિત્યમાં જે અત્યન્ત રૂઢ શૈલીની એકધારી પ્રાકૃત મળે છે તેના વિરાધમાં મેલચાલની ભાષાનાં જીવંત રૂપાને પણ ભાષા હજી સ્વીકારતી હતી, તે કાળની પ્રાકૃત છે. આત્સ્ય પુર્વે હૂંડીને ઈસવી ચેાથી શતાબ્દી જેટલી કે તેથી પણ વધારે જૂની હેાવાનુ માને છે, વતુવેર્દિકી અને ‘તરંગવતી’ના ભાષાપ્રયાગાનું સામ્ય જોતાં ‘તર’ગવતી'ને પણ ઈસવીસનની આરંભની સદીમાં મૂકવાનુ અનિવાર્ય બને છે. વળી આપણી પાસે તે! ‘તરંગવતી'ના સંક્ષેપ ઉપરથી તારવેલુ તેના ભાષાપ્રયેાગાનુ ખડિત ચિત્ર છે. મૂળ કૃતિમાં તે પ્રાચીન પ્રભૃતના (અને દેશ્ય શબ્દોના) પ્રયેગાનું પ્રમાણ વિપુલ હેાવાનું આપણે સહેજે સ્વીકારી શકીએ.
‘તર‘ગવતી’ની અસાધારણ ગુણવત્તા
'તરંગવતી'ના સંક્ષેપ ઉપરથી આપણે મૂળ કૃતિની ગુણવત્તાનેા જે કન્યાસ કાઢી શકીએ છીએ તેથી તે ધણી ઊંચી કાટિની કલાકૃતિ હાવા વિશે, અને પાદલિપ્તની તેજસ્વી કવિપ્રતિભા વિશે કશી શકા રહેતી નથી. પ્રાચીન પરંપરામાં પાદલિપ્ત અને ‘તરગવતી'ની વારવાર જે ભારે પ્રશસ્તિ કરાઈ છે તેમાં કશી અતિશયેક્તિ નથી, ‘તર’ગવતી’લુપ્ત થયાથી પ્રાકૃત કથાસાહિત્યનું એક અણુમેાલ રન લુપ્ત થયું છે.
‘તર’ગવતી’નું કથાવસ્તુ પાતે જ ધણું હૃદયંગમ છે. સમૃદ્ધ નગરીના રાજમાન્ય નગરશેઠની લાડકી કન્યા, તારુણ્ય અને કલઃગ્રહણુ, શરદઋતુમાં ઉદ્યાનવિહાર, પૂર્વભવસ્મરણ, ચક્રવાકમિથુનનું પ્રણયજીવન, નિષાદકૃત્યથી ચક્રવાકની જોડીનું ખંડન, ચક્રવાકોનું અનુમરણુ, પૂર્વભવના પ્રણયીની શેાધ. એળખ, મિલન, પ્રેમીઓનું પલાયન, ભીલેા વડે નિગ્રહ, દેવીના
૪. તુર્નિંગ આત્સ્યા, ધ વસુદેવહિણિડ, અ સ્પેસિમેન એવ આચૂક જન-માહારાષ્ટ્રી’ બુલેટિન ઓવ ધ સ્કૂલ એવ એરિએન્ટલ સ્ટડિઝ, ૮, ૧૯૩૬, પૃ. ૩૧૯-૩૩૩. આ લેખના મુખ્યાંશના ગુજરાતીમાં તારણ માટે જુએ ભાગીલાલ સાંડેસરાના મુદ્દેŕદ્દે જૈને અનુવાદ, ભૂમિકા, પૃ
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૪
તદગલોલા "
પશુબલિ બનવું, અણધાર્યો છુટકારો, સ્વજનો સાથે પુનર્મિલન તથા વૈરાગ્ય અને દીક્ષા, અહણના લાક્ષણિક જન ઉપસંહાર--આ પ્રકારની ઘટના સામગ્રીની ઉત્કટ રસાવહતા સ્વયં પ્રતીત છે. વિવિધ સ્થાને ઘટના પ્રવાહમાં આવતા અણધાર્યો વળાંકે કથાકૌતુકને પોષે છે. ઉત્તરકાલીન સાહિત્યમાં આ કથામાળખું (કે તેના વિવિધ ધટકા) અનેક કૃતિઓમાં વારંવાર પુનરાવર્તન પામ્યાં છે તેથી પણ તરંગવતી'ના કથાનકની લોકપ્રિયતા પ્રગટ થાય છે. કથા તરંગવતીની આત્મકથા રૂપે પ્રસ્તુત કરીને અને પૂર્વભવના વૃત્તાંતથી ચમત્કારકતા સાધીને પાદલિપ્ત વસ્તુસંવિધાનની સારી કુશળતા દાખવી છે. જો કે પૂર્વજન્મની વાતનું ત્રણચાર વાર થતું પુનરાવર્તન (બંદિનીને કહેતાં, વ્યાધની આત્મકથામાં, ચિત્રવર્ણનમાં વગેરે) સ વિધાનનો કાંઈક અંશે ગંભીર દેષ લેખાય, પણ મૂળ કથામાં તેનું સ્વરૂપ અને પ્રમાણ કેવું હશે તે અંગે આપણે કશું ચોક્કસ જાણતા નથી.
તરંગવતીનું અત્યંત સંવેદનશીલ, સંસ્કારસમૃદ્ધ અને પ્રગ૯ભ વ્યક્તિત્વ સથગ્ર કથાનકમાં તેના પ્રાપદ અને ચાલક તત્વ તરીકે વ્યાપી રહ્યું છે. પાદલિપ્તના જેવી પાત્રની સૂક્ષ્મ અને પ્રબળ રેખાએ અંકિત કરવાની, કથાવસ્તુ ની ક્ષમતા વાળા અંશાને પારખીને બહલાવવાની અને ભાવવાહી નિરૂ પણ તથા વાસ્તવિક તેમ જ આલંકારિક વર્ણનની શક્તિ એક સાથે પ્રાકૃત કે સંસ્કૃત કથા સાહિત્યમાં ઝાઝી જોવા મળતી નથી. અનેક સ્થળે
વિક જીવનના સંપશે ‘તરંગવતી'ને જે જીવંતપણું અધ્યું છે તે પણ ઉત્તરકીન સંસ્કૃતપ્રાકૃત સાહિત્યમાં અત્યંત વિરલ બન્યું છે. ‘તરંગવતીને પાદલિપ્તનું એક અદભુત અને અમર સર્જન કહેવામાં જ તેનું ઉચિત મૂલ્યાંકન રહેલું છે.
વસ્તુસંવિધાન, પાત્રચિત્રણ, ભાવનિરૂપ (ચક્રવાકીનો વિલાપ, તરંગવતીની વિરહવેદના, નૌકામાં નાઠા પછીના તરંગવતીના મનભાવ વગેરે) અને પરિસ્થિતિઆલેખનની કુશળતા ઉપરાંત “ તરંગવતી'માં પ્રકટ થતી પાદલિપ્નની વર્ણનશક્તિ અને શૈલી સામર્થ્ય પણ તેને એક મૂર્ધન્ય સાહિત્યકાર તરીકે સ્થાપે છે. સાદીરૂપે તરંગવતી, તેનું બાય, શરદઋતુ, ઉદ્યાનયાત્રા (પ્રયાણ, ઉદ્યાન, સપ્તપર્ણ. બ્રમરબાધા, સરોવર, ચક્રવાકો), ગંગા, ચક્રવાકમિથુનનું પ્રાયજીવન, કોમુદી મહોત્સવ, ચિત્રપટ્ટ, ચેરપલી, ગ્રામીણ જીવન, નગરયાત્રા વગેરેના વાસ્તવિક, જીવંત, કલ્પના પંડિત ચિત્ર કથાના ઉપલબ્ધ સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપમાં પણ ઘણી સુંઘતા ધરાવે છે, તે મૂળ કથાની વર્ણનસમૃદ્ધિ કેવી હશે તેની તે અટકળ જ કરવાની રહે છે.
તરંગવતીના અલંકારો આયાસમુક્ત અને મૌલિક કલ્પનાના સંસ્પર્શવાળા હોઈને અનેક સ્થળે ચા રતાના પિષક બને છે. ઉપમા, રૂપક, ઉલ્ટેક્ષા, સ્વભાક્તિ વગેરેના સંખ્યાબંધ ઉદાહરણોમાંથી અનેક સ્મૃતિમાં જડાઈ જાય તેવાં હોઈને પાદલિપ્તની સૂક્ષ્મ સૌદર્યદષ્ટિની તથા સાહિત્યિક પરંપરા સાથેના જીવંત અનુસંધાનની દ્યોતક છે. યમક અને અનુપ્રાસના વિષયમાં કવિ સિદ્ધહસ્ત હોવાનું “સં. તરં, ' ઉપરથી પણ સહેજે જોઈ શકાય છે. આરંભની ૭૦ ૦ ગાથાઓ માંથી ૧૨, ૧૭, ૨૧, ૩૧, ૩૪, ૩૬, ૪૦, ૫૦, ૮૯, ૯૩, ૯૪, ૧૦૧, ૧૦૬, ૧૧૯, ૧૩૬, ૧૩૯, ૧૪૯, ૧૭૩, ૧૮૪, ૧૮૫, ૧૮૯, ૧૯૦, ૧૯૮, ૨૧૧, ૨૨૮, ૨૩૦, ૨૩૨, ૨૩૩, ૨૩૭, ૨૩૮, ૨૩૯, ૨૪૨, ૨૫૯, ૨૭૬,
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
હરાલા
૨૫, ૩૩૦, ૩૩૪, ૩૩૭, ૩૬૧, ૩૭૩, ૩૭૫, ૩૮૦, ૩૮૧, ૩૮૭, ૩૯૩, ૪૪, ૪૪૯, ૪૫૧, ૪૫૫, ૪૫, ૪૬૭, ૪૮૧, ૪૮૭, ૫૦૨, ૫૪૧, ૫૪ર. ૫૪૬, ૫૪૭, ૧૪૮,૫૭•,
જ, પ૭૬, ૫૮૬, ૬૨૨, ૬૩૩, ૬૯૫ અને ૬૯૬ એમ ૬૮ જેટલી ગાથા એમાં થમક કે અનુપ્રાસ અલંકાર છે. તે ઉપરથી “તરંગવતી'ની રૌલીનું અનુમાન થઈ શકરો. અને આમ છતાં, કૃતિમાં અલંકારપ્રચુરતા, સમાસપ્રચુરતા કે પાંડિત્યને જે કશે વરતાતો નથી એ હકીકત પાદલિપ્તની ઓચિત્યદષ્ટિ પ્રગટ કરે છે.
તiાવતીના સંક્ષેપ તરંગવતીના બે સંક્ષેપમાંથી અહીં મુખ્ય કૃતિ તરીકે આપેલા મોટા સંક્ષેપ (“સંપિત્ત તરગવઈ-કહ')નો કર્તા કોણ છે તે બાબત અસ્પષ્ટ અને સંદિર છે. તેની અંતિમ ગાથા, જેમાં કેટલાંક નામને ઉલેખ છે, તેને છંદ ભ્રષ્ટ છે, અને તેથી તેના મૂળ પાઠ અંગે શંકા રહે છે. તેમાં હાયપુરીય ગ૭ના વીરભદ્રસૂરિના શિષ્ય નેમિચંદ્રગણીને અને કઈક ‘જસ'ને નિર્દેશ છે. જૈન ગ્રંથાવલી' અનુસાર કર્તા તરીકે નેમિચંદના શિષ્ય યશસેન છે, પરંતુ ગાથાના શબ્દોમાંથી આ અર્થઘટન સમર્થિત કરવા આડે ઘણી મુશ્કેલી છે. અને ત્રિદિયાનો સ્વાભાવિક અર્થ લખેલી હોવાથી જશ્ન એ લહિયાનું નામ હોવાને વધુ સંભવ છે. જે તક્ષ સીસને બદલે સરસ તક્ષ એમ મૂળ પાઠ હોવાનું માનીએ તે છંદની અશુદ્ધિ દર થાય છે, અને જે અર્થ એવો ઘટાવીએ કે સંક્ષેપની આ પ્રતિ વીરભદ્રસૂરિના શિષ્ય નેમિચંદ્રગણીને માટે જસ નામના લહિયાએ લખી છે (એટલે કે આ ગાથા પણ લહિયાની રચેલી છે) તો એ અર્થઘટન વ્યાકરણ અને વાકષરચના સાથે સુસંગત છે. મા વાત સ્વીકાર્ય લાગે તો “સં.ત.ને કર્તા અજ્ઞાત હોવાનું માનવું પડશે,
“સંત”ના સમય બાબત પણ કશું નિશ્ચિતપણે કહી શકાય તેમ નથી. અંતે જેનો નિર્દેશ છે તે નેમિચંદ્ર અને ધનપાલકૃત ‘ઉસભપંચાસિયા પરની અવસૂરિના કતાં નેમિચંદ્ર એ બંને ને એક જ હોય તો “સં.ત. 'ને દસમી શતાબ્દીના અંત પહેલાં મૂકી શકાય." સંક્ષેપ પ્રાકૃતમાં જ છે તે હકીકત ૫ણ મુકાબલે તેના વહેલા સમયની સમર્થક છે. રૂ૫વિજયજી જૈન ભંડારની સં.ત.”ની હસ્તપ્રતમાં ૯મા પત્રના પહેલા પાને (સંપાદિત પાઠની ૨૩૧મી ગાથાના પાઠમ) સમવાળા શબ્દમાંનો ૬ વર્ણ અગિયારમીઆરમી શતાબ્દીની દેવનાગરીની જેમ ઉપર બે મીઠાં અને નીચે નાની લકીર-એવા રૂપે લખાયેલું છે તે પણ સૂચવે છે કે એ પ્રતિના આધાર તરીકે બારમી શતાબ્દી લગભગની કંઈ પ્રત હેવી જોઈએ. આપણું એ સદ્ભાગ્ય છે કે આ સંક્ષેપકારે કેવળ યાતવ પૂરતો સંક્ષેપ મર્યાદિત ન રાખતાં મૂળના વર્ણન અને ભાવનિરૂપણવાળા કેટલાક અંશ પણ આપવાનું ઉચિત માન્યું, જેથી કરીને પાદલિપ્તની કલ્પનાશક્તિ અને શબ્દપ્રભુત્વની અમૂલ્ય વાનગી આપણે માટે બચી શકી. ૫ કરતૂરવિજયગણી (પછીથી વિજય કસ્તૂરસૂરિ) વડે સંપાદિત અને ૧૯૪૪માં નેમિ વિજ્ઞાન ગ્રંથમાલાના
નવમા રત્ન તરીકે પ્રકાશિત સંસિલ-તરંગવા (તરંગોઢા)ની પ્રસ્તાવનામાં પાદલિપ્તસૂરિ વિશે સંક્ષિપ્ત માહિતી આપેલી છે, તાવતીને લગતા પ્રાચીન ઉલ્લેખ નોંધ્યા છે, સંપિત્ત તાવના કર્તુત્વની ચર્ચા કરી છે, શહેરમાં આવતી તાંબર દાન પણ થોડાક પરિચય આપેલો છે અને તળવતીને લગતા વર્તમાન સમયમાં થયેલા કાર્યને પણ નિર્દેશ કરેલો છે.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૬
તરંગલાલા ભદ્રેશ્વરની “ કહાવલી માં આવેલી “તરંગવાઈ કહા ” અહીં પરિશિષ્ટમાં આપેલ છે. કહાવલીમાં પ્રદ્યોત, શિવા, જયેષ્ઠા ને ચેલણની કથા પછી તરંગવતીની કથા એમ કહીને આપેલી છે કે ચેલણાની જેમ તરંગવતીને પણ તેનો પતિ ચેરીછૂપીથી પરણેલો. કથાને અંતે વિધાન છે કે “કૂણિક અને ઉદયનને રાજ્યકાળમાં થયેલી તરંગવતીની રમ્ય અને ભદ્ર કયા, જે ભદ્રશ્વરસૂરિએ રચેલી છે, તે સમાપ્ત થઈ. આ ઉપરથી વાચકને એવું સમજાય કે તરંગવતીની કથાનું વસ્તુ લઈને ભદ્રેશ્વરે સ્વતંત્ર રચના કરી છે, પણ હકીકતે તો આ પાદલિપ્તની ‘તરંગવતી'ને જ સક્ષેપ છે. “રાં તને મુકાબલે “ભ.ત. ચોથા ભાગની (આશરે સાડા ચારસો ગાથા) છે. “સંત.'માં નથી તે કેટલેક કથાના ભાગરૂપ અંશ “ભ.ત.'માં છે. તે જોતાં ભદ્રેશ્વરે “સં.ત.થી સ્વતંત્રપણે સંક્ષેપ કરેલો હોવાનું માની શકાય. વળી કેટલાક પાઠભેદ હોવાથી ભદ્રેશ્વર પાસે જુદી પરંપરાની હસ્તપ્રત હોવાનો સંભવ ખરો. * ભ.ત. મૂળના કયામુત્રને જાળવતો સામાન્ય સંક્ષેપ છે. વન અને વિગતોની સાથે મોટા ભાગનું કાવ્યતત્ત્વ પણ તેમાંથી ચળાઈ ગયું છે. ભદ્રેશ્વરના સમય બાબત મતભેદ છે, પણ તે અગિયારમી શતાબ્દીથી અર્વાચીન નથી જણાતા.૬
'સંપાદિત પાઠનો આધાર કસ્તુરવિજયજીએ પિતાના સંપાદન માટે જે પાંચ પ્રતે ઉપયોગમાં લીધેલી તેમાંની ત્રણ એક પરંપરાની અને બે બીજી પરંપરાની હોવાનું નિવેદનમાં જણાવેલું છે. પહેલા જૂથની જૂની અને મૂળભૂત પ્રત પાલિતાણાના અંબાલાલ ચુનીલાલ જ્ઞાનભંડારની લેખન સ વત વિનાની (પણ અટકળે અઢારમી શતાબ્દીના) પ્રત છે. બાકીની બે તેના ઉપરથી તૈયાર કરેલી હોવાનો સંભવ ઉપર્યુક્ત નિવેદનમાં વ્યક્ત કર્યો છે. અહીંના પાઠ માટે મેં પાલિતાણાની ઉક્ત પ્રતની ફેટ-નકલને ઉપયોગ કર્યો છે, અને સૂરતના જૈનાનંદ પુસ્તકાલયના ભંડારની પ્રત આ પ્રતની જ નકલ હોવાની ખાતરી કરી છે. બીજા જૂથની પ્રતેમાંથી ડહેલાના ઉપાશ્રયની પ્રત પણ મેં ઉપયોગમાં લીધી છે. પાલિતાણાવાળી પ્રતથી એ જુની જાય છે, તેમ છતાં બંને પ્રતને. પાઠ અત્યંત સમાન છે, અને “ સંત. 'ની ઉપર્યુક્ત સઘળી પ્રતો કોઈ એક જ હસાપ્રત ઉપરથી તૈયાર થયેલી હોવાનું નિશ્ચિત છે. એ મૂળ પ્રતને લહિયો પણ કાચ હોય અને તેણે નકલ બેદરકારીથી તૈયાર કરી હોય (કેટલાક અક્ષરાને સંભ્રમ. કેટલીક ગાથાએ નકલમાં છુટી ગયેલી, વગેરે ). ઉપયોગમાં લીધેલી પ્રતોમાંથી ડહેલાના ઉપ પ્રયવાળી પ્રત વધુ વિશ્વાસપાત્ર છે, અને તેને લહિયે ઘણો અણઘડ હોવા છતાં તેની આધારભૂત પ્રત બારમી શતાબ્દી આસપાસની હોવાનો સંભવ છે કે અહીં તેને જ આધારે પાઠ આપેલો છે. કઈ પાઠાંતરો નથી; જે કઈક સ્થળે પાઠાંતર હોવાનું લાગે છે, ત્યાં પણ તે આધારભૂત પ્રતને લહિયે સરખો વાંચી ન શકયો તેનું, અથવા તો લહિયાની ભૂલનું કે લેખનપ્રસાદનું પરિણામ જણાય છે. " કસ્તૂરવિજયજીએ પાલિતાણાવાળી પ્રતને મુખ્ય આધાર તરીકે રાખી દેવાનું જણાય છે. ડહેલાના ઉપાશ્રય વાળી પ્રત કરતાં એ પ્રતનો લહિયો ઘણે વધુ બેદરકાર અને અણઘડ છે, ૬ ૨૩ઘનમાપુરિલવરિય (સં. અમતલાલ ભેજક, ૧૯૬૫), પ્રસ્તાવના. પૃ. ૪૧. ૭ જુઓ ઉપર દિપણુ ૫,
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
૨૮૭
તેથી તેમાં અનેક સ્થળે મૂળના અક્ષરેા, શબ્દે અને મામી ગાથાએ પગુ પડી ગયેલી છે. વષ્ણુ શ્રમનું પ્રમાણુ પણુ ખીજી પ્રત કરતાં એમાં ઘણું જ મેોટું છે, તે પ્રાનું વર્ચુન નીચે પ્રમાણે છે :
૧. ઢાશીવાડાની પોળ(અમદાવાઢ)માં આવે! ડહેલાના ઉપાશ્રયના રૂપવિજયજી જૈન ભંડારની પ્રત,
માપ ૨૬।।×૧૧ા; હાંસિયા : બાજુના ૨૫, ઉપર-નીચેના ૧૫ થી ૨. મેટા સ્વૈચ્છ અક્ષરે. આ પ્રત તેમ જ પાલિતાણાવાળી પ્રત ઉપરથી તેમની આધારભૂત પ્રતની કેટલીક મહત્ત્વની લાક્ષણકતાઓનું અનુમાન કરી શકાય છે. મૂળ પ્રતમાં ગાથાના પૂર્વ દલ તેમ જ ઉત્તર દલના પ્રથમ બાર માત્રાના ખંડ પછી સામાન્ય નિયમ તરીકે દંડ મૂકેલે હોવાનું જાય છે. એ દડને અનેક વાર આ પ્રતના (તેમ જ પાલિતાણાવાળી પ્રતના) લહિયાએ કાં તે। આગલા વર્ષોંના કાના તરીકે, અથવા તેા પાછલા વર્ષોંની પદ્મિમાત્રા તરીકે વાંચી છે. ખીજું, મૂળ પ્રતમાં મૂન્ય, દંત્ય અને એય પૂવી નાસિકય વ્યંજન જ્યાં ખીજા વ્યંજન સાથે સંયુક્ત હોય ત્યાં તે સામાન્યત; પ્રાકૃત પ્રામાં જોવા મળે છે તેમ પૂવી' વ પર અનુસ્વાર મૂકીને નહીં, પણ વર્ગોનુનાસિકથી (જેમ કે ૩, રત. ૧, ૫, ૧, ૧, શ્મ) દર્શાવાયા હોવા જોઈએ. આ પ્રતમાં તેમ જ પાલિતાણાવાળી પ્રતમાં અનેક સ્થળે મૂળની આ લાક્ષણિકતા જળવાયેલી છે. કેટલીક પ્રાચીન પ્રાકૃત પ્રતિઓમાં આ પ્રથા પણ હશે (વયંભૂત કૃત સ્વયંમૂરની વડાદરાવાળી હસ્તપ્રતમાં પણ લેખનની આ લાક્ષણિકતા છે). અને વર્ગાનુનાસિક લખવાનું પદ પૂરતું મર્યાદિત નથી, પદાંતે અનુસ્વાર હોય ત્યાં પણ કેટલીક વાર તેને બદલે પાછળના વ્યંજનતા વતે નાસિકય વ્યંજન (સયુક્ત રૂપમાં) લખેલે છે. દસ દસ ગાથા પછી ગાથાસંખ્યા દર્શાવતા ક્રમાંક મૂકેલા છે. ૮૦ ગાથા સુધી ક્રમાંક ખરાખર આપેલે છે. ૯૦મી ગાથાને ભૂલથી ૮૦ને ક્રમાંક આપેલે છે. આ ક્રમ ૪૫૦ ગાથા સુધી ચાલ્યેા આવે છે. તે પછી ક્રમાંક આપવામાં એક ગાથાની ભૂલ થયેલી છે અને સોંપાદિત પઠની ૪૫૯મી ગાથાને ૪૫તા ક્રમાંક આપેલે છે. ૯૩૮ અને ૯૪૦ ગાથા વચ્ચેના ત્રુટિત પાઠમાં, તથા ૧૧૨૪ અને ૧૧૨૬ ગાથા વચ્ચેના ત્રુટિત પાઠમાં, અહીં માન્યું છે તેમ એકએક નહીં, પણુ અમ્બે ગાથાઓ હાવી જોઈએ, તથા ૯૪૭મી ગાથા પછી એક ગાથા મુદ્રિત પાઠમાં ભૂલથી રહી ગઈ છે (એ પાછળ શુદ્ધિપત્રમાં આપી છે)— આ ઉપરથી હિસાબ લગાવતાં કુલ ગાથા સ ંખ્યા, નવ ગાથાની ભૂલને કારણે, પ્રતેાની ૧૬૩૪ને બલે ૧૬૪૩ થશે.
પ્રતના લહિયાએ ( અથવા તેા તેની આધારભૂત પ્રતના લહિયાએ કેટલાક અક્ષરે! વાંચવામાં ભૂલ કરેલી અને તેથી મૂળના કેટલાક અક્ષરાને બદલે પ્રતમાં ભળતા જ અક્ષરે મળે છે. આ પ્રકારની ગરબડ પણ નિયમિતપણે નહીં, પણ પ્રબળ વલણ તરીકે હાઈને કેટલેક સ્થળે અમુક અક્ષર સાચી રીતે, તે અન્યત્ર ખેાટી રીત વહેંચાયેલા છે. આ ઉપરાંત ગાથા, પ ક્તિ, પંક્તિખંડ કે શબ્દ છેાડી દેવાતુ વલણ અનેક વાર જોવા મળે છે. અક્ષર, અનુવાર, માત્રા, પડિમાત્રા, કાને કે હસ્ત વરડુ લખવા રહી ગયાં છે. અક્ષર, અનુસ્વાર કે કાને વધારાને છે. અનુસ્વારને માત્રા તરીકે, માત્રાને અનુસ્વાર તરીકે, કાનાને દંડ તરીકે, પશ્ચિમાત્રાને પૂવતી અક્ષરના કાના તરીકે, અંત્ય એકવડા દંડને કાના તરીકે
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
તબલાલા અને બેવડા દંડને ન તરીકે વાંચ્યા છે. દીઘને સ્થાને કવચિત હસ્વ મળે છે. કવચિત દીધી
નું ચિહ્ન કાના તરીકે વંચાયું છે. તો કવચિત ને સ્થાને શું મળે છે. બેવડા વ્યંજનને એકવડ લખવાનું વલણ પણ પ્રબળ છે. નીચે વ્યાપકપણે જે જે અક્ષરને સ્થાને બીજા અક્ષર પેટી રીતે વંચાયા છે તેની યાદી આપી છે. આમાં ઘણે અંશે તેથી ઊલટું પણ જોવા મળે છે. (એટલે કે વને સ્થાને તેમ જ ને સ્થાને ૧ વગેરે). મૂળ અક્ષર તેને સ્થાને મળતો અક્ષર મૂળ અક્ષર તેને સ્થાને મળતો અક્ષર
ન, તે, ત, મ
છે, હવ, ત , , તું
૨, ૩, હું
11
A
A
A
ર :
A
A
ના
A
ત, મ
A
1
= 4
A
મ, ૧, ૨, ત, , ,
?
ત્ય, જવ, કર
,
as a 3 વ ા ભ તo બ લ લૂ વ્ર ય લ ક ર , વ શ ા.
ળ
શું
ક્ય
લ
ગ, ज्श
, , , સ ૧, ૨, ૬, હૃા
લ
-
શ
woor
વ
શ
૨, ૫, ૬, ૫, ૬, ૨, ૩, ૨ च्च, ज्ज મ, મ ૨, ,
*
૫
આમ
૩, મો.
ऽह
અમદાવાદના સદુગત કેશવલાલ પ્રેમચંદ મોદીએ જર્મન વિદ્વાન હેમન યાકોબીને તરંગોઢાની જે પ્રતને કેટલોક ભાગ મોકલેલો તે યાકેબીએ એ લોમાનને સાંપે ને તેના પરથી તથા પછી મનિ જિનવિજયજીએ જે બાકીના ભાગ મેકલ્યા તેના પરથી માને ૧૯૨૧માં યુનિચંમાંથી તરંગોરાને જર્મન ભાષામાં અનુવાદ પ્રકાશિત કર્યો હતે..
erat sila's 3 Die Nonne-Ein reuer Renar aus dem alien Irdien (2a : “સાળી-પ્રાચીન ભારતની એક નવતર નવલકથા').
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯
તરંગલાલા
તેના આધાર તરીકે સંભવતઃ પાલિતાણાવાળી પ્રત (કે તેના પરથી થયેલી નકલ) હતી. પ્રત અત્યંત ભ્રષ્ટ હોઈને અનુવાદમ લેમાનને અનેક સ્થાને ગાયને ભાવાય આપીને ચલાવવું પડયું છે. સદ્દગત મુનિ જિનવિજયજીને ૧૯૨૧ અને ૧૯૨૨માં લખેલા પત્રોમાં
માને તરંગોઢાની પોતે વાપરેલી પ્રામાં હજારો ભૂલ હોવાના નિર્દેશ કરીને બીજી પરંપરાની કાઇક હસ્તપ્રત ભંડારોમાંથી શોધી કાઢી મોકલાવવા માટે વારંવાર અનુરોધ
અત્યંત મહત્વની કૃતિને મૂળ પ્રાકૃત પાઠ પણ પ્રકાશિત કરવાનો હતો. પૂરતો સંભવ હતો કે જે તેમને ડહેલાના ઉપાશ્રય વાળી પ્રત ઉપલબ્ધ થઈ હેત તો તેમણે મૂળ પાઠ પણ પ્રકાશિત કર્યો હત. ૨. શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી પેઢી (પાલિતાણુ) પાસેના શેઠ અંબાલાલ
ચૂનીલાલ ભંડારની પ્રત.
આ પ્રતની લા. દ. ભારતીય વિદ્યા સંસ્કૃતિમંદિરના સંગ્રહની (સૂચિ ક્રમાંક ૭૩૩૬(૨) ફોટોસ્ટેટ ઉપયોગમાં લીધી છે. મૂળ પ્રતમાં ૫૩ પત્રો છે. પત્રદીઠ લગભગ ૧૩ ૫ક્તિ અને પંક્તિદીઠ આશરે ૪૦ અક્ષર છે. અંતે ૨૦૦૦ ગ્રંથાચ હેવાને નિર્દેશ છે. હાંસિયામાં “તરંગલેલા' નામ ઘણું પા પર લખેલું છે. ઘણીખરી લેખનની લાક્ષણિકતાઓ પ્રત નં. ૧ પ્રમાણે છે. પરંતુ પ્રતને લહિયો વધુ બેદરકાર અને કાચા ભણતરવાળો હેવાનું જણાય છે, કેમ કે અમદાવાદવાળી પ્રતની તુલનામાં અક્ષરસંભ્રમ, ભુલાયેલા અક્ષરોને શબ્દો વગેરે ભૂલનું પ્રમાણ વધારે છે.
આ બે પ્રતા ઉપરાંત જઠ્ઠાવી માં મળતા સંક્ષેપની સમાન ગાથાઓને પણ કેટલાંક સ્થાનના પાઠ નિર્ણય માટે ધ્યાનમાં લીધી છે. ભદ્રેશ્વરના સંક્ષેપને અહીં પરિશિષ્ટમાં આપેલા પાઠ માટે આધાર નીચે દર્શાવ્યો છે.
૩. ભદ્રેશ્વરકૃત વસ્ત્રોમાંથી ઉદ્ભૂત તાવને સંક્ષેપ
#ારીમાં પ્રદ્યોત, શિ, સુરેઠા, ચેલણા અને મહેશ્વરની કથાઓ પછી, “ચેલણાની જેમ તર ગતીને છરીથી નસાડી લઈ જઈને પરણવામાં આવેલી. તેથી તરંગ કહેવામાં આવે છે, તે હવે સાંભળે', એવી પ્રસ્તાવના સાથે તાવનો સંક્ષેપ આપે છે. કથાની સમાપ્તિ પછી આ પ્રમાણે કણિક અને ઉનના રાજકાળમાં ઉદભવેલી તરંગવતીની રમ્ય અને ભદ્ર કથા કે જે ભદ્રશ્વરસૂરીએ રચેલી છે તે સમાપ્ત થાય છે' એવો નિર્દેશ છે.
ભ.ત.નો પાઠ અહીં પરિશિષ્ટમાં (પુ. ૨૩૧- ૨૫૮) આપેલ છે. આશરે ૪૨૫ ગાયા જેટલું પ્રમાણ છે, ૨૪૬મી ગાથા પછી, ૩૩૮મી ગાથા પછી અને વિશેષ તો ૩૬૮મી ગાથા પછી પાઠને થોડો થોડે અંશ ત્રુટિત છે.
પાઠ માટે આધાર તરીકે વડોદરાના પ્રવર્તક કાંતિવિજયજીના ભંડારની ૧૯૮૦ ક્રમાંક વાળી દાઢીને પ્રતનો આધાર લીધે છે. આ પ્રત પાટણ વાળી તાડપત્રીય પ્રતની જ નકલ ૯. આ ઉપરાંત આ પ્રતે ઉપરથી અર્વાચીન સમયમાં તૈયાર કરેલી કેટલીક નકલે છે—જેમ કે રસૂરતના
જનાદ પુસ્તકાલયની તથા લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરના જ્ઞાનભંડારની પુણયવિજયાદિ સંગ્રહની કમાંક ૭૦૬ અને ૧૦૦૩૦ વાળી પ્રતો. પણ પાઠ નિર્ણચં માટે તેમની કશી ઉપયુક્તતા નથી.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલેલા હોવાનું જણાય છે. તેમાં તરંવતનો પ્રારંભ પત્ર ૧૪૪ પરથી થાય છે. પાકને સંબંધ પત્ર ૧૪૯૪ની ઉપાંત્ય પંક્તિથી તૂટે છે. તે પછી વાવને કાઈક બીજો અંશ જોડાઈ ગયા છે. તરંગવતીનું અનુસંધાન તે પત્ર ૧૨૬ ઉપર મળે છે. ત્યાંથી પાછી શરૂ થઈને કથા પત્ર ૧૨૯હના મધ્યમાં પૂરી થાય છે.... ( સગત મુનિ જિનવિજયજીએ આ પ્રત જેસેલી અને તેમણે પાઠ જ્યાંથી તૂટે છે ત્યાં તેનું કયા પત્ર પર અનુસંધાન છે તેની નોંધ મૂકેલી છે.)
પાછળથી પાટણના ભંડારની મૂળ તાડપત્રીય પ્રત પણે ઉપયોગ માટે મળી શકી (સંધવી પાડાના ભંડારની એ પ્રત સંવત ૧૪૯૭માં લખાયેલી છે.)
સરખામણી કરતાં જણાયું કે વડાદરા વાળી નકલ પુર્ણપણે તેના મૂળને વફાદાર છે, પાટણની પ્રતનાં પણ તવતીને પાઠ વંડીદરના પ્રત પ્રમાણે જ વચ્ચેથી તટેલે છે અને અન્યત્ર સંધાય છે. પ્રત ઘણી જૂની અને તાડપત્રની હોવા છતાં અનેક સ્થળે પાઠ ભષ્ટ છે. અક્ષરો વચ્ચે ગરબડ, અનુસ્વારનું ઠેકાણું નહીં, કયાંક અત્રર પડી ગયો હોય તો કયાંક વધારાને હોય આવી બધો કચાશે તેમાં જોવા મળે છે.
હસ્તપ્રતોમાં સતવતીનો પાઠ કેટલો ભષ્ટ છે તેને ખ્યાલ અહી: પૂ. ૨૫૯-૨૭૨ ઉપર આપેલા ભ્રષ્ટ પાઠે પરથી મળી રહેશે. અનેક સ્થળે શુદ્ધ પાઠની અટકળ કરવાની રહે છે. કેટલાંક સ્થળે પાછળથી પાઠશુદ્ધિ સૂચવતા તેવાં સ્થળાનો પણ શુદ્ધિ પત્રમાં સમાવેશ કરી લીધું છે. મુદ્રણની અશુદ્ધિ ગણી રહી ગઈ છે, જે માટે પાઠકની ક્ષમા માગલાની છે.
ઋણસ્વીકાર
તરંગોત્રાના પ્રસ્તુત સંપાદનકાર્યમાં વિવિધ રીતે સહાયભૂત થવા માટે હુ’ નીચેની યક્તિઓ અને સંસ્થાઓ પ્રત્યે મારી આભારની ઊંડી લાગણી અહીં વ્યક્ત કરું છું :
ટહેલાના ભંડારની હસ્તપ્રતનો ઉપયોગ કરવા દેવા માટે તે ભંડારના વ્યવસ્થાપકૅ પ્રત્યે અને તે પ્રતને પત્તો લગાડીને સુલભ કરી આપવા માટે શ્રી જેસિંગભાઈ ઠાકર પ્રત્યે; તરંગોઢાની અન્ય પ્રતો માટે જેના કંદ પુસ્તકાલય (સૂરત) પ્રત્યે અને લા દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિર પ્રત્યે; ભદ્રેશ્વરની તફાવતની અન્ય પ્રતનો ઉપયોગ કરવા દેવા માટે પ્રવર્તક કાંતિવિજયજીના ભંડારના વ્યવસ્થાપક પ્રત્યે અને તે પ્રત મેળવી આપવા માટે શ્રી લક્ષ્મણભાઈ ભોજક પ્રત્યે; ગ્રંથ પ્રકાશિત કરવા માટે લા. દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરના અધ્યક્ષ ડે. નગીનદાસ શાહ પ્રત્યે તથા મારા મિત્ર પ્રા. દલસુખભાઈ માલવણિયા પ્રત્યે; મુદ્રણ વેળા વિવિધ રીતે અનુકળ થવા માટે સ્વામીનારાયણ મુદ્રમંદિરના શ્રી કે. ભીખાલાલ ભાવસાર પ્રત્યે.
હરિવલ્લભ ભાયાણી
અમદાવાદ ફેબ્રુઆરી ૧૯૭૯
૧૦. કસરવિજયજી ની આવૃિતની પ્રસ્તાવનામાં નહીં.૨.. કાપડિયાએ gવસ્ત્રોના આપેલા તાવના
સંક્ષેપ વિશ કર્યો છે (પૃ.૧૮) અને ગ્રંથપાઠને અંતે ભ. ત.ની છેલી બે ગાથા ઢાંકી છે. ૧૧. જુએ દલાલ અને ગાંધી સંપાદિત “પાટણ કેટેલાગ ઐવિ મનસ, ૧૭૩, ૫. ૨૪૪',
ક્રમાંક ૪૦૩.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
શુદ્ધિપત્ર
१०.२. पालित्तयस्स १३.१. पाययबंध निचई (? निबद्ध) २५.२. छटुस्स २७.१. लद्धालद्ध पसंसिय-निंदिय
रोल-प्पसाय-मज्झत्था । २७.२. सा सुत्त-विरुखे य (2) २८.२. धवलब्भ-गुण. ३०.१. घर-मंदिर ३०.२. माणसाहिं ३१.२. 'निर्भ ३२.१. असंठविय-लंब एहिं () ३२.२. निदेहि ३३.१. तव-किसिय-पंडरेण ३५.१. जुत्त-पलंबा य कण्ण-पालीया ३५.२. फेण-विणिग्गय नालं ३८.१. तुद्रा खुट्टी ३८.२. निय-घर-अंगण-देसे मुहुज
सोहा-करं ३९.१. अज्ज सुद्ध८४.२. विम्हय१२.१. लच्छि-सच्छहं १३.२. दिव्व-सुयध्व-सए सुंदरी महिला ५५.१. सोहग्ग-मंजरी ४६.२. आसीय ४९.१. अज्जाए कति जुत्तो ५०.१. गं पउम५०.२. भगवती, ०पडोच्छया ५१.२. अरयंबरदेवीरा य (2) ५६.२. पवित्ती ५९.१. सत्थ (: सब्ब) ६३.२. दिट्ठी-घोट्टा ६६.२. भणिईए सा सुभणियां ६७.१. सुहावह
७०.१. पसीयय ७०.२. तमिण ७१.१. रूवालोवण-सुहियाई ७२.१. अमयमया७३.२. अक्खरा णे स्थ ७१.१. घरे त्थ भे ७५.१. अ-गमणम्मि ७८.२. न जुज्जए ७९.१. °समणुभूवाणि ७९.२. किणो उदीरे ८०.१. मज्झत्था ८१.१. एव ९..१. मज्झदेस-लच्छी ९०.२. निहीए रुंदी ९३.१. गतीए ९७.१. मिउ१००.१. विणय-रयणायरो सो १०२.१. ओयाइय१०४.१. अच्चत १०६.१. इणमो य वाय-पयलिय. १०७.१. पायएहिं १०९.1. खिलिक्खिलिया ११२.१. भाइ-पेस-वग्गेणं ११२.२. चकमिउमहं ११५.१. धीउल्ल-पंसु० ११६.१. बुद्धी११६.२, कला११७.१. लेहं ११८.१. निउणि ११९.१. अमिओवमे १२२.१. तो काम १२२.२. बालत्तण रावणय १२३.२. जायया एति
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
१२५.१. 'रूव. १२२.२. साहीय १२८.१. विणएण गुरु-जणो मे; भिक्खुय१३०.१. करेत्ताणं १३१.१. पिति १३३.१. महं १३६.१. काली; धवलायय-दुकूला १३७.१. नव-पालव•संपुर्ड १३९.१. वास-णियत्ता१४३.१. सा एवं जंपमाणी उवागया १४६.२. स-कलत्ताणं पिपुप्फाई ११७.१. ° निम्मलेहि १४८.१. कंचण-गोरिं ? १४९.१. सण्णि १५२.१. ° जोणि१५३.१. सत्तिवण्णाण १५३.२. कारण१५५.१. जोगेहिः फलाणं तु कीरए य रागो १५५.२. बिइय कारण१५६.१. ओसह-गुणेणं १५६.२. ° फलाणं बहू १५७.१. तो हं तयं कुसुम १५८.१. • गुगफरिस १६१.१. सिप्पिय-;
तिहि पोसण-कारणेहिं । १६१.२. इहं . १६६.२. निलिंति १६७१. ते १६८.२. तो तेण लच्छिघर-कयवरेण
आपीयया जाया १६९.२. हु मुणियं ति भाणीय. १७०.२. हरिसापूरिय ० १७१.१. वाढ १७६.१. सोहणाणि य गंधे १७७... य सव्वाहिं १७७.२. सयराई
१७९.१. उइए, जो एत्थ न भुंजए १८२.२. सुविट्टि (3)१८४.२, पभूय(?), होलं १८५.२. ° गंध-पेसल-गुण ० १८६.१. हत्थोदगां १८८१. जुबतीण १८८.२. परियड्ढिओ (2) १८९.२. रत्ती १९१.१. अरहते १९२१. जुवतीहिं १९०.२. वहुयाहिं १९४.१. पूइय१९८.१. सुंदेर ° २०४.१. निग्गमणं २०४.२. वाहित्तु २१२.१. तो एव २१२.२. सुह-वोज्झकमारूढा २१७.१. जुवतीहि २२०.१. रमिदव्व २२१.१. कासीय २२२.२. राय-पहे २२३.१. राय-पहम्मि विसाले २२९.१. झत्ति तो २३१.१. [य] समवइण्णा २३४.१. धण-व्ववाय-; पेहुण २३५.१. कयली. २४१.१. • विबुद्ध° २४१.२. महु-मत्तो २४५.१. • महुयरि २४७.२. ओच्छाइऊण २५०.१. आसासिया य चेडिए २५०.२. भमरेहि रेहि; दूहविया . २५१.२. छप्पय२५३.१. संभग्ग-विभग्ग २५४,१. वीर (2)
गध
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરગલાલા
"णाल महाल
२५५.१ २५८.१ • महुयरि० २५९.२. पंडुरए सुंदरे
२६६.२. गोरेसु; चक्कायएसु
२६८.१. सोय-भरक्तमज्झहियया हि (?)
२७४१ साहह
२७४.२ मा भे
२७५.१. अण्णं पुण
२७५.२. वेतो
२७६.१ एतु (?) २७७.२ मा ते नह
२७८, २. भाणीय
२८७.२. कहेड
२८०.१. सर्व
२०८.२. हं नेयं
२९५.२ ० संघा कुला
२९८.१. चक्काय
३०४.१ मणुयाण
३०५.२. आसीय
३०९.१. सा हं
३११.२. वारय-वाहारिएहि [य] ३१५.१०
३१६.२. मय-वस-; ° सरीरी (?)
३१७.१ राय सिरि
३१८. १. पीवर ०
३२०.२. ०पवाह-गंधेण रण्ण-देसे ३२१.१. रुंदम्मि
३२२.१ तम्मि य समं परते ३२३.१ पाउण पाऊणं उदयं
पम्मुक्क-थोर- लिण्डो सो
३२७.२. जलं तं
३३२.१. उब्वस रोमसोह संखितजं (1) ३३३.२. पलंब वालो
३३७.१. तिरियच्छि-पेच्छिरो २३८.२ "जीवि निहारण ३३९.१. म
-
३४०.१ ० वेदण ०
३४६.१ °परें तम्मि ३४६.२.] परं (?) गओ ब्व ३५४.२. सायर महिला
३५६.१ अणुसोइयव्य-धूमेण ३५८.१. खणंत रं ता जइ मे ३५८.२. देहंतरिउ व्व मे ३५९.२. होई निरंतर
३६६.२. अज मुहुरों अह होहिसि
३६९.१. हियएण बहुणि
३७४.२. दारुर्ण
३७५.२ वि मज्झ
३७६.२. मझे
३७७.१. लोहमय
३७८.१. ता हा
३७९.२. बुद्धी
३८६.१. संती; नयरियच्वंगे (?)
३८६.२. सव्व गुण संपयड्ढे
३८७.१. एते यः सर-यंगे ३०७.२ उडिओ
३८९.१
गुण - भरिया
३९५.२. संसार वास
४१०.२. पाणा
४१३.२. अहिरुड
४१७.१. भवणवरे सीस- तूलि-संजुते
४१८.१ पेतॄण नियंव-विवा
तह य कंचि
४१८.२. देसीय
૧૯૩
૧૮ પછી સ’ભવતઃ ત્રણેક પક્તિ લુપ્ત
४२०.१. सर-समीव •
४२७.२ निद्दावणयण - मुद्दा ४३०.२. जरंतो बाइओ ४३१.१ एते ४३५.१. किलता य ४३६.१ चिच; सोग-भर • ४३७.२. भवणाओ
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૪
તરંગલોલા
४३९.२. नियत्ताओ ४४३.२. उत्तरिज्जा ४६२.२. ° रमणं (3) चित्त-गयमणण्ण ४६३.२. कोमुदी ४६४... अधंगुयाणि माषाय (2) ४६७.१. ° पितीहिं सरिता चाम्मा . ४६९.२. गगण ° ४७०.१. पडिहार ° ४७०.२. • सद्धा ४७१.१. कणगं कण्णा ० ४७१.२. असणे य; देइ ४८०.१. पारदारीसु ४८५.१. नहयल-हिंडण-संतो ४८६.२. साम-भावेण ४८७.१ ० पदेसो १९१.१. जाणसे ४९७.१. सुई ४९१.१. सत्थो ५०७.१. पिकाहि ५१०.१. बहुरयण ५१३.२. अंतरप्पा सुमिणे ५१९.१. अड्ढ-रत्तिओ ५१९.२. दिवढं . ५३०.१. ° रस्सी ५५०.१. दूस (१)५५७.१. लायण्ण (2) ५५९. (५६९ने मले) ५७४.१ चक्काई ५७५.२. पुण न. ५७९.१. नेऊण । ५८०.१. भाणिय' तेहिं (2) ५८१.१. पूरिय तत्थ ५८५.२. सहयरिए ५९१.१. -सिंगार५९३.१. जं ते मइ कहियं त ५९३.२. साहीय
६००.२. पच्छए तत्ती ६०५.१. अहं तेण ६० ६.१. भई ६.१.१. न य ६११.२ दाहीय ६१४.१. कह ६१७.१. उवगंतुं ६१८.१. वि न ६२०.२. ° परिच्चाय ६२२.१ तुंगमुदारं ६२७.२. तुझं ६३०.१. जेणं ६३४.२. निच-ललिय-तणु ६४४.२. तुज्ज्ञ-कएण ६६५.१. सब्भावुष्पण्ण ६७९.२. थंभं (1) ६८०.१. य स-दास६८३.२. मगसय-मेचो, अविदिओ अहं(?)
कोइ ६८५.२. देह ६८८.१. -कणग६८९.१. -चुपालयस्स ६९५.१. चम्मोणद्धो ६९९.१. ते चिय (? लबिय-); हत्था
वलय (१) अहयं ७०२.२. खु अलियं ७०६.२. इयुउच्छावाच्छवो ० ७०७ २. भेसंतो ७२४.२. तुम्मे हिं ७२७.१. चाराहिं ७२८.२. थलम्मि ७३१.२. भे हवेज्ज ७३३.१. अलभमाणीए ७३८.२. -सण्णाहो ७४५.१. तुझं ७५८.१. पायायायाणं (8)
।
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
२९५
७५९.१. वोत्तत्था (3) ७९७.१. तिए (2) ८०२.१. वाहण-जण-संवाहं () ८०८.१. कंत. ८१३.१. वीसज्जिया ८१४.२. घर-समीव८१४ . ८२३.१. पिउक्कंठिय ८३२.२. विलिहमाणी ८४८.१. अवाए ८५५.१. ० वेलाय ८६३.१. तो णे दाहिण८६४.२. माणेमो ८६६.१. जीयिय८६८.१. पबाइ(? हि)य ८६९.२. जणा आवण-मग्गए बुब्भमाणेण ८७१.२. ° उल्हावं ८७२.१. ° विटत्ताण ८७३.२. परियत्तय८७६.२. अद्धच्छि८७९.१. तं नाह ८७९.२. सम-सुह-दुक्ख-सहा (१)
इयाणि भज्जा अहं तुझं ८०.२. ०वहरेजाही (2) ८८१.१. अह बि हु अहं. ८८४.१. उमाही; पिउए [य?] ८८५.२. ० नाघाय ८८६.१. अचिरेण (अ)म्हे पंडर८८९.२. जरभइणीयमिदितेण(3) ८९१.२. पीणत्तणएण ८९२.१. माणुस्सय८९२.२. सुहाण ८९३.२. सुरय (2)-; तमो (?मे) ८९७.१. पंडर १९९.२. गा[य इ] य जं पिया(?) ९०१.१. °मणोरह. ९०३.२. वच्चामु सईरं धोएस्सामो मुहे. ९०४.१. तत्तोहुत्ती (2 हुती)
२०७.२. °सामहि ९१०.१. मे (2) संगहियं ९११.१. आवई ९१२.१. तत्था वि. ९१८.१. पुरओ पुरओ पयणू. ९१९.१. गच्छ (१) मुय मं बाले मा
में वारेहि पडिभडितु(३) ९२१.१. तक्कर-निहय.९२३.१. भग्ग-रहिय हियए मज्झ खण
पविस्स ९३२.१. हिय तेहिं ९३५.२. वो(रो)लं ९३७.२. नयण-घरेहि. ९३८.१. तहिं (१). ९३९.१. ° घरे (१) ९४१.१. मंतेऊणं. ९४१.२. वि[णि] हु (? ९४७.१. ५छनीयेनी गाथा भेरे।
तो तेहिं जह-ठाण गो-तक्खरनाय-भावं माम त्ति () । आभासिया य अभिणदिया य
कम्मप्पयाणेहि (१) ।। ९४८.१. तेहिं वि. ९४९.१. लयाए; दुयग्गा . ९५०.१. भाणीयह तहि कई ९५१.१. इमाय ९५३.२. तरुण-मिहुणं ९५५.२. पु. ब्व, ९५७.२. ठवेह[इहयं मुहात्तागं ९६०.१. ताओ [य]-.. ९६१.१. पविनिय ° , स[म]पासिऊण ९६५.२. लायण्ण-वण्ण-जुत्ता : ९६६.२. सोही (2) ९६७.१. तुरिय-भयग्गं (P.) ९७२.२. मडण-रहिया) (D. गहिया).
रंमा [पुण] ९७५.१. [स]मग्ग
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९६
તરંગલેલા
१०३०.१. अम्ह (8) १०३५.१. एत्थिय (2) कत्तो १०४१.२. मेघोरुजिय १०४३.१. वि सव्वहा १०४५.२. पच्चक्खाणा १०४८.१. • परिभट्ट . १०४९.१. संकुइय-पन्न-गोच्छा-;
निप्फे डं १०४९.२. सउणा निय-निलओलितय
९७६.१. एयाणि य अण्णाणि य पुरिसा
महिला य ९७७.२. अणुरत्तो विय चिर-मज्झत्थो(2) ९८२.१ अहिमुह-बहु-[जुद्ध]-लद्ध९८४.२. सण्णय-पस्सो हरोधी (१) ९८६.११ परिवठ्ठण °; आकूणियाए ९८६.२. ° निमि[स]च्छो ९९२.१. आपूरिय' च ९९२.२. वित्थारमाणे[ण] ९९४.२ बंधीय ९९५.१. तो गर[3]-- ९९६.१. विक्खिण्ण९९६.२. [व]घण ९९७.१. अणज्ज ९९८.२. पट्टीए ९९९.१. च ववसमाणी १००२.२. सोयए हं नव-वहु-भाब
वह (?) व इम .१००४.१. निकि वोचोरो १००७.१. पवालच १.१०.१. होज्ज १.१२.१. परुण्णा मि १.१२.२. दळूण पियस्स तं मे(?) १०१३.२. वुण्णा १०१५.२. ° मणुगणंती (P.) १०१७.१. [इव लदो सो(2) १०२१.१ आरभमाणस्स १०२३.२. चाऊण य पुणो . १०२५.२. भाणीय पीण-सोणी
(P. सो य पीण) १०२७.१. वज्जे तो(?) १०२८.१. नक्खत्त-वंद१०२८.२. वसण' को(३) सोगो १०२९.१. अप्पा (१)-कय-कम्म-विवाग१०३२.१. ० जणा(?) विमणा
१०५०.१. अइ दीहओ १०५१.१. निस्साणा] १०५२.२. पंडरो १०५५.१. मो स-उवाय (1) १०५५.२. दूरेण (2) १०५६.१. रुदत्तण १०५८.२. निसामंतो अद्धाणय१०५९.२. ° साणो(3) १०६०.१. पलाहि (8) १०६१.१. गंतूण १०६१.२. चोरेण तेण १०६५... भवियव्वया [य] १०६५.१. .त्थियेत्थ(?) १०६५.२. विडिमी १०६६.२. णे पासमत्ता(2) १०६८.१. [३]ओ(2) १०७०.१. तुम्ह १०७१.२. उब्बद्धयाण १०७३. (१७७३ने महल) १०७७.१. सो १०७८.१. एव १०७९.१. निजिणष्फोड विगले ता(?) १०८०.२. घाव भर१०८०. (१०८९ने महस) १.८१.१. पट्ठम्मि १०८४.२. व्व (1)
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
९०८७.२. किनामओत्थ(3) १०८९.२. पुणो (वि) पिययमो १०९३.२. पाणिय तो(3) गाम१०९४.१. -बीजिथंगा य । १.९५.१. दीसंति; परिणद्ध-कंठेहि १०९५ २. उदग' वहंतीओ। १०१७.१. णे १०९७.२. पेच्छिउण(?) ११०२.२. पेच्छति ११०३.२. गहवइ११०४... पेच्छंता रच्छाय ११०५.२. कह व उइण्णा तय (?) ११०८.२. कहि(?) १११०.२. -करग १११२.१. मे १११४.२. भत्त-चिंत ते । १११५.२. तह चउत्थंभं । १११७.१. सम्म तीए १११७.२. .-सुण्हाए [राम-है पउम-] १११८.२. पक्के खित्तम्मि(१) ११२१.१. परम्मुही ११२१.२. अद्धत' संसिया ११२५.१. अंबा सब्वो बि मित्त
वग्गो य (2) ११२९.२. वेवाहि खमाहि ११३५.२. तहि ११३६.२. पच्चतमासयंती (2) ११४०.२. रहस्स-वयण ११४१.२. स-सह ११४९.१. गोसालय-(१) ११५३.१. देस-वयंसय-भूय ११५७.१. पडिजग्गित्था ११६०.१. -उच्छायण११६२.१. आणीय तो (2) ११६२.२. अहय धोय च ११६७.१. तो
११६७.२. अणेग-विहे जोग ० ११६८.२ पवहण-पट्टीए ११७१.१. इड्ढि-सभिद्धी ११७३.१.मित्त-घर११७५.२. आरुहइ पिओ १९७५.२. आमे य (आरामे) ११८१.२. जिणवर११८२,२. साहट्ठ११९७.१. -वित्थिण्ण१२००.१. जाण-काहण-वरगारूढा तयं १२१०.१. पवासाहिं १२११.१. गुरु-वयातिगे य(१) १२१३.२. [वा]हेण १२१४.१. अणु[म]या १२१५.१.-पय8 (2)१२१६.२. सच्च-विज्जो(2) १२१८.२. ° तुट्ट(3)१२२१.१. लज्जए निजतिया १२२२.१. • कुलेण समग्गो १२२२.२. अच्छए १२२३.२. निवडि[य]य म्हे (3) १२२७.१. °स(३)भासिओ १२२८.१. धाई य पुव्व-- १२३३.१. मजा १२३५.१. अज्जउत्तेण १२४०.१. त सफल -पुरिस [कार चोरं] १२४०.२. ° दाणे जेणग्ह १२४३.२. ° वायगाण १२४४.२. दिण्णम्ह(? म्ह) १२४८.१ पंच [य]: महव्वए १२४९.१. पुण्णे मणो १२५१.१ भूसणमाणेहिं १२५१.२. नियय१२५५.१. त्तिय (2) १२५७.२. जइ संपय ने १२५८.२. दाणि
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૮
તરંગલેલા
म्मि
१२६३,१. सयमागय १२६५.१. • सयाण १२६५.२. जाय ति . १२६६.२. डाह १२६७.२. जो ण होहि १२६८.१. मह' १२७१.१. सोऊण [ए]य ° १२७१.२. तुज्झ १२७४.१. परियणो [वि] १२७४.२ सामि[णि] १२७७.२. [हवइ १२८०.१. सुकुमालिय तणुइय मुद्धडियं १२८१.१. कलुण कळुण १२८३.१. नियओ (2) गहवई
[वइयरमि . १२८३.२. वेवाहिएण; तुम्ह १२९०.१. बोहिं १२९१.२. काल-निरंतर ° १२९२.१. तह (? बहु-१) १२९२.२. ° सुहेहि १२९४.२. सरओ १२९५.२. तुरिय-पहाइय . १२९६.१. चंदो-; वलया(?) [य]: १२९६.२. खोम-दुकुल्ल' चीग;
• भुवे ति १३०१.१. मयण१३०७.१. कुसुमा १३०७.२ अभिगंतु १३१०.२. खण. १३१४.१. ° दुक्ख-पमोक्खण १३१५.१. सीसेण १३१८.१. पच्चक्ख अणुमाणं . १३२५.१. चेट्टइ १३२६.१. -इच्छा-वियक१३२९.१. भूसइ सोयई बीद्देइ १३३०.२. बुद्धि-दारेहिं (2)
१३३६.२. तस्स समुट्टिा य (3) १३३९.१. [अ]ज्झवसाणेण १३४१.१. मुहुरोण (५. 1,) १३४१.२. ते (2) १३४२.१. (अथवा)xxxxxओरालिए
सरीरम्मि । १३४४.१. विहाणा एस्थ य १३४४.२. निति अणुभागे () १३४६.१. पाव-कम्म-जोगेण १३४८.२ [संसार- निमित्त १३४९.२. सण्ण सण्णा हि १३५३.२. जायंति १३५४.२. पेसत्तं १३५५.२. आउ(य)१३५६.1. बहू सुह१३६१.१ कम्मेहि १३६२.१. [अज्जुण१३६३.२. बंभपदं लोग-स्थूभिय त्ति
सीय ति १३६४.१. ईसी. १३६६.२. पदेस-घणं १३६७.२. तहिं सिद्धेहिं सम १३७३.१. ° वगूढत्थ(? ओ) १३७५.१. ° सरस-मट्ठय१३७५.२. व वईओ १३७६.१. ° पावरियंसीहिं (2) १३८६.१. -वयाएसो एसो (?) १३८८.१. वाहत्तण १३९०.१. नियल्लिया १३९२.१. -तंब-नयणा १३९३.२. किसलय१३९४.१. वाहत्तणे (2) १३९४,२. अ-स्थत्ति (?) १३९९.१. -वेंडो (? केसो) १४००.१. पव्वय१४०१.१. दळूण
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલા
૨૯૮
१४०१.१. -संकप्पेण (3) १४०५.२. पुव्व१४०६.२. व दिगयरो (१) १४०८.१, हय [ति) १४०८.२. चेट्टि ति(); विधुणंतो १४०९.२. अणुकंपा-(१ अग्गीए). १४१२.१. चिंतेमि उ(१) १४१४... [ता स-कुल-धम्म-वय
लोवयस्स कि] १४१६.१. ० उज्जयया(१) १४१७.२. चाएण सरीरस्स य १४१८.१. -णईए १४८१.२ विउल[धण](3) १४२६.१. लोभ१४२७.२. चोरिका आढिया(१) १४२९..१ -पच्छस्स (2) १४२९.२. लोभ-ग्गहस्स १४३१.१. मयगण१४३३.१. लुचिरेहिं (तह) बहु१४३४.१. गु () जण१४३५.१. बंभण-समणे १.३६.१. असिगुड-(१) १४३७.१. ०मियंगो ११३७.२. पर-चमूण १४३८.१. पोसओ (१) १४३८ २. सत्तिपिओ १४३९.१. जस-[स] १४४०.२. मुह अ-परिभूओ १४४१.२. -समज्जिय(? य) पाव१४४२.१. पढमिल्लाए (2) १४४२.२. अतु (? अहं) १४३.१. च पव्वयंत १४.३.२. पच्चावडिय १४४४.२. जम-कपो(१) १४५०.१. -सरिसी १४५१.१. रयणाण
१४५१.२. विहत्त; संतिय . १४५४.२.स-पल्लिए १४५६.२. स.वईया १४५७.१. बंदीहिं १४५९.१. तीसे १४६५.१. -पडेण १४६७.१. -जण१४६८.२. [गहिया १४७१.२. करणा-; -गुणोम्मिय १४७३.२. वियागंत (1) १४७५... तो १४७६.१. वेगच्छिए १४७८.२. चिंतेमि (१) १४७९.२. -पुरिस१४८०.१ सुह-गिद्धणा (2) १४८३.१. धारे तो उत्तर-हुत्तो १४८४.१. पदक (१): अवकिरिय एक
पासम्मि । १४८४.२. -सोंड्यं च तस्स वि १४८७.१. छउउय-;-रसाउल (2) १४८७.२. सजलं पिव अब्भ-गंभीर १४८८.२. वर-गुणाण १४८९.१, -महुकरि१४८९.२, कुसाल (!) १४९०.१. -पहरागार १४९८.१. उसभो किल ललिय-वसभ१४९९.१. -वलयाउल गुण१४९९.२. पुहुई-महिल' पमोतूर्ण . १५००.१. उज्जओ १५००.२. नीसामण्णं १५०३.१. बदि(कोण १५०३.२. तव-गुण१५०४,१. सुह-, १५०४.२. भांड १५०४. १५०५.१. -हिययस्य [तरस] १५०६.१. अवगय-माण-कोहो अ
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
३००
તરગલેલા
१५०८.१. निरुद्ध-दुद्धदुहुखु (१) १.०८.२. समणस्स सया गरुया जाव
जीव सुगुणा (?) वाढ १५०९.१. भरो सुह(य)रो णु १५१२.१. चिंधिय १५१५.२. वा (2) मे १५१७.१. -समवाया (1) १५1८.१. नव [य] १५१९.१. बारसमवि(य ग)याइतव १५२०.१. माण१५२१.२. संभारिय-वुत्तताण ने १५२२.१. बाह१५२६.१. -जुयल [विजुयलिय भे १५२९.१. जिण१५३०.२. -मेवख [मेवखं] १५३१.२. तवे य १५३३.२. [स]को १५३४.१. परिसरतम्मि १५३४.२. -मग्गा [उग्गा ?] जोग्गा १५३५.२. वद्धयव्व। १५४१.१. भणह १५४१.२. जर-मरणुच्छेय-कर १५४४.१. ववसिय ने १५४५.२. चेव कय १५४६.१. अपरिस्मम१५४६.२. चरण करण१५५३.१. ता; कय च १५५३... उव्व्ढ १५५४.१. -मुसावाया अदत्त१५५५.१. अट्ट (!) १५५७.२. सेोऊणं १५६०.१. भाव; नट्ठ-सेोभाए .. 1५६०.२. °णारसिय. १५६२१. देश-वि य १५६२.२. पुत्त(य) १५६५.२. अत्थि १५६६.१. काउं १५६८.२. [ससुरा १५६९,९, कि व
१५७०.२. भमइ १५७२.१, -सम गारस्थ १५७२.२. पुत्त(य) किं त १५७४.१. -पि[ऊ] हिं 1५७५.१. निय[य-सरीर[य]१५७५.१. ततु-[बधेण १५७६.१. -मती [3] १५७७.२. -कतारे १५८१.२. -जोगेण १५८७.१. जयण-पडण(१)१५८९.१. -समत्थो १५९५.१. -[कल]कल १५९६.१. काऊणं १५९५.१. गुण१५९९.२. -मई १६०१.२. सु-मुणि १६.४.१. अण्णानि १६.४.२. -दिट्टा: सेट्ठी १६०५.२. -कुल१६०८.२. उदच्छीय १६१२.२. पाव-स्समणी १६१३.१. विणय-वारो १६१४.१. भणिया मि १६१५.२. पाएसुह] १६१९.१. सरिसुवम (?) १६२०.२. तयं नयरि १६२२.१. तवाणिज्ज-पडिसारिय १६२२.२. [१]च्छिम१६२३ १. आलोइ(य)-नि दिया १६२४.१. -सु(आ) १६२४.२. विहरिसू १६२६.१. एव १६२९.१. एवं विहाए (1) १६२९.२. एवं विहे य १६३०.१. इच्छामऽणुग्गह ° १६३१.१. भणइ (! भणह) १६३५.२. सील-व्वया(इ) गुणवएहि १६३६.१. जाय-सुभा(2) जिण-सत्थएत्थ(?) १६३७.२. अणु-व्वयाई १६४०.२. सीसम्म तस्स (1)
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ परिशिष्ट]
१.१. जंबुदीवे १.२. मण-कतो ४.१. पारणय-दिवसे ४.२. समण (१)-खुट्टी-सहिया ४.६. भणई 6.२. ते अज्ज
९.२. भासंत (3)१३.२. निरुवम१५.१. निसुओ १६.१. अजितए १६.२. वज्जा २२.१. गाहिय-कला २२.२. य (8) २३.१. नव, निरुवम२७.१. पोसह२९.१. हाय-प्पसाहिय३०.१. पि पणया ३३.२. तं ३४.२. उवणामइ सं० ३७.१. वियरतो ३८.२. पंडुराओ ३९.२. ०णाहि]गार० ४०.२. तुद्दे ४४.१. तो ४५.१. होहिही ५१.१. एय', वितको ५२.१. त ५३.१. सविणय ५३.२. पणावेतो ५४.१. गंधमिही°, इमो ५४.२. पढमेल्लयमा ५५.२. चु()णिया
५६.१. तोसाओ ५७.१. अग्घाइऊण ५९.१. –वण्ण-बिण्णाण-नाण५९.२. जत्थ(?स्स) ६१.१. माया६१.२. विणओणय६४.२. तेहिं वि पत्ता (?) ६५.१. धाईय ६५.२. मुझे ६६.२. पडिक्कमणय ७१.१. धाईय ७१.२. पट्ठिय'; महा७२.१. समो. ७२.२. भवि य अप्प-तइया ७६.२. रुडीणाणं ७९.२. पुव्व८१.१. -पत्त[-गहिएण] तोएणं । ८४.१. पडीयारो ८८.१. दुक्कडो(?). ९०.१. अणंतरी । ९६.१. चडाविय१०२.२. सल्लट्ठिय-दूसह-वेयण-बिवसो १०५.१. उड्डे ती [उल्लेंती] तं च १०७.२. सई ११३.१. -मई १२१.२. मोक्न१२२.१. सोऊण य, सारसिया १२५.२. –पारद्ध० १२६.१. -सव्वावडं १२९.२. होसि १३०.२. जोत्तावए १३१.१. -पसाहिया
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०२
તરંગલોલા
१३४.२. पुव्व-पयत्ताढत्त १३५.१. तरंगवइयाए १३९.१. वोत्तु १४१.२. -वित्तीय १४३.२. मोत्तर्ण; पेच्छामि ण सोय१४६.१. -मत्तवारणय-विदुमेएवि (१) १५०.१. इमस्स निरूवर्ग १५२.२. हसंतीए १५६.२. विचितेमि १५७.२. [य] धरेमि १६०.२. विचिंते[मि] ? १६२.२. वि साहेइ १६३.१.बेती य १६४.१. मह नाहो सी (2) १६६.१. जणिय१६९.१. जणं १७२.२. पड-, -कम्म-पेच्छण१७६.१. रुइर१७६.२. वणे (१) १७८.२. चक्क १७९.१, कहमेयं ते पत्तं १७९.२. विम्हिय मुद्देहिं; निविठेहिं १८५.०. सेट्टी-कण्णाए लिहियं अणुभूयं ति
सो वि गओ १८६.२. साहिय' [] १८८.२. ता अत्थि उवाओ तो संपत्ती
होहि[इ] कमेण १८९.१. अह [पि पिट्टओ १९०.१. नाउ १९२.१. सो धणदेवस्स १९३.१. तुट्टा (वि तो) १९६... तुम्ह-कए १९८.१. दु(? रु)ट्ठो . १९८.२. ० उत्थण(?) २००.२. सावय-कय(3)२०१.२. ०मिणं
२०२.१. घेत्तु २०४.१. मज्झ वयण अइ० २०४.२. सा (2) २०९.१. फुड हट्ठा २१५.१. गहेऊण २०२.१. रायकुल[-वल्लहो अ]इडओ २०२.२. नगरस्स य पहाणो २२१.१. गुण-बुद्धि (2) २२२.२. जह २२३.१. मग्गम्मि २२३.२. वच्चंतेण २२४.२. तुरमाण-भोज्जाई २२६.१. नियत्ति २२९.१. -गय() २३३.२. समोइण्णा २३४.१ खीलम्मि २३५.२. अवला ० २३७.१. दाहिण२३९.२. पल्लवइ २४२.२. णिवडिया २४५.२. [य] निस्सह २४६.१. दळूण २५२.१. गहिय-संदेस२५२.२. जहा २५४.१. सुरक्खिय २५५.१. पवज्जि २५९.२. तओ[य] २६१.२. अम्ह [दाहामो] २६२.१. अम्ह २६३.१. अम्ह २६४.१. अम्ह २.६९.१. सोऊण २७१.१. पत्तलीए २७६.१. उप्पीलिय(6) २७७.१. णे (2) २८०.२. पउमदेवो
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
તર’ગલાલા
२८१.१. अत्थं दा [हामु] ते २८२.१ [सो] एव जंपमाणो
२८२.२. अवर-हुत्ता ॥
२८३.१. पत्ता य
२८४.२. कह २९१.२. ति
२९२. २. दोन्ह वि; जओ
२९४.२. तो किर दासीए; वृत्तांतो
२९६.२. होही सो
२९८.२ पुरीए (१ नयरीए)
३००.१. तुम्ह
३०२.१. उरए (?)
३०३.१. सेडिया [दिण्णा ] ।
३०३.२. हा स-हत्य२०४१. पणए पेतु
३०६२. दद
३१२.१ देणं
३१७.१, चारितो
३१९,१, सोऊण
३१९.२, सीसेण
३२१.२. पवहणमारूढा
३२२.५ तस्य चि सम्मुद्दा (?)
३२५.२. सेस-जणेण (?) च
३२९.१
३३०१.१. • कार
३३२.१ -संपदा
३४.१. पर्ण (? परि) पूरथ ३३४.२. भणिय
२३७.१. जो ( सो ) हिसु
३३८.२ चरियं खूणस्स ३३९.२. सोऊण (?) सेट्ठी
३२०.१. निययं ।
३४०.२. आणिज्जड
३४७.२. पस्सामोऽसोय
३४९.१. भगई
३४९.२. कह[सु] सुकयौं
३५२.१. पुतोऽनंतर६६०.२. धणु-पट्ट
३६१.१. पथ्य-वर्णतर- वियारिणं (?) ३६१.२. पस्सं हाओ
o
(પૃ. ૧૭૧ ઉપર ગાથા ૧૪૦૦માં પણ આ પ્રમાણે સુધારા)
३७७.१ परिक्खित ३७८.१ साहस्सी - पेसक३७९.१. गओ [हं] ३७९.२. खरं (?) ३८४.२ - पसू दो वि ३८५.१. णीया
३८५.२. पणट्ठ३८७.१. ददठु
३८९.१ करेमि कार्ड (१) । ३८९.२. काउं च पहेली पंक्ति छेडे વાંચવુ. બીજી પક્તિ તો रयणीथी श३ थती गणुनी.
३९०.१. सुक्काउ (?) ३९१.२. कीर [य] ३९८.१. परिणि
४०४.१. एवं (?)
४०४.१. एवं (?) ४०७.१. दिक्खिया मि
४०८.२. अणुभूय (१); गद्देज्जायु ४०९.१. मए [वि]
४०९.२. - सुह[स्स ] देऊ ४११.१. सासू
303
४१२.२. [ज] कहवय-
४१३.१. चरिएणं ४१३.२. बोधुं
४१७.१ - सत्थवाहा समहिल४१८.२. नामेण बाल •
४१९.२. घेतून
४२२.१. जिणुद्दि
४२३.१. भिक्ख
समयम्मि
(भद्दा ) भद्दे
[अष्ट पाहेो]
પ્
४२३. २. ४२५.२
यू
२७४
૨૭૬
५५२
१३७०
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०४
ત૨ ગલેલા
[અનુવાદ] પૃષ્ઠ પંક્તિ ક ૧૪ સુધારે : તેની પત્ની હતી પ્રિયદર્શના, ચંદ્ર સમી સુંદર અને સૌમ્ય
૩ “રૂપાળી'ને બદલે “ધટતી લંબાઈવાળી'. છેડેથી ચેથી સુધારો : ક્યાંય ૨૦-૨૧ સુધારો : આ આર્યોના રૂપમય અમૃતના ઘૂંટડા અમારી આંખની
અનિમિષ દૃષ્ટિથી અમે ભરીશું. છેડેથી છઠ્ઠી–સુધારે : મધ્યસ્થભાવે, ૨૩ “મિત’ને બદલે “મૃદુ ૨૭ સુધારો : શ્રાવકગુણોના ૨૮-૨૯ સુધારો : તે વિનયના સાગર સમ, ૨૯ સુધારો : વિવેકના
૯ સુધારો : પ્રબળ પવન ઊઠતા તરંગભંગે ૨૧ “સ્વજનેનાને બદલે સેવકોના”
છેલ્લી સુધારા : જિનમતના ઉપદેશથી મારા કાન ધન્ય કર્યા. ૧૯ ૭ સુધારો : ઘણાયે ગૃહસ્થ
૧૮ સુધારો : સુશ્રુષા ૧ “પરાગ ને બદલે “રંગ”
સુધારા : બીજા કારણે આપણે ૭ સુપારો : ગંધ ને સ્પર્શના ગણેનું મેં
૧૬ સુધારો : ખેડેલા ખેતરમાં અને ૨૯ ૭–૮ સુધારો : પાથેયેલી અને કષ્ટ ન પડે તેમ ચલાવાતી તે ગાડીમાં હું ચઢી બેઠી. ૩૧ ૧૦ ‘પણને બદલે “ નીચે ઊતરી અને ... , છેડે થી ત્રીજી સુધારે : ખીલેલા કમળના ૩૩ ૧૯-૨૦ સુધારે : રૂપ હતું (૨૫૧-૨૫૨), અને જેની ડાળો સૌ મહિલાઓએ
કુલ ચૂંટવાની લાલસામાં ભાંગીતડી નાખી હતી, ૩૩ છેડેથી બીજી સુધારો : હર્ષિત, શ્વેત, સુંદર ધૃતરાષ્ટ્રોને હું જોઈ રહી.
૧૧ દષ્ટિ અને મન અધિક
૧૯ હાઈને આગલા મનુષ્યભવનું ૩૯ ૨૧ તેમને આગલા જન્મની
૨૪ જીવલેકમાં મનુષ્યો વચ્ચે ૪૧ ૧૧ સમા કલર વારાફરતી એકબીજાને મધુરતાથી બોલાવતાં અમે
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૩૦૫
પૃષ્ઠ પંક્તિ ૪૧ છેડેથી ત્રીજી : વડે વનપ્રદેશને સુંગધિત ૪૩ ૧૦ ૩૨૮ ૪૩ છેડેથી બીજીપહેલી : ગોઠવી તીરછી નજરે જોતા તે ૪૭ ૨-૩ કેણે સાગર પત્ની (=સરિતા)ના આ ૪૯ ૧ વ્યાધ ૪૯ ૨૧ ઘુરઘુરાર ૪૯ છેડેથી બીજી : તરંગમાં રથગ; નામવાળા સરોવરના પક્ષીઓને
૧-૨ હે સખી, ગુણવંત એવો ૫૧ ૧૩ સંસારવાસીઓને સહેજે ૫૩ ૧૨ કુળના પ્રાણધાર સમી છે. ૫૩ ૨૧ ગળાનો હાર, નિતંબબિંબ પરની મેખલા અને કાનનું કુંડળયુગલ કાઢી
લઈને દાસીએ દાબડામાં મૂક્યાં.
૩ હળવો હતો. ૫૫ ૪ તથા તેને ૫૫ છેડેથી ચેથી–ત્રીજી : શેકના ભારને લીધે ૫૭ ૧૬ સ દની પ૭ ૧૮-૧૯ અંધકાર નષ્ટ કરતાં, મદનબાણની વર્ષા સમા ચંદ્રકિરણોની ધારા નીચે હ
એક ક્ષણ પણ રહી શકતી ન હતી. ૫૭ ૨૦ સમી, મંદર પર્વતને ઘસાઈને આવતી ૫૭ ૨૧ કરાવતી
૫ અગ્રવાળી, અકર્કશ, સપ્રમાણ ૧૮ ...દ્વારા ખુલ્લા મૂકીને, ધર્મના - ૧૯ આદર્યા અને સ્વર્ગના પાન સમું બ્રહ્મગજન કરાવતા હતા(?)
સુંદર ભવનના પ્રવેશદ્વાર પર જળ ભરી સેનેરી ઝારી લઈને દાનેશ્વરીએ
પપ
૫૯
V
ને
જ
છે
(૬ ૦૪) ૧૩ પૂરી કરી કે
૧ (પહેલી પંક્તિ પર શીર્ષક મૂકે :) તરંગવતીને પ્રેમપત્ર અને પ્રિયસંદેશ ૮૫ ૮ હતાં. તેમની વચ્ચે પણ હું અહીં
૯ દાસી છું એમ મને જાણી લઈને પૂછ્યું,
૩ કહ્યું, “મછર જેવડું પણ અહીં કોઈ મારી ૮૭ ૧૪ આર્ય, “અહિયાએ તે (હું તને વંદન ૮૭ ૨૦ તું મને જઠે જૂઠું ૮૭ છેડેથી બીજી : મને ડર બતાવતો તે ૯૧ ૪ વલોવાત જમીન પરના
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૬
તરંગલેલા પૃષ્ઠ પંક્તિ ૯૧ ૯ તે તમારા પદ્મદેવ ૧૦૫ ૧૪ અન્ય જોખમ ૧૭ ૨ ત્યાં દોરડાથી ૧૧૧ ૧૮ નિરાંત મોં જોઈએ? ૧૧૩ ૨૪ લબ્ધ, દુર્ભાગી, મારા હૃદયમાં પ્રવેશીને પછી, હે નાથ. ૧૧૭ ૧૩ (૯૪૭) kછી ઉમેરા: પછી પાછા ફરેલા ચેરીએ પેલાએના મેભા પ્રમાણે
તેમનાં ગોત્ર, નામ વગેરે ઉચારીને તેમની સાથે વાતચીત કરી અને તેમને
અભિનંદન આપ્યાં (૧) (૯૪૭ ૪). ૧૧૭ હેલી : સાથે અહીં ઘડીક રાખે. ૨૧૧ ૪-૫ –એવાં તથા અન્ય પ્રકારનાં વચને ત્યાંના પુરષો ૧૨૩ ૭ બળપૂર્વક ૧૨૩ ૧૧-૧૨ ‘તુ એને બદલે અનાર્ય એવી મને બાંધ. ૧૨૫ ૨૨ શ્રવણને સુખદ સુમધુર ગીતવાદિત્ર ૧ર૯ છેડેથી ત્રીજી : સંકેચાયેલા પગુચ્છ દ્વારા વૃક્ષે દિવસને અસ્ત સૂચવતાં હતાં; ૧૩૧ ૯ ઘરથી દૂર ૧૩૧ ૧૮ (૧૯૬૧) ૧૩૧ છેલ્લી : તેવાં વૃક્ષો મારા ૧૩૩ છેડેથી બીજી–પહેલી : ગઈ. બીકથી મારાં છમ, ગળું અને હોઠ સુકાઈ ગયાં; લથડતી
છતાં પણ હું દોડી રહી હતી. ૧૯ છેડેથી એથી : (૧૯૯૨) ૧૩૧ ૧૩ બેઠાં-ખેતરમાં પાકેલી ડાંગરના ડ્રડાંની જેમ. ૧૩૯ ૧૭-૧૮ લજજાવશ મેં માં ફેરવી લીધું અને એ સીતામંદિરના દરના ખૂણાને મેં
- આશ્રય લીધો. ૧૪ ૮ વેવાઈ, મેં ૧૪૫ ૧૨ અને કેર, ધેયેલાં અને રંગેલાં વિવિધ ૧૪૭ ૭ (૧૧૭૪). ઊંચી ઊંચી ૧૪૭ ૮ આવી. મનોહર ઉદ્યાન, ચેતરાઓ ૧૪૯ છેડેથી ચોથી : ચડીને સાથે ચાલી. ૧૫૧
૧૫ શ્રમ, વડીલો અને વયમાં મોટાને
૨૧ બનાવેલા ચિત્રમાં પ્રદર્શિત ૧૫૩ ૫ લજજાથી સંકેચાતી એવી ૧૫૫ ૧૫ અને અમારા ૧૫૭ ૧૦ જે હું હમણાં કન્યાની ૧૫૭.
૧૧ તો પછી પણ કન્યા યાં ગઈ તેની મને પૂછપરછ કરવામાં આવશે જ. ૧પ૯ છેડેથી ચોથી --ત્રીજી : પાતળી, કાચી વયની,
૧૫૧
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરંગલાલા
૩૦૭
પૃષ્ઠ પંક્તિ ૧૬૧ ૩ મેળવું છું. તે વેળા નગરશેઠના આ સમાચાર જાણીને સાર્થવાહ વાહનમાં
આવી પહોંચે. તને પાછી વેવાઈની સાથે લાવવાનો વિચાર કર્યો(?)(૧૨૮૨-૮૩). ૧૬૭ ૪ જે દેહમાં રહ્યો પ્રવૃત્તિ કરે છે ૧૬૭ ૧૦ સજે છે, શોક કરે છે, બીએ ૧૬૭ ૧૧ બુદ્ધિનાં ૮ ૨ ૩૫ પાંચ ૧૬૯ ૧૩ કારણે. સંજ્ઞા, સંજ્ઞાને કારણે વિજ્ઞાન ૧૭૩ ૪-૫ (૧૩૭૪). સૂકવવા માટે ઠડાં ઉપર ભરપૂર મૂકેલા લેહીનીંગળતા, લચપચતા,
ચમકતા માંસના લોચાને લીધે વાડ લાલ કસુંબો પહેર્યો હોય તેવી લાગતી હતી. ૧૭૫ ૬ શરીરબળ પોતાને સ્વાધીન હોઈને વ્યાધજીવનમાં સુખ શું કામ ન હોય?
એમની પાસે તો વનમાં થાપણ વગરનો ખજાનો હોવાથી તેમને યથેચ્છ
સુખ હોય છે. ૧૭૬ છેડેથી પાંચમી : તટે ધન, ધાન્ય ૧૮૧ ૬ જેણે શત્રુસેનાને છિન્નવિચ્છિન્ન કરી દીધી હતી, ૧૮૧ ૧૬ હેય, ચાલ્યો જતો ૧૮૩ ૧-૨ અને બાકીનું તેમનું જે કાંઈ મૂલ્યવાન હતું તે આપસમાં વહેચી લીધું. ૧૮૫ ૧૨ આ કામગના રસના જાણીતા, કામતૃષ્ણવાળા ૧૮૫ ૧૮ કમરબંધમાં છરી ખેસી ૧૮૫ છેડેથી ચોથી-ત્રીજી : ઇષ્ટ સુખની લાલસાવાળા મેં ૧૮૯ ૧૫ તપના ગુણેના ૧૯૧ ૧૫-૧૬ મેં બાર વરસ વિતાવ્યાં. ૧૯૩ ૧ યુગલને તમે વિયુક્ત કર્યું હતું, ૧૯૩ ૧૦ દુ:ખોની મુક્તિરૂપ સત્વર ૧૯૩ ૧૨ અને તપમાં નિત્ય ઉદ્યત રહે. ૧૯૫ ૩ બંનેએ જરા ને મરણનો ઉછેદ કરનાર શ્રમણજીવનને ૧૯૭ ૮ ભાવાવાળાં અને આભૂષણની શોભા વિનાનાં અમને ૧૯૯૨ સુખ જેવી ગૃહસ્થીને, આ ૧૯૯ ૨૦ માણસોનું સાર્થના યોગે રક્ષણ કરે છે, પરંતુ ૨૦૭ છેડેથી ચોથી : દુરિત
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૮
તર ગલોલા
[અનુલેખ].
કે,
:
પૃષ્ઠ પક્તિ ૨૭૯ ૨૨-તરંગવાઈ ૨૮૦ છેડેથી ત્રીજી : જાણવા ૨૮૧ ૩ ગાથાઓ , ૧૯ સમાન સાહિતપરંપરાના
છેડેથી છઠ્ઠી :-છીય ૨૮૨ ૧૨ (૯૨૮
१९ जाणि , ૨૩ ૧૫૩
૨૨ ૯૫૦), મળે ૧૫૪,
૩૩ સારુ ૨૮૩ ૧૪ જૈન મહારાષ્ટ્ર ૨૮૩ છેલ્લી ૨૮૪ ૧૧ સમગ્ર , ૧૫ કથાસાહિત્યમાં
૧૭ અદ્ભુત ૨૫ ક૯૫નામંડિત
૩૧ દૃષ્ટિનાં; અનુસંધાનનાં ૨૮૬ ૫ અલંકારપ્રચુરતા ૨૮૬ ૧ આપેલી , ૪ અને ભદ્ર' રદ કરો. ,. ૧૮ સંવત
પૃષ્ઠ પંક્તિ ૨૮૬ ૨૩ પ્રતાને ૨૮૭ ૧૨ વાંચ્યો
એષ્ઠથ યંજનને ‘જ્યાં રદ કરો. બીજા વ્યંજન સાથે સંયુક્ત
હોય ત્યાં તે’ રદ કરો. , ૨૮૯ ૨ અનુવાદમાં, ગાથાનો
૨૨ શિવા
૨૩ તરંગવતીને ,, ૨૬ “અને ભદ્ર રદ કરો.
૨૬ ભદ્રેશ્વરસૂરિએ ૨૭ પૃ. ( ૬ શકી.૧૧
૮ પૂર્ણપણે ૯ વડાદરાની; તૂટેલે ૧૧ અક્ષર ૧૩ પૃ. ૧૫ પાછળથી શુદ્ધ પાઠ સૂઝતાં, ૧૬ ઘણી, માગવાની છેડેથી ચોથી : શ્રાવણીમાં
૨૯૦
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________