________________
તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય ૩-સૂત્ર-૧૫-૧૬ ૮૭ બહારના અર્ધા ભાગમાં મનુષ્યોની વસતિ નથી. તેથી ૧ જંબૂદ્વીપ, ૨ ધાતકીખંડ, ૩ અર્ધપુષ્કરવરદ્વીપ એમ આ અઢીદ્વિીપને મનુષ્યક્ષેત્ર કહેવાય છે. તથા આ જ ક્ષેત્રોમાં ચંદ્રસૂર્ય ગતિમાન હોવાથી તેનાથી થયેલા કાળને લીધે. આ જ અઢી દ્વીપને સમયક્ષેત્ર પણ કહેવાય છે. ૩-૧૨-૧૩-૧૪.
માર્યા ને છાશ ૩-૧૫ આર્યા સ્વેચ્છાશ્ચ ૩-૧૫
આર્યાઃ મ્લેચ્છા: ચ ૩-૧૫ સૂત્રાર્થ-મનુષ્યો બે પ્રકારના છે. (૧) આર્ય અને (૨) સ્વેચ્છ. ૩-૧૫.
ભાવાર્થ-મનુષ્યોના મુખ્યત્વે બે ભેદ છે. જે સંસ્કારવાળા છે. પૂર્વભવ-પરભવ-આત્મા-સ્વર્ગ-નરક-ઈશ્વરમુક્તિ વગેરે પદાર્થોને માનવા વાળા છે. દયા-માનવતા-વિનય-વિવેક આદિના સંસ્કારયુક્ત છે. કૌટુંબિક-સામાજિક-શૈક્ષણિક આદિ સંસ્કારવાળા છે. તે આર્ય કહેવાય છે. અને આવા સંસ્કાર વિનાના જે હોય છે, તે મ્લેચ્છ કહેવાય છે. અથવા આર્ય અને અનાર્ય એમ પણ બે ભેદ છે. તેના જ બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય વૈશ્ય અને શૂદ્રાદિ બીજા અનેક પેટાભેદો પણ છે. ૩-૧૫.
भरतैरावतविदेहाः कर्मभूमयोऽन्यत्र देवकुरूत्तरकुरुभ्यः
૩-૧૬
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
