Book Title: Tattvarthadhigama sutra Tika
Author(s): Umaswati, Umaswami, Dhirajlal D Mehta
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001095/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya zrI umAsvAtijI viracita GGGIBLE] [0] Daphavara jI. (saMkSipta gujarAtI vivecana) 6. vAya. gAgaramAM. sAgara vivecaka30 lIlAla DAhyAlAla mahetA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / zrI prema-bhuvanabhAnu-padma-jayaghoSasUri sadgurubhyo namaH vAcakapravara zrImad umAsvAtijI ma.praNIta zrI tattvArthAdhigama sUtra (saMkSipta gujarAtI vivecana) : preraka AziSa : pa. pU. vairAgyadezanAdakSa AcArya bhagavaMta zrImadvijayahemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA : vivecaka : dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA : prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa - muMbai vIra saMvata 2528 vikrama saMvata 2058 kiMmata rUA. 60 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtranA prakAzanamAM dravya sahAyaka 10,000-00 sAdhvIjI zrI haMsakalAzrIjI ma.sA. (vAgaDa samudAya)nA upadezathI... 5,000-00 zrI umeTA jaina zvetA. mU. saMgha jillo ANaMda (preraka - munizrI manobaLavijayajI) 5,000-00 vADaja jaina zvetA. mUrti saMgha amadAvAda. (preraka - munizrI kumudavijayajI ma.sA.) 5,000-00 a.sau. murabAi dhanajIbhAi padmazIbhAi daMDa bharUDIyA-hAlAra-hAla bhAyakhalA (preraka - munizrI yazakalyANavijayajI ma.) : prAptisthAna : 1. zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa zopa naM.5, badrikezvara sosAyaTI, marInaDrAiva ''i'' roDa. muMbai-2. phona H 2818390 2. zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa 6/bI azokA komplekSa, relve garanALA pAse, pATaNa (u. gu.) * kaMpojha-prinTIMga-bAinDIMga : bharata grAphiksa : nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rilIpharoDa, amadAvAda-1. phona : 2134176, 2124723 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "tattvArthAdhigamasUtra' eTale jainadarzananA siddhAntone samajAvanAro "maulika" graMtha. navatattvo, cha dravyo, ratnatrayI, karmasAhitya, pAMca bhAvo, jIvanuM parabhavagamana, jaMbUdIpa Adi dvIpa-samudro, cAre nikAyanA devo, tripadI, dravya-guNa ane paryAya, bAravrato, tenA aticAro, dareka karmonA judA judA Azravo, prakRtibaMdhAdi cAra prakAranA baMdho, ItyAdi jainadarzanane sammata lagabhaga ghaNAkharA maulika viSayonuM varNana A graMthamAM graMthakArazrIe kareluM che. sAmAnyathI sarva viSayone AvarI leto A graMtha che. A graMtha zabdathI laghu che. (sUtrathI lagabhaga 344 sUtra pramANa che.) paraMtu arthathI atyanta vizALa che. dareka sUtro viSayane sUcanA rUpe sUcavatAM hoya tema nAnAM nAnAM sUtro ghaNuM ghaNuM kahI jatAM hoya tema lAge che. tenA sUkSma arthomAM jo utarIe to pAra ja na Ave tevA vizALa artho che. A eka graMtha evo che ke je graMthane zvetAMbara AmnAya ane digaMbara AmnAya ema banne paraMparAo mAnya rAkhe che. mAtra koI koI sUtromAM racanAbheda che. ane koI koI sUtra eka AmnAyamAM che te bIjI AmnAyamAM nathI. ane bIjI AmnAyamAM che te pahelI AmnAyamAM nathI. banne saMpradAyo, tattvArthAdhigamanA kartA viSe nAmabheda dharAve che. digaMbara saMpradAya umAsvAmijI kahe che. jyAre zvetAMbara saMpradAya umAsvAtijI kahe che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakavara zrI umAsvAtijI digaMbaraparaMparAmAM thayA ke zvetAMbara paraMparAmAM thayA, te viSe vidvAnapuruSomAM ghaNA matabhedo pravarte che. A graMthakartA pU. umAsvAtijI zvetAMbara paraMparAnA hatA tevuM vidhAna karanArA pU. upAdhyAya zrI yazovijayajI ma., pU. AtmArAmajI ma. pU. sAgarAnaMdasUrijI ma. sA. tathA pU. rAjazekharasUrijI ma. che tathA gujarAtI vivecana lakhanArA vidvAna puruSomAM paMDitazrI sukhalAlabhAI saMghavI, paMDitazrI prabhudAsa becaradAsabhAI, paMDitazrI dalasukha mAlavaNIyA vigere paMDitapuruSa graMthakartAne zvetAmbara paraMparAnA kahevAmAM agresara che. tathA digambara saMpradAyanA kahenArAomAM paMDita phUlacaMdajI zAstrI tathA paMDita zrI kailAsacaMdrajI che. tathA nAthurAma premI vigere keTalAka vidvAno graMthakArane "pApanIya" saMghanA hatA ema mAne che. vidvadharyonA uparokta matabhedo hovA chatAM paNa graMthakArazrI zvetAMbara paraMparAnA hatA tenA ghaNA purAvA che. ane saMkSepamAM te purAvA A pramANe che. (1) zaSTipadravitpA: pannaparyantA (4-3) sUtramAM bAra devalokanuM je vidhAna che. te zvetAMbaranA jaNAve che. (2) zi nine (-22) sUtramAM vedanIyanA udayathI kevalI bhagavantone 11 pariSahonA vidhAnamAM kSudhA pariSaha ane pipAsApariSadanuM vidhAna kevalIbhukti mAnanArA zvetAMbarapaNAne siddha kare che. (3) navA dharmAdhAputA: (1-2) sUtra tathA trizeye (pa-38) sUtra digambara mAnyatAthI viruddha hovAnA kAraNe zvetAMbara saMpradAyapaNAnI siddhi kare che. digambara saMpradAya kALane (kAlANu) dravya mAne che. jo graMthakartA digaMbara hota to sUtra pa-1mAM ajIvakAyanA cAra bhedane badale kAladravya sahita pAMca bhedanuM vidhAna karata. tathA sUtra 5-38mAM anya AcAryo kALane dravya mAne che ema na lakhata. (4) A ja graMthakartAnA banAvelA "prazamarati" nAmanA graMthamAM muninA vastra-pAtranuM je vyavasthita nirUpaNa che te graMthakartAnI zvetAMbarIyatAne nirvivAde jaNAve che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) svopajJabhASyane aMte prApta thatI prazastimAM graMthakartAne - uccanAgara zAkhAnA hatA evuM je vidhAna te paNa zvetAmbarIyatAne jaNAve che. kAraNa ke uccanAgara zAkhAnuM kathana zvetAmbara paTTAvalImAM che. (6) tatvArthasUtra 752 2yAyeda "svopazamadhya" / (bhASya spa35 TIkA (vivecana) jotAM paNa te zvetAMbarIya hatA ema jaNAya che. uparokta mudAo graMthakartA zrI umAsvAtijIne zvetAMbarIya hatA . ema siddha karavAmAM prabaLa purAvA svarUpa che. * graMthakartAno yatkiMcitparicaya svosa mAdhyana aMte. pAya-cha loyANI 4 "prazasti" graMthakAre ApI che. temAMthI teozrIno alpa paricaya meLavI zakAya che. te zloko tathA sArabhUta artha A pramANe che. vAcakamukhyasya zivazriyaH prakAzayazasaH praziSyeNa / ziSyeNa ghoSanandi kSamAzramaNasyaikAdazAGgavidaH // 1 // vAcanayA ca mahAvAcaka kSamaNamuNDapAdaziSyasya / / ziSyeNa vAcakAcAryamUlanAmnaH prathitakIrteH // 2 // nyagrodhikAprasUtena viharatA puravare kusumanAmni / kaubhISaNinA svAtitanayena vAtsIsUtenAya'm // 3 // arhadvacanaM samyaggurukrameNAgataM samupadhArya / duHkhArtaM ca durAgamavihatamatiM lokamavalokya // 4 // idamuccai garavAcakena sattvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM spaSTamumAsvAtinA zAstram // 5 // yastattvArthAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate ca tatroktam / so'vyAbAdhasukhAkhyaM prApsyatyacireNa paramArtham // 6 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcakamukhya (upAdhyAyomAM pradhAna) ane prakAzayukta che yaza jemano evA zivazrI (nAmanA praguru)nA praziSya tathA agiyAra aMganA dhAraka evA ghoSanaMdI (nAmanA gurujI) nA ziSya evA. / 1 // vAcanA ApavA dvArA (bhaNAvavAnI apekSAe) mahAvAcaka evA "muMDapAda" zramaNa nAmanA pragurunA praziSya, tathA prasiddhakIrtivALA vAcanAcArya evA "mUla" nAmanA vidyAgurunA ziSya evA | 3 | "nyagrodhika" nAmanA nagaramAM janmelAM, kusumapura (pATalIputra-paTaNA-bihAra) nAmanA nagaramAM vicaratA, kaubhiSaNi gotravALA, svAti nAmanA pitAnA putra ane vAtsI nAmanI mAtAnA udare janmelA evA umAsvAtijI vaDe || 3 || pUjanIya evA ane samyagna prakAre gurugamathI AvelA evA arihaMta paramAtmAnA vacanane avadhArIne tathA duHkhathI pIDAyelA ane mithyAzAstronA (vAraMvAra) adhyayanathI haNAyelI mativALA A lokane joIne || 4 || uccanAgara zAkhAvALA ane vAcakamukhya evA umAsvAti vaDe prANIo uparanI anukaMpAnA kAraNe A tattvArthAdhigamasUtra nAmanuM spaSTa sUtra banAvAyuM che 5 || je AtmA A tattvArthAdhigamasUtrane bhaNaze ane temAM kaheluM Acaraze te AtmA avyAbAdha sukha nAmanA paramArthane alpakALamAM ja pAmaze. * uparokta zlokothI nIcenA mudA jaNAya che. (1) graMthakartAnA dharmagurunA paNa guru (dAdAguru) zivazrI hatA. (2) graMthakartAnA dharmaguru 11 aMganA dhAraka ghoSanadI hatA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) graMthakartAnA vidyAgurunA paNa guru (dAdAguru) muMDarAda hatA. (4) graMthakartAnA bhaNAvanArA vidyAguru "mUla" nAmanA vAcanAcArya hatA. (5) graMthakartAnuM janmasthaLa "nyagrodhikA" nAmanuM gAma hatuM. (6) graMthakartAe A graMtha kusumapuramAM (paTaNAmAM) banAvyo. (7) graMthakartA kaubhiSaNI gotravALA hatA. (8) graMthakartAnA pitAnuM nAma svAti hatuM. (9) graMthakartAnI mAtAnuM nAma vAtsI hatuM. (10) graMthakartAnI uccanAgara zAkhA hatI. ATalo ja paricaya labhya che. * graMthakartAnA samayaviSe - A graMthanA kartA zrI umAsvAtijI kyAre thayA ? te viSe nizcitapaNe kahevuM azakya che. kAraNa ke evo vyavasthita niyAmaka purAvo koI maLato nathI. tathA banne saMpradAyomAM paNa graMthakartAnA samaya viSe bhinna bhinna dRSTikoNa pravarte che. paraMtu uparokta prazastimAM pUjya umAsvAti uccanAgarI zAkhAnA che. ema jaNAvyuM che. ane kalpasUtramAM AryazAnnizreNikathI A zAkhA zarU thayAno ullekha maLe cha. therehiMto NaM ajasaMtiseNiehiMto mADharasaguttehiMto ettha NaM uccanAgarI sAdA niyI | (kalpasUtravirAvalI). * AryasuhastijInA ziSya susthitAcArya, temanA ziSya IdraditrAcArya, temanA ziSya ditrAcArya ane temanA ziSya zAntizreNIka hatA. temanAthI ucca nAgarika zAkhA nIkaLI. Arya suhastisUrijI vIrabhagavAnanA nirvANa pachI 291mA varSe svargavAsa pAmelA che. temanAthI cothI peDhIe A zAkhA nIkaLelI che. A zAkhA nIkaLyA pachI te zAkhAmAM pUjya umAsvAtijI thayA che. eTale cokkasa samaya to nathI kahI zakAto paraMtu vIrabhagavAnanA nirvANathI pAMcaso varSa Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI eTale ke vikramanA pahelA saikAmAM athavA bIjA saikAmAM thayA hovA joIe chatAM A bAbata pUrNapaNe nizcita jANI zakAtI nathI tathA digaMbara saMpradAyamAM pUjyapAda svAminI banAvelI tattvArtha uparanI sarvArthasiddhi nAmanI TIkA vikramanI pAMcamI-chaThThI zatAbdimAM banI che ema vidvAnonuM kahevuM che. eTale te saikAthI pUrve A graMthakartA thayA che ema anumAna karAya che. 0 tattvArthAdhigama sUtra upara lakhAyela sAhitya A graMtha upara aneka AcArya bhagavaMtoe yathAzakti TIkAgraMtho banAvyA che. pUjyagraMthakartAe atyanta saMkSipta evuM svapajJa-bhASya pote ja banAvyuM che. sauthI prathama A TIkA che. tyArabAda banne saMpradAyomAM ghaNI TIkAo tathA gujarAtI hindI ane aMgrejI vivecano prakAzita thayAM che. tenI saMkSipta noMdha A pramANe che. zvetAMbara saMpradAyamAM mUlasUtro upara graMthakartAe pote ja svapajJabhASya banAvyuM che. ane bAkInI lagabhaga badhI ja TIkAo bhASya upara racAyelI che. jayAre digaMbara saMpradAya tattvArthabhASyane svapajJa mAnatA nathI. arthAt mUlasUtrakAra ane bhAgyakAra judA judA che ema mAne che. tethI ja digaMbarIya sarve TIkAo mUlasUtra upara ja racAyelI che. bhASya upara nahIM. * zvetAMbarIya TIkAgraMtho (1) pU. umAsvAtijI kRta (2) zrI siddhasenagaNikRta (3) zrI haribhadrasUrijI kRta svapajJabhASya bhASyAnusAriNI vistRta TIkA bhASyAnusAriNI sADA pAMca adhyAyanI TIkA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) zrI yazobhadrasUrijI kRta bhASyAnusAriNI zeSa adhyAyonI TIkA (5) pU. 3. zrI yazovijayajI kRta bhASyAnusAriNI prathamAdhyAyanI TIkA (6) pU. malayagirijI kRta bhASyAnusAriNI TIkA (anupalabdha) (7) pU. darzanasUrijI kRta ativistRta TIkA (8) pU. devaguptasUrijI kRta mAtra kArikAkRta TIkA * digaMbarIya TIkAgraMtho (1) pUjyapAda svAmi kRta sarvArthasiddhi TIkA (2) akalaMkAcArya kRta tattvArthavArtikAlaMkAra (3) A. vidyAnaMdajI kRta zlokavArtika (4) A. zrutasAgara kRta saMskRta TIkA (5) pU. A. samatabhadrAcAryata gaMdhahastI TIkA * gujarAtI Adi bhASAomAM vivecana (1) paMDitajI zrI prabhudAsa becaradAsa pArekhakRta vivecana (2) paMDitajI zrI sukhalAlabhAI saMghavI kRta vivecana (3) pU. A. bha. zrI rAjazekharasUrijI ma. kRta vivecana (4) paMDita ThAkura prasAda kRta hindI vivecana uparAMta bIjA paNa ghaNA zvetAMbara digaMbara vidvAnoe A graMtha upara karNATaka, tAmila hindI ane aMgrejI bhASAmAM vivecana lakhyAM che. atyAre pU. sAdhu sAdhvIjI ma. sAhebo tathA zrAvaka-zrAvikAomAM ane videzomAM tattvArthAdhigama sUtra upara adhyayana-adhyApana kArya ghaNuM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vizeSa thayuM che ane thAya che. tethI "pAThyapustaka rUpe" eka saMkSipta vivecana lakhavAnI ane adhyayana karanArAone saMkSepamAM graMthamAtranA vAcya arthano bodha thAya evA AzayathI sUtranI sAthe saMbaMdhita arthamAtrane samajAvanAruM A saMkSipta vivecana taiyAra karyu che. je bhaNanArane vadhu upayogI thaze ema AzA rAkhuM chuM. koI paNa mUlasUtra traNa vAra lakhavAmAM AvyuM che. (1) saMskRta TAIpamAM, (2) gujarAtI TAIpamAM ane (3) saMdhi chuTI pADIne gujarAtI TAIpamAM. Ama karavAthI deza-videzamAM rahIne A, sUtranuM adhyayana karanArA jIvo sUtranuM sukhe uccAraNa karI zake tathA saMdhi chUTI pADelI joIne mUlasUtra barAbara besADatAM azuddhi na Ave te AzayathI eka sUtra traNa vAra Apela che. A graMthanuM vivecana taiyAra karI prakAzita karavAmAM prathamathI ja pa00 kopIo AgaLathI noMdhAvI graMtha prakAzanamAM sahayoga ApI mane utsAhita karanAra (pa. pU. vairAgyadezanAdala AcArya bhagavaMta zrI hemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA., gaNivaryazrI kalyANabodhivijayajI ma. sA.) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa tathA pU. A. bha. zrI nemisUrIzvarajI ma. sAhebanA samudAyavartI, pU. sAdhvI zrI zazIprabhAzrIjI ma.sA.no A samaye huM aMtaHkaraNapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. A vivecanamAM jANatAM-ajANatAM chadmasthatAnA kAraNe anupayogadazAthI je kaMI jJAnInI vANI virUddha lakhAI gayuM hoya tenI trividha trividha kSamA yAcuM chuM. e ja. li, 702, rAmasA TAvara, gaMgA-jamanA epArTamenTa pAse, aDAjaNa pATIyA, surata-9. phona : (0261) 2688943 dhIrajalAla DAhyAbhAI mahetA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama pustakanuM nAma 1. yogaviMzikA 2. yogazataka 3. zrI jainadharmanA maulika siddhAnta 4. zrI jaina tattva prakAza 5. zrI Atmasiddhi zAstra 6. jaina dhArmika pAribhASika zabdakoza 7. jaina dhArmika praznottara mALA 8. karmavipAka (prathama karmagraMtha) 9. kastava (dvitIya karmagraMtha) | paMDita zrI 10. baMdhasvAmitva (tRtIya karmagraMtha) dhIrabhAinAM 11. paDazIti (caturtha karmagraMtha) 12. pUjAsaMgraha sArtha lakhAyelA 13. snAtrapUjA sAthe pustako 14. samyaktanI sajhAya 15. navasmaraNa-IMglIza sAthe 16. ratnAkarAvatArikA (bhAga-1) 17. ratnAkarAvatArikA (bhAga-2) 18. zrI yogadaSTi samuccaya 19. AThadaSTinI sajhAyanA artha 20. baMdhazataka (paMcama karmagraMtha) 21. tattvArthAdhigama sUtra (saMkSipta vivecana) 22. vAstupUjA sAthe (pU. buddhisAgarasUrijI kRta) 23. zrAvakanAM bAra vrata Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namaH zrIgurumasUra in -: divyakRpA :siddhAMtamahodadhi sva. AcAryadeva zrImad vijayapremasUrIzvarajI mahArAjA - -: divyAzISa :6 vardhamAna taponidhi gacchApati sva. AcAryadeva zrImad chevijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA -: puNyaprabhAva :5. pU. samatAsAgara sva. paMnyAsajI zrI padmavijaya gaNivaryazrI -: zubhAzISa - siddhAMtadivAkara gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijayajayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA H: preraNA-mArgadarzana : | parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImad che vijayahemacaMdrasUri mahArAjA trademarks daar Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutasamuddhAraka zrutasevAnA kAryamAM sadAnA sAthIo 1) bhANabAI nAnajI gaDA, muMbaI. (pa. pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijayabhuvanabhAnusUri ma. sA.nA upadezathI) 2) zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda. 3) zrI zAMtinagara zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda. pa. pU. tapasamrATa AcAryadeva zrImadvijaya himAMzusUri ma. sA.nI preraNAthI) 4) zrI zrIpALanagara jaina upAzraya TrasTa, vAlakezvara, muMbaI. (5 pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUri ma. sA.nI divyakRpA tathA pU. AcAryadeva zrImadvijaya mitrAnaMda s. ma. sA.nI preraNAthI) 5) zrI lAvaNya sosAyaTI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda. (pa. pU. paMnyAsajI zrI kulacaMdravijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 6) nayanabALA bAbubhAI sI. jarIvALA hA. caMdrakumAra, maniSa, kalpaneza (pa. pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 7) kezarabena ratanacaMda koThArI hAla. lalitabhAI (pa. pU. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 gacchAdhipati AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjAnI preraNAthI) 8) zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagacchIya jaina pauSadhazALA TrasTa, dAdara, muMbaI. 9) zrI muluMDa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, muluMDa muMbai, (AcAryadeva zrI hemacaMdrasUrIzvara ma. sA.nI preraNAthI) 10) zrI zAMtAkrujha zvetA. mUrti, tapAgaccha saMgha, zAMtAkrujha, muMbaI, (AcAryadeva zrI hemacaMdrasUri ma. sA.nI preraNAthI) 11) zrIdevakaraNa mULajIbhAI jainaderAsara peDhI, malADa (vesTa), muM. 12) saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa, khaMbhAta. (pUjya sAdhvI zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma. tathA pUjya sAdhvI zrI svayaMprabhAzrIjI ma. tathA pU. sA. zrI divyayazAzrIjI ma.nI preraNAthI mULIbenanI ArAdhanAnI anumodanArthe) 13) bAbu amIcaMda panAlAla Adizvara jaina Tempala cerITebala TrasTa, vAlakezvara, muMbaI-400 006. (pU. munirAjazrI akSayabodhivijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhivijayajI ma.sA. tathA pU. munirAjazrI hiraNyabodhi vijayajI ma.sA.nI preraNAthI) 14) zrI zreyaskara aMdherI gujarAtI jaina saMgha, muMbaI. (pU. munizrI hemadarzana vi.ma. tathA pU. munizrI ramyaghoSa vi.ma.nI preraNAthI) 15) zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, maMgaLa pArekhano khAMco, zAhapura, amadAvAda. (pa. pU. AcAryadeva zrIrUcamacaMdrasUri ma.nI preraNAthI) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 16) zrI pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, saMghANI esTeTa, ghATakopara, (vesTa) muMbaI. (pU. munirAjazrI kalyANabodhi vijayajI ma. sA.nI preraNAthI). 17) zrI navajIvana sosAyaTI jaina saMgha, bombe senTrala, muMbaI. (pU. munirAjazrI akSayabodhi vi. ma.nI preraNAthI) 18). zrI kalyANajI saubhAgacaMda jaina peDhI, piMDavADA. (siddhAMtamahodadhi sva. A. zrImadvijayapremasUrIzvarajI ma. sA.nA saMyamanI anumodanArthe) 19) zrI ghATakopara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, ghATakopara (vesTa), muMbaI. (vairAgyadezanAdakSa pU. A. zrI hemacaMdrasUri ma. sA.nI preraNAthI) 20) zrI AMbAvADI zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, amadAvAda, - (pUjya muni zrI kalyANabodhi vijayajI ma.nI preraNAthI) 21) zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, vAsaNA, amadAvAda. (pU. AcAryazrI nararatnasUri ma.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pUjya tapasvIratna AcArya zrI himAMzusUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI) 22) zrI premavardhaka ArAdhaka samiti, dharaNidhara derAsara, pAlaDI, amadAvAda. (pU. gaNivarya zrIakSayabodhivijayajI ma.nI preraNAthI). Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 23) zrI mahAvIra jaina zvetA. mUrtipUjaka saMgha, pAlaDI, amadAvAda. zeTha kezavalAla mULacaMda jaina upAzraya. (pa. pU. AcAryazrI rAjendrasUri mahArAja sA.nI preraNAthI) 24) zrI mATuMgA jaina zvetA. mUrtipUjaka tapagaccha saMgha enDa ceriTIjha, mATuMgA, muMbaI. 25) zrI jIvIta mahAvIrasvAmI jaina saMgha, nAdiyA. (rAjasthAna) (pU. gaNivarya zrI akSayabodhivijayajI ma. sA. tathA munizrI mahAbodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) ra6) zrI vizA ozavALa tapagaccha jaina saMgha, khaMbhAta. (vairAgyadezanAdakSa pa. pU. AcAryadevazrI hemacaMdrasUri ma. sA.nI preraNAthI) 27) zrI vimala sosAyaTI ArAdhaka jaina saMgha, bANagaMgA, vAlakezvara muMbai-400 006. 28) zrI pAlitANA cAturmAsa ArAdhanA samiti. (pa. pU. vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA.nA saM-2013nA pAlitANA madhye cAturmAsa prasaMge) 29) zrI sImaMdhara jina ArAdhaka TrasTa, emaralDa epArTamenTa, aMdherI (I), muM. (munizrI netrAnaMdavijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 30) zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda. (parama pUjaya munirAjazrI saMyamabodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 31) zrIkRSNanagara jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, saijapura, amadA. (pa. pU. AcArya vijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA.nA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSNanagara madhye saMvata 205ranA cAturmAsa nimitte pa. pU. munirAjazrI kalyANabodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) kara) zrI bAbubhAI sI. jarIvALA TrasTa, nijhAmapurA, vaDodarA-2. 3) zrI goDI pArzvanAthajI Tempala TrasTa, punA. (pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijayajayaghoSasUrIzvarajI ma. sA. tathA pU. munirAjazrI mahAbodhivijayajI ma.sA.nI preraNAthI) 34) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina zvetAMbara maMdira TrasTa, bhavAnI peTha, punA. (pU. munirAja zrI anaMtabodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 35) zrI rAMdera roDa jaina saMgha, surata. (pU. zrI akSayabodhi vijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 36) zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgaccha dAdara jaina pauSadhazALA TrasTa, ArAdhanA bhuvana, dAdara, muMbaI. (munizrI aparAjitavijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 37) zrI javAharanagara jaina zvetA. mUrti, saMgha, goregAma, muMbaI. (. A. zrI rAjendrasUri ma. sA.nI preraNAthI) 38) zrI kanyAzALA jaina upAzraya, khaMbhAta, (pa.pU. sA. zrI raMjanazrIjI ma. sA. pU. pra. sA. zrI idrazrIjI ma. sA.nA saMyamajIvananI anumodanArthe pa. pU. sA. zrI vinayaprabhAzrIjI ma. sA., pa. pU. sA.zrI vasaMtaprabhAzrIjI ma. sA. tathI sAdhvIjI zrI svayaprabhAzrIjI ma. sA.nI preraNAthI) 39) zrI mATuMgA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapAgacchaka saMgha enDa cerITIjha, mATuMgA, muMbaI. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 40) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, 60 phuTa roDa, ghATakopara (i.) (pU. paM. zrI varabodhivijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 41) zrI AdinAtha zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha, navasArI. (pa. pU. A. zrI guNaratnasUri ma.nA ziSya pU. paMnyAsajI zrI puNyaratnavijayajI gaNivaryanI tathA pU. pa. yazoratnavijayajI gaNivaryanI preraNAthI) 42) zrIkoimbatura jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, koimbatura. 43) zrI paMkaja sosAyaTI jaina saMgha TrasTa, pAlaDI, amadAvAda. (pa. pU. A. zrI bhuvanabhAnusUri ma. sA.nI gurumUrti pratiSThA prasaMge thayela AcArya-paMnyAsa-gaNi padArohaNa, dIkSA vagere nimitte thayela jJAnanidhimAMthI.) 44) zrI mahAvIrasvAmI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka derAsara, pAvApurI, khetavADI, muMbai. (pU.munizrI rAjapAlavijayajI ma. sA. tathA pUjya paM. zrI akSayabodhivijayajI ma. sA.nI preraNAthI) 45) zrI hIrasUrIzvarajI jagadguru zvetAMbaramUrtipUjaka jaina saMgha TrasTa, malADa (pUrva), muMbai. 46) zrI pArzvanAtha zvetAM. mUrti pU. jaina saMgha, saMghANI esTeTa, ghATakopara (vesTa), muMbai. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 7) zrI dharmanAtha popaTalAla hemacaMda jaina zvetAM. mUrtipUjaka saMgha, jainanagara, amadAvAda (pUjya munizrI satyasuMdara vi.nI preraNAthI cAturmAsamAM thayela jJAnanidhimAMthI) 8) ratanabena velajI gAlA parivAra, muluMDa muMbaI. (preraka : pU. munizrI ratnabodhivijayajI ma. sA.) 9) zrI marIna DrAiva jaina ArAdhaka TrasTa muMbaI. 10) zrI sahastraphaNA pArzvanAtha jaina derAsara upAzraya TrasTa, bAbulanAtha, muMbaI (preraka-munizrI sarvabhUSaNavijayajI ma.) 11) zrI govAlIyA TaMka jaina saMgha muMbaI. (preraka : gaNivaryazrI kalyANabodhi vijayajI ma. sA.) para) zrI vimalanAtha jaina derAsara TrasTa, bANagaMgA, muMbaI, (preraka pU. A. zrI hemacaMdrasUrijI ma. sA.) 13) zrI vADilAla sArAbhAI derAsara TrasTa prArthanA samAja, muM. (preraka : munizrI rAjapAlavijayajI tathA paMnyAsajI zrIakSayabodhivijayajI gaNivara.) 54) zrI prinsesa sTrITa, luhAracAla jainasaMgha. (preraka : gaNivarya zrI kalyANabodhi vijayajI ma. sA.) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa-muMbaI dvArA prakAzita thayelA graMthonI sUci 1 ra 3 4 5 9 8 jIvavicAra prakaraNa saTIka | 23 triSThizalAkApuruSa caritra daMDaka prakaraNa saTIka kAryasthiti stotrAbhidhAna saTIka. nyAyasaMgraha saTIka dharmasaMgraha saTIkabhAga-1 dharmasaMgraha saTIka bhAga-1 dharmasaMgraha saTIka bhAga-2 jIvasamAsa TIkAnuvAda jaMbudrIpa saMgrahaNI saTIka syAdvAdamaMjarI sAnuvAda saMkSepa samarAditya kevaLI caritra 10 bRhatsetrasamAsa saTIka bRhat saMgrahaNI saTIka 12 bRhat saMgrahaNI saTIka 11 13 ceiyavaMdaNa mahAbhAsa 14 nayopadeza saTIka 15 puSpamALA (mULa anuvAda) 16 mahAvIracariyuM 17 mallinAtha caritra 18 vAsupUjya caritra 19 zAMtasudhArasa saTIka 20 zrAddhaguNa vivaraNa tattvajJAna taraMgiNI 21 22 triSaSThizalAkApuruSa caritra parva 3/4 parva 5/6 24 aSTasahasrI tAtparya vivaraNa 25 muktiprabodha 26 vizeSaNavatIvaMdana pratikramaNa avacUrI 27 pravrajyA vidhAna kulaka saTIka 28 caityavaMdana bhASya (saMghAcAra bhASya saTIka) 29 30 vardhamAnadezanA padya (bhAga-1 chAyA sAthe) vardhamAnadezanA padya (bhAga-2 chAyA sAthe) 31 vyavahAra zuddhi prakAza 32 anekAnta vyavasthA prakaraNa prakaraNa saMdoha 33 34 35 utpAdAdisiddhi prakaraNa saTIka abhidhAna vyupatti prakriyA koza bhAga-1 (ciMtAmaNi TIkAnuM akArAdi krame saMkalana) 36 abhidhAna vyutpatti prakriyA koza bhAga-2 (ciMtAmaNi 37 38 TIkAnuM akArAdi krame saMkalana) praznottara ratnAkara (senaprazna) saMbodhasati saTIka Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da9 neminAtha mahAkAvya 97 savAso doDhaso gAthA stavano 70 pAMDava caritra bhAga-1 98 kAtrizatkAtrizikA 71 pAMDava caritra bhAga-2 99 kathAkoSa 72 pArzvanAtha caritra gadya | 100 jaina tIrtha darzana 73 hIra praznottarANi 101 jaina kathA saMgraha bhAga-1 74 dharmavidhi prakaraNa 102 jaina kathA saMgraha bhAga-2 75 supArzvanAtha caritra bhAga-1 |103 jaina kathA saMgraha bhAga-3 76 devadharma parIkSAdi graMtho | |104 rayaNasehara nivakahA saTIka 77 supArzvanAtha caritra bhAga-2-3 | 105 AraMbhasiddhi 78 prakaraNatrayI 106 neminAtha caritra gadya 79 samatAzataka (sAnuvAda) 107 mohobyulanam (vAdasthAnam) 80 upadezamALA-puSpamALA 108 zrI bhuvanabhAnu kevaLI caritra 81 pRthvIcaMdra caritra (anuvAda) 82 upadezamALA 109 zrI caMdraprabhavasvAmI kevaLI 83 pAIyalacchI nAmamAlA caritra (anuvAda) 84 doDhaso savAso gAthAnA stavano 110 ApaNA jJAnamaMdiro 85 dvivarNa ratnamAlA 111 pramAlakSaNa 86 zAlibhadra caritra 112 AcAra pradIpa 87 anaMtanAtha caritra pUjASTaka 113 vividha praznottara 88 karmagraMtha avacUrI 114 AcAropadeza anuvAda 89 upamiti bhavaprapaMca kathA bhA.-1|115 paTTAvalI samuccaya bhAga-1 90 dharmabiMdu saTIka 116 paTTAvalI samuccaya bhAga-2 91 prazamarati saTIka 117 ratnAkarAvatArikA sAnuvAda 92 mArgaNodvAra vivaraNa bhAga-1 93 karmasiddhi 118 ratnAkarAvatArikA sAnuvAda 94 jaMbusvAmI caritra anuvAda bhAga-2 95 caityavaMdana bhASya sAnuvAda 119 caityavaMdana covIsI tathA 96 guNavarmA caritra sAnuvAda praznottara ciMtAmaNI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 nirayAvalisUtra 140 jaina dharma bhakti kaMcanamALA 121 kalyANa maMdira-laghuzAMtisaTIka (sAnuvAda) bhAga-2 122 upadeza saptatikA (TIkAnuvAda) 141 zrImokSapada sopAna (caudaguNapustaka sthAnakanuM svarUpa) 123 pratikramaNa hetu (pustaka) 142 ranazekhara ratnAvatI kathA 124 jaina kumArasaMbhava mahAkAvya | (parvatithi mAhAbhya para) 125 devacaMdra stavanAvali | |143 SaSThizatakam (sAnuvAda) 126 AnaMdakAvya mahodadhi bhAga-1 144 namaskAra mahAmaMtra (nibaMdha) 127 zrI paryata ArAdhanA sUtra 145 jaina gotra saMgraha (prAcIna jaina (avacUrI anuvAda sAthe) | itihAsa sahita) 128 jinavANI (tulanAtmakazana 146 nayamArgadarzaka yAne sAtanayanuM vicAra) svarUpa 129 praznottara pradIpa graMtha 147 mahopAdhyAyazrI vIravijayajI 130 prAcIna koNa zvetAMbara ke mahArAjA caritra digaMbara (gujarAtI) 131 jaMbUdvIpa samAsa (anuvAda) !' 148 mukti mArgadarzana yAne dharma prAptinA hetuo 132 sumati caritra (anuvAda) 149 catadUtam 133 tasvAmRta (anuvAda) 134 triSaSThizalAkApuruSa caritra 150 mUrtimaMDana praznottara parvanara 151 piMDevizuddhi anuvAda 135 triSaSTizalAkApuruSa caritra 15ra naMdisUtra (mULa) parva-1 153 naMdisUtra saTIka bIjI AvRtti 136 jaina kathA saMgraha bhAga-4 154 naMdisUtra cUrNi saTIka (pratAkAra saMskRta) 155 anuyoga dvAra saTIka 137 jaina kathA saMgraha bhAga-5 156 dazavaikAlika saTIka 138 jaina kathA saMgraha bhAga-6 157 dazavaikAlika saTIka 139 jaina dharma bhakti kaMcanamALA 158 oghaniryukti saTIka (sAnuvAda) bhAga-1 159 piMDaniryukti saTIka Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 160 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga1 188 161 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga2 189 162 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga-3 190 163 Avazyaka sUtranI TIkAbhAga-4 191 164 Avazyaka sUtranITIkAbhAga-1 192 165 Avazyaka sUtranITIkA bhAga-2 193 166 Avazyaka sUtranI TIkA bhAga-3 194 167 Avazyaka sUtranI dIpIkAbhA.1 195 168 Avazyaka sUtranIdIpIkA bhA.2 196 169 Avazyaka sUtranIdIpIkA bhA.3 197 201 170 uttarAdhyayana saTIka bhAga-1 171 uttarAdhyayana saTIka bhAga-2 172 uttarAdhyayana saTIka bhAga-3 173 jaMbuDhDhIpa prajJapti bhAga-1 174 jaMbudrIpa prajJapti bhAga-2 202 175 jIvAjIvAbhigama sUtra bhA.-1 203 176 jIvAjIvAbhigama sUtra bhA.-2 204 177 rAjapraznIya 178 AcArAMga dIpikA 179 bhagavatI sUtra bhAga-1 180 bhagavatI sUtra bhAga-2 181 - bhagavatI sUtra bhAga-3 182 pakSavaNA sUtra bhAga-1 183 pakSavaNA sUtra bhAga-2 184 RSibhASitasUtra 185 hAribhadrIyaAvazyakaTIppaNaka 212 jaina jyotigraMtha saMgraha 186 sUryaprajJapti saTIka 187 AcArAMga dIpikA bhAga-1 sUtrakRtAMga dIpikA ThANAMga saTIka bhAga-1 ThANAMga saTIka bhAga-2 anuyogadvAra mULa samavAyAMga saTIka AcArAMga dIpikA bhAga-1 sUtrakRtAMga saTIka bhAga-1 sUtrakRtAMga saTIka bhAga-2 bhagavatI sUtra kalpasUtra pradIpikA kalpasUtra kaumudi 198 199 AnaMda kAvya mahodadhi bhA.3 200 zrI zrutajJAna amIdhArA uttarAdhyayana sUtra-mULa upadhAna vidhi preraka vidhi hIrasvAdhyAya bhAga-1 hIrasvAdhyAya bhAga-2 205 caityavaMdanAdi bhASyatrayI (vivecana) 206 bhojaprabaMdha 207 zrI vastupAla caritra bhASAntara 208 zrI yogabiMdu saTIka 209 guru guNaratnAkara kAvyam 210 jagadguru kAvyam 211 yogadRSTisamuccaya (anuvAda) 217 pramANa paribhASA 214 prameya ratnakoSa : Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 4 215 jaina stotra saMgraha bhAga-2 | 23 vicArasAra (devacaMdrajI) 216 zrI yoga dRSTisamuccaya para 24 zrIparyuSaNa parvAdika parvonI (bhAvAnuvAda) kathAo 217 navasmaraNa (iglIza sAtha re 25 vimaLa maMtrIno rAsa sAnuvAda) rara6 bRhat saMgrahaNI aMtargata 218 ATha dRSTinI sajhAya | yaMtrono saMgraha 219 AgamasAra (devacaMdrajI) 220 nayacakrasAra (devacaMdrajI) para 27 damayaMtI caritra 221 guru guNaSatrizikA devacaMdrajI 28 bRhatsaMgrahaNI yaMtra 222 paMcakarmagraMtha (devacaMdrajI) 29 jaina stotra saMgraha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-1 zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya nama: upAdhyAya zrI umAsvAtijI viracita tatvArthAdhigama sUtra adhyAya pahelo che aganajJAniritrAAi mokSamArga: 1-1 samyagdarzanazAnacAritrANi mokSamArgaH 1-1 samyagra-darzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH 1-1 sUtrArtha : samyagdarzana, samyajJAna ane samacAritra A traNa guNonI prApti e muktino mArga che. 1-1. | bhAvArtha : sarva karmonA kSayathI AtmAnA zuddha avicalita svarUpanI prApti thavI te mukti kahevAya che. AvI mukti prApta karavA mATeno dhorImArga te che ke uparokta traNa guNonI prApti thavI. A traNa guNo ratnatulya hovAthI te traNa guNane "ratnatrayI" kahevAya che. (1) vItarAga sarvajJa evA tIrthakara bhagavantoe batAvelA tattvo upara ruci-prIti-vizvAsa karavo. te ja saMpUrNa satya che. ema mAnavuM te samyagdarzana kahevAya che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya H 1-sUtra-2 tattvArthAdhigamasUtra (2) teoe batAvelA jIva-ajIva Adi tattvonuM zraddhApUrvaka yathArtha je jJAna karavuM, te samyajJAna kahevAya che. (3) teonA vacanone anusAre heya vastunA tyAgapUrvaka ane AtmAne hitakArI ane upAdeya vastunA svIkArapUrvaka jIvana pavitra banAvavuM te arthAt bhogone asAra samajI vairAgyapUrvaka teno tyAga karavo te samyakcAritra kahevAya che. A traNa AtmAnA guNo che. te guNo karmothI DhaMkAyelA che. karmono upazama-kSayopazama ane kSaya karavA dvArA te guNonI prApti karavI e ja sAco muktino mArga che. mokSe javAno rAjamArga che. mATe AvA guNo meLavavA prayatna karavo. 1-1. 1-2 tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam tattvArthazraddhAnuM samyagdarzanam 1-2 tattva-artha-zraddhAnuM samyagdarzanam 1-2 sUtrArtha- tattvabhUta artho (padArtho) uparanI je zraddhA te samyagdarzana. 1-2. bhAvArtha - A saMsAramAM jANavAlAyaka vAstavika je padArtho che, tene "tattva' kahevAya che. AvA prakAranA tattvabhUta evA jIva-pudgala Adi je je padArtho che. ane te padArthonuM vAstavika je svarUpa che. te jANIne tenA upara ruci ka2vI. prIti karavI. arthAt vizvAsa karavo. athavA jANakArI na hoya to paNa jANakAranI nizrAe ruci-prIti-vizvAsa thavo te Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-3 samyagdarzana kahevAya che. darzanamohanIyakarmanA kSayopazamAdi rUpa AntarikakAraNathI ane satsaMga, svAdhyAya, prabhubhakti, Adi bAhyakAraNothI A samyagdarzana guNa pragaTa thAya che. 1-2. tannisargAdadhigamAd vA 1-3 tagnisargAdadhigamA vA 1-3 tanisargI adhigamAd vA 1-3 sUtrArtha - te samyagdarzana guNa nisargathI athavA adhigamathI prApta thAya che. 1-3. bhAvArtha - AvA prakAranuM A samyagdarzana anAdikAlathI A saMsAramAM paribhramaNa karatA jIvane (1) nisargathI paNa thAya che. ane (2) adhigamathI paNa thAya che. samyagdarzanane samyakatva ane samakita paNa kahevAya che. A samyagdarzana e muktiprAptinuM paramabIja che A samyakatva AvavAthI saMsAra vadhumAM vadhu dezona ardha pudgala parAvartana mAtra ja bAkI rahe che. eTale ke parimita thaI jAya che ane muktiprApti nizcita thaI jAya che. AvA prakAranA samyagdarzananI prAptinAM mukhyatve be kAraNo che. (1) nisarga ane (2) adhigama. nisarga- eTale jemAM guruno upadeza ke pratimAnAM darzanAdi jevAM bAhya kAraNo-nimitta na hoya. paraMtu AtmAnI potAnI aMdaranI jAgRti vizeSa ja kAraNa hoya te nisarga. adhigama- eTale bAhya nimitta. jemAM guruno upadeza Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 1-sUtra-4 tattvArthAdhigamasUtra athavA pratimAdinAM darzana Adi bAhyanimitto kAraNa che. AvAM bAhyanimittothI je samyagdarzana thAya che. te adhigama. svayaMbuddha ke pratyekabuddha jevA mahAtmA puruSone A samyagdarzana nisargathI thAya che. ane buddhabodhita jIvone A samyagdarzana adhigamathI thAya che. 1-3. 4 1-4 jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam jIvAjIvAzravabandha saMvara nirjarA mokSAstattvam 1-4 jIva-ajIva-Azrava-baMdha-saMvara-nirjarA-mokSAHtattvam1-4 sUtrArtha - A saMsAramAM jIva-ajIva-Azrava-baMdhasaMvara-nirjarA ane mokSa ema kula sAta tattvo che. 1-4. bhAvArtha-jANavA yogya je bhAvo tene tattva kahevAya che. tattva eTale jJeyasvarUpe sArabhUta padArtha. A saMsAramAM pAramArthika-paNe be ja tattva che. (1) jIva ane (2) ajIva. caitanya (cetanA) guNa jemAM che te jIva. ane caitanya guNa jemAM nathI te ajIva. arthAt cetana ane jaDa. A be prakAranA padArthothI ja A jagata bhareluM che. bAkInAM Azrava vagere pAMca tattvo e jIvanuM bAdhaka-sAdhaka tathA sAdhya svarUpa che. Azrava ane baMdha e bAdhakasvarUpa che. saMvara-nirjarA e sAdhakasvarUpa che. ane mokSa e sAdhya svarUpa che. anya zAstromAM puNya ane pApa sAthe kula nava tattvo paNa Ave che. paraMtu te puNya-pApano AzravamAM samAveza karavAthI ahIM sAta tattvo kahela che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-5 Azrava = AtmAmAM jenAthI karmo Ave che. arthAt karmo AvavAnAM je dvAra. te Azrava. baMdha = Azrava dvArA AvelAM karmapudgalono AtmA sAthe ekameka bhAve je saMbaMdha thavo te baMdha. saMvara = AtmAmAM pratisamaye navAM navAM AvatAM karmonuM je rokavuM te saMvara. nirjarA = junAM baMdhAyelAM karmonuM AtmAthI vikherAvuM te nirjarA. mokSa = sarvakarmono kSaya thavo. karmonA baMdhanamAMthI AtmAno chuTakAro thavo te mokSa. 1-4. nAma-sthApanA-dravya-mavitatanyA: 1-5 nAma-sthApanA-dravya-bhAvatarUzvAsaH 1-5 nAma-sthApanA-dravya-bhAvataH tayyAsaH 1-5 sUtrArtha - nAma-sthApanA-dravya ane bhAva ema A cAra prakAranA nikSepAothI jIva-ajIva Adi te sAte tattvono vAsa thAya che. 1-5. bhAvArtha - jIva-ajIva Adi sAte tattvone vadhAre sUkSma rIte jANavA mATe, tenuM bArIkAIthI jJAna meLavavA mATe nAma-sthApanA-dravya ane bhAva ema cAra nikSepA jainazAstromAM prasiddha che. tenAthI sAta tattvonuM jJAna prApta karavA jevuM che. nAma - vastune oLakhavA mATe tenuM pravartatuM je nAma te. sthApanA- vastune barAbara jANavA teno AkAra, tenuM citra te. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 dravya bhAva - - vastunI vAstavika avasthA. A cAra nikSepA (vastune jANavAnA upAyarUpa) prakAro che. koI paNa vastumAM uparokta cAra nikSepA (prakAro) hoya ja che. A cAra nikSepAthI vastunuM svarUpa vadhAre vadhAre spaSTa jaNAya che. tIrthaMkara bhagavAna upara A cAra nikSepAno ApaNe vicAra karIe- (1) koI paNa paramAtmAnuM RSabhadeva. ajitanAtha ItyAdi oLakhavA rUpe pADeluM nAma te nAmanikSepa. (2) te RSabhadevAdinI pratimA, citra ke AkRti vagere te sthApanAnikSepa. (3) RSabhadevAdi tIrthaMkara bhagavaMtonI kevalI avasthAnI pUrvenI chadmasthAvasthA athavA pAchaLanI siddhAvasthA te dravyanikSepa ane (4) teonI kevalIavasthA te bhAvanikSepa. A pramANe jIva - ajIva Adi sAta tattvo paNa nAmasthApanA Adi cAre nikSepe vicAravAM. nikSepA eTale vastune jANavAnA upAya-prakA2. 1-5. adhyAya H 1-sUtra-6 tattvArthAdhigamasUtra vastunI vAstavika sthitithI pUrvAvasthA ane pazcAdavasthA, AgaLa-pAchaLanI avasthA. pramANanayairadhigamaH 1-6 pramANanavairadhigamaH 1-6 pramANa- nayaiH- adhigamaH 1-6 sUtrArtha - jIva-ajIva Adi sAte tattvono pramANa ane nayo vaDe abhyAsa karI zakAya che. 1-6. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya :1 -sUtra-6 bhAvArtha -jagatamAM rahelA sarve padArthonuM sthUla (uparachalluM) ane sUkSma(UMDuM) jJAna pramANa ane nayo dvArA thAya che. pramANa ane naya e paNa eka prakAranuM jJAna ja che. pramANa ane nayAtmakajJAna e vastutattvanA jJAnanA upAya rUpa che. vastune jANavAnI-samajavAnI ane ciMtana-manana karavAnI eka prakAranI A sRSTi che. dRSTine ja naya ane pramANa kahevAya che. (1) vastutattvane sarva dharmathI jANavAnI je dRSTi te dRSTine pramANa kahevAya che ane vastutattvane koI paNa eka dharmathI (u5kA2ka dharmathI) jANavAnI je dRSTi ane temAM bIjA dharmo hovA chatAM paNa te dharmonI tyAM upakArakatA na hovAthI tene gauNa karavAvALI je dRSTi te naya kahevAya che. dA. ta. A AtmA nityAnitya che ema jANavuM te pramANa, ane dravyadRSTie nitya che. tathA paryAyadaSTie anitya che. ema kramazaH jANavuM te naya, A rIte nayo te pramANanA aMzo-avayavo rUpa che. pramANanA be bheda che. pratyakSa ane parokSa. IndriyAdi bAhya AlaMbana vinA AtmAne je sAkSAt jJAna thAya te pratyakSa. ane IndriyAdi bAhyaAlaMbanathI je jJAna thAya te parokSa. pratyakSa pramANamAM avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAna ema traNa jJAno Ave che. ane parokSa pramANamAM matijJAna ane zrutajJAna ema be jJAno Ave che. nayonA paNa be bhedo che. dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya. dravya taraphanI dRSTi pradhAna hoya te dravyArthikanaya. ane paryAya taraphanI dRSTi pradhAna hoya te paryAyArthikanaya. 1-6. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 1-sUtra-7 tattvArthAdhigamasUtra nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH 1-7 nirdeza-svAmitva-sAdhana-adhikaraNa-sthiti-vidhAnataH 1-7 sUtrArtha - nirdeza-svAmitva-sAdhana-adhikaraNa-sthiti ane vidhAna ema 6 dhArothI samyagdarzana jANavA jevuM che. 1-7. bhAvArtha - samyagdarzanAdi traNa guNo e muktino mArga che. ema prathama sUtramAM kahyuM che. tyAM samyagdarzana nAmanA prathama guNane vadhAre spaSTa samajAvavA mATe A sUtramAM cha dvAro (vastu sthiti samajavA mATenA cha prakAro) jaNAvyAM che. (1) nirdeza eTale vastunuM svarUpa, je vastu jevI hoya te vastune tevI jANavI. ahIM samyagdarzananuM svarUpa ruciprIti-vizvAsa che. vItarAga paramAtmAnAM vacano nirdoSa ane parama hitakAraka hovAthI tenA upara prIti karavI. vizvAsa karavo te ja sAcAM che evI ruci karavI te. (2) svAmitva eTale mAlikI. A samyagdarzanano mAlika jIva ja hoya che. jIvane ja A samyagdarzana thAya che ajIvane thatuM nathI mATe jIva ja teno svAmI che. (3) sAdhana- eTale nimitta. te be prakAre che bAhya ane abhyantara. guruno upadeza, satsaMga, ane pratimAnAM darzanAdi te bAhyanimitta. ane darzanamohanIyakarmano kSaya, upazama ane kSayopazama te abhyattara nimitta. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-8 (4) adhikaraNa- eTale AdhAra, prApta thayeluM A samyagdarzana kyAM varte? samyagdarzanano AdhAra koNa? samyagdarzanano AdhAra samyagdaSTi AtmA ja hoya che. guNano AdhAra guNI ja hoya che. pragaTa thayeluM samyagdarzana jIvamAM ja varte che. (5) sthiti - eTale kAlamAna. prApta thayeluM samyaktva keTalo kALa rahe? jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI kSAyopazamikanI sAdhika chAsaTha sAgaropama pramANa sthiti jANavI. kSAyikanI sthiti sAdi anaMta jANavI. ane aupathamikanI sthiti aMtarmuhUrta jANavI. (6) vidhAna eTale bheda, samyakatvanA 3 bheda che. (1) aupathamika, (2) kSAyopathamika ane (3) kSAyika. A pramANe samyakatva upara cha dvArA saMkSepathI samajAvyAM. 1-7. satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca 1-8 satsaMkhyAkSetra sparzanakAlAntara bhAvA~bahuvaizca 18 sa-saMkhyA-kSetra-sparzana-kAla-antara-bhAva-alpabahuca sUtrArtha-samyakatva upara sa-saMkhyA Adi bIjAM paNa ATha dvArA jANavA jevAM che. 1-8. bhAvArtha - samyakatva guNane sArI rIte samajavA mATe satsaMkhyA vagere nIce mujaba bIjAM ATha dvArA paNa jANavA jevAM che. A ATha dvArothI samyakatva sArI rIte samajAya che. (1) sat - eTale hovuM. arthAt vidyamAna, samyakatvaguNa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 ) adhyAya : -sUtra-8 tattvArthAdhigamasUtra saMsAramAM che ke nahIM ? ane jo che to manuSyagati Adi cAre gatiomAM kyAM kyAM che? ItyAdi vicAravuM. samyatva e AtmAno guNa hovAthI jagatamAM che ja. ane te cAre gatimAM thaI zake che. phakta kSAyika samyakatva (prAraMbhanI dRSTie) manuSyagatimAM ja prApta karI zakAya che. A rIte jAti Adi bIjI mArgaNAomAM paNa vicAravuM. (2) saMkhyA - A saMsAramAM samyagdarzanI jIvonI saMkhyA keTalI? te vicAravuM. upazama samyakatvI jIvo saMkhyAtA ane kSayopazama samyakatvI jIvo asaMkhyAtA, ane kSAyika samyakatvI jIvo (siddha bhagavaMtone sAthe gaNatAM) anaMtA hoya che. (3) kSetra- samyakatvI jIvone rahevAnuM kSetra keTaluM? cauda rAjaloka svarUpa lokAkAzano asaMkhyAtamo bhAga kSetra hoya che. samyaktvI jIvo vALuM sarvakSetra gaNIe to paNa (samudyAta vinA) saMpUrNa lokano asaMvabhAga ja thAya che. (4) sparzana - sparzanA e kSetra karatAM kaMIka adhika hoya che. jyAM vastu avagAhIne rahe te kSetra, ane te tathA tenI AjubAjunA kSetrano sparza te sparzana. (5) kAla-samaya, samyakatva prApta karyA pachI jIva temAM keTalo kAla varta? jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI sAdhika chAsaTha sAgaropama ane kSAyikane AzrayI sAdianaMtakAla mApajANavuM. (6) attara - viraha, AveluM samyakatva cAlyuM jAya to te Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-9 11 pharIthI kyAre prApta thAya? eTale ke samyakatvano viraha keTalo? jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI dezonaardha pudgala parAvartana. ATalA kAla pachI jIva avazya pharIthI samyakatva pAme ja che. (7) bhAva- upazamAdi pAMca bhAvomAMthI kayA bhAve jIvane samyakatva pragaTa thAya? upazama - kSayopazama ane kSAyika ema traNa bhAve ja samyakatva thAya che. audAyika ane pAriNAmika bhAve samyakatva thatuM nathI (8) alpabadutva - uparanA traNa samyakatvomAMthI jIvo kyAM thoDA hoya ane kyAM vadhAre hoya? upazamamAM sauthI thoDA hoya, tenAthI kSayopazamamAM adhika hoya, ane tenAthI kSAyikamAM adhika hoya che. A pramANe samyakatva upara ATha dvArA samajAvyAM. 1-8. samyagdarzana samajAvIne have samyajJAna samajAve chemtishrutaavdhimnHpryaaykevlaani jJAnam 1-9 matikRtAvadhimana:paryAyakevalAni jJAnam 1-9 mati-zruta-avadhi-mana:paryAya-kevalAni jJAnam 1-9 sUtrArtha-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAna ema pAMca prakAranuM jJAna che. 1-9. bhAvArtha- vastutattvano je vizeSa bodha-samaja te jJAna kahevAya che. te jJAnanA pAMca bhedo che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 adhyAya : 1-sUtra-10-12 tattvArthAdhigamasUtra (1) Indriyo ane mana dvArA je vastutattvano bodha thAya te matijJAna. (2) gurujI pAse bhaNavAthI athavA zAstro sAMbhaLavAthI je jJAna thAya te zrutajJAna. (3) IndriyonI sahAya vinA AtmasAkSIe rUpI dravyonuM je jJAna thAya te avadhijJAna. (4) aDhIdvIpamAM rahelA saMjJI paMcendriya jIvonA manogata bhAvo jANavAnI AtmAnI je zakti te mana:paryavajJAna. ane (5) lokAlokanA sarvadravyonA sarvaparyAyonuM je jJAna te kevalajJAna. have te pAMca jJAno keTalA ane kayA pramANasvarUpa che? te samajAve che. 1-9, tamAne tatramANe tat pramANe 1-10 mA pakSan Adya parokSam Adya parokSam 1-11 pratyakSa cit pratyakSamanya pratyakSam anyat 1-1ra sUtrArtha-te pAMca jJAno be pramANa svarUpa che. prathamanAM be jJAno parokSa che. ane bAkInAM traNa jJAno pratyakSa che. 1-10, 11, 12. bhAvArtha - jainadarzanakAro "jJAna"ne ja pramANa jaNAve che. kAraNa ke jJAna ja A jIvane IniSTamAM pravartaka-nivartaka che. A AmraphaLa che evuM jJAna thAya to jIva pravRtti kare che. ane A sarpa che evuM jJAna thAya to jIva nivRtti kare che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-13 13 mATe jJAna ja hitAhitamAM pravartaka-nivartaka hovAthI pramANa kahevAya che. pramIyate vastutattvaneneti pramANam | te pAMca jJAno be pramANamAM samAI jAya che. prathamanAM be jJAno (mati ane kRta) Indriya sApekSa hovAthI parokSa che. ane chellAM traNa jJAno (avadhi-mana:paryava ane kevala) Indriya nirapekSa hovAthI pratyakSa che. ItaradarzanakAro (naiyAyika-vaizeSiko) IndriyasagnikarSane paNa pramANa mAne che. paraMtu ajJAta vastune cAkhavAmAM, suMghavAmAM ane jovAmAM IndriyasamikarSa hovA chatAM paNa jJAna thAya ja evo niyama nathI. tethI jyAre jJAna na thAya tyAre ISTAniSTamAM pravRtti-nivRtti thatI nathI. mATe Indriyasakiryo te asAdhAraNa kAraNa na hovAthI pramANa nathI. paraMtu jJAna ja pramANa kahevAya che. have pAMca jJAnamAMthI prathama matijJAna samajAve che. 1-10-11-12. pratikRtisaMjJAntiAminibodha rUtyunattaram 1-13 matimRtisaMjJAcintAbhinibodha ItyanarthAntaram 1-13 mati-smRti-saMjJA-cittA-abhinibodha Iti anarthAntaram sUtrArtha- mati, smRti, saMjJA, cittA, abhinibodha A badhA zabdo eka ja arthavALA che. 1-13. bhAvArtha- have matijJAnane samajAvavA tenA paryAyavAcI zabdo jaNAve che. mati-smRti-saMjJA-ciMtA ane abhinibodha A badhA zabdo ekaja arthavALA che. manana karavuM te mati, yAda Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 adhyAyaH 1-sUtra-14 tattvArthAdhigamasUtra karavuM te smRti, vartamAnanI vicAraNA karavI te saMjJA, bhAvinI vicAraNA karavI te cittA, Indriyo dvArA je bodha thAya te abhinibodha, A sarve zabdo matijJAnanA ja vAcaka che. sAmAnyathI A badhA ja zabdo Indriyajanya bodhanA vAcaka che mATe ekArthaka che. paraMtu sUkSmavicAraNA karIe to smRti bhUtakALanA viSayano bodha karAve che. ciMtA bhAvinA viSayanI bodha karAve che. saMjJA vartamAnakALanA viSayano bodha karAve che. mati e manana-ciMtana svarUpa che. ema sUkSma rIte kaMIka kaMIka bhinna bhinna arthanA paNa vAcaka che. chatAM sAmAnyathI matijJAnanA ja paryAyavAcaka che. 1-13. tadindriyAnindriyanimittam 1-14 tadindriyAnidriyanimittam 1-14 tad Indriya-anidriya-nimittam 1-14 sUtrArtha te matijJAna Indriya ane anidriyanA nimittavALuM che. 1-14. bhAvArtha- te matijJAna zarIramAM rahelI pAMca Indriyo ane anidriya eTale mana ema cha nA nimittathI thAya che. zarIranA je je avayavothI jIvane jJAna thAya che. te te avayavone Indriya kahevAya che. zarIramAM pAMca ja avayavo jJAna prAptimAM nimittabhUta che. (1) sparzanendriya, (2) rasanendriya, (3) ghrANendriya, (4) cakSurindriya, (5) zrotrendriya. A pAMce Indriyo zarIramAM bahAranA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-15 15 bhAgamAM che mATe tene bAlvendriya kahevAya che. ane mana zarIranI aMdara che. eTale abhyantarendriya kahevAya che athavA mana e sparzanendriyAdinI jevI bAhyaindriyarUpa nathI. mATe anindriya kahevAya che. A cha IndriyothI judA-judA eka-eka viSayanuM ja mAtra jJAna thAya che. (1) sparzanendriya dvArA sparzanuM jJAna thAya che. te spArzana pratyakSa. (2) rasanendriya dvArA rasanuM jJAna thAya che te rAsana pratyakSa. (3) dhrANendriya dvArA gaMdhanuM jJAna thAya che te dhrANaja pratyakSa. (4) cakSurindriya dvArA rUpanuM jJAna thAya che te cAkSuSa pratyakSa. (5) zrotrendriya dvArA zabdanuM jJAna thAya che. te zrotraja pratyakSa. (6) mana dvArA uparokta pAMca viSayanuM jJAna thAya che. te mAnasa pratyakSa. 1-14. avagrahehApAyadhAraNAH 1-15 avagrahehApAyadhAraNAH 1-15 avagraha IhA-apAya-dhAraNAH 1-15 sUtrArtha - uparokta IndriyothI ane manathI thatuM te matijJAna kramazaH thanArA avagraha-IhA-apAya ane dhAraNAnA bhedathI cAra cAra prakAre che. 1-15. bhAvArtha - bAhya pAMca ane abhyattara eka ema kula cha IndriyothI thanAruM A matijJAna avagraha-IhA-apAya ane dhAraNArUpe cAra cAra bhedovALuM che. A cAre bhedo kramazaH bodhanI vRddhivALA aMzo che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 adhyAya : 1-sUtra-16 tattvArthAdhigamasUtra avagraha - eTale "A kaMIka che" evuM vastunA abhidhAnAdi vizeSa nirdeza vinAnuM sAmAnya jJAna. IhA - eTale "zuM A sarpa haze ke doraDuM ?" athavA "sthANu haze ke puruSa ?" evuM vikalpovALuM je jJAna. apAya - eTale "A sarpa ja che" ItyAdi nirNayAtmaka je jJAna. dhAraNA - eTale nirNayAtmaka thayelA jJAnane dIrghakALa sudhI dhArI rAkhavuM te. dhAraNAnA traNa peTA bhedo che. A pramANe che IndriyothI cAra cAra bhedovALuM matijJAna thAya che mATe 684=14 bhedo matijJAnanA thAya che. 1-15. bahubahuvidhakSiprAnizritAsaMdigdhadhuvANAM setarANAm1-16 bahubahuvidhakSiprAnizritAsaMdigdhadhruvANAM saMtarANA...1-16 bahu bahuvidha-kSipra-anizcita-asaMdigdha-dhruvANAM saMtarANAm - sUtrArtha - bahu-bahuvidha-pri-anizcita-asaMdigdha ane dhruva e cha bhedo tathA te cha bhedonA pratipakSI(virodhI) evA bIjA cha bheda ema kula bAra bhedonA uparokta avagraha-IhA-apAya ane dhAraNA thAya che. 1-16. bhAvArtha-paMdaramA sUtramAM kahelA matijJAnanA cha Indriya AzrayI avagraha-IhA-apAya ane dhAraNAnA (644=)24 bhedomAM ekeka bheda bahu-bahuvidha-pri Adi bAra bAra bhedavALo thAya che. matijJAna kSayopazama bhAvanuM che. ane kSayopazamabhAva citra-vicitra aneka prakArano hoya che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-16 17 (1) bahugrAhI - Indriya-gocara viSayamAM jyAM dravyano bheda jaNAya te bahugrAhI. jema ke vAjAM vAgatAM sAMbhaLIne tenA zabdane anusAre zaraNAI, Dhola, nagArA-paDaghama ane jhAlarane bhinna-bhinna vAjiMtra rUpe jANI zake te. (2) abadugrAhI-uparokta dravyabheda na jANe. paraMtu mAtra vAjAM vAge che eTaluM ja jANe, vadhAre na jANe te abahugrAhI. (3) bahuvidhagrAhI - dravyanA paryAyano paNa bheda jANe te bahuvidhagrAhI. jema ke- A zaraNAI tAlamAM vAge che. A bIna tAlamAM vAge che. A Dhola sAruM lAge che. A Dhola khokharUM vAge che. ItyAdi (4) abahuvidhagrAhI-dravyanA eka-be paryAyane jANe paraMtu vadhAre paryAyane na jANe te. (5) kSipagrAhI - Indriya ane viSayano yoga thatAM viSayane turata ja jANI zake. vilaMba na lagADe te kSipragrAhI. (6) akSipragrAhI - Indriya ane viSayano yoga thaye chate je viSayane dhImedhIme jANe. paraMtu turata na jANI zake che. (7) anizritagrAhI - bAhya koIpaNa prakAranA liMga vinA anubhavabaLe jANe te. (8) nizritagrAhI - bAhya koIpaNa prakAranA liMga(cihna)nA AdhAre jANe che. jema ke dhajA dekhIne A maMdira che ema jANavuM te. (9) asaMdigdhagrAhI - je kaMI jANe temAM saMdeha na hoya. nirNayAtmakabhAve jANe te. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 adhyAya : 1-sUtra-17 thI 19 tattvArthAdhigamasUtra (10) saMdigdhagrAhI - je kaMI jANe temAM saMdeha hoya. mane lAge che ke peluM je kALuM kALuM dekhAya che te sarpa ja hovo joie. pachI to bhagavAna jANe. (11) dhruvagrAhI - je kaMI jANyuM te lAMbo kALa yAda rahe te. (12) adhRvagrAhI - je kaMI jANyuM te lAMbo kALa yAda na rahe jANyA pachI turata bhUlI javAya te. A pramANe matijJAnanA eka eka bhedamAM AvI sUkSmatA ane hAni-vRddhivALo bodha hoya che. 1-16. arthasya 1-17 arthasya arthasya 1-17 1-17 vyaJjanasyAvagrahaH vyaMjanasthAvagrahaH vyaMjanasya avagraha: 1-18 1-18 1-18 kSanikriyAkhyA 119 na cakSuranindriyAbhyAm 1-19 na cakSu-anindriyAbhyAm 1-19 sUtrArtha - avagraha-IhA-apAya ane dhAraNA A cAre bhedo arthanA hoya che. tathA avagraha to vyaMjanano paNa hoya che. eTale ke arthano ane vyaMjanano ema banneno hoya Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-17-19 19 che. phakta cahyuM ane manano vyaMjanavALo avagraha hoto nathI. 1-17-18-19. bhAvArtha - paMdaramA sUtramAM je avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA ema matijJAnanA cAra bhedo kahyA che, te arthanA thAya che. temAMno prathama bheda je avagraha che. te vyaMjanano paNa thAya che. chatAM te vyaMjanano avagraha cakSu tathA mana Indriyano thato nathI. vyaMjana eTale indriya ane viSayano saMbaMdha mAtra. A vyaMjanAgrahamAM "A kaMika che" evo sAmAnya artha bodha paNa hoto nathI. A kaMIka che" "A zuM haze? sarpa haze ke raju"? nA, A sarpa nathI paraMtu raju ja che. ItyAdi arthanuM ciMtanamananavicAraNA jemAM thAya che, tevA bodhane arthano bodha kahevAya che. tethI avagrahAdi cAre AvA ciMtanAtmaka hovAthI mananAtmaka hovAthI, artha bodha rUpa hovAthI arthAtmaka che. paraMtu temAMno prathamabheda je avagraha che. te arthano paNa hoya che. ane vyaMjanano paNa hoya che. AvA ciMtana-manana vinA mAtra IndriyanI sAthe viSayanuM joDANa te vyaMjana kahevAya che. nidrAdhIna mANasane 8/10 bumo pADI. chatAM jyAM sudhI te mANasa jAge nahIM tyAM sudhI zrotrendriya ane zabda A banneno saMbaMdhamAtra ja je thAya che. ciMtana thatuM nathI te vyaMjanano (viSayano) avagraha kahevAya che. AvA prakArano viSayasaMbaMdhI indriya ane viSayanA saMbaMdha mAtra rUpa avagraha sparzana- rasanA- ghANa ane zrotra ema Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 adhyAya : 1-sUtra-17-19 tattvArthAdhigamasUtra cAra ja IndriyomAM hoya che. cahyuM ane manano vyaMjanAvagraha saMbhavato nathI. kAraNa ke te banne Indriyo viSayanI sAthe joDAyA vinA ja viSayabodha kare che. cakSu ane mana aprApyakArI che. jANavA lAyaka viSaya sAthe joDAtI nathI. cakSuthI agni jotAM dAha thato nathI. sarpa jotAM DaMkha thato nathI. mATe te bemAM vyaMjanAvagraha nathI. mArU mana zatruMjayanA darzanamAM varte che ema je kahevAya che te upacAramAtra che. paraMtu vAstavikapaNe mana tyAM jatuM nathI. A pramANe matijJAnanA bhedo nIce mujaba thAya che. matijJAna avagraha IhA apAya dhAraNA vyaMjana artha artha ja artha ja artha ja sparzanAdi sparzanAdi sparzanAdi sparzanAdi sparzanAdi 4 Indriyo 6 Indriyo 6 Indriyo 6 Indriyo 6 Indriyo bahu vagere bahu vagere bahu vagere bahu vagere bahu vagere 12 bhedo 12 bhedo 12 bhedo 12 bhedo 12 bhedo 48 72 72 72 72=336 A pramANe matijJAnanA bheda-prabhedo gaNatAM kula 336 bhedo mRtanizrita matijJAnanA thAya che. temAM azrutanizritanA bhedarUpa autpAtikI vainAyikI Adi cAra prakAranI buddhi Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-20 21 meLavatAM matijJAnanA 340 bhedo thAya che. pUrve sAMbhaLeluM hoya, paraMtu prayogakALe zrutanuM anusaraNa na hoya te dhRtanizrita ane pUrve sAMbhaLeluM ja na hoya paraMtu potAnA buddhibaLamAtrathI ja je jANe te azrutanizrita. tpAtikI, vainayikI kArmikI ane pariNAmikI ema cAra buddhi azrutanizrita che. akasmAt (acAnaka) buddhi thAya te aupAtikI, gurujIno vinaya karavAthI je buddhi Ave te vanayikI, kAmakAja karatAM karatAM kaLAmAM je pravINatA lAve te kArmikI, ane uMmaranA paripAkathI (vizALa anubhavathI) je buddhi thAya te pAriNAmikI buddhi kahevAya che. 1-17-18-19. zrata atipUrva vijetA mem1-20 zrata atipUrva cakakAdazabhedam 1-20 zruta matipUrva dvi-aneka-dvAdaza-bheda 1-20 sUtrArtha - zrutajJAna matijJAnapUrvaka ja hoya che. tenA be bheda che. banne bhedonA anukrame aneka ane bAra bhedo che. 1-20. bhAvArtha - matijJAna samajAvIne have zrutajJAna samajAve che. guru pAse bhaNavAthI athavA zAstronA zravaNa-mananathI je jJAna thAya che te zrutajJAna kahevAya che. zrutajJAna haMmezAM matijJAna pUrvaka ja thAya che. pahelAM IndriyothI je zabdAdi saMbhaLAya che te matijJAna che. tyArabAda teno je bhAvArtha jaNAya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 adhyAyaH 1-sUtra-21-22 tattvArthAdhigamasUtra che. te zrutajJAna che. mati jene thAya tene zruta thAya ja evo niyama nathI. paraMtu jene zruta thAya tene pUrvakALamAM yati thAya ja che. mATe zruta e matipUrvaka ja thAya che. te zrutajJAnanA be bheda che. (1) aMgabAhya, (2) aMgapraviSTa. paramAtmA zrI vItarAgadevanI tripadI sAMbhaLI agAdhajJAnanA svAmI zrIgaNadharabhagavaMto je zAstrAracanA kare che te AcArAMga Adi bAra prakAranAM je zAstro te aMgapraviSTa. tenA AcArAMga-sUtrakRtAMga vagere 12 bhedo che. tathA te 12 aMganA AdhAre pUrvAcAryo navA navA bhinna-bhinna viSaya upara je navAM navAM zAstro banAve che te aMgabAhya. tenA aneka bhedo che. 1-20. dvividho'vadhiH 1-21 dvividhovadhiH 1-21 kividha avadhiH 1-21 bhavapratyayo tAravavAnAm 1-22 bhavapratyayo nArakadevAnAm 1-22 bhavapratyayaH nArakadevAnAm 1-22 sutrArtha- avadhijJAna be prakAranuM che, temAM nArakI ane devone bhavapratyayika avadhijJAna hoya che. 1-21-22. bhAvArtha - IndriyonI madada vinA Atma-sAkSAt paNe rUpI padArthonuM je jJAna thAya te avadhijJAna. tenA be bheda che. 1 - Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya H 1-sUtra-23 bhavapratyayika ane 2. guNapratyayika. je avadhijJAnanI utpattimAM bhava e nimitta che te bhavapratyayika. ane je jJAnanI utpattimAM guNa e nimitta che te guNapratyayika. te banne bhedomAMthI je bhavapratyayika avadhijJAna che te deva-nArakIne ja hoya che. ane deva-nArakIne bhavapratyayika ja hoya che. tethI deva-nArakIno bhava prApta thatAM ja samyagdaSTi jIva hoya ke mithyArdaSTi jIva hoya paraMtu A avadhijJAna prApta thAya ja che. mAchalAne jema taravAnI kalA, pakSIne jema uDavAnI kalA janmathI ja hoya che tema deva-nArakIne A avadhijJAna janmathI ja thAya che. A avadhijJAnane prApta karanAra jIva samyagdaSTi hoya to avadhijJAna kahevAya che ane mithyArdaSTi hoya to vibhaMgajJAna kahevAya che. 1-21-22. yathoktanimittaH Savitva: zeSALAm 1-23 SaDvikalpaHzeSANAm 1-23 yathoktanimittaH yathA ukta-nimittaH SaDvikalpa zeSANAm 1-23 sUtrArtha- bAkInA tiryaMca-manuSyone uparokta nimittavALuM (kSayopazama svarUpa guNanA nimittavALuM) avadhijJAna hoya che. ane te cha bhedavALuM che. 1-23. 23 bhAvArtha - bAkInA jIvone eTale ke manuSya-tiryaMcone je avadhijJAna thAya che, te kSayopazama svarUpa guNanA nimitte thAya che. mATe guNapratyayika kahevAya che. avadhijJAnAvaraNIya nAmanuM je karma che, te karmanA kSayopazamathI ja A banne prakAranAM avadhijJAne pragaTa Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 adhyAya : 1-sUtra-24 tattvArthAdhigamasUtra thAya che. paraMtu bhava ane guNanI pradhAnatA hovAthI bhava pratyayika ane guNa pratyayika kahevAya che. bhavapratyayika avadhijJAna jema sarve deva-nArakIne avazya hoya ja che, tema guNapracayika avadhijJAna sarva tiryaca-manuSyone avazya hotuM nathI. paraMtu koIkane ja hoya che. te guNapratyayikanA cha bhedo A pramANe che. (1) je avadhijJAna jene thayuM hoya tenI sAthe cakSunI jema sarvatra rahe te anugAmI. (2) sAMkaLe bAMdhelA dIpakanI jema je avadhijJAna jene thayuM hoya tenI sAthe sarvatra na jAya. paraMtu niyata sthAne Ave tyAre ja bodha karAve te ananugAmI. (3) pragaTa thayeluM je avadhijJAna dina-pratidina vadhatuM jAya te vardhamAna. (4) pragaTa thayeluM je avadhijJAna dina-pratidina ghaTatuM jAya te hIyamAna. (5) pragaTa thayeluM je avadhijJAna sarvathA cAlyuM jAya te pratipAtI. (6) pragaTa thayeluM je avadhijJAna sarvathA cAlyuM na jAya. paraMtu kevalajJAna sudhI athavA maraNaparyata je avazya rahe ja te apratipAtI. 1-23. viputo mana:paryAyaH 1-24 RjuvipulamatI mana:paryAyaH 1-24 Rju -vipulamatI mana:paryAyaH 1-24 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha - Rjumati vipulati ema manaHpayoya, jJAnanA be bheda che. 1-24. bhAvArtha-aDhIdvIpamAM rahelA saMjJI paMcendriya jIvo vaDe gRhIta manovargaNAmAM rahelA manogata bhAvo jenA dvArA jaNAya te mana:paryAya (mana:paryava ke mana:paryaya) jJAna kahevAya che. mananA paryAyone (bhAvone) jANavA te mana:paryAya jJAna. tenA be bheda che. (1) Rjumati. (2) vipulamati. vipulamati karatAM kaMIka sAmAnyathI saraLapaNe je jANe te RjAmati ane vadhAre vizeSathI jANe te vipulamati. A banne bhedomAM bahu taphAvata nathI. prathama bheTavALA mana:paryavajJAna karatAM bIjA bhedavALuM mana:paryavajJAna kaMIka vadhAre (aDhI.aMgula vadhAre kSetrAdijANe che. ane vadhAre spaSTa jANe che. vastutaH banne bhedo mananA bahu bhAvone vizeSapaNe ja jANanArA che. tethI temAM darzana-nAmano bheda nathI. 1-24. vizuddhacapratipAtAmyAM takizoSa: 1-25 vizuddhapratipAtAbhyAM tavizeSaH 1-25 'vizuddhi-apratipAtAbhyAM tadvizeSaH 1-2pa sUtrArtha-Rjumati ane vipulamati ema banne manaHparyavajJAnanI vacce vizuddhi dvArA ane apratipAta dvArA ema be prakAre vizeSatA (bheda) che. 1-25. bhAvArtha-covIsamA sUtramAM mana:paryavajJAnanA je be bhedo kahyA che te banne bhedonI vacce vizuddhi dvArA ane aprati Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 adhyAya : 1-sUtra-26 tattvArthAdhigamasUtra pAta dvArA vizeSatA (bhada) che. Rjumati karatAM vipulamati vadhAre vizuddha che. ane Rjumati AveluM hoya to cAlyuM paNa jAya che mATe pratipAtI che. jyAre vipulamati mana:paryava jJAna pragaTa thayuM hoya to prApta thayA pachI jatuM nathI mATe apratipAtI che. banne bhedomAM ATalo taphAvata che. 1-25. vizaddhikSetravAbhiviSovathamana:paryAyaH 1-26 vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyovadhimana:paryAyayoH 1-26 vizuddhi-kSetra-svAmi-viSayebhya avadhi-manA paryAyayoH 1-26 sutrArtha-avadhijJAna ane mana:paryAyajJAnanI vacce vizuddhi dvArA, kSetra dvArA, svAmi. dvArA, ane viSaya dvArA taphAvata che. 1-26. bhAvArtha-trIjA avadhijJAna ane cothA mana:paryavajJAnanI vacce nIce mujabanI cAra prakriyAthI taphAvata che. (1) vizuddhi - avadhijJAna karatAM mana:paryAya jJAna vadhAre vizuddha che. avadhijJAna potAnA viSayane jevo joI zake che, tenA karatAM mana:paryavajJAnavALA jIvo mana:paryava-jJAnathI potAnA viSayane vadhAre spaSTa dekhe che. kAraNaka ke Rjumati ane vipulamativALA AtmAnI nirmaLatA vadhAre hoya che. (2) kSetra - avadhijJAnathI jANavA lAyaka kSetra (kSetragata rUpI padArtho) cauda rAjaloka che. ane alokamAM paNa loka pramANa asaMkhyAta khaMDuka jovAnI zakti che. jyAre Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-27 27 mana:paryAya jJAnathI to mAtra aDhIdvIpa pramANa ja kSetra (tagata saMjJI paM. jIvonA manogatabhAvo) dekhAya che. (3) svAmIH- avadhijJAna cAregatinA saMjJI paMcendriya jIvone thaI zake che. jyAre mana:paryAyajJAna to mAtra garbhaja manuSyane ja thAya che ane te paNa saMyamI AtmAone ane temAM paNa koika mahAtmA munine ja thAya che. (4) viSayaH- avadhijJAnano viSaya sarvarUpI dravyo che. jyAre mana:paryAya jJAnano viSaya mAtra manovargaNA ja che ane te paNa saMjJI paMcendriya jIvo vaDe gRhIta thaI manasvarUpe pariNamAvelI ja vargaNA. A pramANe A banne zAno vacce cAra prakAre taphAvata che. 1-26. 1-27 matizrutayornibandhaH sarvadravyeSvasarva paryAyeSu matizrutayornibandhaH sarvadravyasarvaparyAyeSu mati-zrutayoH nibandhaH sarvadravyeSu asarvaparyAyeSu 1-27 1-27 sUtrArtha - matijJAna ane zrutajJAnano viSaya sarvadravyo che. paraMtu paryAyo asarva (keTalAka) ja jANe che. 1-27. bhAvArtha - matijJAnAdi pAMce jJAnothI keTaluM keTaluM jANI zakAya ? ema have teono (pAMce jJAnono) viSaya jaNAve che. matijJAna ane zrutajJAnathI kevalI bhASita AgamonA AdhAre Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 adhyAya : 1-sUtra-28-29 tattvArthAdhigamasUtra sarvadravyo jANI zakAya che. paraMtu tenA sarvaparyAyo jANI zakAtA nathI. kAraNa ke A banne jJAno kSayopazama bhAvanAM che. ane kSayopazama bhAva te te karmanA udaya sApekSa hovAthI keTaluMka mati-zrutajJAna avarAyeluM paNa hoya ja che. tethI sarvaparyAyo jANI zakAtA nathI. rUpiSyavaH 1-28 rUpiSyavadheH 1-28 rUpiSa avadhaH 1-28 tanittama mana:paryAyarca 1-29 tadanantabhAge mana:paryAyasya 1-29 taanantabhAge mana:paryAyasya 1-29 sUtrArtha-avadhijJAnano viSaya rUpidravyo che. ane mana:paryAya jJAnano viSaya tenAthI anatamo bhAga che. 1-28-29. bhAvArtha-varNa-gaMdha-rasa ane sparza jemAM hoya tene rUpI kahevAya che. pati thI sa rUti rUpI avadhijJAnathI jyAre utkRSTa hoya tyAre) samasta rUpI dravyo jANI zakAya che. pudgalAstikAya e rUpI dravya che. tethI te samasta pudgala dravya jANI zakAya che. utkRSTa avadhijJAnano A viSaya che. mana:paryavajJAnathI mAtra manovargaNA ja jANI zakAya che. ane te Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-30-31 29 paNa saMjJI paMcendriya jIvo vaDe gRhIta ane manapaNe pariNamAvela hoya te ja. A kAraNe ja mana:paryavajJAnano viSaya avadhijJAnanA viSaya karatAM anaMtamA bhAge che. chatAM vizuddhimAM adhika hovAthI teno naMbara avadhijJAna karatAM AgaLa che. 1-28-29. sarvadravyapaSa vacce 1-30 sarvadravyaparyAyeSu kevalaNya 1-30 sarva-dravya-paryAyeSu kevalabhya 1-30 sUtrArtha-kevalajJAnano viSaya sarvadravyo ane sarvaparyAyo che. 1-30. bhAvArtha- dharmAstikAyAdi samasta dravyo, loka-aloka svarUpa samasta kSetra, bhUta-bhAvi ane vartamAna ema anAdi anaMtarUpe sarvakAla, ane sarve dravyonA sarvaparyAyo kevalajJAnI mahAtmAo kevalajJAnathI jANe che. tethI kevalajJAnano viSaya sarvadravyo ane sarva paryAyo kahevAya che. 1-3). vini mAM khyAni yuvApabhraminAranuSya 1-31 ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturbhaH 1-31 ekAdIni bhAjyAni yugapaddha ekasmin AcaturbhaH1-31 sUtrArtha-eka jIvamAM ekI sAthe ekathI prAraMbhIne vadhumAM vadhu cAra sudhInAM jJAno bhajanAe hoya che. 1-31. bhAvArtha-eka jIvamAM ekI sAthe keTalAM jJAna hoya ? te Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. adhyAya : 1-sUtra-32 tattvArthAdhigamasUtra jaNAve che. eka-be-traNa ane vadhumAM vadhu cAra jJAna hoya che. eka hoya to kevalajJAna hoya che. kAraNa ke kevalajJAna thAya tyAre chAbasthika jJAno nAza pAme che. arthAt te cAra jJAna hotAM nathI. jo be jJAno hoya to mati ane zrata ema be hoya che. jo traNa jJAno hoya to mati-zruta-avadhi, athavA mati-zruta-mana:paryAya ema traNa jJAno hoya che. ane jo cAra jJAno hoya to kevalajJAna vinAnAM zeSa cAra jJAno ekI sAthe eka jIvamAM hoya che. paraMtu eka jIvamAM ekI sAthe pAMca jJAno hotAM nathI. kAraNa ke lAyopathamika jJAna ane kSAyika jJAna sAthe hotAM nathI. 1-31. tizratAvo viparyaya 1-32 matiyutAvadhayo viparyayazca 1-32 mati-zruta-avadhayaH viparyayaH ca 1-32 sUtrArtha-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ema traNa jJAno viparIta paNa hoya che. 1-32. bhAvArtha-matijJAna-zrutajJAna ane avadhijJAna A traNa jJAno samyagdaSTine paNa thAya che. ane mithyAdaSTine paNa thAya che. jo samyagdaSTine thAya to te samyajJAna kahevAya che ane mithyASTine thAya to mithyAjJAna (arthAt viparyayavALuM jJAna) kahevAya che. paraMtu mana:paryAyajJAna ane kevalajJAna to phakta samyagdaSTi jIvone ja thAya che. mATe te be jJAnomAM viparyayatA saMbhavatI nathI. AvA prakAranAM uccakoTinAM jJAna teone ja mAtra thAya che ke jeomAM samyakatvaguNa avazya Avelo che. 1-32. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-33 31 sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavat 1-33 sadasatoravizeSA yopalabdharunmattavat - 1-33 sa-asato avizeSAdyadecchA-upalabdhaH unmattavat 1-33 sUtrArtha - mithyASTi jIvone sat ane asatnI avizeSatA hovAthI tathA potAnI IcchA mujaba zAstrono arthabodha karatA hovAthI unmAdI athavA gAMDA mANasanI jema te jIvonuM jJAna te ajJAna che. 1-33. bhAvArtha - mithyAdaSTi jIvo ekAntavAdI hoya che. jagatanA tamAma padArtho sva-svarUpe sat(asti) hoya che ane parasvarUpe asat (nAsti) hoya che. jema ke ghaTa e ghaTarUpe sat che ane paTarUpe asat che. chatAM mithyASTi jIvo ekaluM sat ja athavA ekaluM asat ja mAnatA hovAthI temanuM jJAna e ajJAna che. A sarvathA ghaTamAtra ja che. ema mAnavAthI itara evA paTAdinA nAstitvano tathA mRtva, pudgalatva vagere bIjA anvaya dharmono uccheda thaI jAya che. mATe teonuM jJAna te ajJAna che. tathA dareka zAstronA artha temane potAne anukUla paDe te rIte karatA hovAthI paNa temanuM jJAna ajJAna che. jema gAMDA mANasanuM jANeluM ane bolAyeluM vAkya mithyA hoya che. tema mithyAdaSTi jIvonuM jJAna ekAnta hovAthI, sat-asatnA viveka vinAnuM hovAthI ane IcchA mujaba arthabodha karatA hovAthI ajJAna kahevAya che. 1-33. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 1-sUtra-34 tattvArthAdhigamasUtra naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdA nayAH 1-34 naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdA nayAH 1-34 nagama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabdA: nayAH 1-34 sUtrArtha-naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra ane zabda A pAMca nayo che. 1-34. bhAvArtha - naya eTale dRSTi, naya eTale apekSA, vastutattva samajavA mATe judI judI dRSTiothI vastuonuM svarUpa jovAmAM Ave che. tene naya kahevAya che. dravyanI pradhAnatAvALI je dRSTi te dravyArthika naya, ane paryAyanI pradhAnatA vALI je dRSTi te paryAyArthika naya. dravyadRSTie sarve vastuo anAdithI che. ane anaMtakALa rahevAvALI che. mATe dhruva che. jyAre paryAyArthika nayanI dRSTie sarve vastuo pratisamaye navA navA paryAyane pAmatI parivartanavALI che. mATe utpAda-vyayavALI che. te banne nayonA thaine kula pAMca peTAbhedo che. tathA pAMcanA sAta bheda paNa thAya che. pAMca bheda A pramANe - (1) naigamanaya - jyAM vastunuM svarUpa hoya nahI. paraMtu bhAvimAM AvavAnuM hoya athavA dUra paNa kAraNa banatuM hoya, athavA sadazatA hoya eTale upacAra karavAmAM Ave che. jemake marIcinA bhavamAM marIcine bhagavAn mahAvIra kahevA. varasAda varasato hoya tene sonuM varase che ema kahevuM. tophAne thayelI nadIne "samudra" Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-34 33 thayo che ema kahevuM. "A rasto kyAM jAya che?" ema kahevuM. A badhAM vAkyomAM upacAranI pradhAnatA hovAthI naigama naya kahevAya che. upacAra pradhAnadRSTi te naigamanaya. (2) saMgrahanaya - aneka vastuomAM ekIkaraNanI je dRSTi te saMgrahAya. trasa ane sthAvara jIvone A sarve jIvamAtra che ema jANavuM. sonA-rUpA ane tAMbAnA ghaTane A sarve ghaTamAtra che ema jANavuM te. (3) vyavahAranaya-pRthakkaraNa karavAnI je dRSTi te vyavahAra naya. vizeSa dharma grahaNa karavAnI je dRSTi te vyavahAranaya. nikaTanA bhUta-bhAvi-vartamAna ema traNe kALane grahaNa karanAranI je dRSTi te vyavahAranaya. jema ke jIvonA be bheda che. trasa ane sthAvara. sAkara mIThI hoya che, gulAba sugaMdhI hoya che. zeThanA chokarAne zeTha kahevo. rAjAnA chokarAne rojA kahevo ItyAdi. (4) RjusUtranaya - vartamAnakALane svIkAre che athavA potAnI vastune ja vastu mAne te RAsUtra naya. jema ke bhUtakALamAM koI mANasa dhanavAna hoya paraMtu vartamAnakALe te dhanarahita hoya to tene dhanarahita ja mAnavo. tathA potAnA dhanathI ja jIvane dhanavAna mAnavo. pitA ke putranA dhanathI athavA bhAInA dhanathI potAne dhanavAna na mAnavo. te RjusUtra naya. (5) zabdanaya- zabdane pakaDIne vAta kare, bolAyelA zabdonI jemAM pradhAnatA hoya te zabdanaya. jema ke zAnti jenA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 adhyAya : 1-sUtra-35 tattvArthAdhigamasUtra jIvanamAM hoya tene zAntilAla kahevAya. jenA jIvanamAM samatA vaselI hoya tene ja samatAbena kahevAya te zabdanaya. naigama, saMgraha ane vyavahAra A traNa nayo dravyArthikanayanA bhedarUpa che. ane RjusUtra tathA zabdanaya paryAyArthikanayanA bhedarUpa che. A pramANe be nayanA mukhyatve pAMca nayo che. 1-34. mAdazAbdI dvitrimelI 1-35 Adyazabda dvitribheda 1-35 Adya-zabda dvi- tribheda 1-35 sUtrArtha-prathamanaya (naigamanaya)nA be bheda che ane chellA zabda nayanA traNa bheda che. 1-35. - bhAvArtha-prathamanaya je naigamanaya, tenA be bheda che. sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI, jyAre ghaNA vizAlabhAgonuM ekIkaraNa karavA dvArA upacAra karavAmAM Ave che tyAre te sAmAnyagrAhI naigamanaya kahevAya che. jema ke "huM hindustAnamAM rahuM chuM" ahIM potAno vasavATa hindustAnanA eka gAmamAM ane eka gharamAM hovA chatAM paNa AkhA hindustAnamAM vicAryo te sAmAnyagrAhI naigamanaya. ane maryAdita bhAgamAM jyAre upacAra karAya tyAre vizeSagrAhI naigamanaya. jemake huM amuka gAmamAM ke amuka poLamAM rahuM chuM evuM je vicAravuM te vizeSagrAhI naigamanaya. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 1-sUtra-35 35 zabdanayanA paNa traNa bhedo che. 1. sAMprata, 2. samabhirUDha ane 3. evaMbhUta. (1) sAMpratazabdanaya-pratyeka zabdomAM liMgabheda, vacanabheda ane kAlabhede arthano bheda kare te sAMpratazabdanaya. jema ke ghaTa ane ghaTIno tathA taTa ane taTIno artha judo kare. (2) samabhirUDhanaya-pratyeka zabdono vyutpatti pramANe artha kare te. jemake vRn pAtIti nRpa:, muvaM pAtIti dhUpa:, manuSyonuM rakSaNa kare te nRpa ane pRthvInuM rakSaNa kare te bhUpa. (3) evaMbhUtanaya-je zabdano jevo artha thato hoya tevo kriyAkAla hoya tyAre ja te zabdano prayoga kare te. jema ke rAjA jyAre laDAImAM utaryo hoya ane deza tathA manuSyonuM rakSaNa karato hoya te kALe ja nRpa ke bhUpa kahevo te. naya eTale vastune jANavA-samajavA mATenI ApekSika dRSTi. jema ke eka ja puruSane tenA pitA tene putra tarIke dekhe che. teno putra tene pitA tarIke dekhe che. tenA mAmA tene bhANeja tarIke, teno bhANeja tene mAmA tarIke ane tenA sasarA tene jamAi tarIke dekhe che. vAstavikapaNe badhAja dharmo te puruSamAM che. paraMtu te te vyaktinI apekSAe ja che. tevI ja rIte bAlya, yuvA ane vRddha avasthA badalAvA chatAM ane te svarUpe utpAda vyaya hovA chatAM paNa mAnava paNe dhruva che. tathA jalapravAhavALI nadI jema nadI che. tema nadInA kAMThAne paNa nadI ja kahevAya che. chatAM nadImAM jevAM snAna-pAna-vastra Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 adhyAyaH 1-sUtra-35 tattvArthAdhigamasUtra dhovaNa Adi kAryo thAya che. tevAM kAryo kAMThA svarUpa nadImAM thatAM nathI. tethI eka upacarita nadI che ane eka vAstavika nadI che. A badhI daSTio te ja naya kahevAya che. upacAranI pradhAnatAvALI je dRSTi te naigama, ekIkaraNanI pradhAnatAvALI je dRSTi te saMgraha, pRthakkaraNanI pradhAnatAvALI je dRSTi te vyavahAra, vartamAnakALanI pradhAnatAvALI je dRSTi te RjusUtra ane zabdanA AgrahanI pradhAnatAvALI je dRSTi te zabdanaya kahevAya che. A pramANe mUlanaya 2, peTAbheda 5 ane peTAbhedanA bheda 7 thAya che. 1-35. naya. dravyArthika paryAyArthika naigama saMgraha vyavahAra RjAsUtra zabda vizeSa- sAMprata samabhirUDha evaMbhUta sAmAnyagrAhI grAhI prathama adhyAya samApta Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-1 37. | adhyAya bIjo saupazakSiAvi bhAvI nizragIvI dvatattvamauyiznaparimizna 2 2-1 aupathamikakSAyika bhAvI mizrazcajIvasya svatattvamaudayikAriNAmikau ca 2-1 aupathamika-kSAyika bhAva mizraH ca jIvasya svatattvam audayika-pAriNAmikau ca 2-1 sUtrArtha - aupazamika - kSAyika- ane mizra A traNa bhAvo jIvanA svarUpAtmaka che. ane bAkInA be audayika ane pAriNAmika bhAvo jIva-ajIva bannene hoya che. ra-1. bhAvArtha bhAva eTale vastunuM svarUpa. A svarUpa pAMca prakAre hoya che tethI bhAvonA pAMca bheda che. temAM prathama traNa bhAvo mAtra jIvane ja hoya che. ane te traNa bhAvothI jIvanA AvRta guNo paNa anAvRta bane che mATe te traNa bhAvo jIvasvarUpa che. ane bAkInA be bhAvo jIvane paNa hoya che ane ajIvane paNa hoya che. mATe jIvanA svarUpAtmaka nathI. te pAMce bhAvonA artha A pramANe che : (1) aupathamikabhAva - mohanIyakarmane dabAvavAthI jIvane je guNa prApta thAya te. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 adhyAya : 2-sUtra-2 tattvArthAdhigamasUtra (2) kSAyikabhAva - cAra ghAtIkarmonA nAzathI jIvane je guNa prApta thAya te. - (3) kSAyopazamika bhAva (mizra) - cAra ghAtIkarmonA udayagata rasanI tIvratAne haNIne maMda karIne bhogavavo. ane anudayAvasthAvALA rasane evo dabAvavo ke jethI udIraNA ane apavartanA Adi karaNothI paNa udayamAM na Ave te. (4) audiyakabhAva pUrvabaddha karmanA udayathI jIvane je je avasthA prApta thAya te. (5) pAriNAmikabhAva- vastumAM raheluM vastunuM svAbhAvika svarUpa. nimitta vinAnuM sahaja svarUpa te. cotho auyikabhAva pradhAnatAe jIvane ja hoya che. kAraNa ke jIve ja pUrvakALamAM karmo bAMdhelAM che. ajIve bAMdhyAM nathI. paraMtu jIvanA saMyoge ajIva evA audArikAdizarIrone paNa audiyakabhAva ghaTe che. cothA karmagraMthamAM kahyuM che ke, bhAve saMdhA karUNa vi (gAthA 69) tathA pUrvabaddha karmonA udayathI jIvanuM svarUpa AvRtta thAya che paNa pragaTa thatuM nathI mATe audiyakabhAva e jIvanuM svarUpa nathI. A pAMce bhAvonA bheda-pratibhedo tathA tenA te bhedonA artho have Ave ja che. dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam 2-2 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-2-3 dvinavASTAdazakaviMzatitribhedA yathAkramam 2-2 dvi-nava-aSTAdaza-ekaviMzati-tribhedA yathAkrama ra-ra sUtrArtha - uparokta pAMca bhAvonA anukrame 2-9-1821- ane 3 bhedo che. ra-2. bhAvArtha - aupazamikabhAvanA 2, kSAyikabhAvanA 9, kSAyopathamikabhAvanA 18, audayikabhAvanA 21, ane pAriNAmikabhAvanA 3 ema anukrame bhedo che. A sUtramAM pAMce bhAvonA bhedanI saMkhyA mAtra kahI che. te bhedo kayA kayA che? A vAta have pachInA sUtromAM samajAvAya ja che. 2-2. samparvavAritre 2-3 samyakatvacAritre 2-3 samyatva-cAritre 2-3 sUtrArtha-(1) samyakatva ane (2) cAritra ema aupazamikabhAvanA be bhedo che. ra-3. bhAvArtha - samyakatva guNane DhAMkanAra mithyAtvane athavA darzanamohanIyakarma 3, ane anaMtAnubaMdhI kaSAya 4 ema kula sAta karmaprakRtione upazamAvavAthI A AtmAmAM je samyakatvaguNano prAdurbhAva thAya che. te aupazAmika samyakatva kahevAya che. ane cAritra mohanIyakarmanI bAkInI 21 prakRtiono upazama karavAthI AtmAmAM je guNa pragaTa thAya che te aupathamika cAritra. A aupazamikabhAva mohanIyakarma mAtrano ja hoya che. mohanIyakarmanA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 2-sUtra-4 tattvArthAdhigamasUtra 7 bhedo upazamAvavAthI samyaktva Ave che. ane mohanIyakarmanA bAkInA 21 bhedo upazamAvavAthI cAritra Ave che. 40 upazamasamyaktva - 4thI11 sudhI hoya che. ane upazamacAritra 9thI11mAM hoya che. 2-3. jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca 2-4 jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca jJAna-darzana-dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIryANi ca 2-4 2-4 sUtrArtha- jJAna-darzana-dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIrya ane samyaktva tathA cAritra ema kSAyikabhAvanA kula nava bhedo che. 2-4. bhAvArtha - cAra ghAtIkarmono sarvathA kSaya thavAthI AtmAmAM je guNa pragaTa thAya che. tene kSAyika bhAva kahevAya che. tenA nava bhedo che. A navabhedo cAra ghAtIkarmonA kSayathI pragaTa thAya che. te A pramANe (1) kevalajJAna - jJAnAvaraNIyakarmanA kSayathI utpanna thAya che. (2) kevaladarzana - darzanAvaraNIyakarmanA kSayathI utpanna thAya che. (3) dAnAdi pAMcalabdhi - aMtarAyakarmanA kSayathI utpanna thAya che. (8) kSAyikasamyaktva-mithyAtvamohanIyAdi darzana saptakanA kSayathI A samyaktva pragaTa thAya che. (9) kSAyikacAritra-cAritramohanIyakarmanA kSayathI kSAyikabhAvanuM cAritra Ave che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : ra-sUtra-5 mUlasUtramAM sAtaguNono zabdathI ullekha karyo che ane chellA be guNo va zabdanI uparanA sUtramAMthI AkarSavAnA che. A pramANe kSAyikabhAvanA kula-9 bheda che. 2-4. jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaMcabhedAH samyakatvacAritrasaMyamasaMyamAzca 2-5 jJAna-ajJAna-darzana-dAnAdilabdhayaH catuHtritripaMca bhedAH-samyakatva-cAritra-saMyamasaMyamA ca -5 sUtrArtha - jJAna cAra bhede, ajJAna traNa bhede, darzana traNa bhede ane dAnAdi labdhio pAMca bhede kSayopazamabhAvanI che tathA samyakatva, cAritra ane saMyamasaMyama ema kula 18 bhedo kSayopazama bhAvanA che. 2-5. bhAvArtha - kSAyopathamika bhAva cAra ghAtakarmono ja hoya che. A cAra karmono ja udita evo tIvra rasa maMda karIne udaya svarUpe bhogavIne A jIva kSaya kare che tathA anudita rasane upazamAve che (ke je karmono rasa udIraNAdinA baLe udayamAM AvIne guNone DhAMke tevo hato tene upazamAve che eTale ke udayamAM na Ave tevo kare che.) tethI taratamabhAve guNo pragaTa thAya che. tene kSAyopathamika bhAvajanya guNo kahevAya che tenA 18 bhedo che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 adhyAya : 2-sUtra-pa tattvArthAdhigamasUtra 1. 4 jJAna ane 3 ajJAna jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI mati, zruta, avadhi ane mana:paryavajJAna. A cAre jJAno samyagdaSTimAM pragaTa thayA hoya to cAre jJAnI kahevAya che ane mithyAtvanA udayavALo jIva jo hoya to A cAramAMthI prathamanAM traNa ja jJAno thAya che. ane te paNa mithyAtvanA udaya sahakRta hovAthI mithyAjJAna athavA ajJAna kahevAya che. matiajJAna, zrutaajJAna ane virbhAgajJAna. 2. 3 darzana darzanAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI cakSudarzana, acakSudarzana ane avadhidarzana ema traNa darzanaguNa pragaTa thAya che. 3. samyaktva-saMyamAsaMyama ane saMyama = A traNa guNo mohanIyakarmanA kSayopazamathI thAya che. tyAM mohanIyakarmamAM darzanasaptakanA (mithyAtva-mizra-samyakatva mohanIya tathA anaMtAnubaMdhI 4 ema sAtanA) kSayopazamathI samyakatva guNa pragaTe che. apratyAkhyAnIya cArakaSAyanA kSayopazamathI dezavirati (saMyamasaMyama) guNa pragaTe che. ane zeSa 17 cAritramohanIyakarmanI prakRtionA kSayopazamathI ane temAM mukhyatve pratyAkhyAnAvaraNa kSAyanA kSayopazamathI sarvavirati cAritra guNa pragaTa thAya che. 4. 5 labdhio aMtarAya karmanA kSayopazamathI dAnAdi pAMca labdhio pragaTa thAya che. A pramANe cAra ghAtI karmonA yopazamathI kula 18 guNo jIvamAM pragaTa thAya che. 2-5. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-6 gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzcatuzcatustryekaikaikaikaSaDbhedAH 2-6 gatikaSAyaliMgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzcatututyekekakaikaSabhedAH 2- gati-kaSAya-liMga-mithyAdarzana-ajJAna-asaMyataasiddhatvalezyAH catucatuHtri eka eka eka ekaSabhedAH sUtrArthaaudayikabhAvanA 21 bhedo che. te A pramANegati-kaSAya-liMga-mithyAdarzana-ajJAna-asaMyama-asiddhatva ane lezyAnA anukrame 4+4+3+1+1+1+1+6= kula 21 bhedo che. ra-6. bhAvArtha - A audayika bhAva AThe karmono hoya che. tethI tenA 158 bheda paNa kahI zakAya che. paraMtu pUrvAcAryoe prasiddha evA 21 bhedono ja pUrvazAstromAM ullekha karelo che. tethI ahIM paNa graMthakAre 21 bhedo kahyA che. te A pramANe manuSya, tiryaMca, deva ane nArakI ema cAra gati, krodha, mAna, mAyA, lobha ema cAra kaSAya. strI, puruSa ane napuMsaka e traNa liMga. mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, ane kRSNa, nIla, kapota, tejo, padma, zukla ema 6 prakAranI vezyA. A pramANe 21 bhedo che. cAra gati e gatinAmakarmanA udayathI thAya che. krodhAdi cArakaSAyo mohanIyakarmanA udayathI thAya che. traNa liMga e traNa veda nAmanA nokaSAya mohanIyanA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 adhyAya : 2-sUtra-7 tattvArthAdhigamasUtra udayathI thAya che. mithyAdarzana e mithyAtvamohanIyanA udayathI thAya che. ajJAna e jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI thAya che. asaMyatapaNuM e cAritramohanIyakarmanA udayathI thAya che. asiddhatva e AThe karmonA udayathI thAya che. tathA cha lezyAo e mohanIya sahaSkRta nAmakarmanA udayajanya che. A badhA bhAvo karmonA udayajanya che. mATe audayikabhAva kahevAya che. A pramANe karmonA udayathI AtmAmAM je je paristhiti prApta thAya che. te sarve auyikabhAva kahevAya che. A audiyakabhAva pUrve bAMdhelA AThe karmomAMthI yathAyogya te te karmanA udayathI thAya che. ane A karmo bAMdhanAra jIva che tethI A audAyika bhAvanA bhedo jIvane ja hoi zake che. paraMtu jIvanA sahayogathI ajIvane paNa audiyakabhAva kahevAya che. ema zAstrakAra puruSo kahe che. jema kRSNavarNa nAmakarma bAMdhyu hoya che jIve, paraMtu tenA udayathI kALA raMga rUpe pariNAma pAmavApaNuM pudgalamAM anubhavAya che. A rIte ajIvane paNa audiyakabhAva ghaTe che. cothA karmagraMthamAM kahyuM che ke bhAve suMdhI 35 vi. 2-6. jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca 2-7 2-7 jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca jIva-bhavya-abhavyatva-AdIni ca 2-7 sUtrArtha-jIvatva, bhavyatva ane abhavyatva vagere bhAvo pAriNAmika bhAvanA bhedo che. 2-7. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-8-9 4pa bhAvArtha - karmonI apekSA vinAnI vastumAM rahelo che sahajasvabhAva te pAriNAmikabhAva. jo ke A pariNAmikabhAva sarva dravyomAM che. kAraNa ke te te dravyomAM tevo tevo sahajasvabhAva che ja. chatAM pUrvazAstromAM kahyA pramANe ahIM jIvane AzrayI mukhyatve traNa bhedo kahevAya che. jIvatva, bhavyatva, abhavyatva. caitanyabhAvavALApaNuM te jIvatva, muktigamananI yogyatAvALApaNuM te bhavyatva, ane mukti-gamananI ayogyatAvALApaNuM te abhavyatva. ema mukhyatve pAriNAmikabhAvanA traNa bheda che chatAM sUtramAM kahelA Adi zabdathI bIjA paNa pariNAmikabhAvanA ghaNA bhedo samajI levA. jema ke asaMkhyapradezitva paryAyitva, astitva tathA ajIvamAM ajIvatva, rUpitva, jaDatva, paryAyavattva ane dravyatva vagere pAriNAmika bhAvanA ghaNA bhedo che. evI ja rIte dharmAstikAyAdi dravyomAM paNa asaMkhyapradezitva, lokAkAzavyApitva vagere pariNAmika bhAvanA bhedo jANavA. 1-7. 2-8 upayogo lakSaNam upayogo lakSaNam upayogaH lakSaNam 2-8 2-8 2-9 sa dvividhoSTacaturbhedaH sa dvividhASTacaturbhedaH 2-9 saH dvividha aSTa catuH bhedaH 2-9 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 adhyAya : ra-sUtra-10 tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha-upayoga e jIvanuM lakSaNa che. te upayoga be bhedavALo che. prathama bhedanA ATha ane dvitIyabhedanA cAra prabhedo che. ra-8, 9. bhAvArtha - AtmAnuM je lakSaNa che. te A sUtramAM samajAve che. caitanyazaktino je vaparAza tene upayoga kahevAya che. A upayoga e jIvanuM lakSaNa che. kAraNa ke A caitanya zakti jIvadravya mAtrAmAM ja che. te upayoganA be bheda che. vastune sAmAnyathI jANavI te sAmAnyopayoga. ane vastune vizeSe jANavI te vizeSopayoga. vizeSapayogane sAkAropayoga athavA jJAnopayoga paNa kahevAya che. ane sAmAnyopayogane anAkAropayoga athavA darzanopayoga paNa kahevAya che. vizeSopayoganA ATha bheda che. ane sAmAnyopayoganA cAra bheda che. pAMcajJAna ane traNa ajJAna ema ATha bheda vizeSapayoganA che. cAra darzana e sAmAnyopayoganA bheda che. caitanyazakti jIvamAM ja hoya che. dharmAstikAyAdi ajIva dravyomAM hotI nathI. tethI caitanyazaktinuM hovuM ane teno prayoga karavo e jIvanuM lakSaNa che. 1-8-9. saMkaLio muvAzca 2-10 saMsAriNo muktAzca 2-10 saMsAriNaH muktAH ca 2-10 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-11-12 47 samakjhAmanat: 2-11 samanaskAmanaskA: 2-11 samanaska-amanaskAH 2-11 sUtrArtha-jIvonA be bheda che saMsArI ane mukta. athavA samanaska ane amanaska. 2-10, 11. bhAvArtha-caitanyaguNa jemAM hoya tene jIva kahevAya che. te jIvadravyanA mukhyatve be bheda che. saMsArI ane mukta. janmamaraNavALA je jIvo eTale ke karmavALA je jIvo te saMsArI. ane janmamaraNa vinAnA eTale ke karma vinAnA je jIvo te mukta jIva kahevAya che. athavA bhUta-bhAvinA vicAro karavAnI mana saMjJAvALA ja jIvo te samanaska (saMjJI) ane vicAraka zakti (mana) vinAnA je jIvo te amanaska jIvo kahevAya che. sArAMza ke jIvonA saMsArI ane mukta athavA samanaska ane amanaska ema be rIte be be bhedo che. 2-10-11. saMsAriristhAvarI: 2-1ra saMsAriNastrasasthAvarAH 2-12 saMsAriNa: trAsa-sthAvarAH 2-12 sUtrArtha - saMsArI jIvonA be bheda che. trasa ane sthAvara. 2-12. bhAvArtha - janma-maraNavALA saMsArI jIvonA be bheda che. trasa ane sthAvara. sukha ane duHkhanA ISTa-aniSTa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 adhyAya :2 -sUtra-13-14 tatvArthAdhigamasUtra saMjogomAM potAnI IcchA pramANe je jIva pravRtti-nivRtti karI zake te trasa kahevAya che. ane tevA saMjogomAM potAnI IcchA pramANe je jIvo pravRtti-nivRtti na karI zake ane sthira ja rahe te sthAvara kahevAya che. ra-12. pRthvyabvanaspatayaH sthAvarAH 2-13 pRthyanvanaspatayaH sthAvarAH 2-13 pRthvI-apra-vanaspatayaH sthAvarAH 2-13 . sUtrArtha-pRthvIkAya-aplAya ane vanaspatikAya ema traNa prakAre sthAvara jIvo che. 2-13. - bhAvArtha-pRthvIpaNe jenuM zarIra che te pRthvIkAya, pANIrUpe jenuM zarIra che te aplAya, ane vanaspatirUpe jenuM zarIra che te vanaspatikAya. A traNa prakAranA jIvo sukha du:khanA saMjogo AvavA chatAM potapotAnA sthAne sthira rahetA hovAthI sthAvara kahevAya che. 2-13. tenovAyU kandriyAtiyaza trI: 2-14 tejovAyuM dvIndriyodayazca trasAH 2-14 tejo-vAyU dvi-Indriyodaya: ca trasAH 2-14 sUtrArtha - teukAya, vAukAya ane beIndriyAdi jIvo e trasa kahevAya che. 2-14. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-14 49 bhAvArtha - agni rUpe jenuM zarIra che te agnikAya (teukAya) ane pavanarUpe jenuM zarIra che te vAyukAya, tathA beIndriya, teIndriya, caurindriya ane paMcendriya A badhA jIvo trasajIva kahevAya che. sAmAnyathI jainazAstromAM pRthvI-apa-teu-vAyu ane vanaspati A pAMcane sthAvara kahyA che. ane beindriyAdine ja mAtra trasa kahyA che. jyAre ahIM teukAya ane vAukAyane sthAvaramAM na kahetAM trasamAM kahyA che. tenuM kAraNa e che ke teukAya ane vAyukAya svayaM (bIjAnI preraNA vinA paNa) gatizIla che. gamana karavAnA svabhAvavALA che. gamanAgamana karanArA che. mATe trasa kahyA che. paramArthathI to teukAya ane vAukAyajIva sthAvara nAmakarmanA ja udayavALA hovAthI sthAvara ja che. sArAMza ke teukAya eTale agni AjubAjunA jhADa Adi dAhyapadArthone pakaDatI pakaDatI gati karanAra hovAthI ane vAukAya eka dizAmAMthI bIjIdizAmAM vAto hovAthI gamana-Agamana zIla che. tethI gatimAna che. ema samajI gatitrasa kahyA che. paraMtu icchApUrvakanI pravRtti-nivRtti na hovAthI tathA sthAvara nAmakarmano udaya hovAthI paramArthathI sthAvara ja che. jo ke aplAya paNa gati kare che. paraMtu te bhUminA DhALanA AdhAre gati kare che. svayaM gati karato nathI vRkSonI zAkhAo paNa gati kare che paraMtu pavananA sahayogathI gati kare che. svayaM gati karatI nathI ItyAdi yuktio samajavI. ahIM vivaphAbheda mAtra kAraNa che. paraMtu matabheda ke matAntara nathI. 2-14. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 adhyAya : -sUtra-15-18 tattvArthAdhigamasUtra prakriyAni paMcendriyANi paMca IndriyANi 2-15 - vidhAni dvividhAni dvividhAni 2-16 sUtrArtha Indriyo pAMca che. ane te dareka be prakAranI che. 2-16. bhAvArtha - jenAthI jJAna thAya tene Indriya kahevAya che. A zarIramAM jIva jIve che ema jIvane oLakhavAnI je nizAnI te Indriya, A zarIramAM evA kula pAMca avayavo che ke jenAthI rUpa-rasa-gaMdha-sparza ane zabdanuM jJAna thAya che mATe zarIramAM pAMca ja Indriyo che. tenA darekanA be be bheda che. dravyandriya ane bhAvendriya, pudgaMdhanI banelI je Indriya, pudgalonI racanA svarUpa je Indriya te dravyandriya, ane AtmAmAM rahelI viSaya jANavAnI je zakti te bhAvendriyahave dravyandriyanA ane bhAvendriyanA be be bhedo che te jaNAve che. ra-15-16. nivRtyupara driyam 2-17 nivRttvapakaraNe dravyendriyam 1ra-17 nivRtti-upakaraNe dravyendriyam 2-17 nathupayo mAvendriyam 2-18 laSNupayoga bhAvendriyam 2-18 labdhi-upayogI bhAvedriyam 2-18 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra 51 sUtrArtha-nivRtti ane upakaraNa e dravyandriyanA be bheda che. tathA labdhi ane upayoga e bhAvendriyanA be bheda che. 2-17, 18. bhAvArtha- je pudagalonI banelI Indriya che te dravyandriya che. tenA nivRtti ane upakaraNa ema be bheda che. je pudgalonI racanA che. pudgalothI banelI AkRti che. te nivRtti kahevAya che. nivRtti=racanA, AkAra. tenA paNa be bheda che. bAhya ane atyaMtara. je bahAra AkAro dekhAya che te bAhyanivRtti, te myAna samAna che. jema myAna taravAranuM rakSaNa kare che paraMtu chedana kriyA karatuM nathI tema bAhyanivRtti te atyaMtara nivRttinuM rakSaNa kare che. paraMtu viSayano bodha karatI nathI. tathA zarIranI aMdara kadaMbapuSpAdinA AkAranI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI je Indriya che ke je jIvane viSaya bodha karAvavAmAM nimitta che. te abhyattaranivRtti Indriya. te taravAra samAna che. tathA abhyattara nivRtti je Indriya che temAM AtmAne viSaya jaNAvavAmAM sahAyaka thavAnI je zakti che te zaktine upakaraNa dravyendriya kahevAya che. A Indriya taravAramAM rahelI dhAranI samAna che. A pramANe myAna, taravAra, ane dhAranI samAnatA A badhI pudgalanI banelI IndriyomAM hovAthI te sarve dravyandriya kahevAya che. AtmAmAM viSaya jANavAnI je jJAna zakti che te labdhibhAvendriya che. te taravAra calAvavAnI AvaData samAna che. ane te zaktino je vaparAza karavo te upayogabhAvendriya che. je taravAra calAvavAnI AvaDatano vaparAza karavA tulya che. A rIte dravyandriya tathA bhAvendriya jANavI. te sarvenuM citra A pramANe che. 2-18. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-19-20 Indriya dravyandriya bhAvendriya nivRtti upakaraNa labdhi upayoga kalAno vaparAza karavA samAna dhArasabhAnuM taravAra bAhya abhyattara calAvavAnI myAna samAna taravAra samAna kalA samAna 3pa spaSi 2-19 upayogaH spardhAdiSa 2-19 upayogaH sparzAdiSa 2-19 sUtrArtha-A pAMce Indriyono sparzAdi viSayo jANavAmAM upayoga thAya che. 2-19. bhAvArtha - pAMca Indriyono vaparAza sparza vagere viSayo jANavAmAM pravarte che. A bAbata granthakArazrI pote ja have pachInA be sUtromAM jaNAve che. sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi sparzanarasanaghANacakSuHzrotrANi sparzana-rasana-dhrANa-cakSu:-zrotrANi 2-20 2-20 ra-20 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 stivAmathA: tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : ra-sUtra-21 sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH 2-21 sparzarasagaMdhavarNazabdAstaSAmarthA 2-21 sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabdAH teSAm arthA: 2-21 sUtrArtha- sparzana, rasana, ghANa, cakSu ane zrotra A pAMca Indriyo che. ane sparza-rasa-gaMdha-varNa ane zabda A pAMca teonA viSayo che. ra-21, 21. bhAvArtha-sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya ane zrotrendriya ema pAMca Indriyo che. ane tenAthI anukrame sparza-rasa-gaMdha-varNa ane zabda A pAMca viSayo jANI zakAya che. koIpaNa eka Indriya potAnA pratiniyata phakta 1 viSayane ja jANavAmAM sahAyaka che. bAkInA viSayo te Indriya dvArA jANI zakAtA nathI paraMtu anumAna dvArA bIjA viSayane AtmA jANe che. jema ke cakSuthI kerInuM rUpa ja dekhAya che. paraMtu viziSTa rUpa dekhavAthI AtmA te kerImAM madhura rasanuM ane sArI gaMdhanuM anumAna kare che. tevI rIte prANathI kerInI gaMdha ja jaNAya che. paraMtu amuka prakAranI sugaMdha jANavAthI AtmA rasanuM anumAna kare che. A pramANe pAMca indriyo potapotAnA pratiniyata viSayane ja jANavAmAM sahAyaka che. pratiniyata viSaya jANyA pachI bIjA bhAvo AtmA anumAnathI jANe che. A rIte pAMca indriyothI kramazaH rUpAdi pAMce guNo ja jaNAya che. dravya jaNAtuM nathI. paraMtu guNo dravyathI abhinna che. tethI guNo jaNAye chate dravya jaNAyuM ja kahevAya che. mATe dravya pAMca indriyothI grAhya Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 adhyAya : ra-sUtra-22-23 tattvArthAdhigamasUtra che. ane guNothI dravya kathaMcit bhinna hovAthI jo bhinna mAnIe to dravya atIndriya che. paraMtu taiyAyika-vaizeSikoe mAneluM kIndriyagrAhyapaNuM sAcuM nathI. ra-20-21. zratinikriyI 2-22 zrutamanidriyasya 2-22 zrutam anindriyasya 2-22 sUtrArtha zrutajJAna e anidriyano (manano) viSaya che. 2-22. bhAvArtha - zrutajJAna e ciMtana-manana ke vicAraNA svarUpa che. jethI te mana dvArA thAya che. koipaNa bAdhendriyathI viSayagrahaNa karAyA pachI ciMtana-manana ane vicAraNA Adi karavA vaDe mana dvArA gurUgamanA AdhAre zAstrAnusArI vAcya vAcaka bhAvapUrvakano je bodha thAya che te zrutajJAna kahevAya che. ane te manano viSaya che. ra-22. vadvattAnAmen 2-23 vAdhvantAnAmakam 2-23 vAyu-antAnAm ekam 2-23 sUtrArtha - vAyu sudhInA jIvone eka ja Indriya hoya che. 2-23. bhAvArtha-tattvArthAdhigamanA A ja bIjA adhyAyanA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : ra-sUtra-24 5 5 13 ane 14 mA sUtramAM jIvonA je bhedo jaNAvyA che. temAM vAyu sudhInA je jIvo che tene phakta eka sparzanendriya ja hoya che. teramA sUtramAM kahelA pRthvI-apa-ane vanaspati tathA caudamA sUtramAM kahelA tejo ane vAyu ema kula pAMca prakAranA jIvone eka sparzanendriya ja hoya che. ane tethI te ekendriya kahevAya che. jo ke pRthvI-arU-tejI-vAyu ane vanaspati ema pAMcano krama prasiddha che. eTale sUtrakAranA Azayane na samajanArane vanaspatikAya rahI gayA ema lAge, paraMtu tema nathI kAraNa ke ahIM sUtra-13-14nA krame kathana hovAthI vanaspatikAya vacamAM ja AvI jAya che. 2-23. mipipatni dhamamanuSyAvInAvavRddhAni 2-24 kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaMkavRddhAni ra-24 kRmi-pipIlikA-bhramara-manuSyAdInAm eka-eka-vRddhAni sUtrArtha - kRmi, kIDI, bhramara ane manuSyAdi jIvone eka eka Indriya vadhAre vadhAre hoya che. 2-24. bhAvArtha-pRthvIkAya-aSkAya-teukAya-vAukAya ane vanaspatikAya ema pAMca prakAranA jIvone eka sparzanendriya hoya che. tathA kRmi (karamIyA-zaMkha-koDAaLasIyA ane porA) vagere jIvone sparzanendriya ane rasanendriya ema be Indriyo hoya che. tathA kIDI-ju-lIkha-makoDA-mAMkaDa-kAnakhajurA vagere jIvone sparzana-rasana ane dhrANa ema traNa Indriyo hoya che. tathA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 adhyAya : 2-sUtra-25 tattvArthAdhigamasUtra bhamarA-bhamarI-bagAI-vIMchI-tIDa-ane mAkhI vagere jIvone cakSu sAthe cAra Indriyo hoya che. tathA manuSya-tiryaMca-deva ane nArakajIvone zrotra sAthe kula pAMce pAMca Indriyo hoya che. mUlasUtramAM udAharaNa tarIke phakta eka-ekano ullekha che. tathA AMdhaLA, baherA, bobaDA vagere viklAMga jIvone paNa paMcendriya ja samajavA. mAtra dravyendriyanI khAmI jANavI. 2-24. saMni: saMmanA : 2-2pa saMzinaH samanaskA: 2-25 saMjhinaH samanaskAH 2-25 sUtrArtha -saMjJI paMcendriya jIvo manasahita hoya che. athavA manasahita je jIvo te saMjJI kahevAya che. ra-25. - bhAvArtha-bhUta-bhAvinA anubhavonA AdhAre je dIrghakAlanI vicAraNA karavAnI zakti te dIrdhakAlikI saMjJA kahevAya che. AvI saMjJA je jIvone hoya che te saMjJI kahevAya che. AvA saMjJI jIvo haMmezAM manavALA hoya che. kAraNa ke mana dvArA dIrghakALanI ciMtavaNA-vicAraNA thAya che. temAM paNa deva-nArakI ane garbhajamanuSya ane garbhaja tiryaMcone ja saMjJI kahevAya che. bAkInA jIvo saMjJArahita (mana vinAnA) hovAthI asaMjJI kahevAya che. asaMjJI jIvo saMmUrNima ja hoya che ane saMmUrNima jIvo asaMjJI ja hoya che. garbhaja tathA upapAta janmavALA jIvo ja saMjJI hoya che. ane A be janmavALA jIvo saMjJI ja hoya che. ra-25. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : ra-sUtra-26-27 pa7 vipradati varmaco : 2-26 vigrahagati karmayogaH 1-26 vigrahagatI karmayogaH 2-26 manuAitiH 2-27 anuzreNigatiH 2-27 anuzreNi gatiH 2-27 sUtrArtha - vigrahagatimAM, kArmaNa kAyayoga hoya che. ane parabhavamAM jatA jIvanI gati AkAzapradezonI paMkti pramANe thAya che. 2-26, 27. | bhAvArtha - eka bhavathI bIjA bhavamAM jatA jIvanI je gati te vigrahagati kahevAya che. vacagALAnI je gati te vigrahagati. jyAre A jIva vigrahagatimAM vartato hoya che. tyAre tene kAzmaNakAyayoga mAtra ja hoya che. mana-vacana ane kAyAnA yoga kula 15 prakAranA che. mananA cAra, vacananA cAra ane kAyAnA sAta ema kula 15 yogamAMthI eka kArpaNa kAyayoga ja vigraha gatimAM hoya che. kAraNa ke tyAM pUrvabhavanuM zarIra chuTI gayuM che, navA bhavanuM zarIra haju prApta thayuM nathI. tethI zarIra saMbaMdhI audArika-vaikriya ane AhAraka yogo saMbhavatA nathI. tathA manavacana tyAM na hovAthI te saMbaMdhI yogo paNa hotA nathI. tathA AkAza pradezonI paMktinA anusAra lAInasara gati thAya che. paraMtu ADA-avaLI gati thatI nathI. mRtyu pachI je dizAmAM utpanna thavAnuM AyuSya bAMdhyuM hoya te dizA tarapha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 adhyAya : ra-sUtra-28-29 tattvArthAdhigamasUtra AkAzapradezonI paMkti pramANe ja jIva gamana kare che. mRtyu bAda cAradizA ane upara, nIce ema cha dizAmAMthI koIpaNa eka dizAmAM bAMdhelA AyuSyanA AdhAre jIvanuM gamana thAya che. ghaNA loko ema samaje che ke jIva mRtyu pAme evo turata ja ekavAra upara jAya, ane pachI bAMdhelA AyuSya pramANe jAya. paraMtu A vAta barAbara nathI. kAraNa ke karmonA baMdhana vinAno jIva niyamA urdhvagati ja kare che. bAkInA jIvo karmonA baMdhanane vaza hovAthI AyuSyanA AdhAre gati kare che. anyathA chaThThA karmagraMthanA bhAMgAonI paNa saMgati thatI nathI.ra-26-27. vipra gIvarya 2-28 avigrahA jIvasya 2-28 avigraha jIvasya 2-28 vighavatI stra saMsAri: prANa vAgyeH 2-29 vigrahavatI ca saMsAriNaH prAka caturbhaH 2-29 vigrahavatI ca saMsAriNaH prArka caturbhuH 2-29 sUtrArtha - muktigAmI jIvanI gati vakrA vinAnI hoya che. ane saMsArI jIvanI gati vakrAvALI ane vakrA vinAnI ema banne jAtanI hoya che. ane vadhumAM vadhu cAranI pUrve eTale traNa vakrAvALI gati hoya che. ra-28-29. bhAvArtha-jyAre A AtmA saMsAra samApta karI, sarva karma kSaya karI zuddha-buddha-niraMjana-nirAkAra thayo chato muktigAmI thAya che. tyAre jyAM dehatyAga kare che. tenA ja barAbara levalamAM Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : -sUtra-30-31 59 upara jAya che. eka AkAzapradeza jeTalo paNa vAMko thato nathI. vakrA karato nathI. eTale avigraha ja gati hoya che ane niyamo Urdhvagati ja hoya che. paraMtu saMsArI jIva jyAre eka bhava pUrNa karI bIjA bhavamAM utpanna thavA jAya che, tyAre sIdho paNa jAya che ane vaLAMka laIne (vakrA karIne) paNa jAya che. kAraNa ke parabhavanA bAMdhelA AyuSya pramANe te jIvanI gati thAya che. utpattisthAna je rIte hoya te rIte Rju athavA vakrAgati thAya che. ane jo vakrA kare to paNa eka-be ane vadhumAM vadhu traNa vakrA kare che. utpattisthAna barAbara lAInamAM hoya to vakrA vinA sIdho ja jAya che. ane eka-be ke traNa vakrAthI utpattisthAna AvatuM hoya to te rIte eka-be- ane traNa vakrA kare che. traNa vakrAvALI gati phakta ekendriya jIvonI ja hoya che. bRhasaMgrahaNI Adi graMthomAM cAra vakrAvALI gati paNa kahelI che. te nIce trasanADInI bahAra vidizAmAM mArI upara trasanADInI bahAra vidizAmAM janmanAra ekendriyane AzrayI saMbhave che.2-28-29. simayovipraH 2-30 ekasamayovigrahaH 2-30 eka samayaH avigrahaH 2-30 ida vAnAhAraH 2-31 eka drau vAnAhAraka: 2-31 eka drau vA anAhAraka: 2-31 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 adhyAya : 2-sUtra-30-31 tattvArthAdhigamasUtra - sUtrArtha- avigrahagati haMmezAM eka samayanA kALavALI ja hoya che. ane vigrahagatimAM jIva eka athavA be samaya aNAhArI hoya che. 2-31. bhAvArtha - jyAre jIva mokSe jAya che tyAre vA vinAnI ja gati hoya che ane temAM phakta 1 samaya ja kALa thAya che. sAtarAja jeTaluM kSetra kApIne jatA A jIvane mAtra 1 samaya ja kALa lAge che. vAstavikapaNe to je samaye nirvANa pAme che te samaye ja sAta rAja kSetra kApIne lokone pahoMcI jAya che. eTale samayAntarane aNasparyA jAya che. ema jANavuM. ane samazreNIe upara jaine vase che. tathA saMsAramAM paNa jyAre eka bhavathI bIjA bhavamAM utpanna thatA jIvane janmamaraNanuM sthAna jo eka ja paMktimAM AvatuM hoya to avigrahagati ane 1 samaya ja kALa lAge che. paraMtu jo vakrA karavI paDe to 1 vakrA karavI paDe tyAM ra samaya, 2 vakrA karavI paDe tyAM 3 samaya, ane 3 vakrA karavI paDe tyAM ja samaya kALa lAge che. temAM mRtyu pAmIne nIkaLe te samaye pUrvabhavanA zarIrathI A jIva AhAra le che ane chellA samaye parabhavamAM pahoMce tyAre te bhavanA zarIrathI AhAra le che. paraMtu vaccenA samayomAM A jIvane audArikAdi zarIra na hovAthI AhAra grahaNa saMbhavatuM nathI. mATe aNAhArI hoya che. tethI avigrahagatimAM ke 1 vakrAvALI gatimAM jIva AhArI ja che. paraMtu be vakrAvALI gatimAM vacceno 1 samaya aNAhArI che ane traNa vakrAvALI gatimAM vacce nA ra samaya A jIva Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-32 aNAhArI hoya che. saMsAramAM je AvI mAnyatAo pravarte che ke mRtyu pAmelA jIvo avagatie jAya che. jyAM tyAM bhaTake che. loko bAramuM -teramuM kare tyAre khAI-pIne jAya che. tyAM sudhI bhUtAtmAnI jema gharomAM chupAI rahe che. ityAdi lokavAyakAo uparokta zAstrakathanathI mithyA che. ema jANavuM. 2-30-31. kAlamApa. | vakrA aNAhArI | avigrahagatimAM | 1. samaya 1 vakrAvALI gatimAM | 2 samaya ra vakrAvALI gatimAM | 3 samaya 1 samaya 3 vakrAvALI gatimAM 4 samaya 2 samaya sammUrcchanagarbhopapAtA janma 2-32 samUcchanagarbhopapAtA janma 2-32 samUrcyuna-garbha-upapAtAH janma 2-32 sUtrArtha - samUcchana, garbhaja, ane upapAta ema janma traNa prakAranA che. 2-32. bhAvArtha-A jIva eka bhavathI mRtyu pAmI jyAre bIjA bhavamAM pahoMce che tyAre teno te bIjAbhavamAM je praveza te janma kahevAya che. anya bhavarUpe je utpatti te ja janma samajavo. te janmanA traNa prakAro che. samUIna, garbhaja ane upapAta. (1) je janmamAM mAta-pitAnA sAMsArika saMbaMdhanI apekSA na hoya, paraMtu Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 adhyAya : ra-sUtra-33 tattvArthAdhigamasUtra tevA prakAranA varNa-gaMdhAdi badalAvA dvArA utpattisthAna (yonisthAna) banatAM jIvo utpanna thAya te samUrNana. jema ke dIvAnI cAre bAju utpanna thatAM pataMgIyAM. (2) je janmamAM mAtapitAnA saMsArika saMbaMdhanI apekSA avazya hoya ja che. tenA dvArA ja (dhira ane zukranA mizraNathI) jIvano je janma thAya te garbhaja janma. jema ke manuSya-pazu vagere. (3) jenA janmamAM sAMsArika saMbaMdha kAraNa nathI. tathA aniyatapaNe game tyAM je janmatA paNa nathI. paraMtu potAnA kSetramAM niyata sthAne (phUlanI zayAmAM ane kuMbhamAM) je janme che. te upapAta janma. A janma deva-nArakone ja hoya che. ra-32 sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH 2-33 sacittazItasaMvRtaH saMtarA mizrAdghakazastonayaH 2-33 sacitta-zIta-saMvRtAH setarAH mizrAH ca ekazaH tadyonayaH sUtrArtha- sacitta- zIta ane saMvRta. A traNa tathA tenI pratipakSI traNa, ane mizra traNa ema te yonio ekeka traNatraNa prakAranI che. kula nava prakAranI che. 2-33. bhAvArtha-jIvone utpanna thavAnuM je sthAna te yoni kahevAya che. te ekeka yoninA traNa-traNa bheda hoya che. sacitta, zIta, saMvRta. tenA pratipakSI traNa acitta, uSNa, vivRta. ane mizra paNa traNa sacittAcitta. zItoSNa, saMvRtavivRta. ema traNe yonio traNa traNa prakAre che. kula nava prakAra che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-34-35 63 (1) je utpattisthAna jIvovALuM hoya te sacitta, (2) jIvo vinAnuM utpattisthAna hoya te acitta, ane (3) jIva-ajIva ema ubhayavALuM utpatti sthAna hoya te mizra. (4) je utpattisthAna zItaLatAvALuM hoya te zIta, (5) uSNatAvALuM hoya te uSNa ane (6) zItaLatA-uSNatA ema bannevALuM hoya te mizra. (7) je utpattisthAna DhAMkeluM hoya te saMvRta, (8) khulluM hoya te vivRta. (9) ane gupta hovA chatAM udaravRddhi AdisvarUpe je jaNAya te mizra. ema traNanA traNa traNa prakAra jANavA. 2-33. naraslipakupatanAnAM varSa 2-34 jarAdhvagDapotAnAM garbhaH 2-34 jarAyu-aMDa-potAnAM garbhaH 2-34 nArakadevAnAmupapAtaH 2-35 nArakadevAnAmupapAtaH 2-35 nAraka-devAnAm upapAtaH ra-35 sUtrArtha jarAyuja, aMDaja, ane potaja ema traNa prakAranA jIvono je janme che. te garbhaja kahevAya che. nArakI ane devono janma upapAta hoya che. ra-34-35. bhAvArtha-have garbhaja-upapAta ane samUIne janma kono kono hoya che? te samajAve che. janma thatAM je malIna Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 adhyAya : 2-sUtra-36 tattvArthAdhigamasUtra padArtha sAthe hoya che ke jemAM vIMTaLAIne A jIva janme che tene gujarAtImAM ora ane zAstramAM jarAyu kahevAya che. te jarAyumAM vIMTaLAyelo janma jeno che te jarAyuja. IDA svarUpe janma jeno che te aMDaja. ane zuddha baccA svarUpe janma jeno che te potaja. A traNe prakAranA janma garbhaja kahevAya che. manuSyo-gAya-bheMsa-bakarA Adino janma jarAyuja che. cakalI, mora, popaTa vagere pakSIono janma aMDaja che. ane hAthIsasalA vagereno janma potaja che. A traNe prakAro garbha janmanA che. kAraNa ke A traNe prakAranA janmamAM strIpuruSanA saMbaMdhanI avazya apekSA hoya che. nArakI ane devono janma upapAta ja hoya che. ane A upapAta janma nArakI-devono ja hoya che. utpattinA kSetre niyata sthAna teonuM ja che. 2-34-35. zeSA samUInam 2-36 zeSANAM samUInam ra-36 zeSANAM samUInam 2-36 sUtrArtha - bAkInA jIvono samUchana janma hoya che. 2-36. bhAvArtha-garbhaja ane upapAta janma jeno nathI evA bAkInA sarve jIvono samUrjhana janma che. tethI ekendriya vikasendriya. asaMjJI paMcendriya jIvono janma samUIna ja Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-37-38 65 kahevAya che. A jIvo strI-puruSanA saMsarga vinA ja utpanna thAya che. 2-36. audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi 2-37 audArikavaikriyAhArakataijasakAryaNAni zarIrANi 2-37 audArika-vaikriya-AhAraka-taijasa-kAryaNAni zarIrANi 37 sUtrArtha- audArika-vaikriya-AhAraka-taijasa ane kArpaNa ema kula 5 zarIro che. 2-37. bhAvArtha-koIpaNa jIva parabhavamAM utpanna thayA pachI sauthI prathama AhAra grahaNa kare che. ane te AhAramAMthI jIvana jIvavAnA AdhArabhUta zarIra banAve che. zarIra eTale zIyaMte yak tav zarIra= je nAza pAme te zarIra. tenA pAMca bheda che. hADakAM-mAMsa-carabI-rudhIra-Adi sAta dhAtuonuM baneluM je zarIra te audArikazarIra. je nAnuM-moTuM thAya. pANImAM ane bhUmi upara cAlanArUM bane, tathA dRzya-adRzya thAya te vaikriyazarI2. caudapUrvadhara mahApuruSo tIrthaMkara paramAtmAnI Rddhi Adi jovA mATe je zarIra banAve te AhAraka zarIra. bhukta AhArane pakAvanArUM je zarIra te taijasazarIra. ane karmasvarUpe je zarIra te kArmaNazarIMra. ema zarIra pAMca prakAranuM che. 2-37. paraM paraM sUkSmam paraM paraM sUkSmas paraM paraM sUkSmas 2-38 2-38 238 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 adhyAyaH 2-sUtra-39-40 tattvArthAdhigamasUtra pravezatoyaTUAM prAlpha tainAt 2-39 pradezatosaMkhya guNa prALu taijasAt 2-39 pradezataH asaMkhya guNa prApha taijasAt 2-39 sUtrArtha-pachI pachInuM zarIra sUkSma che. ane pAMca zarIromAM taijasanI pUrvenAM traNa zarIro pradezanI apekSAe asaMkhyayaguNAM che. 2-38, 39. bhAvArtha-dArika zarIranI apekSAe vaikriya sUkSma che. e pramANe vaikriyazarIra karatAM AhAraka, AhAraka zarIra karatAM taijasa, ane taijasa karatAM kAmaNazarIra atyanta sUkSma che. prathamanAM traNa zarIra cakSuthI dazya che pAchaLanAM be adezya che. pachI pachInAM zarIronI avagAhanA sUkSma hovA chatAM paNa taijasanI pahelAnAM eTale ke AhAraka sudhInAM traNa zarIro pradezonI apekSAe asaMkhyaguNA pradezovALAM che. audArika zarIra karatAM vaikriyazarIranA pradezo ane vaikriyazarIra karatAM AhAraka zarIranA pradezo asaMkhyaguNA che. pradezo vadhAre vadhAre che. ane avagAhanA ochI ochI che. tenuM kAraNa e che ke te te zarIranA pudgalonA piMDo vadhAre vadhAre ghanIbhUta thatA jAya che. jethI pradezo vadhAre vadhAre hovA chatAM paNa avagAhanA alpa alpa thAya che. AmAM skaMdhonI ghanIbhUtatA e ja kAraNa che. ra-38-39. manantA pare 2-40 anantaguNe pare ra-40 anantaguNe pare 2-40 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-41-42-43 apratighAte 2-41 apratighAte 2-41 apratighAte ra-41 enAsikvantha a 2-42 anAdisambandha ca 2-42 anAdisambandha ca 2-42 sarvasya 2-43 sarvasya 2-43 sarvasya 2-43 sUtrArtha-pAchaLanAM be zarIro anaMtaguNA pradezovALAM, apratighAtI, anAdi-saMbaMdhavALAM che. ane sarva jIvone hoya che. 2-40-41-42-43. bhAvArtha-pare zabda napuMsakaliMga dvivacana hovAthI pare eTale pAchaLanAM be zarIro taijasa ane kArpaNa anaMtaguNA pradezavALAM che. eTale AhAraka zarIranA pradezo karatAM tejasanA ane tejasazarIra karatAM kArmaNa zarIranA pradezo asaMkhyAtaguNA nathI. paraMtu anaMtaguNA che. tathA A banne zarIro apratighAtI che. game tevA parvata-nadI ke kaThaNa pRthvImAMthI pasAra thavA chatAM A be zarIrone koI paNa jAtano pratighAta thato nathI. (athaDAmaNa thatI nathI) temAMthI pasAra thaI jAya che. tathA A Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 adhyAya : 2-sUtra-44 tattvArthAdhigamasUtra banne zarIro anAdikAlathI jIvanI sAthe saMbaMdhavALAM che. kyAreya paNa A jIva bhUtakALamAM taijasa-kAzmaNa vinAno na hato. tathA A banne zarIro sarva saMsArI jIvone hoya ja che. kAraNa ke A be zarIro ja saMsAranuM mUla che. mATe anAdikAlathI sarvajIvone A be zarIro che ja. 2-40-41-42-43. tavAhini mAnyAni yupisthIvaturtha. 2-44 tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyAcaturbhuH ra-44 taAdIni bhAjyAni yugapa ekasya Acaturbha ra-44 sUtrArtha-te taijasakArpaNa zarIrone AdimAM gaNIne ekI sAthe eka jIvane vadhumAM vadhu cAra sudhInAM zarIro bhajanAe hoya che. ra-44. bhAvArtha - jo ke zarIrono krama 37 sUtra pramANe audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kArmaNa che. to paNa taijasa-kAzmaNa zarIra AdimAM gaNIne 44muM sUtra lagADavuM. eTale ke taijasa, kArmaNa, audArika, vaikriya ane AhAraka evo krama levo. A pramANenA navA kramamAMthI eka jIvane ekI sAthe be, traNa ane vadhumAM vadhu cAra zarIro hoya che. jo be hoya to taijasa-kAzmaNa (vigrahagatimAM), jo traNa hoya to taijasa-kArpaNa ane dArika, (manuSya-tiryaMcone) athavA tejasa-kArpaNa ane vaikriya (deva-nArakIne). jo cAra hoya to taijasa-kAzmaNa-dArika-vaikriya (vaikriyanI labdhivALAne Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAyaH 2-sUtra-45-46 69 vikurvaNAnA kALe) athavA taijasa-kAzmaNa dArika ane AhAraka (AhAraka labdhivALAne AhArakanI vidurvaNAnA kALe), ema ekI sAthe eka jIvane 2-3-4 zarIro hoya che. paraMtu ekI sAthe pAMca zarIro hotAM nathI. kAraNa ke vaikriya zarIra tathA AhAraka zarIranI racanA eka jIvamAM eka kALe thatI nathI. 2-44. nirupabhogamantyam 2-45 nirupabhogamajyam 2-45 nirupabhoga... ajyam 2-45 garbhasammUrchanajamAdyam 2-46 garbhasamUchanajamAdyam 2-46 garbhasamUInaja... Adyam 2-46 sUtrArtha- anya kArmaNazarIra nirupabhoga hoya che. prathama audArikazarIra garbhaja ane samUchana janmavALAne hoya che. 2-45-46. bhAvArtha-audArika-vaikriya ane AhAraka zarIrothI kavalAhAra dvArA athavA lomAkAra dvArA AhAra-pANI laI zakAya che. gamanAgamana karI zakAya che. sukha ane duHkhano upabhoga karI zakAya che tevo upabhoga kArmaNa zarIrathI karI zakAto nathI. tathA taijasa zarIrathI koI bIjA manuSya upara tejalezyA ane zItalezyA mukI zakAya che. ane bhojana Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 adhyAya : 2-sUtra-47-48 tattvArthAdhigamasUtra karelA AhAranuM pAcana paNa taijasa zarIrathI thAya che. te rIte teno paNa upabhoga karI zakAya che. tevo upabhoga kArpaNa zarIrathI thaI zakato nathI. mATe anya je kArmaNa zarIra che, te sAMsArika sukha-duHkha bhogavavAmAM nirupabhoga che. ane bAkInAM cAre zarIro upara samajAvyA mujaba koIne koI rItie upabhoga yogya che. have A pAMce zarIro kone kone hoya che. te samajAvAya che. (1) audArika zarIra garbhaja janmavALA tiryaMca ane manuSyone hoya che. tathA samUchana janmavALA ekendriyAdi jIvone paNa A audArikazarIra ja hoya che. eTale ekendriyaviklandriya ane paMcendriya tiryaMca-manuSyone sarvane A audArika zarIra hoya che. ema jANavuM. ra-45-46. vaidicanaupapAtim 2-47 vaikriyamapapAtikam ra-47 vaikriyam aupapAtikam ra-47 labdhipratyayaM ca 2-48 labdhipratyaya ca ra-48 labdhipratyaya cA 2-48 sUtrArtha-upapAta janmavALA devo ane nArakIne vaikriyazarIra hoya che tathA labdhipratyayika vaikriyazarIra tiryaMcamanuSyone hoya che. ra-47-48. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAyaH 2-sUtra-49 71 bhAvArtha - upapAta janmavALA devo tathA nArakInA sarve jIvone vaikriya zarIra hoya che. janmathI maraNa paryanta vaikriya zarIra ja hoya che. tathA tiryaMca paMcendriyamAM ane garbhaja manuSyomAM labdhinA nimittavALuM (viziSTa zruta-cAritra ane tapobalavALA 5. tiryaMca ane manuSyanA jIvone labdhipratyayika) vaikriya zarIra hoya che. labdhi vinAnA tiryaMca-manuSyone vaikriya zarIra hotuM nathI. deva-nArakIne A vaikriyazarIra bhavapratyayika che. ane paM. tiryaMca manuSyone A zarIra labdhipratyayika che. vAyukAyane je vaikriya zarIra che. te labdhipratyayika jANavuM. kAraNa ke bhavapratyayika hoya to sarve vAukAyane hovuM joie. ane dArikano abhAva ja joIe paraMtu tema nathI. mATe labdhipratyayika ja che. 2-47-48. zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva 48 zubha vizuddhamavyAghAti cAhAraka caturdazapUrvadharasthava 2-49 zubha vizuddha avyAghAti ca AhAraka caturdazapUrvadharasya evA sUtrArtha AhAraka zarIra zubha che. vizuddha che. avyAghAtI che ane caudapUrvadhara munine ja hoya che. ra-49. bhAvArtha-AhAraka zarIra atyanta zubha che. kAraNa ke hADa-mAMsa carabI-rudhira Adi dhAtuothI rahita che. ane uttama varNAdi vALA pudgalonuM baneluM che. mATe zubha che. darzana karavAM athavA Rddhi jovI ItyAdi uttama AzayathI banAveluM che. ane niravadya che. mATe vizuddha che. tathA game teTalI vegavALI gatithI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7ra adhyAya : 2-sUtra-50-51 tattvArthAdhigamasUtra mahAvidehamAM jAya ane Ave paraMtu mArgamAM kyAMya vyAghAta pAmatuM nathI. tethI avyAghAti che. tathA A zarIra cauda pUrvadhara muni mahAtmAone ja hoya che. tevA pUrvadhara vinAnA sAmAnya muni Adine (sAdhvIjIne, zrAvakane, zrAvikAone tathA tiryaMcAdi jIvone) hotuM nathI.2-49. nAraznamUchine napuMsAni 250 nArakasamUchino napuMsakAni ra50 nArakasamUrthinaH napuMsakAni 2-50 7 tevA 2-51 na devAH 2-51 na devAH 2-51 sUtrArtha-nArakI ane samUrNima jIvo napuMsaka vedavALA hoya che. ane devo napuMsakavedavANA nathI. 2-50-51. bhAvArtha - zarIra pAMca prakAranAM vistArathI samajAvyAM. zarIranI racanA thAya eTale strI AkAra, puruSa AkAra ke ubhaya AkAra rUpa traNa prakAranA vedomAMthI koIne koI AkAranI racanAno paNa saMbhava thAya ja. mATe have A be sUtromAM vedo jaNAve che. sAte nArakInA jIvo tathA ekendriya, vikasendriya ane asaMjJI paMcendriya svarUpa samUrNima sarve jIvo mAtra eka napuMsakadavALA ja hoya che. eTale tyAM strI-puruSa hotA nathI. tathA devomAM napuMsakaveda hoto nathI, eTale ke deva ane devI ema strI ane puruSa evA be ja veda hoya che. bAkInA garbhaja manuSya tathA garbhaja paMcendriya tiryaMcone traNe vedo hoya che. A pramANe vedo kahyA. have zarIra dhAraNa karavAthI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 2-sUtra-52 73 te te bhava zarU thAya che. tethI bhavamAM pratibaMdha karavA rUpe prApta thatuM AyuSya kevuM hoya che? te have samajAve che. 2-50-51. aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGkhyeyavarSAyuSonapavartyAyuSaH aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaMkhyayavarSAyuSonapavarSAyuSaH aupapAtika-caramadeha-uttamapuruSa-asaMkhyeyavarSAyuSaH anapavarSAyuSaH 2-52 sUtrArtha- upapAtajanmavALA, caramazarIrI, uttamapuruSa, ane asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA jIvo anapavartanIya AyuSyavALA ja hoya che. 2-52. bhAvArtha-koIpaNa bhavanuM jIvana AyuSyakarmanA AdhAre ja hoya che. AyuSyakarma e bhavanA AdhArabhUta staMbhasamAna che. te AyuSya be prakAranuM che. apavartanIya ane anapavartanIya. bAMdheluM je AyuSya nimittonA kAraNe TukuM thAya. ghaTADo thAya. doraDAnA vALelA guMcaLAnI jema bheguM thaI jAya ane sAthe bhogavAI jAya te apavartanIya. ane bAMdhelA AyuSyamAM AvA koIpaNa pheraphAro na thAya. jevuM bAMdhyuM hoya tevuM ja bhogavAya te anapavartanIya kahevAya che. nIcenA jIvonuM AyuSya niyamA anapavartanIya ja hoya che. (1) upapAta janmavALA sarve devo ane sarve nArakInA jIvo. (2) caramazarIrI. te ja bhave mokSe janArA. antima zarIravALA. tadbhava mokSagAmI jIvo. (3) uttamapuruSa. eTale tresaTha zalAkApuruSo. (24 tIrthaMkara Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 94 adhyAya : ra-sUtra-para tattvArthAdhigamasUtra bhagavanto-12 cakravartIo, 9 vAsudevo, 9 baLadevo, ane 9 prativAsudevo) (4) asaMkhyayavarSAyuSa-asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA yugalika tiryaMco ane yugalika manuSyo. A cAra prakAranA jIvonuM AyuSya niyamo anAvartanIya ja hoya che. game tevA maraNAnta kaSTothI paNa tuTatuM nathI. zeSa jIvonuM AyuSya koInuM apavartanIya ane koInuM anAvartanIya hoya che. paraMtu bahudhA apavartanIya vadhAre hoya che. je anaparvatanIya AyuSya hoya che te nirUpakrama (mRtyakALe nimitta maLyA vinA sahajapaNe pUrNa thAya tevuM. jema ke tIrthaMkarAdinuM AyuSya) tathA sopakrama (mRtyukALe nimitta maLe tevuM, jema ke gajasukumAla ane khaMdhakamuninA ziSyonuM AyuSya) ema be prakAranuM hoya che. ane aparvatanIya AyuSya niyamA sopakrama ja hoya che. ra-para. AyuSya apavartanIya anapavartanIya sopakrama ja sopakrama nirupakrama dvitIya adhyAya samApta Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 3-sUtra-1 75 S adhyAya trIjo che ratlazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaHprabhA bhUmayo banAvuvAtAzapratiSThA: saptAthothaH pRthatA: 3-1 ratnazarkarAvAlukA paMka dhUmatamomahAtamaH prabhA bhUmayo ghanAbuvAtAkAza pratiSThAH saptAdhodhaH pRthutarAH 3-1 ratna-zarkarA-vAlukA-paMka-dhUma-tamo-mahAtama prabhAH bhUmayaH ghana-abu-vAta-AkAza-pratiSThAH sapta adhaH adhaH pRthutarAH sUtrArtha-ratnaprabhA, zarkarA prabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA, mahAtamaprabhA ema kula sAta narakapRthvIo che. te ghanodadhi, vAyu ane AkAzanA AdhAre rahelI che. tathA nIce nIce vadhAre vadhAre pahoLI pahoLI che. 3-1. bhAvArtha-cauda rAjaloka pramANa evA A lokamAM nIcenA adholokamAM kula sAta nArakapRthvIo che temAM prathama ratnaprabhA, bIjI zarkarA prabhA, trIjI vAlukAprabhA, cothI paMkaprabhA, pAMcamI dhUmaprabhA, chaThThI ta:prabhA, ane sAtamI mahAtama:prabhA evA nAmavALI che. A ekeka nArakInI nIce ghanodadhi (baraphanI pATa jevuM thIjuM-jAmeluM pANI),ghanavAta (ghATo bAdaravAyu),tanavAta (pAtaLo sUkSma vAyu), ane AkAza AvelAM che. nArakInA jIvone rahevA mATenuM mATI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 3-sUtra-2 tattvArthAdhigamasUtra patthara AdinuM baneluM A prathama nArakInuM daLa ane ghanodadhi A banne padArtho vajanadAra hovAthI nIce besI javAnA svabhAvavALAM che. paraMtu tenI nIce rahelo ghanavAta ane tanavAta uchaLavAnA svabhAvavALo hovAthI tathA lokAnubhAvathI A jagata sthira che. upara raheluM pRthvInuM daLa ane ghanodadhi besI javAnA svabhAvavALAM hovA chatAM nIcenA vAyunA presarathI besI jatAM nathI tathA nIce rahelo vAyu uchaLavAnA svabhAvavALo hovAchatAM pRthvI ane ghanodadhinA presarathI upara AvI zakato nathI, tethI tathAjagasvabhAve ane mahAtmAonA puNyaprabhAve jagat A rIte sthira che. A sAte nArakIo nIce nIce pahoLI pahoLI che. pahelI nArakI 1 rAja pahoLI, bIjI nArakI be rAja pahoLI, trIjI nArakI traNa rAja pahoLI ema sAtamI nArakI sAtarAja pahoLI che. asaMkhyAtA yojanAno 1 rAja thAya che. ane cAra gAuno 1 yojana thAya che. paraMtu A pramANAMgulanA mApe mApa levAnuM che. ane pramANAMgula utsadhAMgulathI 400 gaNuM moTuM hoya che. tethI utsadhAMgulanA mApavALA 1600 gAu arthAt 3200 mAilano 1 yojana ahIM gaNAya che. 3-1. tI, naraveza: 7-2 tAsu narakAH 3-2 tAsu narakAH 3-2 sUtrArtha- te sAte nArakamAM narakanA jIvo rahe che. 3-2. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 3-sUtra-3 bhAvArtha- ratnaprabhA-zarkarAmabhA vagere nAmavALI nIcenI A sAte nArakIomAM je jIvo vase che tene naraka kahevAya che. atizaya pApa karanArA pApI jIvo pApaphala bhogavavA mATe ja jANe tyAM gayA hoya tema teone naraka kahevAya che. pApanopamonArtha nirIn yantIti karA:, nara zabdanA upalakSaNathI tiryaMco paNa samajI levA. 3-2. nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH 3-3 nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH 3-3 nitya-azubhatara-lezyA-pariNAma-deha-vedanA-vikriyAH 3 sUtrArtha-A nArakI jIvo haMmezAM azubhatara lezyApariNAma-deha-vedanA ane vikriyAvALA hoya che. 3-3. bhAvArtha - sAte narakamAM rahenArA nArakI jIvo haMmezAM azubhatara lezyAvALA che. pahelI-bIjI nArakImAM kApotalezyA, trIjI nArakImAM kApIta ane nIla vezyA, cothI nArakImAM nIlalezyA, pAMcamI nArakImAM nIla ane kRSNalezyA tathA chaThThI-sAtamI nArakImAM kRSNalezyA hoya che. tathA vadhAre vadhAre azubha vicAravALA A jIvo hoya che. lomAhArathI levAtA AhArAdi paNa adhika adhika azubharUpe pariNAma pAme che. zarIra paNa vadhAre vadhAre durgaMdhavALu ane vadhAre azucimaya hoya che. zArIrika Adi pIDAo paNa vadhAre vadhAre hoya che. tathA zarIranI racanAdi paNa vadhAre vadhAre vikRta-bIbhatsa-jovI paNa na game tevI hoya che. 3-3. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha8 adhyAyaH 3-sUtra-4-5 tattvArthAdhigamasUtra parasparovarita 3-4 parasparoTIritaduHkhAH 3-4 paraspara-udIrita-duHkhAH 3-4 sUtrArtha-paraspara udIraNA karAyelA duHkhovALA A nArakI jIvo che. 3-4. - bhAvArtha - have nArakInA jIvone du:kha (pIDA) keTalA prakAranI hoya che ? te samajAve che. koIpaNa nArakIno eka jIva bIjA jIvane arasaparasa pIDA karanAro hoya che. ekabIjA aMdaroaMdara ghaNuM ja laDanArA hoya che. teo zastrothI paNa laDe che ane vinA zastrathI paNa laDe che. tethI praharaNakRta ane apaharaNakRta ema be prakAranI A parasparakata vedanA hoya che. halakI komanA mAnavanI jema atyaMta laDavAnA svabhAvavALA A jIvo hoya che. 3-4. saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH 3-5 saMkliSTAsuroTIritaduHkhAzca prAcaturthyaH 3-5 saMkliSTa-asura-udIrita-duHkhA ca prAk caturthyaH 3-5 sUtrArtha- saMkilaSTa pariNAmI evA asuro (paramAdhAmI devo) vaDe udIraNA karAyelA duHkhovALA jIvo cothI nArakInI pUrve (trIjI nArakI sudhInA jIvo) hoya che. 3-5. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 3-sUtra-6 79 bhAvArtha haMmezAM bIjA jIvone duHkha ApavAmAM ja masta rahenArA, saMliSTa pariNAmavALA, kaSAyanA AvezothI ja bharelA evA je devo che te paramAdhAmI (parama adharmI) devo kahevAya che. teo nArakInA jIvone satata duHkha ja ApatA hoya che. ghANImAM pIlavA dvArA, AkAzamAM uchALavA dvArA, bhAlA Adi zastrothI viMdhavA dvArA, AgamAM zekavA dvArA ema aneka rIte A devo nArakIne duHkha Ape che. paraMtu A paramAdhAmI devo prathamanI traNa nArakInA jIvone ja pIDA karavA jAya che. tyArabAda cothIpAMcamI vagere nArakIonAM kSatro atyanta durgadhamaya padArthothI bharapUra hoya che. tethI atyanta asahya vAtAvaraNanA kAraNe devo tyAM jatA nathI. A paramAdhAmI devakRta vedanA kahevAya che. A paramAdhAmI devakRta vedanA prathamanI traNa naraka sudhI ja che. tethI cothI Adi narakamAM ochu duHkha che. ema na samajavuM. paraMtu tyAM parasparakRti ane kSetrakRta vedanA atizaya vadhu bhayaMkara hoya che. ema samajavuM. tathA sAte nArakImAM kSetrakRta vedanA ghaNI hoya che. kAMTAvALI bhUminI jema tyAMnI bhUmi paNa duHkhadAyI hoya che. tathA zItaLatA-uSNatA Adi bhAvo paNa kSetranimitte vadhune vadhu duHkhadAyI ja hoya che. A pramANe nArakIomAM kula traNa prakAranI vedanA hoya che. 3-5. teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamAH sattvAnAMparA sthitiH 3-6 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 3-sUtra-6 3-6 teSvakatrisaptadazasasadazaddhAviMzatitrayatriMzatsAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH teSu eka-tri-sapta-daza-saptadaza-ddAviMzatitrayatriMzat-sAgaropamAH sattvAnAM parA sthitiH sUtrArtha - te sAte nArakImAM jIvonuM utkRSTa AyuSya anukrame 1-3-7-10-17-22 ane 33 sAgaropamanuM hoya che. 3-6. 80 nArakInuM nAma 1 ratnaprabhA 2 zarkaraprabhA bhAvArtha-ratnaprabhA nArakIthI sAte nArakInA jIvonuM utkRSTa (vadhumAM vadhu) AyuSya nIce mujaba hoya che. tathA jaghanya AyuSyanuM mApa jo ke cothA adhyAyanA 43-44 sUtramAM AvavAnuM che. to paNa AyuSyano prasaMga hovAthI ame ahIM lakhIe chIe. 3 vAlukAprabhA 4 paMkaprabhA 5 dhUmaprabhA 6 tamaprabhA 7 mahAtama prabhA utkRSTAyuSya 1 sAgaropama 3 sAgaropama 7 sAgaropama 10 sAgaropama 17 sAgaropama 22 sAgaropama 33 sAgaropama tattvArthAdhigamasUtra 3-6 jaghanyAyuSya daza hajAra varSa 1 sAgaropama 3 sAgaropama 7 sAgaropama 10 sAgaropama 17 sAgaropama 22 sAgaropama Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - tattvArthAdhigamasUtra adhyAyaH 3-sUtra-7-8 81 A pramANe adholokavartI nArakajIvonuM varNana ahIM pUrNa thAya che. have madhyalokavartI manuSya-tiryaMconuM varNana kare che. temAM prathama manuSyonuM varNana samajAve che. 3-6. jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH 3-7 dvirdvirviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH 3-8 jaMbUDhIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH 3-7 kirdirviSkanmAH pUrvapUrvaparikSepiNI valayAkRtayaH 3-8 jaMbUdvIpa-lavaNAdayaH zubhanAmAnaH dvIpasamudrAH 3-7 dviH dviH viSkasmAH pUrva-pUrva-parikSepiNaH valayAkRtayaH3-8 sUtrArtha-jaMbUDhIpa ane lavaNasamudra vagere zubha nAmovALA asaMkhya dvIpa-samudro che. te badhA Dabala Dabala vistAravALA che. ane pUrva pUrvanA dvIpa-samudrane vIMTaLAIne rahelA che. ane valayanA jevI (cUDI jevI) goLa AkRtivALA che. 3-7-8. bhAvArtha-jaMbUdvIpa, lavaNasamudra. dhAtakIkhaMDa. kAlodadhi samudra, puSkaravaradvIpa vagere nAmavALA jaMbUdvIpa asaMkhya dvIpo ane asaMkhya samudro che. A saMsAramAM vastuonAM sArAM sArAM jeTalAM jeTalAM nAmo che. te sarve nAmavALA A dvIpa-samudro che. dhAtakI lavaNa, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 adhyAya : 3-sUtra-9 tattvArthAdhigamasUtra eka pachI eka dvIpa-samudrane goLa goLa vIMTaLAIne A dvIpasamudro AvelA che. tethI ja prathama jaMbUDhIpa nAmanA dvIpane choDIne bAkInA badhA ja dvIpa-samudro baMgaDInA jevA goLa AkAranA che eTale ke valayAkRtivALA che. ane bamaNA-bamaNA vistAravALA che. dviIpane vIMTaLAIne samudra che. ane samudrane vIMTaLAIne dvIpa che. ema eka pachI eka dIpa-samudra che. sauthI prathama jaMbUdvIpa che tyArapachI anukrame lavaNasamudra, dhAtakIkhaMDa, kAlodadhisamudra, puSkaravaraphlIpa ema judA judA nAmavALA asaMkhya dvIpa-samudro che. ane sauthI antima svayaMbhUramaNasamudra che. 3-7-8. tanmadhye merunAbhirvatto yojanazatasahastraviSkambho jambUdvIpa: tanmathe merunAbhivRtta yojanazatasahastraviSkalmo jambudvIpa: tamathemerunAbhiHvRtta yojanazatasahastraviSkasmaH jaMbudvIpa 3-9 sUtrArtha-merUparvata che nAbhi-bhAge jene evo, thALI jevo goLa,ekalAkhayojananI laMbAI pahoLAIvALo jaMbUdvIpa nAmano dviIpa che.ane te asaMkhyadvIpasamudronI barAbara madhyabhAge che. 3-9. bhAvArtha - te asaMkhyadvIpa ( merU samudronI barAbara madhye sauthI prathama jaMbUdvIpa nAmano dvIpa che. te ja 1,00,000 yojana / jaMbUdvIpamAM ApaNe badhA chIe. te vistAra jaMbudvIpa kevo che? te samajAve che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 3-sUtra-10 83 (1) jenI barAbara nAbhibhAgamAM (eTale ke je jaMbUdvIpanA barAbara vacce) merUparvata Avelo che. (2) te jaMbUdvIpa thALI jevo goLa che. (3) ane ekalAkha yojananI laMbAI-pahoLAIvALA vistArayukta che. Avo jaMbUdvIpa che. jenuM citra 82mA pAne nIce ApeluM che. 3-9. tatra bharatahaimavataharivideharamyakhairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi 3-10 tatra bharatahaiimavataharivideharamyahairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi 3-10 tatra bharata-haimavata-hari-videha-ramyahairaNyavata-airAvatavarSA kSetrANi 3-10 sUtrArtha-te jaMbUdvIpamAM bharata, haimavata, harivarSa, mahAvideha, ramya, hairaNyavata ane airAvata e nAmavALAM tiryaMca-manuSyone rahevAnAM sAta kSetro che. 3-10. bhAvArtha-asaMkhya dvIpa, samudronI barAbara madhye AvelA A jaMbUdvIpamAM dakSiNabAjuthI paheluM bharata, bIjuM haimavata, trIjuM harivarSa, cothuM mahAvideha, pAMcamuM ramya, chaThTha hairaNyavata ane sAtamuM airAvata ema kula sAta kSetro che, ke jemAM manuSyatiryaMco vase che. te sAta kSetronI vacce vacce be kSetrone chuTA pADanArA evA cha parvato AvelA che tene varSadharaparvata kahevAya che. jenuM varNana have pachInA sUtramAM Ave che. 3-10. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 adhyAya : 3-sUtra-11 tattvArthAdhigamasUtra tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatA. 3-11 tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavatriSadhanIlarukima-zikhariNo varSadharapakvatA: 3-11 ta-vibhAjinaHpUrvAparAyatA:himava-mahAhimava-niSadha -nIla-rukima-zikhariNaH varSadharaparvatAH 5 kima7 3ya. sUtrArtha-te sAte kSetrono vibhAga pADanAra, pUrva-pazcima lAMbA, evA himavaMta, mahAhimavaMta, niSadha, nIlavaMta, rukti ane zikharI ema cha varSadhara parvato che. 3-11. parvato kSetra bhAvArtha- 6 zikharI 47 airAvata jaMbUlIpamAM ( 6 hairayavaMta manuSyone rahevAnAM 4 nIlavaMta-- je sAta kSetro dasamA 4 mahAvideha 3 niSadha -- sUtramAM kahyAM che, te 2 mahAhimavaMta 3 harivarSa 1 himavaMta- sAte kSetrone judAM 2 himavaMta 1 bharata / pADanArA sAte kSetronI ja barAbara sImAne aDIne rahenArA cha parvato che. A chae parvato sAte kSetronI varSane (sImAne) dhAraNa kare che mATe varSadhara kahevAya che. ane sAta kSetro manuSyonA vasavATane yogya hovAthI vAsakSetra kahevAya che. eka-bIjA kSetranI vacce vacce eka eka parvata Avelo che. te kSetro tathA parvatonAM dakSiNa dizAthI uttara Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 3-sUtra-12-14 85 dizA tarapha javAnA krame A nAmo batAvyAM che. tathA te badhAM kSetro tathA parvato mahAvidehakSetra sudhI bamaNA bamaNA vistAravALA hoya che ane mahAvideha pachI ardha ardha vistAravALAM hoya che. ane laMbAImAM aniyata mApavALA hoya che. bhAratathI Dabala vistAra himavaMta-parvatano che. tenAthI Dabala vistAra himavaMtakSetrano che tenAthI Dabala vistAra mahAhimavaMtaparvatano che. tenAthI Dabala vistAra harivarSakSetrano che ema AgaLa AgaLa jANavuM. kSetro ane parvatonA astitva mATe 84mA pAnA uparanuM citra jAo. 3-11. dvitIravaDe 3-12 dvirdhAtakIkhaDe 3-12 Hi dhAtakIkhaDe 3-12 puznArthe 2 puSkarArdha ca puSkarArdha ca 3-13 3-13 3-13 pramAnuSottarananuSyA: 3-14 prAmAnuSottarAnmanuSyAH 3-14 prAgU mAnuSottarAt manuSyAH 3-14 sUtrArtha- dhAtakIkhaMDamAM tathA puSkarArdhamAM Dabala Dabala saMkhyAvALA A dvIpa-samudro hoya che. tathA manuSyo mAnuSottara parvatathI pUrve ja (aMdaranA bhAgamAM) hoya che. 3-12.13,14. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 erAvata airAvata 2mya hiraNyavaMta haraNyavaMta ramya jaMbU, harivarSa himavaMta harivarSa (himavaMta bharata bharata , adhyAya : 3-sUtra-12-14 tattvArthAdhigamasUtra dhAtakI khaMDa bhAvArthajaMbUdvIpamAM 6 varSadhara parvato ane 7 vAsakSetro AvelAM che. ema sUtra 10-11mAM lavaNa kahyuM. tevI ja rIte varSadhara mahAvideha mahAvideha | parvato ne vAsakSetro dhAtakI khaMDamAM ane puSkarAImAM paNa AvelAM che paraMtu te bamaNI saMkhyAmAM che. dhAtakI-khaMDa tathA puSkarAImAM dakSiNauttara dizAmAM be be ISakAra parvato AvelA che. te be ISakAraparvatothI dhAtakIkhaMDanA tathA puSkarAInA pUrva-pazcima evA be be bhAga paDelA che. te banne bAjunA be be bhAgomAM sAta kSetro ane cha parvato hovAthI jaMbUDhIpa karatAM dhAtakIkhaMDamAM Dabala parvato ane Dabala vAsakSetro thAya che. tathA puSkarAmAM paNa jaMbUdvIpa karatAM Dabala ane dhAtakIkhaMDanI sAthe samAna vAsakSetro ane parvato thAya che. A pramANe dhAtakI khaMDamAM 14 vAsakSetro ane 12 varSadharaparvato hoya che e ja pramANe puSkarArdhamAM paNa samajI levuM. tathA puSkaravAradvIpamAM barAbara ardhA bhAga pachI gAmane pharatA koTanI jema cAre bAjuthI goLa vIMTaLAyelo 1 parvata che. te parvatanuM nAma mAnuSottara parvata che. tenI pUrve eTale tenI aMdaranA bhAgamAM ja manuSyonI vasati che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 3-sUtra-15-16 87 bahAranA ardhA bhAgamAM manuSyonI vasati nathI. tethI 1 jaMbUdvIpa, 2 dhAtakIkhaMDa, 3 ardhapuSkaravaradvIpa ema A aDhIdviIpane manuSyakSetra kahevAya che. tathA A ja kSetromAM caMdrasUrya gatimAna hovAthI tenAthI thayelA kALane lIdhe. A ja aDhI dvIpane samayakSetra paNa kahevAya che. 3-12-13-14. mAryA ne chAza 3-15 AryA svecchAzca 3-15 AryAH mlecchA: ca 3-15 sUtrArtha-manuSyo be prakAranA che. (1) Arya ane (2) sveccha. 3-15. bhAvArtha-manuSyonA mukhyatve be bheda che. je saMskAravALA che. pUrvabhava-parabhava-AtmA-svarga-naraka-Izvaramukti vagere padArthone mAnavA vALA che. dayA-mAnavatA-vinaya-viveka AdinA saMskArayukta che. kauTuMbika-sAmAjika-zaikSaNika Adi saMskAravALA che. te Arya kahevAya che. ane AvA saMskAra vinAnA je hoya che, te mleccha kahevAya che. athavA Arya ane anArya ema paNa be bheda che. tenA ja brAhmaNa-kSatriya vaizya ane zUdrAdi bIjA aneka peTAbhedo paNa che. 3-15. bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH 3-16 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 patra adhyAya : 3-sUtra-16 tattvArthAdhigamasUtra bharatairAvatavidehA karmabhUmayonyatra devakurUttarakurubhyaH 3-16 bharata-airAvata-videhAH karmabhUmayaH anyatra devakuru-uttarakurubhyaH 3-16 sUtrArtha bharatakSetra, airAvatakSetra tathA devakuru ane uttarakurukSetrane choDIne bAkIno mahAvidehakSetrano bhAga karmabhUmi che. 3-16. bhAvArtha-jaMbUdvIpanA barAbara madhyabhAgamAM mahAvidehakSetra che. te mahAvidehanI barAbara madhyamAM meruparvata che. te meruparvatanI dakSiNa dizAmAM ane uttara dizAmAM devakuru ane uttarakurukSetra AvelAM che. te devakuru ane uttarakurukSetra vinAnA bAkInA mahAvidehakSetrane tathA bharata-airAvata kSetrane karmabhUmi kahevAya che. zeSakSetrone akarmabhUmi kahevAya che. - asi (chedavAnAM sAdhano, masi (lakhavAnAM sAdhana), ane kRSi (khetInAM sAdhana), jyAM hoya te karmabhUmi ane A traNa jyAM na hoya te akarmabhUmi jANavI. karmabhUmimAM dharma karavAnAM kAryo karanArA ane vadhu karma bAMdhavAnAM kAryo karanArA jIvo hoya che. tethI tyAMthI ja (karmabhUmimAMthI ja) trIjA Adi devalokamAM, muktimAM ane sAta narakamAM javAya che. akarmabhUminA jIvo dharma karanArA paNa nathI ane vadhu karma bAMdhanArA paNa nathI. mATe be devaloka sudhI ja jAya che. ane marIne niyamA devalokamAM ja jAya che. 3-16. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 3-sUtra-17-18 3-17 nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrve 3-17 nRsthitI parApare tripalyopama-antarmuhUrte 3-17 3-18 tiryagyonInAM ca tiryagyonInAM ca 3-18 tiyagyonInAM ca 3-18 sUtrArtha-manuSya tathA tiryaMconI utkRSTasthiti traNa palyopama ane jaghanyasthiti aMtarmuhUrta hoya che. 17-18. 89 bhAvArtha - manuSya ane tiryaMconuM vadhumAM vadhu AyuSya traNa palyopama hoya che ane ochAmAM ochu AyuSya aMtarmuhUrta hoya che. A banne sUtromAM sUcanA mAtra svarUpe AyuSya jaNAvyuM che. tene anusAre kSetravAra ane ArA pramANe AyuSya svayaM zAstrAntarothI jANI levuM. devakuru ane uttarakurukSetramAM haMmezAM pahelAArAjevokALahoya che. tethI 3 palyopamanuM AyuSya ane traNa gAunuM zarIra hoya che. harivarSa ane ramyakSetramAM haMmezAM bIjA ArA jevo kALa hoya che. tethI 2 palyopamanuM AyuSya ane be gAunuM zarIra hoya che. himavaMta ane hairaNyavaMtamAM haMmezAM trIjA ArA jevo kALa che. tethI 1 palyopamanuM AyuSya ane eka gAunuM zarIra hoya che. mahAvideha kSetramAM sadA cothA ArA jevo kALa hoya che. tethI 1 pUrvakroDa varSanuM AyuSya ane 500 dhanuSyanuM zarIra hoya che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 90 adhyAya : 3-sUtra-17-18 tattvArthAdhigamasUtra bharata airAvatamAM chae ArA hoya che temAM 1 thI ArAmAM upara lakhyA mujaba AyuSya ane zarIranuM pramANa hoya che. tathA pAMcamA ArAmAM 130 varSanuM AyuSya tathA 7 hAthanuM zarIra ane chaThThA ArAmAM 20 varSanuM AyuSya tathA ra hAthanuM zarIra hoya che. A badhuM utkRSTa (vadhumAM vadhu) AyuSya hoya che. ema jANavuM. | nAma | AyuSya | nAma | garbhaja | samUrNima | | pRthvIkAyanuM | 22000 | jalacara | pUrvakroDa pUrvakroDa varSa AyuSya varSa aplAyanuM 7000 | catuSpada | 3 palyopama| 84000 AyuSya varSa teukAyanuM GahorAtrI uraparisarpa, pUrvakroDa varSa | pa3000 vAukAyanuM bhUjapari- | pUrvoDa 42OOO AyuSya varSa | sarpa | varSa vanaspatikAyanuM 10000 khecara | palyo.no | 72000 AyuSya 1 varSa asaM. bhAga | varSa beindriyanuM 12 varSa, te indriyanuM 49 divasa ane caurindriyanuM 6 mAsanuM AyuSya che. upara jaNAveluM tamAma AyuSya utkRSTa jANavuM. jaghanya AyuSya sarva ThekANe attarmuhUrta jANavuM. manuSyatiryaMconuM AyuSya apavartanIya (ghaTIne nAnuM thaI jAya tevuM) paNa hoya che. ane anapavartanIya (ghaTIne nAnuM na thAya Oo Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 3-sUtra-17-18 91 tevuM) paNa hoya che deva-nArakInuM tathA tadbhava-mokSagAmI jIvonuM, 63 zalAkApuruSonuM ane yugalika-tiryaMca-manuSyonuM AyuSya niyamo anapavartanIya ja hoya che. manuSyonuM janma-maraNa phakta rA dvIpamAM ja thAya che. tethI te rA dvIpane narakSetra (manuSyakSetra) paNa kahevAya che. paraMtu tiryaMconuM janma-maraNa rA dvIpanI aMdara paNa hoya che ane aDhI TIpanI bahAra paNa hoya che. tiryaMco sarva dvIpasamudramAM sarvatra hoya che. tathA vidyAdhara manuSyo ane labdhidhArI manuSyo aDhIdvIpanI bahAra paNa gamanAgamana kare che. paraMtu teono janma ane teonuM maraNa to aDhIdvIpamAM ja thAya che. AvA prakAranA eka ekane vIMTaLAyelA, Dabala Dabala mApavALA, (jaMbUdvIpa vinAnA zeSa) baMgaDInA jevA AkAranA asaMkhya dvIpasamudro che. temAM AThamo je dvIpa che te naMdIzvaradvIpa che. ke jemAM cAre dizAmAM 13+13 parvato che : ane dareka parvata upara tIrthaMkara paramAtmAnuM eka eka jinabhavana che eTale kula para jinAlayo che. tathA chello svayaMbhUramaNa dvIpa ane svayaMbhUramaNasamudra che. tenI pachI aloka zarU thAya che. A pramANe A adhyAyamAM prathama nArakInuM ane pachI tiryaMca-manuSyonuM varNana pUrNa karyuM, have cothA adhyAyamAM devonuM varNana samajAvIzuM. 3-17-18. tRtIya adhyAya samApta : WWW.jainelibrary.org Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 adhyAya : 4-sUtra-1-2 tattvArthAdhigamasUtra - - - - - - - - - - - - - - - adhyAya cotho. sevAzcaturniyA: 4-1 devAcaturnikAyAH 4-1 devA caturnikAyAH 4-1 tRtIyaH patanaizya: 4-2 tRtIya: pItalezya: 4-2 tRtIyaH pItalezyaH 4-2 sUtrArtha devo cAra prakAranA hoya che. trIjI nikAyanA devo pIta vezyAvALA hoya che. 4-1. bhAvArtha-devo sAMsArika sukhe bIjI gationA jIvo karatAM vadhAre sukhI che. avadhijJAna ane vaikriyazarIranI labdhivALA che. ane daivika camatkRtivALA che. tethI teone deva kahevAya che. jainazAstromAM tevA prakAranA devonA cAra bheda che. tene cAra nikAya kahevAya che. (1) bhavanapati, (2) vyaMtara, (3) jyotiSka, ane (4) vaimAnika. A cAre nikAyanA devonuM varNana graMthakAra pote ja AgaLa samajAve che. A cAra nikAyamAMthI trIjI nikAyanA je devo che ke jene jayotiSudevo kahevAya che. te devo cha lazyAmAMthI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-3-4 tejolezyAvALA hoya che. A dravyalezyA jANavI. bhAvalezyA aniyata hoya che. bAkInA devonI lezyAnuM varNana sUtra 7, tathA 23mAM Avaze. 4-1, 2. 4-3 dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH dazASTa-paMcadvAdaza-vikalpAH kalpopapannaparyantAH daza-aSTa-paMca-dvAdaza-vikalpAH kalpopapanna paryantAH 4-3 4-3 sUtrArtha - kalpopapanna sudhInA devonA anukrame dazaATha-pAMca ane bAra bhedo che. ema jANavuM. 4-2. 93 bhAvArtha - svAmI-sevaka bhAva, rAjA-prajApaNuM, IndrapablIkapaNuM, ema nAnA-moTAno viveka vagere AcAro jyAM hoya arthAt jyAM sAmAjika badhI vyavasthA hoya che. te kalpa kahevAya che. AvA kalpa (AcAra)vALA je devo te kalpopapanna kahevAya che ane AvI vyavasthA vinAnA, badhA ja samAna arthAt samAnatAvALA devo je te kalpAtIta kahevAya che. kalpopapanna sudhInA cAre nikAyanA devonA anukrame 10-8-512 bhedo che. bhavanapatinA 10, vyaMtaronA 8, jyotinA 5, ane vaimAnikanA 12 bhedo che. tenuM varNana have pachInA 11mA sUtrathI 20mA sUtra sudhInAM sUtromAM Ave ja che. 4-3. rUndra-sAmAnija-trAyazriMza-pAriSadyAtmarakSatojapaalaaniikprkiirnnkaabhiyogykilbissikaa caikazaH 4-4 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 adhyAyaH 4-sUtra-4 tattvArthAdhigamasUtra IndrasAmAnikatrAyazciMza pariSadyAtmarakSakalokapAlAnIka-prakIrNakAbhiyogya-kilbiSikArcakazaH 4-4 Indra-sAmAnika-trAyazciMza-pAriSadya-AtmarakSaka-lokapAla-anIka-prakIrNaka-Abhiyogya-kilbiSikA caekazaH4-4 sUtrArtha-eke eka nikAyamAM daza prakAranI sAmAjika vyavasthAvALA devo hoya che. (1) Indra, (2) sAmAnika, (3) trAyazciMza, (4) pAriSadya, (5) AtmarakSaka, (6) lokapAla, (7) anIka, (8) prakIrNaka, (9) Abhiyogya, (10) kilbiSika. 4-4. bhAvArtha - bhavanapati-vyaMtara-jyotiSka ane vaimAnika ema cAra nikAyanA devomAM sAmAjika vyavasthA hovAthI rAjAprajAnI jema nIce mujaba 10 prakAranI vyavasthA vALA devo hoya che. svAmI-sevaka-nokara-cAkara ityAdi sAmAjika vyavasthA manuSyonI jema tyAM paNa che. te sAmAjika vyavasthAvALA 10 prakAranA devonAM nAmo tathA artho A pramANe che. (1) Indra-sarve devono je rAjAdeva, mahArAjA, jenI AjJA badhA mAne che. (2) sAmAnika - IndranI samAna Rddhi-samRddhi hoya. paraMtu 'IndranI padavI na hoya. (3) rAyasiAMza-Indrane salAha ApanArA, maMtrI sarakhA. gurusthAnIya. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-5 95 (4) pAriSadya-parSadAnA devo, IndranI sabhAmAM besanArA,sabhyadevo. (5) AtmarakSaka - IndranA zarIranI rakSA karanArA, kavaca ane zastradhArI. (6) lokapAladeva - cAre dizAonuM rakSaNa karanArA soma yama, varuNa-kubera. (7) anIkadeva - sainyanA devo, laDAIno samaya Ave to yuddhasajja thanArA (8) prakIrNakadeva - pablIka devo, prajArUpe rahenArA devo. (9) Abhiyogika deva- nokararUpe kAma karanArA, svAmInA vAhanarUpe cAlanArA. (10)kilbiSikadevo - atyanta halakuM kAma karanArA tuccha . devo. 4-4 trAsviMzonnapAtra vyaktaroti 4-5 trAyazciMzalokapAlavaryA vyattarajyotiSThAH 4-5 trAyazciMza-lokapAla-varSA vyattarajyotiSThAH 4-5 sUtrArtha-vyaMtara ane jyotiSThadevomAM trAyazciMza ane lokapAla devo sivAyanA bAkInA ATha jAtinA devo sAmAjika vyavasthA rUpe hoya che. 4-5. bhAvArtha-devonI mukhyatve cAra nikAya che. bhavanapativyaMtara-jyotiSka ane vaimAnika. A cAra nikAyamAMthI pahelI bhavanapati nikAya ane chellI vaimAnika nikAya, A be Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 adhyAya : 4-sUtra-6-7 tattvArthAdhigamasUtra nikAyamAM Indra-sAmAnika vagere daze jAtanA devo hoya che. paraMtu bIjI vyaMtara nikAya ane trIjI jyotiSka nikAyamAM trAyazciMza ane lokapAla vinAnA Indra-sAmAnika Adi ATha prakAranA devo hoya che. tyAM trAyazciMza devo paNa nathI tathA lokapAla devo paNa nathI. 4-5. pUrvayorkI drA: 4-6 pUrvayorkIndrAH 4-6 pUrvayoH dvi-IndrAH 4-6 pItAntanaizyA: 4-7 pItAntalezyA 4-7 pIta-anta-lezyAH 4-7 sUtrArtha-prathamanI be nikAyamAM be be Indro che. tathA te prathamanI be nikAyamAM teja sudhInI cAra lezyAo hoya che. 4-6, 7. bhAvArtha-bhavanapati ane vyantara e devonI prathamanI be nikAya kahevAya che. bhavanapatinA 10 ane vyaMtaranA 8 bhedo che. je hamaNAM sUtra 11-1ramAM Avaze. te darekamAM be be Indro (rAjA devo) hoya che. eka Indra dakSiNadizAnA rAjyano svAmI hoya che. jyAre bIjo Indra uttara dizAnA rAjyano svAmI hoya che. bhavanapati devo 10 prakAranA che. tethI te nikAyamAM 1042=20 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-8 97 Indro che. vyaMtara nikAyamAM vyaMtara ane vANavyaMtara ema be bheda che. bannenA ATha-ATha bheda che. te darekamAM be be Indro che. eTale 8+8=164=32 Indro baMtaranikAmAM che. tathA jyotiSkamAM 2, ane vaimAnikamAM 10 idro hoya che. sarve maLIne 20+3+2+10=64 Idro kahevAya che. je gAmamAM, gharamAM, zUnyagRhamAM ane coka Adi nAgarika sthAnomAM rahevAnI prItivALA hoya te vyaMtara, ane je jaMgalamAM rahevAnI prItivALA hoya te vANavyaMtara devo kahevAya che. gAya, bheMsa, ghoDA, gadheDAM, vAgha, siMha, varu A badhAM pazu hovA chatAM prathamanAM cAra gAmamAM rahevAvALAM che ane pachInAM araNyamAM rahevAvALAM che. tema ahIM jANavuM. - tathA A banne nikAyomAM (eTale 10 bhavanapatidevomAM ane 8 vyaMtara-vANavyaMtara devomAM kRSNa-nIla-kApota ane tejo sudhInI kula cAra lezyAo hoya che. padma ane zukla jevI ujvalalezyA A devomAM hotI nathI. 4-6, 7. kAyapravIcArA A-aizAnAt 4-8 kAyapravIcArA A-aizAnA 4-8 kAyapravIcArAH A-aizAnAt 4-8 sUtrArtha IzAna sudhInA devalokanA devo kAyAthI saMsArasukha sevanArA hoya che.4-8. bhAvArtha-bhavanapati-vyaMtara-jyotiSka nikAyanA sarve devo tathA saudharma ane IzAna devaloka sudhInA sarve devo tiryaMca Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 adhyAya : 4-sUtra-9 tattvArthAdhigamasUtra manuSyanI jema ja kAyAthI saMsArasukha mANanArA hoya che. teone kAyasevI kahevAya che. izAna sudhInA A sarve devo devIonI sAthe ane devIo devonI sAthe zarIranA sarva aMgothI sparza karavA dvArA bhogajanya sukhane anubhavavA vaDe prItine pAmanArA hoya che. manuSyonI jema kAmakrIDA karanArA hoya che. 4-8. zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayoH 4-8 zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA drayoddhayoH 4-9 zeSAH sparza-rUpa-zabda-manaHpravIcArA: drayo dvayoH 4-9 sUtrArtha- bAkInA devalokanA devomAM be be devalokanA devo anukrame sparzasevI, rUpasevI, zabdasevI ane manasevI hoya che. 4-9. - bhAvArtha-trIjA devalokathI uparanA sarve devomAM be be devalokanA devo anukrame sparza Adi dvArA maithunasukha bhogavanArA hoya che. eTale ke trIjA-cothA devalokanA devo devIonA zarIranA sparzamAtrathI zAntavAsanAvALA thAya che. pAMcamA-chaThThA devalokanA devo strInA zarIranuM rUpamAtra jovAthI zAntavAsanAvALA thAya che. sAtamA-AThamA devalokanA devo strInA zarIrathI karAtAM saMgItAdi sAMbhaLavAthI ja saMtoSa pAmanAra bane che. navathI bAra devalokanA devo manamAM strInuM cintanamAtra karavAthI zAntavAsanAvALA thAya che. A pramANe upara-uparanA devo viSayasukhanI ochI ochI vAsanAvALA hoya che. 4-9. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-10 pareDayvIvAra: 4-10 pareDapravIcArAH 4-10 pare apravIcArAH 4-10 sUtrArtha-bAramA devalokathI uparanA devo apravIcArI hoya che. 4-10. bhAvArtha-bAramA devaloka pachInA devo eTale ke raiveyaka ane anuttaravAsI devo sadA viSayavAsanA vinAnA hoya che. arthAt strInI sAthe zarIrathI ke sparzAdithI paNa viSayasukha bhogavanArA hotA nathI. devalokamAM devo sarvatra hoya che. paraMtu devIo sarvatra hotI nathI. mAtra bhavanapati-vyaMtara-jyotiSka ane prathamanA be devalokamAM ja devIonI utpatti hoya che. prathamanA be devalokamAM je devIo che te be prakAranI hoya che. parigRhItA (niyata puruSavALI) ane aparigRhItA (aniyata puruSavALI). tyAM je prathama devalokamAM aparigRhItA devIo che. tenI sAthe saMsArasukha trIjA-pAMcamA-sAtamA-navamA ane agiyAramA devalokanA devo bhogave che. evI ja rIte bIjA devalokamAM je aparigRhItA devIo che tenI sAthe cothA-chaThThA-AThamA-dasamA ane bAramA devalokanA devo saMsArasukha bhogave che. je devIonuM AyuSya vadhAre vadhAre che te devIonI sAthe upara uparanA devo saMsArasukha mATeno vyavahAra kare che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 4-sUtra-11 tattvArthAdhigamasUtra devIo uparanA snehathI jo devIone devo uparanA devalokamAM laI jAya to AThamA devaloka sudhI ja lai jAya che. tethI tyAM sudhI ja devIonuM gamanAgamana hoya che ane mitrabhAvanA kAraNe devone jo uparanA devalokamAM devo laI jAya to bAramA devaloka sudhI lai jAya che. tethI devonuM gamanAgamana bAramA devaloka sudhI hoya che. paraMtu devIonI utpatti to phakta be devaloka sudhI ja hoya che. 4-10. 100 bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgni vAtastanitodadhidvIpadikkumArAH bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgni vAtastanitodadhidvIpadimArAH bhavanavAsinaH asura-nAga-vidyuta-suparNa-agni vAta-stanita-udadhi-dvIpa-dik-kumArAH 4-11 sUtrArtha bhavanapati devonA 10 bheda che teonAM nAma A pramANe che. (1) asurakumAra, (2) nAgakumAra, (3) vidyutsumAra, (4) suparNakumAra, (5) agnikumAra, (6) vAyukumAra, (7) nitakumAra, (8) udadhikumAra, (9) dvIpakumAra ane (10) dikumAra. 4-11. - 4-11 bhAvArtha-bhavanapati devonA uparokta 10 bhedo che. dareka bhedamAM be be Indro che. eka dakSiNa dizAnA rAjyano svAmI che ane bIjo uttara dizAnA rAjyano svAmI che. A 4-11 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-12-13 101 devo rAjakumAranI jema ramatIyALa AnaMdI, ane hAsya-vinoda yukta che.tethI teone kumAra kahevAya che. 4-11. vyantarAH kinnrkimpurussmhorgnthirvacakSarAkSasamUtapizAvAda 4-12 vyattarAH kinnarakipuruSamahoragagandharvayakSarAkSasa-bhUtapizAcAH 4-12 vyantarAH kinnara-kiMpuruSa-mahoragagandharva-yakSa-rAkSasa-bhUta-pizAcAH 4-12 sUtrArtha - vyattaradevonA 8 bheda che. teonAM nAma A pramANe che. (1) kinnara, (2) kimburuSa, (3) mahoraga, (4) gandharva, (5) yakSa, (6) rAkSasa, (7) bhUta ane (8) pizAca. 4-12. bhAvArtha-vyattaradevonA 8 bheda che. jeonAM nAma upara pramANe che. teonA be be Indro che. eka dakSiNadizAnA rAjyano ane bIjo uttara dizAnA rAjyano svAmI che. AvI ja rIte aNapaNI paNapaNI isIvAdI bhUtavAdI vagere vANavyaMtaradevo paNa ATha prakAranA che. tathA te darekanA paNa be be Indro che. teonAM nAmo bRhatsaMgrahaNImAM che. 4-12. jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatArakAzca jyotiSThAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatArakAzca Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 102 adhyAya : 4-sUtra-13-14 tattvArthAdhigamasUtra jyotiSkAH sUryAH candramasaH graha-nakSatra-prakIrNatArakAH ca 4-13 sUtrArtha-jyotiSka devonA pAMca bhedo che. (1) sUrya, (2) caMdra, (3) graha, (4) nakSatro ane (5) chuTA-chavAyA aneka tArAo. 4-13. bhAvArtha-jyotiSkadevonA paNa upara kahyA mujaba pAMca bhedo che. temAM sUrya ane caMdra A be Indro che. zeSa devo taonI prajAsvarUpa che. jo ke madhyalokamAM asaMkhya dvIpa-samudromAM asaMkhya sUrya ane asaMkhya caMdro che. to paNa jAtinI vivakSAthI eka sUrya ane eka caMdrane Indra tarIke gaNavAmAM AvyA che. 4-13. prikSaUT nityatiyo -no 4-14 mepradakSiNA nityagatayoH nRloke 4-14 mepradakSiNAH nityagatayaH nRloke 4-14 sUtrArtha uparokta pAMce jyotiSka devo meruparvatane pradakSiNA karatA chatA haMmezAM gatikriyA karanArA che. A pramANe aDhIdvIpanA jyotiSThadevo cala (gatimAna) che. 4-14. bhAvArtha- aDhIdvIpamAM je sUrya-caMdra-graha-nakSatra ane tArAo che te jaMbUdvIpamAM rahelA merU parvatanI cAre bAju pradakSiNAnA AkAre sadA gatizIla che. jaMbUdvIpamAM 2 sUrya ane 2 caMdra che. lavaNasamudramAM 4 sUrya ane 4 caMdra che. dhAtakIkhaMDamAM Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-14 103 12 sUrya ane 12 caMdra che. kAlodadhi samudramAM 42 sUrya ane 42 caMdra che. ane ardhapuSkaravaradvIpamAM 72 sUrya ane 72 caMdro che. ema kula ra+4+12+4ra72=132, ekaso batrIsa sUryo ane 13ra caMdro che. te 66-66nI be paMktibaddha rahyA chatA jaMbUdvIpanA meruparvatane pradakSiNAkAre pharatA sadA gatimAna che. jaMbUDhIpanA sUrya-caMdro anya sUrya-caMdra karatAM dhImA cAle che. ane pachI pachInA sUrya-caMdro vegathI cAle che. puSkaranA sUryacaMdro atizaya vegathI cAle che. 4-14. puSparAdhI kAlodadhi dhAtakI lavaNa jaMba 24 36/ Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 adhyAya : 4-sUtra-15 tata:AvibhAga: 4-15 tatkRtaH kAlavibhAgaH 4-15 tatkRtaH kAlavibhAgaH 4-15 sUtrArtha-te sUrya ane caMdranI gatikriyA dvArA ja aDhIdvIpamAM kAlano vibhAga karAyelo che. 4-15. tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha aDhIdvIpamAM rahelA sarve sUryo ane sarve caMdro jaMbudvIpanA meruparvatanI cAre tarapha pradakSiNAnA AkAre satata cAlyA ja kare che, tethI jyAM jyAM sUryanuM Agamana hoya tyAM tyAM prakAza thavAthI divasa thAya che. ane jyAM jyAM sUryano abhAva hoya che tyAM tyAM caMdra hoya to paNa ane caMdra na hoya to paNa rAtri thAya che. divasa-rAtrino vyavahAra sUryanA hovA ane na hovAthI thAya che. ane ekama-bIja-trIja Adi tithiono vyavahAra caMdrathI thAya che. rAtri-divasanA kAraNe paMdara divasanuM pakhavADIyuM. trIsa divasano mAsa ItyAdi kAvibhAga bane che. jo sUrya-caMdra sthira ja hota to A kAvibhAga na banata. mATe sUrya-caMdrAdi aDhIdvIpanI aMdara calita sthitivALA che ane A ja kAraNe aDhIdvIpanA aMdara ja rAtri-divasavALo kALavibhAga che. Aje keTalAka vaijJAnikAdi loko caMdra-sUrya sthira che ane pRthvI phare che. ema mAne che. paraMtu sUtrakAranA A vidhAnathI te mAnyatA mithyA che. ema siddha thAya che. 4-15. - Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-16 105 vahivasthitA: 4-16 bahiravasthitAH 4-16 bahiH avasthitAH 4-16 sUtrArtha-aDhIdvIpanI bahAra sUrya-caMdrAdi sarve jyotiSThadevo sthira che. 4-16. bhAvArtha-aDhIdvIpanI bahAra A sarve jyotiSka devo sthira mAtra ja che. tethI rAtri-divasa ItyAdi kAlavibhAga nathI. sUrya atizaya tApavAna nathI. caMdra atizaya zItala nathI. pacAsa pacAsa hajAra yojanA aMtare sUrya-caMdra sthirapaNe goThavAyelA che. eka sUryathI pacAsa hajAra yojana dUra caMdra che. te caMdrathI bIjA pacAsa hajAra yojanane AMtare sUrya che. ema sarvatra jANavuM. sUryanA prakAzanuM hovuM ane na hovuM, tenA kAraNe ja divasa-rAtrino vyavahAra che paraMtu divasa-rAta-mAsa-pakSa Adi nAmanuM chaThThuM juduM kAladravya nathI. tethI ja A ja graMthanA pAMcamA adhyAyanA prathamasUtramAM ajIvadravyanA cAra ja bheda kahyA che. kAlano bheda kahyo nathI. tethI kAla e jIva ane ajIvano vartanA rUpa paryAya mAtra che. svataMtra dravya nathI, paryAyamAM dravyano upacAra karIne aupacArika dravya kahevAya che. AvI mAnyatA zvetAMbara AmnAyanI che. digaMbarAsnAyamAM kAlANa nAmanuM chaThuM svataMtra kAladravya mAneluM che. 4-16. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4 sUtra-17-18-19 vaimAni: 4-17 vaimAnikAH 4-17 vaimAnikAH 4-17 nyopAnA: vanyAtItAza 4-18 kalpopapannA: kalpAtItAzca 4-18 kalpa-upapannAH kalpa-atItAH ca 4-18 sutrArtha - have vaimAntika devonuM svarUpa samajAvAya che. tenA be bheda che. eka kalpapapanna ane bIjo bheda kalpAtIta. 4-17, 18. bhAvArtha-UrdhvalokamAM rahenArA je devo che. te vaimAnika kahevAya che. vimAnanA jevA AkAravALA gharo hovAthI paNa te vaimAnika kahevAya che. tenA mukhyatve be bheda che. svAmI-sevaka, rAjA-prajA, zeTha-nokara ItyAdi sAmAjika vyavasthA jyAM che te kalpopapanna devo kahevAya che. bAra devaloka sudhInA devo kalpopapanna kahevAya che. AvI sAmAjika vyavasthA vinAnA je devo te kalpAtIta kahevAya che. raiveyaka ane anuttaravAsI devo kalpAtIta che. 4-17, 18. 3pavuMpari 4-19 uparyapari 4-19 upari-upari 4-19 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-20 saudharmaizAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahastrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSu vinayavainayantanayantAparAniteSu sarvArthasiddhe 2-4-20 saudharmezAnasanatkumAramAhendra brahmaloka lAntaka mahAzukra sahasrAreAnata prANatayorAraNAcyutayornavasu traiveyakeSu vijaya vaijyanta jayantAparAjiteSu sarvArthasiddhe ca 4-20 saudharma aizAna sanatyumAra mAhendra brahmaloka lAntaka mahAzukra sahasrArepu AnataprANatayoH AraNAcyutayoH navasu traiveyakeSu vijaya caijayanta jayanta aparAjiteSu sarvArthasiddhe ca4-20 sUtrArtha- nIce mujabanA nAmavALA devaloko upara upara AvelA che. (1) saudharma, (2) aizAna, (3) sanakumAra, (4) mAhendra, (5) brahmaloka, (6) lAntaka, (7) mahAzukra, (8) sahasrAra, (9) Anata, (10) prANata, (11) AraNa, (12) acyuta, tathA nava praiveyaka tathA vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita tathA sarvArthasiddha nAmanA vimAnomAM vaimAnikadevo vase che. 4-20. 107 - bhAvArtha - vaimAnika devalokamAM 12 devaloka vagere che. te sarve upara upara AvelA che. prathama saudharma devaloka dakSiNa dizAmAM che. bIjo aizAna devaloka uttara dizAmAM che. eTale sAmasAmA che. trIjo devaloka pahelA devalokanI upara dakSiNa dizAmAM che cotho devaloka bIjA devalokanI upara uttaramAM Avela che. pAMcamo Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra brahmadevaloka, chaThTho lAntaka, sAtamo mahAzukra, ane AThamo sahasrAra ema pathI8 sudhInA cAra devaloka upara upara AvelA che.navamo Anata dakSiNamAM ane dasamo prANata uttaramAM Avela che. agiyAramo AraNa dakSiNamAM ane bAramo acyuta uttaramAM Avela che. tenI upara navagaiveyaka uparAupara Avela che. tenI upara vijaya, vijayaMta, jayaMta ane aparAjita A cAra T vimAno cAre dizAmAM AvelAM che ane sarvArthasiddha barAbara vacce Avela che. tenuM citra upara darzAvyA pramANe che. digaMbarAmnAya 12 devalokane badale 16 devaloka che. ema mAne che. tethI sUtraracanA paNa 16 devalokane jaNAvanArI kare che. 4-20, 108 11 zrI u adhyAya : 4-sUtra-21 Ou 7 anuttara 9 gruvaiyaka 12 10 sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato 'dhikAH sthiti-prabhAva-sukhavrutilezyAvizuddhI ndriyAvadhiviSayatodhikAH sthiti-prabhAva-sukha-zruti-lezyA-vizuddhiIndriya-avadhiviSayataH adhikAH 4-21 4-21 4-21 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-22 109 sUtrArtha-upara uparanA devalokanA devo sthiti-prabhAva sukhakAnti-lezyA-vizuddhi indriyano viSaya ane avadhinA viSaya dvArA adhika-adhika che. 4-21. bhAvArtha-vaimAnika devalokamAM upara-uparanA devalokanA devI sthiti eTale AyuSya dvArA adhika adhika che. pachI pachInA devalokanA devonuM AyuSya vadhAre vadhAre che. je hamaNAM ja sUtra 29thI42 sudhImAM samajAvavAmAM Avaze. tathA prabhAva paNa vadhAre vadhAre che. evI ja rIte sAMsArika sukha tathA sukhanAM sAdhano, zArIrika kAnti, mananA adhyavasAya rUpa lezyA, jJAnAdi guNo dvArA ane mohanI maMdatA dvArA AtmAnI vizuddhi, pAMca Indriyo dvArA jANavAnI jJAna zakti, ane avadhijJAnano viSaya A badhuM upara uparanA devalokomAM adhika-adhika hoya che. sArAMza ke zreSThabhAvo adhika adhika che. 4-21. gatizariparikramAnato hInA 4-22 gati-zarIra-parigrahAbhimAnato hInAH 4-22 gati-zarIra-parigraha-abhimAnataH hInAH 4-22 sUtrArtha - upara-uparanA devalokanA devo gati-zarIraparigraha ane abhimAnanI apekSAe hInatAvALA (ochAza vALA) hoya che. 4-22. bhAvArtha-upara-uparanA devalokanA devo jema sthitiprabhAvathI vadhAre vadhAre hoya che. tema gati-zarIrAdine AzrayI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 adhyAya : 4-sUtra-23 tattvArthAdhigamasUtra hIna-hInatara hoya che. gamanAgamana ochuM ochuM karanArA che. zarIranI laMbAI (avagAhanA) ochI ochI che. parigraha (mamatAmUcha) hIna hIna che ane abhimAna moTAI vagere kaSAyonI mAtrA paNa ochI ochI che. kaniSTabhAvo hIna-hInatara che. 4-22. patAizakartAne dvitriveSa 4-23 pItapadmazuklalezyA dvitrizeSa 4-23 pita-pA-zuklalezyAH dvi-tri-zeSeSa 4-23 sUtrArtha-be devalokamAM tejalezyA, traNa devalokamAM pAlezyA, ane bAkInA sarva devalokamAM zuklalezyA hoya che. 4-23. bhAvArtha-saudharma ane IzAna nAmanA prathama be devalokamAM phakta 1 tejalezyA hoya che. sanaskumAra, mAhendra ane brahmaloka nAmanA trIjA, cothA ane pAMcamA devalokamAM padmavezyA hoya che. ane lAntakAdi chaThThA devalokathI uparanA tamAma devalokomAM mAtra eka zuklalezyA ja hoya che. A badhI dravyalezyA jANavI. bhAvalezyA aniyata che. tethI ja saMgamadeva vaimAnika hovAthI dravyathI tejolekSA vALo hovA chatAM bhAvathI kRSNAdi lezyAnA kAraNe bhagavAnane upasarga karanAra bane che ane sAtamI nArakInA jIvo dravyathI kRSNalezyAvALA hovA chatAM bhAvathI zubha lezyAvALA banavAthI samyatva pAmanAra bane che. mATe deva-nArakImAM dravyalezyA niyata che ane bhAvalezyA aniyata che. 4-23. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-24-25 111 pra khya nyA: 4-24 prAraiveyakebhyaH kalpAH 4-24 prAgU raiveyakebhyaH kalpAH 4-24 sUtrArtha - raiveyaka nAmanA devonI pUrvenA sarve devo kalpavALA kahevAya che. 4-24. bhAvArtha-devonA kalpapapanna ane kalpAtIta ema be bheda kahevAya che. temAM raiveyakanI pUrvenA samasta devo kalpavALA eTale svAmI-sevakanI maryAdAvALA kahevAya che. bhavanapatibaMtara-jyotiSka devo ane pahelA devalokathI bAra devaloka sudhInA vaimAnika devo kalpapapanna che ane bAkInA raiveyaka tathA anuttaravAsI devo kalpAtIta kahevAya che. eTale tyAM svAmI-sevakabhAva rUpa sAmAjika vyavasthA nathI. paraMtu tyAM sarve devo ahamindra samAna mobhAvALA che. AvA uMcAsthAnomAM janma ane pachI tyAM kacaro ja vALavo paDe ke gharaghATInuM ja kAma karavuM paDe te ucita nathI. mATe tyAM kacarA Adi hotA nathI tethI AvI vyavasthA nathI. 4-24. brahmakSatriyA notiSa: 4-25 brahmalokAlayA lokAntikA: 4-25 brahmaloka-AlayAH lokAntikA: 4-25 sutrArtha- lokAntikadevo brahmalokanI pAse ja (eTale brahmalokanI aMte-chevADe) rahenAra che. 4-25. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 4-sUtra-26 tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha-nava prakAranA lokAntika devo che. jene phakta 1 bhava (1 loka) ja bAkI che te lokAntika kahevAya che. A devo brahmaloka nAmanA pAMcamA devalokane cheDe rahenArA che. jo ke eka ja bhava mAtra bAkI hovAthI ghaNA uccakoTinA A devo che. tethI teonuM sthAna upara sarvArthasiddha pAse hovuM joie, paraMtu teonuM zarIra-AyuSya-baLa-avadhijJAna vagere daivika bhAvo pAMcamA devalokanI tulya che. tethI temanuM sthAna pAMcamA devalokanI pAse che. 4-25. 112 sArasvatAdityavahnyaruNagardatoya tuSitAvyAbAdhamaruto'riSTAzca sArasvatAdityavalacaruNagardatoya tuSitAvyAbAdhamarutoriSTAzca sArasvata-Aditya-vali-aruNa-gardatoyatuSita-avyAbAdha-marutaH-ariSTAH ca 4-26 sUtrArtha-te nava lokAntika devonAM nAmo A pramANe che-sArasvata-Aditya-vahni-aruNa-gardatoya-tuSita-avyAbAdha, maruta ane ariSTa. 4-26. 4-26 bhAvArtha-brahmalokanI bAjumAM vasanArA nava prakAranA A nava lokAntika devonAM sArasvata vagere anukrame nava nAmo sUtramAM kahyAM che. teomAM rahenArA devo ekAvatArI ane paramapavitra hoya che. tathA tIrthaMkara bhagavantone jyAre jyAre 4-26 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya - 4-sUtra-27 113 dIkSA levAno avasara thAya che ane tIrthakara bhagavaMto dIkSA levAno saMkalpa kare che. tyAre tyAre A ja devo AvIne paramAtmAne namaskAra karIne vinaMti kare che ke he bhagavAna! Apa pravrayA grahaNa karo ane zAsana pravartAvo. AvI vinaMti karavAno AcAra A devono che ahIM sArasvata izAnamAM, Aditya pUrvamAM, vadvi agnikhUNAmAM, ema ATha jAtanA devo kramazaH cAradizA ane cAra vidizAmAM che. ane ariSTa nAmanA navamA prakAranA devo madhyamAM che. 4-26. vinayavipu virama: 4-27 vijayAdiSu dvicaramA: 4-27 vijayAdiSa vicaramAH 4-27 sUtrArtha-vijayAdimAM janma pAmanArA devo dvicaramAvatArI hoya che. 4-27. bhAvArtha-vijaya-vijayaMta-jayaMta ane aparAjitamAM janmanArA devo be bhava mAtra karanArA hoya che. eTale ke vijayAdi cAramAMthI game te eka vimAnamAM janma pAmelA devo tyAMthI cyavI manuSyabhava-vijayAdibhava-manuSyabhava ema vijayAdithI antarita evA manuSyanA be bhava karI siddhipada pAme che. ane sarvArthasiddhanA devo manuSyano eka bhava karI siddhipada pAme che. 4-27. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 adhyAya : 4-sUtra-28 tatvArthAdhigamasUtra auupAtikramanuSya: zeSAtirthona: 4-28 aupapAtikamanuSyabhyaH zeSAtiryagyAnaya: 4-28 aupapAtika-manuSyabhyaH zeSAH tiryaMgyonayaH 4-28 sUtrArtha - upapAta janmavALA (deva-nArakInA) jIvo tathA manuSyothI je zeSa jIvo saMsAramAM che te sarve tiyaMgyanivALA (tiryaMco) kahevAya che. 4-28. bhAvArtha-pati-upapAta janmavALA evo je zabda che tenAthI deva-nArakI samajavA. manuSyaSyaH evo je zabda che tenAthI manuSyo samajavA. eTale deva-nArakI ane manuSyothI jeTalA jIvo A saMsAramAM zeSa che te sarve jIvone tiryaMcayoni vALA arthAt tiryaMca kahevAya che. eTale ekendriya, vikalendriya ane asaMjJI paMcendriya jIvo to sarve tiryaMca ja kahevAya che. tathA saMjJI paMcendriyamAM paNa sarve pakSIo (khecara) ane matsAdi jalacara ane gAya, bheMsa, ghoDA, hAthI, sarpa, vAnara vagere sthalacara jIvo tiryaMca kahevAya che A pramANe trIjA adhyAyanA 1thI6 sUtromAM narakagati, 7thI18 sUtromAM manuSyagati, cothA adhyAyanA 1 sUtrathI 27 sUtromAM devagati ane A 28mA sUtramAM tiryaMcagati ema saMsAranI A cAra gati samajAvI. (eTale cAragatimAM rahenArA jIvonuM varNana samajAvyuM kAraNa ke A jIvatattva cAle che.) 4-28. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-29-32 115 sthiti: 4-29 sthitiH 4-29 sthitiH 4-29 sUtrArtha-have sarve devonuM AyuSya jaNAvAya che. 4-29. bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham 4-30 bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham 4-30 bhavaneSu dakSiNa-ardha-adhipatInAM palyopaman adhyardham SANAM pAvone 4-31 zeSANAM pAdone 4-31 zeSANAM pAda-une 4-31 ma : sIpopama = 4-32 asurendrayoH sAgaropama malike ca 4-32 asurendrayoH sAgaropaman adhika ca 4-32 sUtrArtha bhavanapati devomAM dakSiNadizAnA IndronuM AyuSya doDha palyopama che. zeSa (uttaradizAnA) IndronuM AyuSya poNA be palyopama che. asurakumAranA dakSiNauttara dizAnA IndranuM AyuSya anukrame eka sAgaropama ane ekasAgaropamathI adhika che. 4-30, 31, 32. bhAvArtha- asurakumAra Adi daza bhavanapati devo che. temAM prathama nikAyanA asurakumArane choDIne bAkInA nAgakumArAdi nava nikAyanA dakSiNa dizAnA bhavanapati IndronuM AyuSya 1aaaa Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 adhyAya : 4-sUtra-33-35 tattvArthAdhigamasUtra (doDha) palyopama che. ane uttara dizAnA IndronuM 1pa (poNA be) palyopama che. jyAre prathama nikAyanA asurakumAranA dakSiNendranuM AyuSya 1 sAgaropama ane uttarendranuM AyuSya 1 sAgaropamathI kaMIka adhika che. trIsamA sUtramAM madhyartham je zabda che teno artha ardha palyopamathI adhika evuM eka palyopama. ema artha thavAthI doDha palyopama samajavuM. tathA ekatrIsamA sUtramAM pAne je pada che. teno artha pAda (eTale 1 palyopamano cotho bhAga arthAt Oaa palyopama) nyUna evAM be palyopama. eTale poNA be palyopama evo artha thAya che. pa8 + ne A pAThamAM Une zabda dvivacanavALo hovAthI be palyopama samajavAM. temAM cotho bhAga ocho. 4-30, 31, 32. saudharmAdiSu yathAkramam 4-33 saudharmAdiSu yathAkramam 4-33 saudharmAdiSu yathAkramam 4-33 sApane 4-34 sAgaropame 4-34 sAgaropame 4-34 matha% 4-35 adhike ca 4-35 adhike ca 4-35 sUtrArtha- saudharma Adi devalokamAM have anukrame AyuSya kahe che saudharmamAM be sAgaropama ane IzAna devalokamAM be sAgaropamathI adhika AyuSya hoya che. 4-33, 34, 35. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-36-37 117 bhAvArtha-saudharma vagere 12 devaloka ane nava raiveyaka tathA pAMca anuttaravAsI devonuM AyuSya anukrame have kahIe chIe. tyAM sau prathama saudharma nAmanA prathama devalokanuM AyuSya be sAgaropama che ane IzAna nAmanA bIjA devalokanuM AyuSya be sAgaropamathI kaMIka adhika che. ahIM sAgaropane zabda tathA ya zabda saMskRta bhASAmAM dvivacanavALo che tethI be sAgaropama ane tethI adhika evo artha thaI zake che. 4-33, 34, 35. sapta sanatkumAre 4-36 sapta sanakumAre 4-36 sapta sanakumAre 4-36 sUtrArtha- sanaskumAra nAmanA trIjA devalokamAM sAta sAgaropamanuM AyuSya hoya che.4-36. bhAvArtha-sugama che. sanaskumAra nAmanA trIjA devalokamAM rahenArA devonuM AyuSya sAta sAgaropama che. atyAre sarva ThekANe A utkRSTa AyuSya kahevAya che. 4-36. vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni ca 4-37 vizeSatrisaddhadazaikAdazatrayodazapaMcadazabhiradhikAni ca 4-37 vizeSa-tri-sapta-daza-ekAdaza-trayodazapaMcadazabhiH adhikAni ca Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 4-sUtra-38 tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha - sanatyumAranA AyuSyamAM vizeSAdhika-traNasAta-daza-agiyAra tera ane paMdara umeravAthI bAkInA devalokonA devonuM AyuSya Ave che. 4-37. 118 bhAvArtha - sanatkumAra nAmanA trIjA devalokanuM AyuSya sAta sAgaropama che temAM A sUtramAM kahelI saMkhyA umeravAthI cothA-pAMcamA Adi devalokanuM AyuSya thAya che. trIjA devalokanuM AyuSya 7 sAgaropama che. cothA devalokanuM Ayu pAMcamA devalokanuM Ayu0 chaThThA devalokanuM Ayu sAtamA devalokanuM Ayu0 AThamA devalokanuM Ayu0 nava-daza devalokanuM agiyAramA-bAramA devalokanuM Ayu 7 sAthI 7 sAthI tri 7 sAthI satta= 7 sAthI va= 7 sAthI pAvA=11 7 sAthI trayoga- 13 7 sAthI padmA= 15 AyuSya jANavuM. 4-37. 3 adhika adhika 10 adhika adhika adhika adhika ho vizeSAdhika 10 sAthe = 14 sAra = 17 sA0 18 sA0 A pramANe bAra devaloka sudhInA devonuM A utkRSTa 20 sA 22 sAra AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca 4-38 AraNAcyutAdUmekaikena navasu traiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca 4-38 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-38-41 119 AraNa-ayyatA Urdhvam ekekena navasu raiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddha ca 4-38 sUtrArtha-AraNa ane azrutathI upara nava raiveyakomAM, vijayAdi cAramAM ane sarvArthasiddhamAM eka-eka sAgaropamanI vRddhi jANavI. 4-38. bhAvArtha-uparanA sUtra pramANe agiyAramAM - bAramAM, AraNa ane azruta nAmanA devalokamAM anukrame 22 sAgaropamanuM AyuSya che. tyArabAda nava veyakamAM, vijayAdi cAramAM ane sarvArthasiddhamAM eka-eka sAgaropama vadhAre vadhAre AyuSya jANavuM. pahelI raiveyakamAM 23 sAgaropama, bIjI raiveyakamAM 24 sAgaropama, trIjI raiveyakamAM 25 sAgaropama ema navamI raiveyakamAM 31 sAgaropama, vijyAdi cAra vimAnamAM 32 sAgaropama, ane sarvArthasiddha vimAnamAM 33 sAgaropamanuM AyuSya che. sarvArthasiddhanuM A AyuSya ajaghanyotkRSTa hoya che. 4-38. 3mapara popamadhiruMtra 4-39 aparA palyopamadhika ca 4-39 aparA palyopama adhika ca 4-39 sAgaropame 4-40 sAgaropame 4-40 sAgaropame 4-40 ki adhike ca adhike ca 4-41 4-41 4-41 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 adhyAya - 4-sUtra-41-42 tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha-have bAra devalokanuM jaghanya AyuSya kahe che. palyopama, tathA palyopamathI adhika, be sAgaropama tathA be sAgaropamathI adhika AyuSya che. 4-39, 40, 41. bhAvArtha-vaimAnika devonuM utkRSTa AyuSya kahIne have jaghanya AyuSya samajAve che. saudharma nAmanA prathama devalokanuM jaghanya AyuSya 1 palyopama che. IzAna nAmanA bIjA devalokanuM jadhanya AyuSya 1 palyopamathI adhika che sanaskumAra nAmanA trIjA devalokanuM jaghanya AyuSya be sAgaropama che. ane mahendra nAmanA cothA devalokanuM jaghanya AyuSya be sAgaropamathI adhika che. A jaghanya AyuSya jANavuM A pramANe 1thI4 devalokanuM jaghanya AyuSya kahyuM. 4-39, 40, 41. parata: parataH pUrvApUrvAnantarA 4-42 parataH parataH pUrvApUrvanantarA 4-42 parataH parataH pUrvA pUrvA anantarA 4-42 sUtrArtha-pachI pachInA devalokanI jaghanyasthiti anantara anantara pUrvapUrva devalokanI utkRSTasthiti pramANe jANavI. 4-42. bhAvArtha-cothA devalokanuM je utkRSTa AyuSya che. te ja pAMcamA devalokanuM jaghanya AyuSya che. pAMcamA devalokanuM je utkRSTa AyuSya che te ja chaThThA devalokanuM jaghanya Ayu0 che. ema AgaLaAgaLa jANavuM. A pramANe jaghanya AyuSya hovAthI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-43 121 6ThThA 8mAM pamAM devalokanuM jaghanya AyuSya | 7 sA0thI adhika devalokanuM | jaghanya AyuSya 10 sAgaropama 7mA | devalokanuM | jaghanya AyuSya | 14 sAgaropama devalokanuM | jaghanya AyuSya | 17 sAgaropama 9-10mA | devalokanuM | jaghanya AyuSya | 10 sAgaropama * 11-12mA devalokanuM | jaghanya AyuSya | 21 sAgaropamAM raiveyakanuM | jaghanya AyuSya 22thI30 sAgaropama vijyAdinuM | jaghanya Ayu0 | 31 sAI. navA 4-4 2. nArakANAM ca dvitIyAdiSu 4-43 nArakANAM ca dvitIyAdiSa 4-43 nArakANAM ca dvitIyAdiSa 4-43 sUtrArtha- nArakIonA jaghanya AyuSyanI rIta upara mujaba bIjI Adi narakathI jANavI. 4-43. bhAvArtha - trIjA adhyAyanA chaThThA sUtramAM sAta nArakI jIvonuM utkRSTa AyuSya kahyuM che. paraMtu jaghanya AyuSya tyAM kahyuM nathI. ahIM atyAre jaghanya AyuSyano prasaMga cAle che. tethI sAta nArakInuM paNa jaghanya AyuSya jaNAve che ke nArakIomAM pUrva-pUrva nArakInuM je utkRSTa AyuSya che te ja tenI anantara pachI, pachInI nArakInuM jaghanya AyuSya jANavuM. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 adhyAya : 4-sUtra-44-47 tattvArthAdhigamasUtra pahelI nArakInuM je 1 sAgaropama utkRSTa AyuSya che. te ja bIjI nArakInuM jaghanya AyuSya che. bIjI nArakInuM je traNa sAgaropamanuM utkRSTa AyuSya che. te ja trIjI nArakInuM jaghanya AyuSya jANavuM. ema sarvaThekANe samajavuM. mAtra pahelI nArakInuM jaghanya AyuSya bAkI rahe che. te have pachInA AgaLanA sUtramAM samajAvavAmAM Avaze. 4-43. dazavarSasahasrANi prathamAyAm 4-44 dazavarSasahastrANi prathamAyAm 4-44 dazavarSasahastrANi prathamAyAm 4-44 sUtrArthaprathama nArakInuM jaghanya AyuSya dazahajAra , sugama hovAthI bhAvArtha nathI. 4-44. mineSu = 4-45 bhavaneSu ca 4-45 bhavaneSu ca 4-45 vyantarANAJca 4-46 vyantarANAM ca 4-46 vyantarANAM ca 4-46 parA palyopamam 4-47 parA palyopaman 4-47 parA palyopaman 4-47 sUtrArtha - daze prakAranA bhavanapati devonuM tathA AThe prakAranA vyantaradevonuM jaghanya AyuSya daza hajAra varSa che. AThe prakAranA vyaMtaranikAya devonuM utkRSTa AyuSya 1 palyopama che. 4-45, 46, 47. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 4-sUtra-48-53 jyotiSkANAmadhikam 4-48 jyotiSmANAmadhikam 4-48 jyotiSkANAM adhikam 4-48 prajJALAmem 4-49 grahANAmekam 4-49 grahANAM ekam 4-49 tArakkAmAM caturbhAgaH 4-51 tArakANAM caturbhAgaH 4-51 tArakANAM caturbhAgaH 4-51 jadhanyA tvaSTabhAgaH nakSatrAgAmarthyam 4-50 nakSatrANAmardham 4-50 nakSatrANAM ardham 4-50 4-52 4-52 jadhanyAtvaSTamAgaH jadhanyA tu aSTabhAgaH 4-52 caturbhAgaH zeSANAm 4-53 caturbhAgaH zeSANAm 453 caturbhAgaH zeSANAm 4-53 123 sUtrArtha-jyotiSThadevAnuM utkRSTa AyuSya eka palyopamathI kaMIka adhika hoya che. paraMtu grahonuM eka palyopama, nakSatronuM ardhapalyopama, ane tArAonuM utkRSTa AyuSya palyopamano cotho bhAga jANavuM. tathA te tArAonuM Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 adhyAya : 4-sUtra-48-pa3 tattvArthAdhigamasUtra jaghanya AyuSya palyopamano AThamo bhAga hoya che bAkInA jyotiSkonuM jaghanya AyuSya palyopamano cotho bhAga hoya che. 4-48, 49, 50, 51, para, 53. bhAvArtha-A cha sUtromAM jyotiSkadevonuM jaghanya tathA utkRSTa AyuSya jaNAveluM che. je nIcenA citrathI ja sArI rIte samajAI jAya che. 4-48, 49, 50, 51, para, 53. jyotiSkadevonuM AyuSya devanuM nAma ' utkRSTAyuSya jaghanyAyuSya sUryadeva |1 palyopama 1 lAkha varSa palyopamano cotho bhAga | caMdra deva {1 palyopama 1 hajAra varSa palyopamano cotho bhAga | graho | palyopama palyopamano cotho bhAga ! nakSatro viA palyopamAM palyopamano cotho bhAga tArAo vA palyopama palyopamano AThamo bhAga A pramANe cothA adhyAyamAM devonuM varNana pUrNa thayuM. ahIM bIjA-trIjA ane cothA adhyAyamAM jIvatatva samajAvyuM. have pAMcamA adhyAyamAM ajIvatattva samajAvAze. caturtha adhyAya samApta Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 5-sUtra-1 adhyAya pAMcamo 5-1 5-1 ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH ajIvakAyAH dharma-adharma-AkAza-pudgalAH 5-1 sUtrArtha - dharma, adharma, AkAza ane pudgala ema kula cAra ajIvakAya che. 5-1. 125 bhAvArtha-jenAmAM caitanya (jJAna) na hoya te ajIvakAya kahevAya che. dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, ane pudgalAstikAya ema kula cAra ajIvakAya che. asti eTale pradezono (aMzono) hrAya eTale samUha, A cAre dravyo pradezonA samUhAtmaka che. dharmAstikAya ane adhArmastikAyanA asaMkhya pradezo che. AkAzAstikAyanA anaMta pradezo che. ane pudgalAstikAyanA saMkhyAta-asaMkhyAta-ane anaMta pradezo hoya che. A pramANe pradezono samUha hovAthI A cAra dravyone astikAya kahevAya che. digaMbarAsnAyamAM "pradezapracaya" paNa kahevAya che. ane caitanya na hovAthI ajIva kahevAya che. kALa e jIvAdi pAMce dravyonA vartanA svarUpa paryAyAtmaka hovAthI dravya tarIke gaNela nathI. koipaNa paryAyamAM jIva ane ajIvanuM je vartavuM. te vartanA paryAya ja Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 adhyAya : pa-sUtra-2-3 tattvArthAdhigamasUtra gaNanAtmaka hovAthI kALa kahevAya che. paraMtu kALa nAmanuM svataMtra chaThTha dravya zvetAMbarAsnAyamAM nathI. pa-1. dravyAni gIvA para dravyANi jIvAzca 5-2 dravyANi jIvAH ca pa-2 sUtrArtha- uparokta cAra ajIvakAya tathA jIvadravya ema kula pAMca dravyo che. pa-2. bhAvArtha-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, tathA pudgalAstikAya A cAra ajIvadravyo (caitanyarahita dravyo) che ane pAMcamuM jIvadravya caitanyavALuM dravya che. ema A saMsAramAM kula pAMca dravyo che. "dravya" e sAmAnyajAti che. ane dharma-adharma-AkAza Adi tenI vizeSa jAti che. jema "vRkSa' e sAmAnyajAti che. ane AMbo-lIMbaDobAvaLa ityAdi vizeSajAti che kula pAMca dravyo che. dravata apUrvApUrvaparyAyAna prApnotIti dravyama-je navA navA paryAyone pAme te anusmRta (aMdara vaNAyelA mUlabhUta) padArthane dravya kahevAya che. pa-2. nityavasthitInyarUpafNa 5-3 nityAvasthitAnyarUpANi 5-3 nitya-avasthitAni-arUpANi 5-3 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 5-sUtra-4 127 sUtrArtha- uparokta pAMce dravyo nitya che. avasthita che ane arUpI che. 5-3. bhAvArtha- dharmAstikAyAdi pAMce dravyo nitya che. je dravyonI Adi nathI. ane aMta paNa nathI. jeono koi kartA ke saMhartA nathI. tethI te nitya che arthAt anAdi anaMta che. te dravyo sadAkALathI che ane sadAkALa rahevAnAM ja che tethI tene nitya kahevAya che. tathA A pAMce dravyo avasthita che eTale ke bIjA dravyonI sAthe ekameka thaine rahe che chatAM paNa te bIjA dravyarUpe banI jatAM nathI. potAnA dravyapaNAmAM ja avasthita-sadA rahenArAM che. tene avasthita kahevAya che tathA arUpI che. varNa-gaMdha-rasa ane sparza vinAnAM che. jo ke arUpInuM vidhAna sAmAnyapaNe hovAthI pAMce dravyo jema nitya ane avasthita che tema pAMce dravyo arUpI che ema artha samajAya che. to paNa cothA sUtramAM pudgalAstikAyane rUpI kahevAno che. tethI pudgalAstikAya vinA bAkInAM cAra ja dravyo arUpI che. ema samajavuM. 5-3. pina: puAtA: 5-4 rUpiNaH pudgalA 5-4 rUpiNaH pudgalAH 5-4 sUtrArtha-pudgalAstikAya samasta rUpI hoya che. 5-4. bhAvArtha-varNa-gaMdha-2sa ane sparzavALApaNuM e ja Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 adhyAya : pa-sUtra-pa-6 tattvArthAdhigamasUtra pagalAstikAyanuM lakSaNa che. ane varNAdi jene hoya tene ja rUpI kahevAya che. mATe paramANuthI mAMDIne samasta pudgalAstikAya dravya varNAdivALo che tethI rUpI che. varNAdivALuM je dravya hoya te rUpI ane varNAdi rahita je dravya hoya te arUpI A vyAkhyA nizcayanayathI che. paraMtu vyavahAra nayathI cakSurgocara hoya te rUpI ane cakSuthI agrAhya hoya te arUpI evI vyAkhyA paNa che. tethI ja dravyaguNa paryAyanA rAsanI DhALa 11/12mAM pudgalAstikAyamAM amUrtatA (arUpitA) paNa kahI che. paramANu-yaNuka caNaka Adi pudgaladravya bhale cakSuthI agocara hoya eTale vyavahArathI arUpI hoya. to paNa varNa gaMdha rasa ane sparzavALuM che. mATe ahIM rUpI kahela che. pa-4. AdivyAkha 5-5 AkAzAdekadravyANi 5-5 A AkAzAt eka dravyANi pa-5 nikriyAni ca pa-6 niSkriyANi ca pa-6 niSkriyANi ca pa-6 sUtrArtha-AkAzAstikAya sudhInAM traNa dravyo eka-eka che ane niSkriya che. pa-5, 6. bhAvArtha-pAMcamA adhyAyanA prathama sUtramAM kula cAra ajIvadravyo kahyAM che. ane bIjA sUtramAM kahela jIvadravya umeratAM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 5-sUtra-pa-6 129 kula pAMca dravyo thAya che te pAMca dravyomAM prathamanAM traNa dravyo (dharmAstikAya-adharmAstikAya ane AkAzAstikAya A traNa dravyo) A saMsAramAM eka eka ja che arthAt A traNa dravyomAMthI koI paNa dravya ekathI adhika nathI. dharma-adharma A be dravyo samasta cauda rAjalokavyApI, asaMkhya pradezonA piMDAtmaka, gatisthitimAM sahAyaka eka-eka akhaMDa dravya che, ane AkAzAstikAya loka ane alokamAM sarvatra vyApakapaNe eka dravya che. te lokAlokavyApI hovAthI anaMtapradezI che ane avagAhasahAyaka che. A traNa dravyo saMkhyAmAM eka che ema kahevAthI bAkInAM be dravyo (pudgala ane jIva A be dravyo) anaMta-anaMta che. ema svayaM samajI levuM. zvetAMbara AmnAya pramANe kALa e jIva ane ajIvanA paryAyAtmaka che paraMtu dravyasvarUpa nathI. ane digambarAnAya pramANe kALANu nAmanuM dravya che ane te lokAkAza pradeza pramANa asaMkhya che mAtra DabbAmAM bharelA rAinA dANA samAna che. eTale piMDAtmaka nathI. tethI astikAya nathI. tathA A traNe dravyo niSkriya che. gamanAgamana kriyA vinAnAM che. jema pudgala ane jIva eka sthAnathI bIjA sthAne gamanAgamana kriyA kare che, tevI kriyA A traNa dravyomAM nathI. mATe niSkriya che paraMtu gatisahAyakatA, sthitisahAyakatA ane avagAha sahAyakatAnI kriyA to avazya kare ja che. tethI gamanAgamana Adi lokagamya sthUla kriyAnI apekSAe ja niSkriya che ema jANavuM. 5-5, 6. 2 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) adhyAya : pa-sUtra-7-9 tattvArthAdhigamasUtra masa62AyA: praveza thatharmayo: 5- asaMkhyayAH pradeza dharmAdharmayoH pa-7 asaMkhyayA pradezAH dharma-adharmayoH pa-7 sutrArtha dharma ane adharmanA pradezo asaMkhya che. pa-7. bhAvArtha-dharmAstikAya ane adharmAstikAya A be dravyo samasta lokavyApI che. dravyano nAnAmAM nAno bhAga ke je bhAganA kevalI bhagavAnanA jJAnathI paNa be aMza na thAya te pradeza kahevAya che. AkhI vastuthI A pradeza jo chuTo paDe to tene ja paramANu kahevAya che. paraMtu dharma, adharma, AkAza ane jIva A cAra dravyomAMthI koI paNa dravyano eka paNa pradeza kadApi chuTo paDyo nathI, chuTo paDato nathI ane chuTo paDaze paNa nahIM. mAtra pudgalAMtikAyamAM ja pradezo chuTA paDe che. tethI temAM ja * paramANu nAmano cotho bheda saMbhave che. dharma, adharma A be dravyonA AvA niraMza (nirvibhAjya) pradezo asaMkhya che. pa-7. nIvaca a pa-8 mARAzAsthAnanA: pa-9 jIvasya ca pa-8 AkAzasyAnantA: -9 jIvasya ca 5-8 AkAzasya anantAH 5-9 sUtrArtha-eka jIvadravyanA paNa pradezo asaMkhya che. ane AkAzanA pradezo anaMtA che. 5-8-9. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-10 131 bhAvArtha-saMsAramAM kula jIvo anaMtA che. paraMtu eka eka jIvanA pradezo asaMkhya ja che. dharma-adharma-lokAkAza ane eka jIvadravya ema kula A cAra dravyonA asaMkhya pradezo che ane mAMhomAMhe samAna che. koInA paNa pradezo ochA vadhAre nathI. tethI ja kevalIbhagavAna jyAre kevalI samudyAta kare che. tyAre te bhagavAnanA eka ja AtmAno eka eka Atmapradeza eka eka AkAza pradezamAM vyApta thAya che. jethI kevalI bhagavAnano AtmA samasta lokavyApI bane che. AkAzAstikAya loka-aloka ema bannemAM vyApta che. tethI tenA pradezo anaMtA che. lokavyApI AkAzanA pradezo asaMkhya che. paraMtu aloka anaMta hovAthI alokavyApI AkAzanA pradezo anaMtA che mATe lokAlokavyApI AkAzanA pradezo niyamA anaMtA che. hakIkatathI vicArIe to AkAzadravya eka ja che. lokAkAza ke alokAkAza jevA koI bhAgo ja nathI. paraMtu dharmAstikAya Adi zeSa cAra dravyonA saMyogavALA AkAzane loka ane zeSa AkAzane aloka kahevAya che ema para dravyanA saMyoga-asaMyogane lIdhe eka ja AkAza dravya be bhede che. pa-8, 9. sanyAsayeza purInAnAm pa-10 saMkhyayAsaMkhyayAzca pagalAnAm pa-10 saMkhyaya-asaMkhyayAH ca pudgalAnAm pa-10 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 sUtrArtha asaMkhyAtA ane anaMtA (paNa) che. 5-10. adhyAya : 5-sUtra-11 tattvArthAdhigamasUtra pudgalAstikAyanA pradezo saMkhyAtA nALo: 5-11 - bhAvArtha-pudgalAstikAya eka evuM dravya che ke jemAM pradezo joDAya paNa che ane vikherAya paNa che. eTale pradezo vikherAtA jAya, chuTA paDatA jAya to ochAmAM ochA 1 skaMdhamAM be pradezo paNa hoya che jene caNuka kahevAya che. traNa pradezo hoya tene RNuka kahevAya che. cAra pradezo hoya tene caturaNuka kahevAya che. ema saMkhyAtA pradezonA paNa skaMdho hoya che. asaMkhyAtA pradezonA paNa skaMdho hoya che. ane anaMtA tathA anaMtAnaMta pradezonA skaMdho paNa hoya che cakSuthI gocara je kaMdho che te niyamA anaMtAnaMta pradezovALA ja hoya che. mUlasUtramAM saMkhyAta-asaMkhyAta lakhyuM che. ane ca zabdathI anaMtA uparanA sUtramAMthI lAvavAnuM che. tathA vikherAtAM vikherAtAM jyAre eka eka pradeza chUTo paDI jAya che. tyAre te ja pradezane "paramANu' kahevAya che. pradeza kahevAto nathI. kAraNa ke moTAnI sAthe hoya to nAnAne nAno kahevAya che. paraMtu nAno bhAga paNa jo judo rahe to te svataMtra dravya thavAthI nAno bhAga kahevAto nathI. ane pradeza eTale atyanta nAno bhAga. 5-10, nANoH 5-11 na aNoH 5-11 sUtrArtha-mAtra paramANune pradezo hotA nathI. 5-11. bhAvArtha-"paramANu" eTale parama aNu. atyanta Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-12 133 chellI koTIno sUkSmamAM sUkSma je aNu te paramANa. A chello aNu hovAthI tene pradeza saMbhavatA nathI. jo tene paNa pradezo hoya che ema mAnIe to A paramANune pradezo hovAthI skaMdha ja mAnavo paDe. mATe A antima paramANu e paramANu ja mAtra che. tene pradezo nathI. 5-11. nokrazciADavaII: 5-12 lokAkAze avagAhaH 5-12 loka-AkAze avagAha: 5-12 sUtrArtha-uparokta sarva dravyo lokAkAzamAM ja avagAhIne rahyAM che. pa-12. bhAvArtha-dharma-adharma-AkAza-pudgala ane jIva ema kula je pAMca dravyo che temAMthI AkAza vinA zeSa cAra dravyo phakta lokAkAzamAM ja avagAhIne rahyAM che. ane je AkAzadravya che te loka-aloka ema ubhayamAM vyApta che. alokAkAzamAM koIpaNa jIva pUgala ke dharma-adharma dravya nathI. tethI ja mokSa pAmelA jIvo paNa siddhazilAthI eka yojana upara lokane cheDe paraMtu lokanI aMdaranA kSetramAM ja hoya che. dharma-adharma dravyanI sahAyakatA na hovAthI upara alokamAM jatA nathI. bIjA koIpaNa dravyano eka paNa pradeza alokamAM vartato nathI. pa-12. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 adhyAya : pa-sUtra-13-14 tattvArthAdhigamasUtra thaHdharmayo: unne pa-13 dharmadharmayoH kRtna pa-13 dharma - adharmayoH kRtne pa-13 sUtrArtha-dharmAstikAya ane adharmAstikAya samasta cauda rAjalokamAM vyApta che. pa-13. bhAvArtha-dharma-adharma-jIva ane pudgala A cAra dravyo lokamAM ja mAtra che. alokamAM nathI ema upara bAramA sUtramAM samajAvavAmAM AvyuM che. paraMtu lokamAM paNa sarvatra che ke lokanA eka bhAgamAM? te vAta ahIM spaSTa kare che ke dharma-adharma A be dravyo samasta cauda rAjalokamAM AkAzanA pradeza pradeza rahela che. lokAkAzano koIpaNa bhAga evo nathI ke jyAM A be dravyo na hoya. mATe samastalokavyApI che. anya evAM jIva ane pudgala dravyomAM samasta lokavyApIpaNAnI bhajana jANavI. je have pachInA sUtromAM samajAvAya che. pa-13. prazaripu bhAgya: puninAm pa-14 ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm pa-14 eka-pradeza-Adipu bhAyaH pudgalAnAm pa-14 sUtrArtha-5galonI avagAhanA eka AkAzapradeza vageremAM bhajanAe hoya che. pa-14. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 5-sUtra-15 135 bhAvArtha-pudgalAstikAyamAM eka eka paramANu paNa hoya che ane dRyuzuka-tryazuka-caturaNuka vagere kaMdho paNa hoya che. tyAM 1 paramANusvarUpa je pudgaladravya che. te atyanta sUkSma hovAthI eka ja AkAzapradezamAM varte che. tenA vasavATa mATe be AkAzapradezonI jarUriyAta nathI. hrayaNukaskaMdha eka AkAzapradezamAM paNa rahI zake che ane be AkAzapradezamAM paNa rahI zake che. RNukaskaMdha eka AkAzapradezamAM, be AkAzapradezamAM . ane traNa AkAzapradezamAM paNa rahe che. evI rIte saMkhyAtapradezI kaMdho ekapradezathI yAvata saMkhyAta pradezomAM varte che. asaMkhyAtapradezI kaMdho eka AkAzapradezathI asaMkhyAta AkAzapradezamAM varte che. paraMtu anaMtapradezI kaMdho ke anaMtAnaMtapradezI skaMdho eka AkAzapradezamAM, be AkAzapradezamAM ema vadhumAM vadhu asaMkhyAta AkAzapradezamAM ja varte che. paraMtu anaMta AkAzapradezamAM vartatA nathI. kAraNa ke samasta caudarAjalokanA AkAzapradezo asaMkhyAtA ja che. anaMtA nathI. ane temAM ja samasta pudgaladravya samAyelu che. 5-14. 5-15 asaGakhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm asaMkhyayabhAgAdiSu jIvAnAm 5-15 asaMkhyeya bhAga AdiSu jIvAnAm 5-15 sUtrArtha-jIvonI avagAhanA lokanA asaMkhyAtamA bhAga AdimAM hoya che. 5-15. 2 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 adhyAya : pa-sUtra-16 tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha-sarve jIvonI sAthe maLIne avagAhanA caude rAjalokamAM che. kAraNa ke cauda rAjalokamAM jIvo ThAMsI ThAMsIne bharelA che. paraMtu ekeka jIvanI avagAhanA keTalI ? te ahIM lakhe che. koIpaNa eka jIvanI jaghanya avagAhanA lokanA asaMkhyAtamA bhAganI che. kAraNa ke atizaya nAnI avagAhanA sUkSma nigodIyA jIvanI hoya che ane te aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAganI che. kAraNa ke nAnAmAM nAnuM zarIra ATaluM ja hoya che. A je aMgulanA asaMkhyAtamA bhAganI avagAhanA kahI che te lokano paNa asaMkhyAtamo bhAga ja kahevAya che. tenAthI AgaLa zarIranI avagAhanA jema jema moTI hoya tema tema te te jIvanI avagAhanA paNa vadhAre vadhAre hoya che. ema karatAM kevalI samughAtakAle eka jIvanI avagAhanA samasta lokavyApI paNa hoya che. jIva dIpakanA prakAzanI jema saMkoca ane vistAra pAmato hovAthI nAnI ane moTI ema banne jAtanI avagAhanA ghaTe che. tethI lokanA asaMkhyAtamA bhAgathI mAMDIne samasta loka sudhInI citra vicitra avagAhanA eka jIvanI hoya che. pa-15. prasaMhAra-visafkhyAM prApavat 5-16 pradezasaMhAra-visargAbhyAM pradIpavat 5-16 pradeza saMhAra visargAbhyAM pradIpavat pa-16 sUtrArtha-AtmAnA pradezono saMhAra (saMkoca) ane visarga (vistAra) dIpakanA prakAzanI jema thAya che. pa-16. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 5-sUtra-17 137 bhAvArtha-AtmAnA pradezo saMkoca ane vistAra pAmavAnA svabhAvavALA che. tethI jema dIpakano prakAza nAnA oraDAmAM hoya to tyAM ja vyApe che. moTA oraDAmAM hoya to tyAM ja vyApe che. ane cokamAM hoya to cokamAM vyApe che. tema A AtmAnA pradezo paNa AvA ja prakAre saMkoca ane vistAra pAmavAnA svabhAvavALA che. tethI kIDIno AtmA mRtyu pAmI hAthImAM janme to hAthInI kAyA jeTalo vistRta paNa thAya . che. ane hAthIno AtmA mRtyu pAmI kIDImAM janme to kIDInI kAyA jeTalo saMkoca thavAnA svabhAvavALo paNa che. nigodamAM jAya tyAre je aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahe che te ja jIva mAnava thaine kevalI samuddAta kare tyAre samasta lokavyApI paNa thAya che. koipaNa bALaka janme tyAre sAmAnyathI eka phuTa pramANa zarIra hovAthI AtmAnI avagAhanA paNa teTalI ja hoya che. paraMtu jyAre te yuvAna bane che ane 6/7 phuTanI kAyA bane che tyAre AtmA paNa teTalA ja vistAravALo bane che. 5-16 tattvArthAdhigamasUtra 5-17 gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH gati-sthiti-upagrahaH dharma-adharmayoH upakAraH 5-17 5-17 sUtrArtha-gatimAM ane sthitimAM sahAyakatA e ja dharmAstikAya ane adharmAstikAyano upakAra che. 5-17. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 adhyAya : 5-sUtra-18 tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha-cauda rAjalokamAM rahelo dharmAstikAya svayaM potAnA bhAve gati pariNAma pAmelA jIva-pudgalane gatimAM sahAyaka che. jema mAchalAne taravAmAM pANI, paMkhIne uDavAmAM AkAza (havA) sahAyaka che tevI rIte svayaM gatibhAve pariNAma pAmelA evA jIva-pudgalone dharmAstikAya dravya gatimAM apekSAkAraNa rUpe sahAyaka che. tathA raste cAlatA musAphara lokone rastAnI banne bAjunA vRkSonI chAyA svayaM potAnI UbhA rahevAnI IcchA hoya to jema ubhA rAkhavAmAM sahAyaka che. tema svayaM sthiti pariNAma pAmelA jIva-pudgala dravyone adharmAstikAya sthitimAM apekSAkAraNa che. paraMtu svayaM gatisthiti paryAyane na pAmelA jIva pudgalane A dharma-adharma dravyo baLAtkAra gati sthiti karAvatA nathI. pa-17. mAjA thAva. pa-18 AkAzassAvagAha: pa-18 AkAzasya avagAhaH 5-18 sutrArtha-avagAha Apavo e AkAzAstikAyano upakAra che. pa-18. bhAvArtha-avagAha (jagyA-) levAnI vRttivALA jIvapudgalone avagAha(jagyA) ApavAnuM kAma, temAM sahAyaka thavAnuM kAma karavAmAM AkAzAstikAya apekSA kAraNa che. AkAzAstikAya badhAM dravyone avagAha Ape che ane badhAM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 5-sUtra-19 139 dravyo temAM avagAhIne rahe che. tethI AkAza e AdhAra dravya che. ane zeSa cAre Adheya dravyo che. 5-18. 5-19 zarIravAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAm zarIravADmanaHprANApAnAH pudgalAnAm zarIra-vAD-manaH-prANa-apAnAH pudgalAnAm 5-19 5-19 sUtrArtha-zarIra-vAcA-mana-prANa ane apAna e pudgalAstikAyano upakAra che.5-19. bhAvArtha-jIvone prApta thatI audArikAdi zarIranI racanA e pudgalono upakAra che. vAcA rUpe (bhASA rUpe) mana rUpe ane zvAsaucchvAsa rUpe A jIva pudgalonuM grahaNa-mocana je kare che. te sarve pudgalAstikAyano upakAra che. jo pudgalonI AvI sahAya na hota to A jIva saMsArIjIvana jIvI zakta ja nahIM. kAraNa ke pudgalonI sahAya dvArA ja A sarve kAryo thAya che. zarIra, indriyo, bhASA, mana, ane zvAsocchvAsa A sarva sAmagrI pudgalasvarUpa che. ane tenI sahAyatAthI ja saMsArI jIvana jIvAya che. koIpaNa kArya karavAmAM be jAtanAM kAraNo hoya che. upAdAnakAraNa ane nimittakAraNa. je kAraNa pote ja kAryarUpe pariNAma pAme te upAdAnakAraNa. jema ke ghaTa banAvavAmAM mATI. ane je kAraNo kArya karIne nivRtti pAme te nimittakAraNa. jema ke ghaTa banAvavAmAM daMDa, cakra, kulAlAdi. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 adhyAya : pa-sUtra-20 tattvArthAdhigamasUtra ahIM zarIra-bhASA-mana-prANa-apAna vagerarUpe je pudgalonI sahAya A jIvane che. te sarve nimitta kAraNo che. pa-19. suravadanIvita ropa pa-20 sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca 5-20 sukha-duHkha-jIvita-maraNa-upagrahAH ca pa-20 sUtrArtha- sukha-duHkha-jIvana-ane maraNamAM paNa pugalo nimitta bane che. pa-20. bhAvArtha- sAMsArika sukha-du:kha-jIvana ane maraNAdi kAryomAM paNa pudgalonI ja sahAyakatA che. saMsArI sAruM-narasuM tamAma jIvana pudgalonI sahAya upara ja goThavAyeluM che. gADI-vADI-baMgalA-mevA-mIThAI-alaMkAro-vastro ItyAdi pudgalo sukhamAM sahAyaka che. patthara vAgavo, Thesa vAgavI, gADI vagerenI sAthe athaDAmaNa thavI, apathya bhojana ItyAdi pugalo duHkhamAM sahAyaka che. jIvana jIvavAmAM AhAra-pANIvastra-pAtra ItyAdi pudgala dravyo sahAyaka che. jhera pIvuM athavA duSTa vyasano e mRtyumAM sahAyaka che. A rIte jIvane sukhaduHkhamAM pudgalonI upakArakatA che. ogaNIsamA sUtramAM kahelI pudgalonI upakArakatA AtmapradezonI sAthe ekameka thaIne che. ane vIsamA sUramAM kahelI pugalonI upakArakatA AtmapradezothI bhinna rahIne che. eka upakArakatA abhedarUpa che jyAre bIjI upakArakatA bhedarUpa che. tethI ja pudgalAstikAyanI upakArakatA mATe graMthakAre be sUtro judAM karyA che. pa-20. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 5-sUtra-21-22 141 parasparopagraho nIvAnAm pa-21 parasparopagraho jIvAnAm pa-21 paraspara-upagraha: jIvAnAm pa-21 sUtrArtha-eka jIvane bIjA jIvo paraspara upagraha (duHkha-sukhamAM nimittabhUta) thanAra che. pa-21. bhAvArtha-jIvo eka-bIjAne paraspara upakAraka-sahAyaka che. pitA pote putrAdi parivAranuM pAlana-poSaNa karavA rUpe upakAraka che. ane putrAdi parivAra pitAdinuM vinayapUrvaka sevA-bhakti kAmakAja karavA dvArA upakAra kare che. zeTha pote sevakone pagAra ApavA dvArA upakAra kare che. ane sevako zeThanuM kAmakAja karavA dvArA upakAra kare che. A ja rIte mitramaMDalImAM, guruziSyamAM, sagAMsnehIomAM tathA sAMsArika tamAma saMbaMdhomAM paraspara upakArakatA jANavI. pa-21. vartinAparikriyAparavAparatve ra nirca pa-22 vartanApariNAmakriyA-paravAparatve ca kAlasya pa-ra vartanA-pariNAma-kriyA-paratva-aparatve ca kAlaca pa-22 sUtrArtha- vartanA, pariNAma, kriyA, paratva ane aparatva A sarve kAladravyano upakAra che. pa-2 2. bhAvArtha-graMthakArazrIno Azaya evo che ke dharma-adharmajIva-pudgala ane AkAza e pAMca ja dravyo che kAla e dravya Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 adhyAya : 5-sUtra-21-22 tattvArthAdhigamasUtra nathI. kAla e to jIva, pudgalonA paryAyarUpa che. dravyo to mAtra pAMca ja che. paraMtu bIjA keTalAka AcAryo kAlane paNa dravya mAne che. je AgaLa ADatrIsamA sUtramAM kahevAmAM Avaze. tethI aupacArika evA kAladravyano paNa upakAra A prasaMge samajAve che. vartanA-pariNAma-kriyA ItyAdi bhAvomAM aupacArika kAladravyanI upakArakatA che. vartana-vartavuM. koI paNa dravya vivakSita paryAyamAM varte che. ema je kahevAya che. te kAlanI sahAyakatA che. jema ke ame manuSya chIe" eTale ke "manuSyapaNAnI vartanA" e kAlathI ja mapAya che. "huM sAmAyikamAM chuM." samatAbhAvano paryAya e paNa 48 mInITamAM kAlathI ja mapAya che. A rIte koipaNa paryAyamAM vartavA svarUpa vartanA batAvavI e kAladravyanI upakArakatA jANavI. pariNAma-paryAya, parivartana, dareka dravyonAM parivartano thavAmAM paNa kAla e upakAraka che. ThaMDI zIyALAmAM ja paDe, garamI unALAmAM ja paDe, AMbA garamImAM ja pAke, varasAda comAsAmAM ja Ave. A badhA jagatanA bhAvonA parivartana svarUpa pariNAmomAM kAladravyano upakAra che. kriyA-gamanAgamanAdi koIpaNa kriyA karavAmAM jeTalo samaya jAya che. te kAlanI sahAyatA che. paravAparatva-nAnA-moTApaNuM e paNa kAlanI apekSAe kahevAya che. paMdara varSanI uMmaravALA karatAM 20 varSanI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-23 143 uMmaravALo moTo che. ane 20 varSanI uMmaravALA karatAM 15 varSanI uMmaravALo nAno che. evI ja rIte A vastu junI che ane A vastu navI che ItyAdimAM kAlanI apekSA rahelI che. A pramANe kSetrakRta ane prazaMsAkRta paratva-aparatva choDIne zeSa paratvAparatvamAM kAla dravyanI upakAraktA jANavI. A rIte mUla pAMca dravyonI tathA chaThThA upacarita kAladravyanI upakArakatA samajAvI. pa-22. parasAnzivavantaH punA: pa-23, sparzarasagardhavarNavantaH pagalAH 5-23 sparza-rasa-gadha-varNavantaH pagalAH pa-23 sUtrArtha-pagalo varNa-gaMdharasa ane sparzavALAM che. pa-23. bhAvArtha-koI paNa pudgala dravyamAtra varNa-gaMdha-rasa ane sparzavALuM ja hoya che. paramANuthI mAMDIne anaMtAnaMtapradezI DhaMdho sudhInuM samasta pudgala dravya A cAra guNo yukta ja che. tethI pudgaladravya rUpI che. A varNAdivALApaNuM paramANue paramANue hovAthI svAbhAvika lakSaNa che. koIpaNa pudgala dravya evuM nathI ke jemAM varNAdi cAra guNo na hoya. tathA varNAdi guNo paNa pugaladravyamAM ja hoya che. anya dravyomAM varNAdi guNo hotA nathI. ema anvaya-vyatirekathI A lakSaNa jANavuM. jethI te svAbhAvika lakSaNa kahevAya che. paraMtu niyAyika Adi darzanakAro vAyumAM phakta eka 1 sparza, tejamAM rUpa ane sparza ema 2, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 144 adhyAya : 5-sUtra-24 tattvArthAdhigamasUtra jaLamAM rUpa, rasa ane sparza ema 3 ane pRthvImAM rUpAdi 4, guNo mAne che te barAbara nathI. pa-23. zabda-vandha-saurAsthausaMsthAnabhedtmshchaayaatpodyotvntshc pa-24 zabdabaMdhasaumyasthaulyasaMsthAnabhedatamachAyAtapodyotavantazya 5-24 zabda-baMdha-saumya-sthaulya-saMsthAnabheda-tamaH-chAyA-Atapa-udyotavanta:ca 5-24 sUtrArtha- zabda-baMdha-saumya-sthaulya-saMsthAna-bhedaaMdhakAra-chAyA-Atapa ane udyotadharmavALAM paNa pugalo ja hoya che. pa-24. bhAvArtha-pagalAstikAya dravya zabdAdi pariNAmavALuM che. je zabda, baMdha, sUkSmatA ane skUlatA vagere pariNAmo dekhAya che te pariNAmo pudgaladravyamAM ja hoya che. pudgaladravya ja te te bhAve pariNAma pAme che. A vaibhAvika lakSaNa che kAraNa ke koIka pudgalaskaMdho zabdarUpe, koIka pudgalaskaMdho sUkSmarUpe, ane koIka pugalaskaMdho sthUlarUpe pariNAma pAme che. ane te paNa amuka kAla sudhI ja te rUpe hoya che. sadA te rUpe hotA nathI. A rIte sarvapudgala dravyomAM vyApta na hovAthI ane sarvakAlavartI na hovAthI A vaibhAvika lakSaNa che. 23mA sUtramAM svAbhAvika lakSaNa che. ane 24mA sUtramAM vaibhAvika lakSaNa che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-24 zabda- bhASArUpe bolAtAM pugalo. vAjIMtrano avAja, garjArava ItyAdi pudgalano dharma che. paraMtu keTalAka AkAzano guNa mAne che. te barAbara nathI. te zabda tata, vitata, ghana, zuSira, saMgharSa ane bhASA ema cha prakAre hoya che. baMdha - paraspara coMTI javuM, joDAvuM, baMdhAI javuM, ekameka thaIne piMDarUpe banavuM. jema ke roTalIno bAMdhelo loTa, lADavo. ItyAdi. prayogajanya, vizrasA ane mizra ema A baMdha traNa prakAre che. saumya - sUkSmapaNuM-nAnApaNuM - e paNa pudgaladharma che. jema ke mATalI karatAM ghaTa nAno, ghaTa karatAM loTo nAno, loTA karatAM glAsa, glAsa karatAM bora ane bora karatAM rajakaNa nAno che. A nAnApaNuM pudgalano dharma che. A sUkSmatA anya ane apekSita ema be prakAranI che. anyasUkSmatA paramANamAM ane ApekSikasUkSmatA caNakAdimAM hoya che. sthaulya -moTApaNuM e paNa pugalano dharma che. uparanuM ja dRSTAnta ulaTI rIte joDavAthI moTApaNuM samajAya che. AvI sUkSmatA ane sthUlatA pudgala dravyamAM ja hoya che. sthUlatA paNa upara mujaba anya ane ApekSika ema be prakAranI che. saMsthAna- AkAra- goLa-trikoNa -catuSkoNa ItyAdi AkAro 10. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 adhyAya : 5-sUtra-25 tattvArthAdhigamasUtra paNa pudgalamAM ja hoya che. ane te aneka prakAranA hoya che. tuTavuM, bhAMgavuM, cirA thavA, vikherAI javuM A paNa pulamAM ja bane che. te autkArika, caurNika, khaMDa, pratara ane anutaTa ema pAMca prakAre che. aMdhakAra- aMdhAruM e paNa kRSNavarNavALAM pudgalo ja che. " paraMtu tejanA abhAva mAtra rUpa A aMdhakAra nathI. chAyA - paDachAyo-pratibiMba-phoTo e paNa pudgaladravya ja che. Atapa - sUryano prakAza. teja-taDako e paNa pudgalano dharma che. udyota - caMdrano prakAza. cAMdanI ke je AlhAdajanaka ane zItaLa che. e paNa pudgalapariNAma che. uparokta sarve bhAvo pudgaladravyanA ja che. pudgaladravya ja te te bhAve pariNAma pAme che. trevIsamA sUtramAM kahelA spardhAdi guNo paramANuomAM ane kaMdhomAM ema bannemAM hoya che. ane sadA svataH ja hoya che. eTale pAriNAmika bhAvavALA che. jyAre covIsamA sUtramAM kahelA zabdAdi bhAvo skaMdhomAM ja hoya che. aniyatakALe hoya che. ane aneka nimittothI bane che, mATe naimittikabhAvavALA che. pa-24. mAva: nyAza 5-25 aNavaH skandhAzca pa-25 aNavaH skandhAH ca pa-2pa Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-26-27 147 sUtrArtha-aNuo ane skalpo ema pudgaladravyanA be bheda che. pa-25. bhAvArtha-pudgalAstikAya dravyanA mukhyatve be bheda che. aNu ane aMdha. chellAmAM chello je niraMza evo aMza. chello aNu, ke jenA be TukaDA ja na thAya te paramANu kahevAya che. bAkInA sarve caNaka- aNuka-caturaNuka ItyAdi skaMdho kahevAya che. ghaNA pradezono piMDa te aMdha kahevAya che. paramANu sivAyanA bAkInA zeSa sarve nAnA-moTA skaMdho jANavA. navatattvAdi prAkaraNika graMthomAM skaMdha-deza-pradeza ane paramANu ema je cAra bheda Ave che. temAM deza tathA pradeza nAmanA je be bhedo che te mAtra apekSAkRta che. vAstavika nathI. skaMdhanI sAthe rahelo savibhAjya bhAga te deza ane nirvibhAjya bhAga te pradeza kahevAya che. pa-25. saMdhAtamyaH 3tpanne. pa-26 saMghAtabhedebhyaH utpadhatte 5-26 saMghAta-bhedebhyaH utpadyanta pa-26 bhadAdaNaH pa-27 bhedA aNuH pa-27 sUtrArtha-pugalonA skaMdho saMghAta, bheda, tathA saMghAta ane bhedathI thAya che. paraMtu aNuo to mAtra bhedathI ja thAya che. pa-ra6, 27. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 adhyAya : pa-sUtra-28 tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha-pudgalAstikAya dravyamAM je je skaMdho bane che. te te pradezanA mIlanathI paNa thAya che. ane pradezonA chuTA paDavAthI paNa thAya che be paramANuo bhegA thaIne je kayaNuka bane te saMghAtathI skaMdha banyo kahevAya. ane moTA skaMdho vikharAIne je nAnA nAnA skaMdho bane te bhedathI skaMdho banyA kahevAya. jema ke aneka sperapArTI joDavAthI gADI bane te saMghAta. hAthamAMthI kAcano glAsa paDI javAthI kAcanA nAnA nAnA TukaDA thAya te bheda. ane mUlasUtramAM bahuvacana hovAthI saMghAta-bheda banne sAthe paNa hoya, jema ke eka Tebala banAvyuM temAM sperapArTa joDyA te saMghAta ane lAkaDu cholIne ke kApIne juduM pADyuM te bheda. ema ubhayakriyA paNa hoya che. eTale (1) saMghAtathI, (2) bhedathI, ane (3) saMghAta-bheda ema ubhayathI A rIte traNa prakAre skaMdho bane che. ema trividhatA jaNAvavA mATe mUlasUtramAM bahuvacana che. paraMtu aNuo to haMmezAM moTA skaMdhamAMthI vikherAvAthI ja bane che. joDAvAthI banatA nathI. kAraNa ke aNuthI nAnA aNu nathI ke jenA joDAvAthI paramANu bane. naiyAyika-vaizeSiko kevaLa saMghAtathI ja skaMdhanI utpatti mAne che. te barAbara nathI. pa-26, 27. mevAMdhAtAmyAM sAkSaSA pa-28 bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH 5-28 bheda - saMghAtAvyAM cAkSuSAH pa-28 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra ubhayavaDe ja bane che. 5-28, adhyAya : 5-sUtra-29 149 sUtrArtha-cAkSuSa skaMdho bheda ane saMdhAta ema bhAvArtha-A adhyAyanA 26mA sUtramAM pudgalAstikAyanA koI skaMdho bhedathI, koI skaMdho saMghAtathI ane koI skaMdho ubhayathI thAya che. ema traNa prakAre saMdho thAya che. evuM kahyuM che. temAM vizeSatA ahIM samajAve che ke je je cakSurgocara skaMdho che te te skaMdho bheda ane saMghAta ema banne vaDe ja bane che. ekalA bhedathI ke ekalA saMghAtathI banatA nathI. kAraNa ke cAkSuSa skaMdho bAdarapariNAmI ja hovAthI anaMtAnaMta pradezonA ja banelA che. tethI koI pradezono bheda ane koI pradezono saMghAta pratisamaye thayA ja kare che. tethI cAkSuSa skaMdho niyamA ubhayaniSpanna ja hoya che. 5-28. utpAdavyayadhauvyayuktaM sat 5-29 utpAdavyayadhrauvyayukta sat utpAda-vyaya-dhrauvya-yukta sat5-29 5-29 sUtrArtha-je utpatti, vyaya ane dhrauvya dharmathI yukta hoya che te sat kahevAya che. 5-29. bhAvArtha-jagatanA sarva padArtho dravyathI anAdi kALathI che ane anaMtakALa rahevAvALA ja che. koIpaNa dravyano kyAre paNa nAza nathI ane kyAre paNa utpatti nathI mATe dravyanI apekSAe sarve dravyo anAdi anaMta che. arthAt dhrauvya che. jema Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 adhyAya : pa-sUtra-30 tattvArthAdhigamasUtra ke A jIvadravya deva-manuSya-tiryaMca ane nArakI Adi paryAyo bhale pAme. paraMtu temAM raheluM jIvadravya kadApi utpanna thayuM paNa nathI ane kadApi nAza pAmanAra paNa nathI. anAdi-anaMta-dhruva che. chatAM te kuTastha nitya nathI. arthAt ekAnta nitya nathI. kAraNa ke navA navA paryAyo pAme ja che. junA paryAyone tyaje ja che. jema ke eka bAlaka bAlya bhAvane tyajIne yuvAbhAvane pAme che. yuvAbhAvane tyajIne vRddhabhAvane pAme che. sonAno eka hAra bhaMgAvI kuMDala banAvatAM te suvarNa hArabhAvane tyaje che ane kuMDalabhAve utpanna thAya che. chatAM suvarNa paNe dhruva paNa rahe che. A pramANe pratisamaye pratyeka dravyomAM junA paryAyarUpe nAza, navA paryAyarUpe utpAda ane dravyapaNe dhrauvya varte che. je AvA traNa dharmayukta hoya che te ja sat che. ane je sat che te uparokta traNe dharmothI avazya yukta ja hoya che. ekAnta ekaluM nitya ke ekAnta ekaluM anitya koI ja dravya nathI. 5-29. tadbhAvAvyayaM nityam 5-30 tabhAvAvyayaM nityam pa-30 tabhAva-avyaya nityam pa-30 sUtrArtha-tevA sat bhAvathI yukta je che te nitya che. pa-30. bhAvArtha- nyAya-vaizeSika ane sAMkhyAdi anya darzanakAro AtmA Adi padArthone ekAnta nitya, eTale ke Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-31 151 kuTastha nitya mAne che. paraMtu jagatu parivartanazIla paNa che ja. mATe teonI te mAnyatAnI sAme jainadarzanakAra nityanI vyAkhyA samajAve che ke utpatti, vyaya ane dhrauvya, A traNe dharmathI yukta je padArtha hoya che te sat kahevAya che. ane AvA prakArano sapaNAno bhAva jemAM che eTale ke sat paNAnA bhAvathI je vyuta thatuM nathI, vyaya pAmatuM nathI te ja nitya kahevAya che. pUrvaparyAyathI vyaya, uttaraparyAyathI utpAda ane dravyapaNe dhrauvya A traNe guNavattAvALuM satpaNuM jemAM che te nitya kahevAya che. ema samajavuM paraMtu utpatti ane vinAza vinAnuM sarvathA sthira=eka rUpavALuM je hoya te nitya kahevAya che. ema na samajavuM. 5-30. marpitAnI siddhi pa-31 arpitAnarpitasiddhaH 5-31 arpita-anarpita-siddhaH pa-31 sUtrArthapradhAnatA ane gauNatAnI vivakSAthI utpAdAdi traNe dharmonI siddhi thAya che. pa-31. bhAvArtha-utpatti ane vyaya e parivartanAtmaka che. ane dhrauvya e sthiratAtmaka che. eTale banne paraspara virodhI dharmo che. tathA utpAda ane vyaya paNa paraspara virodhI dharmo che. tethI eka ja dravyamAM pratisamaye virodhI evA A traNa dharmo kema ghaTI zake ? teno uttara A sUtramAM che ke jyAre Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 adhyAya : pa-sUtra-32-33 tattvArthAdhigamasUtra paryAyanI arpaNA (pradhAnatA-vivakSA) karavAmAM Ave che ane dravyanI anarpaNA (gauNatA-avivakSA) karavAmAM Ave che tyAre te sarve dravyo utpAda-vyaya vALAM ja dekhAya che. ane jyAre dravyanI arpaNA (vivakSA-pradhAnatA) karavAmAM Ave che ane paryAyonI anarpaNA (gauNatA-avivakSA) karavAmAM Ave che tyAre te pratyeka dravyo dhrauvya ja dekhAya che. arpaNA ane anapaNAthI A vAta spaSTa samajAya tevI che. suvarNa dravyanuM banAveluM kaDuM bhAMgIne punaH kuMDala banAvIe temAM kaDAkuMDalapaNe joie to utpAda-vyaya che ane suvarNapaNe joIe to dhrauvya che. ane A samasta saMsAramAM sarve dravyo uparokta svarUpavALAM ja che. pa-31. nirakSavA vanthaH pa-32 snigdharukSatpAdu bandhaH 5-32 snigdha-rukSatvA baMdhaH 5-32 na kathApAnAm pa-33 na jaghanyaguNAnAm pa-33 na jaghanya-guNAnAm pa-33 sUtrArtha- snigdhatA ane rukSatAthI pudgalono paraspara baMdha thAya che. paraMtu jaghanyaguNavALA pudgalono paraspara baMdha thato nathI. pa-32, 33. * bhAvArtha- koIpaNa prakAranAM pudgalo bIjA pugalonI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-32-33 sAthe paraspara je joDAya che tene baMdha kahevAya che. jema ke roTalIno loTa ke purIno loTa piMDarUpe je bane che tene baMdha kahevAya che. te baMdha thavAmAM snigdhatA ane rukSatA kAraNa che. pudgalomAM rahelI snigdhatA ane rukSatAnA kAraNe teono paraspara saMbaMdha thAya che. ane skaMdho bane che. A snigdhatA ane rukSatA dareka yugala paramANuomAM ochI-vadhatI hoya che. arthAt hInAdhikapaNe taratamatAvALI hoya che. jemake (1) pANI, (2) bakarInuM dUdha, ane (3) bheMsanuM dUdha adhika adhika snigdhatAvALuM che. evI ja rIte dhULa-photarAM ane retImAM adhika adhika rukSatA hoya che. A pramANe sarva pudgalomAM jANavuM. ochAmAM ochI snigdhatAne jaghanyasnigdhatA kahevAya che. arthAt ekaguNa-snigdhatA paNa kahevAya che. evI ja rIte ochAmAM ochI rukSatAne jaghanyarukSatA kahevAya che. arthAt ekaguNarukSatA kahevAya che. AvA prakAranI jaghanya snigdhatA ane jaghanyarukSatA guNavALAM pugalono koI paNa pugalo sAthe baMdha thato nathI. kAraNa ke baMdha thavAmAM jeTalI snigdhatA ane jeTalI rukSatA joIe teTalI temAM nathI. mATe jaghanya snigdhatA ane jaghanyarukSatA guNavALAM pudgalono koinI paNa sAthe baMdha thato nathI. paraMtu adhika snigdhatA ane adhika rukSatAvALA pudgalono ja paraspara baMdha thAya che. pa-32, 33. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 5-sUtra-34-35 guNasAmye sadRzAnAm guNasAgye sadezAnAm. guNa-sAme sadazAnAm 5-34 5-34 5-34 iiAviAIInAM tu pa-35 tyadhikAdiguNAnAM tu pa-35 | dvi-adhika-Adi-guNAnAM tu pa-35 sUtrArtha - samAna guNa hote chate sadeza pudgalono baMdha thato nathI paraMtu sadazapudgalomAM be adhika AdimAM baMdha thAya che. pa-34-35. bhAvArtha- snigdhatA guNa ke rukSatA guNanI sAmyatA (samAnatA) hote chate sadeza yugalono paraspara baMdha thato nathI. je pagalomAM jeTalI snigdhatA hoya teTalI ja snigdhatAvALAM pudgalo jo sAme Ave to te banne samAna snigdhatAvALAM pudgalono paraspara baMdha thato nathI. evI ja rIte samAnarukSatA guNavALA pudgalono samAnarukSatA guNavALA pudgalo sAthe baMdha thato nathI. jemake 10 guNa snigdhatA guNavALA pudgalono 10 guNa snigdhatAvALA pudgalonI sAthe baMdha thato nathI. evI ja rIte rukSapudgalono samAna rukSatAvALA pudgalo sAthe baMdha thato nathI. paraMtu 10 guNa snigdhatAvALA pudgalono 10 guNa rukSatAvALA pudgalonI sAthe guNanI sAmyatA hovA chatAM paNa sadazapudgalo na hovAthI arthAt vijAtIya hovAthI baMdha thAya ja che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-34-35 155 evI ja rIte sadazapudgalomAM be adhika Adi guNovALAM pudgalo hoya to avazya baMdha thAya che. je pudgalomAM guNa saMdazatA (rukSanI sAme rukSa, ane snigdhanI sAme snigdha pudgalo) che. tyAM be guNathI adhika hoya to ja baMdha thAya che. eka guNa adhika hoya ke samAnatA hoya to baMdha thato nathI. eTale ke samAna hoya to baMdha thato nathI e vAta 34mA sUtramAM kahI ja che paraMtu eka guNa adhika hoya to paNa baMdha thato nathI e vAta A upamA sUtramAMthI nIkaLe che. be-traNa-cAra-pAMca adhika hoya to ja baMdha thAya che. jemake 10 guNa snigdhatAvALAno 10 guNa snigdhatAvALA sAthe ke 11-9 guNa snigdhatAvALA sAthe baMdha thato nathI. paNa 12 guNa adhika, 13 guNa adhika, 14 guNa adhika snigdhatAvALA sAthe baMdha thAya che. evI ja rIte 10 guNa rukSatAvALA pugalono 10 guNa ke 11 guNa ke 9 guNa rukSatAvALA pudgalo sAthe baMdha thato nathI. paraMtu 12-13-14-15 Adi guNa rukSatAvALA pudgalo sAthe ja baMdha thAya che. A rIte samAnamAM ane ekAdhikamAM baMdha na thAya paraMtu be-traNa-cAra adhikamAM baMdha thAya che. paraMtu A niyama sadeza pudgalomAM ja lAge che. paraMtu vijAtIya pudgalo hoya tyAM A niyama lAgu paDato nathI. eTale rukSanI sAme snigdha ane snigdhanI sAme rukSa pudgalo jo hoya to 10 guNavALAno 10 guNavALA sAthe paNa baMdha thAya ane 10 guNavALAno 11 guNavALA sAthe paNa baMdha thAya che. mATe uparanA niyamo sadazamAM ja samajavA. sadazAnAm A zabdanI anuvRtti 3pamA sUtramAM paNa laI javI pa-34, 35. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa6 adhyAya : 5-sUtra-36 tattvArthAdhigamasUtra vacce samAdhau parimi 5-36 badhe samAdhika pAriNAmika pa-36 badhe sama-adhikau pAriNAmika 5-36 sUtrArtha-pudgalono paraspara baMdha thaye chate samAna athavA je adhika pariNAma hoya te guNa vyApta bane che. pa-36. bhAvArtha-pudgalono paraspara baMdha thayA pachI AkhA skaMdhamAM samAna athavA adhika je guNa hoya te guNano pariNAma vyApta bane che. jemake eka skaMdha triguNasnigdhatAvALo hoya ane bIjo skaMdha paMcaguNa SaguNa-sataguNa snigdhatAvALo hoya to baMdha thayA pachI AkhA skaMdhamAM paMcaguNa-paguNa-saguNa snigdhatA vyApe che. eTale ke samAna guNamAM (snigdhanI sAme snigdhamAM ane rukSanI sAme rukSamAM) je adhika guNa hoya che te ja guNa hInasnigdhatAvALAmAM ane hInarukSatA vALAmAM paNa vyApe che. evI ja rIte triguNarukSatA vALAno baMdha paMca-pat guNAdivALA rukSanI sAthe thAya to AkhA skaMdhamAM paMcapaguNavALI rukSatA vyApe che. have snigdhano rukSanI sAthe ane rukSano nigdhanI sAthe ema jo baMdha thAya to je adhika hoya te pariNAma thAya che. jo rukSatA adhika hoya to. snigdhaguNavALA paramANuo rukSatAvALA bane che ane snigdhatA jo adhika hoya to rukSaguNavALA paramANuo snigdhaguNavALA bane che. A pramANe Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-37-38 157 pudgalonA baMdhanuM svarUpa samajAvyuM. rapamAM sUtramAM aNu ane skaMdha kahyA che. tethI aNuonA mIlanathI aMdha bane che. temAM snigdhatA ane rukSatA kAraNa che. tethI snigdhatA ane rukSatAnuM A varNana karyuM che. ema jANavuM. pa-36. TUparyAyavat dravyam 5-37 guNaparyAyava dravyam 5-37 guNa-paryAyava dravyam pa-37 sUtrArtha-guNa ane paryAyavALo je padArtha che. te dravya kahevAya che. pa-37. bhAvArtha- dravyanI sAthe sadA rahe te guNa, ane dravyamAM Ave ane jAya te paryAya. eTale ke sahavartI dharma te guNa ane kramavartI dharma te paryAya. sahabhAvitva e guNanuM ane kramabhAvitva e paryAyanuM lakSaNa che. jema ke jJAna-darzanacAritrAdi je che te guNa. ane deva-naraka-tiryaMcAdi je avasthA che te paryAya. A jIvanA guNaparyAya kahyA. evI ja rIte varNagaMdha-rasa ane sparza e pudgalanA guNa. ane pUraNa - galana athavA ghaTa-paTa avasthA te paryAya samajavA. A guNa ane paryAyo jemAM varte che te dravya kahevAya che. guNa ane paryAyono je AdhAra che te dharmAdi pAMca dravya kahevAya che. pa-37. kAlazcetyeke kAlaAtyeke pa-38 5-38 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa8 adhyAya : 5-sUtra-39 tattvArthAdhigamasUtra kAlaH ca iti eke pa-38 sUtrArtha-kAla e paNa dravya che. ema keTalAka AcAryo mAne che. pa-38. bhAvArtha-guNa ane paryAyavALo je padArtha, arthAt te bannenA AdhArabhUta je padArtha te ja dravya kahevAya che. AvuM dravyanuM lakSaNa 37mA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. te lakSaNa dharmaadharma-AkAza-jIva ane pudgala ema pAMca dravyamAM lAgu paDe che. paraMtu kALa dravyamAM A lakSaNa lAgu paDatuM nathI mATe kAla nAmanuM dravya nathI. tethI graMthakAra zrI jaNAve che ke kAla e paNa dravya che ema bIjA keTalAka AcAryo mAne che. zAstromAM cha dravyo kahyAM che te saMkhyAnI pUrti arthe anya AcAryo kAlane paNa dravya mAne che. vAstavikapaNe jIva ane ajIvanA vartanA Adi je paryAyo che te kAla che. jema ke jIvanuM "manuSyapaNe vartavuM" te vartanane kAla kahevAya che. te vartanAne mApavA mATe sUrya-caMdranI gatijanya rAtri-divasa e sAdhana mAtra che. jIvaajIvanA paryAya svarUpa kAlamAM dravyano upacAra karavAmAM Ave che. tethI kAla e upacarita dravya che. pAramArthika svataMtra dravya nathI. Avo graMthakArazrIno abhiprAya che. A sUTa-racanA zvetAmbara AmnAyatA siddha kare che. pa-38. soganantasamaya: sonattasamaya: 5-39 5-39 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-39-40 159 saH anantasamayaH pa-39 sUtrArtha-te kAladravya anattasamaya pramANa che. pa-39. bhAvArtha- bhUtakAla ananto gayo che. bhaviSyakAla ananto AvavAno che te tamAma kAlanA jo avibhAjya aMzo karavAmAM Ave to anantA thAya che. te anaMtA avibhAjya aMzone ja samaya kahevAya che. AMkhanA eka palakArAmAM paNa AvA asaMkhya samaya pasAra thAya che. to traNe kAlanA maLIne anaMtA samayo thAya temAM zuM Azcarya? bhAlAthI so kamalane viMdhavAnA dRSTAMtathI, vastrane turata phADavAmAM tantane tuTavAnA dRSTAMtathI, ane plenanI 1 phUTa ane vAMcanI gatinA udAharaNathI kAlanA (eka sekaMDanA) paNa ghaNA bhAgo thAya che te ApaNe svayaM samajI zakIe tema chIe. pa-39. dravyathA niW TUTI: 5-40 dravyAzrayA nirguNA guNAH 5-40 dravya-AzrayAH nirguNAH guNAH pa-40 sUtrArtha-dravyanA Azraye je rahe ane svayaM pote nirguNa hoya te guNa kahevAya che. pa-40. bhAvArtha-sUtra-37mAM dravyanuM lakSaNa karIne have A 40mAM sUtramAM guNanuM ane 41mA sUtramAM paryAyanuM lakSaNa kahe che. guNo haMmezAM dravyomAM ja varte che. dravya vinA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 5-sUtra-41 tattvArthAdhigamasUtra nirAdhA25Ne svayaM ekalA guNo kadApi hotA nathI. jema ke ghaTadravyamAM varNa, gaMdha, rasa ane sparza guNo che. AtmadravyamAM jJAna-darzana-cAritrAdi guNo che. A pramANe dravyanA Azraye je rahe te guNa kahevAya che. tathA dravyamAM jema guNo che. tema guNamAM guNo vartatA nathI. eTale guNo pote guNasvarUpa avazya che. paraMtu guNomAM guNo Adheya rUpe rahetA na hovAthI nirguNa kahevAya che. A pramANe dravyAzrayatva ane nirguNatva e guNanuM lakSaNa che. 5-40. 160 tadbhAvaH parikhAma: 5-41 tadbhAvaH pariNAmaH 5-41 tadbhAvaH pariNAmaH 5-41 sUtrArtha-te dravya ane guNono je vikAra (je utpAda ane vyaya.) tene paryAya kahevAya che. 5-41. bhAvArtha-dravyomAM samaye samaye je parivartana thAya che. tene paryAya kahevAya che. jema ke jIvadravyamAM devanArakAdi avasthA, bAlya-yuvA-vRddhAvasthA, ajIvamAM navAjunApaNuM A sarve parivartanone paryAya kahevAya che. evI ja rIte dravyanA Azraye guNomAM je hAni-vRddhi thAya che te paNa paryAya kahevAya che. jemake jIva dravyamAM mati-zrutajJAnanI hAni-vRddhi thAya. ghaTa-paTamAM rUpa-rasAdinI hAni-vRddhi thAya te sarve paryAyo che. nyAya, vaizeSika ane sAMkhyadarzana dravyane Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-42 161 ekAnta nitya mAne che. bauddhadarzana dravyane ekAnta anitya (kSaNika) mAne che. jyAre jainadarzanakAra dravyane nityAnitya kahe che. jemake sonuM dravya potAnuM dravyapaNe kAyama rAkhIne kaDA-kuMDala rUpe parivartana pAme che. mATe sarve dravyo nityAnitya che. eTale ke sarve dravyo paryAyavALAM che. ane paryAyane AzrayI dravyo anitya paNa che. pa-41. anAdirAdimAMzca pa-42 anAdirAdimAM% pa-42 anAdiH AdimAn ca pa-42 sUtrArtha-A paryAyo anAdi paNa hoya che. ane AdivALA (sAdi) paNa hoya che. pa-4ra. bhAvArthaH paryAyo anAdi ane sAdi ema be prakAranA hoya che. jemake dharmAstikAyAdi dravyanI lokAkAzapramANa je AkRti che. tevA paryAyo anAdi che. merUparvata. zAzvatacaityo tathA zAzvata vimAno Adi paryAyo hovA chatAM paNa anAdi che ane ghaTa, paTa Adi paryAyo sAdi che. jIvamAM paNa jJAnAdiguNa-vALApaNuM asaMkhyAtapradeza-vALApaNuM te anAdi che. paraMtu jJAnAdiguNomAM je hAni-vRddhi thAya che te sAdi che. jo ke paryAya parivartanAtmaka hovAthI sAdi ja hoya che. to paNa vivaphAvazathI anAdi ane sAdi ema banne prakAranA kahevAya che. pa-42. 11 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 adhyAya : 5-sUtra-43-44 tattvArthAdhigamasUtra rUpiSvAdimAn 5-43 rUpidhvAdimAn pa-43 rUpiSa AdimAn pa-43 sUtrArthanarUpI evA pudgalAstikAya dravyomAM A paryAyo AdivALA che. pa-43. bhAvArtha-rUpI evA pudgalAstikAyamAM paryAyo sAdi che. ghaTa-paTa Tebala-khurazI-gADI AvI pUla pautralika vastuo utpanna thatI ane nAza pAmatI najare dekhAya che. mATe te sarve paryAyo sAdivALA che. jo ke sarve dravyonA sarve paryAyo parivartanAtmaka hovAthI sAdi ja che. to paNa skUla vyavahAranayathI jenA paryAyo AvA anubhavAtA nathI. pratisamayamAM thatuM pUraNa-galana dRSTimAM AvatuM nathI. tethI tevA paryAyone anAdi kahyA che. jema ke merUparvatanI AkRtimAM paNa pUraNa-galana hovAthI parivartana che. to paNa te parivartana vyavahArathI anubhavagocara nathI mATe anAdi kahevAya che. ane je pudgalAstikAyanA skaMdhomAM saghAta ane bheda thato dekhAya che. te paryAyo sAdi kahyA che. pa-43. yonopono nISa pa-44 yogopayogI jIveSa pa-44 yoga-upayogI jIveSa pa-44 = Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : pa-sUtra-44 sUtrArtha-jIvomAM yoga ane upayogane AzrayI je je paryAyo thAya che. te te paryAyo AdimAn che. pa-44. bhAvArtha-mana-vacana ane kAyA e pudgaladravya hovAthI AtmAthI paradravya che. tenA nimittathI AtmAmAM pradezonuM je halana-calana thAya che. tene yoga kahevAya che. A yoga pratisamaye badalAya che. tethI yogajanya paryAyo AdimAn che. ane paradravyAzrita che. jyAre jJAna-darzana rUpa caitanyazaktino je vaparAza che. tene upayoga kahevAya che. te zaktinI jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA kSayopazamane anusAra pratisamaye je hAni-vRddhi thAya che te upayogajanya paryAyo che ane te paNa AdimAn che tathA svadravyAzrita che A pramANe jIvadravyamAM yogajanya (padravyAzrito ane upayogajanya (svadravyAzrita) paryAyo AdimAnuM che. pa-44. pAMcamo adhyAya samApta Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 adhyAya : 6-sUtra-1-3 tattvArthAdhigamasUtra - - -- - adhyAya -vI-nava yona: 6-1 kAya-vA-mana karma yogaH 6-1 kAya-vA-mana-karma yogaH 6-1 sUtrArtha- kAyA, vacana, ane manathI thanArI je zubhAzubha kriyA che. te ja yoga kahevAya che. 6-1. bhAvArtha- kAyAnI (zarIranI), vAcAnI (vacananI) ane mananI je kriyA (pravRtti) te yoga kahevAya che. kAyAthI thatuM gamanAgamana te kAyayoga, vacanathI bolAtI bhASA te vacanayoga, ane manathI thatA vicAro te manoyoga, ema yoga traNa prakArano che. karmagraMthAdimAM tenA uttara bhedo 15 jaNAvyA che. 6-1. sa Azrad: sa Azrava: sa: Azrava: 6-2 6-2 6-2 zubhaH puNyasya 8-3 zubhaH puNyasya 6-3 zubhaH puNyasya 6-3 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-4 aNuma: pApasya 6-4 azubhaH pApasya 6-4 azubhaH pApasya 6-4 sUtrArtha- zubhAzubha evo je yoga che. tene ja Azrava kahevAya che zubhayoga e puNyano Azrava che. ane azubhayoga e pApano Azrava che. 6-2,3,4. 165 bhAvArtha- te mana-vacana ane kAyAnA yogane ja Azrava kahevAya che. kAraNa ke te traNe prakAranI yogAtmaka pravRttiothI A jIvamAM karmo Ave che. jenAthI karmo Ave te Azrava kahevAya. mana-vacana ane kAyAno je zubhayoga che. te puNyano Azrava che. ane je azubhayoga che. te pApano Azrava che. jema manathI sArA vicAro karavA, svAdhyAya karavo, tattvaciMtana karavuM, sva ane paranuM hita vicAravuM te manano zubhayoga. sArUM bolavuM, koine tattva samajAvavuM, kaSAyothI aTakAvavA hitazikhAmaNa ApavI, te vacanano zubhayoga ane kAyAthI paranuM hita karavuM, deva-guru-dharmanI pUjA-sevA-bhakti karavI, mAMdA mANasonI vaiyAvacca karavI, tIrtha yAtrAdi zubha kAryo karavAM te kAyAno zubhayoga, A traNe zubhayogothI 42 prakAre puNyano Azrava thAya che. tathA manamAM bIjAnuM azubha vicAravuM, vacanathI meNAMvyaMga, kaTAkSa, ane AvezavALAM vacano bolavAM, tathA kAyAthI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 adhyAya : 6-sUtra-5 tattvArthAdhigamasUtra mArAmArI karavI, corI karavI, dUrAcAra sevavA, A traNe azubha yogo che ane tenAthI pApano Azrava thAya che. zubhayoga e puNyano ane azubhayoga e pApano Azrava che. 6-2,3,4. saSA#iSAyoH sAparIyaznapathayo. 6-5 sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayoH 6-5 sakaSAya-akaSAyayoH sAmparAyika-IryApathayoH 6-5 sUtrArtha-sakaSAya (kaSAyavALA) jIvono je Azrava te sAmparAyika Azrava kahevAya che. ane akaSAya (kaSAya vinAnA) jIvono je Azrava te iryApathika Azrava kahevAya che. 6-5. bhAvArtha:- 1thI10 guNasthAnakavALA jIvono manavacana-kAyAno je yoga che te sakaSAya (kaSAyavALo) yoga che eTale tenAthI thatA Azravane sAmparAyika Azrava kahevAya che. kAraNa ke saMparAya eTale kaSAya, te vALo je Azrava te sAmparAyika Azrava samajavo. sAparAyika AzravamAM prakRtisthiti-rasa ane pradeza ema cAra prakArano karma baMdha thAya che. ane iryApathika AzravamAM mAtra prakRti ane pradeza ema be ja prakArano karma baMdha thAya che. tathA 11-12 ane 13mAM guNaThANAvartI je jIvo che. te kaSAya vinAnA che, eTale akaSAyI kahevAya che. te jIvonI mana-vacana ane kAyAnI je pravRtti te akaSAyI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra 167 yoga che tethI te Azravane iryAthika Azrava kahevAya che. iryA eTale cAlavuM, patha eTale mArga. saMyamamArgamAM trividha yoga mAtra janya je Azrava thAya te iryApathika Azrava. ema Azrava be jAtano che. adhyAya : 6-sUtra-6 kaSAyavALo je Azrava te sAmparAyika. kaSAyavinAno je Azrava te iryAthika. 6-5 avrata-SAyendriya-kriyA: panna-vatu:pnyc paJcaviMzatisaMkhyA: pUrvasya bhedAH avrata-kaSAyeMdriya-kriyAH paMca-catuHpaMca-paMcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH avrata-kaSAya-iMdriya-kriyAHpaMca-catuHpaMca-paMcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH 6-6 sUtrArtha-avrata, kaSAya, iMdriyo ane kriyAona anukrame pAMca, cAra, pAMca, ane paccIsa bhedo che. ema kula 39 bhedo (sAMparAyika nAmanA) prathama AzravanA che. 6-6. 6-6 bhAvArtha-avrata pAMca, kaSAyo cAra, indriya pAMca, ane kriyAo 25, ema kula 5+4+5+25=39 bhedo pahelA sAmparAyika AzravanA che. pAMcamA sUtramAM (1) sAmparAyika ane (2) iryAthika ema be prakAranA Azravo batAvyA che. temAMthI sAmparAyika nAmano je pahelo Azrava che tenA 39 bhedo che. 6-6 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 adhyAya : 6-sUtra-6 avrata-5, prANAtipAta,mRSAvAda,adattAdAna,maithuna,aneparigraha. kaSAyo-4, krodha, mAna, mAyA, lobha athavA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnIya, pratyAkhyAnIya ane saMjvalana. indriyo-5, sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya, cakSurindriya, ane zrotrendriya, kriyA-25, che. te kramazaH A pramANe che (1) samyaktvakriyA- samyaktvayukta deva-gurunI sevA-bhaktinamaskAra vinaya-vaiyAvacca karavA vALI je dharma kriyA te zubha hovAthI puNyano Azrava che. tattvArthAdhigamasUtra (2) mithyAtvakriyA- mithyArdaSTi jIvanI uttama deva-guru-dharma tathA tattvanI azraddhA ane tapUrvaka kriyA e pApano Azrava karAvanAra che. viruddha je koi pravRtti te azubha hovAthI pApano Azrava kare che. (3) prayogakriyA-mana-vacana-kAyAnI kaSAyayukta je zubha azubha ceSTAo. (4) samAdAnakriyA- loko bhegA thAya tevI kriyA, sInemA, saraghasa, nATaka calAvavAM, kapaDAM-dAgInA dekhADavAM, loko bhegA karavA, hAthI-ghoDA, moTara-lAvIne lokone dekhADavAM, A badhI vastuo joi loko prazaMsA kare to rAga thAya, ane loko niMdA kare to dveSa thAya. (5) iryApathakriyA-kaSAya vinAnI mana-vacana-kAyAnI pravRtti. (6) kAyikIkriyA-jIvonI hiMsA thAya, jayaNA na paLAya Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-6 tevI rIte kAyAno upayoga karavo, laDAi, mArAmArI, tathA paththarabAjI jevI kriyA karavI te. 169 (7) adhikaraNikIkriyA-hiMsAnAM sAdhano cappu, charI, bhAlA, taravAra, baMduka, va.banAvavAM, sudhAravAM, kharIdavAM ane vecavAM. (8) prAdoSikIkriyA-aNagamatI vastu Ave athavA dekhAya tyAre dveSa karavo, dAjha karavI vagere. (9) pAritApanikIkriyA- potAnA manane athavA bIjAnA manane saMtApa (trAsa-ciMtA) utpanna thAya tevI pravRtti karavI. (10) prANAtipAtikIkriyA-potAno ke pa2no vinAza thAya tevI pravRtti karavI te. jema ke kIDI, uMdara, makoDAnA daro upara cAlavuM, ghAsa khUMdavuM, sApa, viMchI upara paga mUkavo, pANImAM cAlavuM vagere. (11) darzanakriyA- strI-ghara-kapaDAM tathA alaMkArAdine rAgathI jovAM, bahu sArAM-sArAM che ema vakhANavAM, joi joine atizaya rAjI thavuM te. (12) sparzanakriyAH- strI-dhara-kapaDAM-dAgInA-bALako Adine rAgathI sparza karavo, ramADavuM, ramavuM. teone AliMgana karavuM, premapUrvaka bheTavuM ityAdi. (13) pratyayakriyA pUrve na thayelAM potAnI buddhithI navAM navAM zastro banAvavAM jema ke eTamaboMba, aNuboMba, dArUgoLo vagere. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 36. 17) adhyAya : 6-sUtra-6 tattvArthAdhigamasUtra (14) sAmattAnupAtikIkriyA- jyAM lokonI dRSTi paDatI hoya, lokonI avara-javara hoya tevA mArgamAM maLamUtra karavAM, azuci nAkhavI, lokone durgachA upaje tevuM kArya karavuM vagere. (15) anAbhogakriyA-vastune nAkhatAM nIcenI bhUmi na jovI. ane - te bhUminI pramArjanA na karavI. (16) svahastakriyA- anyanuM kAma abhimAnathI potAnA hAthe karavuM. potAnA hAthe bIjAno vinAza, ahita, khoTuM karavuM ane tenuM mAna karavuM. (17) nisargakriyA-pApanAM kAryo karavAnI bIjAne sammati ApavI. jIvonI hiMsA thAya tevI rIteM uMdarAdinA daro upara garama garama pANI vagere paraThavavuM. te (18) vidAraNakriyA-lAkaDAM phADavAM, kapaDAM cIravAM, tathA anyalokanAM gupta pApo jANyAM hoya to te jagatamAM prakAzita karavAM. (19) AnayanikIkriyA-zAstromAM je AjJA che tenAthI virUddha prarUpaNA karavI. pote na pAlI zake eTale potAnA bacAva mATe ane potAnA doSone DhAMkavA mATe game tema bolavuM. (20) anavakAMkSakriyA-jinezvara bhagavAne batAvelI vidhino pramAdathI anAdara karavo. upekSA karavI. vidhi na sAcavavI. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra 171 (21) AraMbhikIkriyA-pRthvIkAyAdino AraMbha-samAraMbha thAya, tevAM kAmo karavAM. adhyAya : 6-sUtra-6 (22) pArigrahikIkriyA-lobhathI ghaNuM dhana meLavavuM, dhana meLavI tenA upara ghaNI ja mUrchA-mamatA karavI. (23) mAyApratyayikI kriyA-dharmakriyAo karatAM mAyA-kapaTajUTha-chaLa-prapaMco karavA te. (24) mithyAdarzanakriyA-A loka tathA paralokanA sukhonI icchAthI sAMsArika deva-devIonI sAdhanA karavI te. mithyAtvabhAvanI puSTi thAya tevAM kAryo karavAM. tathA mithyAtvavALI kriyA karanArAnI prazaMsA karavI. temAM tene dRDha karavo. ityAdi. (25) apratyAkhyAnikIkriyA-je pApo jIvanamAM na ja karavAnAM hoya, chatAM teno mana-vacana ane kAyAthI jo tyAga na karyo hoya, to tenA pratyenI pApa karavAnI bhAvanA aTakI nathI mATe Azrava. ahIM iryApatha nAmanI pAMcamI kriyA vinA zeSa 24 kriyAo kaSAyayukta hovAthI sAMpa2AyikabaMdhanA hetubhUta che. iryApathane je AmAM lIdhI che. te kriyA mAtrapaNuM samAna hovAthI bahulatAthI lIdhI che. tema jANavuM. tathA pAMca indriyo dvArA viSayono upayoga karavo, temAM je mohAsakti karavI te Azrava che. ema jANavuM. 6-6. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 adhyAya : 6-sUtra-7 tattvArthAdhigamasUtra tIvramandajJAtAjJAtabhAva-vIryAdhikaraNavizeSebhyastavizeSaH tIvramandajJAtAjJAtabhAva-varyAdhikaraNavizeSebhyastavizeSa: 6-7 tIvra-manda-jJAta-ajJAtabhAva-vIryaadhikaraNa-vizeSebhyaH tavizeSa: 6-7 sUtrArtha-tIvrabhAve ane mandabhAve, jANI bujhIne athavA ajANatAM, vadhAre tAkAtathI ke hIna tAkAtathI, tathA tIkSNazastrathI ane sAmAnyazastrathI karAyelAM pApomAM taratamatA (hInAdhikatA) hoya che. 6-7. bhAvArtha- (1) tIvra bhAva, (2) mandabhAva, (3) jJAtabhAva, (4) ajJAtabhAva, () vIryavizeSa ane (6) adhikaraNa vizeSa A chanA bhedathI karmabaMdhamAM taphAvata thAya che. (1) tIvrabhAvaH je pApo karatAM manamAM tIvratA hoya, jusso hoya, pAvara hoya, Aveza ghaNo hoya, to karma cIkaNuM baMdhAya che. (2) maMdabhAva= je pApo karatAM manamAM maMdabhAva hoya, na chUTake karavuM paDe, dIla dubhAtuM hoya, to karma maMda baMdhAya che. (3) jJAtabhAvaH je pApa jANIbujhIne karIe, pApa thAya che ema jANavA chatAM teno anAdara karIne hoMzathI rAcImAcIne pApa karIe to te cIkaNuM karma baMdhAya che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-7 173 (4) ajJAtabhAva= ajANatAM je pApo thaI jAya, aNasamajamAM bhUlathI-ajJAnathI je pApo thai jAya, temAM maMdakarma baMdhAya che. (5) vIrya= zArIrika zakti, jema jema zarIramAM vadhAre zakti hoya, prathamasaMghayaNa hoya tema tema jIva ghaNuM vadhAre pApa ane ghaNuM vadhAre puNya karI zake che. tathA zarIramAM zakti maMda-maMda hoya tema tema ochuM ochuM pApa-puNya karI zake che. chaThThA saMghayaNavALo ochuM pApa-puNya karI zake che tethI nIce ra naraka sudhI. ane upara 4 devaloka sudhI ja jAya che. prathamasaMghayaNavALo jIva upara anuttara ane mokSa sudhI ane nIce sAtamI naraka sudhI ema badhe ja jAya (6) adhikaraNa= zastra, bhinna-bhinna zastrothI thatI hiMsA AdinI kriyAmAM pariNAma judA-judA AvavAthI pApa ochuM-vadhatuM baMdhAya che. jema koI eka mANasa bIjAne muThI mAre, koI lAkaDI mAre, koI cappa mAre, ane koi talavAra mAre, temAM pariNAmanI tIvratA vadhAre vadhAre hoya che. uparokta cha prakAre pApa-puNyanA Azravo tIvramaMdAdipaNe aneka prakAre thAya che. 6-7. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 adhyAya : 6-sUtra-8-9 tattvArthAdhigamasUtra adhi%BUi gIvALavA. 6-8 adhikAraNe jIvAjIvAH 6-8 adhikaraNe jIva-ajIvAH 6-8 sUtrArtha- adhikaraNa be prakAre che. eka jIvAdhikaraNa ane bIjuM ajavAdhikaraNa. 6-8. bhAvArtha-adhikaraNa eTale pApa-puNyakarmone karanAro jIva athavA tenA sAdhanabhUta jIva-ajIvAdi padArtho. jIva ane ajIva A banne pApa-puNyakarmone bAMdhavAmAM adhikaraNa che. jIva e karmono kartA che ane ajIva e karmo karavAmAM sahAyaka tarIke sAdhana che. ajIva vinAno ekalo jIva karmono kartA nathI ane jIva vinAnuM ekaluM ajIva karmo karavAmAM sahAyaka nathI. eTale jIva e kartA adhikaraNa che ane ajIva e sAdhanabhUta adhikaraNa che. sAdhana, upakaraNa, nimitta, zastra athavA adhikaraNa te badhA zabdo enArthaka che. jIva dravya ane ajIva dravya te dravyAdhikaraNa che ane jIvamAM rahelo kASAyika pariNAma ane ajIvamAM rahelI tIkSNatA e bhAvAdhikaraNa che. 6-8. mAdya saMra-samAra mArAma-yo-ta-RpitAnutaRSIviSetrinnitrizcaturthaza: 6-9 Adya saMraMbha-samAraMbhAraMbha yoga-kRta-kAritAnumatakaSAya-vizeSaMstriTyistrizcaturthakazaH 6-9 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-9 175 Adya saMraMbha-samAraMbha-AraMbha-yoga-kRta-kAritaanumata-kapAya-vizeSe -tri-tri-tri-catuca ekazaH 6-9 sUtrArtha- saMraMbha, samAraMbha, ane AraMbha, ema 3 bheda, tenA traNayoga AzrayI 9 bheda, tenA karavuM, karAvavuM ane anumodavuM AzrayI ra7 bheda, tenA krodhAdi cArakaSAyo vaDe 108 bheda prathama adhikaraNanA thAya che. 6-9. bhAvArtha - jIva ane ajIva ema be prakAranA adhikaraNamAM prathama jIva adhikaraNa che. tenA 108 bhedo thAya che. (1) saMraMbha pApAdi karmo karavAno manamAM saMkalpa karavo. (2) samAraMbha=pApAdi karmo karavAnI sAdhanasAmagrI meLavavI, taiyArI karavI ane (3) AraMbha=pApAdi karmo karavAM. A traNe manathI-vacanathI ane kAyAthI thAya che. 3*3=9 tathA karavuM, karAvavuM ane anumodavuM. ema-3 prakAro hovAthI 9*3=27 tathA krodha-mAna-mAyA-lobha ema cAra kaSAya prerita cAra prakAra hovAthI ra784=108 bhedo thAya che. saMraMbhAdi 3, manoyogAdi 3, karavuM vagere 3, ane krodhAdi kaSAyo 4, paraspara guNavAthI 383434=108 bhedo che A 108 bhedo prathamapaNe kahelA jIvAdhikaraNanA jANavA. kAraNa ke jIvamAM ja A badhA bhAvo thAya che. 1. krodhakRta kAyasaMraMbha, 2. krodhakRta kAyasamAraMbha ityAdi rIte 108 bhedo jANavA. 6-9. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 adhyAya : 6-sUtra-10. nirvartanA- nikSepa saMyoga-nisargA dvi-catu-dvi-trimevAH param nirvartanA-nikSepa-saMyoga-nisargA dvi-catu-ddhi-tribhedAH param nirvartanA-nikSepa-saMyoga-nisargAH dvi-catuH-dvi-tribhedAH param sUtrArtha- bIjA ajIvAdhikaraNanA nirvartanA, nikSepa, saMyoga ane nisarga ema cAra bheda che. tenA anukrame be, cAra, be ane traNa bhedo che. 6-10. tattvArthAdhigamasUtra 6-10 6-10 bhAvArtha:- bIjuM je ajIva adhikaraNa che tenA mukhyatve cAra bhedo che. 6-10 (1) nirvartanA-eTale racanA, banAvaTa, AkRti, zarIra-hAthapaga-mukha Adi je ajIva che te AtmAnI sAthe ekameka rUpe racAyAM che pApAdi karavAmAM te mUlasAdhana che. tethI te abhyantara nirvartanA ane cappu, talavAra charI e bAhyanirvartanA kahevAya che. (2) nikSepa- eTale vastune mukavI, sthApavI, tenA cAra bhedo che. nIcenI bhUmi joyA vinA vastuo mukavI te apratyavekSita 1, nIcenI bhUmi jovA chatAM tene pUMjavI nahIM athavA jema tema pUMjavI te duSpramArjita 2, apratyavekSita ane duSyamArjita bhUmi upara utAvaLe utAvaLe Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-10 177 vastu mukavI te sahasA 3, ane vicAryA vinA upayoga rahitapaNe game tema vastuo bhUmi joyA vinA mukavI te anAbhoga 4, ema nikSepanA cAra bheda che. (3) saMyoga-vastuono saMyoga karavo, be-traNa vastu bhegI karavI te saMyoga. tenA 2 bheda che. (1) bhaktapAna ane (2) upakaraNa. (1) bhaktapAna-bhojana ane pANI, bhojanane svAdiSTa karavA be vastu bhegI karavI, jema roTalI sAthe goLamuraMbbo, zAka ane dALa vagere, tathA bhAta sAthe dALazAka-caTaNI vagere nAkhI vadhu svAdavALuM karavuM te. (2) upakaraNa- vastro vagere, upara-nIcenA vastronuM mecIMga karavuM te, eka vastra navuM paheryuM hoya to bIjuM paNa navuM ja paheravuM, eka je kalaranuM paheryuM hoya tyAM bIjuM paNa te ja kalaranuM paheravuM vagere. (4) nisarga-choDavuM-mukavuM-tyajI devuM. tenA 3 bhedo che (1) manonisarga-manamAM zAstrathI viruddha vicAro karavA. (2) vacananisarga-vacanadvArA zAstra viruddha bolavuM. khoTI zikhAmaNa ApavI, koI mANasane khoTe raste caDAvavo. (3) kAyanisarga-kAyAne durAcAramAM nAkhavI, agnisnAna karavuM. jalamAM DUbI maravuM, gaLe phAMso khAvo, ApaghAta karavo vagere. A 11 bhedo bIjA naMbaranA ajIvAdhikaraNanA bhedo che. 1 2 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 adhyAya : 6-sUtra-11 tattvArthAdhigamasUtra A pramANe jIva adhikaraNanA 108 ane ajIva adhikaraNanA mUlathI 4 bhedo che tenA uttarabhedo 2+4+2+3=11 che. tenA dvArA A jIva pApakarmo kare che. mATe jIva karmono karyA che ane ajIva pApo karavAmAM sahAyaka-madadagAra che. e rIte banne adhikaraNarUpa che. 6-10. 6-11 tatpradoSa-nihnava-mAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtAjJAnadarzanAvaraNayoH 6-11 ta~doSa-nitaMva-mAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtAjJAnadarzanAvaraNayoH 6-11 tastradoSa-nilava-mAtsarya-antarAya-AsAdanaupaghAtAH jJAnadarzanAvaraNayoH sUtrArtha-te (jJAna-jJAnI ane jJAnanAM sAdhano) upara (1) atyanta dveSa, (2) nihmava, (3) mAtsarya, (4) aMtarAya, (5) AsAdana, ane (6) upaghAta karavo. e jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA Azravo che. 6-11. bhAvArtha- jJAnAvaraNIya Adi ekeka karmo zuM zuM karavAthI baMdhAya che? te have samajAve che. A sUtramAM jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyakarmanA Azrava samajAve che. jJAna-jJAnI ane jJAnanAM sAdhano upara (1) ghaNo dveSa karavAthI, (2) temanuM nAma chupAvavAthI, (3) temanA pratye IrSA, dojha ane adekhAI rAkhavAthI, (4) vacce vacce vipno ubhA karavAthI, (pa) temanA pratye anAdarabhAva Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-12 179 karavAthI, (6) ane temano vinAza karavAthI, mArAmArI ane bhAMgaphoDa karavAthI ema 6 rIte jJAnAvaraNIyakarma baMdhAya che. e ja pramANe darzana-darzanaguNI AtmA ane darzananAM sAdhano pratye paNa uparokta cha prakAre vartana karavAthI tathA ALasa, svapana zIlatA, nidrA ane prANAtipAta Adi karavAthI darzanAvaraNIyakarma baMdhAya che. 6-11. duHkha-zoka-tApAkrandana-vadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthA-nyasadvedyasya 6-1 2. duHkha-zoka-tApArkandana-vadha-paridevanAnyAtmaparobhayasthA-jasadyasya 6-1 2 duHkha-zoka-tApa-Akrandana-vadha-paridevanAniAtma-para-ubhayasthAni asadyasya 6-12 sUtrArtha-potAnAmAM, paramAM, ane ubhayamAM duHkha, zoka, tApa, Akrandana, vadha, ane paridevananAM kAryo karavAM te asatAvedanIyanA Azravo che. 6-12. bhAvArtha- asAtAvedanIyakarma zAnAthI baMdhAya? te jaNAve che. (1) duHkha= manamAM vAraMvAra iSTaviyoga ane aniSTa saMyogAdithI du:kha dharavuM, ochuM AvavuM. (2) zoka= glAni thavI, raDavuM, zoka karavo, manamAM mAThA vicAro karavA. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 adhyAya : 6-sUtra-13 tattvArthAdhigamasUtra (3) tApa= kaThora vacana sAMbhaLavAthI, ThapakAthI, parAbhavathI manamAM baLyA karavuM. (4) AkraMdana= hRdayamAM atibaLatarA, chAtI kuTavI, hAthapaga pachADavA, mAthuM pachADavuM, ghaNuM jorathI rUdana karavuM vagere. (5) vadha= lAkaDI ane zastrAdithI mAra mAravo, hatyA karavI, ApaghAta karavo vagere. (6) paridevana= pati-patnI athavA putra-dhanAdinA viyogamAM atizaya lAcAra-dIna banI javuM. AkuLa-vyAkuLa-hAMphaLAphAMphaLA banI javuM te. uparanA chae prakAro potAnAmAM karavAthI, bIjAmAM karavA-karAvavAthI, ane sva-para ema ubhayamAM duHkhAdi karavAkarAvavAthI A jIva asAtAvedanIyakarma bAMdhe che. 6-12. bhUta-vratyanukampAdAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasya 6-13 bhUta-pratyanukaMpAdAne sarAgasaMyamAdiyogaH zAntiH zaucamiti saddasya 6-13 bhUta-vrata-anukaMpA dAna sarAga-saMyama-Adi-yoga: kSAntiH zaucam iti sadyastha sUtrArtha : prANIonI dayA, vratadhArIonI bhakti, sarAgasaMyama, mAHi zabdathI saMyamasaMyama, akAmanirjarA, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-13 181 bAlata5, zubhayoga, kSamA ane zauca A sarve sAtAvedanIyanA baMdhahetuo che. 6-13 bhAvArtha : nIce jaNAvelAM kAraNothI A AtmA sAtavedanIyakarma bAMdhe che. (1) bhUtAnukaMpA dIna-duHkhI-garIba mANaso upara dayA karavI. vastro, ApavAM. khAvAnuM-pIvAnuM ApavuM, raheThANa ApavuM va. (2) vratIdAnaM=saMsAranA tyAgI sAdhu-saMtone vastra-AhAra-pANI tathA jJAnAdinAM sAdhano ApI bhakti karavI. sevA karavI. vratadhArI zrAvaka-zrAvikAnI paNa sevA bhakti karavI. (3) sarAgasaMyama= deva-guru-dharma pratye tathA saMyamAMdi guNa pratye khUba ja anurAga rAkhavApUrvaka saMyama pALavo. (4) saMyamasaMyama= dezavirati pALavI, zrAvakanAM vrato pALavA pUrvaka dharmakriyA karavI. tathA Hi zabdathI. (5) akAmanirjarA= anicchAe, paravazapaNe du:kha sahana karavuM. pIDA sahavI. (6) bAlatapa= ajJAna avasthAmAM rahI ugra tapa karavo. (7) yogakaloka abhimata evAM nirdoSa dharmAnuSThAnanuM sevana. (7) kSamA krodhAdinA prasaMgo hoya to paNa mApha karavuM, zAnti rAkhavI. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 2 adhyAya : 6-sUtra-14-15 tattvArthAdhigamasUtra (8) zauca= zarIra svaccha rAkhavuM. tathA mana pavitra rAkhavuM. saMtoSa rAkhavo. taduparAMta-dharmarAga, tapanuM sevana, mAMdAnI mAvajata, deva-gurunI bhakti ane mAtA-pitAdi vaDIlonI sevAcAkarIthI paNa sAtAvedanIya karma baMdhAya che. 6-13. vatni-zruta-saphathavAvavAno rananodaca 6-14 kevali-zruta-saMgha-dharmadevAvarNavAdo darzanamohasya 6-14 kevali-zruta-saMgha-dharma-deva-avarNavAdaH darzanamohasya 6-14 sUtrArtha : kevalajJAnI, zrutajJAna, caturvidha saMgha, jainadharma, vaimAnikAdi devonI niMdA-TIkA e darzanamohanIyanA baMdhahetu che. 6-14. bhAvArtha- kevalajJAnI bhagavaMto, zrutajJAna, sAdhu-sAdhvI Adi caturvidha saMgha, jinezvara bhagavantono dharma, vaimAnikAdi cAra nikAyanA devo, ityAdinI niMdA kuthalI-TIkA karavI. khoTA khoTA doSo kADhavA te darzanamohanA Azrava che. 6-14. # SAt tIvrAmapariNAmazaritramodI 6-15 kaSAyodayAt tIvrAtmapariNAmazcAritramohasya 6-15 kaSAya-udayAt tIvra-AtmapariNAmaH cAritra mohasya 15 sUtrArtha : pUrvabaddha kaSAyonA udayathI AtmAno tIvra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya H 6-sUtra-16-17 183 evo je kASAyika pariNAma te cAritramohanIyanA baMdhano hetu che. 6-15 bhAvArthaH- samyaktva-saMyama-tyAga Adi guNovALA mahAtmA puruSonI kaSAyapUrvaka niMdA-TIkA karavAthI, khoTA AkSepo karavAthI, temanI sAdhanAmAM vighno ubhAM karavAthI, svayaM pote krodha-mAna-mAyA-lobhAdi kaSAyo karavAthI ane bIjAne krodhAdi thAya tevuM bolavAthI tathA tevA prakAranA hAva-bhAva karavAthI, tathA manamAM atyaMta kaThora pariNAma lAvavAthI A jIva cAritramohanIyakarma bAMdhe che. 6-15. 6-16 bahArambha-parigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH bahAraMbha-parigrahatva ca nArakasyAyuSaH bahu-AraMbha-parigrahatva ca nArakasya AyuSaH 6-16 6-16 sUtrArtha : ghaNA AraMbha-samAraMbha ane atizaya parigrahapaNuM A baMnne narakanA AyuSyanA baMdhahetu che. 6-16 bhAvArtha:- ghaNA moTA AraMbha-samAraMbha eTale ke ghaNI ja hiMsA, moTAM juThANAM, moTI bhayaMkara corIo ka2vAthI tathA ghaNI ja mamatA, mUrchA-dhanasaMgraha Adi karavAthI tathA atizaya tIvra kaSAyanA udayavALA pariNAmo karavAthI A jIva narakagatinuM AyuSyakarma bAMdhe che. 6-16. mAyA tairyagyonasya 6-17 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 adhyAya : 6-sUtra-17-18-19 tattvArthAdhigamasUtra mAyA tairyagyonasya 6-17 mAyA taiyaMgyonasya 6-17 sUtrArtha : mAyA (paTa) e tiryaMcAyuSyanA baMdhano hetu che. 6-17 bhAvArtha-mAyA-kapaTa-chaLa-prapaMca-chetarapiMDI-juTha-haiyAmAM jhera ane mukhamAM madha rAkhavAthI A jIva tiryaMcAyuSya bAMdhe che. 6-17. alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya 18 alpAraMbhaparigrahavaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya 18 alpa-AraMbha-parigrahatva svabhAvamArdava-ArjavaM ca mAnuSasya 6-18 sUtrArtha : alpa AraMbha, alpa parigraha, svabhAvanI mArdavatA (namratA) ane ArjavatA (saraLatA) e manuSpAyuSyanA baMdhahetu che. 6-18 - bhAvArtha-alpaAraMbha-samAraMbha karavAthI, eTale ke banI zake teTalI hiMsAmAM alpatA karavAthI tathA alpa mamatA-mUcha ane dhanasaMgraha karavAthI, svabhAve namratA, komaLatA ane saraLatA rAkhavAthI A jIva manuSyanuM AyuSya bAMdhe che. 6-18. niHzatra-vrataviM ca sarvekSA 6-19 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-19-20 niHzIlavratatva ca sarveSAm 6-19 niHzIla-vratadvaM ca sarveSAm 6-19 sUtrArtha : niHzIlatA (vAsanAnI adhikatA) ane vratarahitatA (avirati) e sarve (traNe) AyuSyanA baMdhahetu che. 6-19 185 bhAvArtha:- zIyala vinAnuM ane vrato vinAnuM jIvana naraka-tiryaMca ane manuSya ema traNe prakAranA AyuSyanA baMdhanuM kAraNa bane che. kAraNa ke vAsanA ane avirati A banne duSTa pariNAmo che. te vadhAremAM vadhAre hoya to narakanA AyuSyanA baMdhanuM kAraNa bane che ane tenAthI ochI-ochI hoya to tiryaMca tathA manuSyanA AyuSyanA baMdhanuM kAraNa bane che. A pramANe vAsanAnI paravazatA ane avirata bhAvanI vRtti A narakAdi traNe AyuSyonA baMdhanuM kAraNa bane che. 6-19. sarAgasaMyama-saMyamAsaMyamAkAmanirjarA- bAlatapAMsi daivasya sarAgasaMyama-saMyamAsaMyamAkAmanirjarA-bAlatapAMsi daivasya sarAgasaMyama-saMyamAsaMyama-akAma nirjarA-bAlatapAMsi daivasya 6-20 sUtrArtha : sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, akAmanirjarA ane bAlatapa A cAra devAyuSyanA baMdhahetu che. 6-20 bhAvArtha:- deva-guru ane dharma uparanA rAgavALuM saMyama, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 6-sUtra-21 tattvArthAdhigamasUtra dezaviratisaMyama, anicchAe karAtI nirjarA, ane ajJAnatapa, A cAre devabhavanA AyuSyabaMdhanAM kAraNo che. 186 (1) sarAgasaMyama=deva-guru-dharma uparanA atizaya rAgapUrvakano tathA cAritra ane cAritravAnuM mahAtmA uparanA rAgavALo saMyama. (2) dezaviratisaMyama=zrAvakapaNuM. alpa virati ane alpa avirati. AMzika virativALuM saMyama. (3) akAmanirjarA=potAnI icchA vinA bIjAnA paravazapaNe duHkha sahana karI nirjarA karavI te. saMsAranA sukhonI lAlasAthI tathA anyanA dabANathI dharmanAM kAryo karavAM te. (4) bAlatapa=mithyAtva avasthAmAM karAto tapa, saMsArasukhanI icchAvALo tapa. agnizarmAnI jema kaSAyapUrvaka karAto tapa, rIsa ane rAgathI karAto tapa. ahIM sarAgasaMyama ane saMyamAsaMyama e jyotiSThadeva ane vaimAnikadevanA AyuSyanA baMdhanAM kAraNo che. ane akAmanirjarA tathA bAlatapa e bhavanapati ane vyaMtara devanA AyuSyanA baMdhanAM kAraNo che. 6-20. 6-21 yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH yogavakratA visaMvAdanuM cAzubhasya nAmnaH yogavakratA visaMvAdanaM ca azubhasya nAmnaH 6-21 6-21 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ** tattvArthAdhigamasUtra adhyAya - 6-sUtra-22 187 sUtrArtha : yogonI vakratA ane visaMvAdana e azubhanAmakarmanA baMdhahetu che. 6-21 bhAvArtha - mana-vacana ane kAyAnA yogonI je vakratAkuTilatA-aMdara hoya judA bhAva, ane bahAra dekhADavA judA bhAva te vakratA, tathA visaMvAdana eTale svIkAra karelA niyamomAM kAlAntare marajI mujaba pheraphAro karavA, icchA mujaba chUTa laI levI, te banne azubhanAmakarma baMdhAve che. vyaMga vacano, meNAM, ToNAM, tathA kaTAkSa vacano bolavAM te, tathA vinayaratnanI jema pApa kAryo karavA mATe dharmanAM kAryono Azraya levo te badhI yoga vakratA jANavI tathA pUrvApara virUddha vacana ane pUrvApara virUddha vartana te visaMvAdana kahevAya che. 6-21. viparIta zamI 6-22 taviparIta zubhasya 6-22 taviparIta zubhasya 6-22 sUtrArtha : tenAthI viparIta eTale yogonI avakratA ane avisaMvAdana e zubhanAmakarmanA baMdhahetu che. 6-22 bhAvArtha- uparokta hakIkatathI sarvathA viparIta evuM je jIvana te zubhanAmakarmanA Azrava che. eTale mana-vacana ane kAyAnI sAcI pravRtti, jayAM banAvaTa nathI, tathA lIdhelA niyamomAM icchAmujaba pheraphAro jyAM nathI eTale ke Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 adhyAya : 6-sUtra-23 tattvArthAdhigamasUtra yogonI avakratA ane avisaMvAdana te zubhanAmakarmanA Azravo che. 6-22. darzanavizuddhivinayasaMpannatA zIlavateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAga-tapasI saMghasAdhusamAdhivaiyAvRtya-karaNamarhadAcArya-bahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArga-prabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya 6-23 darzanavizuddhirvinayasaMpannatA zIlavratadhvanaticArobhIrNa jJAnopayogasaMvegau, zaktitatyAga-tapasI saMgha-sAdhu samAdhi-vaiyAvRnyakaraNamaIdAcAryabahuzrutapravacanabhakti rAvazyakApariyANi maMgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamititIrthakRttvasya 6-23 darzanavizuddhi, vinayasaMpannatA, zIlavrateSa anaticAra, abhIrNa jJAnopayogasaMvegau, zaktitaH tyAgatapasI, saMghasAdhu-samAdhi-vaiyAvRtya-karaNam, ahaMdAcArya-bahuzrutapravacanabhakti, Avazyaka-aparihANika, mArga-prabhAvanA, pravacanavatsalatvam iti tIrthakaqsya ( 6-23 sUtrArtha : 1 darzanazuddhi, 2 vinayasaMpannatA, 3 zIla-vratomAM niraticAratA, 4 niraMtara jJAnopayogalInatA, 5 niraMtara saMvega pariNAma, 6 yathAzakita tyAga, 7 yathAzakti tapa, 8 saMgha-sAdhune samAdhi, 9 saMgha-sAdhunI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-23 189 vaiyAvacca, 10 arihaMta prabhunI bhakti, 11 AcAryanI bhakti, 12 bahuzrutanI bhakti, 13 pravacana bhakti, 14 AvazyakAnuSThAnano atyAga, 15 muktimArganI prabhAvanA ane 16. pravacana pratyenI vAtsalyatA, A soLa tIrthakaranAmakarmanAM baMdhahetuo che. 6-23 bhAvArtha- nIcenAM 16 kAraNothI A jIva tIrthaMkara nAmakarma bAMdhe che. (1) darzanavizuddhika zaMkA-kAMkSA Adi aticAro vinAnuM nirmaLa samyakatva. jinezvara paramAtmAnA dharma upara atyanta nirmaLa ane daDha zraddhA-vizvAsa, tathA AtmA ane dehanA bhedajJAnanI parAkASTA. (2) vinayasaMpannatA= jJAnI, upakArI, vaDIlo, cAritravAnuM munio tathA darzanAdinAM sAdhano pratye ghaNo ja vinaya. hRdayanA bhaktibhAva pUrvaka vinamravRtti. (3) zIlavratomAM anaticAra= zIyaLamAM ane zrAvakanAM 12 tathA sAdhunAM 5 vrato pALavAmAM pramAda-rahitatA. (4) satata jJAnopayoga= niraMtara jJAna-dhyAna-svAdhyAyamAM otaprotatA. (5) satata saMvegapariNAma= saMsAranAM sukhone ja mahAbaMdhana samajI tenA tyAgapUrvaka niraMtara mokSanI ja mAtrA abhilASA. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 ---- - ----- adhyAya : 6-sUtra-23 tattvArthAdhigamasUtra (6) zaktitaH tyAga= nyAyapUrvaka meLavelA dhanathI vastra pAtrAdinuM dAna karavuM. yathAzakti bhogono tyAga. (7) zaktitaH tapa= zarIra ane mananI zakti pramANe vairAgyabhAva sAcavavApUrvaka tapazcaryA karavI. (8) saMgha-sAdhu-samAdhi= caturvidha saMgha (samAja) tathA sAdhu saMtomAM zAnti rahe tevuM vartana karavuM. nirupadravatA karavI. (9) saMgha-sAdhu-veyAvacca= caturvidha saMgha (samAja) tathA - sAdhusaMtonI sevAbhakti karavI. vaiyAvacca karavI. (10) arihaMtabhakti= tIrthaMkara paramAtmAnI pUjA-bhakti-sevA karavI. temanI AjJAne anusaravuM. (11) AcAryabhakti= paMcAcArAdine pALanArA AcAryonI sevA-bhakti karavI. tathA temanI AjJAne anusaravuM. (12) bahuzrutabhakita= ghaNAM zAstro bhaNelA anubhavI mahAtmAonI tathA zAstronI sevA-bhakti karavI. (13) pravacanabhakti= Agama zAstro bhaNavA-bhaNAvavA lakhavAM-lakhAvavAM-prabhAvanA karavI. vAcanA ApavI. (14) AvazyakAparihANi= sAmAyikAdi cha Avazyakone sadA AcaravAM. temAM hAni na karavI. (15) mokSamArgaprabhAvanA bIjA jIvo ratnatrayI pAme tevuM vartana karavuM. anya jIvone mokSamArga samajAvavo. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-24 191 (16) pravacanavAtsalya=jinezvaranI vANI upara anahada prema rAkhavo. ane prema vadhe tevAM kAryo karavAM. tathA anyajIvone paNa zAsanano prema vadhe tevA vyavahAro karavA. uparokta 16 prakAranA uttama AcaraNathI A AtmA tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che. 6-23. parAtmaniMdAprazaMsesadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya parAtmaniMdAprazaMsesadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya para-Atma-niMdA-prazaMsesad-asadguNaAcchAdana-udbhAvane ca nIcairgotrasya 6-24 sUtrArtha : pArakAnI niMdA, potAnI prazaMsA, paranA chatA guNo DhAMkavA, potAnA achatA guNo gAvA, A sarve nIcagotranA baMdhahetu che. 6-24 bhAvArtha:- nIcenAM 4 kAraNothI A jIva nIcagotrakarma bAMdhe che. (1) parinaMdA= pArakAnI niMdA-kuthalI-TIkA-tiraskAraapamAna karavAthI. ane pArakAnAM kAryone vakhoDavAthI. (2) AtmaprazaMsA= potAnI prazaMsA-vakhANa-moTAi-ADaMbara karavAthI. ane baDAi mAravAthI. 6-24 6-24 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 adhyAya : 6-sUtra-25 tattvArthAdhigamasUtra (3) sadguNAcchAdana= bIjAnA chatA guNone DhAMkavAchupAvavAthI. ane moTA guNo nAnA karI dekhADavAthI. (4) asadguNoAvana= potAnAmAM je guNo na hoya tene paNa che ema gAvAthI. tathA nAnA guNo hoya tene merU jevaDA karIne gAvAthI. bIjAnA nAnA doSane moTo karavo ane moTo guNa nAno karavo. potAno nAno guNa moTo karavo ane moTo doSa nAno karavo. tathA potAnA chatA doSane DhAMkavA ane bIjAnA achatA doSo gAvA. Ama karavAthI paNa A jIva nIcagotra karma bAMdha che. 6-24. 6-25 tadviparyayo nIcairvRttyanutsekau cottarasya tadviparyayo nIcaivruttvanunsekau cottarasya tad viparyayaH nIceH vRtti-anunsekau ca uttarasya 6-25 6-25 bhAvArtha:- tenAthI viparIta eTale paraprazaMsA, AtmaniMdA, potAnA chatA guNo DhAMkavA, ane paranA achatA guNo gAvA, tathA namra-svabhAva ane nirabhimAnatA e sarve uccagotranA baMdhahetu che. 6-25. bhAvArtha:- uparokta hakIkatathI je viparIta AcaraNa che te uccagotrakarma baMdhAve che. (1) para prazaMsA, (2) AtmaniMdA, (3) potAnA guNonuM AcchAdana, (4) ane bIjAnA guNonuM Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 6-sUtra-26 193 ulkAvana, tathA bIjAnA moTA doSane nAno karavo, bIjAno nAno guNa moTo karavo, potAno nAno doSa moTo karavo ane moTo guNa nAno karavo, ItyAdithI A jIva uccagotrakarma bAMdhe che. tathA namrasvabhAva ane nirabhimAnatAthI paNa A jIva uccagotrakarma bAMdhe che. 6-25. vinara mantaraya 6-26 vinakaraNamajorAyasya 6-26 vinakaraNamajorAyasya 6-26 sUtrArtha : anyane dAnAdi kAryo karatAM rokavA te aMtarAya karmanA baMdhahetu che. 6-ra6 bhAvArtha- bIjA AtmAo dAna ApatA hoya, athavA teone lAbha maLato hoya, teo koIpaNa vastuno bhoga-upabhoga karatA hoya, temAM vighna karavAthI A jIva aMtarAyakarma bAMdhe che. bIjAne AhAra-pANI Adino viraha karavAthI, zarIre durbaLa banAvavAthI vIryAntarAyakarma baMdhAya che. tathA potAnI zarIranI zakti hovA chatAM dharmakAryamAM e zakti na vAparavAthI paNa aMtarAyakarma baMdhAya che. 6-26, chaThTho adhyAya samApta -- So Jain Elation International Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 adhyAya : 7-sUtra-1-2 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya sAtamo ) 7-1 hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam hiMsAvRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratidgatam 7-1 hiMsA-amRta-steya-abrahma-parigrahebhyaH virati vratam7-1 sUtrArtha : hiMsA, asatya, corI, maithuna ane parigrahathI aTakavuM-virAma pAmavo te vrata kahevAya che. 7-1 bhAvArtha- (1) hiMsAthI, (ra) amRta (asatya)thI, (ra) steya (corI)thI, (4) abrahma(maithuna)thI, ane (5) parigraha (mUcha-mamatA)thI aTakavuM. virAma pAmavo tene vrata kahevAya che. A pramANe hiMsAthI aTakavuM te prANAtipAtaviramaNa, amRtathI aTakavuM te mRSAvAdaviramaNa, corIthI aTakavuM te adattAdAnaviramaNa, maithunathI aTakavuM te maithunaviramaNa, ane parigrahathI aTakavuM te parigrahaviramaNa ema kula pAMcavato che. jainazAsanamAM A pAMca vrato Azravane rokanArAM kahyAM che. 7-1. dezasarvato'NumahatI 7-2 dezasarvataNamahatI 7-2 dezasarvato aNu-mahatI 7-2 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-3 195 sUtrArtha : dezathI ane sarvathI virati te anukrame aNuvrata ane mahAvrata kahevAya che. 7-2 A hiMsAdi pAMce pApothI aTakavAnuM kArya be prakAre hoya che. (1) eka dezathI-aMzathI te aNuvrata kahevAya che. ane (2) bIjuM sarvathA aTakavuM te mahAvrata kahevAya che. eTale aNuvrata ane mahAvrata ema vratanA be prakAra che. 7-2. aNuvratadhArI jIvone zrAvaka ane zrAvikA kahevAya che. tathA mahAvratadhArI jIvone sAdhu ane sAdhvIjI kahevAya che. AvA vratadhArI samyagdaSTi jIvone ja caturvidha saMgha kahevAya che. tatsthairyArthaM bhAvanAH paJca paJca tasmairyArtha bhAvanA; paMca paMca tasmaiyArtha bhAvanAH paMca paMca 9-3 7-3 7-3 sUtrArtha : te vratonI sthiratA mATe pAMca pAMca bhAvanAo bhAvavA jevI che. 7-3 bhAvArtha:- te pAMce aNuvrato ane mahAvratomAM sthira thavA mATe dareka vratonI pAMca pAMca ema kula-25 bhAvanAo haMmezAM bhAvavI joie. A bhAvanAo bhAvavAthI jIva vratomAM sthira ane vadhAre sthira thAya che. vratonA nirdoSa pAlana mATe pacIsa bhAvanAo haMmezAM bhAvavI Avazyaka che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 adhyAya : 7-sUtra-3 tattvArthAdhigamasUtra potAne ane parane du:kha athavA kleza na thAya te pramANe jayaNApUrvaka cAlavuM te iyAsamiti 1, manane mAThA vicArothI rokIne zubhavicAramAM joDavuM te manogupti 2, doSo na lAge te rIte jarUriyAtavALI vastuo zodhavI, levI ane vAparavI te eSaNAsamiti 3, jarUriyAtavALI vastuone letAM mukta bhUmi AdinuM avalokana ane pramArjana Adi karavuM te AdAnabhaMDamattanikSepaNAsamiti 4, AhAra pANInI vastune barAbara joI tapAsIne ja levI ane pachI paNa pUrepUrI cakAsIne ja vAparavI te Alokitapanabhojana pa. A pahelA vratanI pAMca bhAvanA che. vicAra karIne ucita, parimita ane Avazyaka hoya teTaluM ja bolavuM te anuvAcibhASaNa 1, Aveza-gusso tyajIne bolavuM te krodhapratyAkhyAna ra, Asakti-mUcha tyajIne bolavuM te lobhapratyAkhyAna 3, bhaya-DarapoktA tyajIne bolavuM te bhayapratyAkhyAna 4, hAMsI-Thako-mazkarI tyajIne bolavuM te hAsyapratyAkhyAna 5, A bIjA vratanI pAMca bhAvanA che. vicArI karIne jarUriyAta pramANe vinayapUrvaka sthAnanI mAMgaNI karavI te anuvAciavagrahayAcana 1, rahevA mATenuM sthAna mAgeluM hovA chatAM vadhAre samaya mATe jarUriyAta hoya to vAraMvAra mAgavuM te abhiSNaavagrahayAcana 2, sthAnanuM parimANa dhAravuM te avagrahAladhAraNa 3, samAna dharmavALAe prathama je sthAna mAgI lIdhuM hoya, ane tenI ApaNane AvazyaktA hoya to te sthAna te sAdharmika pAsethI ApaNe Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-3 197 mAgavuM te samAnasAdharmika avagrahayAcana 4, vidhipUrvaka gurunI AjJAnusAra AhAra-pANI lAvI, teone dekhADIne teonI AjJA pramANe upayoga karavo te anujJApita pAna bhojana 5, A trIjAvratanI pAMca bhAvanA jANavI. vijAtIya vyakti vaDe sevAyelAM tathA pazu ane napuMsaka vaDe sevAyelAM Asana-zayana ane vasatino tyAga karavo te strIpazu paMDakasevita zayanAsanavarjana 1, kAmavAsanA vardhaka vArtAo na karavI te rAgayuktastrI-kathAvarjana 2, vijAtIya vyaktinAM kAma-vAsanA uttejaka aMgo na jovAM te manoharendriyAlokavarjana 3, bhUtakALamAM bhogavelA bhogo pharIthI yAda na karavA te pUrvaratikrIDAsmaraNavarjana 4, kAmavAsanAvardhaka ane vikAra uttejaka evI khANI-pINIno tyAga karavo te praNitarasabhojana varjana 5, A pAMca cothAvratanI bhAvanA jANavI. iSTAniSTa evA rUpa-rasa-gaMdha-sparza ane zabdonI prApti thAya to paNa harSa-zoka, prIti-aprIti, tathA AnaMda ane gusso na karavo te manojJAmanojJarUpa samabhAva 1, ityAdi kramaza: rUpanA sthAne rasAdinA nAmavALI pAMca bhAvanA pAMcamAM vratanI jANavI. jema ke manojJAmanojJa rasa samabhAva vigere. uparokta rapa bhAvanAo bhAvavAthI hiMsA Adi pApothI mana virAma pAme che. ane vatAmAM A AtmA vadhArene Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 adhyAya : 7-sUtra-4-5 tattvArthAdhigamasUtra vadhAre sthira thAya che. vrata pAlanamAM AtmAnI sthiratA vadhe teTalA mATe A bhAvanAo bhAvavI atyaMta jarUrI che. 7-3. hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam 7-4 hiMsAdiddhihAmutra cApAyAvadyadarzanam 7-4 hiMsAdiSu iha amutra ca apAya-avadyadarzanam 7-4 daravameva vA 7-5 duHkhameva vA 7-5 duHkham eva vA 7-5 sUtrArtha H hiMsA Adi pAMce pApomAM vartavAthI A bhava ane parabhavamAM pIDAnI paraMparA, ane kaDavAM phaLonI prAptinuM darzana karavuM. hiMsAdi pApomAM pariNAme duHkha ja Ave che. -ema vicAravuM. 7-4 7-5 bhAvArtha- hiMsA Adi pAMca prakAranA pApomAM vartavAthI A lokamAM duHkhonI (anarthonI) paraMparA vadhe che ane parabhavamAM kaDavA vipAko bhogavavA paDe che. ema vicAravuM. athavA A mahAvrata-aNuvrata na pALavAthI ane hiMsAdimAM racyA-pacyA rahevAthI A bhavamAM tathA parabhavamAM * duHkha ja duHkha hoya che. ema vicAravuM. hiMsA, juTha, corI, vyabhicAra ane parigraha A pAMce Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-6 199 pApo AcaravAmAM A bhavamAM daMDa, sajA, kArAvAsa, lokaniMdA, pratiSThAtAni ityAdi apAyo (duHkho) ja che. evuM dekhavAthI, jANavAthI, ciMtavavAthI, AvA apAya darzanathI A jIva hiMsAdi pApothI virAma pAme, tathA parabhavamAM naraka-nigodanA bhavAnI prAptijanaka (avadya) pApa ja baMdhAya Ama vicAravAthI paNa jIva AvA pApothI virAma pAme. A pramANe hiMsA-juTha Adi pApanAM kAryomAM pravRtti karavAthI A bhavamAM ane parabhavamAM duHkha ja Ave che ema vicAravuM. tevI vicAraNAothI A jIva vratomAM vadhAre sthira thAya che. 7-4,5. maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyasthyAni sattva-guNAdhika-klizyamAnAvineyeSu 7-6 maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyayyAni sattva-guNAdhika-philazyamAnAvineyeSa maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyayyAni sattva-guNa-adhika-kilazyamAna-avineyeSu 7-6 sUtrArtha : sarva jIvo upara maitrI, guNAdhika upara pramoda, pIDita jIvo upara karuNA ane avinIta (pApI) jIvo upara madhyasthatA AvA prakAranI cAra bhAvanA bhAvavI joIe. 7-6 bhAvArtha- sarve jIvonI sAthe maitrI, guNAdhika upara Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 adhyAya : 7-sUtra-7 tatvArthAdhigamasUtra pramoda, philazyamAna jIvo upara karuNA, ane avinIta jIvo upara mAdhyazmabhAvanA bhAvavI. eTale ke sarve jIvo upara mitratA rAkhavI, koI paNa jIva upara vaira-dveSabhAva na rAkhavo. ApaNAthI je je guNAdhika hoya, vaDIla hoya, upakArI hoya tenA upara pramodabhAva-harSa rAkhavo, du:khI jIvo upara karuNA dayA lAgaNI karavI. ane pApI jIvo upara madhyasthatAudAsInatA rAkhavI. kAraNa ke pApI jIvo upara krodha, Aveza, tiraskAra ke niMdA karavAthI te jIvo kaMI pApa choDI devAnA nathI. ane ApaNA jIvane nirarthaka saMkleza mAtra ja thAya che. mATe madhyasthatA rAkhavI e ja upakAraka che. A cAre bhAvanAo paNa grahaNa karelA vratone TakAvavAnA zreSTha upAyo ja che. 7-6. jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham 7-7 jagatkAyasvabhAva ca saMvegavairAgyArtham 7-7 jagatkAyasvabhAva ca saMvega-vairAgyArtham 7-7 sUtrArtha : saMvega ane vairAgya mATe jagatano svabhAva ane kAyAno svabhAva vicAravo. 7-7 bhAvArthaAtmAmAM saMvega (mokSanI abhilASA)nA pariNAma tathA vairAgyanA pariNAma vRddhi pAme eTalA mATe jagano svabhAva ane kAyAno svabhAva haMmezAM vicAravo. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAthadhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-8 201 janma te avazya kare ja che. saMyoga hoya tyAM avazya kALAntare viyoga thAya ja che. je uge che te Athame ja che. je caDhe che. te lagabhaga paDe ja che. evI rIte sukha-du:kha, caMDatIpaDatI thavI e A saMsArano sahaja svabhAva ja che. emAM kaMI Azcarya pAmavA jevuM nathI. A pramANe jagasvabhAva vicAravo, jethI harSa-zoka ane rAga-dveSa na thAya. tathA zarIranA pratyeka chidromAMthI azuci ja bahAra Ave che. game tevuM zaNagAreluM zarIra paNa maLa-mUtrathI bharelo kothaLo ja che. jenA sparzamAtrathI paNa sugaMdhI vastu (vastrAdi) durgadhavALAM bane che. khAvA lAyaka modakAdi paNa suga caDe tevA thai jAya che. Avo zarIrasvabhAva che. mATe te AtmA! tuM emAM moha na kara. AvuM pratidina vicAravuM ke jethI saMvega ane vairAgyanI vRddhi thAya. A paNa vratonI sthiratAnA uttama upAyo ja che. 7-7. pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA 7-8 pramattayogAt prANavyaparopaNe hiMsA 7-8 pramattayogAt prANa-vyaparopaNe hiMsA 7-8 sUtrArtha pramAdayogathI prANono vadha karavo te hiMsA. 7-8 bhAvArtha- pramAdanA kAraNe bIjA AtmAnA prANono viyoga karavo (karAvavo) te hiMsA kahevAya che. jIvonI rakSAno pariNAma na rAkhIe ane prANono vinAza karIe to hiMsA kahevAya che. manathI hiMsA, vacanathI hiMsA tathA kAyAthI hiMsA, dravya-hiMsA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 adhyAya : 7-sUtra-9-10 tattvArthAdhigamasUtra ane bhAvahiMsA ema hiMsAnA aneka prakAro zAstrAntarathI jANavA, baMgavacana, kaTAkSa vacana, meNAM, ToNAM koinuM paNa mana dubhAvavuM. vagere paNa hiMsAnA ja prakAro jANavA. 7-8. asadabhidhAnamanRtam 7-8 asadabhidhAnamanRtam 7 -9 asadabhidhAnamanRtam 7-9 sUtrArtha : jUThuM bolavuM te amRta. 7-9 bhAvArtha- juThuM bolavuM. khoTA AkSepa karavA, doSAropaNa karavuM te amRta che. khoTI vakIlAta karavI. koIpaNa vyaktino khoTo pakSa levo. koInA upara AkSepa karavo. kalaMka ApavAM. khoTI vAtane mArI macaDIne sAcI karavI te badhu amRta samajavuM. 7-9, mattAvAne taiyam 7-10 adattAdAna stayam 7-10 adatta-AdAna stayam 7-10 sUtrArtha : na ApeluM levuM te teya. 7-10 bhAvArtha- koinuM paNa na ApeluM levuM te corI kahevAya che. je vastu je mAlIkanI hoya tenI rajA vinA te vastu levI. mAlika na hoya to paNa pArakI vastu uThAvavI joie nahIM ane jo uThAvIe to te corI arthAt teya kahevAya che. 7-10. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-11-12 203 maithunamabrahma 7-11 maithunamabrahma 7-11 maithuna abrahma 7-11 sUtrArtha : mithunanI (yugalanI) je sAMsArika kriyA te maithuna. 7-11 bhAvArtha- strI-puruSanuM je joDakuM te mithuna kahevAya che. te bannenI je sAMsArika kriyA te maithuna, maithunane abrahma kahevAya che. evI ja rIte AliMgana, kAmavardhaka isArA, kAmottejaka vAkyo tathA vAsanA vardhaka citradarzana vagere paNa maithunanuM kAraNa hovAthI maithuna kahevAya che. 7-11. mUccha pariprada: 7-12 mUccha parigrahaH 7-12 mUccha parigrahaH 7-12 sUtrArtha mUccha-mamatA te parigraha kahevAya che. 7-12 bhAvArtha:- mUcha-mamatA-vAcchA, spRhA-jhaMkhanAAsakti-A mAruM che. mAruM che evo je pariNAma te mUI kahevAya che. vastunA saMgrahane jema parigraha kahevAya che tema vastuo vinA tenI mamatAne paNa parigraha kahevAya che. nizcayanayathI to vastuo hoya ke na hoya. paraMtu te vastuonI mamatA e ja parigraha che. tethI ja bhikhArI loko vastu Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 adhyAya : 7-sUtra-13-14 tattvArthAdhigamasUtra vinAnA hovA chatAM paNa saparigrahI che. ane tIrthakara paramAtmAo 34 atizayonI samRddhivALA hovA chatAM paNa aparigrahI che. paraMtu vyavahAranayathI vibhUti (saMpatti) e mamatAnuM kAraNa hovAthI saMpattine parigraha kahevAya che. saMpattivALo saparigrahI ane saMpatti vinAno aparigrahI kahevAya che. 7-12. niHzanyo vratI 7-13 niHzalyo vratI 7-13 niHzalyaH vratI 7-13 sUtrArtha : mAyAdi zalya vinAno vratadhArI te ja sAco vratI che. 7-13 bhAvArtha:- jenA jIvanamAM zalya nathI, kapaTa nathI, mAyA nathI ane hiMsAviramaNa Adi vrato che. te ja AtmA sAco vratI che. zalya traNa prakAranAM che. (1) mAyAzalya, (2) niyANA zalya, (3) mithyAtvazalya. juTha, kapaTa e mAyAzalya, dharmanA badalAmAM saMsAra sukhanI mAgaNI karavI te niyANA zalya, ane dharma pratyenI aruci ane adharma pratyenI ruci te mithyAtvazalya kahevAya che. zalya hoya to vrata e (phaLadAyaka na hovAthI) vrata kahevAtuM nathI. 7-13. agAryaNagArazca 7-14 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-14-15 205 agAryaNagArazca 7-14 agArI-aNagAraH ca 7-14 - sUtrArtha : agArI ane aNagAra ema be prakAranA vratI che. 7-14 bhAvArtha - vratavALA AtmAo be prakAranA hoya che. (1) agArI ane (2) aNagAra, ahIM agAra zabdano artha ghara thAya che. eTale gharavALA, aNuvratavALA te agArI, ane ghara vinAnA mahAvratavALA je munio te aNagAra kahevAya che. mArA zabdathI manubarthamAM rUnuM pratyaya lAgavAthI mArI zabda bane che. ane maUTIFra zabdamAM te ja manuba pratyayano artha badvIhisamAsathI AvI jAya che. mATe rU pratyaya lAgato nyI. nAti mAM thI sa: maUTI: 7-14. vrattoDanAra 7-15 aNuvratogArI 7-15 aNuvrata: agArI 7-15 sUtrArtha aNuvratadhArI jIvo agArI kahevAya che. 7-15 bhAvArtha - aNuvratavALA zrAvaka-zrAvikA ke jeo gharavALA che teo agArI kahevAya che. temane pAMca aNuvrata uparAMta 3 guNavrata tathA 4 zikSAvrata ema 7 vrata bIjAM paNa hoya che. zrAvaka-zrAvikAnA mUlaguNabhUta pAMca aNuvratone je guNa kare, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 adhyAya : 7-sUtra-16 tattvArthAdhigamasUtra lAbha kare, phAyado kare te guNavrata, ane sAdhunA jIvana jevI zikSA-zikSaNa-anukaraNa jemAM maLe te zikSAvrata. A 3+4=7 vrato pAMca aNuvratanI puSTi karanArAM che. rakSA karanArAM che. vRddhi karanArAM che. tethI pAMca aNuvrata e dhAnyanI jema mUDIrUpa che. ane A 7 vrato tenI rakSArUpa kAMTAnI vADa tulya che. mAre eTale ghara, murati ya=ghara che jene te. Avo bhAva hovAthI manubarthamAM rUnuM pratyaya thavAthI sArI zabda bane che. ane "nati magaramacchaahIM bahuvati samAsa banavAthI ja matubartha AvI ja jAya che. tethI rUna pratyaya lAgato nathI. mATe maUTIR zabda bane che. mArI zabda banato nathI. 7-15. digdeshaanrthdnnddvirti-saamaayik-paussdhopvaasopbhogpariparimA tithivimA dvatisaMpanna 7-16 dizAnarthadaMDavirati-sAmAyika-pauSadhopavAsopabhoga paribhogaparimANatithisaMvibhAgavratasaMpannazca 7-16 digdaza-anarthadaMDavirati-sAmAyika-pauSadhopavAsaupabhoga-paribhoga-parimANa-atithisaMvibhAgavratasaMpannaH ca 7-16 sUtrArtha : 1 dizAnI virati, ra dezanI virati, 3 anarthadaMDanI virati, 4 sAmAyika, 5 pauSadhopavAsa, 6 upabhoga paribhoga parimANa ane 7 atithisaMbhiAga vrata. ema bIjAM sAta vratothI yukta agArI jIva hoya che. 7-16 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-16 207 bhAvArtha- pAMca aNuvrato uparAMta te aNuvratonI rakSA karanArAM nIce mujaba zrAvakanAM bIjAM 7 vrato paNa che. (1) divirati=jIvana paryaMta cAre dizA-vidizAmAM tathA upara-nIce ema dase dizAomAM javA-AvavAnI karela maryAdAthI vadhAre dUra javuM AvavuM nahIM. AvA prakArano dizAomAM javA-AvavAnA pramANano niyama karavo te. (2) dezaviratika(dezAvakAzika) te te dizAmAM paNa atyaMta saMkSepa karavo, dhArelI dizAnA mApathI bahAra vastu lAvavI-mokalavI nahIM. dhArelI dizAthI bahAranI dizAmAM rahelI koIpaNa sajIva-nirjIva vastuno vyavahAra na karavo te. (3) anarthadaMDavirati= jarUrIyAta vinAnAM pApothI aTakavuM, bInajarUrI nirarthaka pAponuM AcaraNa na karavuM te. (4) sAmAyikavrata= samatAbhAvanI prApti. kaSAyono tyAga te sAmAyika-varSamAM amuka sAmAyika avazya karavAM. (5) pauSadhopavAsavrata= eka divasa paNa gharanA sarva vyavasAyo tyajIne tyAgI banI sAdhu jevuM jIvana jIvavuM te pauSadha, temAM upavAsa karavo. te pauSadhopavAsa, varSamAM amuka pauSadha to avazya karavA ja evo niyama karavo te. (6) upabhoga-paribhoga parimANavrata= ekavAra vaparAya tevI vastuo te upabhoga ane vAraMvAra vaparAya evI Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 adhyAya : 7-sUtra-16 tattvArthAdhigamasUtra vastuo te paribhoga, jIvana paryanta amuka-amuka saMkhyAmAM ja vastuono upabhoga-paribhoga karavo tenAthI vadhAre vastuono upabhoga paribhoga na karavAno je niyama te. (7) atithisaMvibhAga vrata-pauSadha karavA pUrvaka upavAsa karIne pAraNAmAM sAdhu mahAtmAnI athavA viziSTa atithinI bhakti karIne pachI ja jamavuM te atithisaMvibhAga vrata. (saMvibhAga=bhakti). je vastuthI atithinI bhakti thaI hoya te ja vastuno upayoga karavo. paraMtu je vastuthI atithinI bhaktino lAbha na maLyo hoya, te vastuno vyavahAra na karavo te. ahIM dezAvakAzikamAM vartamAnakALe 810 sAmAyika karavAno vyavahAra che. paraMtu paramArthathI lIdhelA niyamono atizaya saMkSepa karI atizaya tyAgI thaI sAdhu jevuM jIvana jIvavuM te dezAvakAzika che. A ja adhyAyanA ra6mA sUtramAM kahelA AnayanaprayogAdi aticAro jotAM A vAta samajAya tevI che. A atizaya saMkSepavALA dizAnA niyamane pALavA mATe arthAt A niyamane sAcavavA mATe vartamAna kALe vyavahArathI vADanI jema 8/10 sAmAyikanuM AcaraNa karAya che. A pramANe zrAvakanAM kula 5+7=12 vrato che. 7-16. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-17-18 209 mArAnti aMkleranAM noSitA 7-17 mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA 7-17 mAraNa-antikI saMlekhanAM joSitA 7-17 sUtrArtha : maraNanA akAle agArIe ane aNagAre saMlekhanA karavI joIe. (eTale ke vratomAMnI) chuTono saMkSepa karavo athavA anazana karavuM te. 7-17 bhAvArtha- sAdhue athavA gRhastha maraNa najIka Ave tyAre banI zake tyAM sudhI avazya anazana karavuM. IcchApUrvaka AhArano tyAga karIne zarIrane vosirAvavuM te anazana kahevAya che. anazana e ja saMlekhanA kahevAya che. athavA icchAone rokavI te saMkhanA-A bhava ane parabhavanA sukhanI IcchAo rokavI. icchAone TUMkAvavAthI rAga-dveSa ane kleza ochA thAya che. Arta-raudradhyAna paNa hIna thAya che. mATe mRtyu najIka Ave tyAre avazya saMlekhanA karavI joie. mRtyunA aMtyakALa saMkhanAne sevanAro AtmA uttamArthano ArAdhaka bane che. 7-17. zaGkA-kAGkSA-vicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeraticArAH 7-18 zaMkA-kAMkSA-vicikitsA-anyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdaSTa raticArAH 7-18 14 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 adhyAya : 7-sUtra-18 tattvArthAdhigamasUtra zaMkA-kAMkSA-vicikitsA-anyadRSTiprazaMsAsaMtavAH samyagdaSTaH aticArA: 7-18 sUtrArtha : zaMkA, AkAMkSA, vicikitsA, anya dRSTinI prazaMsA ane anya dRSTino paricaya A samyakatvavratanA pAMca aticAro che. 7-18 bhAvArtha-have samyakatvanA tathA 12 vratonA aticAro jaNAve che :- vItarAga ane sarvajJa evA je paramAtmA te ja sAcA jinezvara prabhu che. temanAM vacano saMpUrNapaNe satya che ema je mAnavuM te samyakta. AvA samyatvavALA jIvane "samyagdaSTi"-sAcI dRSTivALo jIva kahevAya che. AvA prakAranuM muktinA bIjabhUta samyakatva pAmyA pachI nIce mujabanA pAMca doSo sevavA joie nahI, te doSI samyakatvane malIna kare che. samyakatvathI patana thavA tarapha laI jAya che. mATe aticAra kahevAya che. AvA aticAro sevavA yogya nathI. tyajavA yogya che. (1) zaMkA-jinezvara prabhunA vacanomAM zaMkA karavI te. (2) kAMkSA= camatkArAdi dekhIne bIjA dharmonI icchA karavI te. (3) vicikitsA tattvAtattvanA vicAra zUnya A paNa ThIka che ane A paNa ThIka che evA asthirabuddhi athavA sAdhusAdhvInAM malIna zarIra-vastrAdi dekhI dhRNA karavI te. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-19 211 (4) anyadRSTiprazaMsAH anyadharmIomAM kadAca koI guNa dekhAya to paNa tenI sabhA samakSa prazaMsA na karavI joie. kAraNa ke tenA khoTA matane Teko maLe. tethI prazaMsA karavI te aticAra. (5) anyadaSTisaMstava= saMstava eTale paricaya, anyadharmIono paricaya karavo, tenI sobata karavI. teonI sAthe savizeSa saMbaMdha karavo te aticAra. uparokta pAMce doSa samyakatvane kaluSita karanArA che. mATe aticAro che. tethI tene jIvanamAMthI tyajavA jevA che. 7-18. vrata-zIbheSa pa pa yathAzcamam 7-19 vrata-zIleSa paMca paMca yathAkramam 7-19 vrata-zIleSa paMca paMca yathAkramam 7-19 sUtrArtha : pAMca aNuvratomAM ane sAta zIlavratomAM anukrame pAMca pAMca aticAro che. 7-19 bhAvArtha- pAMca aNuvrato ane sAta zIlavratomAM ema kula 12 vratomAM pAMca pAMca aticAro che kula 1245060 aticAro che. pa+3+4=12 pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata ema bAre vratanA sATha aticAro anukrame A pramANe che. 7-19. For Private & PerSOI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 adhyAya : 7-sUtra-20 tattvArthAdhigamasUtra valtha-vadha-vichAtimArA pApAnirothA: 7-20 badha-vadha-chavicchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH 7-20 badha-vadha-chaviccheda-atibhArAropaNa-annapAnanirodhAH sUtrArtha : baMdha, vadha, cAmaDIno cheda, atizaya bhAranuM AropaNa ane anna-pAnano nirodha (aTakAvavuM). A pAMca sthUla prANAtipAta viramaNavratanA aticAro che. 7-20 bhAvArtha:- sthUla prANAtipAta viramaNavrata nAmanA prathama vrata (hAlatA-cAlatA niraparAdhI trasajIvonI mAre hiMsA karavI nahIM evA prathama vrata)nA 5 aticAro A pramANe che. (1) baMdha= pazuone, ane avinayavALA putra-pautra-nokarAdine doraDAthI athavA sAMkaLathI bAMdhavA, paMkhIone pAMjarAmAM pUravA, koI mANasone rUmamAM pUrI rAkhavA. ityAdi. (2) vadha= eTale pazune, paMkhIne ane avinayavALA jIvone mAra mAryo hoya, lAkaDI-cAbuka-ke patthara mAryA hoya, kadAca koI saMjogomAM mAravuM ja paDe to paNa hRdayanI aMdaranA Aveza pUrvaka na mAravuM joie, tene badale tevA AvezavALo mAra mAravo te aticAra. (3) chaviccheda= chavi eTale cAmaDI, teno cheda karavo, koI pazu-paMkhI ke mANasanA hAtha-paga-pIMchAM vagere kApavAM, kAna-nAka-viMdhavA, DAma devA, cAmaDI kheMcavI. ityAdi. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-20-21 (4) atibhAra AropaNa= baLada-pADA tathA majurAdi mANaso sAmAnyathI sukhe sukhe jeTalo bhAra uMcakI zake tema hoya, tenAthI lobhane vaza vadhAre bhAra uMcakAvavo. mANaso pAse vagara pagAre kAma levuM. ocho pagAra ApI vadhu kAma karAvavuM. (5) annapAnanirodha= nokara-cAkara-pazu-pakSI Adi ApaNA Azritone anAja-pANI na ApyuM hoya, koi ApatuM hoya tene ApaNe rokyA hoya, tene bhUkhyA rAkhI ApaNe jamavuM te annapAnanirodha aticAra. pahelA vratanA A pAMca aticAro prathamavratane doSita karanAra che. tethI sevavA joie nahIM. A aticArono tyAga karavo joie. 7-20 mithyopadeza - rahasyAbhyAkhyAna - kUTalekhakriyA - nyAsApahAra - sAkAramantrabhedAH mithyopadeza-rahasyAbhyAkhyAna-phUTalekhakriyA-nyAsApahAra-sAkAramantrabhedAH mithyA-upadeza-rahasya-abhyAkhyAna-phUTalekhakriyA-nyAsa-apahAra-sAkAra mantra bhedAH 7-21 7-21 sUtrArtha: mithyA upadeza, rahasyAbhyAkhyAna, phuTalekhakriyA, nyAsApahAra ane sAkAramaMtra bheda A pAMca sthUlamRSAvAdaviramaNa vratanA pAMca aticAro che. 7-21 7-21 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 adhyAya : 7-sUtra-22 tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha- sthUla mRSAvAda viramaNa vrata nAmanA ("moTuM juThuM bolavuM nahIM") evA zrAvakanA bIjA vratanA paNa pAMca aticAro che. (1) miththopadeza= khoTo upadeza Apavo, khoTI zikhAmaNa ApavI, khoTI salAha ApavI. (2) rahasyAbhyAkhyAna= ekAntamAM thayelI vAto jAhera karavI, mitra-mitra vacce, pati-patnI vacce, kuTuMbanI aMdara, thayelI vAto jAhera karavI. gupta vAta pragaTa karavI. (3) kUTalekhakriyA= kUDA lekha lakhavA, khoTAM kAgaLIyAM karavAM, khoTI vakIlAta karavI. khoTI sahI karavI. bIjAnA lakhelAno utAro karI potAnA nAme chapAvavuM. (4) nyAsApahAra= koInI jamA thApaNa (rakama) pacAvI pADavI. (5) sAkArama-bheda=bIjAnI gupta vAto tenA AkArothI hAvabhAvathI jANIne bIjAne kahevI. rAjyanI gupta vAto tathA pati-patnI vaccenI gupta vAta jAhera karavI ityAdi. A bIjA vratanA pAMca aticAro che te sevavA joie nahIM. 7-21. stenaprayoga-tadAhRtAdAna-viruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAna-pratirUpakavyavahArA: 7-2 2 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-22 215 stanaprayoga-tadADhatAdAna-viruddharAjyAtikramahinAdhikamAnonmAna-pratirUpakavyavahArAH 7-22 stanaprayoga-tadAhata-AdAna-viruddha rAjya-atikramahIna-adhika-mAna-unmAna-pratirUpakavyavahArAH 7-22 sUtrArtha : stanaprayoga, tenAhatAdAna, viruddha rAjyAtikrama, hInAdhika mAnonmAna ane pratirUpakavyavahAra A pAMca sthUla adattAdAnaviramaNa vratanA aticAro che. 7-22 bhAvArtha:- sthUla adattAdAna viramaNavrata nAmanA ("moTI corI karavI nahI") AvA prakAranA trIjA vratanA pAMca aticAro che. (1) stanaprayoga= corane corI karavAmAM sahAya karavI. paraMparAe madada ApavI. corInuM kArya karavAmAM anukULatA karI ApavI. (2) tadAhatAdAna= teNe lAvelo mAla kharIdavo. (3) viruddharAjyAtikrama = rAjayaviruddha vartana karavuM. tenA niyamo na pALavA. (4) hInAdhikamAnonmAna = levA-devAnAM bATa (kATalAM) judAM rAkhavAM. (5) pratirUpakavyavahAra= sArI-khoTI vastunI bheLaseLa karavI. sArI vastu dekhADI, grAhakano orDara lai khoTI vastu bheLavIne ApavI. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 adhyAya : 7-sUtra-23 tattvArthAdhigamasUtra jenAthI saMsAramAM ApaNe cora kahevAie, phojadArI guhno lAgu paDe, evI corI te moTI corI kahevAya che. teno tyAga te trIjuM vrata che. te trIjA vratanA A pAMca aticAro sevavA joIe nahIM. 7-22. paravivAhakaraNetvaraparigRhItAparigRhItAgamanAnaGgakrIDA-tIvrakAmAbhinivezAH 7-23 paravivAhakaraNetraparigRhItAparigRhItAgamanAniMgakrIDA-tIvrakAmAbhinivezAH 7-23 paravivAhakaraNa-IvaraparigRhIta-aparigRhItAgamanaanaMgakrIDA-tIvrakAmAbhiniveza: 7-23 sUtrArtha : paravivAhakaraNa, itraparigRhItAgamana, aparigRhItAgamana, anaMgakrIDA ane tIvrakAmAbhiniveza A pAMca cothAvratanA aticAro che. 7-23 bhAvArtha- svadArAsaMtoSa athavA parAdArAviramaNa vrata. puruSe potAnI patnInI sAthe ane patnIe potAnA patinI sAthe viSayasukhamAM saMtoSa mAnavo, anyanI icchA na karavI, te cothuM svadArAsaMtoSavrata che. -tenA pAMca aticAro choDavA jevA che. (1) paravivAhakaraNa= prayojana vinA pArakAnA chokarA chokarIonA vivAha karavA-karAvavAmAM bhAga levo, atizaya rasa dharAvavo. teonAM sagapaNo ane lagna joDavAmAM ja rasa dharAvavo. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-23 217 (2) itvaraparigRhItAgamanaH alpakALa mATe koI anya vyakti vaDe bhADAthI rakhAyelI, athavA mitrapaNe bIjAe rAkhelI strInI sAthe A paranI vivAhita strI nathI ema samajIne saMsAra vyavahAra karavo. (3) aparigRhItAgamana na paraNelI evI vezyA athavA kumArikA sAthe saMsAra vyavahAra karavo. (4) anaMgakrIDA= je aMgo kAmakrIDAnAM nathI, tevAM aMgothI kAmakrIDA karavI. (5) tIvrakAmAbhiniveza= atizaya tIvra kAmavAsanAno Aveza-Asakti rAkhavI. A cothA vratanA pAMca aticAro sevavA joie nahIM. paradArA viramaNavrata-vALAne A pAMca aticAro kahevAya che. ane svadArAsatoSavratavALAne pahelo cotho ane pAMcamo ema traNa ja aticAra che bAkInA be ajAcAra kahevAya che. potAnI vivAhita patnImAM ja saMtoSa te svadArAsaMtoSa. ane anyanI sAthe vivAhita thayelI parapatnIno tyAga te padArAviramaNa. kanyA ane vezyA jevI paranI sAthe vivAhita na thayelI strIono vyavahAra karavAthI paradArAviramaNavratavALAne aticAra lAge che. paraMtu vratabhaMga thato nathI. ane svadArAsaMtoSavALAne vratabhaMga ja thAya che. 7-23. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 adhyAya : 7-sUtra-24 tattvArthAdhigamasUtra kssetrvaastu-hirnnysuvrnn-dhndhaanyvApIvAsa-prAAtimA: 7-24 kSetravAstu-hiraNyasuvarNa-dhanadhAnyadAsIdAsa-kupyapramANAtikramAH 7-24 kSetravAstu-hiraNyasuvarNa-dhanadhAnyadAsIdAsa-kukhyapramANAtikramAH 7-24 sUtrArtha : kSetra-vAstu, hiraNya-suvarNa, dhana-dhAnya, dAsI-dAsa ane kuSyanA pramANanuM ullaMghana karavuM te parigrahaparimANa vratanA aticAro che. 7-24 | bhAvArtha - parigraha parimANa vrata= dhana-dhAnyAdinuM mApa dhAravuM te pAMcamuM vrata, tenA pAMca aticAro che. (1) kSetra vAstu pramANAtikrama= khullI jagyA, plaoNTa, khetara te kSetra, ane bAMdhelAM makAna-dukAno te vAstu, tenuM mApa dhAravuM, mApa dhAryA pachI tenAthI vadhAre rAkhavuM te aticAra. (2) hiraNyasuvarNa pramANatikrama= hIrA-mANeka-motI, tathA sonuM rUpuM. tenuM mApa dhAravuM, tenAthI jo vadhAre rAkhIe to aticAra. (3) dhana-dhAnya pramANatikrama= rokaDa nANuM, beMka belensa, zerI, DIpojhITo e saghaLuM dhana, ane judI judI jAtanAM anAjo Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-25 219 te dhAnya. tenuM mApa dhAryA pachI vadhAre rAkhavuM te aticAra. (4) dAsIdAsapramANAtikramanA gharamAM ke dukAnamAM nokara-cAkara rAkhavAnuM mApa dhAravuM, tenAthI vadhAre jo rAkhIe to aticAra. (5) kuSNapramANAtikrama= gharanuM pharanIcara, rAcaracIluM, tamAma gharavakharI rAkhavAnuM mApa dhAravuM, tenAthI vadhAre jo rAkhIe to aticAra. pAMcamA vratanA A pAMca aticAro tyajI devA joIe. 7-ra4. athatirthavyatikrama-kSetraddhi-nRtyantanAni9-25 Urdhvadhatirthavyatikrama-kSetravRddhi-RtyantardhAnAni 7-25 Urdhva-adhaH-tiryagU-vyatikrama-kSetravRddhi-smRti-antardhAnAni sUtrArthaH UrdhvadizA, adhodizA, tiryandizAnA mApanuM ullaMghana karavuM, kSetravRddhi karavI, dhAreluM mApa bhUlI javuM A sarve dizAviramaNavratanA aticAro che. 7-25 bhAvArtha - dikparimANa vrata - cAra dizA cAra vidizA ane upara-nIce ema daze dizAomAM amuka ja mAila javuM evo niyama dhAravo te chaThuM dizAparimANavrata. tenA pAMca aticAro che. (1) UrdhvadizAvyatikrama= uparanI dizAmAM dhArelA mApa karatAM vadhAre javuM. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 adhyAya : 7-sUtra-26 tattvArthAdhigamasUtra (2) adhodizAvyatikrama= nIcenI dizAmAM dhArelA mApa karatAM vadhAre javuM. (3) tiryadizAvyatikrama= upara ane nIcenI dizA vinA bAkInI cAre dizAmAM tathA cAre vidizAmAM dhArelA mApa karatAM vadhu javuM te. (4) kSetravRddhi= eka dizAnuM dhAreluM mApa bIjI dizAmAM umeravuM. ane tethI adhika javuM. (5) smRti antardhAna=kaI dizAmAM keTaluM javuM? tenuM dhAreluM mApa bhUlI javuM. bhUlakaNo A svabhAva dhArelA dizAnA mApanuM ullaMghana karAve che. tethI aticAra kahevAya che. dizAparimANa nAmanA chaThThA vratanA A pAMca aticAro varjI devA joIe. 7-15. gAyana-dhyaprayoga-zabda-rUpAnupAta- putrakSepa: 7-26 Anayana-prakhyaprayoga-zabda-rUpAnupAta-pugalakSepAH7-26 Anayana-preSyaprayoga-zabda-rUpa-anupAta-pudgalakSapAH 26 sUtrArtha : Anayana, preSyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta, ane pugalaprakSepa A pAMca dezAvagAsikavratanA aticAro che. 7-ra6 bhAvArtha- dezAvakAzika vrata - dhArelA kSetranA pramANathI bahAra javuM nahIM" AvuM je vrata te dezAvakAzikavrata, dizAnA mApane atyanta saMkSepavuM te dezAvakAzika. jema ke Ajano divasa Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-26 221 gharanI bhUmi bahAra javuM nahIM. athavA poLa (galI-zerI) bahAra javuM nahIM. AvA dizAnA atyantasaMkSepane A vrata kahevAya che. tethI ja nIcenA pAMca aticAro temAM saMbhave che. A niyama lIdhA pachI tene pALavA mATe 8/10 sAmAyika karAya che. paraMtu sAmAyika mAtra karavAM te A vrata nathI. sAmAyika karavAno vyavahAra A niyamanA pAlanano upAya mAtra che. tevuM vrata lIdhA pachI nIcenA pAMca aticAro lagADavA joie nahIM. (1) Anayanaprayoga= dhArelA kSetranA pramANanI bahArathI kaMIpaNa maMgAvavuM. (2) predhyaprayoga= dhArelA kSetranA pramANathI bahAra koIpaNa cIja mokalavI. (3) zabdAnupAtaHkhoMkhAro, udharasa, chIMka khAIne athavA koIpaNa prakArano zabda karIne potAnA tarapha bahAranAnuM dhyAna doravuM. (4) rUpAnupAta= bArImAMthI, agAsImAMthI moTuM dekhADI potAnA tarapha bahAranAnuM dhyAna doravuM. (5) pudgalaprakSepatra bahAra ubhelI vyakti upara kAMkaro, pattharAdi koI vastu nAkhI potAnA tarapha tenuM dhyAna doravuM, kAcavaDe sUryano prakAza nAkhavo vagere. A dezAvakAsika nAmanA sAtamA vratanA pAMca aticAro varjavA. 7-26. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 adhyAya : 7-sUtra-27 tattvArthAdhigamasUtra kandarpa-kaukucya-maukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni 7-27 kandarpa-kaumucya-maukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni kandarpa-kaumuzya-maukharya-asamIkSya adhikaraNa upabhoga-adhikatvAni 7-27 sUtrArtha : kandarpa, kaukucya, maukharya, asamIkSyAdhikaraNa ane upabhogAdhikatva A pAMca anarthadaMDaviramaNavratanA aticAro che. 7-27 bhAvArtha- anartha daMDa viramaNa vrata eTale "jarUra vinAnAM pApo karavAM nahIM" e anartha daMDa viramaNavrata, tenA paNa pAMca aticAro varjI devA joie A AThamuM vrata che. (1) kandapa= kAmavAsanA uttejaka vacano bolavAM, vAsanAvALI mazkarI karavI. (2) kautkacyakAmavAsanA uttejaka AMkha-mukha ane zarIranA hAvabhAva karavA. AMkha meLavavI, cuMbana karavuM, TIkI TIkIne mukha ane aMgo jovAM. (3) maukharya= vAcALapaNe ghaNuM ghaNuM bephAma bolavuM. koInI paTTI pADavI. bolavAmAM viveka vinAnA banavuM. (4) asamIkSyAdhikaraNa= vagara vicAre charI, cappa, khAMDaNIyo Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-28 223 vagere daLavA, khAMDavA ane mAravAnAM zastro bhegAM karavAM. AvazyaktA karatAM adhika rAkhavAM. (5) upabhogAdhikatva=zarIranI TApaTIpa-zaNagAranAM ghaNAM sAdhano rAkhavAM. bAtharUmamAM zaNagAra mATe ghaNI jAtanI cIjo rAkhavI vagere. A AThamA anarthadaMDa viramaNa vratanA pAMca aticAro varjavA. 7-27. yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni 7-28 yogaduSpaNidhAnAnAdaraRtyanupasthApanAni 7-28 yoga-duSpaNidhAna-anAdara-smRti-anupasthApanAni 7-28 sUtrArtha : mana, vacana ane kAyAnA yogono durupayoga tathA anAdara ane mRtyanupasthApana A pAMca sAmAyikavratanA aticAro che. 7-28 bhAvArtha :- sAmAyika vrata eTale "mahInAmAM amuka sAmAyika karavAM" evuM navamuM sAmAyikavrata. tenA nIce mujaba pAMca aticAro varjavA joie. (1-2-3) yogaduppaNidhAna= mana-vacana-ane kAyA ema traNe prakAranA yogomAM khoTA vicAro karavA, asabhyabhASaNa karavuM, kAyAnuM kaluSitapaNuM rAkhavuM vagere. A rIte mana, vacana ane kAyAnA yogono durupayoga karavo te. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 adhyAya : 7-sUtra-29 tattvArthAdhigamasUtra (4) anAdara= sAmAyikamAM guru Adino anAdara karavo, uMcA Asane besavuM, lAMbA paga rAkhavA, paga upara paga caDAvavA, aprIti rAkhavI vagere. (5) mRtyanupasthApana= sAmAyikano TAima yAda na rAkhavo, bhUlI javo. navamA sAmAyikavratanA A pAMca aticAro varjavA joie. 7-28. apratyavekSitApramArjitotsargAdAna - nikSepasaMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni apratyavekSitApramArjitotsargAdAna-nikSepa saMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni apratyavekSita-apramArjita-utsarga-AdAna-nikSepa saMstAra-upakramaNa-anAdara-smRti-anupasthApanAni7-29 sUtrArthaH apratyavekSitApramArjita utsarga, apratyavekSitA pramArjita AdAnanikSepa, apratyavekSitApramArjita saMsthAropakramaNa, anAdara, tathA smRtyanupasthApana A pAMca pauSadhopavAsa vratanA aticAro che. 7-29 7-29 bhAvArthaH-pauSadhavata eTale "Akho divasa saMsAra choDIne sAdhu jevuM ja jIvana jIvavuM" te pauSadhavrata dasamuM che. tenA pAMca aticAro varjavA joie. 7-29 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-30 225 (1) apratyavekSitApramArjita-utsargaka vasati (bhUmi) joyA vinA, tathA paMjayA vinA saMDAsa-bAtharUma karavAM, (jIvAta hoya te marI jAya.) laghunIti, vaDI nIti karavI. (2) apratyavekSitApramArjita-AdAnanikSepa-joyA vinA ane pUjyAvinA gametyAM vastuo(vAsaNo-vastro)levAanemUkavAM. (3) apratyavekSitApramArjita-saMstAra-upakramaNakabhUmi barAbara joyA vinA ane paMjayA vinA saMthAro pAtharavo, Asana-zayana-beThaka jamAvavI. (4) anAdara= pauSadhamAM deva-guru Adino anAdara karavo. Adara bahumAna na karavAM te. (5) RtyanupasthApana= pauSadha moDo levo, vahelo pALavo, pauSadha lIdho hoya teno samaya bhUlI javo. dasamA pauSadhavratanA A pAMca aticAro jANavA. 7-29. sacitta-sambaddha-saMmizrAbhiSava-duSpakvAhArA: 7-30 sacitta-saMbaddha-saMmizrAbhiSava-duSpakuvAhArAH 7-30 sacitta-saMbaddha-saMmizra-abhiSava-duSpakva-AhArAH 7-30 sUtrArtha : sacittAhAra, sacittasaMbaddhAhAra, sacittasaMmizrAhAra, abhiSavAhAra, duSpakvAhAra A pAMca upabhogaparibhoga vratanA aticAro che. 7-30 15 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 adhyAya : 7-sUtra-31 tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha - upabhoga paribhoga parimANa vrata - ekavAra vaparAya te upabhoga, ane vAraMvAra vaparAya te paribhoga, tenuM mApa dhAravuM te agiyAramuM vrata. tenA paNa pAMca aticAro varjavA. (1) sacitta AhAra= jIvavALI je vastu tene sacitta kahevAya. teno AhAra karavo. jemake dADama, lIMbu, kerI, kAcuM mIThuM, papaiyuM, kAcuM pANI vagere. (2) sacitta saMbaddha AhAra= sacittanI sAthe saMbaMdhavALuM khAvuM. jema bora vagere. (3) sacitta saMmizra AhAra= sacitta vastuthI mizra thayela AhAra vAparavo jema lIMbunA rasavALuM zAka vAparavuM vagere. (4) abhiSava AhAra= vAsI AhAra khAvo, boLa, athANuM khAvuM, athavA madirA Adi mAdaka AhAra levo. (5) duSpakva AhAra= barAbara nahIM raMdhAyelo kAco-pAko je AhAra hoya te khAvo. upabhoga paribhoga parimANa nAmanA agiyAramA vratanA A pAMca aticAro varjanIya che. 7-30. sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAlAtikramAH sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAlAtikramAH 31 sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAla-atikramA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-31 227 sUtrArtha : sacittanikSepa, sacittapidhAna, paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama A pAMca atithisaMvibhAga vratanA aticAro che. 7-31 bhAvArtha- atithi saMvibhAgavata :- eka rAtridivasano pauSadha karIne pAraNAmAM ekAsaNuM karavuM. temAM atithine vahorAvIne athavA koI mahAtmA puruSane jamADIne te ja vastuthI pachI jamavuM. te atithisaMvibhAga nAmanuM bAraNuM vrata che. vahorAvatI vakhate ane jamADatI vakhate pAMca aticAro varjavA joie. (1) sacittanikSepaka vahorAvavA yogya acitta vastu na ApavAnI buddhithI sacitta vastu upara mUkI devI. jema ke dUdhanI tapelI sagaDI upara ke cAlu gesanA cUlA upara mukavI. (2) sacittapidhAna=vahorAvavA yogya vastune sacittavastuthI DhAMkI devI. jema ke dUdhanI tapelI upara lIMbu vigere mUkavuM. (3) paravyapadeza= potAnI vastune pArakI kahI na vahorAvavI, ane pArakI vastune vahorAvavA mATe potAnI kahIne ApI devI, Avo paravyapadeza karavo. (4) mAtsarya=IrSyA, manamAM dAjha, antarveSa rAkhIne duHkhAtA mane ApavuM. (5) kAlAtikrama= vahorAvavAno kALa vIti gayA pachI bolAvavA javuM vagere. bAramA atithi saMvibhAga vratanA A pAMca aticAro TALavA. 7-31. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 adhyAya : 7-sUtra-32 jIvita-maraNAzaMsA-mitrAnurAgasukhAnubaMdha- nidAnakaraNAni jIvita-maraNAzaMsA-mitrAnurAgasukhAnubaMdha-nidAnakaraNAni jIvita-maraNa-AzaMsA-mitra-anurAgasukha-anubaMdha-nidAnakaraNAni tattvArthAdhigamasUtra 7-32 7-32 sUtrArtha : jIvitAzaMsA, maraNAzaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha ane nidAnakaraNa A pAMca saMlekhanA vratanA aticAro che. 7-32 7-32 bhAvArthaH- saMleSaNAvrataH- icchAone TUMkAvavI, rokavI te saMlekhanA, bAravrata uparAMta A saMlekhanA paNa karavI joie, tenA pAMca aticAra varjavA joie. (1) jIvitaAzaMsA= sAMsArika sukha hoya tyAre lAMbuM lAMbuM jIvavAnI icchA karavI. (2) maraNAzaMsA= pratikULatAo Ave tyAre ApaghAtanI ke mRtyunI icchA karavI. (3) mitrAnurAga= snehI, svajano, mitro ane kuTuMba u52 ghaNuM mamatva rAkhavuM. (4) sukhAnubaMdha= pUrve anubhavelAM sukho yAda karavAM. (5) nidAnakaraNa=karelA dharmanA badalAmAM sAMsArika sukha icchavuM. parabhavamAM rAjA-cakravartI-indra thavAnI mAgaNI karavI te. saMlekhanAvratanA A pAMca aticAro varjavA joie. 7-32. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 7-sUtra-33-34 229 anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam 7-33 anugrahArtha svasyAtisaMga dAnam 7-33 anugrahArtha svasya-atisargaH dAnam 7-33 sUtrArtha : paranA upakAra mATe potAnI vastuno tyAga karavo te dAna kahevAya. 7-33 bhAvArtha-bIjAnA upakAra mATe potAnI vastuno tyAga karavo te dAna kahevAya che. A dAna ApatI vakhate "paranA anugrahanI" (paranA upakAranI) buddhi avazya hovI joie. to ja A dAna te dAnaguNa kahevAya che. tathA potAnI mAlikInI je vastu hoya teno tyAga karavo tene ja dAna kahevAya che. eTale pArakAnI pAsethI lAvIne pArakAne ApavAmAM dAna kahevAtuM nathI. tethI potAnI vastune paranA upakAra mATe tyAga karavo te ja dAna che. 7-33. vidhidravyadAtRpAtravizeSAcca tadvizeSaH 7-34 vidhidravyadAtRpAtravizeSAcca taddhizeSa: 7-34 vidhi-dravya-dAtR-pAtravizeSAt ca ta vizeSaH 7-34 sUtrArtha : vidhipUrvakatA, viziSTadravya, viziSTadAtA ane viziSTa lenAra pAtranA bhedathI dAnanA phaLamAM vizeSatA hoya che. 7-34 bhAvArtha:- koipaNa prakAranA dAnamAM nIcenA 4 kAraNothI phaLamAM taratamatA thAya che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23) adhyAya : 7-sUtra-33-34 tattvArthAdhigamasUtra (1) vidhipUrvakanuM dAna, ane vidhivinAnuM dAna (2) uttamadravya ApavuM ane tucchadravya ApavuM, (3) ApanAra dAtAnA sArA-narasA pariNAmo ane (4) lenAra bhika hoya, sAdhu hoya ke tIrthaMkara prabhu hoya ema pAtra vizeSa A pramANe uparanA cAra kAraNothI phaLamAM taphAvata che. (1) vidhipUrvaka (yogya kALe apAya, bahumAnIya vyakti upara bahumAnapUrvaka, anukaMpya vyakti upara anukaMpApUrvaka, tathA jene yogya je hoya te vyaktine te vastu ityAdi vivekapUrvaka) dAna ApavAmAM Ave to adhika phaLa, ane AvI vidhi vinA jema tema dAna ApavAmAM Ave to sAmAnya phaLa jANavuM. (2) mevA-mIThAI ane pAka jevuM uttamadravya dAnamAM apAya to zreSTha phaLa jANavuM ane vadheluM, eThuM juThuM athavA khIcaDA khIcaDI jevuM sAmAnya dravya apAya to sAmAnya phaLa jANavuM. (3) dAna ApanAra dAtAnA pariNAma jIrNazeThanI jema caDhatA hoya to uttamaphaLa samajavuM. ane kapilA dAsInA jevA pariNAma hoya to sAmAnyaphaLa jANavuM. (4) dAna lenAra pAtra bhikSukAdi anukaMpya hoya, sAdharmika zrAvakAdi hoya, sarvaviratidhara sAdhu Adi hoya, athavA gaNadhara bhagavaMta ke tIrthakara bhagavaMta hoya to kramaza: adhika adhika phaLa jANavuM. 7-34. sAtamo adhyAya samApta Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-1 231 adhyAya AThamo ) mithyAdarzanAvirati-pramAda-kaSAya-yogA bandhahetavaH 8-1 mithyAdarzanAvirati-pramAda-kaSAya-yogA badhahetavaH 8-1 mithyAdarzana-avirati-pramAda-kaSAya-yogAH bandhahetavaH8-1 sUtrArtha : mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga A pAMca karmabaMdhanA hetuo che. 8-1 bhAvArtha- mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMca karmabaMdhanA hetuo che. A pAMca kAraNothI A jIvane karma baMdhAya che. karmagraMthomAM pramAdane kaSAyanI aMtargata gaNIne cAra kAraNo kahyAM che. (1) mithyAdarzana= sudeva-suguru-ane sudharma upara aruci karavI. ane kudevAdi upara ruci karavI. ulTA mArganI prIti karavI. heya ne upAdeya jANavuM ane upAdeyane heya jANavuM. AtmatattvAdine na jANavuM. athavA jevuM svarUpa che, tenAthI viparIta jANavuM. (2) avirati bhogono tyAga na karavo. (3) pramAda= bhUlo karavI, dharmanAM anuSThAnomAM ALasa karavI. madirA pAna karavuM. viSayomAM DUbI javuM. niMdA-vikathA karavI. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23ra adhyAya : 8-sUtra-2 tattvArthAdhigamasUtra (4) kaSAya= krodha-mAna-mAyA ane lobhane vaza thavuM. saMkleza karavo. rAgAdine vaza thavuM. AvezamAM AvavuM. (5) yoga= mana-vacana-kAyAnI zubha-azubha pravRtti. A pAMca kAraNothI (baMdhahetuothI) jIva karma bAMdhe che. A pAMca kAraNomAM mithyAdarzana pahelA guNaThANA sudhI, avirati cothA guNaThANA sudhI, pramAda chaThThA guNaThANA sudhI, kaSAya dazamAM guNaThANA sudhI, ane yoga teramA guNaThANA sudhI baMdhahetu hoya che. kramazaH adhika adhika guNasthAnaka sudhI che. tethI ja sUtramAM A krama jaNAvyo che. 8-1. sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte 8-2 sakaSAyavAjIva: karmaNo yogyAnuM pagalAnAdatte 8-2 sakaSAyatAt jIvaH karmaNa yogyAnuM pugalAn Adate 8-2 sUtrArtha : saMsArI jIva kaSAyavALo hovAthI karmane yogya pagalone grahaNa kare che. 8-2 bhAvArtha- A jIva kaSAyavALo hovAthI karmone yogya pagalone grahaNa kare che. kaSAya e ja karmabaMdhanuM mukhya kAraNa che. tenAthI A jIva kArmaNavargaNAne yogya pudgalone grahaNa karI tene ja karmarUpe pariNamAve che. ane kaSAyane anusAre temAM sthiti tathA rasano anubaMdha kare che. tethI kaSAya e baMdhano mukhya hetu che. 8-2. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-3-4 233 sa vanya: 8-3 sa bandhaH 8-3 saH bandhaH 8-3 sUtrArtha ? tene ja baMdha kahevAya che. 8-3 bhAvArtha:- te ja karmabaMdha kahevAya che. kaSAyonI tIvratA ane maMdatAnA AdhAre A jIva karmomAM tIvra ane maMda sthiti-rasano baMdha kare che. karmabaMdhano mukhya hetu saMkleza ja che. tenI tIvratA ane maMdatA pramANe A jIva karmane yogya kArmaNavargaNA grahaNa karIne temAM tIvra-maMdapaNe sthitirasano baMdha kare che. 8-3. prakRti-sthityanubhAva-pradezAstavidhayaH 8-4 prakRti-sthityanubhAva-pradezAstavidhayaH 8-4 prakRti-sthiti-anubhAva-pradezaH tavidhayaH 8-4 sUtrArtha : prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAvabaMdha ane pradezabaMdha ema baMdhanA cAra prakAro che. 8-4 bhAvArtha- A karmabaMdhanA mukhyatve cAra bhedo che. eka ja samayamAM baMdhAtA karmomAM A jIva eka sAthe cAre prakArano baMdha kare che. (1) prakRtibaMdha= baMdhAtA karmomAM phaLa ApavAno svabhAva nakkI thavo te. jemake jJAnane DhAMke te jJAnAvaraNIya, darzanane DhAMke te darzanAvaraNIya ityAdi. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 adhyAya : 8-sUtra-pa tattvArthAdhigamasUtra (2) sthitibaMdhaka baMdhAtuM A karma AtmA sAthe jyAM sudhI raheze? tevA kAla-mAnanuM nakkI thavuM te. jaghanyathI aMta rmuhUrta, utkRSTathI koDAkoDI sAgaropama. vagere. (3) anubhAvabaMdha= rasabaMdha, baMdhAtA karmanI tIvratA ane maMdatA, karmono jusso-pAvara keTalo? evuM nakkI thavuM te. eka ThANIyo rasa, be ThANIyo rasa vagere. (4) pradezabaMdha= karmomAM kArmaNavargaNAnA aMzonuM-dalikonuM nakkI thavuM te. modaka (lADavA)nA dRSTAnta karmano baMdha cAra prakArano che. baMdhAtA evA karmamAM te ja samaye uparokta evA cAre prakAranA bhAvo ekI sAthe ja nakkI thAya che. 8-4. Adyo jJAna-darzanAvaraNa-vedanIyamohanIyAyuSka-nAma-gotrAntarAyAH 8-5 Adya jJAna-darzanAvaraNa-vedanIyamohanIyAyuSka-nAma-gotrAntarAyAH Adya jJAna-darzanAvaraNa-vedanIyamohanIya-AyuSTha-nAma-gotra-antarAyAH 8-5 sUtrArtha : prathama evo pratibaMdha ATha prakAre che. 1 jJAnAvaraNIya, ra darzanAvaraNIya, 3 vedanIya, 4 mohanIya, 5 AyuSya, 6 nAmakarma, 7 gotrakarma ane 8 aMtarAyakarma. 8-5 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-5 235 bhAvArtha- te cAra prakAranA baMdhamAMthI bAI=prathamabaMdha je prakRtibaMdha che te 8 prakArano che. te ATha prakAro have samajAve che. (1) jJAnAvaraNIya= AtmAnA jJAnaguNane DhAMkanArUM karma. (2) darzanAvaraNIya= AtmAnA darzanaguNane DhAMkanArUM karma. (3) vedanIyakarma= AtmA vaDe sukha-duHkha rUpe je vedAya bhogavAya che. AtmAne sukha-duHkha ApanArUM karma. (4) mohanIyakarma= AtmAne saMsAramAM je muMjhave. hitakArI vastuo pratye upekSA karAve ane ahitakArI bhAvo pratye prema karAve. ulaTI buddhi ane ulaTuM AcaraNa karAvanArUM je karma te. (5) AyuSkakarma= jIvane ekabhavamAM jIvADe, pakaDI rAkhe, nIkaLavA na de te. (6) nAmakarma= jIvane sAMsArika jIvana jIvavAmAM sahAyaka thAya evAM zarIra-aMga-upAMga- ityAdi rUpa paugalika sAmagrI Ape che. (7) gotrakarma = jIvane uMcA-saMskArI, ane nIcA-halakA kuLamAM janma apAve te (8) aMtarAyakarma= dAna-lAbhAdi karatA AtmAne vidhvarUpe ADuM Ave che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 8-sUtra-6-7 tattvArthAdhigamasUtra A AThe karma anukrame (1) AMkhanA pATA jevuM, (2) dvArapAla jevuM, (3) madhathI lepAyelI talavAranI dhAra cATavA jevuM, (4) miMdarA jevuM, (5) beDI jevuM, (6) citArA jevuM, (7) kuMbhAra jevuM ane (8) bhaMDArI jevuM che. te AThe karmonA peTAbhedo nIce mujaba che. 8-5. 236 padma-nava-cAviMzati-catuddhivArmiMgavdvi-pnycbhedaa yathAkramam paMca-nava-caSTAviMzati-caturdicatvAdiMzad dvipaMcabhedA yathAkramam paMca-nava-dvi-aSTAviMzati-catuH-dvicatvAdiMzad dvi-paMca-bhedAH yathAkramam 8-6 sUtrArtha : uparokta AThe karmonA anukrame pAMca, nava, be, aThThAvIsa, cAra, beMtAlIsa, be ane pAMca bhedo che. 8-6 bhAvArtha:- jJAnAvaraNIyanA 5, darzanAvaraNIyanA 9, vedanIyanA 2, mohanIyanA 28 AyuSyanA 4, nAmakarmanA 42, gotrakarmanA 2, ane aMtarAya karmanA 5 bhedo che. te sarve bhedonuM varNana kramazaH Ave ja che. nAmakarmanA je 42 bheda kahyA, tenA pratibhedo 67-93 ane 103 paNa thAya che. 8-6. matyAdInAm 8-7 matyAdInAm 8-7 8-6 8-6 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-7 237 matyAdInAm 8-7 sUtrArtha : mati Adi pAMca jJAnonAM je AvaraNa te pAMca prakAranuM jJAnAvaraNIya karma jANavuM. 8-7 bhAvArtha - matijJAna Adi jJAna pAMca prakAranAM che. tethI teonuM AvaraNa-AcchAdana karanAra karma paNa pAMca prakAranuM che. (1) matijJAnAvaraNa, (2) zrutajJAnAvaraNa, (3) avadhijJAnAvaraNa, (4) mana:paryavajJAnAvaraNa, (5) kevalajJAnAvaraNa. (1) matijJAnAvaraNa-indriyo ane mana dvArA pratiniyata kSetramAM pragaTa thatuM je jJAna te matijJAna. tenuM AcchAdana karanAruM je karma te. (2) zrutajJAnAvaraNa- guru gama dvArA athavA Agamo ane zAstro dvArA je jJAna thAya te zrutajJAna, tene AcchAdana karanArUM je karma te. (3) avadhijJAnAvaraNa- maryAdAmAM rahelA rUpI dravyonuM indriyonI sahAya vinA AtmasAkSIe je jJAna thAya te avadhijJAna, tene AcchAdana karanAruM je karma te. (4) mana:paryavajJAnAvaraNa- aDhIdvIpamAM rahelA saMjJI paMcendriya jIvonA manogatabhAvone jANavAnI AtmAnI je zakti te mana:paryavajJAna, ane tene AcchAdana karanArUM je karma te mana:paryavajJAnAvaraNa. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 adhyAya : 8-sUtra-8 tattvArthAdhigamasUtra (5) kevalajJAnAvaraNa- traNe lokamAM rahelA sarve dravyonA traNe kALanA sarva paryAyone jANavA te kevaLajJAna, tene AcchAdana karanAruM je karma te kevalajJAnAvaraNa. A pramANe pAMca prakAranuM jJAnAvaraNIya karma jANavuM. 8-7. cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrA-nidrAnidrApracalA-pracalApracalA-styAnarddhivedanIyAni ca 8-8 cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrA-nidrAnidrApracalA-pracalApracalA-syAnaddhivedanIyAni ca 8-8 cakSu -acakSu -avadhi-kevalAnAM nidrA-nidrAnidrApracalA-pracalApracalA-syAnarvivedanIyAni ca 8-8 sUtrArtha : cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana, kevaladarzana, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, myAnadhei, ema nava prakAranuM darzanAvaraNIya karma che. 8-8 bhAvArtha- darzanAvaraNIyakarmanA 9 bhedo che. (1) cakSudarzanAvaraNIya-cakSudvArA sAmAnya jovAnI zaktine DhAMkanArUM je karma te. (2) acakSudarzanAvaraNIya-cakSu vinAnI bIjI indriyo ane manathI sAmAnya jANavAnI je zakti che. tene AvanArUM Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-9 - 239 je karma te. (3) avadhidarzanAvaraNIya=avadhidarzana dvArA jagatanA rUpI bhAvone sAmAnyathI jANavAnI AtmAnI je zakti che tene AvaranArUM je karma. (4) kevaladarzanAvaraNIya= lokAlokanA traNe kALanA sarve bhAvone sAmAnyathI jANavAnI AtmAnI je zakti che. tene AvaranArUM karma. (5) nidrA= alpa Cgha, capaTI vagADavA mAtrathI jAgI javAya tevI. (zvAnanidrAtulya), sukhe jAgRta thavAya tevI nidrA. (6) nidrAnidrA= bhAre uMgha, DhaMDhoLavA chatAM je jAge nahIM, uThADavAnA upAyo karavA paDe te. (7) pracalA= beThAM beThAM, ane ubhAM ubhAM uMgha Ave te. (8) pracalApracalA= cAlatAM cAlatAM uMgha Ave te. (9) syAnagRddhi thiNaddhi-divase vicArI rAkheluM AvezavALuM kAmakAja ughamAM uThIne kare, paraMtu khabara na paDe tevI gADha UMgha te sthAnaddhi A nidrAne sthAnagRddhi paNa kahevAya che. A nava prakAranuM darzanAvaraNIyakarma jANavuM. 8-8. sadasavedye 8-8 sadasadhe 8-9 sAsa-vedhe 8-9 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 adhyAya : 8-sUtra-10 tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha : sAtA-asAtA e be vedanIyanA bheda che. 8-9 bhAvArtha- sAnukULatA-sukhano anubhava te sAtavedanIya, ane pratikULatA-duHkhano anubhava te asatAvedanIya ema vedanIyakarma be prakAre jANavuM. sukha ane duHkhanI sAmagrI maLavI, tathA sAdhanono yoga thavo ane tenA dvArA sukha tathA pIDAno je anubhava thavo te sAtA-asAtA vedanIyakarma che paraMtu temAM sukhabuddhi thavI ke duHkhabuddhi thavI te mohanIyakarma che. 8-9. darzana-cAritramohanIya-kaSAya-nokaSAya-vedanIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH, samyaktvamithyAtvatadubhayAni, kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanavikalpAzcaikazaH, krodha-mAnamAyA-lobhA, haasyrtyrtishokbhyjugupsaastriipuNnpusavAvelA. 8-10 darzana-cAritramohanIya-kaSAya-nokaSAyavedanIyAkhyAtruiddhiSoDaza-navabhedAH samyakatva-mithyAtvatadubhayAni, kaSAya-nokaSAyAvanantAnubadhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNa-saMjvalanavikalpAzcakazaH krodha-mAna-mAyAlobhA hAsyaratyarati-zokabhaya-jugupsA-strI-pu. napuMsakavedAH 8-10 darzana-cAritramohanIya-kaSAya-nokaSAyavedanIyAkhyAH Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-10 241 tri-dvi-SoDaza-navabhedA , samyakatva-mithyAtva-tadubhayAni, kaSAyanokaSAyau anantAnubaMdhI-apratyAkhyAna-pratyAkhAnAvaraNa-saMjvalana-vikalpAH ca ekazaH krodha-mAna-mAyAlobhA, hAsya-rati-arati-zoka-bhaya-jugupsA-strI-puMnapuMsakavedAH 8-10 sUtrArtha : darzanamohanIya, cAritramohanIya, kaSAyamohanIya ane nokaSAya mohanIyanA anukrame 3, 2, 16, 9 bhedo che. samyakva, mizra ane mithyAtva A traNa darzanamohanIyanA bheda che. kaSAya ane nokaSAya e be cAritra mohanIyanA bheda che. anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjvalana A cAranA krodha, mAna, mAyA ane lobha ema 16 bhedo kaSAyamohanIyanA che. tathA hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda ane napuMsakaveda A nava nokaSAyamohanIyanA bheda che. 8-10 bhAvArtha - have A sUtramAM mohanIyakarmanA bhedapratibheda jaNAve che. mohanIyakarmanA darzanamohanIya, ane cAritramohanIya, ema prathama 2 bheda che. bIjA cAritra mohanIyanA kaSAya ane nokaSAyamohanIya ema 2 bheda che. te cArenA anukrame 3-2-16 ane 9 bhedo che. 16 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-10 mohanIyakarma darzanamohanIya cAritramohanIya kaSAyamohanIya 16 nokaSAyamohanIya 9 = 28 (1) darzanamohanIyanA 3 bhedo che. (1) samyatvamohanIya, (2) mizramohanIya ane (3) mithyAtvamohanIya. (2) cAritramohanIyanA 2 bhedo che. (1) kaSAyamohanIya ane (2) nokaSAya mohanIya. (3) kaSAyamohanIyanA 16 bhedo che. anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAnIya-pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalana ema cAranA krodhAdi cAra kula 484=16. (4) nokaSAyamohanIyanA 9 bhedo che. (1) hAsya, (2) rati, (3) arati, (4) zoka, (5) bhaya, (6) jugupsA, (7) strIveda, (8) puruSaveda, (9) napuMsakaveda. samyakatvamAM muMjhave te darzanamohanIya, AcaraNamAM malInatA-kaluSitatA lAve te cAritramohanIya, krodhAdinA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-11 243 Avezo te kaSAyamohanIya, ane krodhAdinA preraka evA hAsyAdinA Avezo te nokaSAyamohanIya. jainadharmamAM kahelA yathArtha tattvo upara aruci te mithyAtva, yathArthatattva upara na ruci ane na aruci te mizramohanIya, ane yathArthatattva upara ruci hovA chatAM paNa DAmADoLa sthiti te samyakatvamohanIya. anaMtA saMsArane vadhAre evo tIvra kaSAya te anaMtAnubaMdhI, saMsAranA bhogonI alpa paNa viramaNavRtti na thavA de tevo kaSAya te apratyAkhyAnIya. saMsAranA bhogonI sarvathA viramaNavRtti na thavA de tevo kaSAya te pratyAkhyAnAvaraNa. ane cAritra AvavA chatAM AtmAne kaMIka kaluSita kare te saMjavalanakaSAya. hAsyAdi nava nokaSAyo suprasiddha che. A pramANe mohanIyakarmanA kula 3+16+9=28 bhedo thAya che. 8-10. nAra-tairyana-mAnuSa-vAna 8-11 nAraka-taiyegyona-mAnuSa-daivAni 8-11 nAraka-taiyaMgyona-mAnuSa-daivAni 8-11 sUtrArtha : nAraka, tiryaMca, manuSya ane devAyuSya A cAra AyuSyakarmanA bheda che. 8-11 bhAvArtha- AyuSyakarmanA 4 bhedo che. (1) narakAyuSya, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 adhyAya : 8-sUtra-12 tattvArthAdhigamasUtra (2) tiryaMcAyuSya, (3) manuSyanuM AyuSya ane (4) devanuM AyuSya. te te bhavomAM A AyuSyakarma jIvADe che. nIkaLavAnI icchA hovA chatAM nIkaLavA detuM nathI. A AyuSya karma beDI jevuM che. bAMdhyA pachI te bhavamAM javuM ja paDe che. ane alpa paNa AyuSya bAkI hote chate mRtyu thatuM nathI. 8-11. gati-jJAti-rIrApA-nima-vandhana-saMpatisNsthaan-sNhnn-sprsh-rs-gndh-vrnnaanupuurvygurulghuupghaatpraaghaataatpodyotocchaasvihaayogtyH pratyekazarIra-trasasubhaga-susvara-zubha-sUkSma-paryApta-sthirAdeya-yazAMsi saMtarA-tIrthakvaM 8-12 gati-jAti-zarIrAMgopAMga-nirmANa-baMdhana-saMghAtasaMsthAna-saMhanana-sparza-rasa-gaMdha-varNAnupUrthagurulaghUpaghAtaparAghAtApodyotocchavAsa-vihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhaga susvara-zubha-sUkSma-paryAptasthirAdeya-yazAMsi saMtarANi tIrthakRttva ca 8-12 gati-jAti-zarIra-aMgopAMga-nirmANa-baMdhana-saMghAtasaMsthAna-saMhanana-sparza-rasa-gaMdha-varNa-AnupUrvI-agurulaghuupaghAta-parAghAta-Atapa-udyota-ucchavAsa-vihAyogatayaH pratyekazarIra-traNa-subhaga-susvara-zubha-sUkSma-paryApta-sthiraAdeya-yazAMsi setarANi tIrthakargha ca 8-12 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-12 245 sUtrArtha : gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, nirmANa, baMdhana, saMghAtana, saMsthAna, saMghayaNa, sparza, rasa, gaMdha, varNa, AnupUrvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, Atapa, udyota, ucchavAsa, vihAyogati, pratyekazarIra, trasa, subhaga, susvara, zubha, sUkSma, paryApta, sthira, Adeya, yaza, tathA A daza prakRtinI pratipakSI sthAvarAdi daza prakRtio ane tIrthakara nAmakarma ema kula 4ra nAmakarmanA bheda che. 8-12 bhAvArtha- A sUtramAM nAmakarmanA 42 bhedo che, temAM 14 piMDaprakRti che ane 8+20=28 pratyeka prakRti che. jenA 2-3-4 Adi peTA bhedo hoya te piMDaprakRti kahevAya che. ane jenA peTAbhedo na hoya, ekeka ja bheda hoya te pratyeka prakRtio kahevAya che. piMDaprakRti 14 che. te A pramANe(1) gati= te te bhavamAM javuM, te te bhavanI prApti thavI, tene gati kahevAya che. te cAra prakAre che. (1) deva, (2) naraka, (3) tiryaMca, (4) manuSya. (2) jAti= eka, be, traNa Adi indriyovALA bhavanI prApti thavI te jAti. te pAMca prakAre che. (1) ekendriya, (2) beindriya, (3) te indriya, (4) caurindriya ane (5) paMcendriya. (3) zarIra= nAza pAme te zarIra, pAMca prakAre che. (1) dArika, (2) vaikriya, (3) AhAraka taijasa kArpaNa. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 adhyAya : 8-sUtra-12 tattvArthAdhigamasUtra (4) aMgopAMga= zarIramAM aMga ane peTA aMgonI prApti thavI te. tenA traNa prakAra che. audArikAMgopAMga, vaikriyAMgopAMga, AhArakAMgopAMga. (5) baMdhana= zarIramAM junA ane navA pudgalonuM joDAvuM. ekameka thavuM te. tenA pAMca athavA paMdara prakAro che. zarIra pramANe pAMca, ane be-traNa zarIronA mizraNathI paMdara. (6) saMghAtana= zarIrane yogya pudgalonI rAzi karavI te. te pAMca prakAre che. audArika, vaikriya, AhAraka vagere zarIranI jema. (7) saMsthAna= AkAra, 6 prakAre che. samacatura, nyagrodha parimaMDaLa sAdi, vAmana, kumbha ane hUMDaka. saMhanana= saMghayaNa, hADakAMnI racanA, 6 prakAre che. vajURSabhanArAya, vagere. (9) sparza= 8 prakAre che. zIta, uSNa, snigdha, rukSa, guru, laghu, mRdu, karkaza. (10) rasa= pAMca prakAre che. kaDavo, tIkho, turo, khATo, mITho, (tikta, kaTu, kaSAya, Amla, madhura). (11) gaMdha= 2 prakAre che. surabhigaMdha ane durabhigaMdha. (12) varNa= pAMca prakAre che. kALo, nIlo, lAla, pILo dhoLo. (kRSNa-nIla-rakta-pIta-zveta). Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-12 247 (13) AnupUrvI= ekabhavathI bIjAbhavamAM jatA jIvane vakrA karavAnA kALe vakrA karAvavA dvArA yogya sthAne laI jAya tevuM karma, gatinI mAphaka ja prakAre che. devAnupUrvI, narakAnupUrvI, tiryaMcAnupUrvI, manuSyAnupUrvI. (14) vihAyogati= paganI cAla, be prakAre che. zubha-azubha. haMsa ane hAthI jevI cAla te zubha ane gadheDA tathA UMTanA jevI cAla te azubha. A caude piMDa prakRtimAM 23-4 Adi peTAbhedo che. mATe ja te piMDa-samUha kahevAya che. te 14 piMDaprakRtinA paTAbhedo anukrame 4, 5, 5, 3, 5, (15) 5, 6, 6, 8, 5, 2, 5, 4, 2 che. tethI kula 65 (75) bhedo thAya che. - have jenA peTAbheda nathI evI 820=28 prakRtio samajAvAya che. (1) nirmANa= zarIranA avayavone pota-potAnA sthAne goThave te. (2) agurulaghutra potAnuM zarIra potAne na bhAre lAge. ane na halakuM lAge che. (3) upaghAta= potAnA avayavothI ja pote duHkhI thAya che, jema rasoLI, khuMdha vagere. (4) parAghAta= sAme baLavAnuM mANasa hoya to paNa jene joine dabAI jAya te. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 adhyAya : 8-sUtra-12 tattvArthAdhigamasUtra (5) Atapa= pote zIta hoya chatAM potAno prakAza garama Ape te, A sUryanA vimAnanA ratnone hoya che. (6) udyotaka potAno prakAza ThaMDo hoya te, A caMdranA vimAnanA ratno Adine hoya che. (7) ucchavAsana zvAsa-ucchavAsa sArI rIte laI-mUkI zake te. (8) tIrthakara nAmakarma= traNe jagatane pUjanIya thAya, caturvidha saMghanI sthApanA kare te. have 10 prakRti zubha ane 10 prakRti azubha-ema vIza prakRti sAmasAmI joDakArUpe che. te samajAve che. (1-2) pratyeka-sAdhAraNa juduM juduM zarIra hoya te pratyeka, anaMta jIvo vacce ekaja zarIra maLe te sAdhAraNa. (3-4) trAsa-sthAvara=hAle cAle te trasa, ane sthira rahe te sthAvara. (pa-6) subhaga-durbhaga= loko vhAla kare te saubhAgya, loko vhAla na kare paNa aprIti darzAve te daurbhAgya. (7-8) susvara-duHsvara= koyala jevo madhurasvara te susvara ane kAgaDA-gadheDA jevo kharAba svara te duHsvara. (9-10) zubha-azubha= nAbhithI uparanA avayavo zubha, nIcenA avayavo azubha che. hAtha vigere uparanA avayavonA sparzathI jIva rAjI thAya, ane paga Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-12 249 vagere nIcenA avayavonA sparzathI jIva nArAja thAya, te anukrame zubha ane azubha. (11-12) bAdara-sUkSma= skUla enuM zarIra te bAdara, na dekhI zakAya tevuM zarIra te sUkSma. (13-14) paryApta-aparyApta= AhArAdi paryAyio pUrNa karI zake te paryApta, ane apUrNa rAkhe te aparyApta. (15-16) sthira-asthira= hADakAM-dAMta svasthAne sthira che te sthiranAmakarma ane jIbha vagere asthira che te asthiranAmakarma. (17-18) Adeya-anAdeya loko vacana mAnya rAkhe te Adeya, loko vacana mAnya na rAkhe te anAya. (19-20) yaza-apayaza= prazaMsA-kIrti te yaza ane niMdA apakIrti te apayaza. A pramANe 14+4+20=kula 42 nAmakarmanA bhedo che. ane 14 piMDaprakRtinA peTAbhedo jo gaNIe to 14nA paTAbhedo 6pa thAya che. temAM uparokta 8120=28 umerIe to 93 thAya che. baMdhana pAMcane badale paMdara paNa gaNAya che. tema karIe to 103 thAya che. ane baMdhana-saMghAtana zarIramAM gaNIe ane varNa-gaMdha-resa-sparza sAmAnyathI gaNIe to 67 bheda paNa thAya che. ema nAmakarmanA peTA bhedo 42-93-103 ane 67 ema cAra prakAre che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25) adhyAya : 8-sUtra-12 tattvArthAdhigamasUtra - , 1 + + + | piMDaprakRti14 ] - 65 39 pratyekaprakRti + 8 | + 8 + 8 +8 traNa-sthAvaradazaka | + 20 +20 +20 - 42 103 [ 67 paMdara baMdhana jANavAno upAya A pramANe che. (1) audArikanI sAthe 4= (1) audArika audArika, (2) audArika taijasa. (3) audArika kArmaNa, (4) audArikataijasakArpaNa. (2) vaikriyanI sAthe paNa 4= (1) vaikriya vaikriya, (2) vai. tai. (3) vai. kA. (4) vai. tai. kA. (3) AhArakanI sAthe paNa 4= (1) AhA. AhA. (2) A. tai. (3) A. kA. (4) A. te. kA. (4) taijasanI sAthe ra= (1) taijasa taijasa, (2) taijasa kArpaNa. (5) kArpaNanI sAthe 1= (1) kArpaNa kArpaNa. kula 15 A pramANe nAmakarmanA judI judI rIte vividha bhedo thAya che. mULa sUtramAM piMDaprakRtionI vacce nirmANa je lakhyuM che, te zarIranI sAthe saMbaMdhavALI A prakRti hovAthI AvI racanA karela che. tathA vihAyogati e piMDaprakRti hovA chatAM aMte je lakhela che. tenuM kAraNa dvandrasamAsamAM alpasvarI zabdo AgaLa Ave che. ane bahusvarI zabdo pAchaLa Ave che te che. A pramANe nAmakarmanA bhedo samajAvyA. 8-12. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-13-14 3aiai 8-13 uccanIcezca 8-13 uccaH nIceH ca 8-13 sUtrArtha : uccagotra ane nIcagotra ema gotrakarmanA be bheda che. 8-13 bhAvArtha-gotrakarmanA phakta 2 ja bhedo che. sArAsaMskArI-uMcA gharomAM janma thavo te uccagotra, ane tucchaasaMskArI gharomAM janma thavo te nIcagotra. 8-13. vanatinA 8-14 dAnAdInAm 8-14 dAnAdInAm 8-14 sUtrArtha : dAnAdi pAMca labdhiono aMtarAya te aMtarAyakarma pAMca prakAre che. 8-14 bhAvArtha H dAna-lAbha-bhoga-upabhoga ane vIrya ema pAMca prakAranI labdhio che. tene je roke vipna kare te aMtarAyakarma paNa pAMca prakAre che. 8-14. A pramANe jJAnAvaraNIya Adi ATha mUla karmonA prakRtibhedo samajAvyA eTale sUtra 8-4mAM jaNAvelA cAra prakAranA baMdhamAMthI prakRtibaMdha pUrNa thayo. have sthitibaMdha samajAve che. bAMdheluM karma AtmA sAthe vadhumAM vadhu keTalo kAla rahe te utkRSTasthitibaMdha, ane ochAmAM ochuM keTalo kALa rahe te jaghanyasthitibaMdha. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para adhyAya : 8-sUtra-15-16-17-18 tattvArthAdhigamasUtra AditastisRNAmantarAyasya ca trizallA ropavoTazoTsa para sthitiH 8-15 AditatisRNAmantarAyasya ca trizatsAgaropama koTI koTya: parA sthitiH 8-15 AditaH tirRNA -antarAyasya ca trizatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH 8-15 kSatidanIyI 8-16 saptatirmohanIyasya 8-16 saptatiH mohanIyasya 8-16 nAmagotrayoviMzatiH 8-17 nAma gotrayoviMzatiH 8-17 nAmagotrayo: viMzatiH 8-17 trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya 8-18 trayanTiMzatsAgaropamANyA AyuSkaca 8-18 trayanTiMzatsAgaropamANiAyuSkasya 8-18 sUtrArtha : prathamanI traNa karmaprakRtionI tathA aMtarAyakarmanI utkRSTa sthiti 30 koDAkoDI sAgaropama pramANa che. 8-15 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-15-16-17-18 253 sUtrArtha H mohanIyakarmanI utkRSTasthiti 70 koDAkoDI sAgaropama pramANa che. 8-16 sUtrArtha : nAmakarma ane gotrakarmanI upasthiti 20 . koDAkoDI sAgaropama pramANa che. 8-17 sUtrArtha AyuSyakarmanI . sthiti 33 sAgaropama che. 8-18 bhAvArtha - AdinAM traNa karmo (jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIya, ane vedanIya) tathA aMtarAyakarma ema kula-4 karmonI utkRSTasthiti 30 koDAkoDI sAgaropama che. kroDane kroDe guNavAthI je Ave te koDAkoDI kahevAya che. mohanIyakarmanI 70 koDAkoDI sAgaropama pramANa, nAmagotrakarmanI 20 koDAkoDI sAgaropamapramANa utkRSTasthiti che. ane AyuSyakarmanI vadhumAM vadhu 33 sAgaropamanI sthiti che. A utkRSTasthiti je kahI che. te abAdhAkALa ane bhogyakALa ema banne sAthe maLIne kahI che. je karmanI jeTalA koDAkoDI sAgaropamanI sthiti baMdhAya che. teTalA so varSano abAdhAkALa te karmano jANavo. ane zeSa bhogyakALa jANavo. jJAnAvaraNIyAdino utkRSTa abAdhAkALa 3000 varSano, mohanIyano 7000 varSano nAma-gotra karmano 2000 varSano uOabAdhAkALa hoya che. A sAte karmono jaghanya abAdhAkALa Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 adhyAya : 8-sUtra-19-20-21 tattvArthAdhigamasUtra aMtarmuhUrta hoya che. AyuSyakarmamAM vartamAna bhavanuM jeTaluM AyuSya zeSa hoya teTalo abAdhAkALa jANavo. baMdhAtA karmanI jyAM dalika racanA na hoya te abAdhA kALa ane jyAM dalika racanA hoya te bhogyakALa. bAMdheluM karma potAno phaLavipAka na batAve te abAdhAkALa ane potAno phaLavipAka batAve te bhogyakALa. 8-15,16,17,18. mArA dvArA muhUrtA vetanathI 8-19 aparA dvAdaza muhUrtA vedanIyasya 8-19 aparA dvAdaza muhUrtA vedanIyasya 8-19 nAmanotrI 8-20 nAmagotrayora 8-20 nAmagotrayoH aSTo 8-10 zeSAmintarmuhUrtam 8-21 zeSANAmantarmuhUrtam 8-21 zeSANAmU-antarmuhUrtam 8-21 sUtrArtha vedanIyakarmanI jaghanyasthiti 12 muhUrta che. 8-19 sUtrArtha : nAma ane gotra karmanI jaghanyasthiti 8 muhUrta che. 8-20 sUtrArtha ? bAkInAM pAMca karmonI jaghanyasthiti aMtarmuhUrtanI che. 8-21 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-19-20-21 255 bhAvArtha- have jaghanyasthiti samajAve che. vedanIyakarmanI 12 muhUrta che. nAma ane gotrakarmanI 8 muhUrta che. ane bAkInA karmonI aMtarmuhUrta che. jaghanya eTale ochAmAM ochI sthiti. tenuM citra A pramANe che. 8-19-20-21. jaghanya abAdhAkALa sarvatra aMtarmuhUrta jANavo. sarve karmomAM usthiti baMdhAya tyAre utkRSTa abAdhA hoya, ane jaghanyasthiti baMdhAya tyAre jaghanya abAdhA hoya. paraMtu AyuSyakarmamAM tema nathI. AyuSyakarmamAM cAlubhavanI jeTalI zeSasthiti hoya che. te ja parabhavanA AyuSyano abAdhAkALa jANavo. utkRSTathI pUrvakroDano trIjo bhAga ane jaghanyathI aMtarmuhUrta abAdhAkALa AyuSyakarmano jANavo. | ne.. karmanuM nAma | utkRSTasthiti | jaghanyasthiti | 1 | jJAnAvaraNIyakarma (3) koDAkoDI sAgaro. aMtarmuhUrta 2 | darzanAvaraNIyakarma 130 koDAkoDI sAgaro. 3 | vedanIyakarma 30 koDAkoDI sAgaro. 12 muhUrta 4 | mohanIyakarma 70 koDAkoDI sAgaro. | aMtarmuhUrta pa AyuSyakarma 33 sAgaropama mAtra || aMtarmuhUrta 6 | nAmakarma 20 koDAkoDI sAgaro. | 8 muhUrta 7 |gotrakarma 20 koDAkoDI sAgaro. | 8 mhUrta 8 | aMtarAyakarma 30 koDAkoDI sAgaro. | aMtarmuhUrta Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 adhyAya : 8-sUtra-22-23 8-22 vipAkonubhAvaH vipAkonubhAvaH vipAkaH anubhAvaH 8-22 8-22 sUtrArtha : karmono je vipAka (phaLapradAna) te anubhAvabaMdha kahevAya che. (tene ja rasabaMdha athavA anubhAgabaMdha paNa kahevAya che.) 8-22 bhAvArtha:- sthitibaMdha samajAvIne have rasabaMdha samajAve che. bAMdhelA karmono je vipAka eTale phaLaprApti che. tene ja anubhAva athavA rasabaMdha kahevAya che. je je karmo bAMdhelAM che te te karmo potapotAnuM nakkI kareluM phaLa AtmAne je batAve, jaNAve, Ape te anubhAvabaMdha athavA rasabaMdha jANavo. bAMdhelAM karmo je jussAthI potAno phaLa vipAka jaNAve te rasabaMdha jANavo. 8-22. che. 8-23 tattvArthAdhigamasUtra sa yathAnAma 8-23 sa yathAnAma 8-23 sa yathAnAma 8-23 sUtrArtha : je karmonuM jevuM nAma che tevo vipAka hoya bhAvArtha:- je karmanuM jevuM jevuM nAma che tevuM tevuM - Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-24 257 vipAka phaLa ApavuM evA svabhAvavALo te rasabaMdha che. jemake jJAnAvaraNIyakarmano vipAka jJAnane DhAMkavAno che. vedanIyakarmano vipAka sAtA-asAtA rUpe vedAvAno che. ema je karmanuM evuM nAma che. tevuM tenuM phaLa che. A rasanI taratamatA (ochA-vadhatApaNuM) jaNAvavA mATe tenA cAra prakAro zAstromAM pADyA che. (1) eka ThANIyo rasa, (2) beThANIyo rasa, (3) traNa ThANIyo rasa, (4) cAra ThANIyo rasa. puNyaprakRtiono rasa zubha che zeraDInA rasa jevo che. ane pApa prakRtiono rasa azubha che lIMbaDAnA rasa jevo che. tene ukALavAthI jema mIThAza ane kaDavAza vadhe che tema zubha ane azubha karmaprakRtionA A ThANIyA rasomAM paNa samajavuM. 8-23. tata nirnara 8-24 tatazca nirjarA 8-24 tataH ca nirjarA 8-24 sUtrArtha te vipAkanubhAvathI pUrvabaddhakarmonI nirjarA thAya che. 8-24 bhAvArtha-te te karmonA vipAkane (phaLa) bhogavI levAthI pUrve bAMdhelAM te te karmo AtmAthI vikhuTAM paDe che arthAt nirjarA thAya che. kAraNa ke je karma je phaLa ApavA mATe baMdhAyuM hatuM te karma potAnuM te phaLa ApI rahe eTale punaH kAzmaNa vargaNA rUpe ja banI jAya che. AtmAthI chUTuM thaI mULa vargaNA rUpe thaI jAya 17 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 adhyAya : 8-sUtra-25 tattvArthAdhigamasUtra che. tethI tene nirjarA kahevAya che. A vipAkodayajanya nirjace kahevAya che. karmo bhogavyA vinA apavartanA Adi dvArA paNa nirjarA thAya che. te vipAkodaya vinA guNajanyanirjarA kahevAya che. ane te ja nirjarA zreSTha che. mukti hetu che. 8-24. nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezA: 8-25 nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmakakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH nAmapratyayAH sarvataH yogavizeSAt sUkSma-ekakSetra-avagADhasthitAH sarva-AtmapradezeSa ananta-anantapradezAH 8-25 sUtrArtha : sUkSma evAM, AtmAnI sAthe eka kSetramAM avagAhIne rahelAM, AtmAnA sarva pradezomAM rahelAM ane anantAnaMta pradezovALAM kAryaNavargaNAnAM pudgalone A jIva potAnA sarva AtmapradezothI mana-vacana-kAyAnA yogane anusAre te te karmonA nAma pramANe grahaNa kare che. 8-25 8-25 bhAvArtha:- A sUtramAM have pradezabaMdha samajAve che. je samaye ApaNo AtmA karma bAMdhe che te baMdhAtA karmanA pradezo (aNuo) kevA kevA ane kevI rIte baMdhAya che ? te samajAvavA mATe A sUtramAM 8 uttaro ApelA che. prakRti, sthiti ane rasabaMdha samajAvyA pachI have pradezabaMdha samajAvavAno avasara che. graMthakArazrI ATha praznottarathI te samaja Ape che. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-25 259 (1) nAmapratyayAH = baMdhAtA karma paramANuo potapotAnA nAmanuM kAraNa bane che. jJAnAvaraNIyakarma jenuM nAma che. te pradezo jJAnane DhAMkavAnuM kArya kare che. darzanAvaraNIyakarma jenuM nAma che. te pradezo darzanane DhAMkavAnuM kArya kare che. A pramANe je je karmanuM je je nAma che. te te karma te te kArya karavAnuM kAraNa bane che. (2) sarvato= A AtmA jyAre jyAre karma bAMdhe che. tyAre tyAre cAre dizA, cAre vidizA ane Urdhva-adho ema daze dizAomAMthI karmagrahaNa kare che. koi mANasane hAthathI tamAco mAryo hoya to hAthavALA kSetramAMthI ja kArmaNavargaNA baMdhAya che, ema nahIM, paraMtu ghImAM taLAtA mAlapuAnI jema tathA telamAM taLAtA puDalAnI jema sarva bAjuthI AtmAnI avagAhanAvALA samasta kSetramAM rahelI kArmaNa vargaNA A jIva grahaNa kare che. (3) yogavizeSA= mana-vacana ane kAyAnA yogo vadhAre hoya tyAre vadhAre, ane ochA hoya tyAre ochA karmapradezo A jIva grahaNa kare che. yoga pramANe jadhanyamadhyama ane utkRSTa pradezo grahaNa thAya che. (4) sUkSma= AMkhothI na dekhI zakAya tevA atizaya bArIka, ane karmane yogya evA ja pradezo A jIva karma mATe Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 adhyAya : 8-sUtra-25 tattvArthAdhigamasUtra grahaNa kare che, paraMtu bAdara ke sthUla pradezo karmabaMdha mATe grahaNa karato nathI. A pradezone kAmaNavargaNA kahevAya che. (5) ekakSetrAvagADha= AtmA je kSetramAM avagAhIne rahelo che, te ja kSetramAM je kAmaNavargaNA rahelI che. tene ja A AtmA karmarUpe grahaNa kare che. dUra-dUra rahelI kArmaNavargaNAne A jIva karmarUpe bAMdhato nathI. (6) sthitAH = rahelA, sthira rahelA, AtmAnI sAthe avagAhanAmAM sAthe rahelA kArmaNavargaNAnAM pudgalo A jIva grahaNa kare che. paraMtu calita thaine dUra gayelA kArmaNavargaNAnA pudgalone A jIva bAMdhato nathI. (7) sarvAtmapradezeSa= A AtmA jyAre jyAre karma bAMdhe che tyAre tyAre potAnA sarva AtmapradezomAM bAMdhe che. koI eka bhAgamAM bAMdhato nathI. tamAco mAre tyAre paNa mAtra hAthavALA bhAgamAM karma bAMdhato nathI paraMtu sarva AtmapradezomAM bAMdhe che. kAraNa ke tamAco mAravAnI pAchaLa Aveza sarva AtmapradezomAM che. koipaNa karma pradezone grahaNa karavAmAM AtmAnA sarvapradezonuM vIrya vaparAya che. (8) anantAnanta pradezo : A AtmA je karma bAMdhe che. te karma saMkhyAta-asaMkhyAta ke anaMta karma pradezovAnuM nathI. paraMtu anaMtAnaMta pradezovALA skaMdhone ja grahaNa kare che. ochA pradezovALAne grahaNa karato nathI. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 8-sUtra-26 261 A pramANe prakRtibaMdha-sthitibaMdha-rasabaMdha ane pradezabaMdha ema cAre prakAre karmanA baMdhane samajAvyo che. 8-25. savedya-samyaktva-hAsya-rati-puruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam 8-26 sarvedya-samyakatva-hAsya-rati-puruSavedazubhAyunaMmagotrANi puNyam 8-26 sarvadha-sabhyatva-hAsya-rati-puruSavada zubhAyu -nAma gotrANi puNyam 8-26 sUtrArtha : sAtavedanIya, samyakatvamohanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubhAyuSya, zubhanAmakarma ane zubhagotrakarma A badhI puNyaprakRtio kahevAya che. (bAkInI badhI pApaprakRtio che.) 8-26 bhAvArtha- A karmomAM keTalAMka karmo jIvane sAMsArika sukha ApanArAM che tethI tene vyavahArathI zubhakarmo kahevAya che. ane keTalAMka karmo jIvane du:kha ApanArAM che tethI tene vyavahArathI azubhakarmo kahevAya che. nizcayanayathI to sarve karmo azubha che. (1) satAvedanIya, (2) samyakatvamohanIya, (3) hAsya, (4) ratimohanIya, (5) puruSaveda, (6) devamanuSyAdi zubha AyuSya, (7) nAmakarmamAM saubhAgya-Adeyasusvara vagere. ane uccagotra A puNyaprakRtio che. bAkInI badhI pApa prakRtio che. A vyavahAranayathI samajavuM. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 0 = 262 adhyAya : 8-sUtra-26 tattvArthAdhigamasUtra navatattva tathA karmagraMthAdimAM je 42 puNyaprakRtio Ave che te ja 42 puNyaprakRtio ahIM mULasUtramAM kahI che. paraMtu 4 prakRtio vadhAre kahI che. te A pramANe sarvedya- sAtavedanIya samyatva- samyakatvamohanIya hAsya-rati- hAsya ane rati puruSaveda- puruSaveda zubhAyu deva-manuSya ane tiryaMcAyuSya zubhanAma- devagati-manuSyagati Adi 37 zubhagotra- uccagotra 42 + 4 = 46 ahIM 1 samyakatvamohanIya, 2 hAsya, 3 rati, ane 4 puruSaveda A cAra karmo mohanIyanAM hovAthI pApaprakRti che to paNa tenA karatAM vadhu tIvrabhAvavALI bIjI pApa prakRtionI apekSAe A sukha ApanArI che evI vivakSA karIne puNyamAM gayAM che. jema ke mithyAtvamohanIya ane mizramohanIya karatAM samyakatvamohanIya sArI che. evI ja rIte arati-zoka karatAM hAsya rati sArI che. tathA strIveda ane napuMsakaveda karatAM puruSaveda sAro che. ema navatattvAdi graMthothI bhinna kathana karavAmAM vivaphA bheda mAtra kAraNa che. ema jANavuM. 8-26. | aSTama adhyAya samApta Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-1-2 263 A adhyAya navamo che mAvanirodha saMvara: 9-1 AzravanirodhaH saMvaraH 9-1 Azrava-nirodhaH saMvaraH 9-1 sutrArtha : Azravano je nirodha te saMvara kahevAya che. 9-1 bhAvArtha:- Azravane aTakAvavo te saMvara, jenAthI AtmAmAM karmo Ave che te Azrava che. te Azrava jenAthI rokAya te saMvara kahevAya che. chaThThA adhyAyanA pahelA ane chaThThAsUtramAM traNa prakAre ane ogaNacAlIsa prakAre Azrava kahelo che. teno nirodha karavo te saMvara kahevAya che. 9-1. te mukti-samiti-thokSa-parISadaSaya-cAritre 9-2 sa gupti-samiti-dharmAnuprekSA-parISahajaya-cAritreH 9-2 saH guti-samiti-dharma-anuprekSA-parISahajaya-cAritre 9-2 sUtrArtha te saMvara gupti-samiti-yatidharma-anuprekSA (bhAvanA) parISahajaya ane cAritra vaDe pa7 bhedavALo che. 9-2 For Private Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 adhyAyaH 9-sUtra-3-4 tattvArthAdhigamasUtra bhAvArtha:- te saMvaranA gupti-samiti-yatidharma-anuprekSA ane parISahano vijaya tathA cAritra ema cha jAtanA bhedo che. gupti-samiti vagere zabdonA artho AgaLa mULa sUtramAM ja samajAvavAmAM Avaze. te chaenA anukrame 3-5-10-12-22 ane pa ema kula sattAvana bhedo saMvaranA thAya che. 9-2. tapasI nirjarA ya 9-3 tapasA nirjarA ca 9-3 tapasA nirjarA ca 9-3 sUtrArtha : tapa vaDe saMvara ane nirjarA bane thAya che. 9-3 tapa karavAthI pUrve bAMdhelA karmonI nirjarA paNa thAya che ane navAM AvatAM karmo virAma paNa pAme che. eTale ke saMvara ane nirjarA ema bane paNa thAya che. A guNajanya nirjarA che. te guNajanya nirjarA ja kevalajJAnAdi bhAvonI prAptinuM kAraNa bane che. 9-3. soniprado musi. 9-4 samyayoganigraho guptiH 9-4 samyagyoganigrahaH gumiH 9-4 sUtrArtha : samyakjhakAre mana-vacana ane kAyAnA yogano nigraha karavo te gupti kahevAya che. 9-4 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-5 bhAvArtha - mana-vacana ane kAyAnI pravRti te yoga kahevAya che. samyagU jJAna ane samyagdarzanapUrvaka (mana-vacanakAyAnI zubhamAM pravRtti thavI ane) azubhathI nivRtti thavI te yoganigraha kahevAya che. te ja gupti che. AtmAnA hitanI apekSA vinA lAMghaNa, pANI upara bagalAnI sthiratA tathA tApasanI paMcAgni tapanI kriyA e yoganigraha kahevAto nathI. kAraNa ke kaSAyone jItavA mATe ja je zubhamAM pravRtti ane azubhathI nivRtti karavA svarUpa yoga nigraha che. te ja gupti kahevAya che. 9-4. -bhASaUAnanikSepotsa: mitAH 9-5 IryA-bhASeSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH 9-5 iryA-bhASA-eSaNA-AdAnanikSepa-utsargI samitayaH 9-5 sUtrArtha : iryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNA samiti, AdAnanikSepasamiti ane utsargasamiti ema pAMca samiti jANavI. 9-5 bhAvArtha:- samiti eTale AtmAnA hitane karanArAM kAryomAM pravRtti karavI. guptimAM ahitathI nivRtti mukhya che. ane samitimAM hitanI pravRtti mukhya che. tenA pAMca bhedo che. (1) iryAsamiti= jayaNA pALavAnA AzayathI nIce joIne cAlavuM. jethI sva-paranI hiMsA na thAya. potAnA zarIranI laMbAI jeTalI bhUmi jotAM jotAM cAlavuM te. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 adhyAya : 9-sUtra-6 tattvArthAdhigamasUtra (2) bhASAsamiti= priya, hitakArI, satya ane parimita vacana bolavuM. (3) eSaNAsamiti= doSarahita AhAra lAvavo. ane doSarahitapaNe vAparavo. (4) AdAnanikSepasamiti= vastro-pAtro joi-puMjI-pramArjIne levAM-mUkavAM ane vAparavAM. (5) utsargasamiti=bhUmijoi-pUMjInemaLa-mUtraparaThavavAM.9-5. uttama: kSamA-mAvAnava-zauna-satya-saMyamatpstyaagaakinycny - brahmacaryANi dharmaH uttamaH kSamA-mArdavArjava-zauca-satya-saMyamatapasyAgAki canya-brahmacaryANi dharmaH uttamaH kSamA-mArdava-Arjava-zauca-satya-saMyama 9-6 tapaH-tyAga-Akicanya-brahmacaryANi dharma: 9-6 sUtrArtha : kSamA, mArdavatA, ArjavatA, zauca satya, saMyama, tapa, tyAga, Arkicanya ane brahmacarya ema 10 prakAranA yatidharma che. 9-6 9-6 bhAvArtha:- nIce jaNAvAtA daza yatidharmo pALavA jevA che. je pALavAthI navAM baMdhAtAM anekavidha karmo rokI zakAya che. ane te uttama dharmo che. AtmAnA guNo che. karmone rokavAnA parama upAyo che. digaMbarAsnAyamAM A dazaguNone ja dazalakSaNA kahevAya che. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-6 267 (1) kSamA krodha na karavo, aparAdha gaLI javo, samatA rAkhavI gusse na thavuM. (2) mArdava= namratA, nirabhimAnatA, nirahaMkAratA. (3) Arjava= saraLatA, niSkapaTatA, mAyArahita citta. (4) zauca= mananI pavitratA, tathA kAyAnI svacchatA. (5) saMyama= mana-vacana ane kAyAnI azubhaceSTAthI nivRtti tathA zubhamAM pravRtti karavI te, A saMyama sattara prakAre che. (6) satya-jIvana satya rAkhavuM. prAmANikapaNuM sAcavavuM te. sAcI nItimattAvALuM jIvana. tapatra tapazcaryA karavI, cha bAhya ane cha atyaMtara tapa karavo. AhArAdi paradravyano tyAga, tathA te pratyenI mUrchAno paNa tyAga karavo te. (8) tyAga=vigaIno tyAga tathA bAhya upadhino je tyAga te bAhyatyAga ane zarIra upara mamatAno tyAga, kaSAyono tyAga, te atyaMtaratyAga kahevAya che. bInajarUrI vastuono paNa tyAga. (9) AkiMca = anivArya vastuo je vastra-pAtrAdi rAkhyAM hoya tenA upara tathA jJAna-darzana ane cAritranAM upakaraNo upara paNa mamatAno tyAga. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 adhyAya : 9-sUtra-8 tattvArthAdhigamasUtra (10) brahmacarya= mana-vacana-kAyAthI maithuna krIDAno tyAga karavo tathA gurukulavAsamAM ja rahevuM. gurunI nizrAe ja vartavuM. svAdhyAyamAM ja lIna thavuM te. A daza prakAranA yatidharmonuM jIvanamAM yathArtha pAlana karavuM. te saMvara che. 9-6. anityAzaraNa-saMsAraikatvAnyatvAzucitvAzrava-saMvara-nirjarA-loka-bodhidurlabhadharmasvAkhyAtattvAnu-cintanamanuprekSAH 5-7 anityAzaraNa-saMsAraikatvAnyatAzucitAzrava- saMvara-nirjarA-loka-bodhidurlabhadharmasvAkhyAtattvAnu-cintanamanuprekSAH 9-7 anitya-azaraNa-saMsAra-ekatva-anyatva-azucitvaAzrava-saMvara-nirjarA-loka-bodhidurlabhadharmasyAkhyAtattva-anuciMtanam anuprekSAH 9-7 sUtrArtha : 1 anitya, 2 azaraNa 3 saMsAra, 4 ekatva, 5 anyatva, 6 azucitva, 7 Azrava, 8 saMvara, 9 nirjarA, 10 lokasvabhAva, 11 bodhidurlabha, 12 dharmasvAkhyAtattvanuM anuciMtana karavuM dharma ema 12 bhAvanA jANavI. 9-7 bhAvArtha- pratidina nIce mujaba 12 bhAvanAo avazya bhAvavI. A bhAvanAothI saMsArano rAga ghaTe che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-7 269 (1) anityabhAvanA= zarIra-dhana-yaza-pratiSThA-badhuM nAzavaMta che. sadA rahenAra nathI, kALAntare avazya vinAzI ja che. ema vicAravuM te. (2) azaraNabhAvanA= duHkha vakhate mAtA-pitA, pati-patnI ke putrAdi koinuM zaraNa nathI. koI duHkha laI zakatA nathI. dharma ja zaraNa che. (3) saMsArabhAvanA= A saMsAra asAra che. mAtA marIne patnI banne che. zatrA marIne putra bane che. mitra marIne zatru bane che. tathA aneka upAdhio ane duHkhonI khANa che. mATe asAra che. (4) ekatvabhAvanA= A jIva ekalo ja Avyo che. ekalo ja javAno che. karmono kartA ekalo ja che. bhoktA paNa ekalo ja che. (5) anyatvabhAvanA= AtmA dehathI anya che. deha jaDa che. AtmA cetana che. zarIra vinAzI che. AtmA avinAzI che. deha ahIM ja rahevAno che. AtmA bhavAntaragAmI che. ityAdi (6) azucita bhAvanA= zarIra apavitra che. azuciothI bhareluM che. zarIranA ekeka chidrathI azuci ja nIkaLyA kare che. maLa-mUtra ane viSNadino bharelo kothaLo ja che. (7) AzravabhAvanA A AtmAmAM pratisamaye karmonuM Agamana cAlu ja rahe che. jo A rIte karmo AvyA ja karaze to tArI nAva DUbI jaze mATe he AtmA! tuM kaMika samaja. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 adhyAya : 9-sUtra-8 tattvArthAdhigamasUtra (8) saMvarabhAvanA= saMvaranA sattAvana bhedothI he AtmA! tuM karmone roka. sattAvane bhedono vicAra karavo te. (9) nirjarAbhAvanA= cha bAhya ane cha atyaMtara tapanuM tuM sevana kara. jethI karmonI nirjarA thAya. (10) lokasvabhAva bhAvanA= cauda rAjaloka, nArakI-devo tathA jaMbUDhIpAdinA svarUpanuM varNana vicAravuM. (11) bodhidurlabhabhAvanA= A asAra saMsAramAM samyakatva prApti atidurlabha che. tenI vicAraNA karavI. (12) dharmasyAkhyAtattva bhAvanA= dharma samajAvanArA arihaMta prabhu tathA sAdhu saMto ane sAcA dharmaguruo maLavA atizaya duSkara che. ema vicAravuM te. uparokta 12 bhAvanAo dararoja vicAravI. 9-7 mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH -8 mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parISahAH 9-8 mArga-acyavana-nirjarArtha pariSoDhavyAH parISahAH 9-8 sUtrArtha jainazAsananI prAptirUpa mArgathI patita nA thaI javAya teTalA mATe tathA pUrvabaddhakarmonI nirjarA mATe parISaho sahana karavA yogya che. 9-8 bhAvArtha:- prApta thayelA jainazAsananA mArgathI patita na thaI javAya teTalA mATe tathA pUrvabaddha karmonA kSaya mATe nIce mujaba Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-9 271 rara pariSado sahana karavA joie. A rara pariSado sahana karavAthI ane temAM rAkhelI samatAnA kAraNe pUrvabaddha karmo kSaya pAme che. A bAvIsa prakAranA pariSahonA kALe je duHkhanI sahanazIlatA che. e upacAre nirjarAnuM kAraNa che. paraMtu temAM rAkhelo "zamabhAva" e vAstavikapaNe nirjarAnuM kAraNa che. 9-8. kssut-pipaasaa-shiitossnn-dNshmshk-naagnyaarti-strii-cryaaniSA-zAza-vadha-cAvanAnA-ra-7/sparzaml-stkaarpurskaar-prjnyaajnyaanaadrshnaani 9-9 su-pipAsA-zItoSNa-daMzamazaka-nAcArati-strI-caryAniSadyA-zadhyAkroza-vadha-vAcanAlAbha-roga-tRNasparza-malasatkArapuraskAra-prajJAjJAnAdarzanAni 9-9 su-pipAsA-zIta-uSNa-daMzamazaka-nAja-arati-strI-caryAniSadyA-pacyA-Akroza-vadhavAcanA-lAbha-roga-tRNasparzamala-satkArapuraskAra-prajJA-ajJAna-adarzanAni 9-9 sUtrArtha : 1 kSudhA, rapipAsA, 3 zIta, 4 uSNa, pa daMzamazaka, 6 nAnya, 7 arati, 8 strI, 9 caryA, 10 niSadyA, 11 zayyA, 12 Akroza, 13 vadha, 14 yAcanA, 15 alAbha, 16 roga, 17 tRNasparza, 18 mala, 19 satkAra puraskAra, 20 prajJA, 21 ajJAna ane 22 adarzana parISaha ema kula 22 parISaho che. 9-9 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27ra adhyAya : 9-sUtra-9 tattvArthAdhigamasUtra - kudaratI Apattio Ave tyAre sahanazIla thavuM te pariSaha. ane deva-mAnava tathA tiryaMco taraphathI AvelI ApattionA kALe sahanazIla thavuM te upasarga kahevAya che. pariSaha ane upasargamAM ATalo taphAvata che. (1) sudhA= kSudhA lAgI hoya, yogya AhAra na maLe. to sudhA sahana karavI. paraMtu doSita AhAra na levo te. (2) pipAsApariSaha-tRSA lAgI hoya, yogya nirdoSa pANI na maLatuM hoya to tRSA sahana karavI. paraMtu doSita pANI na pIvuM. (3) zItaparISaha= ThaMDI sahana karavI. paraMtu ayogya ane anucita sAdhanonI icchA na karavI. (4) uSNaparISaha= garamI sahana karavI. paraMtu ayogya ane anucita sAdhanonI icchA na karavI. (5) daMzamazakara DAMsa-macchara-mAMkaDanA upadravo hoya to sahana karavA, paraMtu teno vinAza na karavo. (6) nAnyaparISaha= zAstrokta vidhi mujaba jIrNa-alpa mUlyavALAM vastro paheravAM, paraMtu raMgIna ke bhapakAvALAM vastro na paheravAM tathA jinakalpa svIkAratAM nagnatA rAkhavI. paraMtu lajjA na rAkhavI te. (7) aratiparISahara saMyamamAM uga (kaMTALo) Ave tevA prasaMgo Ave to paNa kaMTALavuM nahIM. paraMtu sthira rahevuM. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-9 273 (8) strI parISaha = strI saMyamamAM bAdhaka che. (strIne AzrayI puruSa e saMyamamAM bAdhaka che.) tethI tenA hAvabhAva tathA zarIranA aMgo tarapha najara na nAkhavI. tenI sAthe bhogAdinI prArthanA na karavI ane na svIkAravI. bhogabuddhino tyAga karavo. (9) caryAparISaha= vihAra karatAM karatAM kAMTA-kAMkarA Ave te sahana karavA, paraMtu kaMTALavuM nahIM. vihAramAM takalIpho paNa Ave. chatAM paNa sukhazIlatA icchavI nahIM. tathA saMyamamAM uphlega karavo nahIM. (10) niSadyApariSaha= upAzraya AdimAM dharmasAdhanA karatAM ThaMDI-garamI, havA-aMdhakAranI anukULatA-pratikULatA Ave to paNa sahana karavI. (11) zadhyApariSaha= anukULa-pratikULa zayA-saMthAro maLe to paNa calAvI levuM. uMcI-nIcI bhUmi hoya to paNa manamAM duHkha na karavuM. tRNanA saMthArAmAM tRNanI aNIonAM DaMkha sahana karavA, paraMtu uga kheda na dharavo. (12) AkrozapariSahara koI ajJAnI AtmA ApaNI upara gusso kare, mAra mAre, to paNa zamabhAve sahana karavo te. (13) vadhapariSaha= koI ajJAnI AtmA ApaNA upara prahAra karI hatyA kare, vadha kare, mArI nAkhe to paNa zamabhAva rAkhavo te. 18. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 adhyAya : 9-sUtra-9 tattvArthAdhigamasUtra (14) yAcanApariSaha= sAdhu thayA pachI gocarI caryA pharavAmAM tathA anivArya vastunI yAcanAmAM jarA paNa lajjA na pAmavI ke zarama na rAkhavI te. (15) alAbhapariSaha= nirdoSa AhAra na maLe to paNa zamabhAva rAkhavo, paraMtu uga karavo nahIM. kaMTALavuM nahIM. ke nArAja thavuM nahIM. (16) rogapariSahara zarIramAM roga Ave to nirdoSa cikitsA karAvavI, paraMtu zamabhAva rAkhavo, AkuLa-vyAkuLatA na karavI. roga maTe to harSa nahIM. ane na maTe to zoka nahIM (17) tRNasparzapariSahara ghAsa upara saMthAro karatAM ghAsanI aNIo zarIrane vAge to paNa zamabhAva rAkhavo. (18) manapariSaha= zarIra upara mela jAmyA hoya to paNa snAnanI ke zarIranA zaNagAranI icchA na karavI te. (19) satkArapuraskAra pariSaha= jagatamAM vadhAre satkAra sanmAna hoya to paNa temAM harSa na karavo. AnaMda abhimAna na karavuM. (20) ajJAnapariSaha= jJAna AvaDe nahi, tyAre loko apamAna kare, mAnahAni thAya, to paNa zamabhAve sahana karavuM. (21) prajJApariSaha= viziSTa buddhi hoya to paNa garva na karavo. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-10-11-12 275 (22) adarzanapariSahara zAstronA bhAvArtho na samajAya, paradarzanamAM camatkAro dekhAya to paNa jainazAsanathI calita na thavuM. tathA anyadharmanI icchA na karavI te. A bAvIsa pariSadomAMthI kyA guNaThANe keTalA keTalA pariSaha hoya? ane kayA kayA hoya? te samajAve che. 9-9, sUkSmasaMparAya-chadmasthavItarAgayozcaturdaza 8-10 sUkSmasaMparAma-chaprasthavItarAgayozcaturdaza 9-10 sUkSmasaMparA-chAsthavItarAgayoH caturdaza 9-10 viza nine 9-11 ekAdaza jine 9-11 ekAdaza jine 9-11 vAvalaMpara sarve 9-12 bAdarasaparAye sarve 9-12 bAdarasaparAye sarve 9-12 sUtrArtha : sUmasaMparAya guNasthAnake tathA chagha0 vItarAga (11-12mAM guNasthAnakavALA) jIvone 14 parISaho hoya che. 9-10 sUtrArtha : jinezvara bhagavAnane (13-14 guNasthAnakavALA jIvone) 11 parISaho hoya che. 9-11. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 adhyAya : 9-sUtra-10-11-12 tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha H bAdara saMparAya kaSAyavALAne sarve (22) parISaho hoya che. 9-12 bhAvArtha-sUkSma saMparAyaguNasthAnake tathA upazAntamoha ane kSINamoha guNasthAnake 14 pariSaho hoya che. dazamA guNasthAnakanuM nAma sUkSmasaMparAya, agiyAramAnuM nAma upazAntamoha, ane bAramAnuM nAma kSINamoha, A traNe guNasthAnakomAM mohanIyakarmanA udayavALA 8 pariSaha vinA bAkInA 14 pariSaho hoya che. A traNa guNasthAnakomAM mohanIya karmano udaya hoto nathI tethI tajajanya 8 pariSado saMbhavatA nathI. chabastha vItarAga eTale upazAnta moha ane kSINamoha guNasthAnaka samajavAM. (1) adarzana, (2) nAnya, (3) arati, (4) strI, (5) niSadyA, (6) Akroza, (7) yAcanA, ane (8) satkArapuraskAra e ATha pariSaho mohanIyanA udayathI Ave che. 13-14 A be guNasthAnakomAM 11 pariSaho hoya che mohanIyakarmanA udayavALA upara kahelA 8 tathA jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI 1 ajJAnapariSaha, jJAnAvaraNIyanA kSayopazamathI prajJApariSaha 1 ane aMtarAyanA udayathI 1 alAbhapariSaha ema kula 11 varjIne bAkInA 11 pariSaho hoya che. ke je vedanIyakarmanA udayajanya che te 11 pariSaha 13-14mA guNaThANe kevalI bhagavAnane hoya che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-13-14-15-16 207 bAdara kaSAyanA udayavALAM eTale ke 1 thI 9 guNasthAnakomAM bAvIse bAvIsa pariSaho hoya che. kAraNa ke tyAM sarve karmono udaya che. 9-10-11-12. 9-13 jJAnAvaraNe prajJAjJAne jJAnAvaraNe prajJAjJAne jJAnAvaraNe prajJA-ajJAne 9-13 9-13 darzanamohAntarAyayoradarzanAlA bhau darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau 9-14 9-14 darzanamoha-antarAyayoH adarzana-alAbhau 9-14 cAritramohe nAkhyArati-strI-niSadyA joza-yAcanA-mArapurArA: cAritramohe nAgyArati-strI-niSadyA kroza-yAcanA-satkArapuraskArA: cAritramohe nAgya-arati-strI-niSadyA Akroza-yAcanA-satkArapuraskArAH venIye zeSA: 9-16 vedanIye zeSAH 9-16 vedanIye zeSAH 9-16 9-15 9-15 9-15 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 9-sUtra-13-14-15-16 tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha : prajJA ane ajJAna parISaha jJAnAvaraNIya karma hote chate Ave che. (eTale ke jJAnAvaraNIya karmanA anukrame kSayopazamayathI ane udayathI Ave che.) 9-13 208 sUtrArtha : darzanamohanIyanA udayathI adarzana parISaha ane aMtarAyakarmanA udayathI alAbhaparISaha Ave che. 9-14 sUtrArtha : cAritramohanIyanA udayathI nA2, arita, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkAra puraskAra ema kula 7 parISaho Ave che. 9-15 sUtrArtha bAkInA 11 parISaho vedanIyakarmanA udayathI Ave che. 9-16 A 22 pariSaho kayA kayA karmanA udayathI Ave che te samajAve che. (1) prajJApariSaha= jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamathI Ave che. (2) ajJAnapariSaha= jJAnAvaraNIyakarmanA udayathI Ave che. (3) adarzanapariSaha= darzanamohanIyanA udayathI Ave che. (4) alAbhapariSaha= antarAyakarmanA udayathI Ave che. (pathI11) nApariSahathI satkArapuraskAra= sudhInA 7 pariSaho cAritramohanIyakarmanA udayathI Ave che. (12thI22)bAkInA 11 pariSaha= vedanIyakarmanA udayathI Ave che. 9-13-14-15-16. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-17 bAvIse pariSahomAM kyA kyA pariSaha kayA kayA guNasthAnake hoya ane kayA kayA karmanA udayathI hoya te A sUtra-10thI16mAM samajAvyuM. have ekIsAthe eka jIvane keTalA pariSaha hoya ? te samajAve che. alo mAnyA yurAponavaMzaH 9-17 ekAdayo bhAjyA yugapadekoviMzataH 9-17 ekAdaH bhAjyAH yugapa ekoviMzataH 9-17 sUtrArtha eka jIvane eka kAlamAM ekI sAthe ekathI prAraMbhIne vadhAremAM vadhAre 19 sudhInA parISaho hoya che. 9-17 bhAvArthaH- eka jIvane 1-2-3 ema vadhumAM vadhu 19 pariSaho ekI sAthe hoI zake che. zIta ane uSNa A be pariSaho paraspara atizaya virodhI hovAthI ekI sAthe hotA nathI tethI A bemAMthI eka ja pariSaha hoya che. ane bIjo hoto nathI. kAraNa ke zIta pariSaha zItaLatAne sahana karavA rUpa che. ane uSNapariSaha uSNatA sahana karavA rUpa che. tathA zamyA-niSadyA-ane caryA A traNa pariSaho paNa paraspara virodhI hovAthI A traNamAMthI eka ja hoya che. paraMtu bAkInA be hotA nathI eTale kula 19 pariSaho ja ekI sAthe hoya che. zayAtrauMghavuM, niSadyA=besavuM, ane caryA-cAlavuM A TANe kriyA parasparavirodhI che. jethI ekakAle eka hoya che. bAkInI be saMbhavatI nathI. 9-17. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 adhyAya : 9-sUtra-18 tattvArthAdhigamasUtra sAmAyika-chedopasthApya-parihAravizuddhisUkSmasaMparAya-yathAkhyAtAni cAritram -18 sAmAyika-chedopasthApya-parihAravizuddhisUkSmasaMparAya-yathAkhyAtAni cAritram 9-18 sAmAyika-cchedopasthApya-parihAravizuddhisUkSmasaMparAya-yathAkhyAtAni cAritram 9-18 sUtrArtha : sAmAyika, chedopasthApya, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta ema kula pAMca cAritra che. 9-18 bhAvArtha- saMvaranA 57 bhedomAM have chellA cAritra guNanA 5 bhedo samajAve che. (1) sAmAyikacAritra= samatAbhAvanI prApti. anukULa-pratikULa saMjogo Ave to paNa kaSAya karavo nahIM. kSamA rAkhavI te. saMsAranA sarva saMjogono tyAga karavo. sAdhu jIvana jIvavuM. prathama ane carama tIrthaMkara prabhunA zAsanamAM je laghu dIkSA apAya che. te itarakathita sAmAyika. tathA zeSa tIrthakaronA zAsanamAM prathamathI ja jIvanaparyantanuM je cAritra apAya che te yAvatkathita sAmAyika. (2) chedopasthApyacAritra= ekavAra cAritra ApyA pachI navuM cAritra AropaNa karAya te, RSabhadevaprabhu ane mahAvIrasvAmI prabhunA zAsanamAM (arthAt pahelA-chellA tIrthaMkara prabhunA zAsanamAM) A cAritra hoya che. te kAle Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-18 281 jIvo ane jaDa, tathA vakra ane jaDa hovAthI prAthamika dIkSA ApyA pachI yogyatA jaNAya to ja vaDIdIkSA apAya che. tethI vaDIdIkSA ApyA pachInuM je cAritra te chedopasthApanIya. (3) parihAravizuddhicAritra=parihAra eTale tapavizeSa, tenAthI thanArI je zuddhivizeSa te parihAra vizuddhi, A cAritra 9 vyaktio eka sAthe svIkAre che. jemAM 1 guru bane che. 4 tapavizeSa kare che ane 4 vyaktio tapasvionI sevAbhakti kare che. cha mahIne vAro badale che. tapa karanAra sevA kare che ane sevA ka2nA2 tapa kare che. trIjA cha mahIne pharIthI vAro badale che. guru pote tapa kare che ane zeSa 8mAMthI 1 guru bane che. ane 7 sevA kare che. kula 18 mahIne A cAritra pUrNa thAya che. (4) sUkSmasaMparAyacAritra= jhINo-jhINo kaSAya ja jyAM mAtra bAkI che. bIjA kaSAyo upazamAvyA che, athavA vinAza karyo che. paraMtu mAtra sUkSma lobha jene bAkI che. te avasthAnuM je cAritra te. (5) yathAkhyAtacAritra= saMpUrNapaNe kaSAya vinAnuM vItarAga avasthAvALuM je cAritra. jevuM bhagavAne kahyuM che tevuM je cAritra te. uparokta saMvaratattvanA 57 bhedothI A AtmA navAM baMdhAtAM karmone rokI zake che. tethI tene saMvara kahevAya che. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 2 adhyAya 9-sUtra-19 tattvArthAdhigamasUtra A pramANe 5 samiti, 3 gupti, 10 yatidharmo, 12 bhAvanA, rara pariSado ane pa cAritro ema pa7 bhedo samajAvyA saMvaratattva samajAvyuM. have nirjarAtattva samajAve che. 9-18. anshnaavmaudry-vRttiprisNkhyaan-rsprityaagvivijJazAsana-yantrazA vAda tA 9-19 anazanAvamaudaryanavRttiparisaMkhyAna-rasaparityAgaviviktazayyAsana-kAyaleza bAhya tapa: 9-19 anazana-avamaudaryanavRttiparisaMkhyAna-rasArityAgaviviktazayyA-Asana-kAyakalezA:bAhya tapaH 9-19 sUtrArtha : anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana, kAyakleza ema cha prakArano bAhyatapa che. 9-19 bhAvArtha - pUrve bAMdhelAM karmo jenAthI dhIme dhIme nAza pAme te nirjarA, tenA 12 bhedo che. cha bAhyatA ane che atyaMtaratA. jenAthI zarIra tape, je tapa loko samajI zake, je tapanAM loko mAna-bahumAna kare, je tapa bahArathI jaNAI Ave te bAhyatapa A bAhyatAmAM pagaladravyanA tyAganI pradhAnatA che. ane atyaMtaratapamAM kaSAyonA tyAganI pradhAnatA che. A bAhyatapanA cha bhedo che. te ekeka bhedo A pramANe che. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAyaH 9-sUtra-19 283 (1) anazana=AhArano tyAga. upavAsa-ekAsaNuM, AyaMbIla chaThTha, aThThama-aTTAi Adi tapa vizeSa karavo te. azana eTale AhAra, teno tyAga te anazana. AhAranA 4 prakAro che. azana-pAna-khAdima-svAdima. (2) uNodarI-ochA koLIyA bhojana karavuM. bhUkha karatAM ochuM khAvuM. tenAthI ALasa na Ave, uMgha na Ave, pramAda na vadhe. te avamaudarya eTale uNodarI. (3) vRttiparisaMkhyAnavRtti eTale icchAo, tene rokavI, kaMTrola karavo, bhoga-paribhoga ochA karavA te. ochA dravyono upayoga karavo, icchAone aTakAvavI athavA parimita karavI te. (4) rasaparityAga= rasavALI vastuno (vigai vigereno) tyAga karavo. mIThAi-kerI, zIkhaMDa-dUdhapAka jevI mAdaka vastuono tyAga karavo te. je je vastuo vadhAre vikAraka hoya teno tyAga karavo te. (5) viviktazayyAsanavivikta eTale ekAnta, nirjanAvasthA, jyAM lokonI avara-javara na hoya, tyAM zayA-AsanabeThaka rAkhavI. jethI jJAna-dhyAnanI ArAdhanAmAM skUlanA na thAya te. (6) kAyakaleza= kAyAne thoDIka kaSTamAM rAkhavI. atizaya sukhazaila svabhAvavALI na banAvavI. avasare takalIpho paNa veThI levI. yathAzakti upasargo ane parISaho sahana karavA. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 adhyAya : 9-sUtra-20 tattvArthAdhigamasUtra uparokta cha prakArano tapa zarIrane tapAve che. zoSe che. atyaMtara tapanuM kAraNa bane che. tenAthI zamabhAva dvArA junAM karmo nAza pAme che. AhAra AdinAM pudgalo upara rAga-dveSa tyajI zamabhAva karavA dvArA A tapa nirjarAhetu bane che. 9-19. 9-20 prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAyavyutsarga-dhyAnAnyuttaram 9-20 prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRjya-svAdhyAyavyutsarga-dhyAnAkyuttaram prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRtya-svAdhyAyavyutsarga-dhyAnAni-uttaram 9-20 sUtrArtha : prAyazcitta, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna ema 6 prakArano (bIjo tapa) eTale atyaMtaratA jANavo. 9-20 bhAvArtha : je tapa loko dekhI na zake, jenAM mAna-bahumAna na hoya, je tapa zarIrane asara na kare, AtmAne tapAve te abhyattara tapa. A tapa aMdaranA kaSAyonA tyAgasvarUpa che. tethI lokagrAhya nathI. mATe abhyattara tapa kahevAya che. (1) prAyazcittaka karelI bhUla kabUla karavI, pharIthI AvI bhUla na thAya tenA mATe sajAga rahevuM. karelI bhUla badala zikSA svIkAravI. hRdayamAM pazcAttApa karavo, AlocanA levI. mAphI mAgavI. daMDa svIkArI zuddha thavuM te. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-20 285 (2) vinaya= vaDIlonI sevA karavI. namra svabhAva rAkhavo, premapUrvaka bolavuM. moTAone mAna ApavuM. moTAnAM kAmakAja karavAM. (3) vaiyAvAna tapasvIonI sevA karavI. mAMdAnI mAvajata karavI. sevA-bhaktimAM upekSA na karavI. mahAtmAonA kAmakAjamAM udAsIna na banavuM. zArIrika parizramane gauNa karIne paNa guNavantonI sevA-bhakti karavI. (4) svAdhyAya= AtmaciMtana karavuM, jJAna bhaNavuM. adhyAtmazAstro vAMcavA-vaMcAvavAM. vairAgyavAhI pustakonuM dohana karavuM. Atmatatvano ughADa thAya tevuM adhyayana karavuM. (5) vyutsargaka tyAga, AtmasAdhanAmAM bInajarUrI vastuono tyAga karavo, vadhArAnI upadhi, ane kaSAyono tyAga karavo. (6) dhyAna vividha viSayamAM bhaTakatA cittane AtmA sAdhanAnA koipaNa eka viSayamAM sthira karavuM. lIna karavuM. te viSayamAM otaprota banI javuM. hitakArI bhAvomAM lIna thaIe te dharmadhyAna ane zukaladhyAna. tathA ahitakArIbhAvomAM lIna thaie te ArtadhyAna ane raudradhyAna kahevAya che. ArtadhyAna ane raudradhyAnane choDIne bAkInA uparokta cha prakAranA atyaMtara tapo karmonI nirjarA karAve che. 9-20. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 9-sUtra-21-22 tattvArthAdhigamasUtra nava-caturdaza-padma-dvimenuM yathAmaM prAdhyAnAt9-21 9-21 nava-caturdaza-paMca-ddhibheduM yathAkramaM prAdhyAnAt nava-caturdaza-paMca-kribheduM yathAkramaM prAg-dhyAnAt 9-21 286 sUtrArtha : teonA anukrame 9, 4, 10, 5 ane 2 bhedo che. A bhedo dhyAna nAmanA antima tapane mUkIne pUrvanA pAMcanA bheda jANavA. 9-21 bhAvArtha:- atyaMtara-tapanA uparokta je cha bhedo che. temAMthI chellA eka dhyAna-bhedane choDIne bAkInA pUrvokta pAMce bhedonA peTAbhedo anukrame A pramANe che. (1) prAyazcittanA-9 (3) vaiyAvaccanA-10 (5) vyutsarganA-2 (2) vinayanA-4 (4) svAdhyAyanA-5 (6) dhyAnanA bhedo (sUtra 9-29mAM kahevAze.) A sarve peTAbhedonAM nAmo tathA tenA artho AgaLa mUla sUtromAM graMthakArazrI pote ja Ape che. 9-21. AtoSana-pratimaLa-tadrumaya-viveLavyutsrgtpshched- parihAropasthApanAni Alocana-pratikramaNa-tadubhaya-vivekavyutsargatapaccheda-parihAropasthApanAni 9-22 9-22 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-22 Alocana-pratikramaNa-tadubhaya-vivekavyutsarga-tapaccheda-parihAra-upasthApanAni 9-22 sUtrArtha : AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra ane upasthApana ema kula 9 bhedo prAyazcitta tapanA jANavA. 9-22 287 bhAvArtha:- cha prakAranA abhyantara tapano prathamabheda je prAyazcitta che te prAyazcittanA 9 bhedo A sUtramAM samajAve che. (1) Alocana= lAgelA doSo guru samakSa mAyA vagara kahevA. (2) pratikramaNa= lAgelA doSonuM micchAmi dukkaDaM kahevuM. ane pharIthI AvI bhUla nahIM thAya ema nirNaya karavo. (3) tadubhaya= lAgelA doSo guru samakSa kahevA, ane micchAmi dukkaDaM paNa ApavuM. banne prakriyA sAthe. (4) viveka= akalpanIya AhAra AvI jAya to teno vivekapUrvaka tyAga karavo, paraThavavuM. (5) vyutsarga= vivekapUrvaka mana-vacana-kAyAnI ceSTA rokavI. kAussagga karavo. (6) tapa= karelI bhUlathI thayelA doSanA nAza mATe tapa karavo. (7) cheda= karelI bhUlonI zuddhi mATe cAritraparyAya chedavo. (8) parihAra=gurue ApeluM prAyazcitta na thAya tyAM sudhI te doSita muninI sAthe vaMdana vyavahAra tathA AhAragrahaNano tyAga karavo. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 adhyAya : 9-sUtra-23 tattvArthAdhigamasUtra (9) upasthApana=doSonA tyAga mATe pharIthI dIkSA ApavI te. 9-22. jJAna-na-cAritropavAH 9-23 jJAna-darzana-cAritropacArAH 9-23 jJAna-darzana-cAritra-upacArAH 9-23 sUtrArtha ? jJAna, darzana, cAritra ane upacAra ema vinayanA cAra prakAra che. 9-23 bhAvArtha- A sUtramAM vinaya nAmanA bIjA atyaMtaratapanA 4 prakAro samajAvyA che. (1) jJAna-jJAnI ane jJAnanAM sAdhanono vinaya karavo, bhakti bahumAna karavuM. uMcA Asane sthApavuM. tenI sAra-saMbhALa karavI te jJAnavinaya. (2) samyagdarzana, samyagdaSTi, ane samyagdarzananAM sAdhano- je prabhunI mUrti-maMdira-upAzrayAdi sAdhanonI sevA-bhaktibahumAna karavuM. temanA pratye pUjyabhAva-ahobhAva rAkhavo te darzanavinaya. (3) cAritraguNa, cAritravAnuM sAdhu-saMto ane cAritranAM sAdhano gho-muhapatti, pAtro-sAdhuveza AdinI bhakti-sevAbahumAna karavuM. avarNavAda na bolavA. prazaMsA karavI. AhAra-auSadhAdi ApavAM te cAritravinaya. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-24 (4) koipaNa vaDIla-upakArI athavA mAnanIya vyakti Ave tyAre ubhA thavuM. sAmA javuM. temanuM Asana pAtharavuM. te beThA pachI besavuM. te jAya tyAre voLAvavA javuM. beThA hoya tyAre zarIra sevA karavI. ityAdi kArya karavuM te upacAravinaya che. 9-23. aacaaryopaadhyaay-tpsvi-shaikssk-glaangA-na-saMpa-sAdhu-samanojJAnAm 9-24 AcAryopAdhyAya-tapasvi-zakSaka-glAnagaNa-kula-saMgha-sAdhu-samanojJAnAm 9-24 AcArya-pAdhyAya-tapasvi-zaikSaka-glAnagaNa-kula-saMgha-sAdhu-samanojJAnAm 9-24 sUtrArtha : AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSaka, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu ane samanojJa jIvonI vaiyAvacce ema kula 10 bhedo vaiyAvaccanA jANavA. 9-24 bhAvArtha- nIcenA dazaprakAranA mahAtmA puruSonI sevA-bhakti vaiyAvacca karavI. khabara-aMtara rAkhavI. AhAraauSadha lAvI ApavAM te 10 prakAranI vaiyAvacca jANavI. (1) AcArya= sAdhu samudAyanA nAyaka, pAMca AcAra pAlanAra ane paLAvanAra. caturvidha saMghanA nAyaka. sUrimaMtranA ArAdhaka. 19 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 adhyAya : 9-sUtra-24-25 tattvArthAdhigamasUtra (2) upAdhyAya= sAdhu samudAyane bhaNAve-zrutajJAnanuM dAna kare te. (3) tapasvIka viziSTa tapazcaryA karanArA, zarIranI mamatA jItanArA. (4) zaikSaka= jene grahaNa zikSA ane Asevana zikSA ApavAnI che te arthAt navadIkSita AtmAo. (5) glAna=mAMdA sAdhu, rogI sAdhu, tAva AdithI pIDAtA sAdhu. (6) gaNa= eka AcAryano parivAra. (7) kula= aneka gacchono (gaNono) samudAya. (8) saMgha= sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA ema caturvidha saMgha. (9) sAdhu= mokSanI sAdhanA karanArA, paMcamahAvratadhArI saMsAranA tyAgI saMveganirveda-pariNAmI munimahAtmAo. (10)samanojJa= jemane AhAra-pANI sAthe karavAno paraspara vyavahAra hoya te. A daza prakAranA mahAtmA puruSonI sevA-bhakti ane vaiyAvacca karavI te vaiyAvacca tapanA 10 prakAro che. 9-24. vAcana-pRcchanAkSAnA-tharvazaH 9-25 vAcanA-pRcchanAnuprekSAsnAya-dharmopadezAH 9-25 vAcanA-pRcchanA-anuprekSA-AmnAya-dharmopadezAH 9-25 sUtrArtha : vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya, ane dharmopadeza ema 5 prakArano svAdhyAya jANavo. 9-25 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-26 291 bhAvArtha- svAdhyAya nAmanA trIjA atyaMtara tapanA pAMca prakAro che. (1) vAcanA= gurujI pAse vinayapUrvaka Agamo bhaNavAM. tathA zAstro bhaNavAM-adhyayana karavuM. (2) pRcchanA= sUtra ane artha saMbaMdhI na samajAtA prazno pUchavA. (3) anuprekSA= bhaNelA viSayanuM manamAM manana-ciMtana karavuM. sUkSma vicAraNA karavI. sUtra ane artha kaMThastha karavAM. (4) AmnAya= kaMThastha kareluM zruta vAraMvAra bolI javuM. athavA - pUrve bhaNelA zrutano navA kRtanI sAthe samanvaya karavo. (5) dharmopadeza= bhaNeluM zruta bIjAne bhaNAvavuM. tathA potAnI zakti anusAra parane dharmano upadeza Apavo. 9-25. vAhaSyanta poH 9-26 bAhyAbhyantaropadhdhoH 9-26 bAhya-abhyattara-upaththoH 9-26 sUtrArtha : bAhya ane abhyattara upadhino tyAga karavo ema be prakArano vyutsarga jANavo. 9-26 bhAvArtha - vyutsarga nAmanA cothA atyaMtara tapanA 2 prakAra samajAve che. (1) bAhyopabiutsarga= sAdhujIvanamAM bAdhA upajAve tevI Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya : 9-sUtra-27 tattvArthAdhigamasUtra akalpya upadhino tathA AhAra-vastra-pAtrano tyAga karavo te. anAvazyaka vastuono tyAga karavo te. (2) abhyantaropadhiutsarga= rogAdinA kAraNe saMyama ghaNA doSayukta bane tema hoya tyAre athavA maraNakAla najIka Ave tyAre, vidhipUrvaka kAyAno tyAga karavo. tathA aMdaranA kaSAyono tyAga karavo te. 9-26. 292 uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam uttamasaMhananaaikAgracinhAnirodho dhyAnam uttamasaMhananasya ekAgracittA-nirodho dhyAnam sUtrArtha : uttama saMghayaNavALAne koipaNa eka AlaMbananA viSayamAM je ekAgratA te dhyAna, tathA ciMtAno (mananA vyApArano) nirodha te paNa dhyAna kahevAya che. 9-27. 9-27 9-27 9-27 bhAvArtha:- caMcaLacittane koipaNa ekaviSayamAM sthira karavuM te dhyAna-A dhyAna uttama saMghayaNavALAne hoya che. svopajJa bhASyamAM prathamanAM cAra saMghayaNane uttama saMghayaNa gaNela che. koipaNa eka viSayamAM cittane sthira karavA mATe mAnasika baLa jarUrI che. ane mAnasika baLa mATe zArIrika baLa paNa jarUrI che. tethI uttamasaMghayaNavALAne ja eTale prathamanAM cAra saMghayaNa vALAne ja cittanI ekAgratA rUpa dhyAna saMbhavI zake che. pAMcamA chaThThA saMghayaNavALAne cittanI sthiratA arthavALuM dhyAna alpamAtrAe hoya che paraMtu tenI mAtrA atyaMta alpa hovAthI nirNanuM nAre nAtanI jema dhyAna nathI ema zAstrakAro kahe che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-28-29 293 A vyAkhyA dharmadhyAna ane zukladhyAnane AzrayI che. ArtadhyAna ane raudradhyAna e azubhadhyAna hovAthI dhyAna hovA chatAM paNa nirjarAnA kAraNabhUta dhyAna gaNAya nahIM tathA AtmapradezonI asthiratAno nirodha karavo te paNa dhyAna kahevAya che. A vyAkhyA zukladhyAnanA chellA be pAyAne AzrayI che. 9-27. AmuhUrtot9-28 AmuhUrtyAt 9-28 AmuhUrtot 9-28 sUtrArtha : A dhyAna aMtarmuhUrta mAtra rahe che. 9-28 sUkSmadRSTie caMcalacittanI sthiratA utkRSTathI aMtarmuhUrta ja hoya che. jo ke sthUladaSTie kalAko ane varSo sudhI eka sarakhuM dhyAna rahe ema kahI zakAya. jemake bAhubalIjI. paraMtu temAM paNa sUkSmadRSTie AlaMbanIya viSayonA anusAre aMtarmuhUrve aMtarmuhUrte parAvartana thAya che. tethI koipaNa ekaviSayanA AlaMbanavALA dhyAnano kALa utkRSTathI mAtra aMtarmuhUrta ja hoi zake che. 9-28. Arta-raudra-dharma-jIvajJAni 9-29 ArTa-raudra-dharma-zuklAni 9-29 Arya-raudra-dharma-zuklAni 9-29 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 adhyAya : 9-sUtra-30-31 tattvArthAdhigamasUtra sUtrArtha : dhyAnanA cAra bhedo che. Arta, raudra, dharma ane zukla. 9-29 dhyAnanA cAra prakAra che. (1) ArtadhyAna, (2) raudradhyAna, (3) dharmadhyAna ane (4) zukaladhyAna. A cAra prakAranA dhyAnamAM prathamanAM dhyAno azubha dhyAna che ane pachInAM 2 dhyAno zubhadhyAna che. prathamanAM be dhyAna AzravanAM kAraNa che, ane pAchaLanAM be dhyAna nirjarAnAM kAraNa che. 9-29. pare mokSahetU -30 pare mokSahetu 9-30 pare mokSahetu 9-30 sUtrArtha : pAchalAM be dhyAno (dharma ane zukla) mokSano hetu che. 9-30 bhAvArtha - pare zabda dvivacanavALo hovAthI pare eTale pAchaLanAM be dhyAno mokSanuM kAraNa che. eTale prathamanAM be dhyAno saMsAranuM kAraNa che, ema svayaM samajI levuM. ArtadhyAna Adi cAre dhyAnonA cAra-cAra ema kula 444=16 bhedo che. temAM prathama ArtadhyAnanA cAra bhedo samajAve che. 9-30. ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH 9-31 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-31-32 295 ArtamamanojJAnAM saMprayoga taviprayogAya smRtisamanvAhAraH 9-31 Artam amanojJAnAM samprayoga taviprayogAya smRtisamanvAhAraH 9-31 sUtrArtha : aniSTa vastuono saMyoga thaye chate tenA viyoga mATe karAtI vicAraNA te prathama ArtadhyAna. 9-31 bhAvArtha- amanojJa (aNagamatI) vastuono saMyoga thaye chate teno viyoga kema thAya? te mATenI ciMtA-vicAraNAkaravI te eTale ke manane na game tevA kauTuMbika, samAjika, rAjakIya ke sagAM vahAlAMnA prasaMgo Ave tyAre tathA aNagamatI jaDa vastuonI prApti thAya tyAre tene dUra karavA mATenI je ciMtA-vicAraNA thAya te prathama ArtadhyAna. 9-31. venAthI 9-32 vedanAyAzca 9-32 vedanAyAH ca 9-32 sUtrArtha : zArIrika vedanA thaye chate tenA viyoga mATenI je vicAraNA karavI te bIjuM ArtadhyAna,. 9-32 bhAvArtha:- zArIrika rogothI thatI pIDA kema dUra thAya? tenI vicAraNA karavI e ArtadhyAnane bIjo prakAra che. jo ke A bIjo prakAra prathama bhedamAM aMtargata AvI Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 'adhyAya : 9-sUtra-33-34 tattvArthAdhigamasUtra jAya che. to paNa bIjI pratikULatAo karatAM zarIranI vedanA vadhAre pratikULa ane duHsaha hoya che. tethI zarIranI pIDAno prakAra judo karela che. 9-32. viparItaM manojJAnAm -33 viparIta manojJAnAm 9-33 viparIta manojJAnAM 9-33 sUtrArtha H manojJabhAvomAM viparIta samajavuM. eTale ke ISTa bhAvono viyoga thaye chate tenA saMyoga mATe je vicAraNA karavI te tathA prApta ISTa saMjogo sadA rahe tevI vicAraNA karavI te trIjuM ArtadhyAna. 9-33 bhAvArtha - managamatI vastuono viyoga thayo hoya tyAre teno saMyoga kema thAya? te saMbaMdhI vicAraNA karavI te eTale ke viyoga pAmelI managamatI vastuono saMyoga kema thAya? thayelo saMyoga lAMbo samaya kema rahe? viyoga kema jaldI dUra thAya. ityAdi vicAraNA karavI te ArtadhyAnano trIjo prakAra che. 9-33. niddAne ra 9-34 nidAna ca 9-34 nidAna ca 9-34 sUtrArtha : niyANuM karavuM te cothuM ArtadhyAna. 9-34 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 9-sUtra-35-36 297 bhAvArtha - niyANuM karavuM te ArtadhyAnano cotho prakAra che. A manuSya jIvanamAM je kaMI dharmArAdhana karyuM hoya tenA phaLasvarUpe parabhavamAM saMsArasukhanI mAgaNI karavI te niyANuM kahevAya che. A pramANe sUtra 31/32/33/34mAM jaNAvelA cAre prakAro ArtadhyAnanA cArabheda che. ane ArtadhyAnanA te ja cAra bhedo che. 9-34. tavirata-virata-pramatta saMtAnAm 9-35 tadavirata-dezavirata-pramattasaMyatAnAm 9-35 ta-avirata-dezavirata-pramattasaMyatAnAm 9-35 sUtrArtha : te ArtadhyAna aviratavALA, dezavirativALA ane pramattasaMyati munione hoya che. 9-35 bhAvArtha:- te ArtadhyAna aviratajIvone, dezavirata jIvone ane pramattasAdhune hoya che. aviratajIvo eTale 1thI4 guNasthAnakavartI, dezavirata eTale paMcamaguNasthAnakavartI, ane pramattasAdhu eTale chaThThA guNasthAnakavartI-tethI 1thI6 guNasthAnakamAM A ArtadhyAna hoya che. sAtamA guNasthAnakathI apramAda dazA hovAthI ArtadhyAna hotuM nathI. 9-35. hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH 9-36 20 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 adhyAya : 9-sUtra-36 tattvArthAdhigamasUtra hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH 9-36 hiMsA-amRta-steya-viSayasaMrakSaNebhyaH raudram aviratadezaviratayoH 9-36 sUtrArtha : hiMsA-juTha-corI ane viSayasaMrakSaNa A cAra mATe je vicAro karAya te raudradhyAna cAra prakAre che ane avirativALA tathA dezavirativALA jIvone hoya che. 9-36 bhAvArthaH- hiMsAsaMbaMdhI, juThasaMbaMdhI, corIsaMbaMdhI, ane dhana-dhAnyAdi ISTaviSayonA saMrakSaNa saMbaMdhI je vicAro te anukrame cAra prakAranuM raudradhyAna che. cittane hiMsAdi cAre pAponI vicAraNAmAM ekalIna karavuM te raudradhyAna. A dhyAna avirata ane dezavirata jIvone hoya che. arthAt 1thI5 guNasthAnaka sudhI ja hoya che. sAdhu mahAtmAone A dhyAna hotuM nathI. hiMsA-juTha-corI ane iSTaviSayonI surakSAnA satata vicAromAM vartatAM pApo taraphano bhaya cAlyo jAya che. pApo karavAmAM hRdaya vadhAre kaThaNa ane krUra bane che. ane adhika adhika pApo karavA prerAya che. tathA A jIva nirbhayapaNe krUratAthI pApo kare che. tethI A cAre prakAranA vicArone raudradhyAna (bhayaMkara vicArovALuM dhyAna) kahevAya che. te cArenAM zAstrAnusAra nAmo hiMsAnubaMdhI, amRtAnubaMdhI (mRSAnubaMdhI) teyAnubaMdhI ane viSayasaMrakSaNAnubaMdhI rodradhyAna kahevAya che. cAre prakAranuM A Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-37-38 299 raudradhyAna avirata jIvone ane dezavirata jIvone (eTale ke 1 thI 5 guNasthAnakavartI jIvone) hoya che. sAdhu mahAtmAne hiMsAdi pAponI AvI tIvratA saMbhavatI nathI. 9-36. AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya 39 AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya 37 AjJA-apAya-vipAka-saMsthAnavicayAya dharmam apramattasaMvatasya 9-37 sUtrArtha : AjJAvicaya, apAyaricaya, vipAkavicaya ane saMsthAnavicaya ema cAra prakAre dharmadhyAna che. A dhyAna apramatta munine hoya che. 9-37 bhAvArtha- dharmadhyAnanA cAra bhedo che ane A dhyAna apramattamunine hoya che. jo ke cothA guNasthAnakathI dharmadhyAna aMzataH saMbhavI zake che tathApi 4-5 ane 6 A traNa guNasthAnakomAM te dharmadhyAnanI mAtrA atizaya alpa hovAthI vyavahArane gocara (vyavahArano viSaya bane) evuM zreSTha A dharmadhyAna nathI. tethI pAramArthika paNe dharmadhyAna phakta sAtamAthI bAramAM guNasthAnaka sudhInA apramatta munione ja hoya che. digaMbara saMpradAya A dhyAna 4thI7mAM paNa mAne che. upazAnta-kSINakaSAyayozca upazAnta-kSaNikaSAyayozca -38 9-38 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 adhyAya : 9-sUtra-38 tattvArthAdhigamasUtra upazAnta-kSaNikaSAyayoH ca 9-38 sUtrArtha : tathA A dharmadhyAna upazAntamoha ane kSINamohavALA jIvane paNa hoya che. 9-38 bhAvArtha- vaLI A dharmadhyAna upazAntamoha ane kSINamohaguNaThANe paNa hoya che. ahIM upazAntamoha lakhavAthI phakta agiyAramuM guNasthAnaka na samajatAM AkhI upazamazreNI samajavI. tevI ja rIte kSINamoha zabdathI phakta 12muM guNasthAnaka na samajatAM kSapakazreNI samajavI tethI pUrvasUtramAM apramattamuni-ane A sUtramAM be zreNI lakhavAthI 7 thI 14 guNasthAnako sudhI dharmadhyAna hoya che. prazna :- dharmadhyAnanA svAmI kahevAmAM apramattasaMyata sADatrIsamA sUrAmAM ane upazAntamoha tathA kSINamoha ADatrIsamA sUtramAM ema judA zA mATe kahyA ? bannene eka ja sUtramAM kema na kahyA ? uttara :- upazAntamoha ane kSINamoha zabdanI anuvRtti 39 sUtramAM laI javI che mATe be sUtromAM svAmI judA kahyA che. dharmadhyAnanA cArabhedo che. teno artha A pramANe che (1) AjJAvicaya= jinezvara bhagavAnanI AjJA sarvajIvonuM kalyANa karanArI che. tethI teno ja satata vicAra karavo te. (2) apAyaricayaA saMsAra janma-jarA-mRtyu-roga-zoka Adi duHkhothI bharelo che, duHkha ja duHkha che ema vicAravuM te. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-39 301 (3) vipAkavicaya = pUrve bAMdhelA karmonA vipAko atizaya bhayaMkara che. duHkhadAyI che. naraka-nigodamAM rakhaDAvanArA che. saMsAramAM pharI manuSya janmanI prApti atizaya duSkara che ityAdi vicAravuM te. (4) saMsthAnavicaya= cauda rAjalokAtmaka samasta jagatanuM svarUpa vicAravuM. dharmAstikAyAdi cha dravyonuM ane nava tattvonuM svarUpa vicAravuM te. 9-38. zukle rAdhe pUrvavidda 9-39 zukale cAdya pUrvavida: 9-39 zule ca Adya pUrvavidaH 9-39 sUtrArtha : zukladhyAnanA prathamanA be bhedo pUrvadhara evA upazAntamoha ane kSINamohane hoya che. 9-39 bhAvArtha - zukaladhyAnanA kula 4 bhedo che. temAMnA prathamanA be bhedo pUrvadharane ja hoya che. sAmAnya munione A bheda hotA nathI. upazAtamoha ane kSINamoha ema be guNasthAnakomAM vartatA muni mahAtmA jo pUrvadhara hoya to zukaladhyAnanA prathamanA be bheda ane apUrvadhara hoya to dharmadhyAna hoya che. sArAMza ke zukuladhyAna pUrvadharane ja hoya che. 1. svopajJabhASyamAM pUrvaviH sUtra 9-40 pRthak karyuM che. ane vigha dilIyam sUtra 9-44 karyuM nathI ane teno 9-43nI TIkAmAM ja ullekha karyo che, jethI sUtra saMkhyA sarakhI che. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 302 adhyAya : 9-sUtra-40-41 tattvArthAdhigamasUtra pare kevalinaH 4-40 pare kevalinaH 9-40 pare kevalinaH 9-40 sUtrArtha : zukaladhyAnanA pAchalA be bhedo kevalIne hoya che. 9-40 bhAvArtha:- zukaladhyAnanA pAchaLanA be bhedo kevalI paramAtmAne ja hoya che. chabasthajIvone 1thI12 guNasthAnakomAM hotA nathI. temAM paNa zukaladhyAnano trIjo bheda teramA guNasthAnakanA aMte kAyayogano nirodha karatI vakhate ja hoya che ane cotho bheda caudame hoya che. te zukaladhyAnanA cAre bhedonuM varNana A pramANe che. 9-40. pRthaktvaikatvavitarka-sUkSmakriyApratipAtivyuparatakriyAnivRttIni 9-41 pRthaakatvavitarka-sUkSmakriyApratipAti-buparatakriyAnivRttIni 9-41 pRthakatva ekatva vitarka-sUkSma kriyA apratipAti-buparata kriyA anivRttIni 9-41 sUtrArtha pRthakvevitarkasavicAra, ekatvavitarkaavicAra, sUkSmakriyA apratipAti ane vyuparatakriyA nivRtti ema zukladhyAnanA cAra bhedo che. 9-41 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-40-41 303 bhAvArthaH- (1) pRthaka tvavitarkasavicAra, (2) ekatvavitarkaavicAra, (3) sUmakriyA apratipAtI, ane (4) suparatakriyAnivRtti. ema zukuladhyAnanA kula cAra bhedo che. A cAra bhedonA artho samajatAM pahelAM temAM AvatA pAribhASika zabdonA artho vicArI laIe. pRthakatva= dravya-guNa ane paryAyanA bhedanI pradhAnatAvALI vicAraNA. ekatva= dravya-guNa ane paryAyanA abhedanI pradhAnatAvALI vicAraNA. vitarka= cauda pUrvomAM rahelA viSayo saMbaMdhI zrutajJAnanA AdhAre vicAraNA karavI te. savicAraka dravya-guNa-paryAyanuM parivartana. dravya-guNa ane paryAyanA viSayavALA artha saMbaMdhI tathA zabdasaMbaMdhI parivartana yukta vicAro karavA te ane ekyogamAMthI bIjA yogamAM parAvartana thavuM te savicAra. ekeka zabdonA artho jANIne have ApaNe cAre bhedonA artha vicArIe. (1) pRthakRtvavitarkasavicAra= je dhyAnamAM (vitarka=) cauda pUrvamAM jaNAvelA zrutajJAnanA AdhAre (savicAra=) AtmAdi dravyonA utpAda-vyaya ane dhruva ityAdi paryAyonI parAvRttiyukta (pRthakatva=) bhedanI pradhAnatAvALuM ekAgratApUrvaka ciMtana-manana karAya tene prathama zukuladhyAna kahevAya che. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 adhyAya : 9-sUtra-40-41 tattvArthAdhigamasUtra (2) ekatvavitarkaavicAra= je dhyAnamAM (vitarka ) pUrvomAM kahelA zrutajJAnanA AdhAre (avicAra=) AtmAdi dravyonA utpAdAdi paryAyomAMthI anya koipaNa viSayamAM parAvRtti pAmyA vinA vivalita evA eka ja viSayamAM (ekatva=) abhedanI pradhAnatAvALuM ekAgratApUrvaka ciMtanamanana karAya che. zukaladhyAnano bIjo pAyo kahevAya che. A be dhyAna pUrvadharane ja hoya che. (3) sUkSmakriyA apratipAtI-kevaLajJAnI mahApuruSo teramA guNaThANAnA aMte yoganirodha karatI vakhate manayogavacanayogano virodha karI bAdarakAyayogano paNa virodha karI kevaLa sUkAyayogano jyAre virodha karatA hoya tyAre te sUkSmakAyano je nirodha te A trIjuM zukaladhyAna che. ahIM dhyAna zabdano artha ciMtana-manana nathI. paraMtu dhyAnano artha AtmAnI sthiratA, AtmapradezomAMthI yogane aTakAvavo ane AtmapradezonI yoga rahita sthirAavasthA te artha che. (4) suparakriyA anivRtti= A dhyAna caudamA guNaThANe ja hoya che. jyAM mana-vacana ane kAyAnA samasta (kriyA=) yogo (thuparata=) virAma pAmyA che. ane jyAMthI have kadApi (anivRtti=) patana thavAnuM nathI ja. te A dhyAna che. yogano sarvathA nirodha. saMpUrNa sthiratA. 9-41. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-42-43 305 tattryekakAyayogAyogAnAm 9-42 tat cekakAyayogAyogAnAm 9-42 ta, tri-eka-kAyayoga-ayogAnAm 9-42 sUtrArtha : te zukladhyAnanA cAre bhedo anukrame 1. traNa yogavALAne, 2. eka yogavALAne, 3. kAyayogavALAne ane 4. ayogI AtmAone hoya che. 9-42 bhAvArtha:- zukaladhyAnanA upara kahelA A cAre bhedomAMthI anukrame pahelo pAyo traNa yogavALA pUrvadharane, bIjo pAyo ekayogavALA pUrvadharane, trIjo pAyo kAyayogavALA kevalI mahAtmAne, ane cotho pAyo ayogI kevalI mahAtmAne hoya che. 9-42. ekAzraye savitarke pUrve 4-43 ekAzraye savitarka pUve 9-43 eka-Azraye savitarka pUve 9-43 sUtrArtha : zukladhyAnanA prathamanA be bhedo ekadravyanA AlaMbanavAnA che ane vitarka sahita che. 9-43 bhAvArtha- zukuladhyAnanA prathamanA je be bhedo che te be bhedo ekAzraya che eTale koIpaNa eka dravya-guNa-paryAyanA AlaMbanavALA che. ane te ja be bhedo savitarka che eTale ke Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 adhyAya : 9-sUtra-44-45 tattvArthAdhigamasUtra pUrvomAM lakhelA zrutanA AlaMbanavALA che. kAraNa ke A be bhedonA svAmI pUrvadhara ja hovAthI pUrva saMbaMdhI zrutajJAnanA AlaMbanayukta A be bhedo hoya che. tathA te be bhedomAM prathama bheda savicAra (parivartana yukta) che. ane bIjo bheda avicAra (parivartana rahita) che. arthanI, vyaMjananI ane yoganI saMkrAntine parivartana (vicAra) kahevAya che. 9-43. avicAraM dvitIyam 4-44 avicAra dvitIyam 9-44 avicAra dvitIyam 9-44 sUtrArtha : zukladhyAnano bIjo bheda vicAra rahita che. 9-44 bhAvArtha- zukuladhyAnano bIjo pAyo vicAra vinAno che. tethI samajI levuM ke pahelo pAyo vicAravALo che. ahIM vicArano artha zuM levo te AgaLa 46mA sUtromAM samajAvAze. pahelo bheda savicAra ane bIjo bheda avicAra che. eTale ke prathamabhedamAM arthanI vyaMjananI ane yoganI saMkrAnti che. bIjAmAM AvI saMkrAnti nathI. 9-44. vita kRtam 9-45 vitarkaH zrutam 9-45 vitarkaH zrutam 9-45 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-46 307 sUtrArtha vitarka eTale zrutajJAna, zAstrAnusArI jJAna.9-45 bhAvArtha : ahIM vitarka zabdano artha zrutajJAna levuM ane te paNa caudapUrvamAM raheluM je zrutajJAna che. te jANavuM. jo ke vitarkano artha vikalpa paNa thAya che to paNa ahIM Avo viziSTa artha samajavo. eTale caudapUrvamAM rahelA zrutajJAnanA AdhAre thatI je vicAraNA te vitarka kahevAya che. 9-45. vicArortha-vyaJjana-yogasaMkrAntiH 8-46 vicArorthavyaMjanayogasaMkrAntiH 9-46 vicAraH artha-vyaMjana-yogasaMkrAntiH 9-46 sUtrArtha : arthano saMkrama, vyaMjanano saMkrama ane yogano saMkrama =adalo badalo thavo tene vicAra kahevAya che. 9-46 bhAvArtha : vicAra zabdano artha e che ke eka arthamAMthI bIjA arthamAM, eka vyaMjana eTale sUtromAMthI (zabdamAMthI) bIjA sUtramAM, (zabdamAM) ane mana-vacana-kAyAnA ekyogamAMthI bIjAyogamAM AtmAno je saMkrama thavo, parivartana thavuM, AtmAnuM viSayAntara thavuM te vicAra kahevAya che. arthasaMbaMdhI saMkrama, sUtra saMbaMdhI saMkrama ane yoga saMbaMdhI saMkrama ema traNa prakAre saMkrama thavo eTale ke parAvRtti thavI te vicAra. arthAt saMkrama thavo-viSayAntara thavuM. te vicAra kahevAya che ane te traNa prakAre hoya che. 9-46. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya H 9-sUtra-47 tattvArthAdhigamasUtra samyagdRSTi - zrAvaka - viratAnantaviyojaka- darzanamohakSapakopazamakopazAntamoha kSapaka-kSINamoha-jinA: kramazo'saMkhyeyaguNanirjarAH 308 kramazosaMkhyayaguNanirjarAH samyagdaSTi-zrAvaka-viratAnantaviyojaka-darzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapaka-kSINamoha-jinAH - 9-47 samyagdaSTi-zrAvaka-virata-anantaviyojaka-darzanamohakSapakaupazamaka-upazAntamoha-kSapaka-kSINamoha-jinAH kramazaH 9-47 9-47 asaMkhyayaguNanirjarAH sUtrArtha : karma khapAvavA mATenI 10 guNazreNIo che. 1. samyagdaSTi, 2. zrAvaka (dezavirati), 3. virata (sarvaviratidhara), 4. anaMtAnubaMdhInA viyojaka, 5. darzanamohanA kSapaka, 6. cAritramohanA upazamaka, 7. upazAntamoha, 8. cAritramohano kSapaka, 9. kSINamoha ane 10. sayogI jina tathA ayogI jina. A guNavALA jIvo anukrame asaMkhyaguNI nirjarAvALA hoya che. 9-47 bhAvArtha:- A sUtramAM karmone khapAvavA mATenI 10 guNazreNIo batAvI che. A daze AtmAnA guNo che. temAM asaMkhyAtaguNAM karmo tUTe che. pahelI guNazreNI karatAM bIjI guNazreNImAM kALa ocho lAge che. ane karmo vadhA2e tUTe che. daze guNazreNIono kALa aMtarmuhUrta che. paraMtu eka Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-47 309 pachI eka guNazreNIno kALa nAnuM nAnuM aMtarmuhUrta che. ane vadhAre vadhAre karmonI nirjarA thAya che. (1) samyadRSTi= dezavirati ke sarvavirati vinA mAtra samya tvanI je prApti thAya che. arthAt cothA guNasthAnakanI prApti. A prathama guNazreNI che. ane te guNazreNI samyakatva prApta karatI veLAe prathama guNasthAnake thAya che. (2) zrAvaka= samyakatva sahita dezavirati dharmanI prApti jyAre thAya tyAre te bIjI guNazreNI. (3) virataH samyakatva sahita mahAvratovALI sarvaviratinI . prApti te trIjI guNazreNI (4) anAviyojaka= anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyonI visaMyojanA karavI. eTale traNa darzanamohanIya sattAmAM bAkI rahe ane prathama cAra anaMtAnubaMdhI mAtrano nAza karIne aTakI javuM te cothI guNazreNI. (5) darzanamohakSapaka= cAra anaMtAnubaMdhI nAza karyA pachI aTakavuM nahIM, paraMtu traNadarzana mohanIyakarmano paNa nAza karI kSAyika pAmavuM te pAMcamI guNazreNI. (6) mohopazamaka= cAritra mohanIyanI 21 prakRtino jIva upazama karato hoya te kALe arthAt upazamazreNImAM 8thI10 guNasthAnakonA kALe je zreNI te chaThThI guNazreNI. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 - - adhyAya : 9-sUtra-48 tattvArthAdhigamasUtra (7) upazAntamoha= mohanIyakarmanI 7+21=28 prakRtio sarvathA upazamI gaI hoya evI avasthA. agiyAramA guNasthAnakanI prApti kALe je guNazreNI te sAtamI guNazreNI. mohakSapaka= cAritramohanIyanI 21 prakRtiono jIva jyAre kSaya karato hoya tyAre je avasthA che. te kSapakazreNImAM 8thI10 guNasthAnakonI prApti kALe je guNazreNI te AThamI guNazreNI. (9) kSINamoha= sarvathA mohanIyakarma jemaNe vinaSTa karyuM che te 12muM guNasthAnaka. te kALe je guNazreNI te navamI guNazreNI. (10)jina=teramA-caudamA guNasthAnakavALA kevalI bhagavAna. aghAtI karmo khapAvavAnI je guNazreNI race, te dasamI guNazreNI. uparokta daze guNazreNIomAM sayogI-ayogI ema be guNazreNIone sAthe gaNIne jina tarIkenI eka guNazreNI kalpIne sUtramAM 10 guNazreNI jaNAvI che. karmagraMthomAM 11 guNazreNI varNavelI che. 9-47. pulAka-bakuza-kuzIla-nirgrantha-snAtakA-nirgranthAH 48 pulAka-bakuza-kuzIla-nirjhantha-snAtakA nirjhanthAH 9-48 pulAka-bakuza-kuzIla-nirjhantha-snAtakAH nirjhanthAH 9-48 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-48 311 sUtrArtha : pulAka-bakuza, kuzIla-nirjhantha ane snAtaka ema munio pAMca prakAranA hoya che. 9-48 bhAvArtha H nirjhantha eTale sAdhu. tenA pAMca prakAra che. te A pramANe(1) mulAka= je sAdhu zithila hoya. cAritramAM DhIlA hoya, jJAna darzana ane cAritranAM sAdhano pAse rAkhe, paraMtu seve nahIM. kevaLa ADaMbara mAtra rAkhe. jJAnAdi guNonI prAptimAM prasAdI hoya te. (2) bakuza= citra-vicitra, arthAt brahmacarya Adi pALe, paraMtu hAtha-paga dhove, zarIra uparathI mela utAre, moDhuM dhove, dAMta sApha kare. vALa oLe, zarIranI TApaTIpa kare ityAdi. tathA vastra ujaLAM rAkhe, dAMDo-pAtro vagere upakaraNo raMgavAmAM ane camakavALAM rAkhavAmAM jenuM citta otaprota hoya te. (3) kuzIla= zayyAtarapiMDa, rAjyapiMDa, nityapiMDa, ane agrapiMDa ityAdi doSo seve, cAritramAM hovA chatAM kaMIka bahAnuM meLavIne kaSAyo vadhAre kare. jJAnAdi guNone kalaMkita kare, aticAro seve che. kuzIlanA be bhedo che eka kaSAyakuzala ane bIjA pratisevanAkuzIla. kaSAyo, Aveza ane AsaktivALo svabhAva hoya te kaSAya kuzIla ane apavAdo vadhAre sevavAnI prakRti hoya te pratisevanA kuzIla jANavA. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 adhyAya : 9-sUtra-49 tattvArthAdhigamasUtra (4) niAe= graMtha eTale rAga ane dveSanI gAMTha, A gAMTha jeonI cAlI gai che. tevA 11-12mA guNaThANAvALA munio. jeoe moha sarvathA dabAvyo che athavA khapAvyo che tevA munio. te nirprantha. (5) snAtaka=AtmAnA rAgAdi je malo che tene potAnAmAMthI jeNe sarvathA dUra karI nAkhyA che ane bIjAnA dUra kare che tevA jJAnI mahAtmAo 13-14mA guNasthAnakavartI AtmAo. A pramANe pAMca prakAranA sAdhuo (nirgantho) hoya che. arthAt nirprantha (munio)nA A pAMca prakAra che. 9-48. saMyama-zruta-pratikhevanA-tIrtha-nika lezyopapAta - sthAnavikalpataH sAdhyAH 9-49 saMyama-zruta-pratisevanA-tIrtha-liMga lezyopapAta-sthAnavikalpataH sAdhyAH 9-49 saMyama-zruta-pratisevanA-tIrtha-liMga lezyA-upapAta-sthAnavikalpataH sAdhyAH 9-49 sUtrArtha : saMyama, zruta, pratisevanA, tIrtha, liMga, lezyA, upapAta, ane sthAna ema ATha dvAronI vicAraNAthI te munio jANavA jevA che. 9-49 bhAvArtha : upara jaNAvelA pAMce muniomAM nIcenAM Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-49 313 ATha dvArA khAsa vicAravA jevA che. kayA kayA munione zuM zuM hoya che? ane zuM zuM nathI saMbhavatuM? (1) saMyamadvAra= kayA kayA munione kyuM kayuM saMyama hoya? te. pulAka-bakuza-ane pratisevanA kuzIla ema traNa jAtanA munione sAmAyika ane chedo pasthApanIya ema be cAritra hoya che. kaSAyakuzIlane sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhi ane sUkSmasaMparAya ema kula cAra cAritro hoya che. ane nigraMtha tathA snAtakamunione mAtra eka yathAkhyAta cAritra ja hoya che. zruta= kayA munione keTaluM keTaluM zrutajJAna hoya te. pulAka-bakuza-ane pratisevanA kuzIlane vadhumAM vadhu saMpUrNa 10 pUrvanuM. kaSAya kuzIlane caudapUrvanuM, nigraMthane paNa caudapUrvanuM ane snAtaka kevalI hovAthI zrutajJAnathI rahita hoya che. pratisevanA= kayA munio kevA kevA apavAdo seve? pulAka munio bIjAnA dabANathI ahiMsAdivratonuM khaMDana kare, paraMtu potAnI icchAthI nahIM. bakuza munio zarIra ane upakaraNonI sarabharAmAM ja racyA-pacyA rahe, kaSAyakuzIla-cAritrano mULaguNa na bhAMge. paraMtu uttaraguNomAM dUSaNa lagADe. nigraMtha ane snAtaka vItarAga hovAthI doSa vinAnA hoya che. 21 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 adhyAya : 9-sUtra-49 tattvArthAdhigamasUtra (4) tIrtha= tIrthakara bhagavAn tIrthanI sthApanA kare tyArathI te tIrtha jyAM sudhI rahe tyAM sudhInA kALamAM je thAya te tIrthamAM thayelI kahevAya. ane tIrtha vinA paNa eTale ke tIrthanI sthApanA pUrve paNa thAya te atIrtha kahevAya che. pAMca prakAranA munio tIrthamAM ja thAya che. paraMtu apavAde marudevI mAtAnI jema nigraMtha ane snAtaka munio atIrthamAM paNa thAya che. (5) liMga= rajoharaNa-muhapattI-vastrAdi sAdhuno je bAhyaveza che. te dravyaliMga, ane jJAnAdi ratnatrayInI prApti te bhAvaliMga. pAMca prakAranA munione bhAvaliMga hoya che. paraMtu dravyaliMga koIne hoya ane koIne na paNa hoya jema ke jinakalpAdimAM rahelA munione na paNa hoya. ane zeSa munione sAmAnyathI hoya. tathA digaMbarAsnAyamAM vastra pAtrAdi na bhale hoya paraMtu mora pIchI ane kamaMDaLa hoya. eTale dravyaliMga hoya che. (6) lezyA= kayA kyA munione kaI kaI vezyA hoya te (1) pulAka munine pAchalI (zubha) traNa lezyA hoya che (2) bakuza munine chae lezyA hoya che. (3) kaSAyakuzIlane pAchalI (zubha) traNa lezyA hoya che paraMtu pratisevanA kuzIlane chae vezyA hoya che. (4) nigraMtha munione mAtra zuklalezyA hoya che. (5) snAtaka-sayogIkevalIne zukulalezyA, ane ayoga kevalIbhagavAn alezI hoya che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 9-sUtra-49 315 (7) upapAta= A pAMca prakAranA munio mRtyu pAmI kyAM utpanna thAya ? (1) mulAkamunio-8mA sahastrAra devaloka sudhI janme che. (2) bakuzamunio-1ramAM azruta devaloka sudhI janme che. (3) pratisevanAkuzIla-1ramA azruta devaloka sudhI janma che. kaSAyakuzIla-sarvArthasiddha sudhI utpanna thAya che. (4) nigraMthamunio-(11mA vALA) sarvArthasiddha sudhI utpanna thAya che. (12mA vALA mRtyu pAmatA nathI). (5) snAtakamunio-kevalajJAnI nirvANa pAmIne mokSe jAya che. snAtaka sivAyanA zeSa cAre prakAranA munio jaghanyathI paNa palyopama pRthakatvanI sthitivALA saudharmamAM jAya che. (8) sthAna= adhyavasAyasthAno, te te muniomAM pariNAmanI taratamatA. pulAka-bakuza kaSAyakuzIla ane pratisevanA kuzIla ema A cAra prakAranA muniomAM kaSAya-nimittaka ane yoganimittaka ema banne rIte asaMkhya-asaMkhya prakAranAM adhyavasAya-sthAno (saMyamasthAno) hoya che. ane nigraMtha muniomAM mAtra yoganimittaka ja asaMkhya saMyamasthAno hoya che. paraMtu snAtakamunio kevalI hovAthI eka ja saMyamasthAna hoya che. (juo bhASya uparanI TIkA) navamo adhyAya pUrNa Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 adhyAya : 10-sUtra-1-2 tattvArthAdhigamasUtra | adhyAya dazamo mohakSayAd jJAna-darzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam 1 mohakSayA jJAna-darzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam 1 mohahyA jJAna-darzanAvaraNa-antarAyakSayAcca kevalam 1 sUtrArtha : mohanIyakarmanA kSayathI ane tyArabAda jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya tathA aMtarAyanA kSayathI jIvane kevalajJAna thAya che. 10-1 bhAvArthaH- 8-9-10 A traNa guNasthAnakomAM kSapakazreNInI aMdara sauthI prathama mohanIyakarmano kSaya thAya che. tyArabAda bAramAM guNaThANe jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAyakarmano nAza thavAthI A AtmAne kevaLajJAnanI prApti thAya che. je mokSanuM asAdhAraNa kAraNa che. mohano kSaya thavAthI zeSa traNa karmono nAza thAya che. ane tyArabAda turata ja kevaLajJAna prApta thAya che. 10-1. vanyatvabhAva-nirnAr 10-2 bandhahetvabhAva-nirjarAbhyAm 10-2 bandhahetu-abhAva-nirjarAbhyAm 10-2 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 10-sUtra-3 317 sUtrArtha : baMdhanA hetuono abhAva thavAthI ane junA karmonI nirjarA thavAthI karmono kSaya thAya che. 10-2 bhAvArtha:- karmabaMdhanA hetubhUta mithyAtva-avirati, pramAda, kaSAya ane yoga rUpa je pAMca baMdha hetuo che, teono abhAva thavAthI have navAM karmo baMdhAtAM nathI. eTale ke kramazaH sarva saMvarabhAva Ave che. tathA junAM bAMdhelAM A cAre ghAtIkarmono kSaya thayela hovAthI nirjarA thai kahevAya che. tyArabAda te kevalIbhagavAn AyuSyakarmanA saMskAranA vazathI zeSa aghAtI karmonI paNa nirjarA karatA chatA vicare che. anne baMdhanA hetubhUta yogadazAno paNa nirodha ka2vA svarUpa sarva saMvarabhAva vaDe ane cAra aghAtIkarmono sarvathA abhAva karavA svarUpa pUrvabaddha karmonI sarvathA nirjarA karavA vaDe karIne A jIva mukti padane prApta thAya che. ane te anaMtakALa sudhI rahe che. 10-2 narmakSayo mokSa: 10-3 kRtsnakarmakSayo mokSaH kRtsna-karma-kSayaH mokSaH 10-3 10-3 sUtrArtha : sarva karmono kSaya te mokSa kahevAya che. 10-3 bhAvArtha:- kRtsna eTale sarva, badhAM ja karmono saMpUrNapaNe je kSaya te ja mokSa kahevAya che. sarva karmono kSaya thavAthI A Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 adhyAya : 10-sUtra-4 tattvArthAdhigamasUtra AtmA zuddha-buddha-niraMjana-nirAkAra evo ane sphaTika jevo atizaya nirmaLa bane che. karmo nAza thavAthI pharIthI janmamaraNa rUpa saMsAra Avato nathI. jema bIja baLI javAthI aMkurA ugatA nathI. tema baMdhahetu na hovAthI baMdha thato nathI ane pUrvabaddha sarva karmonI nirjarA thayelI hovAthI sarvathA karmarahita thayela A AtmAne pharI saMsAra Avato nathI. 10-3. aupazamikAdi-bhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyaktva-jJAna-darzanasiddhatvebhyaH 10-4 aupazamikAdi-bhavyatvAbhAvAsyAkhyatra kevala samyakatva-jJAna-darzana-siddhatvebhyaH 10-4 aupathamika-Adi-bhavyatva-abhAvAt ca anyatra kevala-samyakatva-jJAna-darzana-siddhatvebhyaH 10-4 sUtrArtha : aupazamikAdi bhAvono (aupathamika, kSAyopazamika, audayika bhAvono tathA bhavyatvano abhAva thavAthI, ane phakta kSAyikasamyakta kevalajJAna, kevaladarzana tathA siddhatva sivAyanA kSAyikabhAvono paNa abhAva thavAthI mokSa thAya che. 10-4 bhAvArtha- A AtmA jyAre mokSe jAya che tyAre aupathamika-kSAyika-kSAyopathamika-audayika ane pAriNAmika A pAMca bhAvomAMthI keTalA bhAvo rahe ane keTalA bhAvone abhAva thAya te A sUtramAM jaNAve che Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 10-sUtra-4 319 (1) aupathamikabhAva, (2) kSAyopathamikabhAva, ane (3) audayikabhAva A traNa bhAvo karmonI apekSAvALA hovAthI ane A mahAtmAne sarvathA karmo na hovAthI A traNa bhAvo bIlakula hotA ja nathI. A traNa bhAvonA sarve peTA bhedo (ra-18-21) paNa hotA nathI. bAkI rahelA pAriNAmika ane kSAyika e be ja bhAvo hoya che. te bemAMthI prathama pAriNAmikabhAva vicArIe. pAriNAmikabhAvanA bhavyatva-abhavyatva ane jIva7 ema traNa bhedo che. temAMthI mokSe jatA A jIvamAM abhavyatva to hatuM ja nathI. phakta bhavyatva ane jIvatva ema be bhedono saMbhava hoI zake che. paraMtu temAMthI bhavyatvano paNa have abhAva thAya che. phakta jIvatva rahe che. eTale saMpUrNapaNe pariNAmikabhAva cAlyo jato nathI. aMzathI rahe che. mATe mUlasUtramAM "aupazamikAdi"mAM Adi zabda lakhIne traNabhAvono abhAva lakhIne bhavyatvano abhAva judo lakhyo che. tathA bhavyatvano abhAva lakhIne pAriNAmika bhAvanA bhavyatva, abhavyatva ane jIva7 ema traNa ja bheda che. ema nahIM paraMtu astitva, guNavatva, anAditva, asaMkhyapradezitva ane nityatva vigere ghaNA bhedo che. temAMthI phakta bhavyatvano ja abhAva hoya che. (abhavyatva to che ja nahIM. zeSa pAriNAmika bhAvo hoya che.) ema jANavuM. prazna - mokSagata jIvomAM jo bhavyatva na hoya to zuM te abhavya banI jAya ? Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 adhyAya : 10-sUtra-pa tattvArthAdhigamasUtra uttara :- nA, bhavyatva eTale yogyatA, ane abhavyatva eTale ayogyatA, jyAM sudhI vastunI prApti na thAya tyAM sudhI ja yogyatA ane ayogyatAno vyavahAra thAya. vastunI prApti pachI yogyatA-ayogyatA kahevAtI nathI. jema dIkSA grahaNa na karelI hoya te ja jIva dIkSAne mATe yogya athavA ayogya kahevAya che. paraMtu dIkSA lIdhA pachI yogya ke ayogya kahevAtA nathI. tema siddhanA AtmAo nobhavya ane noabhavya kahevAya che. have kSAyikabhAvanA cAra bhedo teomAM hoya che. (1) kevaLajJAna (2) kevaLadarzana ane (3) kSAyikasamyatva. tathA (4) siddhatva. A cAra bhedo kSAvikabhAvanA siddhAvasthAmAM vidyamAna che. kAraNa ke te AtmAnA guNa rUpa che. dAnAntarAyAdi pAMca aMtarAyano kSaya thayela che. tethI te dAnAdi pAMca labdhi paNa teone che ja. paraMtu pudgalonuM AdAna-pradAna nathI. mATe A pAMca labdhiono ullekha ahIM karela nathI. 10-4. tadanantarapUrNa chatriontAt 10-5 tadanantaramUrdhva gacchatyAlokAttAt 10-5 tad anantaram Urdhva gacchati AlokAttAt 10-5 sUtrArtha : tyArabAda te jIva lokanA cheDA sudhI upara jAya che. 10-5 tyArabAda eTale ke sarvakarmono kSaya thayA pachI 14 rAja pramANa je A loka che. tenA anta sudhI te jIva jAya Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvArthAdhigamasUtra adhyAya : 10-sUtra-6 321 che. eTale siddhazilA upara sthAna grahaNa karavA svarUpe tyAM rahetA nathI. paraMtu siddhazilAnI upara eka yojananA 24 bhAga karIe tevA 23 bhAga jaine. tyArabAda siddhazilAthI upara siddho vase che. te siddhazilA lokAttathI eka yojana nIce che ane siddhabhagavaMto lokanA anta sudhI jAya che. siddhAtmAnI utkRSTa avagAhanA 333 dhanuSya hoya che. je gAuno chaThTho bhAga ane yojanAno covIsamo bhAga thAya che. 10-5. pUrvaprayogAdasaGgatvAd bandhacchedAt tathAtipariNAmartha tati: 10-6 pUrvaprayogAdasaMgavA badhacchadAt tathAgatipariNAmocca tagatiH 10-6, pUrvaprayogAasaMga-AbaMdhacchadAtathAgatipariNAmot ca tadgati 10- sUtrArtha : pUrvaprayoga, asaMgata, baMdhaccheda tathA gatipariNAma ema cAra kAraNothI muktigAmI jIvonI mukti tarapha gati thAya che. 10-6 bhAvArtha- sarvakarma rahita thayelA A mahAtmAo manuSyalokamAMthI nirvANa pAmyA pachI sAtarAja upara je jAya che te gati konA AdhAre kare che? kAraNa ke gati karAvanArUM karma to have nathI. teno khulAzo graMthakArazrI kare che. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 adhyAya 10 -sUtra-6 tattvArthAdhigamasUtra mokSe jatA jIvone mokSe javAmAM gati karavAnAM nIce mujaba 4 kAraNo che. (1) pUrvaprayogaH pUrvakALamAM A jIva yogadazAthI ghaNuM cAlelo che, tethI atyAre yogadazA na hovA chatAM paNa pUrvakALanA cAlavAnA saMskAranA baLe alpa kALa cAle che. jema hiMcako ghaNIvAra calAvyA pachI paganA prayatna vinA paNa thoDo kALa cAle che. (ra) asaMgata= ghaDA upara jAmelo mATIno lepa pANI vaDe ogaLI javAthI jema ghaTa pANInI upara Ave che. tevI ja rIte A AtmA upara lAgelo karmono lepa ogaLI javAthI karmono saMga dUra thavAthI A AtmA Urdhvagati kare che. (3) badhacchada= jema jelanA baMdhanamAMthI chUTato cora bhAge che. pAMjarAnA baMdhanamAMthI chUTato vAgha chalAMga mArI dUra jAya che. kozamAM (jIMDavAmAM) raheluM eraMDabIja koza tuTatAM ja uDIne upara jAya che. tema karmonA baMdhanono viccheda thavAthI A AtmA sAta rAja sudhI Urdhvagati kare che. (4) tathAgatipariNAma= jema ghaTa-paTa Adi ajIvadravyono nIce besavAno svabhAva che. tema baMdhana mukta evA A jIvano upara javAno svabhAva che. jema dIpakanI jyota UrdhvagAmI, pavana tirtho gativALo svabhAvathI ja che. tema A AtmA svabhAvathI ja Urdhvagati svabhAvavALo che. uparokta cAra kAraNothI A AtmA Urdhvagati kare che. 10-6 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 10 -sUtra-7 323 kSetra-ti-jAti-ni-tIrtha-caritra-pratyevRddhodhitajJAnAvAdinAntara-saMsthApavahuvata: sAdhyo: 10-7 kSetra-kAla-gati-liMga-tIrtha-cAritra-pratyekabuddhabodhitajJAnAvagAhanAntara-saMkhyAlpabadutvataH sAdhyAH 10-7 kSetra-kAla-gati-liMga-tIrtha-cAritra pratyekabuddhabodhitajJAna-avagAhanA-antara-saMkhyA-alpabadutvataH sAdhyAH 7 sUtrArtha : kSetra, kAla, gati, liMga, tIrtha, cAritra, pratyekabuddhabodhita, jJAna, avagAhanA, attara, saMkhyA ane alpabadutva ema kula 12 dvAro vaDe A siddhanA jIvonuM svarUpa jANavA jevuM che. 10-7 bhAvArtha- aDhI dvIpa pramANa manuSyalokamAMthI mokSe jatA AtmAomAM nIce mujaba 12 dvAro vicAravA jevAM che. AvA prakAranAM A bAra dvAranI vicAraNA karavAthI siddha paramAtmAo saMbaMdhI ghaNuM svarUpa jANavA maLe che. bodhavizeSa thAya che. vizALa jJAna mATe A bAra dvArA jANavAM jarUrI che. (1) kSetradvAra= kayA kayA kSetromAMthI jIva mokSe jAya che? tenI vicAraNA. janmanI apekSAe 5 bharata, 5 airAvata, ane pa mahAvidehakSetra ema 15 karmabhUmimAM janmelA hoya te ja jIvo mokSe jAya che. saMharaNanI apekSAe 45 lAkha yojanavALA rI dIpapramANa manuSyalokamAMthI sarvatra mokSe jAya che. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 adhyAya : 10-sUtra-7 tattvArthAdhigamasUtra (2) kAladvAra= kayA kyA kAle jIva mokSe jAya che? bhArata airAvatakSetramAM avasarpiNI kALanA trIjA ArAnA antima bhAgamAM mokSamAM jAya che tathA cothA ArAmAM janmelA jIvo cothA ArAmAM tathA pAMcamA ArAnA prAraMbhamAM mokSe jAya che. paraMtu pahelA-bIjA ane trIjA ArAno bahubhAga jAya tyAM sudhInA kALamAM janmelA jIvo koI mokSe jatA nathI. tathA pAMcamA-chaThThA ArAmAM janmelA paNa koI mokSe jatA nathI. utsarpiNIkALamAM tenAthI ulaTuM che. pahelA-bIjA ArAmAM koI mokSe jatuM nathI. trIjA ArAmAM tathA cothA ArAnA prAraMbhamAM mokSe javAya che. tyAra pachInA cothA ArAmAM tathA pAMcamAchaThThA ArAnA sarvakALamAM mokSe javAtuM nathI. mahAvidehakSetramAM noutsarpiNIno avasarpiNI kALa hoya che. tyAM sadAkALa mokSe javAya che. tathA akarmabhUmi, himavaMtAdi parvatIya bhAga, tathA lavaNAdi samudravALA sthAnomAMthI saMharaNathI gayelA jIvo athavA naMdIzvarAdi tarapha gamanAgamana karatA jIvo aDhI dvIpa upara hoya tyAre vizuddha pariNAmathI mokSe jAya che. (3) gatidvAra= cAra gatiomAMthI kaI kaI gatiomAMthI mokSe javAya che? mAtra manuSyagatimAMthI ja mokSe javAya che. paraMtu pUrvabhavanI apekSAe cAre gatimAMthI nIkaLelA jIvo manuSyabhavamAM AvI mokSe jai zake che. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya : 10-sUtra-7 325 (4) liMgadvAra= kayA kayA liMga (vedamAM athavA vezamAM) mokSe jAya? strIliMga, puruSaliMga, ane napuMsakaliMga, ema traNe liMge jIvo mokSe jAya che ema zvetAMbara saMpradAya mAne che. ane strIliMga vinA zeSa 2 liMge jIvo mokSe jAya che. ema digaMbara saMpradAya mAne che. vezane AzrayI dravyathI svaliMga, anyaliMga ane gRhasthaliMga ema traNe liMge jIva mokSe jAya che. (5) tIrthadvAra= bhagavAnanuM tIrtha sthapAyuM hoya tyArapachI mokSe javAya ke tenI pahelAM paNa mokSe javAya? tIrtha sthapAyA pachI mokSe jAya e rAjamArga che. ghaNA jIvo A rIte mokSe jAya che. paraMtu apavAdarUpe marudevA mAtAnI jema kvacit tIrtha sthapAyA pahelAM paNa koi jIvo mokSe jAya che. (6) cAritradvAra= sAmAyikAdi pAMca prakAranA cAritromAMthI kyA kyA cAritromAMthI mokSe javAya che? 11-12-13-14mAM guNaThANe niyamA yathAkhyAta cAritra ja hoya che. ane caudamA guNasthAnaka pachI ja mokSa thAya che. tethI phakta eka yathAkhyAta cAritramAMthI ja mokSe javAya che. paraMtu yathAkhyAta pAmatAM pahelAM pUrvakALane AzrayI sAmAyika, sUkSmasaMparAya ane yathAvAta ema 3, athavA chedopasthApanIya sAthe 4, athavA parihAravizuddhi sAthe Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 adhyAya : 10-sUtra-7 tattvArthAdhigamasUtra 5, cAritrovALA thaIne paNa mokSe javAya che. paraMtu atte to yathAvAta cAritramAMthI ja mokSe javAya che. (7) pratyekabuddhabodhitadhAra= svayaM potAnI meLe bodha pAmIne mokSe jAya? ke anyanA upadezane sAMbhaLIne jIvo mokSe jAya? tenI vicAraNA. keTalAka jIvo svayaM potAnI meLe pratibodha pAmIne mokSe jAya che. teone svayaMbuddha kahevAya che. jemake tIrthakara bhagavaMto, keTalAka saMdhyAnA palaTAtA raMgataraMgo, mRtakadeha ityAdi nimitto joIne svayaM vairAgyavAhI thaI mokSe jAya che te pratyekabuddha, jemake karakaMDu RSi vagere. ane ghaNA jIvo guruno upadeza sAMbhaLIne vairAgyavAhI banI mokSe jAya che, te buddhabodhita kahevAya che. jemake gautamasvAmI Adi. A buddhabodhitanA paNa be bhedo che. je bIjAne upadeza ApIne mokSe jAya te parabodhaka buddha bodhita. ane AyuSya alpa hovA AdinA kAraNe bIjAne bodha ApyA vinA ja mokSe jAya teo svekAri buddhabodhita kahevAya che. (8) jJAnadvAra= matijJAna Adi pAMca jJAnomAMthI kayA kayA jJAnovALA thaIne mokSe jaI zakAya che? to mAtra kevalajJAnamAMthI mokSe javAya. paraMtu kevaLajJAnanI pUrve mati-zruta ema 2 paNa hoya, mati-zruta-avadhi athavA mati-zruta-mana:paryava ema 3 paNa hoya, athavA mati Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamasUtra adhyAya :10 -sUtra-7 327 Adi cAra paNa hoI zake che. paraMtu anta to kevaLajJAna ja hoya che. (9) avagAhanA= zarIranI uMcAi, keTalI uMcAivALA jIvo mokSe jAya? utkRSTathI 500 dhanuSya upara dhanuSya pRthatva adhika avagAhanA yukta kAyAvALA jIvo mokSe jAya che ane jaghanyathI 2 hAthanI kAyAvALA mokSe jAya che. ane madhyamathI 2 hAthathI kaMIka adhikathI sAdhika 500 dhanuSya sudhInI tamAma avagAhanAvALA jIvo mokSe jaI zake che. paraMtu tIrthakara bhagavaMtonI jaghanya avagAhanA sAta hAtha hoya che. zarIranI jeTalI avagAhanA hoya tenA karatAM be tRtIyAMza bhAganI avagAhanA mokSe jatAM AtmAnI hoya che. (10) aMtaradvAra= mokSe javAmAM aMtara-viraha hoya ke na hoya? satata paNa mokSe jAya che. ane AMtaruM (viraha) paNa paDe che. jo satata mokSe jAya to 1thI8 samaya sudhI mokSa javAya che. ane jo viraha paDe to jaghanyathI 1 samaya ane utkRSTathI cha mAsano viraha hoI zake che. muktimAM gayelA siddhonI vacce kSetranuM aMtara hotuM nathI. (11) saMkhyAdvAra= eka samayamAM ekI sAthe keTalA jIvo mokSe jAya? ochAmAM ocho 1 jIva mokSe jAya che. ane vadhumAM Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 adhyAya : 10-sUtra-7 tattvArthAdhigamasUtra vadhu 108 jIvo mokSe jAya che. ekI sAthe puruSo 108, strIo 20 ane napuMsako 10 utkRSTathI mokSe jAya che. jaghanyathI sarvatra 1 mokSe jAya che. (12) alpabahuvaidvAra= thoDA jIvo kyAM mokSe jAya ane vadhAre jIvo kayAM mokSe jAya? te kSetrAdithI vicAravuM. jemake bharata-airAvatakSetramAM thoDA mokSe jAya ane mahAvidehakSetramAMthI tenA karatAM saMkhyAtagaNA mokSa jAya che. te ja rIte kALathI utsarpiNI-avasarpiNI kALamAM thoDA mokSe jAya che. paraMtu noutsarpiNI noavasarpiNI-kALamAM tenA karatAM saMkhyAta guNo mokSe jAya che. tathA liMga AzrayI napuMsakaliMge thoDA mokSe jAya, tenAthI strIliMga ane tenAthI puruSaliMge vadhAre mokSe jAya che. ityAdi vicAravuM. A pramANe tattvArthAdhigama sUtranA saMkSepamAM sUtro ane tenA artho pUrNa thayA. dazamo adhyAya samApta Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svara nI umara / 6. vAva havAtijI (A tattvAdhigama sUga e eka mahAna alaukika graMtha che. jaina darzananA badhA ja phikAone mAnya A graMtha che. A graMtha upara digambara ane zvetAmbara ema banne saMpradAyomAM aneka saMskRta TIkAo mahAmAM puruSoe banAvI che ghaNA ja vidvAna puruSoe A graMtha upara gujarAtI hindI ane IMglIza vivecana | lakhyuM che. eTale A graMtha atyanta | mananIya, ciMtanIya ane paThanIya che ed pAThya puranAkIna pe mUtranI sAthe saMbaMdhavALo saMkSipta artha darzAvatuM A| purataka taiyAra karI che te - dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA Bharat Graphics, A'bad. Ph. : (079) 2134176, 2124723