Book Title: Syadvad Manjari
Author(s): Damodarlal Goswami
Publisher: Chaukhamba Sanskrit Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022401/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaH jJAya | syAdvAdamaJjarI / yasya jJAnamanantavastuviSayaM yaH pUjyate daivatai / rnityaM yasya vaco na durnayakRtaiH kolAhalai rbudhyate // rAgadveSamukhadviSAM ca pariSat ciptA kSaNAdyena sA | sazrIdharavibhu vidhatakaluSAM buddhiM vidhattAM mama // 1 // nissImapratimaikajIvitavaro ni:zeSabhUmispRzAM / puNyaughena sarakhatosuragurukhAGgaikarUpe dadhad // yaH syAddAdamasAdhayannijavapurda STAntataH so'stu me / sahudhyambunidhiprabodhavidhaye zrI hemacandraH prabhuH // 2 // ye hemacandra munimetadukta granthArtha sevAmiSataH zrayante / samprApya vecalAnAM padaM kalAnAmucitaM bhavanti // mAta bhariti sannidhehi hRdi me yeneyamAptastute | nirmAtuM viTatiM prasiddhAti jabAdArambhasambhAvanA // yaddA vismRtamoSThayoH sphurati yatsArakhataH zAkhato / mantraH zrauudayaprabhetiracanAramyo mamAhanizam // 4 // iha hi viSayaduHkhamArajanitimira tiraskArabhAkharAnukAriNA vasudhAtalAvatIrNa sudhAsAriNI ddezya denAvitAnaparamarhitau kRtazrIkumArapAlakSmApAla pravarttito bhayadAnAbhidhAnajauvAtusaM jIvitanAnAjIvapradattarvAdamAhAtmyakalpAvadhisthAyivizadadyazaH zazerA ni Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| ravadyacAturvidyanirmANa kabrahmaNA zrIhemacandrasUriNA jagatprasiddhIvAkaraviracitahAtriMzadvAtriMzikAnusArizrIvaImAnajinastutirUpamayogavyavacchedAnyayogavyavacchedAbhidhAnaM hAtriMzikAhitayaM vidajjanamanastasvAvabodhanibandhanaM vidadhe tatra ca prathamahAviMzikAyA: sukhoneyatvAdyAkhyAnamupakSya dvitIyasyA ni:zeSadurvAdiparSadadhikSepadakSAyAH katipayapadArthavicAraNAkaraNena khasmRtibIjaprabodhavidhi vidhIyate tasyAzca damAdikAvyam // anantavijJAnamatItadoSamabAdhyasiddhAntamamartya pUjyam / zrIvaImAnaM jinamAptamukhyaM svayaMbhuvaM stItumahaM yatiSye // 1 // zrIvaImAnaM jinamahaM stotuM yatiSya iti kriyAsaMbandhaH kiMviziSTamanantamapratipAti viziSTaM sa--- vaTravyaparyAyaviSayatvenotkaSTaM jJAnaM kevalAkhyaM vitjJAnaM tato'nantaM vijJAnaM yasya so'nantavijJAnastaM tathA atotA niHsattAkobhUtatvenAtikrAntA doSA rAgAdayo yasmAtsa tathA taM tathA abAdhyaH parairbAdhitamazakyaH sidvAntaH syAhAdazrutalakSaNo yasya sa tathA taM amartyA devAmeSAmapi pUjyamArAdhyam atra ca zrIbaImAnakhAmino vigAhAraNa catvAro mRlAtizayAH pratipAditA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnycrau| statrAnantavijJAnamityanena bhagavataH kevalajJAnalakSaNa viziSTattAnAnantyapratipAdanAja jJAnAtizayaH 1 atItadoSamityanenASTAdazadoSasaMkSayAbhidhAnAdapAyApagamAtizayaH 2 abAdhyasiddhAntamityanena kutIthikopanyastakuhetusamUhAzakyabAdhasthAhAdarUpasiddhAntapraNayanabhaNanAdacanAtizayaH 3 amartyapUjyamityanenAkRtrimabhaktibharanirbharasurAsuranikoyanAyakanirmitamahAprAtihAryasaparyAparijApanAt pUjAtizayaH 4 pravAha paraH anantavijJAnamityetovadevAstu nAtItadoSamiti gatArthatvAhopAtyayaM vinA'nantavijJAnatvasyA nupapatte ratrIcyate kunayamatAnusAriparikalpitAptavyavacchedArthaimidaM tathAcohu rAjIvikanayAnusAriNaH / jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM pdN| gatvA gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArata iti ta nandanaM te atItadoSoH kathamanyathA teSAM tIrthanikAradarzanepi bhavAvatAraH Aha yadyevamatItadoSamityevAstu anantavittAnamityatiricyane doSAtyaye'vazyabhAvitvAdanantavijJAnatvasya na kazciddoSobhAve'pi tadabhyupagamAt tathA ca tavacanam / "sarva pazyatu vA mA bA tatvamiSTaM tu pazyatu / koTasaGkhayAparijJAnaM tasya naH kopayujyate // 1 // tathA / tasmAdanuSTAnagataM jJAnamasya vicaarytaaN| pramANaM TUradarzI caidete rAdhAnupAsmahe // 2 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / tanmatavyapohArthamanantavijJAnamityaduSTameva vijJAnAnantyaM vinA ekasyApyarthasya yathAvatparijJAnAbhAvAt tathAcArSa "je* rAgaM jogai se sabaM jAga je sabaM jAyatra se gaM jANahU" / Tai tathA / eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvA sarvathA tena dRSTAH / saveM bhAva sarvathA yena dRSTA: eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH // 2 // iti nanu tarhi avAdhyasiddhAntamityapArthakaM yathoktaguNayutasyAvyabhicArivacana taduktasiddhontasya bAdhAyogAt na abhiprAyAparijJAnAnnirdoSapuruSapraNIta eva zrabAdhyaH siddhAnto nApare'pauruSeyAdyA asambhavAdidoSAprAtatvAt iti jJApanArthaM zrAtmamAvatArakamukAntakRtkevalyAdirUpa ke valino yathokta siddhAntapraNayanAsamarthasya vyavacchedArthaM vA vizeSaNametat anyastvAha amartya pUjyamiti na vAcyaM yAvatA yathoddiSTaguNagarivasya vibhuvanavibhora martyapUjyatvaM na vyabhicaratIti satyaM laukikAnAM hi amartyA eva pUjyatayA prasiddhAsteSAmapi bhagavAneva pUjya iti vizeSaNenAnena jJApayannAcAryaH paramezvarasya devAdhidevatvamAvedayati evaM pUrvArddha catvAro'tizaya uktA anantavijJAnatvaM ca sAmAnya kevalinAmapyavazye bhAvotyatastadvyavacchedAya zrI yo rAgaM jAnAti sa sarvaM jAnAti yaH sarvaM jAnAti sa rAgaM jAnAti iticchAyA / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * syaadvaadmnyjrau| vaImAnamitivizeSyapadamapi vizeSaNatayA vyAkhyAyate zriyA catustriMzadatizayasamRddhAnubhavAtmakamAvAhetara rUpatayA vaImAnaM vaddhiSNa nanvatizayAnAM parimitatayaiva siddhAnte prasiddhatvAtkathaM barddhamAnatopapattiriticena yathA nizauthacau~ bhagavatAM zrImadahatAmaSTotarasahasrasaGkhAbAhyalakSaNasaGkhyAyA upalakSaNatvenAntaraGgalakSaNAnAM satvAdInAmAnantyamuktamevamatizayAnAmadhikRtapariMgaNanoyoge'pyaparimitatvamaviruddhaM tato nAtizayazriyA vaImAnatvaM doSAzraya iti atItadoSatA copazAntamohagugAsthAnavartinAmapimammatratItyarthaH kSINamohokhya pratipAtiguNasthAnaprAptipratipattyarthaM jinamiti vizeSa rAgAdijeTattvAjinaH samUlakASaGkaSitarAgAdidoSa iti abAdhyasiddhAntatA ca zutakaivalyAdiSvapidRzyate'tastadapohAyAptamukhyamitivizeSaNaM prAptirhi rAgadeSamohAnAmaikAntika prAtyantikazca kSayaH sA yeSAmasti te khalvAptAH a divAnmatvarthIyo' pratyayasteSu madhye mukhamiva savAGgAnAM pradhAnatvena mukhasya zAkhAde ya iti tulye yaH amatyapUjyatA ca tathAvidhagurUpadezaparicaryAparyAptavidyAcaraNasaMpannAnAM sAmAnyamunonAmapi na dughaMTA atastanirAkaraNAya svayaMbhuvamitivizeSaNaM svayamAtmanaivaparopadezanirapekSatayAvagatatatvo bhavatIti svayaMbhUH svayaMsaMbuddhastamevaMvidhaM caramajinendra stotuM stativiSayIkartamahaM yatiSye yatnaM kariSyAmi atra cA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAhAdamaJjarI / cAryo bhaviSyatkAlaprayogeNa yoginAmapyazakyAnuSThAnaM bhagavadga uNastavanaM manyamAna zraddhAmeva bhUtikara' sAdhAraNaM kAraNaM jJApayan yatnakaraNameva madadhInaM na punaryathAvasthitabhagavadguNa stavanasiDiriti sUcitavAn ahamiti ca gatArthatve'pi paropadezAnyAnuvRttyAdini rapekSatayA nijazraiyaiva stutiprArambha itijJApanArthaM atha vA zrIvarDa mAnAdivizeSaNa catuSTayamanantavijJAnAdipadacatuSTayena saha hetuhetumaGgAvena vyAkhyAyate yata eva zravaI mAnamataevAnantavijJAnaM zriyA kRtmakarmakSayAvirbhUtAnantacatuSkasaMpadrUpayA varddhamAnaM yadyapi zrIvarDa - mAnasya paramezvarasyAnanta catuSka saMpatte rutpattyanantaraM sarvakAlaM tulyatvAccayApacayau na stastathApi nirapacayatvena zAzvatikAvasthAnayogAddarddha mAnatvamupacayate yadyapi ca zrI ImAna vizeSaNenAnantacatuSkAntarbhA vitvenAnantavijJAnatvamapisiddhaM tathApyanantavijJAnasyaiva paropakAra sAdhakatamatvAGgagavatpattezca paropakAraikanibandhanatvAdanantavijJAnatvaM zeSAnantatrayAtpRthag nirdhAryAcAryeNoktaM nanu yathA jagannAthasyAnantavijJAnaM parArthaM tathAnantadarzanasya kevala paraparyAyasya pArArthyamavyAhatameva kevalajJAna kevaladarzanAbhyAmeva hi khAmI kramapravRttibhyAmupalabdhaM sAmAnyavizeSAtmakaM padArthasArthaM parebhyaH prarUpayati tatkimarthaM tannopAtamiti ceTucyate vijJAnazabdena tasyApi saMgrahAdadoSaH jJAnamA bhayatrApi samAnatvAt yaeva hi a Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| bhyantarIkRtasamatAkhyadharmA viSamatAdharmaviziSTAcAnena gamyante'rthAsta eva abhyantarIkRtaviSamatAdharmA: samatAdharmaviziSTAdarzanena gamyante jIvasvAbhAvyAta sAmAnya pradhAnamupasarjanIkRtavizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate tathA pradhAnavizeSamupasarjanIkRtasAmAnyaM ca jJAnamiti tathA yata eva jinamata evAtItadoSaM, jeTatvAddhi jina: nacAjinasyAtItadoSatA tathA yata evAptamkhyamata evAbAdhyamiddhAntaM prApto hi pratyathita ucyate tata AneSu mukhyaM zreSTaM prAptamukhyatvaM ca prabhoravisamvAdivacanatayA vizvavizvAsabhUmitvAt ata evAbAdhyamihAntaM na hi yathAvajajJAnAvalokitavastuvAdI siddhAntaH kunayai rbAdhituM zakyate yata eva svayaMbhubamata evAmayaMpUjyaM pUjyate hi devadevo jagattrayavilakSaNalakSaNena svayaMsambaddhatvaguNena saudharmendrAdibhiramatyai riti avaca zrIvaImAnamitivizeSaNatayA yavyAkhyAtaM tadayogavyavacchedAbhidhAnaprathamaDArvizikAprathamakAvyaTatauyapAdavartamAnaM zrIvaImAnAbhidhamAtmarUpamiti vizeSyamanuvartamAnaM buddhau saMpradhArya vijJeyaM tatva hi protmarUpamitivizeSyapadaM prakRSTa aAtmA AtmarUpa staM paramAtmAnamiti yAvat AratyA vA vizeSaNamapi vizeSyatayA vyAkhyeyamiti prathamattArtha: / 1 / asyAM ca stutAvanyayogavyavacchedo'dhikRtastasya ca to. rthAntaroyaparikalpitatatvAbhAmanirAsena teSAma tvavyavacchedaH svarUpaM tacca bhagavatI yathA 'vasthi tavastuta Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAddAdamaJjarau / svavAdivakhyApaneneva prAmANyamazrute' tastutikArakhijagadgurorniHzeSaguNastuti zraddAlurapi sadbhUtavastuvAdilvAkhyaM guNavizeSameva varNayitumAtmano 'bhiprAyamAviSkurvannAha / m ayaM jano nAtha tavastavAya guNAntarebhyaH spRhayAlureva / vigAhatAM kintu yathArthavAdamekaM parIkSAvidhidurvidagdhaH // 2 // henAtha ayaM mallakSaNo janastava guNAntarebhyo yathArthavAdavyatiriktebhyo' nanyasAdhAraNazArauralacaNAdibhyaH spRhayAlureva zradAlureva kimarthaM stavAya stutikaraNAya iyaM tAdayeMcaturthI pUrvatra sTahervyAyaM veti lakSaNA tava guNAntarAkhyapi stotuM spRhAbAnevAyaM jana iti bhAvaH nanu yadi guNottarastutAvapi spRhayAlutA tatkimarthaM tatropenetyAzaGkayottarAImAha kiM tvityabhyupagamavizeSadyotane nipAtaH ekamekameva yathArthavAdaM yathAvasthitavastutatva prakhyApanAkhyaM tvadIyaM guNamayaM jano vigAhatAM stutikriyayo samantAd vyAprotu tasminnekasminnapi hi guNe varNite tantrAntarIyadaivatebhyo vaiziSTyakhyApanadvAreNa vastutaH sarvaguNastavanasiddhiH zratha prastuta guNastutiH samyakparIkSAcamANA - Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrau| meva divyadRzAmaucitImaJcati nArvAgdRzAM bhavAdRzAmityAzaGkAM vizeSagahAreNa nirAkaroti yato'yaM janaH parIkSAbidhidurvidagdha: adhikRtaguNavizeSaparIkSaNavidhau durvidagdhaH paNDitaMmanya iti yAvat ayamAzayo yadyapi jagadguroyathArthavAditvaguNaparIkSaNaM mAdRzAM materagocarastathApi bhaktidvAtizayAt tamyAmahamAtmAnaM vidagdhamivamanya iti vizaddhazraddhAbhaktivyaktimAtrarUpatvAtstuterititArthaH // 2 // atha ye kutIrthyA: kuzAstravAsanAvAsitavAntatayA tribhuvanasvAminaM svAmitvena na pratipannAstAnapi tattvavicAraNAM pratizikSa yannAha / guNeSvasUyAM dadhataH pare'mI mAzizriyannAma bhavanta mozaM / tathApi sammolya vilocanAni vicArayantAM nayavartma satyam // 3 // amI iti zradasastuviprakaSTa iti vacanAttattvAtatvavimarzabAhyatayA dUrIkaraNAhatvAdiprakRSTAH pare kutIthikA bhavantaM tvAM ananyasAmAnyasakalaguNanilayamapi mA IzaM zizriyan mA svAmittva napratipadyantAM yato guNavasUyAM dadhatI gaNeSu baimatsarA: gaNeSu doSAviSkaraNa hyasUyA yo hi yatra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJja matmarobhavati sa tadAzrayaM nAnurudhyate yathA mAdhuryamatsarI karabhaH ikSukANDaM guNAzrayazca bhavAn evaM paratorthikAnAM bhagavadAjJApratipattiM pratiSidhya stutikAro mAdhyasthyamivAsthAya tAn prati hitazicAmuttarAnopadizati tathApi tvadAjJApratipatterabhAvepi locanAni netrANi sammIlya militapuTIkRtya satyaM duktiyuktaM nayavartma nyAyamAgaM vicArayantAM vimarzaviSa kurvantu na ca vicArayantAmityAtmanepadena phalavatkarTa viSayeNaivaM jJApayatyAcAryo yadavitathanayapathavicAraNyA teSAmeva phalaM vayaM kevalamupadeSTAraH kiM tatphalamiti cetprekSAvatteti brUmaH samjhaulya vilocanAni iti vadataH prAyastatvavicAraNamekAgratA haitunayanamolanapUrvakaM loke prasiddha mityabhiprAyaH atha vA ayamupadezastebhyo rocamAna evAcAryeNa vitIyete tato'svadamAno'ppayaM kaTukauSadhapAnanyAyenAyatisukhatvAdbhavati nimolya peya evetyAkRtaM nanu ca yadi pAramezvare vacasi teSAmavivekAtirekAdarocakitA tatkimarthaM tAnprati upadeza iti naitraM paropakArasArapravRttInAM mahAtmanAM pratipAdyagatAM rucimaruciM vA 'napecya hitopadezattidarzanAtteSAM hi parArthaspaiva svArthatvenA bhimatatvAt na ca hitopadezAdaparaH pAramArthikaparArthastathA cArSam // tha. u rusattu vA paro mA vA visaM vA paritAsi / prAyavvAhiyA bhAsA sa patraguNakAriyA // 1 // 1 10 - Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| uvAca vAcakamukhyaH / na bhavatu dharmaH zrotuH sarvasyakAntato hitazravaNAta / bruvato'nugrahabudyA vaktastvekAntato bhavati iti hattArthaH // 3 // __atha yathAvannayavamavicArameva prapaJcayituM parAbhipretatatvAnAM prAmANyaM nirAkurvannAditastAvatkAvyaSaTakenaulukyamatatatvAni dUSayitukAmamta dantaHpAtinI prathama taraM sAmAnya vizeSau dUSayannA ha // svato'nuvattivyativattibhAjI bhAvA na bhAvAntaraneyarUpAH / parAtmatattvAdatathAtmatatvAiyaM vadanto'kuzalA skhlnti||4|| abhavan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvA: padArthAH grAmapudgalAdaya ste svata iti sabai hi vAkyaM sAvadhAraNamAmanantIti svata evAtmIyasvarUpA devAnurattivyatittibhoja ekAkArA pratItirekazabdavAcyatA vAnutti yativRtti byATatti vijAtIyebhya: sarvathA vyavacche daste ubhe api saMvalite bhajante AzrayantIti anuttiyativRttibhAjaH sAmAnya vizeSobhayAtmakA ityarthaH asyaivArthasya vyatirekamAha na bhAvAntaranevarUpA iti neti niSedha bhAvAntarAbhyAM parAbhimatAbhyAM dravyagagA karmasamavAyebhyaH padArthAntarAbhyAM bhAva vyatiri Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / tamAmAnyavizeSAbhyAM neyaM pratItiviSayaM prApaNIyaM rUpaM yathAsaMkhyamanuvRttivyatiSTattilakSaNaM svarUpaM yeSAM te tathoktAH svabhAva eva hi ayaM sarvabhAvAnAM yadanuTattiyATattipratyayau svata eva janayanti tathA hi ghaTa eva tAvatpRthubunodarAdyAkAravAn pratautiviSayobhavan san anyAnapi tadAkRtibhRtaH padArthAn ghaTarUpatayA ghaTaikazabdavAcyatayA pratyAyayan sAmAnyAkhyAM labhate evaMcetarebhyaH sajAtIyavijAtIyebhyo dravyatevakAlabhAvairAtmAnaM vyAvartayan vizeSavyapadezamanuta iti na sAmAnyavizeSayoH pRthak padArthAntaratvakalpanaM nyAyyaM padArthadharmatvenaiva tayoH pratIyamAnatvAnna ca dharmmiNaH sakAzAdatyantaM vyatiriktA ekAntabhede vizeSaNavizeyabhAvAnupapatteH karabharArubhayoriva dharmadharmmivyapadezAbhAvaprasaGgA ca dharmANAmapi ca pRthakpadArthAntaratvakalpane ekasminneva vastuni padArthAnantyaprasaGgaH anantadharmakatvAddastunaH tadevaM sAmAnyavizeSayoH tattvaM yathAvadanavabudhyamAnA akuzalA ata'tvAbhiniviSTadRSTayastorthAntarIyAH skhalanti nyAyamArgAvazyanti niruttarobhavantotyarthaH skhalanena cAva promANikajanopahasanIyatA dhvanyate kiM kurvANAH iyaM anuTattivyAvRttilakSaNaM pratyayaddayaM badantaH kasmAdetatpratyayaddayaM vadanta ityAha parAtmatatvAtparau padArthebhyo vyatiriktattvAdanyau parasparanirapekSau ca yau mAmAnyavizeSau tayoryadAtmatatvaM svarUpamanuSTattivyA 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 13 sthaahaadmaarii| ttilakSaNaM tasmAttadAzritya tyarthaH gambayapaHkarmAdhAre ityanena paJcamI kathaMbhUtAtparAtmatatvAdityAha ata. thAtmatattvA nmAbhU tyarAbhimatasya parAtmatatvasya sacayara pateti vizeSaNamidaM yathA yenaikAntabhedalakSaNena prakAreNa paraiH prakalpitaM na tathA tena prakAreNAtmatattvaM svara paM yasya taM tathA tasmAt yataH padArtheSvaviSvagabhAvena sAmAnyavizeSau vartate taizca tauM tebhyaH parattena kalpitau parattaM cAnyatvaM taccaikAntabhedAvinAbhAvi kiM ca padArthebhya: mAmAnya vizeSayorekAntabhinnatve svIkriyamANe ekavastuviSayaM anurattivyAttirUpaM pratya yahayaM nopapota ekAntAbhedecAnyatarasyAsavaprasaGgaH sAmAnyavizeSavyavahArAbhAvazca syAt sAmAnyavizeSobhayAtmakatvenaiva vastunaH pramANena pratauteH parasparanirapekSapakSastu purastAniauThayiSyate ata eva teSAM vAdinAM skhalanakriyayopahamanIyatvamabhiyajyate yo hi anyathA sthitaM vastasvarapamanyathaiva pratipadyamAnaH parebhyazca tathaiva prajJApayan svayaM. naSTaH parAnnAzayati na khalu tasmAdanya upahAsapAtramiti vRttArthaH // 4 // atha tadabhimato ekAntanitlAnityapakSau dUSayannAha / AdIpamAvyoma samasvabhAvaM sthAbAdamudrAnatibhedi vastu / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdAdamaJjarI / tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAddiSatAM prlaapaaH||5|| 14 dIpaM dopAdArabhya Avyoma maryAdIkRtya sa - ve vastu padArthasvarUpaM samasvabhAvaM sama stulpaH svabhAvaH svarUpaM yasya sa tathA kiM ca vastunaH svarUpaM dravyaparyAyAtmakamiti brUmaH tathA ca vAcakamukhyaH "utpAdavyayauvyayukta sadi" ti samasvabhAvatvaM kuta iti vizeSagaddAreNa hetumAha syAddAdamudrAnatibhedi syAdityavyayamanekAntadyotakaM tataH syAddAdo'nekAntavAdI nityAnityAdyanekadharmazavalaikavastvasyupagama iti yAvatasya mudrA maryAdA tAM na pratibhinatti nAtikrAmatauti syAdvAdamudrAnatibhedi yathA hi nyAyaikaniSThe rAjani rAjyazriyaM zAsati sati sarvAH prajAstanmudrAM nAtivarttitumate tadatikrame tAsAM sarvArthahA nibhAvAdevaM vijayini niSkaNTake syAddAdama honarendra tadI O mudrAM sarve'pi padArthAH nAtikrAmanti tadullaGghane teSAM svarUpavyavasthA hAniprasaktaH sarvavastanAM samasvabhAvatva, kathanaM ca parAbhodRsyaikaM vastu vyomAdi nityamevAnyacca pradIpAdyanityameveti vAdasya pratikSepabIjaM sarve hi bhAvA dravyArthikanayApekSayA nityAH paryAyArthikanayAdezAtpunaranityAstavaikAntAnityatayA parairaGgIkRtasya pradIpasya tAvannityatvavyavasthApane digmAvamucyate tathA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau | 15 hi pradIpaparyAyApannAstejasAH paramANavaH svarasatastailakSayAddAtAbhighAtAdvA jyotiH paryAyaM parityajya tamorUpaM paryAyAntaramAsAdayanto'pi naikAntenAnityAH ghuTugaladrayarUpatayA'vasthitatvAtteSAM nahyetAvataivAnatvaM yAvatA pUrvaparyAyasya vinAza uttaraparyAyasya cotyodaH na khalu dravyaM sthAsaka kozakuzUla zivakaghaTAdyavasthAntarAkhyApadyamAnamapyekAntato vinaSTaM teSu mRddavyAnugamasyA bAlagopAlaM pratItatvAnna ca tamasaH paugalikattramasiddhaM cAkSutratvAnyathAnupapatteH pradIpAlokatrat atha yaJcAkSuSaM tatsarvaM svapratibhAse AlokamapekSate nacaivaM tama statkathaM cAkSuSaM nai mulUkAdInAmAlokamantareNApi tatpratibhAsAt yaistu asmadAdibhiranyaccAkSuSaM ghaTAdikamAlokaM vinA nopalabhyate tairapi timiramAlokayiSyate vicitratvA dvAvAnAM kathamanyathA pautavetAdayopi svarNa mukta phalAdyA AlokApekSadarzanAH pradIpa candrAdayastu prakAzAntaranirapekSA iti siddhaM tamazcAkSuSaM rUpavatvA casparzavatvamapipratIyate zItasparza pratyayajanakatvAt yAMni niviDAvayatvamapratighAtitvamanudbhUtasparzadizetratvamapratIyamAnakha NDAvayavidravya pratibhAgatvamityaHdauni tamasaH paudgalikatvaniSedhAya paraiH sAdhanAndupanyastAni tAni pradIpaprabhAdRSTAntenaiva pratiSedhyAnitulyayogakSematvAt na ca vAcyaM taijasAH paramANavaH kathaM tamastva ena pariNamanta iti pudgalAnAM tattatsAmagrI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| sahakRtAnAM vizadRzakAryotpAdakatvasyApi darzanAta dRSTo hyAnvanasaMyogavazADAsvararapsyApi banherabhAsvararUpadhUmarUpakAryotpAdaH iti siddho nityAnitya: pradopaH yadApi nirvANAdarvAg dedIpyamAno dIpastadApi nabanavaparyAyotyAdavinAzabhAktvAt pradoSatvAnvayA cca nityAnitya eva evaM vyomApi utpAdavya yadhovyAtmakavAnnityAnityameva tathA hi avagAhakAnAM jIvapudgalAnAmavagAhadAnopagraha eva tallakSaNa "akkAzadamAkozamiti" vacanAt yadA cAvagAhakA jIvapudgalAH saMyogato visaMsato vA ekasmAnnabhaHpradezAtpadezAntaramupasarpanti tadA tasya vyomnastairavagAhakaiH samamekamminpradeza vibhAga utarammiMzca pradeza saMyogaH saMyogavibhAgau ca paraspara viruddhau dhau ta de cAvazyaM dharmiNo bhaida stathA cAhuH "ayameva hi bhedo bhedahetu vI yahiruddhadharmAdhyAsaH kAraNabhedazce"ti tatazca tadAkAzaM pUrvasaMyogavinAzalakSaNapariNAmApatcyA vinaSTaM uttarasaMyogotpAdAkhyapariNAmAnubhavAccotpannamubhayavAkArATrayasthAnugatatvAccotpAdavyayayorekAkAzAdikaraNatvaM tathA ca ya"dapracyutonutpannasthiraikara paM nityami"ti nitya lakSaNamAcakSate tadapAstaM evaMvidhasya kaspacidasta no'bhAvAt"tanovAvyayaM nityamiti tu satyaM nityalakSaNa utpAdavinAzayoH sadbhAvepi tadbhAvAdanvayirapA nna vyeti tannityamiti tadarthasya ghaTamAnatvA dyadi hi apracyutAdilakSaNaM nityamiSyate tado Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau | 17 tpAdavyayayo nirAdhAratvaprasaGgaH na ca tayo yoMge nityatvahAni: / dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA dravyavarjitAH / ka kadA kena kiM rUpA dRSTA mAnena kena vA // 1 // iti vacanAllaukikAnAmapi ghaTAkAzam iti vyavahAprasiddha rAkAzasya nityAnityattvaM ghaTAkAzamapi hi yadA ghaTApagameM paTenAkrAntaM tadA paTAkAza miti vyabahAraH na cAyamaupacArikatvAdapramANameva upacAra - syApi kiJcitmAdharmyaddAreNa mukhyArthasparzitvAt nabhaso hi yatkila sarvavyApakatvaM mukhya parimANa - tadAveyaghaTapaTAdisambandhiniyataparimANavazAtkalpi tabhedaM satpratiniyata dezavyApitayA vyavakriyamANaM ghaTAkA paTAkAzAditattarapadeza nibandhanaM bhavati tatadghaTAdisambandhe ca vyApakattva nAvasthitasya vyomno' basthAntarApatti stata zvAvasthAbhede'vasthAvato'pibhedastA sAM tato viSvagbhAvAditi siddhaM nityAnityatvaM vyomnaH svayaMbhuvo'pi hi nityAnityameva vastu prapannAstathA coha ste trividhaH khalvayaM dharmiNaH pariNAmo dharmalacaNAvasthArUpaH suvarNaM dharmi tasya dharmapariNAmo varDa - mAnarucakAdiH dharmasya tu lakSaNapariNAmo'nAgatatvAdiH yadA khalvayaM hemakAro varddha mAnakaM bhaGkA - cakamAracayati tadA vartamAnako vartamAnatAlakSaNa' hitvA atItatAlakSaNamApadyate rucakastu anAgatatAlakSaNaM hitvA vartamAnatAmApadyate vartamAnatApanna maiM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sthaahaadmnyjrii| eva rucako navapurANabhAvamApAmAno'vasthApariNAmavAn bhavati so'yaM trividhaH pariNAmo dharmiNaH dharmalakSaNAvasthA zca dharmiNo bhinnAzca tathA ca te dhaya'bhedAttanityatvena nityAH bhedAccotpattivinAzaviSayatvamitya bhayamupapannamiti athottarAddhaM viviyate evaM cItyAdavyayadhrauvyAtmakatve sarvabhAvanAM siddhe'pi tahasta eka AkAzAtmAdikaM nityamevAnyacca pradIpaghaTAdikamanityamevetye vakAro'vApi sambadhyate dUtyaM hi TurnayavAdApattiranantadharmAtmaka vastuni svAbhipretanityatvAdidharmasamarthanapravaNAH zeSadharmatiraskAreNa pravartamAnA durnayA iti talla jJaNAt ityanenollekhana tvadAjJAdviSatAM bhavatpraNItazAsanavirodhinAM pralApAH pralapitAnyasambaddhavAkyAnoti yAvat atra ca prathamamAdaupamiti paraprasiddhyA nityapakSollekha'pi yadutaratra yathAsayaparihAreNa pUrvatara nityamevaikamitya taM tadeva jJApayati yadanitya tadapi nityameva kaSyaM cidyacca nityaM tadappanityameva kathaM citmakrAntavAdibhirapyekasthAmevapRthivyAM nityAnityatvAbhyupagamAt tathA ca prazastakAraH sA tu dividhA nityAnittyA ca paramANulakSaNA nityA.kAryalakSaNA tvanityati na cAtra paramANu dravyakAryalakSaNaviSayahayabhedAnnaikAdhikaraNaM nityAnityatvamiti vAcyaM pRthivautasyobhayatrApyavyabhicArAt evamavAdiSvapIti AkAze'pi saMyogavibhAgAGgIkArAt teranityataM yuktyA pratipannameva tathA ca sa evAha za Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 16 bakAraNattvavacanAtsaMyogavibhAgAviti nityAnityapakSayoH sambalitatvaM etacca lezato bhAvita meveti pralApaprAyattvaM ca paravacanAnAmitthaM samarthanIyaM vastunastAbadarthakriyAkArita lakSaNaM taccaikAntanityAnityapakSayonaM ghaTate apracyutAnutpannasthiraikarUpo hi nityaH sa ca krameNArthakriyAM kurvIta akrameNa vA anyonyavyavacchedarUpANAM prakArAntarAsambhavAt tatra na tAvatkrameNa sa hi kAlAntarabhAvinIH kriyAH prathamakriyAkAla eva prasahya kuryAt samarthasya kAlacepAyogAta kAlakSepiNo vA 'sAmarthyaprApteH samartho'pi tattatmahakArisamavadhAne taM tamathaMkarotIti cenna tahi tasya sAmayamaparasahakAri sApenattitvAt sApekSamasamarthamiti nyAyA na tena sahakAriNo'pekSyante'pi tu kAyameva sahakAriSvasatsvabhavat tAnapekSate iti cettat kiM sa bhAvo'samartha: samartho vA samarthace kiM sahaka rimukhaprekSaNadInAni tAnyapekSate na puna jhaTiti ghaTayati nanu samarthamapi bIja milojalAnilAdisahakArisahitamevAraM karoti nAnyathA tat kiM tasya sahakAribhiH kiJcidupakriyeta na vA yadi nopakriyeta tadA sahakorisannidhAnAtyAgiva kiM na tadApyarthakriyAyAmudAste upakriyeta ce tsa tarhi tairupakAro'bhinno bhinno vA kriyata iti vAcyam abhede sa evaM kriyata iti lAbhamicchato mUlakSatirAyAtA kRtakattvena tasyAnityatvApatteH bhede tu sa kathaM ta-. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 syAdvAdamaJjarau / syopakAraH kiM na sahyavindhyAderapi tatsaMbandhAttasyAyamiti cet upakAryopakArayoH kaH sambandho na tAvasaMyogI dravyayo reva tasya bhAvAt zraca tu upakAryaM dravyaM upakAra ca kriyeti na saMyogaH nApi samavAyastasyaikattvAda vyApakattvAcca pratyAsattiviprakarSAbhAvena sarvatra tulyatvAnna niyataiH sambandhibhiH saMbandho yuktaH niyatasaMbandhisaMbandhe cAGgIkriyamANe tatkRta upaka:ro'sya samavAyasyAbhyupagantavya stathA ca satyupakArake bhedAbhedakalpanA tadavasyaiva upakAramya samavAyAdabhede samavAya eva kRtaH syAt bhede punarapi samavAyasya na niyatasambandhisaMbandhatvaM tannaikAntanityo bhAvaH krameNAkriyAM kurute nASpakrameNa naye ko bhAvaH sakalakAlakalAkalApabhAvinI ryugapat sarvAH kriyAH karotIti prAtItika kurutAM vA tathApi dvitIyakSaNe kiM kuryAt karaNe. vA kramapakSabhAvI doSaH akaraNa - rthakriyAkAritvAbhAvAdava stuttvaprasaGgaH itya kAntanityAt kramAkramAbhyAM vyAptArthakriyA vyApakAnulabdhibalAarunfort nivartamAnA khavyApyamarthakriyAkAritvaM nivartayati artha kriyAkAritvaM ca nivartamAnaM khavyApyaM satvaM nivarttayatIti naikAntanityapakSI yuktikSamaH ekAntAnityapakSo'pi na kakSIkaraNArhaH ani hi pratikSaNavinAzau sa ca na krameNArtha kriyAsamartho dezakRtasya kAlakRtasya ca kramasyaivAbhAvAt kramo hi maurvAparyaM tacca kSaNikasyAsambhavi avasthitasyaiva hi Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| nAnAdezakAlavyApti rdezakramaH kAlakrama zvAbhidhIyate na caikAntavinAzini sAsti / yadAhuH yo yatna va sa tavava yo yadaiva tadaiva saH / na dezakAlayo vyApti rbhAvAnAmiha vidAte // 1 // .. na ca santAnApekSayA pUrvottarakSaNAnAM kramaH sambhavati santAnasyAvastutAbastuttve'pi tasya yadi kSaNikatuM na tarhi kSaNebhyaH kazcivizeSaH athAkSaNikattvaMtahi samAptaH kSaNabhaGgavAdaH nApyakrameNArthakriyA cagika sambhavati sahya ko bIjapUrAdikSaNI yugapadanekAn rasAdikSaNAn janayan ekena svabhAvena janayennAnAsvabhAvai vo yadya kena tadA teSAM rasAdikSaNAnAmekatuM syATekasvabhAvajanyatAdatha nAnA svabhAvai janayati kiJcidrUpAdikamupAdAnabhAvena kiMcidrasAdikaM sahakAriteneti cet tahi svabhAvAstasthA anAtmabhUtA AtmabhUto vA anAtmabhUtA zcet svabhAvavahAniH yadadyAtmabhUtAstahi tasthAnekattvaM anekasvabhAvatAt svabhAvAnAM vo ekattva prasajyeta tadavyatiriktatAtteSAM tasya caikatAdatha ya eva ekatropAdAnabhAvaH sa evAnyana sahakAribhAva iti na svabhAvabheda iSyate tarhi nitpassaikarUpasyApi kramegA nAnAkAryakArigAH svabhAvabhedaH kAryasAMkayaM ca kathamiSyate naNikavAdinA atha nitAmekarUpatodakrama akramAcca kramiNAM nAnAkAryANAM kathamutpattiriti cedahI svapakSapAtI devAnAMpriyo yaH khalu svayamekammAnniraMzA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sthaahaadmaarii| drUpAdikSaNAtkAraNAAgapadanekakAraNasAdhyAnyanekakAryANyaGgIkurvANo'pi parapakSe nitye'pi vastuni krameNa nAnAkAryakaraNe'pi virodhamuhAvayati tasmAtkSaNikasthApi bhAvasyA'krameNArthakriyA durghaTA ityanityaikAntAdakamAkamayo Apakayo nityaiva vyApyArthakiyApi vyAvartate tavyArattau ca satvamapi vyApakAnupalabdhibalenaiva nivartate itye kAntaM nityavAdopi na ramaNIyaH syAhAde tu pUrvottarIkAraparihArasvaukArasthitilakSaNapariNAmena bhAvAnAmarthakriyopapattiraviruDA nacaikaba vastuni parasparaviruddhadharmAdhyAsAyogAdasan syAhAda iti vAcya nityAnityapakSavilakSaNasya pakSAntarasyAGgIkiyamAgatvA ttathaiva ca sarvairanubhavAt tathA ca paThanti / bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgahayAtmakaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate // 1 // iti vaizeSikairapi citrarUpasyaikasyAvayavito'bhyapagamAdekasyaiva paTAdezcalAcalaraktAtAnATatattvAdivirudadhamANAmupalabdheH saugatairappekatra citrapaTaujAne nIlAnaulayo virodhAnaGgIkArAt atra ca yadyapyadhikRtavAdinaH pradIpAdikaM kAlAntarAvasthAyittvAt kSaNikaM na manyante tanmate pUrvAparAntAvacchinnAyAH sattAyA eva nityatAlakSaNAt tathApi buddhisukhAdikaM te'pi kSagi katayaiva pratipannA iti tadadhikAra'pi kSaNikavAdacarcA nAnupapannA yadApi ca kAlAntarAvasthAyi vasta Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| tadApi nityAnityameva kSaNo'pi na khalu so'sti yatra vasta utpAdavyayavAvyAtmakaM nAstIti kAvyArthaH / . atha tadabhimatamIzvarasya jagatkarTa tvAbhyupagamaM mithyAbhinivezarUpaM niruupynnaah| kartAsti kazcijjagataH sa caikaH sa sarvagaH sa vavaza: sa nityH| imAH kuhevAkaviDambanAH syusteSAM na yessaamnushaaskstvm||6|| pratyakSAdipramANopalakSyamANa carAcararUpasya vizvatrayasya kazcidanirvacanIyasvarUpaH puruSavizeSaH kI sraSTA asti vidyate te hi ityaM pramANayanti uauMparvatatarvAdikaM sarva buddhimatkarTa ke kAryatvAt yadyatkAyaM tatatsarvaM buddhimatkata kaM yathA ghaTastathA cedaM tasmA tathA vyatireke vyomAdi yazca buddhimAMstatkartA sa bhagavAnauzvara eveti na cAyamasiddho hetu yato bhUbhUdharAdeH svasvakAraNakalApajanyatayA avayavitayA vA kAyatvaM sarvavAdinAM pratItameva nAppanaikAntiko viruddho vA vipakSAdatyantavyAttatvAt nApikAlAtyayApadiSTaH pratyakSAnumAnAgamAbAdhitadharmadhayanantarapratipAditatvA nnApi prakaraNasamaH tatpratipanthidharmopapAdanasamathapratyanumAnAbhAvAt na ca vAcyamIzvaraH pRthvopTavaudharAde vidhAtA na bhavati azarIrattvAni tAtmavaditi Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 syAdAdamaJjarI / pratyanumAnaM tadvAdhakamiti yato'vezvararUpo dharmI pratIto 'pratIto vo prarUpitaH na tAvadapratIto hetorAzrayAsiddiprasaGgAt pratItazce tkena pramANena sa pratItastenaiva kiM svayamutpAditakhatanu na pratIyate ityataH kathamazarotvaM tasmAnniravadya evAyaM heturiti sacaika iti ca: punararthe sa punaH puruSavizeSa eko 'dvitIya: bahUnAM hi vizvavidhAtRttvakhIkAre parasparavimatisaMbhAvanAyA anivAryatvAdekaikasya vastuno nyAnyarUpatayA nirmANe sarvamasamaJjasamApadyeteti tathA sa sarvaga iti sarvatra gacchatIti sarvagaH sarvavyApau tasya hi pratiniyatadezavarttive niyatadezavRttInAM vizvavayAntarvatipadArthasArthAnAM yathAvannirmANAnupapattiH kumbhrakArAdiSu tathA darzanA datha vA sarvaM gacchati jAnAtIti sarvagaH sarvajJaH sarve gatyarthAH jJAnArthA iti vacanAt sarvajJatvAbhAve hi yathocitopAdAnakAraNAdyanabhijJatvAdanurUpakAryotpatti rna syAt tathA sa svavaza: svatantraH sakalaprANinAM svecchayA sukhaduHkhayoranubhAvanasamarthatvAt tathA coktam / Ikharaprerito gacchet svargaM vA zvabhrameva vA / anyo* jantu ranauzo'ya mAtmanaH sukhaduHkhayoH // iti pAratantu tasya paramukhaprekSitayA mukhyakartRtvavyAghAtAdanIzvaratvApattiH tathA sa nitya iti zrapracyutAnutpannasthiraikarUpa stasya hyanityattva e * kSudrI iti 2 pu0 pAThaH / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 25 parotpAdyatayA kRtakattvaprAptiH apekSitaparavyApArI hi bhAvaH svabhAvaniSpattau rutaka ityucyate yazcApara statkartA kalpyate sa nityo 'nityo vA syA nityazcedadhikRtezvareNa kimaparAdham anityazcettasyApyutyodakAntareNa bhAvyaM tasyApi nityAnityatvakalpanAyAm anavasthAdausthamiti tadevamekatvAdivizeSaNaviziSTo bhagavAnIzvarastrijagatkatteti parAbhyupagamamupadottarAGghana tasya duSTatvamAcaSTe imA etA anantarotAH kuhevAkaviDambanAH kutsitA hebAkA AgrahavizeSAH kuhevAkA: kadAgrahA ityartha sta eva viDambanA: vicAracAturovAhyatvena tiraskArarUpattvAdikSepaprakArAH syu bhaveyusteSAM prAmANikApasadAnAM yeSAM he svAmin tvaM nAnuzAsako na zikSAdAtA tadabhinivezAnAM viDambanArUpatvajJApanArthameva parAbhipretapuruSavizeSaNeSu pratyeka tacchabdaprayogamasUyAgarbhamAvirbhAvayAMcakAra stutikAraH tathAcaivameva nindanIyaM prati vaktAro vadanti sa mUrkhaH sa pApIyAn sa daridra ityAdi tvamityekavacanasaMyuktayuSmacchabdaprayogeNa paramezituH paramakAraNikatayA 'napekSitasvaparapakSavibhAgamaditIyaM hito padezakattvaM dhvanyate ato'trAyamAzayo yadyapi bhagavAnavizeSeNa sakalajagajjantujAtahitAvahAM sarvebhya eva dezanAvAcamAcaSTe tathApi saiva keSAMcit nicitapApakarmakaluSitAtmanAM rucirUpatayA na pariNamate apunarbandhakArivyatirikta vanAyogyatvA ttathA ca kA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| dambayA vANo'pi babhANa "apagatamale hi manasi sphaTikamaNAviva rajanikaragabhastayo vizanti sukhamupadezaguNAH guruvacanamamalamatimalilamiva mahadupajanayati zravaNa sthitaM zulamabhavyasye" ti ato vasturatyA na teSAM bhAvAnanuzAsaka iti na caitAvatA jagadguro rasAmarthyasambhAvanA na hi kAladaSTamanujjauvayan samujajIritetaradaSTako viSabhiSagupAlambhanIyo'tiprasaGgAt sa hi teSAmeva doSo na khalu nikhilabhuvanAbhogamababhAsayanto'pi bhAnavIyA bhAnava: kauzikalokasyAlokahetutAmabhajabhAnA upAlambhasambhAvanAspadaM tathA ca zrIsiddhasenaH // saddharmabIjavapanAnaghakauzalamya yallokavAndhava tavA pi khilAnyabhUvan // tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu sUryAzavo madhukaraucaraNAvadAtAH // 1 // atha kathamiva tatkuhevAkAnAM viDambanArUpatvamiti brUmaH yattAvaduktaM paraiH kSitpAdayo buddhimatkartakAH kAryatvAiTavaditi tadayuktaM vyApTheragrahaNAt sAdhanaM hi sarvatra vyAptI pramANena siddhAyAM sAdhyaM gamayediti sarvavAdisaMvAdaH sa cAyaM jaganti hajan sazarIro 'zarIro vA syAt sazarIro'pi kimasmadAdivat dRzyazarIraviziSTa uta pizAcAdivadahazyazarIraviziSTaH prathamapace pratyakSabAdha stamantareNApi ca jAyamAne TaNatarupuraMdaradhanurabhAdau kAryatvasya darzanA prameyattvAdivasAdhAraNAnekAntiko hetuH hi Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmaarii| tIyavikalpe punaradRzyazarIratve tasya mAhAtmyavizeSa: kAraNamAhozvidasmadAdyadRSTavaiguNyaM prathamaprakAra: kozapAnapratyAyanIyaH tatsiddhaupramANAbhAvAt iteratarAzrayadoSApatte zca siddhe hi mAhAtmyavizeSe tasthAdRzyazarIratvaM pratyetavyaM tatsiddhau ca mAhAtmyavizeSasiddhiriti dvaitIyIkastu prakAro na saMcaratyeva vicAragocare sazayAnitteH kiM tasyAsatvAdadRzya zarIratvaM vAndhyeyAdivat kiM vAsmadAdyadRSTavaiguNyAtpizAcAdibaditi nizcayAbhAvAt azarIrazce ttadA dRSTAntadAntikayo vaiSamyaM ghaTAdayo hi kAryarUpA: sazarIrakatta kA dRSTAH azarIrasya ca sata stasya kAryaprattau kutaH sAmarthyamAkAzAdiva tasmAtsazarIrAzarIralakSaNe pakSaye'pi kAryatato AptyasiddhiH kiM ca tanmatena kAlAtmayApadiSTo'pyayaM hetuH dhakadezasya taruvidyudabhrAderidAnaumapyatpadyamAnasya vidhAturanupalabhyamAnattvena pratyakSabAdhitadharmyanantaraM hetubhaNanAt tadevaM na kazcij jagataH kartA ekasvAdIni tu jagatkaTa tvavyavasthApanAyAnauyamAnAni tavizeSaNAni SaNTaM prati kAminyA rUpasaMpattirUpaNaprAyANyeva tathApi teSAM vicArAsahattvakhyApanArtha kiMciTucyate tatraikatvavacastAvat bahUnAmekakAryakaraNe vaimatpasa bhAvaneti nAyamekAntaH anekakauTikAzataniSpAdyatvepi zakramUDo'nekazilpikalpitatve'pi prAsAdAdonAM naikasaraghAnivartitatve'pi madhucchatrAdInAM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| caikarUpatAyA avigAnenopalambhAt athaiteSvapyeka evezvaraH karteti Se evaM cedbhavatobhavAnIpatiM prati nipratibhA vAsanA tarhi kuvindakumbhakArAditiraskAreNa paTaghaTAdInAmapika" sa eva kiM na kalyate atha teSAM pratyakSasiddha karTa tvaM kathamapanhotuM zakyaM tarhi kITikAdibhiH kiM tava virAI yatteSAmasadRzatAdRzaprayAsasAdhyaM karTatva meMkahelayaivApalapyate tasmAdvaimatyabhayA maheziturekatvakalpanA bhojanAdivyayabhayArakapaNasyAtpantavallabhaputrakalavAdiparityajanena zUnyAraNyAnausevanamiva tathA sarvagatatvamapi tasya nopapannaM taddhi zarIrAtmanA jJAnAtmanA vA sthA prathamapakSetadauyenaiva dehena jagattrayasya vyAptatvAditaranirbhayapadA nAmAzrayAnavakAza: hitoyapakSe tu siddhasAdhyatAsmAbhirapi niratizayajJAnAtmanA paramapuruSasya jagacayakroDIkaraNAbhyupagamAt yadi paramevaM bhavatyamANIkRtena vedena virodhaH tatra hi zarIrAtmanA sarvagatatvamakta"vizvatazcakSusta vizvatomukho vizvataHpANi rutavizvataHpAdi"tyAdizruteH yaccotaM tasya pratiniyatadezavartitve tribhuvanagatapadArthAnAmaniyatadezavRttInAM yathAvanirmANAnupapatiriti to daM pRcchayate sa jagattrayaM nirmimANastakSAdivatsAkSAddehavyApAraNa nirmimaute yadi vA saGkalpamAvaNa zrAdeva pakSe ekasyaiva bhUbhUdharAde vidhAne akSodIyasaH kAlakSepasya sambhavA iMhIyasA pyanehasA na parisamAptiHhitIyapane Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 26 tu saGkalpamAveNaiva kAryakalpanAyAM niyatadezasthAyitvepi na kiJciddUSaNamutyazyAma: niyatadeza sthAyinAM sAmAnyadevAnAmapi saGkalpamAvaNaiva tattatkAyasampAdanapratipatteH kiM ca tasya sarvagatatve'GgIkriyamANe'zaciSu nirantarasantamaseSu narakAdisthaleSvapi tasya ttiH prasajyate tathA cAniSTApattiH atha yuSmatpate'pi yadA jJAnAtmanA sarvajagattrayaM vyApotItyu vyate tadA 'zucirasAkhAdAdInAmapyupalambhasambhAvanAnnarakAdiduHkhasvarUpasamvedanAtmakatayA duHkhAnubhavaprasaGgA cAniSTApatti stulyaiveti cet tadetadupapattibhiH pratikata sya dhalibhirivAvakaraNam / yato jAnamaprApyakAri khasthalasthameva viSayaM paricchinatti na punastana gatvA tat kuto bhavaTupAlambhaH samIcaunaH nahi bhavato'ppazucitAnamAtreNa tadrasAvAdAnubhUtistadbhAve hi sakacandanAGganArasavatyAdicintanamAveNaiva Taptisiddhau tatprAptiprayatnavaiphalyaprasaktiriti yattu jJAnAmanA sarvagatattve siddhasAdhanaM prAguktaM tacchaktimAtramapekSya mantavyaM tathA ca vaktAro bhavanti asya matiH savaMzAstreSu prasarati iti na ca jJAnaM prApyakAri tasyAtmadharmatvena bahirnirgamAbhAvAda bahirnirgame cAtmano 'caitanyApatyA ajIvattvaprasaGgaH na hi dharmo dharmiNamatiricya vacana kevalo vilokito yacca pare dRSTAntayanti yathA sUryasya kiraNA guNarUpA api sUryA nnikamya bhuvanaM bhAsayantyevaM jAnamapyAtmanaH sakAzAda Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrii| hi nirgatya prameyaM paricchinattauti tabedamuttaraM kiraNAnAM guNatvamasiddhaM teSAM taijasapugalamayatvena TravyatvAt yazca teSAM prakAzAtmA gaNaH sa tebhyo na jAtu pRthaga bhavati iti tathA ca dharmasaMgrahiNyAM zrIharibhadrAcAryapAdAH / . kiranA' gunA na davaM tANa patrAso guno na vA davaM / jaM jANaM ayaguno kahaM adavvaM sa annassa // 1 // gantaNa na parijiMdada jANaM je tammi desammi / pAhaccaM vipra NavaraM aciMtasattI u vismeaM // 2 // lohe balasma sattI AhacaM veabhinnadesammi / lohaM Akarisantau dosaha iha kajja......... // 3 // eaM dUha jANasattI AhacaM ve haMdi logaM taM / jada parichaMdaha saba ko Nu viroho huvada tassa // 4 // ityAdi atha sarvagaH sarvaja iti vyAkhyAnaM tatrApi pratividhIyate nanu tasya sArvajJA kena pramANena gRhItaM pratyakSeNa parokSeNa vA na tAva pratyakSeNa tasyendriyArthasaMnikarSItpannatayAtIndriyagrahaNAsAmA nApi paro. kSeNa taddhi anumAnaM zabdo vA syAt na tAvadanumAna (1) kiraNA guNA na dravyaM teSAM prakAzo guNI na vA dravyam / - yajjJAnamAtmaguNa: kathamadravyaM tadanyasya // 1 // . (2) gattvA na paricchinatti jJAnaM jJeyaM tasmindeza / attyarthameva kevala macintyazaktyA tu vijJeyam // 2 // - (3) lohe balasya zakti bhinadeza / lohamAkarSantI dRzyata ihakArya......... // 3 // ( 4 ) evamiha jJAnazaktiI rattyarthameva hanta lokatam / yadiparicchinani sarva ko na virodhI bhavettasya // 4 // iticchaayaa| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 31 ntasya liGgagrahaNa liGgaliGgisambandhasmaraNa pUrvakrattvA nna ca tasya sarvajJattve'numeye kiMcidavyabhicAriliGgaM pazyAma staspAtyanta viprakRSTatena tatpratibaddhaliGgasambandhagrahaNAbhAvAt atha tasya sarvajJatvaM vinA jagadaicicamanupapadyamAnaM sarvatatvamarthAdApAdayatau ti cet na avinAbhAvAbhAvAnna hi jagacitrau tatsArvajAvinA nyathA nopapannA vividhaM hi jagat sthAvarajaGgamabhedAt tatra jagamAnAM vaicitrya skhopAttazubhAzubhakarmaparipAkavazenaiva sthAvarANAM tu sacetanAnAmiyameva gati racetanAnAM tu tadapabhogayogyatAsAghanatvenAnAdikAlasiddhameva vaicitryamiti nAyAgama statsAdhakaH sa hi tatkRtI anyakRto vA syAt tatkRta eva cet tasya sarvajatAM sAdhayati tadA tasya mahatvakSatiH svayameva svaguNotkautanasya mahatAmanadhikRtatvAt anyacca tasya zAstakatta tvameva na yujyate zAstraM hi varNAtmakaM te ca tAlvAdivyApArajanyAH sa ca zarIra eva sambhavo zarorAbhyapagame ca tasya pUrvoktA eva doSAH anyakRtazce mo'nyaH sarvato 'sarvajo vA sarvatatve tasya haitApatyA prAgata dekatvAbhyapagamabAdha statsAdhakapramANacarcAyAmanavasthApAtAca asarvatazce kastasya vacasi vizvAsa: aparaM ca bhavabhISTa AgamaH pratyata tatpaNaturasarvajalameva sAdhayati pUrvAparaviruddhArthavacanopitatvA tathA hi "na hiMsyA tsarvabhUtAni" iti prathamamuvA pazcAttatraiva paThitam // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau / SaTzatAni niyujyante pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAnnyUnAni pazubhi stribhiH // 1 // tathA "agnISomIyaM pazumAlabheta ""sapta dazaprAjApatyAn pazUnAlabhete" tyAdivacanAni kathamiva na pUrvAparavirodhamanurudhyante tathA 'nRtabhASaNaM prathamaM nividhya " nAnRtaM brUyAdi" tyAdinApazcAd "brAhmaNArtha" ityAdi / 32 tathA na marma yuktaM vacanaM hinasti na strISu rAjanna vivAhakAle / prANAtyaye sarvadhanApahAre paJcAnnRtAnyAhu rapAtakAni // 1 // tathA zradattAdAnamanekadhA nirasya pazcAduktaM yadyapi brAhmaNo haThena parakIyamAdatte balena vA tathApi tasya nAdattAdAnaM yataH sarvamidaM brAhmaNebhyo dattaM brAhmaNAnAM tu daurbalyAddRSalA: paribhuJjate tasmAdapaharan brAhmaNaH khamAdate khameva brAhmaNo bhuGkte svaM vaste svaM dadAtIti " zraputrasya gati rnAsti" iti lapittvA // anekAni sahasrANi kumArabrahmacAriNAM / divaM gatAni viprANA makRtvA kulasantatim // 1 // ityAdi kiyanto vA dadhimASabhojanAt kRpaNA vivecyante tadevamAgamo 'pi na tasyasarvajJatAM vakti kiM ca sarvajJaH sannasau carA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 sthaabaadmnyjrau| caraM caidiracayati tadA jagadapaplavakaraNakheriNaH pazcAdapikartavyanigrahAn suravairiNa etadadhikSepakAriNa cAramadAdIn kimarthaM mujatIti tannAyaM sarvajJaH tathA svavazatvaM svAtantrya tadapi tasya na kSodakSama sa hi yadi nAma svAdhIna: san vizvaM vidhatte paramakAruNika zca tvayA varNyate tatkathaM sukhiduHkhitAdyavasthAbhedabanda sthapuTitaM ghaTayati bhuvanamekAntazamasampatkAntameva tu kiM na nirmimaute atha janmAntaro pArjitatattattadIyazubhAzubhakarmapreritaH saMstathA karotauti dattastarhi vavazatvIya jalAJjaliH karmajanye ca tribhuvanavaicitrya 'pi viziSTa hetukaviSTapasRSTikalpanAyAH kaSTaikaphalatvA dasmanmatamevAGgIkRtaM prekSAvatA tathA cAyAto'yaM ghahakuTyAM prabhAtamiti nyAya: kiM ca prANinAM dharmAdharmAvapekSamANa cedayaM sRjati prAptaM tahi yadayamapekSate ta nna karotIti na hi kulAlo daNDAdi karoti evaM karmApakSa zcedIzvarI jagatkAraNaM syA ttahi karmaNIzvaratvamIzvaro'nauzvaraHsyAditi tathA nityatvamapi tasya varAha eva praNigadyamAnaM hRdyaM sa khalu nityatvenaikarUpaH san tribhuvanasargasvabhAvo'tatsvabhAvo vA prathamavidhAyAM jagannirmANAt kadA cida pi noparamet taduparame tatsvabhAvatvahAni: evaM ca sargakriyAyA aparyavasAnAdekasyApi kAryasya na sRSTiH ghaTo hi svArambhakSaNA dArabhya parisamApterupAntyakSaNaM yAva nizcayanayAbhiprAyeNa na ghaTavyapadezamAsAdayati ja Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| lAharaNAdyarthakriyAyAmasAdhakatamatvAt atahabhAvapace tu na jAtu jaganti sRjettatrUbhAvAyogA haganavat api ca tasyaikAntanitya svarUpatve sRSTivatsaMhAro'pi na ghaTate nAnArUpakAryakaraNe 'nityatvApatteH sa hi yainaiva svabhAvena jaganti sRjettenaiva tAni saMharet svabhAvAntareNa vA tenaiva ce sRSTi saMhArayo yaugapadyaprasaGgaH svabhAvAbhedAt ekasvabhAvA kAraNAdanekasvabhAvakAryotpattivirodhAt svabhAvAntareNa cennityatvahAniH svabhAvabheda eva hi lakSaNa manityatAyAH yathA pArthivazarIrasyAhAraparamANusahakRtasya pratyahamapUrvApUrvotpAdana svabhAvabhedA danityAvaM dRSTa zca bhavatAM sRSTisaMhArayoH zambhau svabhAvabhedaH rajoguNAtmakatayA sRSTau tamoguNAtmakatayA saMharaNe sAtvikatayA ca sthitI tasya vyApArasvIkArAdevaM cAvasthAbheda stajhe de cAvasthAvato'pi bhedA nitya takSatiH athAstu nitya stathApi kathaM satatameva sRSTau na ceSTate icchAvazAccenanu tA apaucchAH svasattAmAvanibandanAtmalAbhAH sadaiva kiM na pravartayantauti sa evopAlambhaH tathA zambho raSTaguNAdhikaraNAtve kAryabhedAnumeyAnAM tadicchAnAmapi viSamarUpatu hAni: kena vAryate kiM ca prekSAvatAM prattiH svArthakaruNAbhyAM vyAptA tata zcAyaM jagatsarga vyApriyate svArthA tkAruNyA hA na tAvat svArthA ttasya kRtakRtyatAt na ca kAruNyA tyaraduHkhaprahANecchA hi kAruNyaM tata: prAksargAjjauvA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 sthaahaadmnyjrau| nAmindriyazarauraviSayAnutpattau duHkhAbhAvena kasya prahAgA cchA kAmaNyaM sargottarakAle tu duHkhino'valokya kAruNyAbhyupagame duruttaramitaratarAzrayaM kAmayena sRSTiH sRSTayA ca kAruNya miti nAsya jagatkartatva kathamapi siddhAti tadeva mevaMvidhadoSakaluSite puruSavizeSe yasteSAM sevAhevAkaH sa khalu kevalaM valanmohaviDambanAparipAka iti atra ca yadyapi madhyavartino nakArasya ghaNTAlAlAnyAyena yojanAdarthAntaramapi sphurati yathA imA: kuhevAkaviDambanA steSAM na syu ryeSa timanuzAsaka iti tathA pi so'rthaH sahRdayai na hadaye dhAraNIyo'nyayogavyavacchedasyAdhikRtatvA diti kAvyArthaH // ____ atha caitanyAdayo rUpAdayazca dharmA AtmAde - TAde zca dharmiNo'tyantaM vyatiriktA api samavAya sambandhena saMbaddhAH santo dharmadharmivyapadezamatruvate tanmataM duussynnaah| nadharmadharmittvamatIvabhede vRttyAsti ce na trityNckaasti| iheda mittyasti mati zca vRttI na gauNabhedo'pi ca lokbaadhH||7|| dharmadharmiNoratauvabhede 'tIvetyavevazabdo vAkyAlakAre taM ca prAyo 'tizabdA kiTatte ca prayunate Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 syAdvAdamaJjarI / " AvarjitA kiJcidiva sta zAbdikAH yathA nAbhyAM 99.66 udvRttaH ka iva sukhAvahaH pareSA " mi tyAdi tatazca ekAnta bhinnatve'GgIkriyamANe dharmarmitvaM na syA dasya dharmiNa ime dharmA eSAM ca dharmAgrAmayamAzrayabhUto dharmItyevaM sarvaprasiddho dharmadharmivyapadezo na prApnoti ta yoratyanta bhinnatve'pi tatkalpanAyAM padArthAntaradharmANA mapi vivacitadharmadharmitvApatteH evamukte sati paraH pratyavatiSTate tyAstIti zrayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAmiha pratyaya hetuH saMmbandhaH samavAyaH sa ca samavayanA tsamavAya iti dravyaguNakarmasAmAnyavizeSeSu paJcasu padArtheSu varttanAha ttiriti cAkhyAyate tayA vRttyA samavAyasambandhena yo dharmadharmiNo ritaretara vinirluNThitattve 'pi dharmadharmavyapadeza iSyate itinAnantarokto doSa iti acAcArya: samAdhate cediti yadovaM tava matiH sA pratyakSa pratikSiptA yato na tritayaM cakAsti ayaM dharmI ime cAsya dharmA zrayaM caitatsambandhanibandhanaM samavAya ityetatritayaM vastutrayaM na cakAsti jJAnaviSayatayA na pratibhAsate yathA kila zilAzakalayugalasya mitho' nuH sandhAyaka rAjAdidravyaM tasmA pRthaka tRtIyatayA pratibhAsate naiva matra samavAyasyApi pratibhAnaM kiMtu yoreva dharmadharmiNoriti zapathapratyAyanIyo'yaM samavAya iti bhAvArtha: kiM cAyaM tena vAdinA eko nityaH sarvavyApako mUrta ca parikalpyate tato yathA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| ghaTAzritAH pAkajarUpAdayo dharmAH samavAyasaMbandhana samavetA stathAkiM na paTe'pi tasyaikatvani tyattvavyApaka vaiH sarvatra tulyattvAt yathA'' kAza eko nityo vyApaka amUrtazca san sarvaiH sambandhibhi yaMgapadavizeSeNa saMbadhyate tathA kiM nAyamapIti vinazyadekavastusamavAyAbhAve ca samasta vastusamavAyAbhovaH pramajyate tattadavacchedakabhedA nnAya doSa iti cedeva manityattvApattiH prativastakhabhAvabhedAditi atha kathaM samavAyasya na jJAne pratibhAsanaM yata stasye he tipratyaya: sAvadhAnaM sAdhanaM iha pratyaya zcAnubhavasiddha eva iha tantuSu paTa ihAtmani jJAna miha ghaTe rUpAdaya iti pratIterupalammAt asya ca pratyayasya kevaladharmadharnAnAlambanatvAdasti samavAyAkhyaM padArthAntaraM taddheturiti parAzaGkA mabhisandhAya punarAha dUhedamityasti matizca vRttAviti ihedamiti ihedamiti AzrayAzrayibhAvahetuka iha pratyayo vRttAvapyasti samavAyasaMbandhe'pi vidyate cazabdo'pizabdArtha stasya ca vyavahitasambandha stathaiva ca vyAkhyAtaM idamatra hRdayaM yathA tvanmate pRthivItvAbhisaMbandhA tpRthvI tatra pRthivItvaM pRthivyA eva svarUpamastittvAkhyaM nAparaM vastvantaraM tena svarUpigauva samaM yo'sAvabhisambandhaH pRthivyAH sa eva samavAya ityucyate "prAptAnAmeva prAptiH samavAya"iti vacanAt evaM samavAyatvAbhisambandhA tsamavAya ityapi kiM na kalpyate yata stasyApi ya tsamavAyataM svasvarUpaM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaadvaadmnyjrau| tena sAI saMbandho'stye vAnyathA niHsvabhAvatAta zaza viSANavadavastutvameva bhavet tatazca dUha samavAye samavAyattva mityullekhana ihapratyayaH samavAye'pi yutyA ghaTata eva tato yatho pRthivyAM pRthivautvaM samavAyena samavetaM samavAye'pi samavAyattva mevaM samavAyAntareNa saMbandhanIyaM tadapya pareNetyevaM dustarA 'navasthA mahAnadI evaM samavAyasyApi samavAyattvAbhisambandhe yuktyA upapAdite sAhasikyamAlambya punaH pUrvapakSavAdI vadati nanu pRthivyAdInAM pRthivItvAbhisambandhanibandhanaM samavAyo mukhya stana tvatalAdipratyayAbhivyayasya saMgRhItasakalAvAntarajAtilakSaNavyaktibhedasya sAmAnyasyogavAdi ha tu samavAyasyaikatvena vyaktibhedAbhAve jAte ranuitattvAgauNo'yaM yumatparikalpita ihetipratyayasAdhyaH samavAyatvAbhisambandha statsAdhya zca samavAya iti tadeta nna cetazcamatkArakAraNaM yato'trApi jAti :zavantI kena nirudhyeta vyakte rabhedeneti cenna tattadavacchedakavazA tta dopapattI vyaktibhedakalpanAyA durnivArattvA danyo hi ghaTasamavAyo'nyazca paTasamavAya iti vyakta eva samavAyasyApi vyaktibheda iti tatasiddhau siddha eva jAtyujhavastasmAdanyatrApi mukhya eva samavAya iha pratyayasyobhayatrApi avyabhicArAt tadeta tsakalaM sapUrvapakSaM samAdhAnaM manasi nidhAya siddhAntavAdI prAha na gauNabheda iti gauNa iti yo' Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 36 yaM bhedaH sa nAsti gauNalakSaNAbhAvAt tallakSaNaM caitya maacksste| avyabhicArI mukhyo'vikalo'sAdhAraNo'ntaraGgazca / viparIto gauNo'rthaH mati mukhya dhauH kathaM gauNe // tasmAdamadharmiNoH sambandhane mukhyaH samavAyaH samavAye ca samavAyatvAbhisambandhe gauNa ityayaM bhedo nAnAtvaM nAstIti bhAvArthaH kiM ca yo'yamiha tantuSu paTa ityAdipratyayA tsamavAyasAdhanamanorathaH sa khalkhanuharate napuMsakAdapatyaprasavamanoratham iha tantuSu paTa ityAde vyavahArasyAlaukikattvA tyAMzulapAdAnAmapi vaha paTe tantuH ityevaM pratItidarzanAt iha bhUtale ghaTAbhAva dUtyatrApi samavAyaprasaGgAdata evAha api ca lokabAdha ityapicetidUSaNAbhyudaye lokaH prAmANikalokaH sAmAnya loka zca tena bAdho virodhI lokabAdha stadapratotavyavahArasAdhanAt bAdhazabdasya "IhAdyAH pratyayamedata" iti puMstroliGgatA tasmA dharmadharmiNo ravidhvagabhAvalakSaNa eva sambandhaH prattipattavyo nAnyaH samavAyAdi ritikAvyArthaH // atha sattAbhidhAnaM padArthAntara mAtmana zca vyatiriktaM jJAnAkhya guNa mAtmavizeSaguNocchedasvarUpAMca muktimajJAnAdagIkRtavataH parAnupahasa nnAha / satA mapi syAt kacidevasattA caitanyamaupAdhika mAtmano'nyat / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrau| na saMvidAnandamayI ca muktiH susUtramAsUcitamatvadIyaiH // 8 // vaizeSikANAM dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAkhyAH SaTpadArthA statvatayA'bhipretA stana pRthivI Apa ste jo vAyu rAkAza: kAlo diga AtmA mana iti nava dravyANi guNA caturviMzati stadyathA rUparasagandhasparzasaMkhyAparimANAni pRthakaM saMyogavibhAgau paratvAparatve buddhiH sukhaduHkhe icchAdeSo prayatna zceti sUtroktAH saptadaza cazabdasamuccitAzca sapta dravatvaM gurutvaM saMskAraH sne ho dharmAdhauM zabdazcetyevaM caturvizati gaNA: saMskArasya vegabhAvanAsthitisthApakabhedA tvevidhye'pi saMskArattvajAtyapekSayA ekatvA cchoyaudAryAdInAM cAva vAntarbhAvA nAdhikyaM karmANi paJca tadyathA utkSepaNa mavakSepaNa mAkuJcanaM prasAraNaM gamanaM ga. managrahaNAT bhramaNarecanasyandanAdyavirodha: atyantavyA vRttAnAM piNDAnAM yata: kAraNAdanyonyasvarUpAnugamaH pratIyate tadanuttipratyaya hetuH sAmAnyaM taca vividha parama paraM ca tava paraM sattA bhAvo mahAsAmAnya miticocyate dravyatvAdyavAntarasAmAnyApekSayA mahAviSayatvAt aparasAmAnyaM ca dravyatvAdi etacca sAmAnyavi. zeSa ityapi vyapadizyate tathA hi dravyatvaM navasu dravyeSu vartamAnatvA sAmAnyaM guNakarmabhyo vyAvRttatvA vizeSaH tataH karmadhAraye sAmAnyavizeSa iti evaM dravyatApa Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrii| kSayA pRthivItvAdikamaparaM tadapekSayA ghaTatvAdikam evaM caturviMzatau guNeSu vRtte guNatvaM sAmAnyaM dravyakamabhyo nyArattezca vizeSaH evaM guNatvApekSayA rUpatvAdikaM tadapekSayA nIlattvAdikam evaM paJcasu karmama vatanA karmatvaM sAmAnyaM dravyaguNebhyo vyAhattatvAdvizeSaH evaM karmatvApekSayA utkSepaNattvAdikaM jJeyaM tava sattA dravyaguNakarmabhyo'rthAntaraM kayA yuktyeti cet ucyate na dravyaM sattA dravyAdanyetyarthaH ekadravyavattvAt ekaikasmin dravye vartamAnatvAdityathaH dravyatvavat yathA TravyatvaM nabasu dravyeSu pratyeka vartamAnaM TravyaM na bhavati kiM tu sAmAnyavizeSalakSaNaM dravyatvameva evaM sattApi vaizeSikANAM hi adravyaM vA dravyam anekadravyaM vA Traya tabATravyamAkAza: kAlo dig AtmA manaH paramANava: anekadravyaM tu dyaNukAdiskandhaH ekadravyaM tu dravyameva na bhavati ekaTravyavatI ca sattA iti dravyalakSaNavilakSaNatvA nna TravyaM evaM na guNaH sattA guNeSu bhAvAd guNatvakt yadi hi sattA guNaH syAnna tarhi guNeSu vatta niguNatvAd guNAnAM vartate ca guNeSu sattA san guNa iti pratIteH tathA na sattA karma karmasu bhAvAt karmatvavat yadi ca sattA karma syA nna tarhi karmasu varteta niSkarmattvAt karmaNAM varttate ca karmasu mattA sat kamati pratIte: tasmAt padArthAntaraM sattA tathA vizeSA nityadravyattayo'ntyA atyantavyAvRtti hetavaste dravyAdivalakSaNyAta padArthAntaraM tathA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 svAdAdamaJjarI / ca prazastakAraH anteSu bhavA antyAH khAzrayavizeSakattvAdvizeSAH vinAzArambharahiteSu nityadravyeSvagavAkAzakAladigAtmamanasma pratidravyamekaikazo varta - mAnA atyantavyAtibuddhihetavaH yathA asmadAdInAM gavAdiSvakhAdibhyastulyAkRtiguNakriyA vayayopacayAtrayavavizeSasaMyoganimittA pratyayavyAvRtti ISTA gauH zuklaH zIghragati: pona: kakudmAn mahAghaNTa iti tathAmaddiziSTAnAM yoginAM nityeSu tulyAkRtiguNakriyeSu paramANuSu muktAtmamanaHsu cAnyanimittAsaMbhavAt yebhyo nimittebhyaH pratyAdhAraM vilakSaNo' yaM vilakSaNo 'yamitipratyayavyAvRtti dezakAlaviprakRSTe ca paramANau sa evAyamiti pratyabhijJAnaM ca bhavati te'ntyA vizeSA iti abhI ca vizeSarUpA eva na tu dravyatvAdiva tsAmAnyavizeSobhayarUpA vyAvRtte reva hetutAt tathA ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAmiha pratyaya hetu: saMbandhaH samavAya iti ayutasiddhayoH parasparaparihAreNa pRthagAzrayAnAzritayorAzrayAzrayibhAva iha tantuSu paTa ityAdeH pratyayasyAsAdhAraNaM kAraNaM samavAyo yaddazAt svakAraNasAmarthyAdupajAyamAnaM paTAdAdhAryaM tatvAdyAdhAre sambadhyate yathA chidikriyA chedyeneti so'pi dravyAdilakSaNa vaidharmyAt padArthAntaramiti SaTpadArthAH sAMpratamakSarArtho vyAkriyate satAmapautyAdi satAmapi sadbuddhivedyatayA sAdhAraNAnAmapi SaNAM padArthAnAM madhye kvacideva keSu cideva padArtheSu sa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 sthaahaadmnyjrii| ttAsAmAnyayogaH syAdbhavet na sarveSu teSAmeSI vAcoyuktiH saditi yato TravyaguNakarmasu sA sattA iti vacanAt yatra va satpratyayastatva sattA satpratyayazca dravyaguNakarmasva vAtasteSveva sattAyogaH sAmAnyAdipadArthatraye tu na tadabhAvAt idamuktaM bhavati yadyapi vastusvarUpamastitvaM sAmAnyAditraye'pi vidyate tathA pi tadanuttipratyayahetu na bhavati ya eva cAnuvRttipratyayaH sa eva saditipratyaya iti tadabhAvA nna sattAyogastatra TravyAdaunAM punastrayANAM SaTpadArthasAdhAraNaM vastusvarUpamastitvamapi vidyate AnuttipratyayahetuH sattAsambandho'pyasti niHsvarUpe zazaviSANAdau sattAyAH samavAyAbhAvAt sAmAnyAditrike kathaM nAnuttimatyaya iti cet bAdhakasadbhAvAditi brUmaH tathA hi sattAyAmapi sattAyogAGgIkAre'navasthA vizeSeSu punastadabhyupagameM vyAratihetutvalakSaNatatvarUpahAniH samavAye tatkalpanAyAM sambandhAbhAvaH kena hi sambandhena tatra sasA sambadhyate samavAyAntarAbhAvAt tathA ca praamaannikprkaannddmudynH| vyate rabhedastulyatvaM saGkaro'thAnavasthitiH / rUpahAnirasambandhI jAtibAdhakasaMgrahaH // iti tata: sthitametatsatAmapi syAt kacideva satteti tathAcaitanyamityAdi caitanyaM jJAnamAtmanaH kSetvajJAdanya damantavyamatiriktam asamAsakaraNAdatyantamiti labhyate atyantabhede sati kathamAtmanaH sambandhi jJAnamiti Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaadvaadmnyjrau| vyapadeza itiparAzaGkAparihArArtham aupAdhikamiti vizeSaNahAraNa hetvabhidhAnam upAdherAgatam aupAdhika samavAyasambandhalakSaNenopAdhinA Atmani samavetamAtmanaH svayaM jaDarUpatvAt samavAya saMbandhopaDhaukitamiti yAvat yadyAtmano jJAnAdavyatiriktatvamiSyate tadA duHkhajanmaprattidoSamithyAjJAnonAmuttarottarApAye tadanantarAbhAvAdhyAdaunAM navAnAmAta vizeSaguNAnAmucchedAvasare Atmano'pyu cchedaH syAt tadavyatirikta ttvAdato bhinnamevAtmano jJAnaM yauktikamiti tatho na saMvidityAdimukti mokSo na saMvidAnandamayo na jJAnasukharUpA saMvid jJAnam AnandaH saukhyaM tato indaH saMvidAnando prakRtI yasyAM sA saMvidAnandamayI tAdRzI na bhavati buddhisukhaduHkhecchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArarUpANAM navAnAmAtmano vaizeSikaguNAnAmatyantIchedo mokSa iti vacanA cazabdaH pUrvoktAbhyapagamayasamuccaye jJAnaM hi kSaNikattvAda nityaM sukhaM ca saprakSayatayA sAtizayatayA ca na viziSyate saMsArAvasthAta iti taducchede AtmasvarUpaNAvasthAnaM mokSa iti prayogazcAtra navAnAmAtmavizeSaguNAnAM santAno'tyantamucchidyate saMtAnattvAdayIyaH santAnaH sa so'tyantamucchidyate yathA pradIpasantAnastathA cAyaM tasmAdatyantamucchidyate iti taduccheda eva mahodayo na kRtsnakarmacayalakSaNa iti"na hi vai sazarIrasya priyApriyayo rapahatirasti azaroraM vA vasantaM priyApriye na spR Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 45 zata" ityAdayo'pi vedAntAstAdRzaumeva muktimAdizanti atra hi priyApriye sukhadaHkha te cAzarIraM mukta na spRzataH api ca yAvadAtmaguNAH sarve nocchinnA bAsanAdayaH / tAvadAtyantiko duHkhavyAvatti na vikalpate // 1 // dhanIdharmanimitto hi saMbhava: mukhadakha:yoH / mUlabhUtI ca tAveva stambhau saMsArasadmanaH // 2 // taducchede ca tatkAryazarIrAdyanupaplavAt / nAtmanaH sukhaduHkhe sta ityasau mukta ucyate // 3 // icchAiSaprayatnAdi bhogAyatanabandhanam / ucchinnabhogAyatano nAtmA tairapi yujyate // 4 // tadevaM dhiSaNAdInAM navAnAmapi mUlataH / guNAnAmAtmano dhvaMsaH so'pavarga: pratiSThitaH // 5 // nanu tasyAmavasthAyAM koDhagAtmA' vaziSyate / svarUpaikapratiSThAnaH parityakto' khilai gaNaiH // 6 // UrmiSaTakAtigaM rUpaM tadasyAhu manISiNaH / saMsArabandhanAdhInaduHkhalezAdyadUSitam // 7 // kAmakrodhalobhagavadambhaharSA: UrmiSaTakA miti tadetadabhyupagamatrayamityaM samarthayadbhiratvadIyaistvadAkSAbahirbhUtaiH kaNAdamatAnugAmibhiH susUbamAsUvitaM samyagAgamaH prapaJcita: atha vA susavamiti kriyAvizeSaNaM zobhanaM sUtra vastuvyavasthAghaTanAvijJAnaM yatra vamAsavitaM tattacchAstrArthopanibandhaH kata iti hRdayaM "satra tu sacanAkAri granthe tantuvyavasthayo ri"tya ne kA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / rthavacanAd atra susuttramiti viparautalakSaNayopahAsagarbha prazaMsAvacanaM yathA "upakRtaM bahu tava kimucyate sujanatA prathitA bhavatA cira mityAdi upahasanIyatA ca yuktiriktatvAt tadaGgIkaraNaM tathA hi avizeSeNa sabuddhiveSvapi sarvapadArtheSu dravyAdiSveva triSu sattAsaMbandha: svIkriyate na sAmAnyAditraye iti mahatIyaM pazyatoharatA yataH paribhAvyatAM sattAzabdasya zabdArthaH astIti san sato bhAvaH sattA astitvaM tadastu kharUpaM nirvizeSamazeSeSvapi padArtheSu svayApyukta tatkimida marddhajaratIyaM yaha vyAdivaya eva sattAyogo netaratva ye iti zranuvRttipratyayAbhAvA nnasAmAnyAditraye satAyoga iti cet na tavApyanuvRttipratyayasyAnivAryatvAt pRthivItvagotvaghaTattvAdisAmAnyeSu sAmAnyaM sAmAnyamiti vizeSeSvapi bahutAdayamapi vizeSo 'yamapi vizeSa iti samavAye ca prAguktayuktyA tattadavacchedakabhedA dekAkArapratIteranubhavAt kharUpatRsAdharmyeNa sattAdhyAropAt sAmAnyAdiSvapi satsadityanugama iti cettarhi midhyApratyayo yamApadyate atha bhintrasvabhAveSvekAnugamo mithyaiveti cet dravyAdisapi sattAdhyAropakRta evAstu pratyayAnugama: asati mukhya'dhyAropasyAsambhavAddravyAdiSu mukhyo'yamanugataH pratyayaH sAmAnyAdiSu tu gauNa iti cenna viparyayasyApi zakyakalpanatvAt sAmAnyAdiSu vAdhakasambhavA na mukhyo'nugataH pratyayo dravyAdiSu tu tada 46 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| bhAvA nmukhya iti ce nanu kimiTaM bAdhakam atha sAmAnye'pi sattAbhyupagame 'navasthA vizeSeSu punaH sAmAnyasadbhAve svarUpahAniH samavAyapi sattAkalpane taddatyathaM sambandhAntarAbhAva iti bAdhakAnauti cenna sAmAnyapi sattAkalpane yadyanavasthA tahi kathaM na sA dravyAdiSu teSAmapi svarUpasattAyAH prAgeva vidAmAnatvAt vizeSeSu puna: sattAbhyupagame'pi na rUpahAniH svarUpasya pratyutottejanAn niHsAmAnyasya vizeSasya kvacidapyanupalambhAt samavAye'pi samavAyattvalakSaNAyAH svarUpasattAyAH svIkAre upapadAta evAviSvagabhAvAtmakaH sambandhI 'nyathA tasya svarUpAbhAvaprasaGga iti bAdhaka bhAvAt teSvapi Travyavanmukhya eva sattAsambandha iti vyartha dravyagaNa karmasveva sattAkalpanaM kiM ca te rvAdibhi ryo dravyAdinaye mukhyaH sattAsambandhaH kakSIkRtaH so'pi vicAryamANo vizauryata tathA hi yadi TravyAdibhyo 'tyantavilakSaNA sattA tadA dravyAdInyasa pANyeva syaH sattAyogAtmattvamastyeveti cedasatAM sattA yoge'pi kutaH sattvaM satAM tu niSphalaH sattAyogaH svarUpatatvaM bhAvAnAmastyeveti ce tarhi kiM zikhaNDitA sattAyogena sattAyogAtyAga bhAvo na san nApya san sattAyogAtta sanniti ce hAGmAvametat sadamadilakSaNasya prakArAntarasthAsambhavAt tasmAt satomapi sthAnacideva satteti teSAM vacanaM viduSAM pariSadi kathamiva nopahAsAya jAyate jJAnamapi yo kAntenA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| tmanaH sakAzAnimiSyate tadA tena caitrajJAnena maitrasyeva naiva viSayapariccheda syAhAtmanaH atha yatvaivAtmani samavAyasambandhena samavetaM jJAnaM tavaiva bhAvAvabhAsaM karotIti cenna samavAyasyai kattvA nnityatvA dyApakatvAcca sarvatra vRttaravizeSAtsamavAyavadAtmanAmapi vyApakatvAdekajJAnena sarveSAM viSayAvabodhaprasaGgaH yathA ca ghaTe rUpAdayaH samavAyasaMbandhena samavetAstahinAze ca tadAzrayasya ghaTasyApi vinAza evaM jJAnamapyAtmani samavetaM tacca kSaNikaM tatastahinAze Atmano'pi vinAzApatte ranityattvApattiH athAstu samavAyena jJAnAtmanoH sambandhaH kiM tu sa eva samavAyaH kena tayoH saMbadhyate samavAyAntareNa cedanavasthA sve. naiva ca kiM na jAnAtmanorapi tathA atha yathA pradIpa svAbhAvyAdAtmAnaM paraM ca prakAzayati tathA samavAyasyehageva svabhAvo yadAtmAnaM jJAnAtmAnau ca sambandhayatIti cet jJAnAtmanorapi kiM na tathAsvabhAvatA yena svayamevaitau saMbadhyete kiM ca pradIpadRSTAnto'pi bhavatpane na jAghaTIti yaH pradIpastAvaddavyaM prakAza zca tasya dharmo dharmadharmiNozca tvayAtyantaM bhedo'bhyupagamyate tatkathaM pradIpasya prakAzAtmakatA tadabhAve ca svaparaprakAzakasvabhAvatAbhaNiti nirmalaiva yadi ca pradIpAtprakAzasyAtyantabhede'pi pradIpasya svaparaprakAzakatvamipyatte tadA ghaTAdInAmapi tadanuSajyate bhedAvizeSAdapi ca to svaparasambandhasvabhAvau samavAyA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| dinnau syAtAmabhinnau vA yadi bhinnau tatastasyaitI svabhAvAviti kathaM sambandhaH sambandhanibandhanasya samavAyAntarasyAnavasthAbhapAdanabhyupagamAt athAbhinnau tataH samavAyamAtrameva na tau tadavyatiriktatvAttatsvarUpavaditi kiM ca yathA iha samavAyiSu samavAya iti mitiH samavAyaM vinApyupapannA tathA ihAtmani jAnamityayamapi pratyayastaM vinaiva cedacyate tadA ko doSaH athAtmA kartA jJAnaM karaNAM kartRkaraNayozca vaIkivAsIvajheda eva pratItastatkathaM jJAnAtmanorabheda iti tanna dRSTAntasyavaiSamyAt vAsI hi bAhyaM karaNaM jJAnaM cAbhyantaraM tatkathamanayo: mAdhayaM nacaivaM karaNasya daividhyamaprasiddhaM yadAhu lAkSaNikAH / karaNaM vividha jeyaM bAhyamAbhyantaraM budhaiH / yathA lunAti dAvaNa meraM gacchati cetamA // 2 // yadi hi kiMcitkaraNamAntaramekAntena bhinnamupadarzyate tataH syAt dRSTAntadA ntikayoH mAdhayaM na ca tathAvidhamasti na ca bAhyakaraNagato dhanaH sarvo'pyAntara yojayituM zakyate anyathA dIpena cakSuSA devadattaH pazyatItyatrApi. dIpAdicakSuSo'pyekAntena devadattasya bhedaH syAt tathA ca sati lokapratItivirodha iti apica sAdhya vikalo'pi vAsIvaIkidRSTAntastathA hi nAyaM baIkiH kASThamidamanayA vAsyA ghaTayiSya ityevaM vAsigrahaNapariNAmenApariNataH man tAmagrahotvA ghaTayati kiM tu tathA pariNatamtAM gRhItvA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 svAdAdamaJjarau | tathA pariNAmena vAsirapi tasya kASThasya ghaTane vyApriyate puruSo'pItyevaMlakSaNaikArthasAdhakattvAddAsivarDakyo rabhedadhyupapadyate tatkathamanayo rbheda evetya ucyate evamAtmApi vivacitamarthamanena jJAnena jJAsyAmIti jJAnagrahaNapariNAmavAn jJAnaM gRhItArthaM vyavasyati tatazca jJAna. tmanorubhayorapi saMvittilakSaNaikakAryasAdhakatvAdabheda evaM evaM karttRkaraNayorabhede siddhe saMvittilakSaNaM kAryaM kimAtmani vyavasthita Ahokhi dviSaya iti vAcyam Atmani ceta siddhaM naH samIhitaM viSaye cetkathamAtmano'nubhavaH pratIyate atha viSayasthitasaM vitteH sakAzAdAtmano 'nubhavastarhi kiM na puruSAntarasyApi tadbhedAvizeSAt atha jJAnAtmanorabhedapakSe kathaM karttRkaraNabhAva iti cet nanu yathA sarpa AtmAnamAtmanA veSTayatItyatra abhede yathA kartRkaraNabhAvastathAvApi atha parikalpito'yaM karTa karaNabhAva iti cet veSTanAvasthAyAM prAgavasthAvilakSaNagatinirodhalakSaNArthakriyAdarzanAt kathaM parikalpitattvaM na hi parikalpanAzatairapi zailastambha AtmAnamAtmanA veSTayatIti vaktaM zakyaM tasmAdabhede'pi karttakaraNabhAvaH siddha eva kiM ca caitanyamitizabdasyArtha iti cintyatAmanvarthazcenna cetanasya bhAvazcaitanyaM cetanazvAtmA tvayApi kIrtyate tasya bhAvaH svarUpaM caitanyaM yacca yasya kharUpaM na tattato bhinnaM bhavitumarhati yathA vRkSAd vRkSasvarUpam athAsti cetana zrAtmA paraM cetanA sabhavA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 51 yasambandhAnna svatastathApratIteriti cet tadayuktaM yataH pratItizcetpramANIkriyate tahiM nirbAdhamupayogAtmaka evAtmA prasiddhAti na hi jAtu citsvayamacetano' haM cetanAyogAcca tano 'ca tane vA mapi cetanAyAH samavAya iti pratItirasti jJAtAhamiti samAnAdhikaraNatayA pratItaH bhede tathApratItiriti cenna kathaM cittAdAtmyAbhAve sAmAnAdhikaraNyapratItepadazanAt yaSTiH puruSa ityAdipratItistu mere satyapacArAt dRSTA na punastAttviko upacArasya tu bIjaM puruSasya yaSTigatastazcatvAdiguNairabhedaH upacArasya mukhyAthasparzitvAttathA cAtmani jJAtAhamitipratautiH kathaM cicca tanAtmatAM gamayati tAmantareNa tAtoha mitipratIteranupapadyamAnattvAd ghaTAdivat na hi ghaTAdirace tanAtmako jJAtAhamiti pratyeti catanyayogAbhAvAdasau na tathA pratyetIti cenna acetanasyApi catanyayogAccatano'hamiti pratipatta ranantarameva nirastattvAditi cetanatvaM midamAtmano jaDasyArthaparicchedaM parAkaroti taM punaricchatA catanyasvarUpatAsya svIkaraNIyA nanu jJAnavAna hamitipratyayAdAtmattAnayo meMdo 'nyathA dhanavAnitipratyayAdapi dhanadhanavato aMdAbhAvAnuSaGgAt tadasat yato jJAnavAnahamiti nAtmA bhavanmate pratyeti jar3atva kAntarUpattvA T ghaTavat sarvathA jaDazca syAdAtmA jJAnavAnahamitipratyayazca svAdasya virodhAbhAvAditi mAni"SIta Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 svAdAdamaJjarI / sya tathotpattyasambhavAt jJAnavAnahamiti hi pratyayo nAhItajJAnAkhye vizeSaNe vizeSye cAtmani jAtUtpadyate khamatavirodhAt "nAgRhItavizeSaNA vizeSye buddhiriti vacanAt gRhItayostayorutpadyata iti cetkutastatgRhIti ne tAvatvata: svayaMvedanAnabhyupagamAt svayaMvidite dyAtmani jJAne ca svataH sA yujyate nAnyathA santAnAntaravat paratazcettadapijJAnAntaraM vizeSyaM nAgRhaute jJAnattvavizeSaNe grahItuM zakAM gRhIte hi ghaTatve ghaTagrahaNamiti jJAnAntarAtagrahaNena bhAvyamityanavasthAnAt kutaH prakRtapratyayaH tadevaM nAtmano jaDasvarUpatA saMgacchate tadasaGgatau ca caitanyamapAdhikamAtmano'nyaditi vAGmAvaM tathA yadapi na saMvidAnandamayo ca muktiriti vyavasthApanAyAnumAnamavAdi santAnatvAditi tavAbhidhIyate nanu kimidaM santAnatvaM svatantramaparAparapadArthotpattimAcaM vA ekAzrayA parAparotpatti rvA tatrAdyaH pakSaH savyabhicAraH aparApareSAmutpAdakAnAM ghaTapaTakaTAdInAM santAnatve'pyatyantamanucchidyamAnatvAdatha hitIyapakSastarhi tAdRzaM santAnatvaM pradope nAstIti sAdhanavikalo dRSTAntaH paramANupAkajarUpAdibhizca vyabhicArI hetustathAvidhasantAnatvasya tatra saGgAve' pyatyantocchedAbhAvAdapi ca santAnatumapi bhaviSyati zratyantAnucchedazca bhaviSyati viparyayabAdhakapramANAbhAvAditi saMdigdhavipakSavyAvRttikatvAdayanaikAnti Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadsnrau| ko'yaM kiM ca syAhAdavAdinI nAsti kvacidasyantamcchedo TravyarUpatayA sthAsnUnAmeva satAM bhAvAnAmutpAdavyayayuktatAditi viruddhazca ti nAdhikRtAnumAnA hudhyAdigaNocchedarUpAsiddhiH sidhyati nApi "na hi vai sazarIrasye" tyAderAgamAt sa hi zubhAzubhAdRSTaparipAkajanye sAMsArikapriyApriye parasparAnuSakte apekSya vyavasthitaH muktidazAyAM tu sakalAdRSTakSayahetukamaikAntikamAtyantikaM ca kevalaM priyameva tatkathaM pratiSidhyate Agamasya cAyamarthaH sazarIrasya gaticatuSTayAnyatamasthAnavartinaH AtmanaH priyApriyayoH parasparAnuSatayo: sukhaduHkhayorapahatirabhAvo nAstIti avazyaM hi tatra mukhaduHkhAbhyAM bhAvyaM parasparAnuSaktatvaM ca samAsakaraNAdabhyUhyate azarIraM muktAtmAnaM vAzabdasyaivakArArthatvAdazarIrameva santaM siddhikSetramadhyAsInaM priyApriye parasparAnuSate sukhaduHkha na spRzata idamatra hRdayaM yathA kila saMsAriNa: sukhaduHkhe parasparAnuSata syAtAM na tathA muktAtmanaH kiM tu kevalaM sukhameva daH khamUlasya zarIrasyaivAbhAvAt sukhaM tvAtmasvarUpatvAdavasthitameva svasvarUpAvasthAnaM hi mokSaH ata evAzarIramityuktaM pAgamArthazcAyamityameva samarthanIyo yata etadarthAnupAtinyeva smRtirapi dRzyate / sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAduSprApamakRtAtmabhiH // na cAyaM mukhazabdo duHkhAbhAvabhAle bartate mukhya Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sthaadvaadmnyjrau| sukhavAcyatAyAM bAdhakAbhAvAt ayaM rogAdipramuktaH sukhI jAta ityAdivAkyeSu ca sukhautiprayogasya paunarutyaprasaGgAcca duHkhAbhAvamArasya rogAdiprayukta dUtIyataivagatattvAnna ca bhavadudIrito mokSa: puMsAmupAdeyatayA saMmataH ko hi nAma zilAkalpamapagatasakalasukhasaMvedanamAtmAnamupapAdayituM yateta duHkhasaMvedanarUpatvAdasya sukhaduHkhayorekasyAbhAve 'parasyAvazyabhAvAt ata eva badupahAsaH zrUyate / varaM vRndAvane ramye kroSTatvamabhivAJchitam / na tu vaizeSikI muktiM gautamo gantu micchati // sopAdhikasavidhikaparimitAnandaniSyandAt khargAdapyadhikaM tadiparautAnandamammAnajJAnaM ca mokSamA. cakSate vicakSaNAH yadi tu jaDa: pASANanirvizeSa eva tasthAmavasthAyAmAtmA bhavet tadalamapavargeNa saMsAra eva varamastu yatra tAvadantarAntarApi duHkhakaluSitamapi kiyadapi sukhamanubhujyate cintyatAM tAvakimalyasukhAnubhavo bhavya uta sarvasukhoccheda eva athAsti tathAbhUte mokSe lAbhAtireka: prekSAdakSANAM tehyevaM vivecayanti saMsAre tAvat duHkhAspRSTaM sukhaM na sambhavati duHkhaM cAvazyaM heyaM vivekAnaM cAnayorekabhAjanapatitaviSamadhunoriva duHzakyamata eva he api tyajyete atazca saMsArAnmokSaH zreyAn yato'tra duHkhaM sarvathA na syAharamiyatau kAdAcitkasukhamAtrApi tyatA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 sthaahaadmnyjrau| na tu tasyAH kRte duHkhabhAra iyAn vyaDha iti tadetatsatyasAMsArikasukhasya madhudigdhadhArAkarAlamaNDalAgragrAsabahuHkharUpatvAdeva yuktaiva mumukSaNAM tajjihAsA kiMttvAtyantikasukhavizeSalipsa nAmeva ihApi viSayanivRttija mukhamanubhavasiddhaM tadyadi mokSe diziSTaM nAsti tato mokSo duHkharUpa evApadyata ityarthaH ye api viSamadhunI ekatra sampRkta tyajyete te api sukhavizeSalipsayaiva kiJca yathA prANinAM saMsArAvasthAyAM sukha miSTaM duHkhaM cAniSTaM tathA mokSAvasthAyAM duHkhanivRttiriSTA sukhaniTattistvaniSTaiva tato yadi tvadabhimatI mokSaH syAttadA na prekSAvatAM prattiH syAdbhavati ceyam tataH siddho mokSaH sukhasaMvedanasvabhAva: prekSAva atteranyathAnupapatteH atha yadi sukhamaMvedenaikasvabhAvI mokSaH syAttadA taTrAgaNa prava mAno mamakSa naM mokSamadhigacchet nApi rAgiNAM mokSo 'sti rAgasya bandhanAtmakattvAt naiva sAMsArikasukhameva rAgo bandhanAtmako viSayAdipratihetutvA nna bandhanAtmakaH parAM koTimA. ruTasya ca spahAmAvarUpo 'nyasau nivartate " mokSe bhare ca sarvatra niHspaho munisattama " iti vacanAta anyathA bhavatpa'pi duHkhaniTatyAtmakamokSAGgIkRtI duHkhaviSayakaSAyakAluSyaM kena niSidhyeteti sihaM kanakarmakSayAtparamasukhsavedanAtmako mokSo na buDyAdivizeSagaNIcchedarUpa iti api ca bhoH Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| tapasvinaH kathaM cidacchedo' smAkamapyabhimata evaiSAmiti mA virUpaM manaH kRthAstathA hi buddhizabdena jJAnamucyate tacca matizrutAvadhimanaHparyAyakevalabhedA tyaJcadhA tabAdyaM jJAnacatuSTayaM kSAyopazamikattvA kevalajJAnAvirbhAvakAla eva pralInaM " na miu ThAu machirAnANe" ityAgamAtkevalaM tu sarvadravyaparyAgataM kSAyikatvena niSkalaGkAtmasvarUpatvAdastyeva mokSAvasthAyAM sukhaM tu vaiSayikaM tatra nAsti taI to vedanIyakarmaNo 'bhAvAt yattu niratizayamakSayamanapekSamanantaM ca sukhaM tabADhaM vidyate duHkhasya cAdhamamUlatvAttaducchedAducchedaH nanvevaM sukhasyApi dharmamUlatvAirmasya cocchedAttadapi na yujyate " puNyapAyakSayo mokSa" ityAgamavacanAt naivaM vaiSayikamakhasyaiva dharmamUlatvA bhavatu taducchedo na punaranapekSagyApi sukhasyocchedaH icchAddeSayoH punarmohabha dattvA ttasya ca samUlakASaMkaSitatvAdabhAva: prayatnazca kriyAvyApAragocaro nAstyeva katakRtyatyA dauryAntarAya kSayopanatastvastyeva prayatno dAnAdhilabdhivat na ca kvacidupayujyate kRtArthatvAt dharmAdharmayostu puNyapApAparaparyAyayorucchedo'styeva tadabhAve mokSasyaivAyogAt saMskArazca matijJAtavizeSa eva tasya ca mohakSayAnantarameva kSauNatvAdabhAva iti tadevaM na saMvidAnandamayau ca muktiriti yuktiritayamuktiriti kAvyArthaH / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| atha te vAdinaH kAyapramANatvamAtmanaH svayaMsaMvedyamAnamapyapalapya tAdRzakuzAstrazastrasaMparkavinaSTahaSTayastasya vibhutvaM manyante'tastatropAlambhamAha / yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra kumbhAdivanniSpratipakSametat / tathApi dehAbahirAtmatatvamatatvavAdopahatAH paThanti // 8 // yava va deza yaH padArtho dRSTAguNo dRSTAH pratyakSAdipramANato'nubhUtA gugA dharmA yasya sa tathA sa padArthastatra va vivakSitadeza evopapadyate kriyAdhyAhAro gamyaH pUrvasyaivakArasthAvadhAraNArthasthAnApyabhisambandhAt tatrava nAnyatra tyanyayogavyavacchedaH amumevArtha dRSTAntena draDhayati kumbhAdivaditi ghaTAdivat yathA kumbhAde yatraivadeze rUpAdayo guNA upalabhyante tatra va teSAmastitvaM pratIyate nAnyatra evamAtmano'pi guNAzcaitanyAdayo deha eva dRzyante na bahistasmAt tatpramANa evAyamiti yApi puSpAdInAmavasthAnadezAdanyatrApi gandhAdiguNa upalabhyate tathApi tena na vyabhicArastadAzrayA hi gandhAdipuGgalAsteSAM ca vaisaMsikyA prAyogikyA vA gatyA gatimatvena tadupalambhakaghrANAdidezaM yAvadAgamanopapattariti ata evAha Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 sthaahaadmnyjrii| kSametaditi etanniSpatipakSaM bAdhakarahitaM "na hi dRSTe 'nupapannaM nAme "ti nyAyAnnanu mantrAdInAM bhinnadezasthAnAmapyAkarSaNoccATanAdiko guNo yojanazatAdeH parato'pi dRzyata ityasti bAdhakamiti ce nmaivaM bocaH sa hi na khalu manvAdInAM guNaH kiM tu tadadhiSTATadevatAnAM tAsAM cAkarSaNIyoccATanIyAdidezagamane kautaskuto'yamupAlambhaH na jAtu guNA guNinamatiricya vartanta iti athottarAI vyAkhyAyate tathApItyAdi tathApyevaM ni:sapannaM vyavasthite'pi tattve atatvavAdopahatA anAcAra ityatra va naJaH kutsArthakvAt kutsitatatvavAdena tadabhimatAptAbhAsapuruSavizeSapraNItena tatvAbhAsaprarUpaNenopahatA vyAmohitA dehAbahiH zarIravyatiriktapi deze AtmatatvamAtmarUpaM paThanti zAstrarUpatayA praNayanta ityakSarArthaH bhAvArthastvayam AtmA sarvagato na bhavati sarvatra tadguNAnupalaJceH yoyaH sarvavAnupalabhyamAnaguNaH sa sarvagato na bhavati yathA ghaTastathA cAyaM tasmAt tathA vyatireke vyomAdiH na cAyamasiddho hetuH kAyavyatiriktadeze tadguNAnAM buyAdInAM vAdinA prativAdinA vAnabhyupagamAt tathA ca bhahaH zrIdharaH "sarvagatatve'thAtmanI dehapradeze jJAtvaM nAnyatva zarIrasyopabhogAyatanatvAta anyathA tasya vaiyarthyAdi"ti athAstyadRSTamAtmano vizeSagaNa stacca sarvotpattimatAM nimittaM sarvavyApaka ca kathamitarA dIpAntarAdiSvapi pratiniyatadezava Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmaarii| ti puruSopabhogyAni kanakaratnacandanAGganAdauni tenotpAdyante gaNazca guNinaM vihAya na vartate 'to'numIyate sarvagata Atmeti naivam adRSTamya sarvagatatvasAdhane pramANAbhAvAt athAstyeva pramANaM vanherUI jvalanaM vAyostiyaMgagamanaM cAdRSTa kAritamiti cenna tayo sta svabhAvatvAdeva tatsiddhe dahanasya dahanazaktivat sAppadRSTakAritA cetahi jagattrayavaicitrIsUtraNe'pi tadevasUtradhArAyatAM kimIzvarakalpanayA tannAyamasiddho hetuH nacAnai kAntikaH sAdhyasAdhanayo AptigrahaNena vyabhicArAbhAvAt nApi viruddo' tyantaM vipakSavyArattatvAt AtmaguNAzca buddhyAdayaH zarIra evopalabhyante tato gaNinApi tatra va bhAvyamiti siddhaH kAyapramANA prAtmA anyacca tvayA AtmanAM bahutvamiSyate "nAnAtmAno vyavasthAta" iti vacanAtte ca vyApakAsteSAM pradIpaprabhAmagaDalAnAmiva parasparAnuvedhena tadAzritazubhAzubha karmaNAmapi parasparaM saGkaraH syAt tathAcaikasya zubhakarmaNA anyaH mukhI bhaveditarasyAzamakarmaNA anyoduHkhautyasamaJjasamApota anyaccaikasyaivAtmanaH khopAttarAbhakarmavipAkena sukhitvaM paropArjitAzubhakarmavipAkasambandhena ca duHkhitvamiti yugapatsukhaduH khasaMvedanaprasaGgaH atha khAvaSTabdhabhogAyatanamAzrityaitra zubhAzubhayo bhogsthi svopArjitamapyadRSTaM kathaM bhogAyatanAihiniSkramya vaGgerUI jvalanAdikaM karotauti cintyametat aAtmanAM ca sarvagatatve ekaikasya Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| sRSTikatatvaprasaGgaH sarvagatatvenezvarAntaranupravezasya sambhAvanauyatvAt IzvarasA bA tadantaranupraveze tasyApyakarTa vApatiH na hi kSIranaurayoranyonyasaMbandhe ekatarasya ponAdikriyA anyatarasya na bhavatIti yuktaM vakta kiMca AtmanaH sarvagatatve naranArakAdiparyAyANAM yugapadanubhavAnuSaGgaH atha bhogAyatanAmyupagamAt nAyaM doSa iti cennanu sa bhogAyatanaM sarvAtmanA avaSTamnIyAdekadezena vA sarvAtmanA cedamadabhimatAGgIkAraH ekadezena cet sAvayavatvaprasaGgaH paripUrNabhogAbhAvazca athAtmano vyApakatvAbhAve digadezAntaravartiparamANubhiryugapatsaMyogAbhAvAdAdyaka bhAvastadabhAvAdatyasaMyogasya tanirmitazarIrasya tena tatsaMbandhasya cAbhAvAdanupAyasiddhaH sarvadA sarveSAM mokSaH syAnaivaM yadyena saMyukta tadeva taM pratyupasarpatIti niyamAsambhavAt ayaskAntaM pratyayasastenAsaMyuktasyApyAkarSaNopalabdheH athAsaMyuktasyApyAkarSaNe taccharaurArambhaM pratyekamukhIbhUtAnAM tribhuvanodaravivaravartiparamANU nAmupasarpaNaprasaGgAnna jAne taccharauraM kiyapramANaM syAditi cet saMyuktasyApyAkarSaNe kathaM sa eva doSo na bhavedAtmano vyApakatvena sakalaparamAgunAM tena saMyogAt atha tagAvAvizeSa' ppadRSTavazAvivakSitazarorotpAdanAnuguNA niyatA eva paramANava upasarpanti taditaratnApi tulyam athAstu yathAkathaMciccharotpattistathApi sAvayavaM zarIraM pratyavaya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / 6 1 vamanupravizannAtmA sAvayavaH syAt tathA cAsya paTAdivat kAryatvaprasaGgaH kAryatve cAsau vijAtIyaiH sajAtIye va kAraNairArabhyeta na tAvaddijAtIyaisteSAmanArambhakattvA nna hi tantavo ghaTamArabhante na ca sajAtIyai ryata AtmattvAbhisambandhAdevaiteSAM kAraNAnAM sajAtIyatvaM pArthivAdiparamANUnAM vijAtIyatvAttathA cAtmabhirAtmA Arabhyata ityAyAtaM taccAyuktam ekatra zarIre 'nekAtmanAmAtmArambhakANAmasambhavAt sambhave vA pratisandhAnAnupattiH nahyanyena dRSTamanyaH pratisadhAtumarhati zratiprasaGgAt tadArabhyatve cAsya ghaTava - davayavakriyAto vibhAgAtsaMyogavinAzAddinAzaH syAt tasmAdyApaka evAtmA yujyate kAyapramANatAyAmuktadoSasadbhAvAditi cenna sAvayavatvakAyya tvayoH kathaMcidAtmanyabhyupagamAt tatra sAvayavatvaM tAvadasaMkhyeyapradezAtmakatvaM tathA ca dravyAlaGkArakAra: " zrIkAzo'pi sadezaH sakRtsarvamUrtAbhisambandhArhatvAt" iti yadyapyavayavapradezayo gandhahastAdiSu bhedo'sti tathA pi nAvasUkSmecikA cintyA pradezeSvapyavayavavyavahArA tkAryatvaM tu vacyAmaH nanvAtmanAM kAryatve ghaTAdivat prAkprasiGghasamAnajAtIyAvayavArabhyatvaprasaktiH avayayavAvayavinamArabhante yathA tantavaH paTamiti cenna vAcyaM na khalu ghaTAdAvapi kAyeM pAkprasiGghasamAnajAtauyakapAla saMyogAtmatvaM dRSTaM kumbhakArodivyArAnvitAnTatpiNDAtprathamameva pRthubughnodarAdyAkArasyAsyI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 sthaadvaadmnyjrau| tyattipratIteH Travyasya hi pUrvAkAraparityAgena uttarAkArapariNAmaH kAryatvaM tacca bahirivAntarapyanubhUyata eva tatazcAtmApi syAtkAya: na ca paTAdau svAvayavasaMyogapUrvakakAryatvopalambhAt sarvatra tathAbhAvo yutaH kASThe lohalekhyatvopalambhAvana'pi tathAbhAvapasagAt pamANabAdhanamabhayatra tulyaM na cotalakSaNa kAryatvAbhyupagame'pyAtmano' nityatvAnuSaGgAtpratisandhAnAbhAvo' nuSajyate kathaM cidanityatve satyevAsyo papadyamAnattvAt patisavAnaM hi yamahamadrAkSaM tamahaM smarAmautyAdirUpaM taccaikAntanityatve kathamupapadyate avasthAbhedAt anyA hyanubhavAvasthA anyA ca smaraNAvasthA avasthAbhedecAvasthAvato' pi bhedodekarUpatyakSateH kathaM cidanityatvaM yuktyAyAtaM kena vAyaMtAm athA naH zarIraparimANatve mRtatvAnuSaGgAt zarInapavezo na syAnmUrta mUrtasyAnupavezavirodhA tato nirAtmakamevAkhilaM zarIraM prApnotIti cetkimidaM mRtatvaM nAma asarvagatadravyaparimANatvaM rUpAdimatvaM vA taba nAdAH pakSo doSAya saMmatatvAt hitauyastvayukto vyAptyabhAvAt nahi yadasarvagataM tanniyamenarUpAdimadityavinAbhAvo'sti manaso 'sarvagatatve'pi bhavanmate tadasaMbhavAt AkAzakoladigAtmanAM sarvagatatvaM sarvasaMyogisamAnadezatvaM vetyatatvAtmanaso vaidhAtmavaMgatatvapatiSedhanAt ato nAtmanaH zarIre anupavezAnupapattiryena nirAtmakaM tat syAt asarvaga Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdAdamaJjarau | 63 jalA de - tadravyaparimANalakSaNamUrtatvasya manovatpravezApratibandhakatvAdrUpAdimatvalakSaNamUrttatvApetasyApi balukAdAvanupravezo na niSidhyate zrAtmanastu tadrahitasyApi tavAsI pratiSidhyata iti mahaccitram athAtmanaH kAyapramANatve bAlazarIraparimANasya sato yubazarIraparimANastrIkAraH kathaM syAtkiM tatparimANaparityAgAttadaparityAgAMdA parityAgAccet tadA zarauravattasyAnityatvaprasaGgAtparalokAdyabhAvAnuSaGgaH athAparityAgAt tanna pUrvaparimANAparityAge zarauratrattasyottaraparimANotpatyanupapateH tadayukta yuvaza - rauraparimANAvasthAyAmAtmano bAlazarIraparimANaparityAge sarvathA vinAzAsambhavAt viphaNAvasthotpAde sarpavaditi kathaM paralokAbhAvo' nuSajyate paryAyatastasyAnityatve'pi dravyato nityatvAt athAtmana: kA pramANatve tatkhaNDa ne khaNDanaprasaGga iti cetkaH kimAha zarIrasyakhaNDa ne kathaMcittatkhaNDana speSTatvA ccharorasambaddhAtmapradezebhyo hi katipayAtmapradezAnAM khagiData zarIrapradeze'vasthAnAdAtmanaH khaNDanaM taccAtra vidyata evAnyathA zarIrAtpRthagbhUtAvayavasya kampopalabdhirna syAnna ca khaNDitAvayavAnupraviSTasyaH tmapradezasyapRthagAtmatvaprasaGga statraivAnupravezAt na caikatra santAne'neke zrAtmAnaH anekArthapratibhAsijJAnAmekapramAvAdhAratayA pratibhAsAbhAvaprasaGgAt zarIrAntaravyavasthitAnekajJAnAvaseyArthasaMvittit kathaM khaNDi - Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 syAdvAdamaJjarI / tAvayavayoH saMghaTTanaM pazcAditi caDhekAntena chedAnabhyupagamAt padmanAlatantuvacchedasyApi khaukArAt tathAbhUtAdRSTavazAtatsaMghaTTana maviruddhameveti tanuparimANa evAtmAGgIkarttavyo na vyApakastathA cAtmAvyApako na bhavati cetanatvAt yattu vyApakaM na taccetanaM yathA vyoma cotanazcAtmA tasmAnna vyApakaH avyApakatve cAsyatatraivopalabhAmAnaguNatvena siddhA kAyapramANatA yatpunaraSThasamayasAdhya ke valisamujjJAta* dazAyAmArhatAnAmapi caturdazaratrAtmaka lokavyApitvenAtmanaH sarvavyApakatvaM tatkAdAcitkamiti na tena vyabhicAraH syAddAdamantrakavacAvaguNThitAnAM ca nehazavibhauSikAgyo bhayamiti kAvyArthaH // 6 // vaizeSikaneyAyikayoH prAyaH samAnatanvatvA daulUkAmate cipte nyAyamatamapi kSiptamevAvaseyaM padArtheSu ca tayorapi na tulyA pratipattiriti sAMpratamakSapAdapratipAditapadArthAnAM sarveSAM caturthapuruSArthaM pratyasAdhakatamatve vAcye'pi tadantaHpAtinAM chalajAtinigrahasthAnAnAM paropanyAsanirAsamAvaphalatyA - tyantamanupAdeyatvAt tdupdeshdaaturvairaagymuphsnnaah| svayaMvivAdagrahile vitaNDApANDityakaNDalamukhe jane'smin / * samuddAti 2 pu0 pAThaH / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 65 mAyopadezAtparamarma bhindanaho viraktI munirnydiiyH||10|| anye avijJAtatvadAjAsAratayA 'nupAdeyanAmAnaH pare teSAmayaM zAsvatvena saMbandhI anyadIyo munirakSapAda SiraH aho virakta aho vairAgyavAn aho ityupahAsagarbhamAzyaM sUcayati anyadIya ityatra "IyakArake" iti donta: kiM kurvannityAha paramarma bhindan jAtAvakavacanaprayogAt paramarmANi vyathayan bahubhirAtmapradezeradhiSThitA dehAvayavA marmANI ti pAribhASiko saMjJA tata upacArAtmAdhyakhatatvasAdhanAvyabhicAritayA prANabhUtaH sAdhanopanyAso'pi mameva marma kasmAttazindan mAyopadezAddheto: mAyA paravaJcanaM tasyA upadezazchalajAtinigrahasthAnalakSaNapadArthacayaprarUpaNahAreNa ziSyebhyaH pratipAdanaM tammAta"guNAdastriyAM na ve"tyanena hetI ratIyAprasaGga paJcamau kasmin viSaye mAyAmayamupadiSTavAn ityAha asmin pratyakSopalakSyamANe janAthAtatvavimarzabahirmakhatayA prAkRtaprAye loke kathaMbhUte svayamAtmanA paropadezanirapekSameva vivAdagrahile viruddhaH parasparakakSokatapakSAdhikSepadakSo vAdo vacanopanyAso vivAdastathA ca bhagavAn hribhttrmuuriH| lavikhyAtyarthinA tu syaaduHsthitenaamhaatmnaa| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmcrii| chalajAtipradhAno yaH sa vivAda iti smRtaH // tena grahila iva grahagRhIta iva vivAdagrahilastava yathA grahAdyapasmAraparavazaH puruSo yatkiM cana pralApI syAdevamayamapi jana iti bhAvaH tathA vitaNDA pratipakSasthApanAhInaM vAkyaM vitagadyate pAhanyate'nayA pratipakSasAdhanamiti vyutpatteH "abhyupetya pakSaM yo na sthApayati sa vaitaNDika ityucyate" iti nyAyavArtikaM vastutastu aparAmuSTatattvAtatvavicAraM maukhayaM vitaNDA tatra yatpANDityamavikalaM kauzalaM tena kaNDalamiva kaNDUlaM mukhaM lapanaM dasya ma tathA tasmin kaNDa: khaja: kagarasyAstIti kaNDUlaH sidhmAdittvA namadhIyo lapratyayaH yathA kilAntarutpanna kRmikalajanitAM kaNDUti niroDamapArayan puruSo vyAkulatAM kalayati evaM tanmukhamapi vitaNDApANDityena asambadapralApa cApalamAkalayat kaNDalamityupacaryate evaM ca gharasata eva khasvAbhimatavyavasthApanAvisaMghaThalo vaitaNDikalokastatva ca tatparamAptabhUtapuruSavizeSapari. kalpitaparavaJcanapracuravacanopadezazcetmahAyaH samajani tadA svata eva jvAlAkalApajaTile prajvalati hutAzana iba kRto tAhutiprakSepa iti taizca bhavAbhinandibhirvAdibhiretAzopadezadAnamapi tasya muneH kAruNikatvakoTAvAropitaM tathA cAhuH / duHzikSitakutarkAzalezavAcAlitAnanAH / / zakyAH kimanyathA jetuM vitaNDATopamaNDitAH // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmaaro| gatAnugatiko lokaH kumArga tatpratAritaH / mAMgAditi chalAdauni prAha kAruNiko maniH // kAruNikatvaM ca vairAgyAnna bhidyate tato yuktamuktam aho virakta iti stutikAreNopahAsavacanam atha mAyopadezAditisUcanAsava vitanyate akSapAdamatekila SoDaza padArthAH "pamANapameyamaMzayapayojanaTaSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdaja pavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtini:grahasthAnAnAM tatvattAnAnniHzreyasAdhigama" iti vacanAnna caiteSAM vyastAnAM samastAnAM vA adhigamo niHzreyasAvAptiheturna hokenaiva kriyAvirahitena jJAnamAtreNa mukti yuktimatI asamagrasAmagrIkattvAdighaTitaikacakrarathena manauSitanagaraprAptivanna ca vAcyaM na khalu vayaM kriyAM pratikSipAmaH kiM tu tatvajJAnapUrvikAyA eva tasyA mukti hetutvamiti jJApanArtha tatvajJAnAnniHzreyasAdhigama iti bramaH na hyamauSAM saMhate api jJAnakriye muktiprAptihetubhUte vitathatvAt tajjJAnakriyayoH na ca vitathatvamasiddha vicAryamANAnAM SoDazAnAmapi tatvAbhAsatvAta tathA hi taiH pramANasya tAballakSaNamitthaM sUvitam "a. rthopalabdhihetuH pramANami"ti etacca na vicArasahaMyato'rthopalabdhau hetutvaM yadi nimitatvamAtra tatsarvakArakasAdhAraNamiti kartRkarmAderapi pramANattvaprasaGgaH atha kartRkarmAdivilakSaNaM hetuzabdena karaNameva vivakSitaM tarhi tajjJAnameva yuktaM na cendriyasannika Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| rSAdiyasmin hi samartha upalabdho bhavati sa tatkaraNaM na cendriyasannikarSasAmagrAdau satyapi jJAnAbhAve 'rthopalambhaH sAdhakatamaM hi karaNamavyavahitaphalaM tadiSyate vyavahitaphalasyApi karaNatve dugdhabhojanAderapi tathA prasaGgaH tanna jJAnAdanyatra pramANatvamanyavopacArAt thadapi nyAyabhUSaNasUtrakAraNoktaM " samyaganubhavasAdhanaM pramANami " ti tatrApisAdhanagrahaNAtkarTakarmanirAsana karaNasyaiva pramANatvaM sidhyati tathApyavyavahitaphalatvena sAdhakatamatvaM jJAnasyaiveti na tatsamyaglakSaNaM "svaparavyavasAyi jJAnaM pramANami" ti tu tAtvika lakSaNaM prameyamapi tairAtmazarorendriyArthabuddhimanaHprattidoSapratyabhAvaphaladuHkhApavargabhedAd hAdavidhamuktaM tacca na samyag yataH zarorendriyabuddhimana:prattidoSaphaladuHkhAnAmAtmanyevAntarbhAvI yuktaH saMsAriNaH AtmanaH kathaM cittadaviSvagabhUtatvAt zrAtmA ca prameya eva na bhavati tasya pramATatvAt indriyabuddhimanasAM tu karaNatvAt prameyatvAbhAvaH doSAstu rAgadveSamohAste ca pravRtte na pRthagbhavitu marhanti cAGmanaHkAyavyApArasya zubhAzubhaphalasya viMzativi. dhasya tanmate prattizabdavAcyatvAt rAgAdidoSANAM ca manovyApArAtmakatvAt duHkhasya zabdAdaunAmindriyArthAnAM ca phala evAntarbhAva: "prattidoSajanitaM sukhadaHkhAtmakaM mukhyaM phalaM tatsAdhanaM tu gauNami" ti jayantavacanAt pratyabhAvApavargayoH punarAtmana eka Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAddAdamaJjarau | 66 pariNAmAntarApattirUpatvAnna pArthakyamAtmanaH sakAzAdacitaM tadevaM dvAdazavidhaM prameyamiti vAgvistaramAtra " dravyaparyAyAtmakaM vastu prameyami " ti tu samaucInaM lakSaNaM sarvasaGgAhakatvAt evaM saMzayAdaunAmapi tatvAbhAsatvaM prekSAvadbhiranupekSaNIyam atra tu patItatvAd granyagauravabhayAcca na prapaJcitaM pratyakSa reNa a nyAyazAstramavatAraNIyaM tacAvatAryamANaM granthAntaratAmavagAhata ityAstAM tadevaM pramANAdiSoDazapadArthAnAmaviziSTe'pi tatvAbhAsatve prakaTakapaTanATakasUtradhArANAM trayANAmeva chalajAtinigrahasthAnAnAM mAyopadezAditipadenopakSepaH kRtaH tava parasya vadato'rthavikalpopapAdanena vacanavighAtazchalaM tattridhA vAkchalaM sAmAnyacchalamupacAracchalaM ceti tatra sAdhAraNe zabde prayukte vakturabhipretAdarthAdarthAntarakalpanayA taniSedho vAkchalaM yathA navakambalo'yaM mANavaka iti nUtanavivacayA kathite para: saMkhyAmAropya niSedhati kuto'sya nava kambalA iti saMbhAvanayAtiprasaGgano'pi sAmAnyasyopanyAse hetutvAropaNena tanniSedhaH sAmAnyacchalaM yathA zraho na khalvasau brAhmaNo vidyA''caraNa saMpanna iti brAhmaNastutiprasaGge kazciddadati saMbhavati brAhmaNe vidyA''caraNasaMpaditi tacchalavAdI brAhmaNatvasya hetutAmAropya nirAkurvannabhiyuGkte yadi brAhmaNe vidyA''caraNa saMpajJavati vAye'pi sA bhave dvAtyo'pi brAhmaNa eveti 66. - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaadvaadmnyjrau| aupacArika prayoge mukhyapatiSedhena pratyavasthAnamupacArachulaM yathA maJcAH krozantItyukte paraH pratyavatiSTate kathamacetanAH maJcAH krozanti maJcasthA: puruSAH krozantauti tathA samyagahatau hetvAbhAsa vA vAdinA payukta jhaTiti taddoSatatvApatibhAse hetupatibimbana pAyaM kimapi pratyavasthAnaM jAti rdUSaNAbhAsa ityarthaH sA ca caturviMzatibhedA sAdhAdipratyAvasthAnabhedena yathA sAdharmya 1 vaidhyo 2 tkarSA 3 pakarSa 4 varpA 5 vaNya 6 vikalpa 7 sAdhya 8 pAsya 6 pApti 10 pasaGga 11 pratidRSTAntA 12 nutyatti 13 maMzaya 14 prakaraNA 15 hetva 16 pittya 17 vizeSI 18 papattyu 16 palabdhya 20 nupalabdhi 21 nityA 22 nitya 23 kAryasamAH 24 tatra sAdhamryeNa pratyavasthAnaM sAdharmyamamA jAtibhavati anityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavaditi payoge kate sAdharmyapayogeNaiva patyavasthAnaM nityaH zabdo niravayavatvAdAkAzavat na cAsti vizeSaheturghaTasAdhAtkRtakatvAdanityaH zabdo na punarA. kAzasAdhAnniravayavatvAnnitya iti 1 vaidhayaMga patyavasthAnaM vaidhamryamamA jAtirbhavati anityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavadityatraiva prayoge sa eva pratiheturvaiH dhamyeNa payujyate nityaH zabdo niravayavatvAt anityaM hi sAvayavaM dRSTaM ghaTAdauti na cAsti vizeSaheturghaTasAdhAt kRtakatvAdanityaH zabdo na punastavaidhAniravayavatvAnnitya iti 2 utkarSApakarSAbhyAM patthava Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 sthaahaadmnyjrau| sthAnamutkarSApakarSamame jAtau bhavataH tatraiva prayoga hu. TAntadharma kaMcitmAdhyadharmiNyApAdayannutkarSasamAM jAtiM prayuGkte yadi ghaTavat kRtakatvAdanityaH zabdo ghaTavadeva mUrto bhavatu na cenmUrto ghaTavadanityo'pi mAbhUditi zabde dharmAntarotkarSamApAdayati 3 apakarSastu ghaTaH kRtakaH sannazrAvaNo dRSTaH evaM zabdo' pyastu no ced ghaTabadanityo'pi mAbhUditi zabde thAvaNatvadharmamapakarSatautiSTavatyetAzcatasro diGamAtradarzanArthaM jAtaya uktA evaM zeSA api viNshtirksspaadshaasvaadvseyaaH| aba tu ana payogitvAnnalikhitAH tathA vipratipattirapratipattizca nigrahasthAnaM tava vipratipattiH sAdhanAbhAse mAdhanabuddhiSaNAbhAsa ca dUSaNabuddhiriti apratipattiH sAdhanasyAdUSaNaM dUSaNasya cAnuddaraNaM tacca nigrahasthAnaM dvAviMzatividhaM tadyathA pratijJAhAni: 1 patijJAntaraM 2 putittAvirodha: 3 patitAsaMnyAsa:4hetvantaram 5 arthAntara nirarthakam avinAtArthama8apArthakam / apAptakAlaM 10 nyUnam 11 adhikaM 12 punaruktam 13 ananubhASaNam 14 attAnama 15apratibhA 16 vikSepo 17 matAnuttA 18 paryanuyojyopakSaNaM 16 niranuyojyAnuyogaH 20 apasiddhAntaH 21 hetvAbhAsAzca 22 tava hetAvanaikAntiko kRte pratidRSTAntadharma svadRSTAnte'bhyupagacchataH pratijJAhAnirnAma nigrahasthAnaM yathA nityaH zabda aindriyikadAda ghaTavaditi patijJAsAdhanAya vAdo badan pareNa sAmAnyamaindriyikamapi nityaM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 syAdAdamaJjarI / dRSTamiti tAvanaikAntikau kRte yadevaM brUyAt sAmAnyo'pi nityo bhavatviti sa evaM bruvANaH zabdAnityatvapratijJAM jahyAt 1 pratijJAtArthapratiSedhe pareNa ad nda dharmiNi dharmAntaraM sAdhanIyamabhidadhataH patijJAntaraM nAma nigrahasthAnaM bhavati anitya: zabda aindriyakatvAdityukta tathaiva sAmAnyena vyabhicAre cohite yadi brUyAdyuktaM sAmAnyamaindriyakaM nityaM taddi sarvagatam asarvagatastu zabda iti tadidaM zabde'nityatvalakSaNapUrvapratijJAtaH pratijJAntarama sarvagataH zabda iti nigrahasthAnaM anayA dizA zeSANyapi viMzati jJeyAni iha tu na likhitAni pUrvahetorevetyevaM mAyAzabdenAvacchalAdivyaM sacitaM tadevaM paravaJcanAtmakAnyapi chalajAtinigrahasthAnAni tatvarUpa tayopadizato'capAdaSairvairAgyavyAvagAnaM tamasaH prakAzAtmaka ttva prakhyApanamiva kathamiva nopasanIyamiti kAvyArthaH / / 10 / / adhunA mImAMsakabha dAbhimataM vedavihitahiMsAyA dharmahetutvamupapattipurasmaraM nirasyannAha / na dharmaheturvihitApi hiMsA notsRSTamanyArthamapodyate ca / svaputraghAtAnnRpatitvalipsAsabrahmacAri sphuritaM pareSAm // 11 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| dUha khalvacirmArgapratipakSadhamamArgAzritA jaiminIyA itthamAcakSate yA hiMsA gAAd vyasanitayA vA kriyate sevAdharmAnubandhahetuH pramAdasaMpAditattvAcchaunakikalubdhakAdInAmiva vedavihitA tu hiMsA pratyuta dharma heturdevatAtithipitRNAM prItisaMpAdakatvAt tathAvidhapUjopacAravat na ca tatpItisampAdakatvamasiddhaM kAroroprabhRtiyatnAnAM vasAdhye dRSTayAdiphale yaH khalvavyabhicAraH sa tatpINitadevatAvizeSAnugrahahetukaH evaM tripurANavavarNitacchagalajAGgalahImAtyararASTravazIkRtirapi tadanukUlitadaivatapasAdasaMpAdyA atithipautistu madhuparkasaMskArAdisamAsvAdajA patyakSopalakSyaiva pitRNAmapi tattadupayAcitazrAddhAdividhAnena pogitAnAM svasantAnatividhAnaM sAkSAdeva vIkSyate AgamazcAtra pramANaM sa ca devapautyarthamazvamedhagomedhanaramedhAdividhAnAbhidhAyakaH patIta eva atithiviSayasta " maho vA mahAjaM vA zrotriyAya prakalpayedi" tyAdiH piTapautyarthastu / hau mAsau matsyamAMsana trInmAsAn hAriNena tu| / auraNAtha caturaH zAkuneneha paJca tu|| ityAdiH evaM parAbhiprAyaM hRdi saMprAdhAryAcAryaH pratividhatte na dharmetyAdi vihitApi vedapratipAditApi pAstAM tAvadavihitA hiMsA prANiprANavyaparopaNakRpA na dharmahetuna dharmAnubandhanibandhanaM yato'tra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 66. A syAdvAdamaJjarau / AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret/3/prakaTa evaM svavacanavirodhastathAhi hiMsA ceharmahetu: kathaM dharmahetuzcehiMsA kathaM "zrUyatAM dharmasarvasvaM zrutvA cai. vAvadhAryatA ityAdirna hi bhavati mAtA ca bandhyA ceti hiMsA kAraNaM dharmastu tatkAryamiti parAbhiprAya: nacAyaM nirupAyaH yato yadyasthAnvayavyatirekAnuvidhatte tattasya kAryaM yathA mRtpiNDAderghaTAdiH na ca dharmo hiMsAta eva bhavatIti prAtotikaM tapovidhAnadAnadhyAnAdInAM tadakAraNatvaprasaGgAt atha na vayaM sAmAnyena hiMsAM dharmahetuM brUmaH kiM tu viziSTAmeva viziSTA ca saiva yA vedavihiteti cet nanu tasyA dharmahetutvaM kiM badhyajI - vAnAM maraNAbhAvena maraNe 'pi teSAmArttadhyAnAbhAvAtsugatilAbhena vA nAdyaH pakSaH prANatyAgasya teSAM sAcAdadvekSyamANattvAt na dditoya: paracetovRttInAM dulakSatayAss dhyAnAbhAvasya vAGmAtratvAt pratyuta hA kaSTamasti na ko'pi kAruNikaH zaraNamiti svabhASayA virasamArasatsu teSu vadanadainyanayanataralatAdInAM liGgAnAM darzanAt durdhyAnasya spaSTameva niSTaGkAmA -. natvAt athetyamAcacauthAH yathA zrayaHpiNDo gurutayA majjanAtmako'pi tanutarapatrAdikaraNena saMskRtaH san jalapariplavate yathA ca mAraNAtmakamapi viSaM manvAdisaMskAraviziSTaM sadguNAya jAyate yathA vA dahanakhabhAvo'pi agniH satyAdiprabhAva pratihatazaktiH sanna hi pradahati evaM manvAdividhisaMskArAnna khalu vedavihitA hiMsA doSapoSAya na ca tasyAH kutsi Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 75 tatvaM zaGganIyaM tatkAriNAM yAtikAnAM loke pUjyatvadarzanAditi tadetanna dakSAgA kSamate codaM vaiSaNa huSTAntAnomasAdhakatamatvAdaya:piNDAdayo hi panAdimAvAntarApannAH santaH salilataraNAdikriyAsamarthAH naca vaidika mantrasaMskAravidhinApi vizasyamAnAnAM pahanAM kAcidanAnutpAdAdirUpA bhAvAntarApatiH pratIyate atha teSAM vadhAnantaraM devatAttirbhAvAntaramastyadetice kimatra pramANaM na tAvatpratyacaM tasya saMbaddhatamAnArthagAhakatvAt "sambaddhavartamAnaM ca gRhyate cakSurAdine" ti vacanAt nApyanumAnaM tatpratibaddhaliGgAnupalabdheH nApyAgamastasyAdyApi vivAdAsyadatvAt arthApattyupamAnayostvanumAnAntargatatayA taddUSaNenaiva gatArthatvam atha bhavatAmapi jinAyatanAdividhAne parigAAmavizeSAtpRthivyAdijantu jAtaghAtanamapi yathA puNyAya kalpata iti kalpanA tathA asmAkamapi kiM ne. pyate vedoktavidhividhAnarUpasya pariNAmavizeSasya nibikalpaM tatrApi bhAvAt naivaM pariNAmavizeSo'pi sa eva zubhaphalo yavAnanyopAyatvena patanapApakRSTapratanucaitanyAnAM pRthivyAdijIvAnAM vadha pi svalpapuNyavyayenAparimitasukRtasamprApti na punaritaraH bhavatyakSe tu satvapi tattacchrutismRtipurANetihAsapratipA di. teSu yamaniyamAdiSu svargAvAptyupAyeSu tAMstAn devAnuddizya pratipratIkaM kartanakadarthanayA kAndizIkAn kRpaNapaJcendriyAn zaunakikAdhika mArayatAM kRtsnasu Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaadvaadmnyjrau| kRtavyayena durgatimevAnukUlayatAM durlabhaH zubhapariNAmavizeSa evaM ca yaM kaMcana padArtha kiMcitsAdhamyadvAreNaiva dRSTAntIkurvatAM bhavatAmatiprasaGgaH saGgacchate naca jinAyatanavidhApanAdau pRthivyAdijIvavadhe'pi na guNastathAhi taddarzanAdguNAnurAgitayA bhavyA nAM bodhalAbhaH pUjAtizayavilokanAdinA ca manAprasAdastataH samAdhistatazca krameNa nizreyasaprAptiriti tathA ca pnyclinggokaarH| puThavADyANa jai bihu ho iviNaso jinnaalyaahitii| tavi sayAvisudivi saniya manuacchiNukaMpA // 1 // rAyAhiMto buddA virapArarakaMti jeNa putthvaaii| ittonivvANagayAtravAhiyAAbhavamimANaM // 2 // rogisiraavehaaivstuvissvkiriyaavstupputtaau| pariNAmasuMdaracciyacihAsebAhajogevitti // 3 // vaidikavadhavidhAne tu na kaM ci tpuNyAjjanAnuguNaM guNaM pazyAmaH atha viprebhyaH puroDAzAdipradAnena puNyAnubandhI guNo'styeveti cet na pavitrasuva dipradAnamAtreNaiva puNyopArjanasambhavAt kapaNapazagaNavyaparopaNasamutthamAMsadAnaM kevalaM meva vyanakti atha na pradAnamAtra pazavadhakriyAyAH phalaM kiM tu bhUtvAdikaM yadAha zruti: "khetaM vAyavyamaja Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 syaahaadmnyjrii| mAlabheta bhUtikAma ityAdi etadapi vyabhicArapizAcagrastatvAdapramANa meva bhUtezcaupayikAntarairapi sAdhyatvAdatha tatva satre hanyamAnAnAM chAgAdInAM pretya saGgatiprAptirUpo'styevopakAra iti cedAGmAvametat pramANAbhAvAt na hi te nihatAH pazavaH sahatilAbhamuditamanamaH kasmai cidAgalya tathAbhUtamAtmAnaM kathayanti athAstyAgamAkhya pramANaM yathA / auSadhyaH pazavo vRkSAstiryaJcaH pakSiNastathA / yajJArthaM nidhanaM prAptAH prApnuvantyucchritaM punaH // ityAdi naivaM tasya pauruSeyApauruSayavikalpAbhyAM nirAkariSyamANatvAnna ca zrautena vidhinA pazuvizasanavidhAyinA khargAvAptirupakAra iti vAcyaM yadi hi hiMsayA'pi svargaprAptiH syo ttahi bADhaM pihitA narakapurapratolpaH zaunakikAdaunAmapi svargaprAptiprasaGgAt tathA ca paThanti paramAryAH / yUpaM chitvA pazun hatvA kRttvA rudhirakaimam / yadyevaM gamyate svarge narake kena gamyate // kiM cAparicitAspaSTacaitanyAnupakAripazuhiMsanenApi vidivapadavIprAptistadA paricitaspaSTacatanyaparamopakArimAtApitrAdivyApAdanena yatakAriNAmadhikatarapadaprAptiH pramajyate athAcintyo hi magimantrauSadhInAM prabhAva iti vacanAdikamantrANA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthaabaadmnyjrii| macintyaprabhAvatvAt tatsaMskRtapazuvadhai sambha- tyeva sva. gaMprAptiriti cenna saha loke zviAhamarbhAdhAnajAtakarmAdiSu tanmantrANAM vyabhicAropalambhAdadRSTe svagodAvapi tAbhicAro 'numIyate dRzyante hi vedotamanvasaMskAraviziSTebhyo 'pi vivAhAdibhyo 'nantaraM vaidhavyAlpAyuSkatAdAridrAAdyapadravavidhurAH paraHzatA: pare ca mantrasaMskAravinAkatebhyo 'nantaraM tadviparItAH atha tatra kriyAvaiguNyaM visaMvAdaheturiti cenna saMzayAnitteH kiM tatra kriyAvaiguNyAtphale visaMvAdaH kiM vA mantrANAmasAmarthyAditi na nizcayaH teSAM phalenAvinAbhAvAsiddhaH atha yathA yuSmanmate " AroggaM vo hi lAbhaM samAhivaramuttamaMdatum" ityAdInAM vAkyAnAM lIkAntara eva phalamiSyate evamammadabhimatavedavAkyAnAmapi neha janmani phala miti kiM na pratipadyate tatazca vivAhAdau nopalambhAvakAza iti cedahovacanavaicitrau yathA vartamAnajanmani vivAhAdiSu prayuktarmantrasaMskArairAgAmini janmani tatphalameva dvitIyAdijanmAntareSvapi vivAhAdInAmeva pratidharmANAM puNya hetuttvAGgIkAra 'nantamavAnusandhAna prasajyate evaM ca na kadA cana saMsArasya parisamAptistathA ca na kasya cidapavargaprAptiri. ti prAptaM bhavadabhimatavedasyAparyavasitasaMsAravallarImUlakandatvam ArogyAdiprArthanA tu asatyAmTaSA*. * bhASA naamnau| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 syAdAdamaJjarau | bhASApariNAmavizuddhikAraNatvAnna doSAya tatra hi bhAvArogyAdikameva vivakSitaM tacca cAturgatikasaMsAralakSaNa va rogaparicayakharUpatvAduttamaphalaM tadviSayA ca prArthanA kathamitra vivekinAmanAdaraNIyA na ca tajjanyapariNAmavizuddha rUtphalaM na prApyate sarvavA - dinAM bhAvazuddha rapavargaphala sampAdane'vipratipatteriti na ca vedaniveditA hiMsA na kutsitA samyag - darzanajJAnasampannairarci mArgaprapannairvedAntavAdibhizca garhitatvAt tathA ca tattvadarzinaH paThanti / devIpahAravyAjena yajJavyAjena ye'thavA / ghnanti jantUn gataSTaNA ghoraM te yAnti durgatim // vaidAntikA apyAjaH / andhe tamasi majjAmaH pazubhirye yajAmahe / hiMsA nAma bhaveddharmo na bhUto na bhaviSyati // tathA agnimametamAhiMsAkRtAdenaso muJcatu chAndasatvAnmocayatu ityartha iti / vyAsenApyuktam jJAnapAliparikSipta brahmacaryayAmbhasi | snAtvAtivimale tIrthe pApapApahAriNi // dhyAnAnI jIvakunTusthe damamArutadIpite / asatkarmasamitkSepai ragnihotraM kuruttamam // 3 // kazyapazubhirduSTai dharmakAmArthanAzakaiH / zamamantrahatairyajJaM vidhehi vihitaM budhaiH // 3 // prANighAtAttu yo dharmamIhate mUDhamAnasaH / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| sa vAJchati sudhASTiM kRSNAhimukhakoTarAt // 4 // .. ityAdi yacca yAttikAnAM lokapUjyatvopalammA dityuktaM tadapyasAram abudhA evaM hi pUjayanti tAn na tu viviktabuddhayaH abudhapUjyatA tu na pramANaM ta. syAH sArameyAdiSvapyupalabhAt yadapyabhihitaM devatAtithipiTapautisaMpAdakatvAdedavihitA hiMsA na dopAyeti tadapi vitathaM yato devAnAM saMkalpamAtrIpanatAbhimatAhArapudgalarasAsvAdasuhitAnAM vaikriyazaroratvAd yuSmadAvarjitajugupsitapazumAMsAhAhutirahotAviccheva duHsaMbhavA audArikazarIriNAmeva tadupAdAnayogyatvAt prakSepAhArakhIkAre ca devAnAM bhantramayadehatvAbhyupagamAbAdhaH na ca teSAM mantramayadehatvaM bhavatyakSe na siddha caturthyantapradameva devatA iti jaiminivacanapAmANyAt tathA ca mRgendraH zabdetaratve yugapazinadezeSu yaSTaSu / na sA pyAti sAMnidhyaM mUrtatvAdanmadAdivat // iti seti devatA hUyamAnasya ca vastuno bhasmaubhAvamAnopalambhAttadupayogajanitA devAnAM pautiH palApamAnam api ca yo'yaM tretAgniH sa trayastriMzatkoTidevAtAnAM mukham "agnimukhA vai devA" iti zruteH tatazcottamamadhyamAdhamadevAnAmekenaivamukhena bhuJjAnAnA manyocchiSTabhukti pasaGgaH tathA ce te turuSkabhyo'pyatiricyante te'pi tAvadekavaivAma bhuJjate na punarekenava Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| vadanena kiM ca ekasmin vapuSi vadanabAhulpaM ka cana zrUyate yatpanaranekazarIreSveka mukhamiti mahadA zvayaM sarveSAM ca devAnAmekasminneva mukha'GgIkRte yadI kena cideko devaH pUjAdinA''rAgho'nyazca nindAdinA virAistatazcaikenaiva mukhena yugapadanugraha nigrahavAkyoccAraNasaMkaraH prasajyeta anyacca makhaM dehasya navamI bhAgastadapi yeSAM dAhAtmakaM teSAmekaikazaH sakaladehadAhAtmakatvaM tribhuvanabha maukaraNaparyavasitameva saMbhAvyata ityalamaticarcayA yazca kArorIyajAdau dRSyAdiphale 'vyabhicArastatpINitadevatAnagraha hetuka uktaH so'pyanaikAntikaH kvacid vyabhicArasthApi darzanAdyavApi na vyabhicArastacApi na tvadAhitA hutibhojanajanmA tadanugrahaH kiM tu sa devatAvizeSo'tizayatnAnI svoddezanivartitaM pUjopacAraM yadA svasthAnAvasthitaH san jAnIte tadA tatkatIraM prati prasanacetottistatkAryANIcchAvazAtsAdhayati anupayogAdinA punarajAnAno jAnAno 'pi vA pUjAkartarabhAgyasahakRtaH sanna sAdhayati dravyakSetrakAlabhAvAdisahakArisAciyApekSasyaiva kAryotpAdasyopantambhAt ma ca pUjopacAraH pazuvizasa navyatiriktaiH prakArAntarairapi sukaramta tkimanayA pApaikaphalayA zaunakikattyA yacca chagalajAGgalahomAtpararASTravazIkRtisiDyA devyAH paritoSAnumAnaM tatra kaH kimAha kAsAM cit kSadradevatAnAM tathaiva pratyaGgokArAt kevalaM tatrApi Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| tahastudarzanajJAnAdinaiva paritoSo na punastadbhuktyA nimbapatrakaTukatailadhUmAMzAdInAM hayamAnadravyAdaunAmapi tagojyatvaprasaGgAt paramArthatastu tattatmahakArisamavadhAnasacivArAdhakAnAM bhaktireva tattatphalaM janayati acetane cintAmaNyAdau tathAdarzanAt atithInAM tu pauti: saMskAramaMpannapakkAnnAdinApi sAdhyA tadartha mahokSamahAjAdiprakalpanaM nirviveka tAmeva khyApayati pitRNAM punaH prItiranaikAntiko zrAdAdividhAnenApi bhUyasAM saMtAnahaberanupalabdhaH tadavidhAne'pi ca keSAM cirdabhazukarAjAdaunAmiva sutarAM taddarzanAt tatazca zrAddhAdividhAnaM mugdhajana vipratAraNamAtraphalameva ye hi lokAntaraM prAptAste tAvatsvakRtakarmAnusAreNa suranArakAdigatiSu sukhamasukhaM vA bhuJjAnA evAmate te kathamiva tanayAdibhirAvarjitaM piNDamupabhoktaM spRhayAlo'pi syuH tathA ca yuSmadyUthinaH paThanti / satAnAmapi jantUnAM zrAddhaM cettRptikAraNam / tannirvANapradIpasya snehaH saMbaIyecchikhAm // iti kathaM zrAddhavidhAnAdharjitaM puNyaM teSAM samIpamupaitu tadanyakRtatvAt tasya jaDatvAnnizcaraNatvAcca atha teSAmuddezena zrAddhAdi vidhAne'pi puNyaM dAtureva tanayAdaH syAditi cenna tena tajjanpapugyasya khAdhyavasAyAduttAritatvAdevaM ca tatpuNyaM naivetarasthApi Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| iti vicAla eva vilocanaM trizaGkAjAtena kiMtu pApAnubandhipuNya ttvAt tattvata: pApameva atha vipropabhuktaM tebhya upatiSThata iti cetka ivaitatpratyetu viprANAmeva medurodaratAdarzanAt tahapuSi ca teSAM saMkramaH zraddhAtumapi na zakyate bhojanAvasare tatsaMkramaliGgasya kasyApyanavalokanAt viprANAmeva ca TapteH sAkSAtkaraNAt yadi paraM ta eva sthalakavalairAkulataramatigAryAnacaMyantaH pretaprAyA iti mudhaiva zrAddhAdividhAnaM yadapi gayAzrAddhAdiyAcanamupalabhyate tadapi tAdRzavipralambhakavibhaGgajJAnavattarAdikatameva nizcayaM yadapyuditam AgamazcAtra pramANamiti tadayapramANaM sa hi pauruSeyo vA syAdapauruSeyo vA pauruSeyazcet sarvattakRtastaditarakRtI vA AdyapakSe yuSmanmatavyAhatistathA ca bhavatsiddhAntaH / atIndriyANAmarthAnAM sAkSAdRSTA na vidyte| nityebhyo vedavAkya bhyo yathArthatvavinizcayaH // hitIyapakSe tu tatra doSavatkartRkatvenAnAkhAsaprasaGgaH apauruSeyazcenna sambhavatyeva varUpanirAkaraNAt turaGgazRGgavat tathA ktirvacanamucyata iti ceti puruSakriyAnugataM rUpamasya etakriyAbhAve kathaM bhavitumahati naca tatkevalaM kvaciddhvanadapalakhyate upalabdhAvapyadRzyavatrAzaGkAsambhavAt tasmAdAmacanaM tatpauruSeyameva varNAtmakattvAkumArasambhavAdivacanavat vacanAsmakazca vedastathAcAhuH / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 syaahaadmnyjrau| tAlvAdijanmA nana varNavargoM varNAtmako veda iti sphuTaM ca / puMsazca tAlvAdi tata: kathaM syAdapauruSayo'yamiti pratItiH // iti zruterapauruSeyatvamurarIkRtyApi tAvadbhavadbhirapi tadarthavyAkhyAnaM pauruSeyamevAGgagakriyate anyathA'gnihovaMjuhuyAtvargakAma ityatra zvamAsambhakSayediti ki nArtho niyAmakAbhAvAt tato varaM sUtramapi pauruSayamabhyupagantavyam astu vA'pauruSeyastathApi tasya na prAmANyam AptapuruSAdhInA hi vAcAM pramANateti evaM ca tasyApAmANye tadutastadanupAtismRtipatipAditazca hiMsAtmako yAgazrAddhAdividhi: prAmANyaMvidhura eveti atha yo'yaM na hiMsyAtsarvabhUtAnotyAdinA hiMsAniSedhaH sa autsargiko mArgaH sAmAnyato vidhirityarthaH tatazcApavAdenotsargasya bAdhitatvAnna zrauto hiMsAvidhirdoSAyotsargApavAdayorapavAdo vidhi baloyAniti nyAyAGgavatAmapi hi na khalvekAntena -hiMsAniSedhaH tattatkAraNajAte pRthivyAdipatisevanAnAmanujJAnAd glAnAdyarthamasaMstare AdhAkarmAdigrahagAbhaNanAcca apavAdapadaM ca yAttikauhiMsA devatAdi pauteH puSTAlambanatvAditi paramAzaGkA stutikAra zrAha notsRSTamityAdi anyArthamiti madhyavarti padaM DamarukamaNinyAyanobhayatrApi sambandhanIyam anyA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 85 thamutsRSTam anya smai kAryAya prayuktam utsargavAkyamanyArthapayuktena vAkyena nApodyate nApavAdagocarIkriyate yamevArthamAzritya zAstre utsargaH pravartate tamevAzrityA pavAdo 'pi pravartate tayonimnonnatAdivyavahAravatparasparasApekSatvenaikArthasAdhanaviSayatvAt yathA jainAnAMsaMyamaparipAlanAthaM navakoTivizuddhAhAragrahaNAmutsarga: tathAvidhadravyakSetrakAlabhAvApatsu ca nipatitasya gatyantarAbhAve paJcakAdiyatanayA'neSaNIyAdigrahaNamapavAdaH so'pi ca saMyamaparipAlanAthameva na ca maraNaikazaraNasya gatyantarAbhAvo' siddha iti vAcyam / saJcachasaJjamaMsaM jamAnuapyANamevarakkhijjA / muccada ahavAyAupugovisohaunayAviraI // ityAgamAt tathA Ayurvede'pi yameveka rogamadhikRtya kasyAM cidavasthAyAM kiMcidvaratvapathyaM tadevArasthAntare tatra va roge pathyam / utpadyate hi sAvasthA dezakAlAmayAn prati / yasyAmakArya kArya syAlkarma kArya tu varjayet // iti vacanAt yathA balavadAdecariNo layana cINadhAtostu tahiparya evaM dezAdyapekSayA varigo'pi dadhipAnAdi yojyaM tathA ca vaidyAH / / kAlAvirodhi nirdiSTa jvarAdI lakanaM hitam / Rte'nilazramakrodhazokakAmakRtajvarAn // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| ___ evaM ca yaH pUrvamadhyaparihAro ra tra tavaivAvasthAntaretasyaiva parIbhogaH sa khalubhayorapi tasyaivarogasya zamanArtha iti siddhamekaviSayatvamutsargApavAdayoriti bhavatAM cotsargo 'nyArtho'pavAdazcAnyArtha: na hiMsyAtsarvabhUtAnautyutsargo hi durgatiniSedhArthaH apavAdastu vaidikahiMsAvidhivatA'tithipiTaprItisaMpAdanArtha: atazca parasparanirapekSatve kathamutsargo'pavAdena bAdhyate tulyabalayorvirodha iti nyAgat bhinnArtha'ttvepi tena tadAdhanatiprasaGgAt na ca vAcyaM vaidikahiMsAvidhirapi vargahetutayA durgati niSedhArtha eveti tasyoktayuktyA svagahetutvanirloThanAt tamantareNApi ca prakArAntarairapi tatsidvibhAvAhutyantarAbhove hyapavAdapakSakakSIkAraH na ca vayameva yAgavidheH sugatihetutvaM nAGgokurmahe kiM tu bhavAdAptA api yadAha vyAsamaharSiH pUjayA vipula rAjyamagnikAryeNa saMpadaH / tapaH pApavizuddhyarthaM jJAnaM dhyAnaM ca muktidam / / atrAgnikAryazabdavAcyasya yAgAdividharupAyAntarairapi labhyAnAM saMpadAmeva hetuttvaM vadannAcAryastasya sugatihetutvamarthAtkadarthitavAneva tathA ca sa eva bhAvAgnihotra jJAnapAlItyAdizlokaiH sthApitavAn tadevaM sthite teSAM vAdinAM ceSTAmupamayA dUSayati khaputve tyAdi pareSAM bhavatpraNotavacanaparAGmakhAnAM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau / sphuritaM ceSTitaM svaputraghAtAnnRpatittvalipsAsatra - cAri nijasutanipAtanena rAjyaprAptimanoratha sahazaM yathA kila kazcidavipazcitpuruSaH paruSAzayatayA nijamaGkajaM vyApAdya rAjyazriyaM prAptumIhate na ca tasya tatprAptAvapi putraghAtapAtakakalaGkapaGkaH kvaci dupayAti evaM vedavihitahiMsayA devatAdiprIsiddAvapi hiMsAsamutthaM duSkRtaM na khalu parAhanyate'va ca lipsAzabdaM prayuJjAnaH stutikAro jJApayati yathA tasya durAzayasyAsadRzatAdRkkarmANA nirmUlitasatkarmaNo rAjyapAptau kevalaM samohAmAtrameva na punastatsiddhirevaM teSAM durvAdinAM vedavihitahiMsAmanutiSTatAmapi nRpUjyatve devatAdiparitoSaNe ca manorAjyameva na punasteSAmuttamajanapUjyattvamindrAdidivaukasAM ca tRptiH prAguktayuktayA nirAkRtatvAditi kAvyArthaH // 11 // 81 sAMprataM nityaparokSajJAnavAdinAM momAMsakabhedabhaTTAnAmekAtmasamavAyijJAnAntaravedyajJAnavAdinAM ca yogAnAM mataM vikudvayannAha svArthAvabodhakSama eva bodhaH prakAzate nArthakathA 'nyathA tu // pare parebhyo bhayatastathApi prapedire jJAnamanAtmaniSTham // 12 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 sthaadvaadmnyjrau| bodho jAnaM sa ca svArthAvabodhakSama eva prakAzate vasthAtmasvarUpasyArthasya yo'vabodha: paricchedastatva kSama eva samartha eva pratibhAsata ityayogavyavacchedaH prakAzata iti kriyayA 'vabodhasya prakAzarUpatvasiddheH savaprakAzAnAM tu khArthaprakAzakavina bodhasthApi tatsidviviparyaye dUSaNamAha nArthakathAnyathAttviti anyatheti arthaprakAzane 'vivAdAt jJAnasya svasaMviditatvA'nabhyupagame 'rthakathaiva na syAt arthakathA padArthasaMbadhinI vAtI sadasaTUpAtmakaM svarUpamiti yAvat tu zabdovadhAraNe bhinna kramazca sa cArthakathayA saha yojita evaM yadi hi jJAnaM svasaMviditaM neSyate tadA tenAtmattAnAya jAnAntaramapekSaNIyaM tenApyaparamityAdyanavasthA tato jJAnaM tAvatsvAvabodhavyagratAmagnam artha stu jaDatayA svarUpajJApanAsamartha iti ko nAmArthasya kathAmapi kathayet tathApyevaM tAnasya svasaMviditatve yuktyA ghaTamAne'pi pare tIrthAntarIyAH jJAnaM karmatApannamanAtmaniSThaM na vidyate zrAtmanaH svasya niSThA nizcayo yasya tadanAtmaniSThaM asvasaM viditamityarthaH prapedire prapannAH kuta ityAha parebhyo bhayataH pare pUrvapakSavAdinastebhyaH sakAzAt jJAnasya svasaMviditatvaM nIpapadyate svAtmani kriyAvirodhAdityupAlambhamambhAvanAsambhavaM yadbhayaM tasmottadAzrityetyarthaH ityamakSaragamanikAM vidhAya AvArthaH prapaJcyate bhaTTAstAva didaM vadanti yat jJAnaM svasaMviditaM na bhavati svA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 88 tmani kriyAvirodhAnna hi suzikSito 'pi naTavaTaH svaskandhamadhiroDhuM paTu naM ca sutIkSNApyasidhArA khaM chattumAhitavyApArA tatazca parIkSameva jJAnamiti tadetanna samyak yata: kimutpattiH mbAtmani virudhyate japtiA yatpattiH sA virudhyatAM na hi vayamapi jAnamAtmAnamutpAdayatIti manyAmahe atha japti neyamAtmani virudA tadAtmanaiva jJAnasya svahetubhya utpAdAt pakAzAtmanaiva padIpAlokasya atha pakAzAtmaiva padIpAloka utpanna iti para prakAzako 'stu AtmAnamadhyetAvanmAtra va prakAzayatIti ko'yaM nyAya iti cettatkiM tena varAkaNAprakAzitenaiva sthAtavyam AlokAntarAbA'sya prakAzena bhavitavyaM prathame pratyakSabAdho hitauye 'pi saivAnavasthApattizca atha nAmau svamapekSya kamatayA cakAstItyasvaprakAzaka: svIkriyate AtmAnaM na prakAzayatItyarthaH prakAzarUpatayA utpannatvAtsvayaMprakAzata eveti caicciraMjIva na hi vayamapi jAnaM karmatayaiva pratibhAsamAnaM svasaMvedyaM bramaH jJAnaM svayaM pratibhAmata ityAdAvakarmakasya tasya cakAsanAt yathA tu jJAnaM svaM jAnAmIti karnatayApi tadvAti tathA padopa: svaM prakAzayatItyayamapi karmatayA prathata evaM yastu svAtmani kriyAvirodho doSa udbhAvitaH so'yukto 'nubhavasiddha 'rthe virodhAsidde : ghaTamahaM jAnAmautyAdau kaTa karmavat japterappavabhAsamAnatvAt na cApatyakSopa Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. syaaddaadmnyjrii| lambhasyArthadRSTiH pasidhyati na ca jJAnAntarAdupalambhasambhAvanA tasyAppanupalabdhasya prastutopalambhapratyakSIkArAbhAvAt upalambhAntarasambhAvane cAnavasthA aopalambhAttasayopalambhe 'nyonyAzrayadoSaH athArthaprAkathamanyathA nopapadyate yadi jAnaM tasmAdityarthApattyA tadupalambha iti cenna tasA api jApakatvenAjApakattvAyogAt arthApattyantarAttajjJAne'navasthetare tarAzrayadoSApattastadavasthaH paribhavaH tasmAdarthonmukhatayeva khonmukhatayApi jJAnasA pratibhAsAsvasaMviditatvaM nanvanubhUteranubhAvyatve ghaTAdivadanubhUtitvapasaGgaH payogastu jAnamanubhavarUpamapyanubhUtirna bhavati anubhAvyatvAda ghaTavat anubhAvyaM ca bhavaziriSyate jJAnaM svasaMvedyatvAt naivaM jJAturtAratvenevAnubhUteranubhUtitvenaivAnubhavAt nacAnubhUteranubhAvyatvaM doSo'rthApekSayAnubhUtitvAtsvApekSayAcAnubhAvyatvAtsvapiTaputrApekSayaikasya putratvapiTatvavadvirodhAbhAvAt anumAnAcca vasaMvedanasiddhistathA hi jAnaM svayaM prakAzamAnamevArtha prakAzayati prakAza. kRttvAtpradIpavat saMvedanasya prakAzyatvAtprakAzakattvamasiddhamiti canna ajJAnanirAsAdidvAreNa prakAzakatvopapatteH nanu netrAdayaH prakAzakA api svaM na prakAzayantIti prakAzakatvahetoranaikAntikateti canAtra netrAdibhiranaikAntikatA teSAM labdhyapayogalakSaNabhAvendriyarUpANAmeva prakAzakattvAt bhAvendri Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 61 yANAM ca sva saMvedanarUpateveti na vyabhicAraH tathA saMvit saprakAzArthapratItittvAt yaH svapakAzo na bhavati nAsAvartha patauti yathA ghaTaH tadevaM sidde'pi pratyakSAnumAnAbhyAM jJAnasya gvasaMviditatve saMpayoge dUndriyabuddhijanmalakSaNaM jJAnaM tato'rthapAkazca tasmAdarthApattistayA pravartakattAnasyopalambha ityevarUpA vidhuTIpattyakSa kalpanA bhaTTAnAM payAsaphalaiva yaugAravAhu: jAnaM svAnyaprakAzyam IzvarajJAnAnyatve sati pameyatvAt ghaTavat samutpannaM hi jJAnamekAtmasamavetA'nantarobhaviSNumAnasapatyayeNaiva lakSyate na puna: suna nacevamanavasthA arthAvasAyivijJAnotpAdamAtre - zaivArthasiddhau pramAtuH kRtArthatvAt arthajJAnajijJAsAyAM tu tatrApijJAnamutpadyata eveti tadayuktaM pakSasA pratyanumAnabAdhitatvena hetoH kAlAtyayApadiSTa tvAt tathA hi vivAdAspadaM jJAnaM svamaM viditaM jAnattvAdozvarajAnavat na cAyaM vApatItodRSTAntaH puruSamA varatayA jainairapi khokRtatvena tauttAnasA teSAM pamiddha: vyarthavizeSyazcAtra tava hetu: samarthavizeSaNopAdAnenaiva sAdhyasiddha ragnisikau dhamava ve sati TravyatvAdivat IzvarajJAnAnyatvAdityetAvataiva gatatvAnna ho zvarajJAnAdanyatsasaMviditamaprameyaM vA jJAnamasti yavyavacchedAya pameyatvAditi kriyeta bhavante tadanyajJAjamA sarvasA paseyatvAtapayoja kazcAyaM hetuH sopAdhitvAt sAdhanAvyApaka: Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 sthaahaadmnyjrii| sAdhyena samavyAptizca khalUpAdhirabhidhIyate tatpubatvAdinA zyAmatve sAdhye zAkAdyAhArapariNAmavat upAdhizcAtra jaDatvaM tathAhauzvarajJAnA'nyatve pameyatve ca satyapi yadeva jaDastambhAdi tadeva susmAMdanyena pakAzyate supakAze paramukhaprekSitvaM hi jaDamA lakSaNaM na ca jJAnaM jaDasarUpam ataH sAdhanAvyApakattvaM jaDatvasA sAdhena samavyAptikattvaM cAsA spaSTameva jAdhaM vihAya svaprakAzAbhAvasA taM vA tyatvA jAyasA kacidapyadarzanAditi yaccoktaM "samatpanna hi jJAnamekAtmasamavete" tyAdi tadapyasatyam itthamarthatAnatajjJAnayorutpadyamAnayoH kramAnupalakSaNAt AzutpAdAt kramAnupalakSaNasutpalapatrazatavyatibhedavaditi cettanna jijJAsAvyavahitasyArtha jJAnasatrotyAdapatipAdanAt na ca jJAnAnAM jijJAsAsamutpAdyatvaM ghaTate ajijJAsiteSvapi yogyadezeSu viSayeSu tadutpAdapatautena cArthajJAnamayogyadezam AtmasamavetasatrAsAsamAtyAdAditi jijJAsAmantareNaivArthattAne tAnotpAdapasaGgaH athotpadAntAM nAmeTaM ko doSa iti cenna te ca me ca tajjJAnajJAne'pyaparajAnotpAdapasaGgastatrApi caivamevAyam ityaparAparajAnItyAdaparaMparAyAmevAtmano vyApArAnna viSayAntarasaMcAraH syAditi tasmAdAjjJAnaM tadAtmabodhaM prati anapecittajJAnAntaravyApAraM yathA gocarAntaragrAhitAnAtyAgbhAvigocarAntaragrAhidhArAvAhijJAna Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdAdamaJjarau / 63 prabandhasyAntyajJAnaM jJAnaM ca vivAdAdhyAsitaM rUpAdijJAnamiti na jJAnasA jJAnAntarajJeyatA yukti sahata iti kAvyArthaH // 12 // atha ye brahmAdvaitavAdino 'vidyA'paraparyAyamAmAvazAtpratibhAsamAnatvena vizvavayavarttivastu paJcamapAramArthikaM samarthayante tanmatamupahasannAha | | mAyA satI ceddayatatvasiddhirathAsato hanta kutaH prapaJcaH / mAyaiva cedarthasahA ca tatkiM mAtAca bandhyA cbhvtpressaam||13|| tairvAdibhistAtvikAtmabrahmavyatiriktA yA mAyA vidyA paJcatuH parikalpitA sA sadrUpA sadrUpA vA yo gatiH sato sadrUpA cettadA iyatatvasi - fasarat yasya taddayaM tathAvidhaM yattatvaM paramArthastasA siddhirayamarthaH ekaM tAvattvadabhimataM tAtvikamAtmabrahma dvitIyA ca mAyA tatvarUpA sadrUpatayAGgIkriyamANatvAt tathA cAdvaitavAdasA mUle nihita: kuThAraH atheti pakSAntaradyotane yadi - satI gaganAmbhojavadavasturUpA sA mAyA tato hantetyupadarzane Azcarye vA kutaH prapaJcaH ayaM vibhuvanodaravivaravivarttipadArthasArtharUpaprapaJcaH kuto na kuto'pi Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / sambhavatyarthaH mAyAyA avastutvenAbhyupagamAdava stunazca turaGgazRGgasyeva sarvopAkhyAvirahitasya sAkSAtkriyamAgaNezavivartajanane 'samarthatvAt kilendrajAlAdau - tRNAdau vA mAyopadarzitArthAnAmarthakriyAyAmasAmarghyaM hRSTam zrava tu tadupalambhAtkathaM mAyAvyapadezaH zra hoyatAm atha mAyApi bhaviSyati arthakriyA samartha - padArthopadarzanakSamA ca bhaviSyati iti cetarhi khavacanavirodhaH na hi bhavati mAtA ca bandhyA ceti enamevArtha hRdi nidhAyottarAImAha mAyaivaca dityAdi avAropyartho 'pizca samuccayArtho 'gretanacakArazca tathA ubhayozca samuccayArtha yoryogapadAdadyotaka pratItameva yathA raghuvaMze te ca " prApurudanvantaM bubudhe cAdipuruSa" iti tadayaM vAkyArtho mAyA ca bhaviSyati arthasahA ca bhaviSyati arthasahA arthakriyAsamarthapadArthopadarzanakSamA cacchavdo 'ca yojyate iti cet evaM paramAzaGkA tasya khavacanavirodhamudbhAvayati tatkiM bhavatpareSAM mAtA ca vandhyA ca kimiti sambhAvane sambhAvyate etat bhavato ye pare pratipakSAsteSAM bhavatpareSAM bhavAtiriktAnAM bhavadAjJApRthagbhUtatvena teSAM vAdinAM yanmAtA ca bhaviSyati vandhyA ca bhaviSyatItyupahAsa: mAtA hi prasavadharmiNo vanitocyate dandhyA ca taddiparItA tatazca vantryA cetkatha mAtA mAtA cetkathaM vandhyA tadevaM mAyAyA avAstavyA zrapyartha sahatve 'GgIkriyamANe prastutavAkyavat spaSTa eva 64 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| svavacanavirodha iti samAsArtha : vyAsArtha stvayaM te vAdina idaM praNigadanti tAtvikamAtma brahmaivAsti "sarvaM khalvidaM brahma neha nAnAsti kiM cana / ArAmaM tasya pazyanti na tatpazyati kazcana" // iti samayAt ayaM tu prapaJco mithyArUpaH pratIyamAnatvAdyadevaM tadevaM yathA zuktizakale kaladhautaM tathA cAyaM tasmAttathA tadetadvAttaM tathA hi mithyArUpatvaM taiH koTaga vivakSitaM kimatyantAsatvamutAnyasyAnyAkAratayA pratItatvam AhosvidanirvAcyatvaM prathamapakSe 'satkhyAtiprasaGgaH dvitIye viparItakhyAtikhIkRtiH Tatauye tu kimidam anirvAcyatvaM niHsvabhAvatvaM cennisaH pratiSedhArthatve khabhAvazabdasyApi bhAvAbhAvayoranyatarArthatve 'satkhyAtisatkhyAsyabhyupagamaprasaGgaH bhAvapratiSadhe 'satkhyAtirabhAvapratiSedhe makhyAtiriti pratItyagocaratvaM ni:svabhAvatvamiti cedavavirodha: sa papaJco hi na patauyate cetkathaM dhamitayopAttaH kathaM ca pratIyamAnatvaM hetutayopAttaM tathopAdAne vA kathaM na pratIyate yathA pratIyate na tatheti cettarhi viparItakhyAtiriyamabhyupagatA syAt kiM ca yamanirvAcyatA papaJcasya pratyakSabAdhitA ghaToyamityAdyAkAraM hi pratyakSa prapaJcasya satyatAmeva vyavasyati ghaTAdipratiniyatapadArtha paricchedAtmanastasyotpAdAditaretaraviviktavastUnAmeva ca prapaJcazabdavA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 sthaadvaadmnyjrau| cyatvAt atha pratyakSasya vidhAyakattvAtkathaM patiSedhe sAmarthya pratyakSaM hi idamiti vastusvarUpaM gRhNAti nAnyatsvarUpaM pratiSedhati / AhuvidhATa pratyakSa na niSeDa vipazcitaH naikatva bhAgamastena pratyakSeNa prabAdhyate // iti vacanAt iti cenna anyarUpaniSedhamantareNa tatsvarUpaparicchedasyApyasaMpatteH pautAdivyavacchinnaM hi naulaM naulamiti gRhItaM bhavati nAnyathA kevalavastukharUpapratipatterevAnyapratiSedhapratipattirUpatvAt muNDabhUtalagrahaNe ghaTAbhAvagrahaNAt tasmAdyathA pratyakSaM vidhAyaka pratipannaM tathA niSedhakamapi pratipattavyam api ca vidhAyakameva pratyakSamityaGgokate yathA pratyakSeNa vidayA vidhIyate tathA kiM nAvidyApati tathA ca haitApattiH tatazca suvyavasthitaH prapaJcaH tadamI vAdino 'vidyAvivekena sanmAna pratyakSAtpratiyanto'pi na niSedhakaM taditi bruvANA: kathaM nonmattA iti siddhaM pratyakSabAdhitaH pakSa iti anumAnabAdhitazca prapaJco mithyA na bhavati asahilakSaNatvAdAtmavat pratIyamAnatvaM ca hetubrahmAtmanA vyabhicArI sahi patauyate na ca mithyA apratIyamAnatvetvasya tahiSayavacasAmapratemU kataiva teSAM zreyasI sAdhyavikalazca haSTAntaH zrutizakaladhaute'pi prapaJcAntargatatvena anirvacanauyatAyAH sAdhyamAnatvAt kiM ca damanumAnaM pra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 sthaabaadmnyjrau| paJcAninnamabhinnaM yadi bhinna tahi satyamasatyaM vA yadi satyaM tahadeva prapaJcasthApi satyatvaM syAdatavAdaprakAre khaDga pAtAt athAsAyaM tarhi na kiMcitta na sAdhayituM zakya vastutvAt abhinnaM cetprapaJcasvabhAvatayA tasyApi mithyArUpatvApatti mithyArUpaM ca tatkathaM svAsAdhyasAdhanAyAlama evaM ca prapaJcasthApi mithyarUpattvAsiddheH kathaM paramabrahmagAtAtvikatvaM syAdyato bAhyArthAbhAvo bhavediti atha vA prakArAntareNa sanmAvalakSaNasya paramabrahmaNa: mAdhanaM dUSaNaM copanyasyate nanu paramabrahmaNa evaikasya paramArthamRto vidhirUpasya vidyamAnattvAt pramANaviSayatvam aparasya hitoyasya kasya cidapyabhAvAt tathA hi pratyacaM tadAvedadakamasti pratyakSaM vidhA bhidAte nirvikalpa kasavikalpakabhedAt tatazca nirvikalpakapratyakSAtmansAtraviSayA ttasyai kasyaiva siddhistathAcoktam / asti hyAlo canaM jJAna prathamaM nirvikalpakam / bAlasUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam // na ca vidhivatparasparavyAttirapyadhyakSata eva pratIyata iti daitasidistasya niSedhAviSayatvAt " AhuvidhATa pratyakSa na niSaDna" ityAdivacanAt yacca savikalpakapratyakSaM ghaTapaTAdibhedasAdhakaM tadapisattArUpeNAnvitAnAmeteSAM prakAzakatvAt sattAIta * khaNDipAtAt 2 pu. pAThaH / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sthaahaadmnyjrii| syaiva sAdhakaM sattAyAzca paramabrahmarUpatvAt taduktaM "ya dvaitaM tadbrANo rUpami"ti anumAnAdapi tatmadbhAvo vibhAvyata eva tathA hi vidhireva tattvaM prameyatvAt yataH pramANaviSayabhUto 'rthaH prameyaH pramANAnAM ca pratyakSAnumAnAgamopamAnArthApattisaMjJakAnAM bhAvaviSayatvainaiva pravRttestathAcoktam / pratyakSAdAvatAraH syAdbhAvAMzo gRhyate yadA / vyApArastadanutpatterabhAvAMza jirkssite|| yaccAbhAvAkhyaM pramANaM tasya prAmANyAbhAvAnna tatyamANaM tadiSayasya kasya cidapyabhAvAt yastu pramAgapaJcakaviSayaH sa tu vidhireva tenaiva ca prameyatvasya vyAptatvAt siddhaM prameyatvena vidhireva tatvaM yattana vidhirUpaM tanna prameyaM yathA kharaviSANaM prameyaM cedaM nikhilaM vastatatvaM tasmAdidhirUpameva ato vA ta siddhiH grAmArAmAdayaH padArthAH pratibhAsAntaHpraviSTAH pratibhAsamAnatvAt yatpratibhAsate tatpratibhAsAnta: praviSTaM yathA pratibhAsasvarUpaM pratibhAsante ca grAmArAmAdaya: padArthAstasmAtpratibhAsAntaHpraviSTA: Agamo'pi paramabrahmaNa eva pratipAdakaH samupalabhyate "puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yannejati yare yadantike yadantarasya sarvasya yaduta sarvasthAsya bAhyata" ityAdiH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyo 'numantavya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 66 ityAdiH vedavAkyairapi tatsiddeH kRtrimeNApi Agamena tasyaiva patipAdanAt uktaM ca / sarva vai khalvidaM brahma neha nAnAsti kiM cana / ArAmaM tasya pazyanti na tatpazyati kazcana iti|| pramANatastasyaiva siddheH paramapuruSa eka eva tatvaM sakalabhedAnAM tadivattatvAt tathA hi sarve bhAvA brahmavivarttAH satvaikarUpaNAnvitatvAt yadApaNAvitaM tattadAtmakameva yathA ghaTaghaTIzarAvodaJcanAdayo mRpeNaikenAnvitA mRvivarttAH satvaikarUpagAnvitaM ca sakalaM vastviti siddha brahmavivata tvaM nikhilabhedAnAmiti tadetatmavaM madirArasAsvAdagagadohaditamivAbhAsate vicArAsahatvAt sarvaM hi vastu pamANasiddha na tu vAGmAtreNa advaitamate ca pramANameva nAsti tatsadbhAve iMtapasaGgAt ahatasAdhakasya pramANasya hitoyasya sadbhAvAt atha mataM lokapratyAyanAya tadapekSayA pramANa mapyabhyupagamyate tadasat tvanmate lokasyaivAsaMbhavAt ekasyaiva nityaniraMzasya parabrahmaNa eva satvAt athAsta yathAkathaMcitpamANamapi tatkiMpratyakSamanumAnamAgamo vA ta sAdhakaM pramANamurarIkriyate na tAvatpratyakSaM tasya samastavastajAtagatabhedamyaiva prakAzakatvAt AbAlagopAlaM tasyaiva pratibhAsanAt bacca nirvikalpakaM pratyakSaM tadAvedakamityuktaM tadapi na samyak tasya prAmANyAnabhyupagamA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaadvaadmnyjrii| smarvasyApi pramANAtatvasya vyavasAyAtmakasyaiva visaMvAdakatvena prAmANyopapatta: sabikalpakena tu pratyakSeNa pramANabhUtenaikasyaiva vidhirUpasya parabrahmaNaH svapne'SyapratibhAsanAt yadapyukta " mAhu vidhATa pratyakSa" mityAdi tadapi na pezalaM pratyakSeNa dhanurattavyArattAkArAtmakavastuna eva prakAzanAt etacca prAgeva kSammaM na hyanaspatamekamakhaNDaM mattAmA vizeSanirapekSa sAmAnyaM pratibhAsate yena yadaddataM tabrahmaNo rUpamityAdyuktaM zobhate vizeSanirapekSasya kharaviSANavadapratibhAsanAt taduktam nirvizeSa hi sAmAnyaM bhavatkharaviSANavat / sAmAnyarahitattvena vizeSAstavadeva hi // tataH siddhe sAmAnyavizeSAtmanyarthe pramANaviSaye kuta evaikasya paramabrahmaNaH pramANaviSayatvaM yacca prameyatvAdityanumAnamuktam tadapye tenaivApAstaM boddhavyaM patrasya pratyakSabAdhitatvena hetoH kAlAtyayApadiSTatvAt yacca tatsiDI pratibhAsamAnatvasAdhanamuktaM tadapi sAdhanAbhAsatvena na prakRtasAdhyasAdhanAyAlaM patibhAsamAnatvaM hi nikhilabhAvAnAM svataH parato vA na tAvatsvatI ghaTapaTamukuTazakaTAdInAM svataH pratibhAsamAnatvenAsiddheH parataH pratibhAsamAnatvaM ca paraM binA nopapatrata iti yacca paramabra hmavivartavartitvamakhilabhedAnAmityataM tadayatrasthalainvIyamAnadayAvi. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau | 101 nAbhAvitvena puruSAdvaitaM pratibadhnAtyeva na ca ghaTAdaunAM caitanyAnva yo'pyasti mRdAdAnvayasyaiva tatra darzanAt tato na kiMcidetadapi ato'numAnAdapi na tatsiddhiH kiM ca pakSa hetudRSTAntA anumAnopAyabhUtAH parasparaM bhinnA abhinnA vA bhede dvaitasiddhirabhede tvekarUpatApattiH tatkathametebhyo'numAnamAtmAnamAsAdayati yadi ca hetumantareNApi sAdhyasiddhiH saprAtarhi tApa vAGmAvataH kathaM na siddhistaduktam / hetoradvaitamiddizced itaM saprAi tusAdhyayoH // hetunA cehinA siddhi dvaitaM vAmAtrato na kim / " puruSa evedaM sarvamityAdeH " sarvaM vai khalvidaM brahme"tyAdezcAgamAdapi na tatsiddhistasyApi hatAvinAbhAvitvena advaitaM prati prAmANyAsambhavAt vAcyavAcakabhAvalakSaNasatra dvaitasyaiva tatrApi darzanAt taduktam / karmadvaitaM phaladda etaM lokataM virudhyate / vidyAvidyAyaM na syAdandhamocaddayaM tathA // tataH kathamAgamAdapi tatsiddhistato na puruSAdvaitalakSaNamekameva pramANasya viSaya iti suvyavasthitaH prapaJca iti kAvyArthaH // 13 // atha sAbhimatasAmAnyavizeSobhayAtmakavAcyavAcakabhAvasamarthana purasmaraM tIrthAntarIyaprakalpitatadekAntagocaravAcyavAcakabhAvanirAma'ddAreNa teSAM pratibhAvaibhavAbhAvamAha / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 syaahaadmnyjrii| anekamekAtmakameva vAcaM hayAtmakaM vAcakamapyavazyam / ato'nyathA vAcakavAcalaptAvatAvakAnAM pratibhApramAdaH // 14 // vAcyamabhidheyaM cetanamacetanaM vastu evakArasapApyarthatvAt sAmAnyarUpatayA ekAtmakamapi vyaktibhedenAnekam anekarUpam atha vA 'nekarUpamapi ekAtmakamanyonyasaMvalitatvAdityamapi vyAkhyAne na doSaH tathA vAcakamabhidhAyakaM zabdarUpaM tadapyavazyaM nizcitaM hayAtmakaM sAmAnyavizeSobhayAtmakattvAt ekAnekAtmakamityarthaH ubhayatra vAcyaliGgatve'pyavyatatvAnapaMsakatvam avazyamitipadaM vAcyavAcakayorubhayorapyekAnekAtmakattvaM nizcinvattadekAntaM vyavaccinatti ata upadarzitaprakArAdanyathA sAmAnyavizeSaikAntarUpeNa prakAreNa vAcakavAcyaklaptau vAcyavAcakabhAvakalpanAyAm atAva kAnAmatvadIyAnAmanyayUthyAnAM pratibhApramAdaH pattAskhalitamityakSarArtha: aba cAlpakharatvena vAccapadasya prAgnipAte pApte'pi yadAdau vAcakagrahaNaM tatpAyo'rthapatipAdanasya za dAdhInatvena vAcakasyAya'tvajJApanArthaM tathA ca zAbdikAH / naso'sti pratyayo loke yaH zabdAnugamAite / anuviddhamiva jJAnaM sarva zavena bhaaste|| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 103 iti bhAvArthastve vam eka taurthikAH sAmAnyarUpameva vAcyatayA abhyupagacchanti te ca dravyAstikanayAnupAtino maumAMsakabheda atavAdinaH sAMkhyAzca ke cicca vizeSarUpameva vAcyaM nidbhavanti te ca paryAyAstikanayAnusAriNaH saugatA: apare ca parasparanirapekSapadArthapRthagbhUtasAmAnyavizeSayuktaM vastu vAcyatvena nizcinvate te ca naigamanayAnugAminaH kANAdA AkSapAdAzca etaca pakSatrayamapi kiMciccaya'te tathA hi maMgrahanayAvalambino vAdinaH pratipAdayanti sAmAnyameva tattvaM tata:pRthagbhUtAnAMvizeSANAmadazanAta tathA sarvamekamavizeSeNa sadititAnAbhidhAnAnuttiliGgAnumitasattAkattvAt tathA dravyatrameva tattvaM tato 'rthAntarabhUtAnAM dharmAdharmAkAzakAlapuGgalajIvadravyAyAmanupalabdheH kiM ca yaiH sAmAnyAt pRthagbhUtA anyonyavyAtyAtmakA vizeSAH kalapyante teSu vizeSatvaM vidyate na vA no cenniHsvabhAvatAprasaGgaH svarUpasyaivAbhAvAt asti cettahi tadevasAmAnyaM yataH mAmAnAnAM bhAvaH sAmAnyaM vizeSarUpatayA ca sarveSAM teSAmavizeSeNa patautiH siddhava api ca vizeSANAM vyAttipatyayahetutvaM lakSaNAM vyAttinatyaya eva vicAryamANo na ghaTate vyAratti hi vivakSita padArthe itarapadArthapratiSedho vivakSitapadArthazca svasvarUpavyavasthApanamAvaparyavasAyau kathaM padArthAntarapratiSedhe pragalbhate na ca svarUpasatvAdanya ttatra kimapi Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sthaabaadmnyjrii| yena tanniSedhaH pravartate taba ca vyAvRttau kriyamANAryA svAtmavyatiriktavizvavayavartino'tautavartamAnAnAgatAH padArthAstasmAdvyAvartanIyAste ca nAjJAnasvarUpA vyAvartayituM zakyAstatazcaikasyApi vizeSasA pari. jAne pamAtuH sarvajatvaM sAnna caitatyAtItika yautikaM vA vyAttizca niSedhaH sa cAbhAvarUpatvAtucchaH kathaM pratItigocaramaJcati khapuSpavat tathA yebhyo vyAttiste asapA sapA vA asapAzce ttahi kharaviSANAt kiM na vyATattiH sadrUpAzce sAmAnya meva yA ceyaM vyATatti vizeSaiH kriyate sA sarvAsu vizeSavyaktiSvekA anekA vA anekA cettasamA api vizeSatvApattiranekarUpatvaikajIvitatvAhizeSANAM tatazca tasA api vizeSatvAnyathAnupapatte vyATalyA bhAvyaM vyAvRttarapi ca vyArattau vizeSANAmabhAva eva syAt tatsarUpabhUtAyA vyAratteH pratiSiddhatvAt anavasthApAtAcca ekA cetsAmAnyameva saMtAntareNa pratipannaM svAdanuttipratyayalakSaNAvyabhicArAt kiM cAmau vizeSAH sAmAnyAzinA abhinnA vA bhinnAzce nmagaDakajaTAbhArAnukArA abhinnArthAzcettadeva tatsarUpavat iti sAmAnyaikAntaH paryAyanayAnvayinasta bhASante viviktAH kSaNakSayiNo vizeSA eva paramArthastato viSvagabhUtasya sAmAnyasyApratIyamAnatvAt na hi gavAdivyatyanubhavakAle varNasaMsthAnAtmakaMvyaktirUpamapahAyA'nyatkiMcidekamanuyAyi pratibhAsate Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 105 tAhazasyAnubhavAbhAvAt tathA ca paThanti / etAsu paJcasvavabhAsinoSu / pratyakSabodhe sphuTamaGgulISu // sAdhAraNaM rUpamapekSate yH| . zRGgaM zirasyAtmana IkSate saH // ekAkAraparAmarzapratyayastu svahetudatta zaktibhya evotpAta iti na tena sAmAnyasAdhanaM nyAyyaM kiM ca yadidaM sAmAnyaM parikalpyate tadekamane vA ekamapi sarvagatamasarvagataM vA sarvagataM cetika na vyaktya ntarAleSapalabhyate sarva gataikattvAbhyupagame ca tasA yathA gotva sAmAnyaM govyaktIH kroDIkaroti evaM kiM na ghaTapaTAdivyatoraNavizeSAt asarvagataM cehizeSarUpApattirabhyupagamabAdhazca athAnekaM gotvAzvatvaghaTatvapaTatvAdibhedabhinnatvAttarhi vizeSA eva svaukatA: anyonyavyAvRttihetutvAnna hi yahotvaM tadazvatvAtmakamiti arthakriyAkAritvaM ca vastuno lata tacca vizeSaSveva sphuTaM pratIyate na hi sAmAnyena kAcidathakriyA kriyate tasA niSkriyatvAt vAhadohAdikAkharthakriyAsu vizeSANAmevopayogAt tathedaM sAmAnya vizeSebhyo bhinnamabhinna vA bhinnaM cedavastu vizeSavizleSeNArthakriyAkAritvAbhAvAt abhinnaM ca vizeSA eva tatsvarUpavaditi vizeSakAntavAda: naigamanayAnugAminastAhuH khatantrau sAmAnyavizeSau tathaiva pramANena pratI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sthaahaadmnyjrii| tatvAt tathAhi sAmAnyavizeSAvatyantaM bhinnau viruddhadharmAdhyAsitatvAdyAvevaM tAvevaM yathA pAtha:pAvako tathAcatau tasmAttathA sAmAnyaM hi gotvAdi sarvagataM taviparItAzca zavalazAvaleyAdayo vizeSAstata: kathameSAmaikyaM yuktaM na sAmAnyAtpathagvizeSasyopalambha iti cet kathaM tarhi tasyopalambha iti vAcyaM mAmAnyavyAtasyeti cenna tarhi savizeSopalambhaH sAmAnyasyApi tena grahaNAt tatazca tena bodhena viviktavizeSagrahaNAbhAvAt tahAcakaM dhvani tatsAdhyaM ca vyavahAraM na pra. vartayetpamAtA na ca tadasti vizeSAbhidhAna vyavahArayoH prattidarzanAttasmAdiza SamabhilaSatA tatra ca vyavahAraM pravartayatA tadgrAhake bodho vivikto'bhyupagantavyaH evaM sAmAnyasthAne vizeSazadvaM vizeSasthAne ca sAmAnyazaTuM prayaJjAnena sAmAnye'pi tadgrAhaka bodho vivikto'GgIkartavyastasmAtsvakhagrAhiNi jAne pRthak pratibhAsamAnatvAt hAvapautaretaravizakalito tato na sAmAnyavizeSAtmakatvaM vastuto ghaTata iti khatanvasAmAnyavizeSavAdaH tadetatpakSatrayamapi na kSamate kSodaM pramANa bAdhitatvAt sAmAnyaviza SobhayAtmakasyaiva vastuno nivigAnamanubhUyamAnatvAt vastuno hi lakSaNamathakriyAkAritvaM taccAnekAntavAda evAvikalaM kalayanti parIkSakAH tathA hi yathA gaurityate khurakakudasAnAlAlaviSANAdyavayavasaMpannaM vastu kharUpaM sarvavyaktyanuyAyi pratIyate tathA mahiSyAdi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrau| 107 vyAvRttirapi pratIyate yatrApi ca zavalA gaurittyucyate tatrApi yathA vizeSa pratibhAsa tathA gotvapratibhAso'pi sphuTa eva zavaletikavalavizeSaNoccAraNa 'pi arthAtprakaraNAhA gotvamanuvartate api ca zavalatvamapi nAnArUpaM tathAdarzanAt tato vaktrA zabalecyukta kroDaukRtasakala zavalasAmAnyaM vivakSitagovyaktigatameMba zavalatvaM vyavasthApyate tadevamAbAlagopAlaM pratItiprasidde'pi vastutaH sAmAnyavizeSAtmakattve tadubhayaikAntavAdaH pralApamAtraM na hi kacitkadAcitkenacitsAmAnya vizeSavinAkRtamanubhUyate vizeSA vA tahinAkRtAH kevalaM durnayaprabhAvitamativyAmohavazAdekamapalapyA'nyataradyavasthApayanti bAlizAH so'yamandhagajanyAyaH ye'pi ca tadekAntapakSopani pAtinaH prAguktA doSAste'pi anekAntavAdapracaNDamuharajarjaritatvAnnochasitumapi kSamAH svatantramAmAnyavizaSatrAdinasva vaM pratikSepyA: sAmAnyaM prativyakti kathaM cidibhinnaM kathaM cittadAtmakatvAdvisadRzapariNAmavat tathaiva hi kAcidvyaktirupalabhyamAnAdvyaktyantarAdviziSTA visadRza pariNAmadarzanA'vatiSTate tathA saharApariNAmAtmakasAmAnyadarzanAtmamAneti tena mamAno gaurayaM so'nena samAna iti pratIteH na cAsya vyakti svarUpAdabhinnatvAtsAmAnyarUpatAvyAghAto yatI rUpAdInAmapi vyakti svarUpAdabhinnattvamasti na caiteSAM guNarUpatAvyAghAtaH kathaM cidyatirekasta rU Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 syAdvAdamaJjarau / pAdaunAmiva sadRzapariNAmasyApyastyeva pRthagvyapadezAdibhAkvAt vizeSA api naikAntena sAmAnyAtpRthagbhavitumarhanti yato yadi sAmAnyaM sarvagataM siddhaM bhavet tadA tetrAmasarvagatatvena tato viruddhadharmA dhyAsaH syot na ca tasya tatsiddhaM prAguktayuktyA nirAkRtatvAt sAmAnyasya vizeSANAM ca kathaM citparasparAvyatirekeokAnekarUpatayA vyavasthitatvAt vizepebhyo'vyatiriktatvAddhi sAmAnyamapyanekamiSyate sA - mAnyAttu vizeSANAmavyatirekAtte 'pyekarUpA iti ekatvaM ca sAmAnyasya saMgrahanayAA sarvatra vitteyaM pramANApaNAttasya kathaM cieinsdharmAdhyAsitatvaM sadRzapariNAmarUpasya visadRzapariNAmavatkathaM citprativyaktibhedAt evaM cAsi sAmAnyavizeSayoH safur faasdharmAdhyAsitatvaM kathaM cihniruddhadharmAdhyAmitatvaM ceddivakSitaM tadAtmatkakSApravezaH kathaM cihni dharmAdhyAsasya kathaM cidbhedAvinAbhUtattvAt pAtha:pAvakadRSTAnto'pi sAdhyasAdhanavikalastayorapi kathaM cideva dharmAdhyAsitatvena bhinnatvena ca svIkara sAtpayastva pAvakatvAdinA hi tayorviruddhadharmAdhyAso bhedazca dravyatvAdinA punastadvaiparItyamiti tathA ca kathaM na sAmAnyavizeSAtmakatva' vastuno ghaTata iti tataH suSThukta vAcyamekamanekarUpamiti evaM vAcakamapi zabdAkhya' iyAtmakaM sAmAnyavizeSAtmakaM sarvazabdavyaktiSvanuyAyi zabdatvamekaM zAGkhazArGgatautramando Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 16 dAttAnadAttasvaritAdivizaSabhedAdaneka zabdasya hi sAmAnya vizeSAtmakatvaM pauDalikatvAyatameva tathA hi paugalikaH zabda indriyArthatvAdrUpAdivat yaccAsya paugalikatvaniSedhAya sparza sanyAzrayatvAdatiniviDapadeza pavezanirgamayorapratighAtAtpUrvapazcAcAvayavAnupalazceH sUkSmamUrttadravyAntarAparakatvAdgaganaguNatvAcceti paJcahetavo yaugairUpanyastAste hetvAbhAsAstathA hi zabdaparyAyasyAzrayo bhASAvA na punarAkAza yatra ca sparzo nirNAyata eva yathA zabdAzrayaH sparza vAnanuvAtapativAtayovipakRSTanikaTazarIriNopalabhyamAnAnupalabhyamAnendriyArthatvAt tathAvidhagandhAdhAraTravyaparamANuvat ityasiddhaH pathama: hitIyastu gandhadravyeNa vyabhicArAdanaikAntikaH vayaMmAnajAtyakastarikAdigandhaTravyaM hi pihitahArApavarakasyAntarvizati bahizca niryAti na cApaugalikama atha tatra sUkSmarandhasammavAnnAtiniviDatvamatastatva tatpavizaniSkramau kathamanyathodghATitadArAvasthAyAmiva na tadekANa vatvaM sarvathA naurandhe tu pradeze na tayoH sambhava iti cetahi zabde'pyetatsamAnamityAsaDo hetuH Tatauyastu taDillatolkAdibhiranaikAntikaH caturtho'pi tathaivagandhadravyavizeSasUkSmarajodhamAdibhivyabhicArA na hi gandhaTranyAdikamapi nAsAyAM nivizamAnaM tadviradAradezojinnasma zruparakaM dRzyate paJcamaH punarasiddhaH tathA hi na gaganaguNaH zabdo 'mmadA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| dipratyakSattvAdrpAdivaditi siddhaH paugalikAtvAtmAmAnyavizeSAtmakaH zabda iti na ca vAcyam AtmanyapaugAlike'pi kathaM sAmAnyavizeSAtmakatvaM nivivAdamanubhUyata iti yataH saMsAryAtmanaH patipadezamanantAnantakarmaparamANubhiH saha vahnitApitaghana-kuTTitanirvibhAgapiNDIbhUtasUcIkalApavallolaubhAvamApannasya kathaM citpaudbhalikattvAbhyanujJAnAditi yadApi syAhAdavAdinAM paugalikamapodgalikaM ca sava vastu sAmAnyavizeSAtmaka tathApyapaudgalikeSu dharmAdharmAkAzakAleSu tadAtmakatvamarvAgdRzAM na tathA patautiviSayamAyAtIti paudgalikeSu punastasAdhyamAnaM teSAM suzraddhAnamityapastutamapi zabdasya paudgalikattvamatra sAmAnyavizaSAtmakatvasAdhanAyopanyastamiti atrApi nityazabdavAdisaMmata: zabdaikatva kAnto 'nityazabdavAdAbhimataH zabdAnaikatva kAntazca prAgadarzitadizA pratikSapyaH atha vA vAcyasya ghaTAderartha sya sAmAnya vizeSAtmakAve tahAcakasya dhvanerapi tattvaM zabdArtha yoH kathaMcittAdAtmyAbhyupagamAt yadAi bhadravAhasvAmipAdAH / abhihANaM abhiyAda hoi bhinnaM abhinnaM ca / khuraaggimIya guccAraNaM mijamhAdu vayaNasavaNANaM // na vicheduna vidAho na pUraNaM tena bhinnaM tu / jamhAyamoyaguccAraNaM mitaccheva yaccauhoI // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / na hoi saasannacchete abhinnaM tadacchAu / 111 etena vikalpayonayaH zabdA vikalpAH zabdayonayaH / kAryakAraNatA tetrAM nArthaM zabdAH spRzantyapi // iti prattyuktam "arthAbhidhAnapratyayAstulpanAmadheyA" iti vacanAt zabdasya hyetadeva tattvaM yadabhidheyaM yAthAtmyenAsau pratipAdayati sa ca tattathApratipAdayan vAcyasvarUpa pariNAmapariNata eva vaktuM zakto nAnyathA zratipramaGgAt ghaTAbhidhAnakAle paTAdyabhidhAnasya prAprerityarthaH zratha vA bhaGgyantareNa sakalaM kAvyamidaM vyAkhyAyate vAcyaM vastu ghaTAdikamekAtmakamevaikarUpame va sadanekamanekasvarUpam zrayamarthaH pramAtA tAvatprameyaM lakSaNena nizcinoti tacca sajAtIyavijAtIyavyavacchedAdAtmalAbhaM labhate yathA ghaTasya sajAtIyA mRnmayapadArthA vijAtIyAzca paTAdayasteSAM vyavacchedastallakSaNaM pRthubudhnodarAdyAkAraH kambugrauvo jaladhAraNAdikriyAsamarthaH padArtha vizeSo ghaTa ityucyate teSAM ca sajAtIyAnAM kharUpaM tatra buDyA''rogya vyavacchidyate anyathA pratiniyatatatsurUpaparicchedAnupapatteH sarvabhAvanAM hi bhAvAbhAvAtmakaM svarUpaM ekAntabhAvAtma karave vastuno vaisvarUpyaM saprAdekAntAbhAvAtmakatve ca niHsvabhAvatA syAttasmAtsu rUpeNA satvAtpararUpeNa cAsattvAdbhAvAbhAvAtmakaM vastu yadAha / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 svAdAdamaJjarI / sarvamasti svarUpeNa pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvasatvaM syAtsvarUpasprApyasaMbhavaH // 1 // tatazcaikasmin ghaTe sarveSAM ghaTavyatiriktapadArthAnAmabhAvarUpeNa vRtteranekAtmakatvaM ghaTasya sUpapAdam evaM caikasminnarthe jJAte sarveSAm arthAnAM jJAnaM sarvapadArtha paricchedamantareNa tanniSedhAtmana ekasA vastuno viviktatayA paricchedAsaMbhavAt Agamo'pyevameva vyavasthitaH " je rAgaM jANai se savvaM jANai je sajAi se rAgaM jANaDU " tathA / eko bhAvaH sarvathA yena dRSTa: sarve bhAvo: sarvathA tena dRSTAH / sarva bhAvAH sarvathA yena dRSTA eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH // 1 // ye tu saugatAH parosatva nAGgIkurvate teSAM ghaTAdeH sarvAtmakattvaprasaGgaH tathA hi yathA ghaTasya svarUpA dinApi tvaM tathA pararUpAdinApi sAttathA ca sati svarUpAdisattravatpararUpAdisatyaprasakteH kathaM na sarvAtmakaM bhavet parAsatyena tu pratiniyato'sau sidhyati atha na nAma nAsti parAsattvaM kiM tu svasattvameva taditiceda ho vaidagdhI na khalu yadeva sattva ta - devAsattvaM bhavitumarhati vidhipratiSedharUpatayA viruidharmAdhyAsenAnayoraikyAyogAt atha yuSmatpace'dhyevaM virodhastadavasya eveticedahI vAcATatA devAnA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrau| 113 priyasA na hi vayaM yenaivaprakAreNa satvaM tenaivAmatva yenaivAsattva tenaiva sattvamabhyupamaH kiM tu svarUpadravyakSetrakAlabhAvaH sattvaM pararUpaTravyakSetrakAlabhAvastvasatva tadA va virodhAvakAza: yogAstu pragalbhante sarvathA pRthagbhUtaparasparAbhAvAbhyupagamamAtreNaiva padArtha pratiniyamasiddhaH kiM teSAmasattvAtmakatvakalpanayeti tadasat yadA hi paTAdAbhAvarUpI ghaTo na bhavati tado ghaTo ghaTAdireva sthAt yathA ca ghaTAbhAvAginnatvAiTasya ghaTarUpatA tathA paTAderapi sthAITAbhAvAbhinnatvAdeva tyalaM vistaregA evaM vAcakamapi zabdarUpaM hayAtmakam ekAtmakamapi sadanekamityarthaH yadyakanyAyena zabda sthApi bhAvAbhAvAtmakatvAt atha vA ekaviSayasyApi vAcakasyA'neka viSayatvopapatta: yathA kila ghaTazabdaH saMketavazAt pRthabanodarAyAkAravati padArtha pravartate vAcakatayA tathA dezakAlAdApekSayA tahazAdeva padArthAntareSvapi ca tathA pavartamAna: kena vAryate bhavanti hi vaktAro yoginaH zagaira prati ghaTa iti saMketAnAM puruSecchAdhInatayA'niyatatvAt tathA caurazabdo 'nyatra taskare rUDho'pi dAkSiNAtyAnAmodane prasiddhaH yathA ca kumArazabdaH pavaMdeze aAzvinamAse rUDha evaM karkaTauzabdAdayo'pi tattaddezApekSayA yonyAdivAcakA kSeyAH kAlApakSayA punaryathA jainAnAM prAyazcittavidhau dhRtizraddhAsaMhananAdimati prAcInakAle SaDgurUzabdena zatamazotyadhikama Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 sthaadvaadmnyjrau| pavAmAnAmucyate sma sAMpratakAle tu taviparIte tenaiva. SaDguruzabdenopavAsatyameva saMkelyate jIvitakalpavyavahArAnusArAt zAstrApekSayA tu yathA purANeSu hAdazauzabdenaikAdazau tripurAmave cAlizabdena madirA bhiSaktanve ca maithunazabdena madhusarpiSograhaNamityAdi na caivaM saGketasyaivArthapratyAyane prAdhAnyaM svAbhAvika sAmarthyasAcivyAdeva tasya tatra pravRtta: sarvazabdAnAM savArthapatyAyanazaktiyuktavAdyana ca dezakAlAdau padA. rthapratipAdanazaktisahakArI saGketastatra tamarthaM pratipAdayati tathA ca nirjitadurjayaparapravAdAH zrIdevasaripAdA: " svAbhAvikasAmayasamayAbhyAmarthabodhanibandhanaM zabda: " ana zaktipadArtha samartha naM grathAntarAdavaseyam ato'nyathetyAdi uttarAI pUrvavat pratimApramAdastu teSAM sadasadekAnte vAcyasya pratiniyatArthaviSayatve ca vAcakasyoktayuktyA doSasadbhAvAd vyavahArAnupapatteH tadayaM samudAyArtha : sAmAnyavizeSAtmakasya bhAvAbhAvAtmakasya vastunaH sAmAnyavizeSAtmako bhAvAbhAvAtmakazca dhvanirvAcaka ityanyathA pakArAntaraiH punarvAcyavAcakabhAvavyavasthAmAtiSThamAnAnAM pratibhaiva pramAdyati na tu tadbhaNitayo yuktispazemAvamapi sahante kAni tAni vAcyavAcakabhAvaprakArAntarANi paravAdinAmiti cedete bramaH apoha eva zabdArtha bUtyeke " apohaH zabdaliGgAbhyAM na vastuvidhinocyata" iti vacanAt apare ca sAmAnyamAnameva Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 syaahaadmnyjrii| zabdAnAM gocarastasya kvacitpratipannasyekarUpatayA mavatra saMketaviSayatopapatte na punarvizeSAsteSAmAnantyetataH kAtsnyenopalabdhamazakyatayA tahiSayatAnupapatteH vidhivAdinastu vidhirevavAkyArtho 'pattapavartanakhabhAvatvAt tasyetyAcakSate vidhirapi tattahAdiviputipattyA' nekapakArastathAhi vAkyarUpaH zanda eva pavartakatvAdidhirityeke tadyApArI bhAvanAparaparyAyo vidhirityanye niyoga ityapare praiSAdaya ityeke tiraskRtatapAdhipUvartanAmAvamityanye evaM phalatadabhilASakarmAdayo vAcyA eteSAM nirAkaraNaM mapUrvottarapadaM nyAyakumudacandrAdavaseyamiti kAvyAthaH // 14 // idAnoM sAMkhyAbhimatapakatipuruSAditatvAnAM virodhAvaruddhatvaM khyApayan tahAlizatAvilasitAnAmaparimitatvaM darzayati / cidarthazUnyA ca jaDA ca buddhiH shbdaaditnmaatrjmmbraadi| na bandhamokSau puruSasya ceti kiyajjaDai na grthitNvirodhi||15|| ciccaitanyazaktirAtmasvarUpabhUtA' thzanyA viSayaparicchedavirahitArthAdhyavasAyasya buddivyApAratvAdityekakalpanA buddizca mahattatvAkhyA jaDA 'na Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 svAdAdamaJjarI / aataar iti dvitIyA ambarAdi vyomaprabhRti bhUtapaJcakaM zabdAditanmAvajaM zabdAdIni paJcatanmAvANi sUkSmasaMjJAni tebhyo jAtamutpannaM zaddAditanmAvanam iti tRtIyA zratra cazaDo gamyaH puruSasya ca prakRti vikRtyanAtmakasyAtmano na bandhamocau kiM tu prakRtaireva tathA ca kApilAH / tasmAnna badhyate'ddA na nApi nApi saMsarati kacit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH // tatra bandhaH prAkRtikAdi rmokSaH paJcaviMzatita tvajJAnapUrvako'pavargaiti caturthI iti zabdasya prakArArthatvAdevaM prakAram anyadapi virodhIti viruddha pUparavirodhAdidoSAghAtaM jaDai makhaistattvAvabodhavidhuradhIbhi: kApilaiH kiyanna grathitaM kiyanna svazAstreSUpanibaddha kiyadityasUyAgarbhaM tatprarUpitaviruddhArthAnAmAnantyaM neyattA'navadhAraNAt iti saMkSepArthaH vyAsArthastvayaM sAMkhyamate kila duHkhatrayAbhihatasya puru Sasya tadapaghAtahetutatvajijJAsA utpadyate AdhyAtmi kamAdhidaivikamAdhibhautikaM ceti duHkhavayaM tatrAdhyAtmikaM dvividhaM zArIraM mAnasaM ca zArIraM vAtapittazleSmaNAM vaiSamyanimittaM mAnasaM kAmakrodhalobhamoherSyAviSayAdarzananibandhanaM sarvaM caitadAntaropAyasAdhyatvAdAdhyAtmikaM duHkhaM bAhyopAyasAdhyaM duHkhaM devA zradhibhautikamAdhidaivikaM ceti tattrAdhibhauti Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 117 kaM mAnuSapazupakSimagasarIsRpasthAvara nimittam AdhidaivikaM yakSagakSasagrahAdyAvezahetukam anena duHkhavayeNa rajaHpariNAmabhedena buddhivartinAcetanAzaktoH pratikUlatayA'bhisambandho 'bhighAtaH tattvAni ca paJcaviMzatistadyathA avya tAmeka mahadahaMkArapaJcatanmAtraikAdazendripaJcamahAbhUtabhedAt vayoviMzatividhaM vyakta puruSazcidrUpa iti tathA cezvarakRSNaH / mUlaprakRtiravikRti mahadAdyAH prakRtivikRtayaH spt| SoDazakastu vikAro na prakRti na vikRtiH puruSaH // prItyanautiviSAdAtmakAnAM lAghavIpaSTambhagauravadharmANAM parasparopakAriNAM trayANAM gaNAnAM sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH pradhAnamavyaktamityanarthAntaraM taccAnAdimadhyAntam anavayavaM sAdhAraNamazabdamasparzamarUpamarasamagandhamavyayaM pradhAnAhuddhimahadi. tyaparaparyAyotpadyate yo'yamadhyavasAyI gavAdiSu pratipattirevametat nAnyathA gauravAyaM nAzvaH sthANureSa nAyaM puruSa ityeSA buddhistasyAstvaSTau rUpANi dharmajJAnavairAgyaizvaryarUpANi catvAri mAtvikAni adharmAdauni tu tatpratipakSabhUtAni catvAri tAmasAni buke rahaMkAraH sa cAbhimAnAtmako'haMzabde 'haMsparza 'haM rupe 'haMgandhe 'harase 'haMsvAmI ahamaukharo 'sau mayA hataH sasatvo'maM haniSyAmi ityAdipatyayarUpastaramA tpaJcatanmAtrANi zabdatanmAtrAdaunyavizeSarUpANi sa Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 syaahaadmnyjrii| kSAparyAyavAcyAni zavdatanmAtrAdi zabda evopalabhyate na punarudAttAnudAttasvarita kampitaSaDjAdibhedaH SaDjAdayaH zabdavizeSAdupalabhyante evaM sparzarUparasagasvatanmAveSvapi yojanIyamiti tata eva cAhatArAdekAdazendriyANi ca tatra cakSaH zrotraM ghrANaM rasanaM tvagiti paJcabuddhIndriyANi vAkpANipAdapAyapasthAH paJca karmendriyANi ekAdazaM mana iti paJcatanmAvebhyazca paJcamahAbhUtAni utpadyante tadyathA zabdatanmAbAdAkAzaM zabdaguNaM zabdatanmAtramahitAtsparzatanmAbAhAyuH zabdasparzaguNa: zabdasparzatanmAnasahitAdrUpatanmAvAttejaH zabdasparzarUpaguNaM zabdasparzarUpatanmAtrasahitAdasatanmAtnAdApaH zabdasparzarUparasaguNAH zadvasparzarUparasatanmAtrasahitAganvatanmAtrAt zabdasyazarUparasagandhagaNA pRthvI jAyata iti puruSastvamUrtavetano bhogI nityaH sarvagato'kriyaH akartI nirguNaH sUkSma AtmA kApiladarzana iti paGgvandhavat pakatipuruSayoH saMyogaH cicchaktizca viSayaparicchedazUnyA yata indriyahAreNa sukhaduHkhAdayo viSayA 'budau patisaMkrAmanti buddhizcobhayamukhadarpaNAkArA tata stasyAM caitanyazaktiH prativimbate tataH mukhyahaM duHkhyaham ityupacAraH aAtmA hi svaM bur3e ravyatiriktamabhinyate zAha ca pataJjaliH / ___"zuddho'pi puruSaH pratyayaM baudamanupazyati tamanupazyannatadAtmApi tadAtmaka iva pratibhAsata" Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / 116 iti mukhyatastu buddhereva viSayaparicchedAstathA ca vAcaspatiH sarvo vyavaharttA Alocya nanvahamatrAdhikRta ityabhimatya kartavyametanmayeti zradhyavasyati tatazva pravarttata iti lokataH siddhaM tatra karttavyamiti yo'yaM nizcayazcitisannidhAnApannacaitanyAyA budde : so'dhyavasAyo buddha ra sAdhAraNI vyApAra iti cicchaktisannidhAnAcAcetanApi buddhizca tanAvatIvAbhAsate vAdamahAmaMtro'pyAha " buddidarpaNasaMkrAntamarthapratibimbakaM hitauyadarpaNakalpe puMsi adhyArohati tadevabhoktRtvamasya nattrAtmano vikArApatti " riti tathA cAsuri: 66 vivikte dRkpariNata buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodayaH svacche yathA candramaso'mbhasi // bindhyavAsI tvevaM bhogamAcaSTe / puruSo 'vikRtAtmaiva svanirbhAsamacetanam // manaH karoti sAMnidhyAdupAdhiH sphaTikaM yathA / na ca vaktavyaM puruSazcedaguNa pariNAmI kathamasya mokSo mucerbandhanavizleSArthatvAtsavAsana klezakarmAzayAnAM ca bandhanasamAmnAtAnAM puruSe'pariNAminyasaM bhavAt ata eva nAsya pretyabhAvAparanAmA saMsAro'sti niSkriyatvAditi yataH prakRtireva nAnApuruSAzrayA satau badhyate saMsarati mucyate ca na puruSa iti bandhamokSasaMsArAH puruSe upacaryante tathA jayaparAjayau bhRtyagatAvapi svAminyupacaryate tatphalasya koza Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sthaahaadmnyjrii| lAbhAdeH svAmini saMbandhAttathA bhogApavargayoH prakatigatayorapi vivekAgrahAtpuruSa saMbandha iti tadetadakhilamAtmajAlaM cicchaktizca viSayaparicchedazUnyA ceti parasparavirudaM vacaH citau saMjAne cetanaM cinyate vA 'nayeti cit sA cetvaparaparicchedAtmikA neSyate tadA cicchaktireva sA na syAhaTavat na cAmUrtIyAzcicchate buvau pratibimbodayo yuktaH tasya mUrtadharmatvAt na ca tathA pariNAmamantareNa pratisaMkramo 'pi yuktaH kathaM citmakriyAkatAvyatirekeNa prakRtyapadhAne 'pyanyathAtvAnupapatteH apacyutapAcaunarUpasya ca sukhaduHkhAdibhogavyapadezAnahatvAt tatpacyaveca pAktanarUpatyAgenottararUpAdhyAsitatayA sakriyatvA'pattiH sphaTikAdAvapi tathA pariNAmenaiva pratibimbodayasamarthanAdanyathA kathamandhopalAdI na patibimbastathA pariNAmAnya pagame ca balAdAyAtaM cicchateH katatvaM sAkSAbhoktatvaM ca athApariNAmino bhoktRzatirapatisaMkramA ca pariNAminyarthe patisaMkrAteva tahattimanubhavatIti pataJjalivacanAdaupacArika evAyaM patisaMkrama iti cetahi upacArastatvacintAyAmanupayogauti prekSAvatAmanupAdeya evAyaM tathA ca pratipANipatItaM sukhaduHkhAdisaMvedanaM nirAzrayameva sthAnna cedaM buddha rupapannaM tasyA jaDatvenAbhyapagamAt ata eva jaDA ca buddhirityapi viruddha na hi jaDasvarUpAyAM buddhau viSayAdhyavasAyaH sAdhyamAnaH sAdhauya Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 syaahaadmnyjrau| stAM dadhAti nanUktamacetanApi buddhizcicchaktisAMnidhyAccetanAvatIvAvabhAsata iti satyamuktamayuktaM vrata na hi caitanyavati puruSAdau pratisaMkrAte darpaNasya cautanyApattizcaitanyAcatanyayoraparAvartisvabhAvatvena zakreNApyanyathAkartu mazakyatvAt kiM cAcetanApi cetanAvatIva pratibhAsata iti iva zadvenAropo dhvanyate na cAropo' rthakriyAsamarthaH na khalvatikopanatvAdinA samAropitAgnitvo mANavakaH kadA cidapi mukhyAgnisAdhyA dAhapAkAdyarthakriyA kartumauzvara iti cicchaktareva viSayAdhyavasAyo ghaTate na jaDarUpAyA buddheriti ata eva dharmAdyaSTarUpatAdApi tasyA vAmAnameva dharmAdaunAmAtmadharmatvAt ata eva cAhaMkAro'pi na buddhijanyo yujyate tasyAbhimAnAtmakattvenAtmadharmasyAce tanAdutpAdAyogAt ambarAdInAM ca zabdAditanmAnajatvaM pratItiparAhatatvenaiva vihitottaram api ca sarvabAdibhistAvadavigAnena gaganasya nityatvamaGgo kriyate 'yaM ca zabdatanmAtrAttasyAvirbhAvamadAbayannityaikAntavAdinAM ca dhuri AsanaMnyAsayannasaMgatapralApauva pratibhAti na ca pariNAmikAraNaM svakAryasya guNo bhavitumarhatIti zabdaguNamAkAzamityAdi vAGmAnaM vAgAdInAM cendriyatvameva na yujyate itarAsAdhyakAryakAritvAbhAvAtparapratipAdanagrahaNaviharaNamalotsargAdikAryANAmitarAvayavairapi sAdhyatvIpalabdhastathApi tattvakalpane indriya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 VeteranJjarau | saMkhyA na vyavatiSThate zranyAGgopAGgAdInAmapondriyaprasaGgAt yaccoktaM nAnAzrayAyAH prakRtereva bandhamocau saMsArazca na puruSasyeti tadapyasAram anAdibhaparaMparAnubaDayA prakRtyA saha yaH puruSasya vivekAgrahaNalakSaNo 'viSvagbhAva: sa eva cenna bandhastadA ko nAmAnyo bandhaH syAt prakRtiH sarvotpattimatAM nimittamiti ca pratipadyamAnenAyuSmatA saMjJAntareNa kamaiva pratipannaM tasyaivaivasvarupattvAdacetanatvAcca yastu prAkRtikavaikArikadAkSiNabhedAt trividho bandhastadAthA prakRtAtrAtmajJAnAdye prakRtimupAsate teSAM prAkRtiko bandhaH ye vikArAneva bhUtendriyAhaMkArabuDau: puruSabu yopAsate teSAM vaikArikaH iSTApUrttardAkSiNaH purutattvAnabhijJo hoSTA pUrtikArI kAmopahatamanA badhyata iti iSTApUrta manyamAnA variSTaM nAnyacchreyo ye'bhinandanti mRDhAH / nAkasya STaSThe te sukRtena bhUttvA imaM lokaM honatara vA vizanti // itivacanAt matrividho'pi kalpanAmAtra kathaMcinmithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogebhyo'bhinnakharUpatvena karmabandhahetuSvevAntarbhAvAt bandhasiddhau ca siistasyaiva nirvAdha : saMsAro bandhamokSayozcaikAdhikaraNatvAdya eva baddhaH sa eva mucyata iti puruSasyaiva mo Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdAdamaJjarI / caH AbAlagopAlaM tathApratIteH prakRtipuruSavivekadarzanAtmavRtteruparatAyAM prakRtau puruSasya svarUpeNAvasthAnaM mokSa iti cenna pravRttisvabhAvAyAH prakRterau - dAsInyAyogAt atha puruSArthanibandhanA tasyAH prattirvivekakhyAtizca puruSArthastasyAM jAtAyAM nivartate kRtakAryatvAt 123 raGgasya darzayitvA nivartate nartakI yathA nRtyAt / puruSasya tathAtmAnaM prakAzya vinivartate prakRtiH // iti vacanAt iticennaivaM tasyA acetanAyA vimTazyakAritvAbhAvAt yatheyaM kRte'pi zabdApalambhe punastadarthaM pravarttate tathA vivekakhyAtau kRtAyAmapi punastadarthaM pravartiSyate pravRttilakSaNasya khabhAvasyAnapetatvAt nartako dRSTAntastu sveSTavighAtakArI yathA hi nartakI nRtyaM pAriSadebhyo darzayitvA nivRttApi punastatkutUhalAtmavartate tathA prakRtirapi puruSAyAtmAnaM darzayitvA nivRttApi punaH kathaM na pravartatAmiti tasmAtkRtakarma ye puruSasyaiva mokSa iti pratipattavyam evamanyAsA - mapi tatkalpanAnAM tamomohamahAmohatAmizrAndhatAmizrabhedAtpaJcadhAvidyA smitArAgadde SAbhinivezarUpo triparyayo brA prAjApatyasau nyaindra gAndharvayakSarAkSasa paizAcabhedAdaSTavidho daitraH sargaH pazumRgapakSisarIsRpa - sthAvarabhedA paJcavidhastairyakyono brAhmaNatvAdyavA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sthaahaadmnyjrii| ntarabhedAvivakSayA caikavidhI mAnuSa iti caturdazadhA bhUtasargaH bAdhiryakuSThitAndhatvajaDatA'jighratAmUkatAkoNyapaGgatvaklaivyodAvarttamattatArUpaikAdazendriyavadhatuSTinavakaviparyayasiddhyaSTakaviparyayalakSaNasaptadazabuddhivadhamedAdaSTAviMzatidhA zaktiH pukatyupAdAnakAlabhogAkhyAH ambhaHsalilaughavaSyaparaparyAyavAcyAzcatasra AdhyAtmikyaH zabdAdiviSayoparatayazcAjanarakSaNakSayabhogahimAdoSadarzana hetujanmAnaH paJca bAhyAstuSTayastAzca pArasupArapArApArAnuttamAmbhauttamAmbhaHzabdavyapadezyA iti navadhA tuSTiH vayo duHkhavighAtA iti mukhyAstisraH siddhayaH pramodamuditamodamonAkhyAstathAdhyayanaM zabda UhaH suhRtprApti namiti duHkhavighAtopAyatayA gauNyaH paJca tArasutAratAratAraramyakasadAmuditAkhyA ityevamaSTadhA siddhiH dhRtizraddhAsukhavividiSAvijJaptibhedAtyaJca karmayonaya ityAdInAM saMvaraprati saMvarAdInAM ca tattvAnAM kaumudIgauDapAdabhASyAdiprasiddhAnAM viruddha vasuddhAvanIyamiti kAvyArthaH // 15 // idAnIM ye pramANAdekAntenAbhinna pramANaphalamAhurye ca bAhyArthapratikSepeNa jAnAdvaitamevAstauti bruvate tanmatasya vicAryamANatve vizarAhatAmAha / na tulpakAlaH phalahetubhAvI hetau vilIne na phalasya bhAvaH / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaabaadmnyjrii| 125 na saMvidahetapathe'rthasaMvidilUnazINaM sugatendrajAlam // 16 // bauddhAH kila pramANatatphalamekAntenAbhinnaM manyante tathA ca tatsiddhAnta ubhayatra tadevajJAnaM pramANaM phalam adhigamarUpatvAt ubhayaveti pratyakSe 'numAne ca tadevajJAnaM pratyakSAnumAnalakSaNaM phalaM kArya kuto'dhigamarUpatvAt iti paricchedarUpatvAt tathA hi paricchedarUpameva jJAnamutpadyate na ca paricchedADhate 'nyaj jAnaphalaM bhinnAdhikaraNatvAditi sarvathA na pratyakSAnumAnAbhyAM bhinnaM phalamastIti etacca na samaucaunaM yato yadyasmAdekAntenAbhinnaM tattena sahaivotyadyate yathA ghaTena ghaTatvaM taizca pramANaphalayoH kAryakAraNabhAvo 'bhyupagamyate pramANaM kAraNaM phalaM kAryamiti sa caikAntAbhede na ghaTate na hi yugapadutpadyamAnayostayoH savyetaragoviSayANayoriva kAryakAraNabhAvo yuktaH niyataprAkAlabhAvitvAtkAraNasya niyatottarakAlabhAvittvAtkAryasya etadevAha na tulyakAlaH phalahetubhAva iti phalaM kArya hetuH kAraNaM tayorbhAva:: svarUpaM kAryakAraNabhAvaH sa tulyakAla: samAnakAlo na yujyata ityarthaH atha kSaNAntaritatvAttayoH kramabhAvitvaM bhaviSyatItyAzaGyAha hetau vilIne na phalasya bhAva iti hetau kAraNe pamANalakSaNe vilaune kSaNikatvAdutpattyanantarameva niranvayaM vinaSTe phalasya Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sthaahaadmnyjrii| pramANakAryasya na bhAvaH sattA nirmUlattvAt vidyamAne hi phalahetAvasyedaM phalamiti patIyate nAnyathA'tipasaGgAt kiM ca hetuphalabhAvaH saMbandhaH sa ca viSTha eva syAt na cAnayoH kSaNakSayaikadIkSito bhavAn maMbandhaM kSamate tataH kathamayaM heturidaM phala miti patiniyatA pratItirekasya grahaNe'pyanyasyAgrahaNe tadasambhavAt hiSTasaMbandhasaMvittirne karUpapuvedanAt // dayoH svarUpagrahaNe mati saMbandhavedanam // iti vacanAt yadapi dharmottareNa'rthasArUpyamasya pamANaM taddazAdarthapatItisiddheriti nyAyabindusUtra vigavatA bhaNitaM nIlanirbhAsaM hi vijJAnaM yatastammAnaulasya pratItiravasauyate yebhyo hi cakSurAdibhyo kSAnamutpadAte na tahazAttajjJAnaM naulasya saMvedanaM zakyate'vasthApayituM nIlasadRzaM tvanubhUyamAnaM nolasya saMvedanamavasthApyate na cAvajanyajanakabhAvanibandhanaH sAdhyasAdhanabhAvo yenai kasminyastuni virodhaH syAt api tu vyavasthApyavyavasthApakabhAvena tata ekasya vastunaH kiMcidrUpaM pamANaM kiMcitpramANaphalaM na visadhyate vyavasthApana hetu hi sArUpyaM tasya jJAnasya vyavasthApyaM ca naulasaMvedanarUpamityAdi tadapyasAram ekaspa niraMzasya jJAnalakSaNasya vyavasthApyavyavasthApakatvalakSaNasvabhAvadvayAyogAt vyavasthApyavyavasthApakabhAvasyApi ca sambandhatvena vittittvAdekaki Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAddAdamaJjarau | 127 nnasambhavAt kiM cArthasArUpyamarthAkAratA tacca nizcayarUpamanizcayarUpaM vA nizcayarUpaM cettadeva vyavasthApakamastu kimubhayakalpanayA'nizcitaM cetsvayamavyavasthitaM kathaM nIlAdisamvedanavyavasthApane samartham api ca keyamarthAkAratA kimarthagrahaNapariNAma AhosvidarthAkAradhAritvaM nAdAH siddhasAdhanAt dvitayastu jJAnasya prmeyaakaaraanukrnn|jjddtvaapttyaadidossaaghaatH tantra pramANAdekAntena phalasyAbheda: sAdhIyAn sarvathA tAdAtmye hi pramANaphalayorna vyavasthA tanAvavirodhAt na hi sArUpyamasya pramANamafagatiH phalamiti sarvathA tAdAtmye siddhAttyatiprasaGgAt na tu pramANasyA tArUNyavyAvRttiH sArUpyamanadhigativyAvRttiradhigatiriti vyAvRttibhedAdekasyApi pramANaphalavyavastheti cennaivaM svabhAvabhedamantareNAnyavyAvRttibhedasyApyanupapatteH kathaM ca pramANasya phalasya cApramANAphalavyAkRtyA pramANaphala vyavasthAvatpramA NAntaraphalAntarakhyAvRtyAdhyapramANatvasthAphalatvasya ca vyavasthA na syAddijAtIyAdiva sajAtIyAdapi vyATa tatvAdastunaH tasmAtpramANAtphalaM kathaMcihninnamevaiSTavyaM sAdhyasAdhanabhAvena pratIyamAnatvAt yeo hi sAdhyasA - dhanabhAvena pratIyete te parasparaM bhidyete yathA kuThAracchidikriya iti evaM yaugAbhipretaH pramANAtphalasyaikAntabhedo'pi nirAkartavyaH tasyaikapramAtRtAdA tvayena pramANAtkathaMcidabhedavyavasthiteH pramANatayA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sthaadvaadmnyjrau| pariNatasAvAtmanaH phalatayA pariNatipratIteH yaH pramimIte sa evopAdatte parityajatya pekSate ceti sa vavyavahAribhiramakhalitamanubhavAditarathA svaparayoH pramANaphalavyavasthAviplavaH prasajyata ityalam atha vA pUrvAImidamanyathAvya khyi yaM saugatAH kiletyaM pamANayanti sarva sat kSaNikaM yata: sarvaM tAvat ghaTAdikaM vastu muharasaMnidhau nAzaM gacchada dRzyate tatra yena svarUpeNAntyAvasthAyAM ghaTAdikaM vinazyati taccaitatsvarUpam utpannamAvasya vidyate tadAnImutpAdAnantarameva tena naSTavyamiti vyaktamasya kSaNikatvam athadRza eva svabhAbastasya hetuto jAto yatkiyantamapi kAlaM sthittvA vinazyati evaM tarhi mugarAdisaMnidhAne'pi eSa eva tasya svabhAva iti punarapyanena tAvantameva kAlaM sthAtavyam iti naivaM vinazyediti so'yamaditmorvaNija:patidinaM patnalikhitazvastanadinabhaNananyAyastasmAtkSaNahayasthAyitvenApyutpatto pathamakSa Navat hitIye'pi kSaNe kSaNahayasthAyitvAtyunaraparakSaNahayamavatiSThata evaM tRtIyapi kSaNe tatvabhAvatvAnnaiva vinazyediti myAdetat sthAvarameva ca tat svahetorjAtaM paraM balena virodhakena muhurAdinA vinAzyata iti tadasat kathaM punaretat ghaTizyate na ca tavinazyati sthAvarattvAdi nAzazca tasA virodhinA balena kriyata iti na hya tatsaMbhavati jauvati ca devadatto maraNaM cAsatra bhava tIti atha vinazyati tahi kathamavinazvaraM tahasta Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmcrau| 126 sahetorjAtamiti na hi miyate cAmaraNadharmA ceti yujyate vaktuM tasmAdavinazvaratve kadAcidapi nAzAyogAt dRSTatvAcca nAzasya nakharameva tahastu khahetorupajAtamevAGgokarttavyaM tasmAdatpannamAtrameva vinazyati tathA ca kSaNakSayitvaM siddhaM bhavati prayogastvevaM yahinazvararUpaM tadutpatteranantarAnavasthAyi yathAntyakSaNavatighaTasya svarUpaM vinazvarasvarUpaM ca rUpAdikamudayakAla iti svabhAvahetuH yadi kSaNakSayiNo bhAvAH kathaM tarhi sa evAyamiti pratyabhijJA syAt ucyate nirantaramahazAparAparotpAdAdavidyAnubandhAcca pUrvakSaNavinAzakAla eva tatsadRzaM kSaNAntaramudayate tenAkAravilakSaNatvAbhAvAdabyavadhAnAccAtyantocchede'pi sa evAyamityabhedAdhyavasAyau pratyayaH prasUyate atyantabhinneSvapi lanapunarutpannakuzakAzakazAdiSu dRSTa evArya sa evAyamiti pratyayastathehApi kiM na sambhAvyate tasmAtsarvaM sat kSaNikamiti siddham atra ca pUrvakSaNopAdAnakAraNaM uttarakSaNa upAdeyamiti ca parAbhiprAyamaGgIkRtyAha na tulyakAla ityAdi te vizakalitamuktAvalIkalyA niranvayavinAzinaH pUrvakSaNA uttarakSaNAn janayantaH kiM khotpattikAla eva janayanti uta kSaNAntare na tAvadAdyaH samakAlabhAvinIyuvatikucayorivopAdAnopAdeyabhAvAbhAvAdataH sAdhUrta na tulyakAlaH phalahetubhAva iti na ca dvitIyastadAnoM niranvayavinAzena pUrvakSaNasya naSTatvAduttara Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaadvaadmnyjrau| kSaNajanane kutaH sambhAvanApi na cAnupAdAnasyotpa. ttidRSTA'tiprasaGgAditi suSTha vyAhRtaM hetau vilaune na phalasya bhAva iti padArthastvanayoH pAdayoH prAgevoktaH kebalamatra phalamupAdeyaM heturupAdAnaM tanAva upAdAnopAdeyabhAva ityarthaH yacca kSaNikatvasthApanAya mokSAkaraguptenAnantarameva pralapitaM tat syAhAdavAde niravakAzameva niranvayanAzavaja kathaMcitmisAdhanAta pratikSaNaM paryAyanAzasthAnekAntavAdibhirabhyapagamAt yadapyabhihitaM nahyetat sambhavati jIvati ca devadatto maraNaM cAsya bhavatIti tadapi saMbhavAdeva na syAhAdavAdinAM kSatimAvahati yato jIvanaM prANadhAraNaM maraNaM cAyudalikakSayastato jIvato'pi devadattastha pratisamayamAyudalikAnAmudInAM kSayAdupapanameva maraNaM na ca vAcyamantyAvasthAyAmeva kRtsnAyudalikakSayAt taveva maraNavyapadezo yukta iti tasyAmapyavasthAyAM pratyakSegA tatkSayAbhAvAt tatrApi hyavaziSTAnAmeva teSAM kSayo na punastatvaNa eva yugapatmarveSAmiti siddha garbhAdArabhya pratikSaNaM maraNamityala prasaGgena atha vA 'parathA vyAkhyA saugatAnAM kilArthena jAnaM janyate tacca jJAnaM tameva svotpAdakamarthaM gRhAtIti jAnakAraNaM viSaya iti vacanAt tatazcArtha: kAraNaM jJAmaM ca kAryamiti etaccana cAru yato yasmin kSaNe'rthasya svarUpasattA tasminnadyApi jAnaM notpadyate tasya tadA khotpattimAtravyagrattvAt yatra ca kSaNe tAnaM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 131 samutpannaM tatrArtho 'tIta: pUrvAparakAlabhAvaniyatazca kAryakAraNabhAvaH kSaNAtiriktaM cAvasthAnaM nAsti tata: kathaM tAnasyotpattiH kAraNamya vilInatvAt tahilaye ca jAnasya nirviSayatA anuSajyate kAraNasyaiva yuSmanmate taviSayatvAniviSayaM ca jJAnamapramANamevAkAzakezajJAnavat jJAnasahabhAvinazcArthakSaNasya na grAhyatvaM tasyAkAraNatvAt ata Aha na tulyakAla ityAdi jAna.thayo: phalahetubhAvaH kAryakAraNabhAvastulpakAlo na ghaTata jJAnamahabhAvino'thakSaNasya jJAnAnutpAdakatvAt yagapaddhAvinoH kAryakAraNAbhAvAyogAt atha prAco'rthakSaNasA jJAnotpAdakatvaM bhaviSyati tana thata Aha hetAvityAdi hetAvadha rUpe jAnakAraNe vilone kSaNikatvAnniranvayaM vinaSTe na phalasA tAnalakSaNakAryasA bhAva AtmalAbhaH mAAt janaka sapArthakSaNasamAtItatvAnnirmalameva jJAnotthAnaM sAta janakasyaiva ca grAhyatve indriyANAmapi grAhAtvApattisteSAmapi jJAnajanakattvAt na cAnvayavyatirekAbhyAmartha sA jJAna hetutvaM dRSTaM magaSNAdau jalAbhAve'pi jalatAnotpAdAt anyathA tatpaSTattarasambhavAt dhAntaM tat jJAnamiti cennanu cAntAvAntavicAraH sthirobhUya kriyatAM tdayo sAMprataM pratipadyakha tAvadanarthajamapi jAnam anvayenArtha sA jJAna hetutvaM dRSTameveti cenna na hi tadbhAve bhAvalakSaNo'nvaya eva hetuphalabhAvanizcayanimittamapi tu tadabhAve'bhAvalakSaNo Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 syAddAdamaJjarau / vyatireko'pi sa coktayuktyA nAstyeva yoginAM cAtItAnAgatArtha grahaNe kimartha sA nimittatvaM tayorasatvAt / na nihANagayAbhaggApujo na cchiNA gae / nibbaSNuyAne ciThThanti AragesarisavomA // iti vacanAt nimittatve cArthaM kriyAkAritvena sattvAdatItAnAgatyacatiH na ca prakAzyAdAtmalAbha eva prakAzakastra prakAzakatvaM pradIpAderghaTAdibhyo'nupannApi tatprakAzakattvAt janakasyaiva ca grAhyatvAbhyupagame smRtyAdeH pramANasAprAmANyaprasaGgastasatrArthAjanyatvAt na ca smRtirna pramANam anumAnaprANabhUtatvAt sAdhyasAdhana sambandhasmaraNa pUrvakattvAttasA janakameva cedgrAhyaM tadA khasaMvedanasA kathaM grAhakatvaM tasA hi grAhayaM surUpameva na ca tena tajjanyate sAtmanikriyAvirodhAt tasmAtsyasAmagrIprabhavayorghaTapradIpayarivArtha jJAnayoH prakAzyaprakAzakabhAvasambhavAnna jJAnanimittatvamartha sA nanvarthAjanyatve 'jJAnasA kathaM pratiniyatakarmavyavasthA tadutpatitadAkAratAbhyAM hi sopapadyate tasmAdanutpannasaprAtadAkA rasA ca jJAnasA sarvArthAn pratyavizeSAtsarvagraharNa - sajyate naivaM tadutpattimantareNApyAvaraNakSayopazamalacaNayA yogyatayaiva pratiniyatArtha prakAzakatvopapatteH tadutpattAvapi ca yogyatAvazyameSTavyA anyathA tadartha - - Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrii| 133 sAMnidhye'pi kutazcidevArthAt kasA cideva jJAnasA janmeti kautaskuto'yaM vibhAgaH tadAkAratAtvarthAkArasaMkrAntyA tAvadanupapannA artha sA nirAkAratvaprasaGgAt jJAnasA sAkAratvaprasaGgAcca arthena ca mUrtenAmUrta sA jAnatA kIdRzaM sAdRzyamityartha vizeSagahagapariNAma eva sAmyupiyA ttH| arthena ghaTayatyenAM na hi muktArtha rUpatAm / tasmAtprameyAdhigateH pramANaM meyarUpatA // iti yatkiJcidetat api ca vyasta samaste vaita grahaNakAraNaM sAtAM yadi vyaste tadA kapAlAdAkSaNo ghaTAntyakSaNamA jalacandro vA nabhazcandrasA gAhaka: pApnoti yathAsaMkhyaM tadutpatta stadAkAratvAcca atha samasta tahi ghaTottaraH kSaNaH pUrvaghaTakSaNasA gAhakaH pasajati tayostayorapi sanAvAt jJAnarUpatve satyete grahaNakAraNamiti cettarhi samAnajAtIyattAnasya samanantarajAnagrAhakalaM prasajyeta tayorjanyajanakabhAvasadbhAvAt tanna yogyatAmantareNAnyada grahaNa kAraNaM payAma iti athottarAI vyAkhyAtumupakramyate tatra ca bAdyArthanirapekSaM jAnAItameva ye bauddhavizeSA manyate teSAM pratikSepastanmataM cedaM grAhyagrAhakAdikalaGkAnaGkitaM niSprapaJcattAnamA paramArthasat bAhyArthastu vicArameva na kSamate tathA hi ko'yaM bAhyArtha : kiM paramANurUpaH sthalAvayavirUpo vA na tAvatparamANarUpaH pramAgAbhA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaadaadmnyjrii| vAt pramANaM hi pratyakSamanumAnaM vA na tovatpratyakSaM tasAdhanabaddha kanaM taddhi yoginAM syAdasmadAdInAM vA nAdyam atyantaviprakRSTatayA zraddhAmAtragamyatvAnna hi vitIyamanubhavabAdhitatvAt na hi vayam ayaM paramANurayaM paramANuriti khapi pratImaH stambho'yaM kumbho'yamiti evameva naH sadaiva saMvedanodayAt nApyanumAnena tamihiraNa nAmatIndriyatvena taiH saha avinAmAvasya kApi liGge grahItumazakyattvAt kiM cAmI nityA anityA vA syanityAzcetkrameNArthakriyAkAriNo yugapahA na krameNa svabhAvabhedenAnityatvApatte na yugapadekakSaNa eva kRtsnArthakriyAkaraNAt kSaNAntare tadabhAvAdasatvaprAptiH anityAzcet kSagikA: kAlAntarasthAyino vA kSaNikAmahetukA nirhetuko vA nirhetakAce nnityaM sattvama sattvaM vA syAnirapekSattvAdapekSate hi kAdAcitkattvaM sahetukAzcetkiM tathA stha laM kiM citkAraNaM paramANavo vA na stha laM paramANarUpasyaiva bAhyArtha sAGgIkatatvAt na hi paramANavaste hi santo 'santaH sadasanto vA svakAryANi kuryaH santazce kimutpattikSaNa eva kSaNAntare vA notpattikSaNotadAnaumutpattimAnavyagatvAt teSAma atha " bhUtiryaSAM kriyA saiva kAragI sevaco vyata" iti vacanAt bhavanameva teSAmaparotpattau kAraNamiti cedevaM tarhi rupANavo rasANanAM te ca teSAmupAdAnaM syAbhayatra bhavanAvizeSAt na ca kSaNAntare naSTattvAta athAsanta Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrau| 135 ste tadatpAdakAstaIi eka svasattAkSaNamapahAya sadA tadutpattiprasaGgastadasattvasya sarvadA'vizeSAt sadasatpakSastu " pratyekaM yo bhavehoSo yorbhAve kathaM na sa" iti vacanAt virodhAghAta eva tannANavaH kSaNikA nApi kAlAntarasthAyinaH kSaNikapakSasahakSayogakSematvAt kiM cAmau kiyatkAlasthAyino'pi kimartha - kriyAparAGmukhAstatkAriNo vA zrAdye khapuSyavadasattvApattiH udavikalpa kimasapaM sadrapramubhayarUpaM vA ta kAryaM kuryu: asadrUpaM cecchazaviSANAdarapi kiM nakaraNaM sadrUpaM cetsato'pi karaNe'navasthA tRtIyabhedastu pAvahirodhadurgandhaH tannANarUpo'rtha: sarvathA ghaTate nApi stha lAvayavirUpaH ekaparamANvasiddhau kathamanekatamiddhistadabhAve ca tatpacayarUpaH sthUlAvayavIvAmAtraM kiM cAyamanekAvayavAdhAra iSyate te cAvayavA yadi virodhinastahi naikaH stha lAvayavI viruddhadhamodhyAsAdavirodhinazcetyatItibAdha ekasminna vastha lAvayavini calAcalaraktArakATatAnATatAdivirUddhAvayavAnAmupalabdhaH api cAmau teSu vartamAnaH kA snyenaikadezena vA vartate kAtsnyena vRttAvekasminnavAvayave parisamAptattvAdanakAvayavattitvaM na sAta patyavayavaM kAtsnyena hattau cAvayavibahutvApatte: eka dezena vRttau ca tasA niraMzatvAbhyupagamavAdha: sAMzatve vA teM'zAstato bhinnA abhinnA vA bhinnatve punarapyane kAMzahatterekasA kAtsnyaikadezavikalpAnatikramAdanava Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 svAdAdamaJjarI / sthA abhinnatve na kaicidazAsyuriti nAsti bAhyo 'rtha : kazcitkintu jJAnamevedaM sarvaM nIlAdyAkAreNa pratibhAti bAhyArthasya jaDatvena pratibhAsAyogAt yathoktaM "svAkArabuddijanakA dRzyA nendriyagocarAH" alaGkArakAreNApyuktaM / yadi saMvedyate nolaM katha N vAcyaM taducyate / na cetsaMvedyate nIlaM kathaM bAhya taducyate // yadi bAhyo'rtho nAsti kiMviSayastathaM ghaTapaTAdipratibhAsa iti cennanu nirAlambana evAyamanAdivitathavAsanApravartito nirviSayatvAdAkAzakezajJAnavakhatAnavadeti ata evoktam / nAnyo'nubhAvyo buddhyAsti tasyA nAnubhavo'paraH / grAhyagrAhakavaidhuryAtsvayaM seva prakAzate // bAhya na vidyArtho yathA bAlairvi kalpyate ! vAsanAluThitaM citta marthAbhAsaM pravartate // iti tadetatsarvamavadadyaM jJAnamiti hi kriyAzavdastato jJAyate 'neneti jJAnaM jJapti va jJAnamiti asya ca karmaNA bhAvyaM nirviSayAyA japteraghaTanAta na cAkAza kezAdau nirviSayamapi dRSTaM jJAnamiti vAcyaM tasyApyekAntena nirviSayatvAbhAvAnna hi sarvathAgRhautasatya kezajJAnasya tatpratItiH suprajJAnamapyanubhUtaTerrr viSayatvA na nirAlambanaM tathA ca mahAbhASyakAraH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau / ya divaciMtiya suyapaya ivi pAradevayANUvA / sumiNassa nimittAiM punaM pAvaM ca nAbhAvo // 137 yazca jJAnaviSayaH sa ca bAhyarthaH bhrAntiriya - miti ceciraM jIva bhrAntirhi mukhye 'rthe kvaciddaSTe sati karaNApATavAdinA anyatra viparyayastadgrahaNe prasidA yathA zaktau rajatabhrAntiH arthakriyAsamarthe'pi vastuni yadi bhrAntirucyate tarhi pralInA vAntAbhrAntavyavasthaH tathA ca sacyametaddacaH cAmodakatA ye ye cAkhAditamodakAH / ravipAkAdi tulyaM teSAM prasajyate // na cAmUnyarthadUSaNAni svAdAdinAM bAdhAM vidadhate paramANurUpasya sthUlAvayavirUpasya cArthasyAGgIkRtattvAt yacca paramANupacakhaNDane 'bhihitaM pramANAbhAvAditi tadasat tatkAryANAM ghaTAdInAM pratyakSatve teSAmapi kathaMcitpratyakSatvaM yogipratyakSeNa ca sAkSAtpratyakSatvamavaseyam anupalabdhistu saukSmyAt anumAnAdapitatsiddhi yathA santi paramANavaH sthUlAvayaviniSpatyanyathAnupapatterityantarvyAptiH na cANubhyaH sthUlotpAda ityekAntaH sthUlAdapi sUtrapaTalAdeH sthUlasya paTAdeH prAdurbhAva vibhAvanAt AtmAkAzAderapuGgalatvakacaukArAcca yatra punaraNubhyastadutpattistava tatta 18 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / tkAlAdisAmagrausavyapekSakriyAvazAtprAdurbhUtaM saMyogAtizayama necayeyamavitathaiva yadapi kiM cAyamanekAvayavAdhAra iyAdi vyagAdi tatrApi kathaM cihnirodhyanekAvayatrAviSvagbhUtavRttiravayavyabhidhIyate tatra ca yadviroSyanekAvayavAdhAratAyAM viruddhadharmAdhyAsanamabhihitaM tatkathaM cidupeyata eva tAvadavayavAtmakasya tasyApi kathaM cinekarUpattvAt yaccopanyastamapicAsau teSu vartamAnaH katsnyenaikadezena vA varttatetyAdi tatrApi vikalpavayAnabhyupagama evottaram zraviSvagbhAvenAvayavino'vayaveSu vRtteH svIkArAt kiM ca yadi bAhyeo'rtho nAsti kimidAnIM niyatAkAraM pratIyate nIla metaditi vijJAnAkAro'yamiti cenna jJAnAihirbhUtasya saMvedanAt jJAnAkArayetvahaM nIlamiti pratotiH syAnnatvidaM nIlamiti jJAnAnAM pratyekamAkArabhedAtkasya cidahamiti pratibhAsaH kasyacinnaulametaditi cenna nIlAdyAkAravadahamityAkArasya vyavasthitattvAbhAvAt tathA ca yaTekenAhamiti pratIyate tadevApareNa tvamitipratIyate nIlAdyAkArastu vyavasthitaH sarvairapyekarUpatayA guhaNAt bhakSitahatyUrAdibhistu yadyapi naulAdikaM pItAditayA ehyate tathApi tena na vyabhicArastasya bhAntatvAt svayaM svasya saMvedane'hamiti pratibhAsata iti ce nnanu kiM parasyApi saMvedanamasti kathamanyathA svazavdasya prayogaH pratiyogizabdo'yaM paramapecyamANa 138 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| eva pavarttate svarUpamyApi mAnyA bhedapatautiriti cet hatta pratyakSeNa pratIto bhedaH kathaM na vAstavaH bhAntaM pratyakSamiti cennanu kuta etat anumAnena jAnArthayorabhedamiddheriti ce kiM tadanumAnamiti pRcchAmaH yadona maha niyamenopalabhyate tattato na bhiza te yayA saccandrAdasaJcandraH niyamenopalabhyate ca jJAnena sahArtha iti vyApakAnupalabdhiH putiSedhyasya jJAnArtha. yorbhedasya vyApakaH sahopalambhAniyamassyAnupalabdhi. bhinnayornIlapautayoryagapaTapalambhaniyamAbhAvAta ityanumAnena tayorabhedasiddhiriti cenna saMdigdhAnakAntikAvenAsyAnumAnAbhAsa tvAt jJAnaM hi svaparasaMvedanaM tat saMvedanatAmAtra Naiva naulaM gRhNAti svasaMvedanatAmAvaNaiva ca nIlabuddhiM tadevamanayo yugapaTgahaNAtmahopalambhaniyamo'sti abhedaca nAsti iti mahopalambhaniyamarUpasya hetIvipakSAdavyAtteH saMdigdhatvAt saMdigdhAnakAnti kattvam asiddhazca sahopalambhaniyamaH nIlametaditi bahirmukhatayA'rthe 'nubhUyamAne tadAnaumevAntarasya naulAnubhavasyAnanubhavAditi kathaM pratyakSasthAnumAnena jJAnArthayorabhedasiyA bhrAntattvam api ca pratyakSasthAvAntatvenAbAdhitaviSayattvAdanumAnasyAtmalAmI lazvAtmake cAnumAne pratyakSasya mAntatvamityanyonyAzrayadoSo'pi danibAra: arthAbhAve ca niyatadezAdhikaraNa pratItiH kutaH na hi tanna vivakSitade Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 syAdvAdamaJjarI / ze 'yamAropayitavyo nAnyatre tyasti niyame hetu: vAsanAniyamAttadAropa niyama iti cenna tasyA api taddezaniyamakAraNAbhAvAt sati dharthasadbhAve yaddezI'rtha staddezo'nubhavastaddezA ca tatpUrvikA vAsanA bAhyArthAbhAve tu tasyAH kiMkRto dezaniyamaH athAsti tA - bAdAropaniyamo na ca kAraNavizeSamantareNa kArya - vizeSI ghaTate bAhyazcArtho nAsti tena vAsanAnAmeva vaicicca tatra heturiti cettadrAsanAvaicitrya bIdhAkArAdanyadananyaddA ananyace bodhAkArasyaikatvAtkastAsAM parasparato vizeSaH anyacca darthe kaH pradeSaH yena sarvalokapratautirapanhUyate tadevaM sido jJAnArthayorbhedaH tathA ca prayogaH vivAdAdhyAsitaM nIlAdi jJAnAdAtiriktaM viruddhadharmAdhyastattvAt viruddhadharmAdhyAsazca jJAnasya zarIrAntaH arthasA ca bahi: jJAnaprAparakAle 'rthasA ca pUrvakAle vRttitvAt jJAnasA AtmanaH sakAzAdasA svakAraNebhya utpatteH jJAnasA prakAzarUpatvAdarthasA ca jaDarUpatvAditi to na jJAnAdvaite'bhyupagamyamAne bahiranubhUyamAnArthapratIti: kathamapi saMgatimaGgati na ca dRSTamapahotuM zakyam iti ata evAha stutikAraH na saMvidadvaitapathe'rthasaMviditi samyagavaiparItyena vidyate'vagamyate vastusvarUpamanayeti saMvitva saMvedanapakSe tu saMvedanaM saMvit jJAnaM tasA aiyorbhAvo dvitA dvitaiva dvaitaM prajJAdittvAt svAthiMke'Ni na dvaitamadvaitaM bAhyArthapratikSepAdekattvaM saM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 141 vidarataM jJAnamevaikaM tAttvikaM na bAyo'rtha itvamyugama ityartha: tasA panthAH mArga: saMvida tapathastasmin jJAnAtavAdapakSa iti yAvakimityAha nAthe saMvit yeyaM bahirmukhatayA'rthapratautiH sAnAdanubhUyatesA na ghaTate dUtyupakAraH etaccAnantarameva bhAvitam evaM sthite sati kimityAha vilUnazauNaM sugatendrajAlamiti sugato mAyAputrastasA sambandhi tena parikalpitaM kSaNakSayAdivastujAtam indrajAlamivendrajAlamativyAmohavidhATatvAt sugatendrajAlaM sarvamidaM vilUnazauNaM pUrva vilUna pazcAt zaurNaM vilanazINa yathA kiMcittuNastambAdi vilUnameva zauryate vinazyati evaM tatkalpitamindrajAlaM TaNaprAyaM dhArAlayuktizastrikayA cchinnaM sadizauryata iti atha vA yathA nipuNendrajAlikakalpitamindrajAlamavAstavatattahasadbhutatopadarzanena tathAvidhabuddhidurvidhaM janaM vipratArya pazcAdindradhanuriva niravayavaM vilanazIrNatAM kalayati tathA sugataparikalpitaM tattatpramANatattatphalAbhedakSaNacayajJAnArtha hetukatatvajJAnAdvaitAbhupagamAdi sarva pramANAnabhittaM lokaM vyAmohayamAnamapi yuktyA vicAryamANaM vizarAmatAmeva sevata ityatra ca sugatazabda upahAsArtha : saugatA hi zobhanaM gataM jJAnamayati sugata ityuzanti tatazcAho tasya zobhanajJAnatA yenetyamayuktiyuktA muktamiti kAvyAH // 16 // atha tatvavyavasthApakapramANAdicatuSTayavyavahArA Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sthaahaadmjrau| palApinaH zUnyavAdinaH saugatajAtIyAMstatkakSIkatapanasAdhakamA pramANasamrAGgokArAnaGgIkAralakSaNapakSahaye'pi tdbhimtaasiddhiprdrshnpuurvksphsnaah| vinA pramANaM paravanna zUnyaH svapakSasiddheH padamazuvIta / kupyekatAntaH spRzate pramANamahI sudRSTaM tvadasUyidRSTam // 17 // zunyaH zugyavAdI pramANaM pratyakSAdikaM vinA antareNa svapacasiddheH svAbhupagatazUnyavAdaniSpatteH padaM pratiSThAM nAzavIta na prApnuyAta kiM ca paravat itarapAmANikavat vaidhaya'NAyaM dRSTAntaH yathA itara pAmANikA: pamANena sAdhakatamena svapakSasidimavate evaM nAyam asya mate pramANapameyAdivyavahArasyApAramArthikattvAt mabae vAyamanumAnAnumeyavyavahAro buddhyArUDhena dharmadharmibhAvena "na bahiH satvamapekSata" ityAdi vacanAt apamANakazca zUnyavAdAbhyupagamaH kathamiva prekSAvatAmupAdeyo bhaviSyati pakSAvattvavyAhatiprasaGgAt atha cetvapakSasaMsiddhaye kimapi pamANamayamaGgokurute tatrAyamupAlambhaH kuSye dityAdi pramANa patyakSAdAnyata matspRzate AzrayamA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 143 NAya prakaraNAdasmai zUnyavAdine kRtAntastatmidAntaH kuSyakopaM kuryAt siddhAntabAdha: syAdityarthaH yathA kila sevakasya viruSTattyA kupito nRpatiH sarvasvamapaharati evaM tatsiddhAnto'pi zUnyavAdaviruddhaM pumAgAbhAvamaGgokurvANasya tasya sarvasvabhUtaM samyagvAditvam apaharati kiM ca svAgamopadezenaiva tena vAdinA zUnyavAdaH purupyate iti sokRtamAgamasya prAmANyamiti kutastasya sapakSasiTviH pamANAGgIkaraNAt kiM ca pramANaM prameyaM vinA na bhavatIti pramANAnaGgIkaraNe prameyamapi vizIrNa tatazcAsA mUkataiva yuktA na punaHsanyavAdopanyAsAya tuNDatANDavaDambaraM zUnyavAdamApi prameyattvAt atra ca smRzidhAtuM kRtAntazabda prayuJAnasA sUrerayamabhiprAya: yadAsau zUnyavAdau dUre pramANasya sarvathAGgIkAre yAvatpramANasparzamAtrapi vidhatte tasmai kRtAnto yamarAjaH kupyet tatkopI hi maraNaphalastatazca sasiddhAntaviruddhamasau pramANayanigrahasthAnApannatvAnarata eveti evaM sati aho ityupahAsaprazaMsAyAM tubhyamasUyanti guNeSu doSAnAviSkavantItyevaM zIlAsvadayinastanvAntaroyA taiSTamatyajJAnacakSuSA nirIkSitam aho sudRSTaM sAdhudRSTaM viparautalakSaNayopahAsAnna sampagadRSTamityartha: pravAsaya dhAtostAcchIlyikaNakprAptAvapi bAhulakAmin amyA'styeSAmityasayinastvapyabhUyina iti matvarthIyAntaM vA tvadasayadRSTamiti pAThe'pi na kiMcidacAru - Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sthaabaadmnyjrii| sUyuzabda yodantasayodayanAdoAyatAtparyaparizudyAdau matmariNi prayogAditi iha zUnyavAdinAmayamabhisaMdhiH pramAtA prameyaM pramANaM mitiriti tattvaca tuSTayaM paraparikalpitamavastveva vicArAsahattvAtturagazRGgavat tava pramAtA tAbadAtmA tasA ca pramANagrAhyatvAbhAvAdabhAvastathA hi na pratyakSeNa tatmidirindriyagocarAtikrAntatvAt yatta ahaMkArapratyayeNa tasA mAnasapratyakSatvasAdhanaM tadapyanaikAntikaM tasamAhaM gauraH zyAmo vetyAdau zarIrAzrayatayA yupapatteH kiM ca yadAyamahaMkArapratyaya AtmagocaraH satrA ttadA na kAdAcitkaH syAdAtmanaH sadA sannihitatvA kAdAcitkaM hi jJAnaM kadAcitkAraNapUrvakaM dRSTaM yathA saudAminIjJAnamiti nApyanumAnena avyamicAriliGgAgrahaNAta, AgamAnAM ca parasparavi. ruddhArtha vAdinA nAtya va prAmANyaM tathA hi ekena kathamapi kazcidartho vyavasthApito 'bhiyuktatareNopareNa sa evAnyathA vyavasthApyate svayamavyavasthitaprAmANyAnAM ca teSAM ca kathamanyavyavasthApane sAmarthyamiti nAsti pramAtA prameyaM ca bAhyo'rthaH sa cAnantarameva bAhyArtha pratikSepakSaNe nirloThitaH pramANaM ca svaparAvanAsittAnaM tacca prameyAbhAve kasA grAhakamastu nirviSayatvAta kiM caitadartha samakAlaM tadbhinnakAlaM vA tadgrAhakaM kalapyeta AgrapakSe vibhuvanavati no'pi padArthAstavAvabhAseran samakAlatvAvizeSAta Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaadaadmnyjrii| 145 hitIye tu nirAkAraM sAkAraM vA tatsyAta prathame pratiniyatapadArtha paricchedAnupapattiH hitIye tu kimayamAkAro vyatirikto'vyatirikto vA jJAnAt avyatireke jAnamevAya tathA ca nirAkArapanadoSaH vyatireke yadyayaM cidrUpaH tadAnImAkAro 'pi vedakaH syAt tathA cAyamapi nirAkAra: sAkAro vA tadvedako bhavedityAvarttanenAnava sthA athAcidrUpaH kimattAto jAto vA tajatApakaH syAtyAcaune vikalpa caivasyeva maitrasyApi tajjJApako 'sau syAt taduttare tu nirAkAreNa sAkAreNa vA jJAnena tasyApi jJAnaM syAdityAdyAttAvanavasthaiveti itthaM pramANAbhAve tatphalarupA pramitiH kutastanIti sarvazUnyataiva paraM tattvamiti tathA ca paThanti / yathA yathA vicAryante vizauryante tathA tathA / yadetatvayamarthebhyo rocate tatra ke vayam // iti pUrvapakSaH vistaratastu pramANakhaNDanaM tattvIpaplavasiMhAvalokanIyam atra pratividhIyate nanu yadidaM zunyavAda vyavasthApanAya devAnAMpriyeNa vacanamupanyastaM tacchUnyamazUnyaM vA zanyaM cetsarvopAkhyAvirahitattvAta khapuSmeNeva nAnena kiMcitmAdhyate niSidhyate vA tatazca niSpatipakSA pramANAditattvacatuSTayovyavasthA azunyaM cetpralInastapakhauM zUnyavAdaH bhavabacanenaiva sarvazUnyatAyA vyabhicArAt tatrApi niSkaNTikaiva Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14I svAdAdamaJjarI / sA bhagavatI tathApi prAmANika samayaparipAlanArthaM kiJcittatsAdhanaM dUSyate tatra yattAvadukta pramAtuH pratyakSeNa na siddhirindriyagocarAtikrAntatvAt iti tasiddhasAdhanaM yatpunarahaM pratyayena tasya mAnasapratyakSatvamanaikAntikamityuktaM tadasiddham ahaM mukhyahaM duHkhotyantarmukhasya pratyayasya AtmAlambanatayaivopapatteH ta thA cAhaH / sukhAdicetyamAnaM hi khatantraM nAnubhUyate / matuvarthAnuvedhAttu siddhaM grahaNamAtmanaH // idaM mukhamiti jJAnaM dRzyate na ghaTAdivat / ahaM sukhoti tu jJaptirAtmano'pi prakAzikA // yatpunarahaM gauro'haM zyAma ityAdibahirmukhaH pratyayaH sa khalvAtmopakArakatvena lakSaNayA zarIre prayujyate yathA priyabhRtye'hamiti vyapadezaH yacca / haMpratyayasya kAdAcitkatvaM taveyaM vAsanA AtmA tAvadupayogalakSaNaH sa ca sAkArAnAkAropayogayoranyatarasminniyamenopayukta eva bhavati ahaM pratyayo'pi copayoMgavizeSa eva tasya ca karmakSayopazamavaicitryAdindriyAnindriyAlokaviSayAdinimittasavyapekSatayA pravavarttamAnasya kAdAcitkattvamupapannameva yathA bIjaM satyAmapyaGka ropajananazaktau pRthivyudakAdisahakArikAra - kalApasamavahitamevAGkaraM janayati nAnyathA na cai - tAvatA tasyAGkarotpAdane kAdAcitke'pi tadutpAda Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmcrau| 147 nazaktirapi kAdAcitko tasyAH kathaM cinnityatvAdevamAtmanaH sadA sannihitatve'pyahaMpratyayasya kAdAcikatvaM yadapyuktaM "tasyAvyabhicAri liGga kimapi nopalabhyata" iti tadapyasAraM sAdhyAvinAbhAvino'nekasya liGgasya tatropalavdheH tathA hi rUpAdyapalabdhiH sakattakA kriyAtvAt chidikriyAvat yazcAsyAH kartA sa aAtmA na cAna cakSurAdInAM kattvaM teSAM kuThArAdivat karaNatvenAsvatantratvAt karaNatvaM caiSAM paugalikattvenAcetanattvAt parapreyatvAt prayoktavyApAranirapecapratyabhAvAt yadIndriyANAmeva kartatvaM syAttadA teSu vinaSTeSu pUrvAnubhUtArthasmRtamayo dRSTaM sTaSTam AghAtam AvAditaM zrutamiti pratyayAnAmekakattakattvapratipattezca kutaH sambhavaH kiM cendriyANAM svasvaviSayaniyatatvena rUparasayoH sAhacaryapratItau na sAmarthyam asti ca tathAvidhaphalAde rUpagrahaNAnantaraM tasahacaritarasAnu maraNaM dantodakasaMplavAnyathAnupapatteH tasmAdabhayogavAkSayorantargataH prekSaka va hAbhyAmindriyAbhyAM rUparasayordI kazcideko'numauyate tasmAkaraNAnyetAni yazceSAM vyApArayitA sa amA tathA sAdhanopAdAnaparivarjanahAreNa hitAhitaprAptiparihArasamarthA ceSTA prayatnapUrvikA viziSThakriyAtvA TrayakriyAvat zarIraM ca prayatnavadadhiSTitaM viziSTakriyAzrayatvAdrathavat yazcAsyAdhiSThAtA sa AtmA sArathivata tathAtraivapane icchApUrvakavikRtavAvAzrayattvAta Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 syaahaadmnyjrii| bhasvAvat vAyuzca prANApAnAdiyazcAsyAdhiSTAtA sa AtmA bhatrAmApayiTavat tathA'vavapace icchAdhaunanimeSonmeSavadavayavayogitvAhAsyanvavat tathA zarIrasya vikSatabhagnasaMrohaNaM ca prayatnavatkRtaM vRddhikSatasaMrohaNatvAt gRhaddhikSatabhagnasarohaNavat 2kSAdigatena DyAdinA vyabhicAra iti cenna teSAmapi ekendriyajantutvena sAtmakatvAt yazcaiSAM kartA sa Atmo gRhapativat kSAdInAM ca sAtmakatvamAcArAGgAdevaseyaM kiM cihakSyate ca tathA preyaM manaH abhimataviSayasambandhanimittakriyAzrayatvAddArakahastagatagolakavat yazcAsya prerakaH sa AtmA iti tathA AtmacetanakSetrajajIvapuruSAdayaH paryAyA na nirviSayAH paryAyatvAt ghaTakuTakalazAdiparyAyavat vyatireke yakSabhUtAdi yazcaSAM viSayaH sa AtmA tathA 'styAtmA samastaparyAyavAcyatvAt yo yaH sAGketikazaddhaparyAyavAcyaH sa so'stitvaM na vyabhicarati yathA ghaTAdi vyatireke kharaviSANanabho'mbhoruhAdayaH tathA sukhAdIni drayAzritAni guNatvATUpavat yo'sau guNI sa aAtmetyAdiliGgAni tasmAdanumAnato'pyAtmA siddhaH AgamAnAM ca yeSAM pUrvAparaviruddhArthatvaM teSAmaprAmANyameva yastvAptapraNIta AgamaH sa pramANameva kaSacchedatApalakSaNopAdhitrayavizuddhattvAt kaSAdInAM ca svarUpaM purastAhacyAmaH na ca vAcyamAptaH kSINasarvadoSastathAvidhaM cAptatvaM kasyApi nAstauti yato rAgAdayaH Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 146 kasA cidatyantamucchidyante asmadAdiSu taducchedaprakarSApakarSopalambhAt sUryAdyAvarakajaladapaTalayat ta. thA prAhuH / Tezato nAzino bhAvA dRSTA nikhilanazvarAH / ___ meghapatyAdayo yahadevaM rAgAdayo matAH // / iti yasA ca niravayavatayaite vilInAH sa evAto bhagavAn sarvajaH athAnAditvAdAgAdInAM kathaM prakSaya iti cenna upAyatastadbhAvAt anAderapi suvarNa malasya cAramatpuTapAkAdinA vilayopalammAt tahadevAnAdInAmapi rAgAdidoSANAM pratipakSabhUtaratnatrayAbhyAmena vilayopapatteH kSINadoSasya ca kevalattAnAvyabhicArAtsarvajatvaM tatsidistu jJAnatAratamyaM kacidvizrAntaM tAramyatvAt aAkAzaparimANatAratamyavat tathA sUkSmAntaritadUrArthAH kasya citpratyakSA anumeyatvAt kSitidharakandharAdhikaraNadhUmadhvajavat evaM candrasUryoparAgAdisUcakajyoti nAvisaMvAdAnyathA'nupapattiprabhRtayo'pi hetabo vAcAstadevamAplena sarvavidA praNIta Agama: pramANameva tadaprAmANyaM hi praNAyakadoSanibandhanam / rAgAdA deSAhA mohAhA vAkyamucyate dhanRtam / yasya tu naite doSAstasthAntakAraNaM kiM syAt // iti vacamAt praNetuzca nirdoSatvamupapAditameveti Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 syAdvAdamaJjarI / siddha AgamAdaNyAtmA "rAgezrAyA" ityAdivacanAt tadevaM pratyakSAnumAnAgamaiH siddhaH pramAtA prameyaM cAnantarameva bAhyArthasAdhane sAdhitaM tatsiddhau ca pramANaM jJAnaM prameyAbhAve kasya grAhakamastu nirviSayatvAditi pralApamAcaM karaNamantareNa kriyAsiddherayogAt lavanAdiSu tathAdarzanAt yaccAva samakAlamityAdyutaM tatra vikalpaddayamapi svIkriyata eva asmadAdipratyakSaM hi samakAlArthAkalanakuzalaM smaraNamatItArthasya grAhakaM zabdAnumAne ca vaikAlikasyApyarthasya pariccheda ke nirAkAraM caitaddyamapi na cAtiprasaGgaH khajJAnAvaraNavauryAntarAyakSayopazamavizeSavazAdevAsya naiyatyena pravRttiH zeSavikalpAnAmakhokAra eva tiraskAraH pramitistu pramANasA phalaM khasaMvedanasiva na nubhave'bhyupadezApekSA phalaM ca vidhAnantarpayAraM paryabhedAt tatrAnantaryeNa sarvapramANAnAmajJAnanivRttiH phalaM pAraMparyeNakevalajJAnasya tAvat phalamaudAsInyaM zeSapramANAnAM tu hAnopAdAnopecAbudaya iti suvyavasthitaM pramAvAdicatuSTayaM tatazca / nAsanna sanna sadasanna cApyanubhayAtmakam / catuSkoTivinirmuktaM tattvamAdhyAtmikA viduH // ityunmattabhASitaM kiM cedaM pramAtAdInAm avAsta vatvaM zUnyavAdinA vastuTacyA tAvadeSTavyaM taccAsau pramANAdabhimanyate 'pramANAdA na tAvadaprabhAgAttasyA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 151 kiMcitkarattvAt atha pramANAt tanna avAstavatvagrAhakaM pramANaM sAMTatamasAMvRtaM vA syAt yadi sAMTataM kathaM tasmAdabAstavAdAstavasya zUnyavAdasya siddhiprAptaH stathA ca vAstava eva samasto'pi pramAnAdivyavahAraH atha tadgrAhakaM pramANaM svayamasAMrataM tarhi kSINA: pramAnAdivyavahArA vAstavatva patijJAtenaiva vyabhicArAttadevaM pakSahaye'pi ito vyAghra itastaTotinyAyena vyakta eva paramArthata: svAbhimatasiddhivirodha iti kAvyArthaH // 17 // ___ adhunA kSaNikavAdina aihikAmunikavyavahArAnupapannArthasamarthanamavimRzpakAritAkAritaM drshynaah| kRtapraNAzAkatakarmabhogabhavapramokSasmRtibhaGgadoSAn / upekSya sAkSAt kSaNabhaGgamicchabaho mahAsAhasikaH prste||18|| kRtapraNAza doSamakRtakarmabhogadoSaM pramokSabhaGga doSaM smRtibhaGgadoSamityetAn sAkSAdityanubhavasiddhAn upekSyAnAdRtya sAkSAtkurvannapi gajanimolikAmavalambamAnaH kSaNabhaGgam udayAnantaravinAzarUpakSaNakSayitAmicchan pratipadyamAnaste tava paraH pratipakSo vainAzikaH saugata ityarthaH aho mahAsAhasikaH saha Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 syAdvAdamaJjarau | sA avimatmikena balena vartate sAhasiko bhAvinamanarthamavibhAvya yaH pravartate sa evamucyate mahAMzcAsau sAhasikazca mahAsA hasiko'tyantamavimRzya pravRttikArIti mukulitArthaH vivRtArthastvayaM bauddhA buddhica NaparaMparAmAtramevAtmAnamAmananti na punamauktikakayanikarAnusmRtaika sUtrabattadanvayinamekaM tanmate yena jJAnacaNena sadanuSThAnamasadanuSThAnaM vA kRtaM tasya niranvayavinAzAnna tatphalopabhogo yasA ca phalopabhogastena tatkarma na kRtamiti prAcyajJAnakSaNasya kRtapraNAzaH svakRtakarmaphalAnupabhogAt uttarajJAnakSaNasya cAkRtakarmabhogaH svayamakRtasya karmaNaH phalopabhogAditi ava karmazabdaH ubhayatrApi yojyaH tena kRtakarmapraNAza ityartho dRzyaH bandhAnulomyAccetyamupanyAsaH tathA bhavabhaGgadoSo bhava ArjavIbhAvalakSaNaH saMsArastasA bhaGgo vilopaH sa eva doSaH kSaNikavAde prasajyate paralokAbhAvaprasaGga ityarthaH paralokinaH kasAcidabhAvAt paraloko hi pUrvajanmakRtakarmAnusAreNa bhavati tacca prAcInajJAnakSaNAnAM niranvayaM nAzAtkena nAmopabhujyatAM janmAntare yacca mokSAkaraguptena yaccittaM tacittAntaraM pratisaMdhatte yathedAnIntanaM cittaM cittaM ca maraNakAlabhAvIti bhavaparaMparAsiye pramA muktaM tadvyarthaM cittakSaNAnAM niravazeSanAzinAM citAntarapratisaMdhAnAyogAt dvayoravasthitayorhi pratisaMdhAnamubhayAnugAminA kena citkriyate yazcAnayoH pra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdAdamaJjarI / 153 tisaMdhAtA sa tena nAbhyupagamyate sa hyAtmA'nvayI na ca pratisaMdhatte ityasya janayatItyarthaH kAryahetuprasaGgAt tena vAdinA 'sya hetoH svabhAva hetutvenottattvAt svabhAvahetuzca tAdAtmye sati bhavati bhinnakAlabhAvinozca cittacittAntarayoH kutastAdAmyaM yugapadbhAvinozca pratisandheyapratisandhAyakatvAbhAvApattiryugapaGgAvitve'viziSTe'pi kimaca niyAmakaM yadekaH pratisandhAya ko parazcapratisandheya iti astu vA pratisandhAnasya jananamatheH so'pyanupapannastulyakAlatve hetuphalabhAvasyAbhAvAt bhinnakAlatve ca pUrvacittakSaNasya vinaSTattvAt uttaracittakSaNaH kathamupAdAnamanta regotpadyatAmiti yatki - Jcidetat tathA pramocabhaGgadoSaH prakarSeNA punarbhAvena karmabandhanAnmuktiH pramokSastasyApi bhaGgaH prApnoti tanmate tAvadAtmaiva nAsti kaH pretya sukhIbhavanArthaM yatiSyate jJAnakSaNo'pi saMsArI kathamaparajJAnakSaNamukhIbhavanAya ghaTiSyate na hi duHkhI devadatto yajJadattasukhAya ceSTamAno dRSTaH caNasya tu duHkhaM svarasanAzityAttenaiva sAIM dadhvaMse santAnastu na vAstava: kazcidAstavatve tu AtmAbhyupagamaprasaGgaH api ca bauddhA nikhilavAsanocchede vigataviSayAkAropaplavavizuddhajJAnotpAdI moca ityAhustacca na ghaTate kAraNAbhAvAdeva tadanupapateH bhAvanApucayo hi tasya kAraNamiSyate sa ca sthiraikAzrayAbhAvAdvizeSAnAdhAyakaH pratikSaNamapUrvavadupajAyamAno niranvayavinAzau gaganalaGghanAbhyAsavada 20 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 sthaahaadmnyjrii| nAsAditapakarSo na sphuTAbhijJAnajananAya prabhavatItyanupapattireva tasya samalacittakSaNAnAM svAbhAvikrayA: sadRzArambhaNazaktarasadRzArambhaM pratyazaktazcAkasmAdanucchedAt kiM ca mamalacittakSaNAH pUrva svarasaparinivINAH ayamapUrvo jAtaH santAnazcaiko na vidyate bandhamokSau caikAdhikaraNau na viSayabhedena vartete tatkama yaM muktirya etadarthaM prayatate ayaM hi mokSazabdo bandhanavicchedaparyAyaH mokSazca tasyaiva ghaTate yo baddhaH naNakSayavAde tvanyaH kSaNo baddhaH taNAntarasya muktiriti mokSAmAva: pAnoti tathA smatibhaGgandISaH tathA hi pUrvabu yA 'nubhUte'rthe nottarabuddInAM smatiH sambhavati tato'nyatvAtsantAnAntarabuddhivat na hyanyadRSTo'rtho'nyena smayate anyathA ekena dRSTo'rthaH sarvasmayaMta smaraNAbhAve ca kautaskRtI pratyabhijJApama tiH tasyA smaraNAnubhavobhayasaMbhavatvAt padArthapakSaNa buddhaprAktanasaMskArasya hi pra. mAtuH sa evAryAmalyAkArego yamutpadyate atha svAdayaM doSo yadyavizeSaNAnyadRSTamanyaH smaratItyucyate kiM tvanyatve'pi kAryakAraNabhAvATeva ca smRtiminnasaMtAnabuDDaunAM tu kAryakAraNabhAvo nAsti tena saMtAnAntarANAM smRtina bhavati na caikasAMtAnikonAmapi buddInAM kAyakAraNabhAvoM nAsti yena pUrvabudhyanubhUte'rthe taduttarabuDonAM smRtina syAt tadapyanavadAtam evamapi anyatvasya tadavasthatvAt na hi kAryakAraNabhAvAbhidhAne'pi tadapagataM caNikattvena sarvAsAM bhinnatvAt na Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 155 hi kAryakAraNabhAvAt sTatirityatrobhayapasiddho 'sti dRSTAnta: / atha / yasminneva hi santAne zrAhitA krmvaasnaa| phalaM tavaivasaMdhatte kAse raktatA yathA // iti karpAsaratatAdRSTAnto 'stauti cettadasAdhIyaH sAdhanadUSaNayorasaMbhavAt tathA hi anvayAdyamaMbhavAnna sAdhanaM na hi kAryakAraNabhAvo yatra tatra smRtiHkose ratatAvadityanvayaH saMbhavati nApi yatva tatsTatilaba na kAryakAraNabhAva iti vyatireko'sti aziddhatvAdyanudAvanAca na dUSaNaM na hi tato'nyatvAdityasya heto: kAse raktatAvadityanena kazciddoSaH pratipAdyate kiM ca yadyanyatve'pi kAryakAraNabhAvena smRterutpattiriSyate tadA ziSyAcAryAdibuddInAmapi kAryakAraNabhAvasadbhAvena smRtyAdiH syAt atha nAyaM prasa ekasaMtAnatve satItivizeSaNAditi cettadapyayuktaM bhedAbhedapakSAbhyAM tasyopakSauNatvAt kSaNaparaMparAtastasthAbhede hi kSaNaparaMparaiva mA tathA ca saMtAna iti na kiMcidatirikta muktaM syAt bhede vapAramArthika: pAramArthiko vA 'sau syAt apAramArthikatve'sya tadevadUSaNamakiMcitkaratvAt pAramArthikatve sthiro vA syAt kSaNiko vA kSaNikaratve saMtAnanirvizeSa evAyamiti kimanena stenabhautasya stenAntarazaraNasvIkaraNAnukara Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 156 NimA sthirazcedAtmaiva saMjJAbheda tirohataH patipanna - ti na smRtirghaTate kSaNakSayavAdinAM tadabhAve cAnumAnasyAnutthAnamityuktaM pAgeva api ca smRterabhAve nihitapatyunmArgeNa pratyarpaNAdivyavahArA vizauryeran / ityekanavateH kalpe zatyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena pAde vidyo'smi bhikSavaH // iti vacanasya ca kA gatiH evamutpattirutpAMdayati sthitiH sthApayati jarA jarayati vinAzI nAzayati iti catuHkSaNika vastu pratijAnAnA api pratikSepyA: kSaNacatuSkAnantaramapi nihitapratyunmArga gAdivyavahArANAM darzanAt tadevamanekadoSApAte'pi yaH kSaNabhaGgamabhiproti tasya mahat sAhasamiti kAvyArthaH // 18 // atha tathAgatA: kSaNakSayapakSe sarvavyavahArAnupapatti paraiH sdbhaavitaamaaknnyetyN pratipAdayiSyanti yatyavaMpadArthAnAM kSaNikatve'pi vAsanAbalalabdhajanmanA aikyAdhyavasAyena aihikAmunikavyavahArapravRtteH kRtapraNAzAdidoSA niravakAzA eveti tadAkUtaM pa tatkalpitavAsanAyAH kSaNaparaMparAto bhedAbhedAnubhayalakSaNe pakSanaye'pi aghaTamAnatvaM darzayan svAbhipretabhedAbhedasyAhAdamakAmAnapi taannggokaaryitumaah| sA vAsanA sA kSaNasantatizca Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .157 sthaabaadmnyjrau| naabhedbhedaanubhyairghttete| tatastaTAdarzizakuntapotanyAyAttvadatAni pare zrayantu // 16 // sA zAkyaparikalpitA truTitamuktAvalaukalpAnAM parasparavizakalitAnAM kSaNAnAmanyonyAnusmRtapratyayajanikA ekatantusthAnauyA santAnAparaparyAyA vAsanA vAsaneti pUrvajJAnajanitAmutarajAne zaktimAhuH sA~ca kSaNasantatistaddarzanaprasiddhA pradIpakalikAvanna vanavotpadyamAnA 'parAparasadRzakSaNaparaMparA ete he api abhedabhedAnubhayainaM ghaTete na tAvadabhedena tAdAtmyena te ghaTate tayohi abhede vAsanA vA syAt kSaNaparaMparA vA na hayaM yadi yasmAdabhinnaM na tataH pRthagupalabhyate yathA ghaTAt ghaTasvarUpaM kevalAyAM vAsanAyAmanvayikhIkAraH bAsthAbhAve ca kiM tayA vAsanIyamastu iti tasyA api na kharUpamavatiSTate kSaNaparaMparAmAvAGgIkaraNe ca prAJca eva doSAH na ca bhedena te yujyete sA hi bhinnA vAsanA kSaNikA syAdakSiNakA vA kSaNikA cetahi kSaNebhyastasAH pRthakkalpanaM vyartham akSaNikA cedanvayipadArthAmyupagamenAgamabAdhastathA ca padArthAntarANAM kSaNikatvakalpanAprayAso vyasanamAtram anubhayapakSeNApi na ghaTate sa hi kadAcidevaM brUyAt nAhaM vAsanAyAH kSaNazreNito 'bhedaM Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sthaahaadmnyjrii| pratipadyena ca bhedaM ki vanubhayamiti tadapyanucitaM bhedAbhedayovidhiniSedharUpayorekatarapratiSedhe'nyatarasyAvazyaM vidhibhAvAdanyatarapakSAbhyupagamastana ca prAgukta eva doSaH atha vA 'nubhayarUpatve 'vastuttvaprasaGgo bhedAbhedalakSaNapakSahayavyatiriktasya mArgAntarasyAnastitvA. danAhatAnAM hi vastunA bhinnena vA bhAvyamabhinnena vA tadumayAtItasA bandhyA stanandhayaprAyattvAt evaM vikalpavaye'pi kSagaparaMparAvAsanayoranupapattau pArizeSyAhudAhudapakSa eva kakSIkaraNIyaH na ca "pratyeka yo bhavehoSo iyorbhAve kathaM na sa" iti vacanAdatrApi doSatAdavasthyamiti vAcyaM kukkuTasarpanarasiMhAdivajjAtyantaratvAdanekAntapakSasya nanvAhatAnA vAsanAkSaNaparaMparayoraGgIkAra eva nAsti tatkathaM tadAzrayabhedAbhedacintA caritArthA iti cennaivaM samAhAdavAdinAmapi hi pratikSaNaM navanavaparyAyapara parItyattirabhimataiva tathA ca kSaNikatvam atItAnAgatavartamAnaparyApaparaMparAnusandhAyakaM cAnvayi dravyaM tacca vAsanetisaMttAntarabhAgapi abhimatameca na khalu nAmabhedAdvAdaH ko'pi kovidAnAM sA ca pratikSaNodbhaviSNaparyAyapara parAnvayidravyAtkathaM cininnA kathaM cidabhinnA tathA tadapi tasA: sAbhinna savAdabhinna miti pRthakpratyayavyapadezaviSayatvAGgedo dravya myaiva ca tathA tathA pariNamanAdabhedaH etacca sakalAdezavyAkhyAne purastAtmapaJcayiSyAmaH api ca Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjro| 156 bauddhamate vAsanApi tAvannaghaTate iti niviSayA tatra bhedAdivikalpacintA tallakSaNaM hi pUrvakSaNenottarakSAsya vAsanA na cAsthirANAM bhinnakAlatayA'nyonyAsaMbaddhAnAM ca teSAM bAsyavAsakabhAvo yujyate sthirasya saMbadasya ca vasvAdermugamadAdinA vAsyatvaM dRSTamiti atha pUrvacittasahajAccetanAvizeSAtpUrva zaktiviziSTaM cittamutpadyate so'sya zaktiviziSTacittotpAde vAsanA tathA hi pUrvacittaM rUpAdiviSayaM prahattivitAnaM yattatSaDvidhaM paJca rUpAdivijJAnAnyavikalpakAni SaSThaM ca vikalpavitjJAnaM tena saha jAtaH samAnakAlazcetanAvizeSo 'haMkArAspadamAlayavijJAnaM tasmAtpUrvazaktiviziSTacitta tyAdo vAsaneti tadapi na asthirattvAhAsakainApsambandhAcca yazcAsau cetanAvizeSaH pUrvacittasahabhAvau sa na vartamAne cetasyapakAraM karoti vartamAnasyAzakyApaneyopaneyatvenAdhikAryatvAt taddi yathA bhUtaM jAyate tathA bhUtaM vinazyati iti nApyanAgate upakAra karoti tenasahAsaMbaddhattvAt asaMbaddhaM ca na bhAvayatI yuktaM tasmAt saugatamate vAsanApi na ghaTate tatra ca stutikAreNAbhyupatyApi tAmanvayivyasthApanAya bhedAdicarcAviraciteti bhAvanIyam athottarArdhavyAkhyA tata iti pakSatrayepi doSasadbhAvAtvadutAni bhavacanAni bhedAbhedasyAhAdasaMvAdapUtAni pare kutIrthyAH prakaraNA mAyAtanayAH zrayantu prATriyantAm atropamAnamAha Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 syaadvaadmnyjrii| taTAdarzItyAdi taTaM na pazyatIti taTAdarzI yaH zakuntapotaH pakSizAvakastasA nyAya udAharaNaM tasmAdyathA kila kathamapyapArapArAvArAnta:patita: kAkAdizakunizAvako bahinijiMgamiSayA pravahaNakapastambhAdestaTaprAptaye mugdhatayoDDonaH samaMtAjjalaikArmavamevAvalokayaMstaTamadRSTrava nidAdyAttya tadeva kUpastambhAdisthAnamAzrayatai gatyantarAbhAvAt evaM te'pi kutIrthyAH prAguktapakSatraye 'pi vastumiddhimanAsAdayantastvaduktameva caturtha bhedAbhedapakSamanicchayApi kamIkurvANAH tvacchAsanameva pratipadyantAM nahi svasyavalavikalatAmAkalapya balauyamaH prabhoH zaraNAzrayaNaM doSapoSAya nItizAlinAM tvaduktAnauti bahuvacanaM sarveSAmapi tanvAntarIyANAM pade pade'nekAntavAdapratipattireva yathA'vasthitapadArthapratipAdanaupayikA nAnyaditi jJApanArtham anantadharmAtmakasA vastunaH sarvanavAtmakena sAAhAdena vinA yathAvad grahItumazakyatvAt itarathA'ndhagajanyAyena pallavagrAhitAsaGgAt zrayantIti vatamAnAntaM kecitpaThanti tatrApyadotraH atra ca samudrasthAnIyaH saMsAra: potasamAnaM tvacchAmanaM kUpastambhasannibhaH samAbAdaH pakSipotopamA vAdinaste ca sAbhimatapacakharUpeNoDDayanena muktilakSaNataTapAptaye kRtapayatnA api tasmAdiSTArthasidimapazyanto vyATatya sAhAdarUpakUpastambhAlaMkRtatAvakaunazAsanapavahaNopasarpaNameva yadi zaraNIkurvate tadA teSAM bhavArNa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrii| 161 vAihini kamaNamanorathaH saphalatAM kalayati nAparatheti kAvyArtha: atha vA zakuntapotayoAyaH sa ityapi vyAkhyAnaM khadhiyA bhAvanoyam atra potazabdena pravahaNamucyate // 16 // evaM kriyAvAdinAM prAvATukAnAM katipayakugrAhanigrahaM vidhAya sAMpratamakriyAvAdilokAyatikAnAM mataM sarvAdhamatvAdanta upanyasan tanmatamUlasya pratyakSapramANasyAnumAnAdipramANAntarAnaGgIkAra kiJcikaratvapradarzanena teSAM prajJAyAH pramAdamAdarzayati / vinAnumAnena parAbhisandhimasaMvidAnasya tu nAstikasya / na sAMprataM vaktumapi ka ceSTA ka dRSTamAtraM ca hahA pramAdaH // 20 // pratyakSamevaikaM pramANamiti manyate cArvAkastatra saMnadyate anu pazcAlliGgaliGgiAsambandhagrahaNasmaraNAnantaraM bhIyate paricchidAte dezakAlasvabhAvaviprakRSTo'rtho'nena jJAnavizeSaNetyanumAnaM prastAvAtsvArthAnumAnaM tenAnumAnena laiGgikapramANena vinA parAbhisandhi parAbhiprAya m asaMvidAnasya samyagajInAnasya tuzabdaH pUrvavAdibhyo bhedadyotanArthaH pUrveSAM vAdinAmAstikatayA vipratipattisthAneSu kSodaH kRto nAstikasya tu vaktumapi naucitau kuta eva tena sa ha kSoda iti tu Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sthaahaadmnyjrii| zabdArtha: nAsti paralokaH puNyaM pApamiti vA matirakha"nAstikAstikadaiSTikami"ti nipAtanAnnAstikastasya nAstikasya lokAyitakasya vaktamapi na sAMprataM vacanamapyuccArayituM nocitaM tatastUSNIbhAva evAsya zreyAn dUre prAmANikapariSadi pravizya pramANopanyAsagoSThI vacanaM hi parapratyAyanAya pratipAdyate pareNa cApratipitsitamartha pratipAdayannAsau satAmavadheyaracano bhavati unmattavat nanu kathamiva tUSNIkataivAsya zreyasI yAvatA ceSTAvizeSAdinA pratipAdasyAbhi prAyamanumAya sukaramevAnena vacanoccAragAmityAzayAha ka ceSTA ka dRSTa mAtra ceti keti bahadantare ceSTAiGgitaM parAbhiprAyarUpasyAnumeyamya liGga kva ca dRSTamAtra darzanaM dRSTaM bhAve taH dRSTameva dRSTamAtra pratyakSamAtra tasya liGganirapekSapravRttitvAdata eva TUramantarametayoH na hi pratyakSeNAtaundriyAH paracetohattayaH parijAtaM zakyAstasyaindriyakatvAt mukhaprasAdAdiceSTayA tu liGgabhUtayA parAbhiprAyasya nizcaye'numAnapramANamanicchato'pi tasya balAdApatitaM tathA hi mahacanazravagAMbhiprAyavAnayaM puruSastAhagamakhaprasAdAdiceSTA'nyathA'nupapattariti atazca hahA pramAdaH hahA iti khede aho tasya pramAdaH pramattatA yadanubhUyamAnamapyanumAnaM pratyakSamAtrAGgIkAreNApanhate atra ca saMpUrvasya vette rakamaka ttva evAtmanepadam atra tu karmAsti tatkathamatrAnaz abocyate 'tra saMvedituM zaktaH saMvidAna dU Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 163 ti kArya "vayaHzaktizIla" iti zaktau zAnavidhAnAta tatazcAyamartho'numAnena vinA parAbhisaMhitaM samyagveditumazaktasyeti evaM parabuddhijJAnAnyathA'nupapatyA'yamanumAnaM haThAdagIkAritastathA prakArAntareNApyayamagIkArayitavyastathA hi cArvAkaH kAzcit tAnavyaktIH saMvAditvenAvyabhicAriNIrupalabhyAnyAzca visaMvAditvena vyabhicAriNIH punaH kAlAntare tAdRzItarANAM jAnavyaktInAmavazyapramAgaNetarate vyavasthApayet na ca sannihitArthabalenotpadyamAnaM pUrvAparaparAmarzazUnyaM pratyakSaM pUrvAparakAlabhAvinInAM jAnavyaktInAM prAmANyAprAmANyavyavasthApakaM nimitta mupalakSayituM kSamate na cAyaM svapratautigocarANAmapi jJAnavyaktInAM paraM prati prAmANyamaprAmANyaM vA vyavasthApayituM prabhavati tasmAdyathAdRSTatAnavyaktisAdharmyahAreNedAnIntana jAnavyaktInAM prAmANyAprAmANyavyavasthApaka parapratipAdakaM ca pramANAntaramanumAnarUpamupAsIta paralokAdiniSedhazca na pratyakSamAvaNa zakyaH karta saMnihitamAnaviSayatvAt tasya paralokAdikaM cApratiSidhya nAyaM sukhamAste pramANAntaraM ca necchatauti DimbhahevAkaH kiM ca pratyakSa sthApyarthAvyabhicArAdeva prAmANyaM kathamitarathAsnAnapAnAyagAhanAdyarthakriyA'samarthe marumarIcikAnicayacumbini jalattAne na prAmANyaM tanvArthapatibadaliGgazabdahArA samunmajjatoranuma.nAgamayorapyarthA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sthaabaadmnyjrii| vyabhicArAdeva kiM neSyate vyabhicAriNorapyanayordazanAdaprAmANyamiti cet pratyakSasthApi timirAdidoSAnizIthinInAthayugalAvalambino'pramANasya darzanAt sarvavApAmANya prasaGgaH pratyakSAbhAsaM taditi ceditaravApi tulyametadanyatra pakSapAtAt evaM ca pratyakSamAvaNa vastuvyavasthA'nupapattestanmalA jauvapuNyApuNyaparalo kaniSedhAdivAdA apramANameva evaM nAstikAbhimato bhUtacidAdo'pi nirAkArya: tathA ca TravyAlaMkArakAra: upayogavarNane na cAyaM bhUtadharmaH sattvakaThinatvAdivanmadyAGgeSu bhramyAdimadazaktivahA pratyekamanupalambhAt anabhivyaktAcAtmasiddhiH kAyAkArapariNatebhyastebhyaH sa utpadAta iti ca kAya pariNAmo'pi tanmAtrabhAvI na kAdAcitkaH anyastvAtmaiva syAt ahetutvena dezAdiniyamaH matAdapi ca syAt zoNitAdA pAdhiH suptAdAvapyasti na ca satastasyotpattiH bhUyo bhUyaH pramagAt alabdhAtmanazca prasiddhamarthakriyAkAritvaM virudhyate asataH sakalazaktivikalasya kathamutpattau kartRttvamanyasyApi prasaGgAt tanna bhUtakAryamupayogaH kutastarhi suptotthitasya tadudayo'saMvedanena caitanyasyAbhAvAt na jAgradavasthA'nubhUtasA smaraNAt asaMvedanaM tu niTropaghAtAt kathaM tarhi kAyavikRtau caitanyavikRti naikAmtA vivAdinA kazmalavapuSo'pi buddhizuddheH avikAre ca bhAvanAvizeSataH potyAdibheTdarzanAt zokAdinA buddhivikato kAyavikArAdarzanAcca pariNAminA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau | 165 vinA ca na kAryotpattiH na ca bhUtAnyeva tathA pariNa mante vijAtIyattvAt kAThinyAderanupalambhAt aNava eva cendriyagrAhyatvarUpAM sthUlatAM pratipadAnte tajjAtyAdi copalabhyate tanna bhUtAnAM dharmaH phalaM vA upayogaH tathA bhavAMzca yadAkSipati tadasA lakSaNaM sa cAtmA susaMviditaH bhUtAnAM tathAbhAve bahirmukhaM sAgauro'ham ityAdi tu nAntarmukhaM bAhyakaraNajanyatvAt anabhyupagatAnumAnapramANasya cAtmani niSedho'pi durlabhaH / dharmaH phalaM ca bhUtAnAmupayogo bhavedAdi / pratyekamupalambhaH syAdutpAdo vA vilakSaNAt // iti kAvyArthaH // 20 // evamuktayuktibhirekAntavAdapratikSepamAkhyAya sAMpratamanAdAvidyAvAsanApravAsitasanmatayaH pratyakSIpalakSyamANamapi anekAntavAdaM ye'vamanyante teSAmunmattatAmAvirbhAvayannAha | pratikSaNotpAdavinAzayogisthiraikamadhyakSamapIkSamANaH / jina tvadAjJAmavamanyate yaH sa vAtakI nAtha pizAcakI vA // 21 // pratikSaNaM pratisamayam utpAdanottarAkArakhIkArarUpeNa vinAzena ca pUrvAkAraparihAralacaNena yu Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 saabaadmnyjrii| jyata i.yevaMzIlaM pratikSaNotyAdavinAzayogi kiM tat sthiraikaM karmatApanna sthiramatpAdavinAzayoranuyAyitvAta vikAlivati yadekaM TravyaM sthiraikam ekazabdo'tra sAdhAraNavAcI utpAde vinAze ca tatmAdhAraNamanvayiTyattvAt yathA caitramaitrayorekA jananI sAdhAraNItyarthaH ityameva hi tayorekAdhikaraNatAparyAyANAM kathaM cidane katve'pi tasA kathaMcidekatvAt evaM nayAtmaka vastu adhyakSamapIkSamANaH patyakSamavalokayannapi he jina rAgAdijaivatvAt tvadAtAmA sAmastyenAnantadharmaviziSTatayA jAyante 'vabudhyante jIvAdayaH padArthI yayA sA zrAjA AgamaH zAsanaM tavAjJA tvadAja tAM tvadAtAM bhavatpraNItasarAhAdamudrAM yaH kazcidavivekI avamanyatevajAnAti jAtyapekSamekavacanamavajayA vA sa puruSapazutiko pizAcako vA vAto rogavizeSo'stauti vAtako vAtakova vAtako vAla ityarthaH evaM pizAcakIva pizAca kI bhUtAviSTa ityarthaH atra vAzabdaH samuccayArtha: upamAnArthoM vA sa puruSApAtrado vAtakipizAcakibhyAmadhirohati tulAmityartha: "vAtAtIsArapizAcAtkazcAnta" ityanena manvoMya: kazcAntaH evaM pizAcakItyapi yathA kila vAtena pizAcena vAkrAntavapurvastutatvaM sAkSAtakurvannapi tadAvezavazAdanyathA patipadayate evamayamapi ekAntavAdApa mAraparavaza iti atra ca jineti sAbhiprAyaM rAgAdijeTatvAdi jinastatazca yaH kila vigalitadoSakAluSyatayA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdAdamaJjarau | 167 SadheyavacanasApi tatrabhavataH zAsanamatramanyate tasA kathaM nonmattateti bhAvaH nAtha he khAmin alabdhasA samyagdarzanAde lambhakatayA labdhasA ca tatraiva niraticAraparipAlanopade yadAyitayA ca yogakSemakara tvopapatternAthastasaprAmantraNAM vastutattvaM ca utpAda vyayanautryAtmakaM tathA hi sarvaM vastu dravyAtmanA notpadAte vipadyate vA parispha uTamanvayadarzanAt lanapunarjA tanavAdiSvantrayadarzanena vyabhivAra iti na vAcyam pramANena bAdhyamAnasAnvayasyAparisphuTatvAt na ca prastuto'nvayaH pramANaviruddaH sa sapratyabhijJAnasiddattvAt sarvavyaktiSu niyataM caNe'kSaNe anyatvamatha vacanavizeSa: "satyazcityapacittyorAkRtijAtivyavasthAnAt" iti vacanAttato dravyAtmanA sthitireva sarvasA vastunaH payayAtmanA tu sarvaM vastutpadAte vipadAte ca askha litaparyAyAnubhava sadbhAvAt na caivaM zukle zaGke pautA diparyAyAnubhavena vyabhicArastasA skhaladrUpatvAt na khalu so'skhaladrUpo yena pUrvAkAravinAzA'ja haddattottarAkArotpAdAvinAbhAvo bhavet na ca jIvAdau vastuni harSAmarSodAmaunyAdiparyAya paraMparAnubhavaH skhaladrUpaH kasya cihnAdhakasyAbhAvAt nanUtyAdAdayaH parasparaM bhidAnte na vA yadi bhidAnte kathamekaM vastu cyAtmakaM na bhidyate cettathApi kathamekaM cyAtmakaM tathA ca / yadanutpAdAdayo bhinnAH kathamekaM layAtmakam | Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / athotpAdAdayo'bhinnAH kathamekaM vyAtmakam // iti cettadayuktAM kathaM cihninnalakSaNatvena teSAM kathaM cihnehAbhyupagamAt tathA hyutpAdavinAzadhauvyANi svAminnAni bhinnalakSaNatvAdrUpa divaditi na ca bhinnalakSaNatvamasiddhamasata AtmalAbhaH sataH sattAviyogo dravyarUpatayAnuvarttanaM ca khalutpAdAdaunAM parasparamasaMkIrNAni lakSaNAni sakalalokasAkSikANyeva na cAmI bhinnalakSaNA api parasparAnapekSAH khapuSyavadasattvApatteH tathA yutpAdaH kevalo nAsti sthititrigamarahitattvAt kUrmarobhavat tathA vinAzaH kevalo nAsti sthityutpattirahitatvAt taddat evaM sthitiH kevalA nAsti vinAzotpAdazUnyatvAttaddade vetyanyonyApekSANAmutpAdAdInAM vastuni sattvaM pratipattavyaM tathA coktam / 168 ghaTamauli suvarNArthI nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukam // payobrato na dadhyatti na payo'tti dadhivrataH / zrAgorasavato nobhe tasmAddastu vyAtmakam // iti kAvyArthaH // 21 // athAnyayogavyavacchedamA prastuttvAt AstAM tAvAtmAcAdbhavAn bhavadIyapravacanAvayavA api paratI tiraskArabar3akakSA ityAzayavAn stutikAra: sapAdAdavyavasthApanAya prayogamupanyasAn stutimAha / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAddAdamaJjarau / anantadharmAtmakameva tattvamato'nyathA sattvamasUpapAdam / iti pramANAnyapi te kuvAdikuraGgasaMcAsanasiMhanAdAH // 21 // tavaM paramArthabhUtaM vastu jauvAjauvalakSaNam anantadharmAtmakameva anantAstrikAlaviSayatvAdaparimi tA ye dharmAH sahabhAvinaH kramabhAvinazca paryAyAsta evAtmA svarUpaM yasya tadanantadharmAtmakam evakAra: prakArAntaravyavacchedArthaH zrata evAha ato'nyathetyAdi ato'nyathA uktaprakAravaiparItyena satvaM vastutvamasUpapAdaM sukhenopapAdyate ghaTanAkoTisaMTaGkamAropyate iti sUpapAdaM na tathA sUpapAdaM durghaTamityarthaH anena sAdhanaM darzitaM tathA hi tattvamiti dharmi anantadharmAtmakaM sAdhyo dharmaH sattvAnyathAnupapatteriti heturanyathAnupapattyekalakSaNatvAdeto: antarvyAptyaiva sAdhyasya siddhatvAd dRSTAntAdibhi rna prayojanaM yadanantadharmAtmakaM na bhavati tatsadapi na bhavati yathA viyadindIvara miti kevalavyatirekI hetuH sAdharmyadRSTAntAnAM pacakuciniciptatvenAnvayAyogAt anantadharmAtmakacaM cA tmani tAvatmAkArAnAkAropayogitA kartRtvaM bhoktRtvaM pradezASTakanizcalatA amRtattvamasaMkhyAta pradezAtmakatA jIvatvamityAdayaH sahabhAvino dharmAH harSa 22 168 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 sthaadvaadmnyjrau| viSAdazokasukhaduHkhadevanaranArakatiryakttvAdayastu kramabhAvino dharmAH santi kAyAdiSvapyasaMkhye yapradezAtmakatvaM gatyAdyupagrahakAritvaM matyAdijJAnaviSayatvaM tattadavacchedakAvacchedyatvamavasthitattvamarUpittvamekaTrayatvaM niSkriyatvamityAdayaH ghaTe punarAmatvaM pAkajarUpAdimatvaM pRthubunodaratvaM kambugrIvatvaM jalAdidhAraNAharaNAdisAmarthya matyAdizeyatvaM navatvaM purANattvamityAdayaH evaM sarvapadArtheSvapi nAnAnayamatAbhitena zabdAnIzca paryAyAn pratItya vAcyam atra cAtmazabdenAnanteSvapi dharmeSvanuvatirUpamanvayi TravyaM dhvanitaM tatazcotpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi vyavasthitam evaM tAvadartheSu zabdeSvapi udAttAnudAtta kharitaviTatasaMTa taghoSavadaghoSAlpaprANamahAprANatAdayastattadarthapratyAyanazaktyAdayazcAvaseyAH asiddhaviruddhAnakAntikattvAdikaNTakoddAraH svayamabhyayaH ityevamullekhazeSarANi te tatra pramANAnyapi nyAyopapannasAdhanavAkyAnyapi prAstAM tAvatmAkSAtkRtaparyAyanikAyo bhavAn yAvadetAnyapi kuvAdikuraGgasanvAsanamidanAdAH kuvAdinaH kutsitavAdina ekAMzagrAhakanayAnuyAyino'nyataurthikAsta eva saMsAravanagahanavasanavyasanitayA kuraGgA mRgAsteSAM samyakvAsane siMhanAdA iva siMhanAdA yathA siMhasya nAdamAtramayAkagarya kuraGgAsvAmamAsUtrayanti tathA mavatpraNItaivaMprakArapramANavacanAnyapi zruttvA kuvAdinasrAsamaznuvate prativacanapra Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 171 dAnakAtaratAM vidhatIti yAvadekaikaM tvadupattaM pramANamanyayogavyavacchedakamityarthaH atra pramANAnauti bahuvacanam evaM jAtIyAnAM pramANAnAM bhagavacchAsana AnantyajJApanArtham ekaikasya sUtrasya sarvodadhisalilasarvasaridvAlukAnantaguNArthatvAt teSAM ca sarveSAmapi sarvavinmUlatayA pramANavAdatha vA itivacanAntAgaNasya saMsUcakA bhavantIti nyAyAditizabdena pramANabAhulyasUcanAtpUrvA. ekasminnapi pramANe upanyaste ucitameva bahuvacana miti kAvyArthaH // 22 // anantaramanantadharmAtmakatvaM vastuni sAdhyaM mukulitamuktaM tadevasaptabhaGgauprarUpaNadAreNa prapaJcayan bhagavato niratizayaM vacanAtizayaM stuvannAha / aparyayaM vastu samasyamAnamadravyametacca vivicamAnam / AdezabhedoditasaptabhaGgamadIhazastvaM budharUpavedyam // 22 // samasya mAnaM saMkSepeNocyamAnaM vastvaparyayama vivakSitaparyAyaM vasanti guNAH paryAyA asminniti vasta dharmAdharmAkAzapugalakAlajauvalakSaNaM dravyaSaTakam / ayamabhiprAyaH yadaikameva vastu aAtmaghaTAdikaM cetanAcetanaM satAmapi paryAyANAmavivakSa yA dravyarUpameva va Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 syAdvAdamaJjarI / kumiSyate tadA saMkSepeNAbhyantarIkRta sakala paryAya nikAyantvalacaNenAbhidhIyamAnatvAt paryayamityupadizyate kevaladravyarUpamevetyarthaH yathAtmA'yaM ghaTo'yamityAdiparyAyANAM dravyAnatirekAt zrata eva dravyAstikanayAH zuddhasaMgrahAdayo dravyamAtramevecchanti paryAyA grAM tadaviSvagbhUtatvAt paryavaH paryayaH paryAya ityanathantiram adravyamityAdi caH punararthe sa ca pUrvasmAdizeSadyotane bhinnakramazca vivicyamAnaM ceti vivekena pRthagrUpatayocyamAnaM punaretadastu adravyameva avivacitAnvayidravyaM kevala paryAyarUpamityarthaH yadAdyAtmA jJAnadarzanAdIn paryAyAnadhikRtya pratiparyAyaM vicAyete tadA paryAyA eva pratibhAsante na punarAtmAkhya kimapi dravyam evaM ghaTo'pi kuNDaloSThaSTayubuvodarapU parAdibhAgAdyavayavApekSayA vivicyamAnaH paryAya eva na punarghaTAkhya' tadatiriktaM vastu ata eva paryAyAstikanayAnupAtinaH paThanti / bhAgA eva hi bhAsante saMniviSTAstathA tathA / tahAnnaiva punaH kazcinnirbhAgaH saMpratIyate // iti tatazca dravyaparyAyobhayAtmakatve'pi vastuno yanayArpaNyA paryAyanayAnarpaNayA ca dravyarUpatA paparyAyanayArpaNayA dravyanayAnarpaNayA ca paryAyarUpatA ubhayanayArpaNayA ca tadubhayarUpatA ata evAha vAcakamukhya: "arpitAnarpita siddheri" ti evaMvidhaM dravyaparyAyAtmakaM vastu tvamevAdIdRzastvameva darzitavAn Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdAdamaJjarau | 173 nAnya iti kAkvAvadhAraNAvagatiH nanu zranyAbhidhAnapratyayaviSayAzca paryAyAstatkathamekameva vastUbhayAtmakamityAzaGkAM vizeSaNahAreNa pariharati AdezabhedetyAdi Adezabhedena sakalA dezavikalA dezalakSaNena Adezayena uditAH pratipAditAH saptasaMkhyAH bhaGgA vacanaprakArA yasmin vastuni tattathA nanu yadi bhagavatA tribhuvanabandhunA nirvizeSatayA sarvebhya evaMvidhaM vastutatvamupadarzitaM tarhi kimarthaM torghAntarIyAstava vipratipadAnte ityAha budharUpavedAmiti budhyante yathAvasthitaM vastutatvaM sAretaraviSayavibhAgavicArayA iti budhA utkRSTA budhA budharUpA naisargikAdhigabhikAnyatarasamyagdarzanavizadIkRta jJAnazAlinaH prAginastaireva vidituM zakyaM vedAM parivedyaM na punaH svasvazAstratattvAbhyAsaparipAkazAkhAnizAtabuddhibhirapyanyaisteSAmanAdimithyAdarzanavAsanAdUSitamatitayA yathAvasthita vastutatvAnavabodhena budharUpatvAbhAvAt tathA cAgamaH / sadasadavisesaNAu bhavaheu jahacchiuvalaMbhAu / jANakalAbhAvAu micchihiTThima annANaM // 1 // ata eva tatparigRhItaM dvAdazAGgamapi midhyAzrutamAmananti teSAmupapattinirapekSaM yadRcchayA vastuta zvopalambhanaM saMrambhAt samyagdRSTiparigRhItaM tu mithyAzrutamapi samyak zrutatayA pariNamate samyagdRzAM sarvavi Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sthaahaadmnyjrii| dupadezAnusAripravRttitayA mithyAzrutoktasthApyarthasya yathAvasthitavidhiniSedhaviSayatayonnayanAt tathA hi kila vede ajaiyaSTavyam ityAdivAkyeSu mithyAdRzo 'jazabdaM parAvAcakatayA vyAcakSatesamyagaDhazastu janmApAya yogyaM trivArSikaM yavadrohyAdi paJcavArSikaM tilamasUrAdi saptavArSika kaGgasarSapAdi dhAnyaparyAyatayA payavasAyayanti ata eva ca bhagavatA zrIvaImAnakhAminA vijJAnaghana evaitezyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na pratyasaMjJAstItyAdikA RcaH zrImadindrabhUtyAdInAM TravyagaNadharadevAnAM jauvAdiniSedhakatayA pratibhAsamAnA api tAvasthApakatayA vyAkhyAtAstathA smArtA api / na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune / paTattireSA bhUtAnAM nivRttistu mhaaphlaa|| iti zlokaM paThanti asya ca yathAthatArthavyAkhyAne' saMbaddhapralApa eva yasmin hi anuSThIyamAne doSI nAstyeva tammAnnittiH kathamiva mahAphalA bhaviSyati jyAdhyayanadAnAderapi nivRttiprasaGgAt tasmAdanyadaidaMparyamasya zlokasya tathA hi na mAMsabhakSaNe kRte' doSo 'pi tu doSa evaM madAmaithunayorapi kathaM nAdoSa ityAha yata: prattireSA bhUtAnAM pravartanta utpadyante 'syAmiti prattirutpattisthAnaM bhUtAnAM jIvAnAM tatajjIvasaM sakti hetu rityarthaH prasiddhaM ca mAMsamadyamaithu Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdAdamaJjarI / nAnAM jIvasaMsaktimUlakAraNatvamAgame AmAsu papakkAsu pavipaJcamANAsu maMsapesIsu / AyaMtiya muvAu bhaNiu unigoyajIvANaM // 1 // majje mahuMmi maMsaMmi navaNauyaMmi vauMcchae / upajjaMti atA taNAvatthajaMtummo // 2 // mehuNasannArUTho navalArakka haNeisuhamajIvANaM / kevaliNApannatAsahiyavAsayAkAlaM // 3 // tathA hi icchojogIemaM bhavaMti bediyAune jIvA // ikkovadovatinnivalarakkapujataMcaukkomaM // 4 // puriseNa saha gayAe tesiM jIvANahoiuddavaNaM / viNugadidR' teNaM tattApasilAganArANaM // 5 // saMsaktAyAM yonau hIndriyA ete zukrazoNitasaMbhavAstu garbhajapaJcendriyA ime 175 paMciMdiyAmaNummA rAganarasuttanArigami / ukkosaMnatralarakkAjAyaMtIrAga helAe // 6 // navalarakANaM majjhe jAyaiikkamA dunhayasammatI | sesApuNarAmeva yavila paMvaJcaMtitacchevA // 7 // tadevaM jIvopamardahetutvAnna mAMsabhakSaNAdikamaduSTamiti prayogaH atha vA bhUtAnAM pizAcaprAyANAmeSA pravRttista evAtra mAMsabhakSaNAdau pravarttante na punarvivekina iti bhAvaH tadevaM mAMsabhakSaNAderduSTatAM spaSTIkRtya yadupadeSTavyaM tadAha nivRttistu mahAphalA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 syaahaadmnyjrii| turevakArArtha: tuH syAGde'vadhAraNe iti vacanAt tatazcaitebhyo mAMsabhakSaNAdibhyo nivRttireva phalA khargApavargaphalapadA na puna: pRSTattirapautyartha : ata eva sthAnAntare paThitam / varSe varSe 'zvamedhana yo yajeta zataM samAH / mAMsAni ca na khAdedyastayostulyaM bhvetphlm||1|| ekarAboSitasyApi yA gatibrahmacAriNaH / na sA kratusahasreNa pAptuM zakyA yudhiSThira // 1 // madyapAne tu kRtaM sUtrAnuvAdaistasya sarvavigahi tatvAttAnevaMprakArAnarthAn kathamiva budhAbhAsAstauthi kA veditumarhantauti kRtaM prasaGgena atha kemo saptabhaGgAH kazcAyamAdezabheda ityucyate ekatra jIvAdI vastuni ekaikasatvAdidharmaviSayapravazAdavirodhena pratyakSAdivAdhAparihAreNa pRthagbhUtayoH samuditayozca vidhiniSedhayoH paryAlocanayA katvA syAcchandalAJchito vakSyamANaiH saptabhiH prakArairvacanavinyAsa: saptabhanauti goyate tahathA svAdastyeva sarvamiti vidhikalpa nayA prathamo bhaGgaH syAnnAratyeva sarvamiti niSedhakalpanayA dvitIyaH syAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhiniSedhakalpanayA TatIyaH syAdavaktavyameveti yugapahidhiniSedhakalpanayA caturthaH syAdastyeva syAdavaktavya meveti vidhikalyanayA yugapahidhiniSedhakalpanayA ca paJcamaH syAmnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhaka Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 svAdAdamaJjarI / lpanayA yugapaddidhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhiniSedhakalpanayA yugapaddidhiniSedhakalpanayA ca saptamaH tatra syAtkathaMci tvadravya kSetra kAlabhAvarUpeNAstyeva sarvaM kumbhAdi na punaH paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa tathA hi kumbho dravyataH pArthivatvenAsti nAbAdirUpa - tvena kSetrataH pATaliputrakatvena na kAnyakubjAditvena kAlataH ziziratvena na vAsantikAditvena bhAvataH zyAmatvena na raktAditvena anyathetararUpApacyA kharu - mahAniprasaGga iti avadhAraNaM cAtra bhaGge'nabhimatArthavyASTattyarthamupAttam itarathA'nabhimatatulyataivAsya prasajyeta pratiniyata svArthAnabhidhAnAttaduktam / vAkya 'vadhAraNaM tAvadaniSTArthanivRttaye / kartavyamanyathA'nuktasamatvAttasya kutracit // tathApyastyeva kumbha ityetAvanmAtropAdAne kumbhasya stambhAdyastitvenApi sarvaprakAreNAstitvaprAptaH pratiniyatasvarUpAnupapattiH syAt tatpratipattaye sthAditi zabdaH prayujyate syAtkathaMcitvadravyAdibhirevAyamasti na paradravyAdibhirapItyarthaH yatrApi cAsau na prayujyate tavApi vyavacchedaphalaivakAravat buddimahniH pratIyata eva yaduktam / so'prayukto'pi vA tataiH sarvavArthAtpratIyate / yathaivakArau yogAdivyavaccheda prayojanaH // 23 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau / iti prathamo bhaGgaH syAtkathaMcinnAstyeva kumbhAdi: svadravyAdibhirapi vastuno'satvAniSTau hi dravyAdibhiriva para pratiniyata svarUpAbhAvAt vastupratiniyatina syAt na cAstitvaikAntavAdibhirava nAstitvamasiddhamiti vaktavyaM kathaM cittasya vastuni yuktisiddhatvAtsAdhana vat na hi kvacidanityatvAdau sAdhye satvAdisAdhanasyAstitvaM vipakSe nAstitvamantareNopapannaM tasya sAdhanatvAbhAvaprasaGgAt tasmAddastuno'stitvaM nAstitvenAvinAbhUtaM nAstitvaM ca tenetivivakSAtrazAjJAnayoH pradhAnopasarjana bhAvaH evamuttarabhaGgeSvapi jJeya "mapitAnapi tamiddheriti vAcakavacanAt iti dvitIyaH tRtIyaH spaSTa eva dvAbhyAmastitvanAstitvatrarmAbhyAM yugapatpradhAnatayA'pi tAbhyAmekasya vastuno'bhidhitmAyAM tAdRzasya zabdasyAsambhavAdavaktatryaM jIvAdivastu tathA hi sadasattvaguNaddayaM yugapadekatra sadityanena vaktumazatryaM tasyAsattvapratipAdanAsamarthatvAt tathA'sadityanenApi tasya sattvapratyAyanasAmarthyAbhAvAt na ca puSpadantAdivatsAGketikamekaM padaM tadatuM samartha tasyApi krameNArthapratyAyane sAmarthyopapatteH zatazAnayoH saMketitasacchandavat ata eva indakarmadhArayaTatyorvAkyasya vacanAdvAcakatvamiti sakalavAcakarahitatvAdavaktavyaM vastu yugapatsattvAsattvA bhyAM pradhAnabhAvApitAbhyAmAkrAntaM vyavatiSThate na ca sarvathA' vaktavyamatraktavyazabdenApyana bhidhetvaprasaGgAditi caturthaH zeSAstrayaH 178 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaabaadmnyjrii| 178 sugamAbhipAyAH na ca vAcyam ekatra vastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnA'nantadharmAbhyupagamenAnantabhaGgaupasaGgAdasaGgataiva saptabhaGgIti vidhiniSedhapakArApekSayA patiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhaGgInAmeva sambhavAt yathA hi sadasattvAbhyAmevaM sAmAnyavizeSAbhyAmapi saptabhayera syAt tathA hi syAtmAmAnyaM syAdizeSaH syAdubhayaM syAdavaktavyaM syAtsAmAnyAvatavyaM syAhizeSAvaktavyaM syAtsAmAnyavizeSAvaktavyamiti na cAtravidhiniSedhapakArau na sta iti vAcyaM sAmAnyasya vidhirUpatvAvizeSasya ca vyArattirUpatayA niSedhAtmakatvAt atha vA patipakSazabdatvAdyadA sAmAnyasya pAdhAnyaM tadA tasya vidhirUpatA vizeSasya ca niSedharUpatA yadA vizeSasya puraskArastadA tasya vidhirUpatA itarassa ca niSedharUpatA evaM sarvatra yojyam ataH suSThatam anantA api sapta bhaGgA eva sambhaveyuriti putiparyAyaM patipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva sambhavAtteSAmapi saptavidhatattajjitAsAniyamAt tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsaMdehasamutpAdAt tasyApi saptavidhatva niyamaH khagocaravastadharmANAM saptavidhattvasyaivopapatteriti iyaM saptabhaGgI pa. tibhaGga sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca tatra sakalAdezaH pramANavAkya tallakSaNaM cedaM pramANapatipannAnantadharmAtmakavastuna: kAlAdibhirabhedaSTatti prAdhAnyAdabhedopacArAdvA yaugapadyena pratipA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 syAdAdamaJjarau / dakaM vacaH sakalAdezaH asyArthaH kAlAdibhiraSTabhiH kRttvA yadabhedadRtterdharmadharmiNorapRthakbhAvasya prAdhAnyaM tasmAtkAlAdibhi bhinnAtmanAmapi dharmadharmiNAmabhedAdhyAropAcA samakAlamabhidhAyakaM vAkyaM sakalAdeza stadviparItastu vikalAdezI nayavAkyamityarthaH athamAzayaH yaugapadyenAzeSadharmAtmakaM vastu kAlAdibhirabhedapradhAnaTacyA'bhedopacAreNa vA pratipAdayati sakalA deza: tasya pramANAdhInattvAt vikalAdezastu krameNa bhedo'pacArAdaprAdhAnyAddA tadabhidhatte tasya nayAtmakatvAtkaH punaH kramaH kiM vA yaugapadA yadA'stittvAdidhamaNAM kAlAdibhirbhedavivakSA tadekazabdasyAnekArthapratyAyane zaktAbhAvAtkramaH yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedena vRtamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharma pratyAyanamukhena tadAtmakatAmApannasthAnekAzeSadharmarUpasya vastunaH pratipAdanasambhavAdyaugapadya ke punaH kAlAdayaH kAlaH 1 atmarUpam 2 artha: 3 saMbandhaH 4 upakAraH 5 guNidezaH 6 saMsargaH 7 zabdaH 8 iti tatra syAjjIvAdivastvastyevetyava yatkAlamastitvaM tatkAlAzeSAnantadharmA vastunyekatreti teSAM kAlenAbhedavRttiH 1 yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtmarUpaM tadevAnyAnantaguNAnAmapIti zrAtmarUpeNAbhedaTattiH 2 ya eva cAdhAro'rtho dravyAkhyo 'stitvasya sa evAnyaparyAyANAmityarthenAbhedavRttiH 2 ya eva cAviSvagbhAvaH kathaM cittAdAmyalakSaNaH sambandho'sti Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 181 tvasya sa eva zeSavizeSANAmiti sambandhenAbhedavattiH 4 ya evacopakAro'stitvena svAnuraktatvakaraNaM sa evazeSairapiguNairityupakAreNAbhedavRttiH 5 ya eva guNinaH saMbandhI deza: valakSaNo'stitvasA sa evAnyaguNAnAmiti guNidezenAbhedattiH 6 ya eva caikavastvAtmanA'stitvasya saMsargaH sa eva zeSadharmANAmiti saMsagaiNAbhedattiH aviSvagbhAve 'bhedaH pradhAnaM bhedo gauNaH saMsarge tu bhedaH pradhAnamabhedI gauNa iti vizeSaH 7 ya eva cAstauti zabdo 'stittvadharmAtmakamA vastuno vAcakaH sa eva zeSAnantadharmAtmakasthApauti zabdenAbhedattiH8 paryAyArthikanayaguNabhAve TravyArthikanayaprAdhAnyAdupapadyate dravyArthikaguNabhAvena pa. oyArthikapAdhAnye tu na guNAnAmabhedattiH sambhavati samakAlamekatra nAnAguNAnAmasambhavAt sambhave vA tadAzrayasA tAvaddA bhedaprasaGgAt 1 nAnAguNAnAM sambandhina AtmarUpasA ca bhinnatvAt AtmarUpAbhede teSAM bhedasA virodhAta 2 svAzrayasyArthasyApi nAnAtvAdanyathA nAnAgaNAzrayattvasya virodhAt 3 sambavasA ca sambandhibhedena bheTdarzanAnnAnAsambandhibhirekavaikasambandhAghaTanAt 4 taiH kriyamANasamopakArasA ca patiniyatasvarUpasAnekattvAt anekairupakAribhiH kiyamANamatropakArasA virodhAt 5 guNidezasA pratiguNaM bhedAttadabhede bhinnArtha guyAnAmapi guNidezAbhedapramaGgAt 6 saMsargasA ca pratisaMmargibhedAttadarbha Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 syaahaadmnyjrii| de saMsargibhedavirodhAt 7 zabdasA prativiSayaM nAnAtvAtsarvaguNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteH zabdAntaravaikalyApatteH 8 tattvato'stittvAdInAm ekatra vastunyevamabhedattera sambhave kAlAdibhibhinnAtmanAm abhedopacAraH kriyate tadetAbhyAm abhedatyabhadopacArAdhyAM kRtvA pramANapratipanA'nantadharmAtmakasA vastunaH samasamayaM yadbhidhAyaka vAkyasa sakalAdezaH pramANAvAkyAparaparyAya: nayaviSayokRtasya vastudharmasA bhedattipAdhAnyAd bhedopacArAdA krameNa yadabhidhAyakaM vAkyaM sa vikalAdezI nayavAkyAparaparyAya iti sthitaM tataH sAdhaktamAdezabhedoditasaptabhaGgamiti kAvyArtha: // 23 // __ anantaraM bhagavaddarzitasamAnekAtmano vastuno budharUpavedAttvamuktam anekAntAtmakatvaM ca saptabhaGgopanapaNena sukhonneyaM mAditi sApi nirUpitA tasAM ca viruddhadharmAdhyAsitaM vastu pazyanta ekAntava dino budharUpA virodhamuhAvayanti teSAM prmaannmaargaaccyvnmaah| upAdhibhedopahitaM viruddhaM nArtheSvasattvaM sadavAcate ca / ityaprabuddhvaiva virodhabhautA jaDAstadekAntahatAH ptnti||24|| Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 sthaabaadmnyjrau| artheSu padArthaSu cetanAcetaneSvasatvaM na viruddham astitvena saha virodhaM nAnubhavatItyarthaH na kevalamasattva na virodhAvaruddha kiM tu sadavAcyate maccAvAcya ca sadavAcye tayorbhAvo sadavAcyate astitvAvaktavyatve ityarthaH te api na viruddha tathAhi astitvaM nAstitvena saha na virudhyate avaktavyatvamapi vidhiniSedhAtmakamanyondhana virudhyate atha ca avatavyatvaM vaktavyatvena sAkaM na virodhamuhahati anena ca nAstitvAstitvAvaktavyatvalakSaNabhaGga bayeNa sakalasaptabhaGgyA nirvirodhatA upalakSitA amISAM bayANAM mukhyatvAcchaSabhagAnAM ca saMyogaja tvenAmauSvevAntarbhAvAditi nanvete dharmAH parasparaM viruDDA: tatkathamekatra vastunyeSAM samAvezaH saMbhavati vRti vizeSaNahAreNa hetumAha upAdhibhedopahitamiti upAdhayo'yacchedakA aMzaprakArAsteSAM bhedo nAnAtva tenopahitamarpitam asatvasya vizeSaNametat upAdhibhedopahitaM sadartheSvasattva na viruI sadavAcyatayozca vacanabhedaM kRtvA yojanIyam upAdhibhedopahite sato sadavAcyate api na viruddha ayamaniprAyaH parasparaparihAreNa ye vartete tayoH zotoSNavamahAnavasthAnalakSaNo virodho na cAvaM sattvAsattvayoritaretaramaviSvAbhAvena vartanAt na hi ghaTAdau sattvamasatvaM parihRtya vartate pararUpeNApi satvapramaGgAt tathA ca tadvyatiriktArthAntarANAM nairarthaka tenaiva tribhuvanasAdhyArthakriyANAM siddhenaM cAsattvaM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 sthaahaadmnyjrii| sattvaM parihRtya vartate svarUpeNApyasatvaprAptestathA ca nirupAkhyatvAtsarvazUnyateti tadA hi virodhaH syAdyokopAdhikaM sattvamasattvaM ca syAt na caivaM yato na hi yenaivAMzana satvaM tenaivAsattvamapi kitva nyopAdhika sattvamanyopAdhikaM punarasattvaM svarUpeNa hi sattvaM pararUpeNacAsatvaM dRSTaM hi ekasminnetra citrapaTAvayavini anyopAdhikaM tu naulatvamanyopAdhikAzcetarevarNA nIlatvaM hi nIlaurAgAdyapAdhikaM varNAntarANi ca tattaJjanadravyopAdhikAni evaM mecakaratne'pi tattaha. Na punalopAdhikaM vaicitryamavaseyaM na caibhidRSTAntaiH sattvAsattvayobhinnadezatvaprAptizcitrapaTAdyavayavina ekatvAttatrApi bhinnadezatvAsiddheH kathaMcitpakSastu dRSTAnte dAsantike ca syAhAdinAM na durlabhaH evamapyaparitoSavedAyuSmatastokasyaiva puMsastattadupAdhibhedApiTatvaputratvamAtulatvamAgineyatvapiTavyatvacATavyatvAdidharmANAM parasparaviruDDAnAmapi prasiddhidarzanAt kiM vAcyam evamavaktavyatvAdayo'pi vAcyAH ityuktaprakAreNa u. pAdhibhedena vAstavaM virodhAbhAvamaprabuddhvaivAjAtvaiva evakAro'vadhAraNe sa ca teSAM sampagattAnasyAbhAva eva na punarlezato'pi bhAva iti vyanakti tataste virodhabhItAH sattvAsattvAdidharmANAM bahirmukhazemuSyAsaMbhAvito yo virodhaH sahAnavasthAnAdistasmAdbhautAsastamAnasA ata eva jaDAstAvikabhayahetorabhAve'pi tathAvidhapazuvagautatvAnmUrkhAH paravAdinastadekAnta Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 syaabaadmjrau| hatAsteSAM sattvAdidharmANAM ya ekAnta iMtaradharmaniSedhanena vAbhipretadharmavyavasthApananizcayastena hatA va hatAH patanti skhalanti patitAzca santaste 'nyAyamArgAkramaNenAsamarthA nyAyamArgAdhvanInAnAM ca sarveSAmapyAkamagrauyatAM yAntIti bhAvaH yahA pratantIti pramANamArgatazacyavante loke hi sanmArga cyutaH patita iti paribhASyate atha vA yathA bajvAdiprahAreNa hata: patito mUmitucchAmAsAdya niruddhavAprasaro bhavati evaM te'pi vAdinaH svAbhimataikAntavAdena yuktisaraNimananusaranto vajjAzaniprAyeNa nihatAH santaH syAhAdinAM purato kiMcitkarA vAmAbamapi novArayitumIzata iti atra ca virodhasyopalakSaNatvAdethAdhikaraNyamanavasthA saMkaro vyatikaraH saMzayo pratipattiviSayavyavasthAhAnirityete'pi parojhAvitA doSA abhyUhyAstathAhi sAmAnyavizeSAtmakaM vastvityupanyaste pare upAlabdhAro bhavanti yathA sAmAnyavizeSayorvidhipratiSedharUpayorekanAbhinne vastunyasaMbhavAcchItoSNavaditi virodhaH na hi yadeva vidharadhikaraNaM tadeva pratiSedhasyAdhikaraNaM bhavitumarhati dAbhyAM vA khabhAvAbhyAm ekenaiva cettava pUrvavahirodha: dAbhyAM vA khabhAvAbhyAM sAmAnyavizeSAkhya svabhAvadayamadhikaroti tadA'navasthA tAvapi svabhAvAntarAbhyAM tAvapi svabhAvAntarAjyAmiti yenAtmanA sAmAnyasyAdhikaraNaM tena sAmAnyasya vizeSasya ca yenaca vizeSasyA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 vAdAdamaJjarI / dhikaraNaM tena vizeSasya sAmAnyasya ceti saMkaradoSaH yena svabhAvena sAmAnyaM tena vizeSo yena vizeSastena sAmAnyamiti vyatikaraH tatazca vastuno'sAdhAraNAkAreNa nizcetumazakteH saMzayaH tatazcApratipattiH tatazca pramANaviSayavyavasthA hA niriti ete ca doSAH syAdAdasya jAtyantaratvAnniravakAzA evAtaHsyAddAdamarmavedibhiruDaraNauyAstattadupapattibhiriti svatantrayo ni' - repekSayoreva sAmAnyavizeSa yovidhirUpayosteSAmavakAzAt atha vA virodhazabdo'vadoSavAcI yathA virudda - mAcaratIti duSTamityarthaH tatazca virodhebhyaH virodhavaiyadhikaNyAdidoSebhyo mItA iti vyAkhyeyam evaM ca sAmAnyazabdena sarvA api doSavyaktayaH saMgRhItA bhavantIti kAvyArthaH // 23 // athAnekAntavAdasA sarvadravyaparyAyavyApitve'pi mUlabhedApekSayA cAturvidhyAbhidhAnadvAreNa bhagavatastattvAmRtarasAmbAda sauhityamupavarNayannAha / syAnAzi nityaM sadRzaM virUpaM vAcyaM na vAcyaM sadasattadeva / vipazcitAM nAtha nipItatattvasudhodgatodgAraparaMpareyam // 25 // svAdityavyayamanekAntadyotakam aSTAsvapi padeSu Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAddAdamaJjarI / yojya tadevAdhikRtamevekaM vastu syAtkathaM cinnAzinazanazIlamanityamityarthaH syAnnityamavinAzadhamatyarthaH etAvatA nityAnityalakSaNamekaM vidhAnaM tathA syAtsadRzam anuvRttihetusAmAnyarUpaM syAdirUpaM vividharUpaM visadRza pariNAmAtmakaM vyAdRttihetuvizeSarUpamityarthaH anena sAmAnyavizeSarUpo dvitIyaH prakAraH tathA svAhAcyaM vaktavyaM syAnna vAcyamavaktavyamityarthaH atra ca samAse'vAcyamiti yuktaM tathApyavAcyapadaM yonyAdau rUDhamitya sabhyatAparihArthaM na vAcyamityasamastaM cakAra stutikAraH etena abhilApyAnabhilApyasvarUpatRtIyo bhedaH tathA svAtsad vidyamAnaM astirUpami - tyarthaH syAdasattaddilakSaNamityanena sadAkhyA caturthI vidhA he vipazcitAM nAtha saMkhyAvatAM mukhya iyamanantarokta nipatatattvasudhogatodvAraparamparA taveti prakaraNAtsAmarthyAddA gamyate tavaM yathAvasthita vastusvarUpaparicchedastadeva jarAmaraNApahAritvAdvibudhopabhogyatvAnmithyAtyaviSorminirAkariSNutvAdAntarAhlAdakAritvAcca popUSaM tattvasudhA nitarAmananyatayA potA khAditA yA tattvasudhA tasA udgatA prAdurbhatA tatkAraNikA yA udgAraparamparA udgAra thegirivetyartha: yathA hi kazcidAkaNaM pIyUSarasamApIya tadanuvidhAyinau mudgAraparamparAM muJcati tathA bhagavAnapi jarAmaraNApahAritattvAmRtaM svairamAkhAdA tadrasAnuvidhAyinoM prastutAne kAntavAdabhedacatuSTayaulakSaNA 187 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sthaadvaadmnyjrau| mudgAraparamparAM dezanAmukhenodgIrNavAnityAzayaH atha vA. yairakAntavAdibhirmithyAttvagaralabhojanamApti bhakSitaM teSAM tattahacanayuktA udagAraprakArAH prAkpradarzitA gaistu pacelimaprAcInapuNya prAgbhArAnugRhItejagadguruvadanenduniHsyanditattvAmataM manohatya potaM teSAM vipazcitAM yathArthavAdaviduSAM he nAtha iyaM pUrvadaladarzitollekhazekharA udgAraparampareti vyAkhyeyam ete catvAro'pi vAdAsteSu sthAneSu prArgava carcitAstathA hi AdIpamAvyometi tte nityAnityavAdaH anekamekAtmakamiti kAvye sAmAnyavizeSavAdaH saptabhayAmabhilApyAnabhilApyavAda: sadasahAdazca iti na bhUyaH prayAsa bhUti kAvyAtha : // 25 // idAnauM nityAnityapakSayoH paramparadUSaNapakAzanabadalanaNatayA vairAyamANayoritaretarodIritavividhahetuhetisaMnipAtasaMjAtavinipAtayorayatnasiddhapatipakSa pratikSepasA bhagavacchAsanasAmAjAsA srvotkmaah| ya eva doSAH kila nityavAde vinAzavAde'pi samAsta eva / parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu jayatyadRSyaM jinazAsanaM te // 26 // kileti nizcaye ya eva nityavAde nityaikAnta Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 186 bAde doSAH anityaikAntavAdibhiH prasaJcitAH kramayogapadyAbhyAm arthakriyAnupapattyAdayasta eva vinAzabAde'pi kSaNikaikAntavAde'pi samAstulyA nityaikAntavAdibhiH prasajyamAnA anyanAdhikAstathA hi nitvavAdI pramANayati sarva nityaM mattvAt kSabhika sadasatkAlayorarthakriyAvirodhAttallakSaNaM sattvaM nAvasthA banAtoti tato nivartamAnamananyazaraNatayA nityatve'vatiSThate tathA hi kSaNiko'rthaH sanvA kArya kuryAdasanvA gatyantarAbhAvAt na tAvadAdyaH pakSaH samasamayavartini vyApArayogAt sakalabhAvAnAM paraspara kAryakAraNabhAvaprAsyA'tiprasaGgAcca nApi ditIyaH pakSaH codaM kSamate asataH kAryakaraNazaktivikalatvAdanyathA zazaviSANAdayo'pi kAryakAraNayogAtsaheran vizeSAbhAvAditi anityavAdI nityatvavAdina prati punarevaM pramANayati sarva kSaNikaM sattvAdakSaNike kramayogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAt arthakriyAkAritvasya ca bhAvalakSaNatvAt tato'rthakriyAvyAvartamAnA svakroDIkRtAM sattAM vyAvartayediti kSaNikasiddhiH na hi nityo'rtho'tha kriyAM krameNa pravatayitumutsahate pUrvArthakriyAkaraNakhabhAvopamardahAraNottarakriyAyA , krameNa , pratteranyathA pUrvakriyAkaraNAvirAmaprasaGgAt tatvabhA. vapracyave ca nityatA prayAti atAdavasthyasyAnityatAlakSaNatvAt atha nityo'pi kramavatinaM sahakArikAraNamartha mudIkSamANamtAvadAsIta pazcAttamAsAdA kra-: Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sthaahaadmnyjrii| meNa kAryaM kuryAditi cenna sahakArikAraNasya nitye 'kiMcitkaratvAt akiJcitkarasyApi pratIkSaNe'navasthAprasaGgAt nApi yogapadezana nityo'rtho'kriyAM kurute adhyakSavirodhAt na hya kakAlaM sakalAH kriyAH prArabhamANaH kazcidupalabhyate karotu vA tathApyAdAkSaNa eva sakala kriyAparisamAptatiauyAdikSaNeSvakuvANasAniyatA balAdADhaukate karaNAkaraNayorekasminvirodhAt iti tadevamekAntahaye'pi ye hetavaste yuktisAmyAviruddhaM na vyabhicarantItyavicAritaramaNIyatayA mugdhajanasAdhyaM cotpAdayantIti viruddhA vyabhicAriNo'naikAntikA iti atra ca nityAnityaikAntapakSapratikSepa evoktaH upalakSaNatvAcca sAmAnyavizepAdAkAntavAdA api mithastulyadoSatayA virodhAvyabhicAriNa eva hetUnupaspazantIti paribhAvanIyam athottarAI vyAkhyAyate parasparetyAdi evaM ca kaNTakeSa kSudrazatru Sa ekAntavAdiSu parasparadhvaMsiSu satsa parasparasmAt vasante vinAzamupayAntItyevaM zIlA: sundopasundavaditi parasparadhvaMsinasteSu he jina te tava zAsanaM sAhAdaprarUpaNanipuNaM hAdazAgIrUpaM pavacanaM parAbhibhAvukAnAM kaNTakAnAM svayamucchinnatvenaivAbhAvAdakRSyam aparAbhavanIyaM"zaktA kRtyAce"ti kRtyavidhAnAdharSitumazakyaM dharSitumanahaM vA jayati sarvotkarSeNa vartate yathA kazcinmahArAjaH pauvarapuNya paraupAka: parasparaM viTA khayameva kSayamupeyivatsu dviSatsu aya Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrii| 161 nasihaniSkaNTakatvaM sammaI rAjAmupabhucAnaH sarvotkRSTI bhavatyevaM tvacchAsanamapauti kAvyArthaH // 26 // anantarakAvye nityAnityAdayakAntavAdadoSasAmAnyamabhihitamidAnoM katipayatattavizeSAnnAmagrAhaM darzayaMstanarUpakANAmamatodbhavakatayoddhRtatathAvidharipujanajanitopadravamiva paritnAturdharitrIpatestrijagatpateH purato bhuvanavayaM pratyupakArakAritAmA viSkaroti / naikAntavAda sukhadaHkhabhogI na puNyapApe na ca bandhamokSau / TurnItivAdavyasanAsinevaM parairvilataM jagadapyazeSam // 27 // ekAntavAde nityAnityaikAntapakSAbhyupagame na sukhaduHkhabhogau ghaTete na ca puNyapApe ghaTate na ca bandhamokSau ghaTete punaHpunarnaJa: prayogo'tyantAghaTamAnatAdarzanArtha: tathAokAntanitye Atmani tAvat sukhaduHkhabhogI nopapadya te nityasya hi lakSaNaM apracyutAnutpaasthiraikarUpatvaM tato yadAtmA sukhamanubhUya svakAraNakalApasAmagrIvazAt duHkhamupabhuGkte tadA svabhAvabhedAdanityatvApattyA sthiraikarUpatAhAniprasaGgaH evaM duHkhamanubhUya mukhamupabhuJAnasyApi vaktavyam athAvasthAbhedAdayaM vyavahAro na cAvasthAmu bhidyamAnAsvapi Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sthaabaadmnyjro| tahato bhedAH sarpasyeva kugaDalAjavAdyavasthAkhiti cennanu tAstato vyatiriktA avyatiriktA vA vyatireka tAstasyeti saMbandhAbhAvo 'tipramaGgAt avyatireka tu tahAneveti tadavasthitaiva sthiraikarUpatAhAni: kathaM ca tadekAntakarUpatve'vasthAbhedo'pi bhavediti kiM ca sukhaduHkhabhogau puNyapApanirvatyau tanirvatanaM cArthakriyA sA ca kUTa sthanityasA krameNAkrameNa vA nopapadAta ityuktaprAyamata evoktaM na puNyapApe iti puNyaM dAnAdikriyopArjanauyaM zubhaM karma pApaM hiMsAdikriyAsAdhyamazamaM karma te api na ghaTete prAguktanota: tathA na bandhamokSau bandhaH karmapudgulaiH saha pratipradezamAtmano vanhyaya:piNDavadanyonyasaMzleSaH mokSaH kRtsnakarmakSayastAvapyekAntanitye na sAtAM bandho hi saMyogavizeSaH sa cAprAptAnAM pAptiritilakSaNa: prAkAlabhAvinI aprAptiranyAvasthA uttarakAlabhAvinI prAptiranyA tadanayorapyavasthAbhedadoSo dustaraH kathaM caikarUpatve sati tasyAkasmiko bavanasaMyogaH bandhanasaMyogAcca prAkki nAyaM muktI 'bhavat kiM ca tena bandhanenAsau vikRtimanubhavati na vA anubhavati ceccaAdivadanityaH nAnubhavati cennirvikAratve satA vA tena gaganasyeva na ko'pyasA vizeSa iti bandhavaiphalyAnnityaM makta eva syAttatazca vizIrNA jagati bandhamokSavyavasthA tathA ca paThanti / varSAtapAmyAM kiM vyomazcamaNyasti tayoH phalam / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 163 carmopamazcetmo'nityaH khatulyazcedasatphalaH / bandhAnupapattau mokSasApyanupapatti bandhanavicchedaparyAyatvAnmuktizabdasyeti evamanityaikAntavAde'pi sukhaduHkhAdyanupapattiranityaM hi atyantocchedadharmaka tathAbhUte cAtmani puNyopAdAnakriyAkAriNo niranvayaM vinaSTattvAt kasya nAma tatphalabhUtasukhAnubhava: evaM pApopAdAna kriyAkAriNo'pi niravayavanAze kasya duHkhasaMvedanamastu evaM cAnyaH kriyAkArI anyazca tatphalabhoktatyasamaJjasamApadyate / atha yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva sandhatte kapAse raktatA yathA // ..iti vacanAnnAsamaJjasamityapi vAGmAtra santAnavAsanayoravAstatvena prAgeva nirloThitatvAt tathA puNyapApa api na ghaTate tayohi arthakriyA sukhadaHkho pabhogasta danupapattizcAnantaramevoktA tato'rthakriyAkAritvAbhAvAttayorapyaghaTamAnalaM kiM cAnityaH kSagamAvasthAyau tabiMzca caNe utpattimAtravyagrattvAttasya kutaH puNyapApopAdAnakriyAjanaM dvitIyodikSaNeSu cAvasthAtumeva na labhate puNyapApopAdAnakriyA'bhAve ca puNyapApa kuto nirmalatvAtadasattve ca kutastanaH sukhaduHkhabhogaH prAstAM vA kathaM cidetat tathAhi pUrvakSaNasadRzenottarakSaNena bhavitavyam upAdAnAnurUpatvAdupAdeyasya tataH pUrvakSaNAhuHkhitAduttarakSaNaH kathaM sukhita utpAte kathaM ca mukhitAttataH sa duHkhitaH 25 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau / syAdisadRzabhAgatApatterevaM puNyapApAdAvapi tasmAdAtkiMcidetat evaM bandhamokSayorapyasambhavo loke'pi hi ya eva baddaH sa eva mucyate niranvayanAzAbhyupagame ca ekAdhikaraNatvAbhAvAtsantAnasya cAvastutvAtkutastayoH sambhAvanAmAtramapIti pariNAmini cAtmani khokriyamANe sarva nirvAmupapadyate pariNAmo'trasthAntaragamanaM na ca sarvathA hyavasthAnaM na ca sarvathA vinAza: "pariNAmastaddidAmiSTa" iti vacanAt pataaliTIkAkAro'pyAha asthitasya dravyasya pUrvadharmanivRttau dharmAntarotpattiH pariNAma iti evaM mAmAnyavizeSa sadasadabhilApyAnabhilApya ekAntavAdeSvapi sukhaduHkhA dyabhAvaH svayamabhiyuktairabhyUH athottarArddhavyAkhyA evamanupapadAmAne'pi sukhaduHkhabhogAdivyavahAre parataurthikairatha ca paramArthataH zatrubhiH parazabdoM hi za paryAyo'pyasti durnItivAdavyasanAminA nauyate ekadezaviziSTo'rthaH pratItiviSayamAbhiriti nautayo nayA dRSTA nautayo durnItayo durnayAsteSAM vadanaM parebhyaH pratipAdanaM durnItivAdastava yadyasanamatyAsaktiraucityanirapekSA pravRttiriti yAvat durnItivAdavyasanaM tadeva saddodhazarorocchedana zaktiyuktattvAdasirivAsiH kRpANI durnItivAdavyasanAsistena durnItivAdavyasanAsinA karaNabhUtena durnayaprarUpaNa hevA kakhaGgena eva mityanubhavasiddhaM prakAramAha zrapizabdasya bhinnakramatvAdazeSamapi jagannikhilamapi trailokyagatajantunAtaM 114 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 syAdvAdamaJjarau | viluptaM samyagjJAnAdibhAvaprANavyaparopaNena vyApAditaM tattvAyasvetyAzayaH samyagjJAnAdayo hi bhAvaprANA: prAvacanikairgIyante ata eva siddheSvapi jIvavyapadezo'nyathA hi jauvadhAtuH prANadhAraNa the'bhidhauyate teSAM ca dazavivaprANadhAraNAbhAvAdajIvatvaprAptiH sA ca viruvA tasmAtsaMsAriNo dazavidhadravyaprANadhAraNAjjIvAH siddhAzca jJAnAdibhAvaprANadhAragAditi siddhaM durnayasvarUpaM cottarakAvye vyAkhyAsyAma iti kAvyArthaH // 27 // sAMprataM durnayanayapramANapurUpaNaddAreNa'pramANanayairadhigama" iti vacanAt jIvAjIvAditattvAdhigamanibandhanAnAM pramANanayAnAM pratipAdayituH svAminaH svAddAdavirodhidurnayamArganirAkariSNumananyasAmAnyavacanAtizayaM stuvannAha / sadeva satsyAtsaditi tridhA'rtho mIyeta durnItinayapramANaiH / yathArthadarzI tu nayapramANapathena durnItipathaM tvamAsthaH // 28 // arghyate paricchidyata ityarthaH padArthasvivA tribhi: prakAraimayeta paricchidyeta vidhau saptamau kaistribhiH prakArairityAha durnItinayapramANe nIyate paricchidyate ekadezaviziSTo'rtha abhiriti nItayo nayA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| huSTA nautayo TurnItayo durnayA ityarthaH nayA naigamAdyAH pramIyate paricchidyate 'rtho'nekAntaviziToneneti pramANaM syAhAdAtmaka pratyakSaparokSalakSama Tunautayazca nayAca pramANe ca durnItinayapramANAni tai: ke nollekhena moyetetyAha sadeva satyAtmaditi avyakta tvAnnapuMsakatvaM yathA kiM tasya garne jAtamiti sadeveti durnayaH saditi nayaH syAtmaditi pramANaM tathA hi durnayastAvatmadeveti bravIti astyeva ghaTa iti ayaM vastunyekAntAstitvamevAbhyupagacchannitaradharmAgAM tiraskAra svAbhipretameva dharma vyavasthApayati dunayatvaM cAsya mithyArUpatvAt mithyArUpatvaM ca tatra dharmAntarANAM satAmapi niGgavAt tathA sadityallekhavAnayaH sa hyasti ghaTa iti ghaTa svAmimatamastitvadharma prasAdhayan zeSadharmaSu gajanimIlakAmAlambate na cAsya durnayatvaM dharmAntarAtiraskArAt na ca pramAgatvaM sthAchannAlAJchitatvAt syAtmaditi syAtkathaM citmahasta iti pramANAM pamANatvaM cAsya dRSTe iSTAbAdhitatvAvipace bAdhakasajhAvAcca sarva hi vastu svarUmeNa satpararUpeNa cAsadityasakadataM saditi dimAtradarzanArthamanayA dizA asattvanityattvAnityattvavaktAvyatvAvatavyattvasAmAnyavizeSAdApi bodavyam itthaM bastusvarUpamAkhyAya stutimAha yathArthadarzItyAdi TurnItipathaM danayamArga tu zabdasya avadhAraNArthasya bhinnakramattvAttvameva Akhastvameva nirAkRtavAn na tIrthAntaradaivatAni kena Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 167 kRtvA nayapramANapathena nayapramANe uktasvarUpe tayo giNa pracAreNa yatastvaM yathArthadarzI yathArtho'sti tathaiva pagyatItyevaMzolo yathArthadarzI vimalakevalajyotiSA yathAvasthitavastudarzI tIrthAntarazAstArasta rAgAdidoSakalaGkitatvena tathAvidhatAnAbhAvAna yathArthadarzinastataH kathaM nAma durnayapathamathane pragalbhante te tapasvina: na hi svayamanayaprasattaH pareSAmanayaM niSetramuddaratAM dhatte idamuktaM bhavati yathA kazcitsanmAgaMvedI paropakAradurlalitaH puruSazcaura ibAvaTakaNTakAdyAkIrNa mArga parityajya pathikAnAM guNadoSobhayavikala doSAsTaSTaguNayuktaM ca mArgamupadarzayati evaM jagannAtho'pi darnayatiraskaraNena bhavyebhyo nayapramAgAmArga prarUpayatIti Astha ityasyateradAtanyAM "zAstyastivaktikhyAteraDi" tyaDi"zvayatyasavacapata vAsthavocapaptami"ti asthAdeza svarAdestAsviti vRddhau rUpaM mukhyarattyA ca pramANasyaiva prAmANyaM yaccAna nayAnAM pramANatulya kakSatAkhyApanaM tatteSAmanuyogadvArabhUtatayA prajJApanAGgatvattApanArtha catvAri hi pravacanAnuyogamahAnagarasya hArAgiA upakamo nikSepo 'nugamo nayazceti eteSAM ca svarUpamAva vyakabhASyAdibhinirUpaNIyam iha tu nocyate granthagauravabhayAt ava caikatra samAsAnttaH pathinzabdaH anyatra cAvyutpannaH pathazabdo'danta iti pathazabdasatra diHprayogo na duSyati atha durnayanayapramANavarUpaM kiJcinnirUpyate tatrApi pra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sAhAdamaJjarI / ghamaM nayasvarUpaM tadanadhigameM durnayasvarUpasya duSpari jJAnatvAdava cAcAryeNa prathamaM durnayanirdezo yathottaraM prAdhAnyAvabodhanArthaH kRtaH tava pramANapratipannArthaMkadezaparAmarzo nayaH anantadharmAdhyAsitaM vastu svAbhi pretaikadharmaviziSTaM nayati saMvedanakoTimArohayatauti nayaH pramANapravRtteruttarakAlabhAvI parAmarza ityarthaH nayAzcAnantAnantadharmatvAdastu na stadekadharmaparyavasitAnAM vakturabhiprAyANAM ca nayatvAt tathA ca vRddhA: " jAva I yAva paNa pahA tAvaIyAce bahunti nayavAyA" iti / tathApi cirantanAcAryaiH sarvasaMgrAhi saptAbhiprAya parikalpanAddAreNa saptanayAH pratipAditAstadAthA naigamasaMgrahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirudairvabhUtA iti kathameSAM sarvasaMgrAhakattvamiti ceducyate abhiprAyastAvadartha dvAreNa zabdaddAreNa vA pravartate gatyantarAbhAvAt tatra ye ke canArthanirUpaNapravaNAH pramAtrabhiprAyAste sarve'pyAde nayacatuSTaye'ntarbhavanti ye ca zabdavicAraca - turAste zabdAdinayatraya iti tatra naigamaH sattAlakSaNaM mahAsAmAnyamavAntarasAmAnyAni ca dravyattvaguNatvakarmatvAdIni tathAntyAnvizeSAnma kalA sAdhAraNarUpalakSaNAnavAntaravizeSAMzcApekSayA pararUpavyAvarttanakSamAn sAmAnyAdatyantavini luThita svarUpAnabhipraiti idaM ca khatantrasAmAnyavizeSavAde nuskhamiti na pRthakaprayatnaH pravacana prasiddha nilayanaprasthadRSTAntaddayagamyasvAyaM saMgrahastu azeSavizeSatirodhAnadvAreNa sAmA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 196 nyarUpatayA vizvamupAdatta etacca sAmAnyaikAntavAde prAprapaJcitaM vyavahArastvevamAha yathA lokagrAhameva vastvastu kimanayA adRSTAvyavahriyamANa vastuparikalpanakaSTapiSTikayA yadeva ca lokavyavahArapathamavatarati tasyaivAnugrAhakaM pramANamupalabhyate netarasA na hi sAmAnyamanAdinidhanamekaM saMgrahAbhimataM pramAgAbhUmistathAnubhavAbhAvAt sarvasA sarvadarzitvaprasaGgAca nApi vizeSAH paramANu lakSaNA: kSaNakSayiNaH pramANagocarAstathApravRtterabhAvAt tasmAdidameva nikhilalokAbAdhitaM pramANaprasiddha kiyatkAlabhAvi sthalatAmAvimvANamada kAdyAharaNAdyarthakriyAnivartanakSama vasturUpaM pAramArthika pUrvottarakAlabhAvi tatparyAyaparyAlocanA punarajyAyaso tava pramANaprasarAbhAvAt pramANamantareNa vicAramA kartumazakyatvAt avastutvAca teSAM kiM tagocaraparyAlocanena tathA hi pUrvo sarakAlabhAvinI dravyavivartAH kSaNakSayiparamANalakSaNA vA vizeSA na kathaM cana lokavyavahAramuparacayanti ta na te vastarUpA: lokavyavahAropayoginAmeva vastutvAdata eva panthAH gacchati kuNDikA sravati giridahyate majvAH krozantItyAdivyavahArANAM pAmAgayaM tathA ca vAcaka mukhyaH "laukikasama upacAra: pAyo vistArtho vyAhAra"iti Rjusatra: punaridaM manyate vartamAnakSagAvivatyeva vasturUpaM nAtItamanAgataM ca atItasya vinaSTatvAdanAgatasyAlabdhAtmalAbhatvAtkharaviSANA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarI / dibhyo'viziSyamANatayA sakalazaktiviraharUpatvAnnArtha kiyAnivartanacamatvaM tadabhAvAcca na vastutvaM yaTevArthakiyAkAri tadeva paramArthasaditi vacanAt vartamAnakSaNAliGgitaM punarvasturUpaM samastAArthakriyAsu vyApriyata iti tadeva pAramArthikaM tadapi ca niraMzamabhyupagantavyam aMzavyApteryuktiriktattvAt ekasyAnekakhabhAvatAmantareNAneka khAvayavavyApanAyogAt anekhabhAvataivAstviti cenna virodhavyAghrAghrAtattvAt tathA hi yadAkaH svabhAvaH kathamaneko'nekazcetkathameka ekAnekayoH parasparaparihAreNAvasthAnAttasmAtkharUpanimagnAH paramANava eva parasparopasarpaNadvAreNa kathaMcinnicayarUpatAmApannA nikhilakAryeSu vyApArabhAja iti ta eva svalakSaNAM na sthUlatAM dhArayat pAramArthi - kamiti evamasAbhiprAyeNa yadeva sukauyaM tadeva vastuna parakIyam anupayogitvAditizabdastu rUDhito yAva nto dhvanayaH kasmiMzcidarthe pravartante yathendrazakapurandarAdayaH surapatau teSAM sarveSAmapyekamarthamabhipreti kila mRtautivazAdAthAzabdAvyatireko'rthasA pratipAdAte tathaiva tasyaikattvaM vA pratipAdanIyaM na cendrazakrapurandarAdayaH paryAyazabdA vibhinnArtha vAcitayA kadA cana pratIyante tebhyaH sarvadaikAkAra parAmarzotpateraskhalitavRttitayA tathaiva vyavahAradarzanAt tasmAdeka eva paryAyazabdAnAmartha iti zabdyate zrayate'nenAbhiprAyeNArthaM iti niruktAdekArthapratipAdanA 20 80 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 2.1 bhiprAyeNaiva paryAyadhvanaunAM prayogAt yathA cAyaM paryAyazabdAnAmekamarthamabhipreti tathA taTastaTI taTamiti viruvaliGgAlakSagAdharmAbhisaMbandhAdastunI bhedaM cAbhidhatte na hi viruddha dharmakRtaM bhedamanubhavato vastano viruddha dharmAyogI yuktaH evaM saMkhyAkAlakArakapuraSAdibhedAdapi, bhedo'bhyapagantavyaH tatra saMkhyA ekatvAdiH kAlo' tItAdiH kAraka karvAdiH puruSaH prathamapuruSAdiH samabhirUDhastu paryAyazabdAnAM pravibhaktamevArthamabhimanyate tadyathA indanAdindraH paramaizvaryamindrazabdavAcyaM paramArthatastahatyarthe atati punarUpacArato na vA kazcit tahAn sarvazabdAnAM parasparavibhaktArthapratipAditatayA AzrayAyibhAvena praTatyasiddheH evaM zakanAccha kraH pUrdAraNAtparandara ityAdibhinnArthatvaM sarvazabdAnAM darzayati pramANayati ca zabdA api bhinnArthAH pravibhaktavyatpattinimittakattvAdiha ye ye pravibhakta vyutpattinimittakAste te bhinnArthAH yathendrapazupuruSazabdA vibhinnavyutpattinimittakAzca paryAyazabdA api ato bhinnArthA itiH evaMbhUtaH punarevaM bhASate yasminnarthe zabdo vyatpAdyate sa vyutpattinimittamartho yadaiva pravartate tadaiva taM zabdaM pravatamAnamabhipraiti na sAmAnyena yathodakAharaNavelAyAM yoSidAdimastakArUDho viziSTaceSTAvAneva ghaTo' bhidhIyate na zeSo ghaTazabdavyutpattinimittazUnyatvAt paTAdivaditi atItAM bhAvinI vA ceSTAmaGgIkRtya sA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAddAdamaJjarau | mAnyenaivocyata iti cenna tayorvinaSTAnutpannatayA zazaviSANakalpatvAt tathApi taddAreNa zabdapravartane sarvatra pravartayitavyo vizeSAbhAvAt kiM ca yadyatIta vartsyacceSTApekSayA ghaTazabdo' ceSTAvatyapi prayuzyeta kapAlamTatpiNDAdAvapi tatpravartanaM durnivAraM syAddizetrAbhAvAt tasmAdAva caNe vyutpattinimittama vikalamasti tasmi nneva so'rthastacchandavAcya iti atra saMguhazlokAH / 2.2 anyadeva hi sAmAnyamabhinnaM jJAnakAraNaM / vizeSo'pyanya eveti manyate naigamo nayaH // 1 // sadrUpatAnatikrAntastrasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarvasaMgRnhan saMgraho mataH // 2 // vyavahArastu tAmeva prativastuvyavasthitAm / tathaiva dRzyamAnatvAdyApArayati dehinaH // 3 // tatraju' sUnautiH syAcchuddaparyAya saMzritA / nazvarasyaitra bhAvasya bhAvAtsthitiviyogataH // 4 // virodha liGgasaMkhyA dibhedAgni khabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM zabdaH pratyavatiSTate // 5 // tathAvidhasya tasyApi vastuna: kSaNavarttinaH brUte samabhirUDhastu saMjJAbhedena bhinnatAm // 6 // ekasyApi dhvanervAcyaM sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAdevaMbhUto 'bhimanyate // 7 // ata eva ca parAmarzA abhipretadharmAvadhAraNAtmakatayA zeSadhammatiraskAreNa pravartamAnA durnayasaMjJAmanuvate taddala prabhAvitasattAkA hi khalvete pa 1 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdAdamaJjarau | 203 ramavAdAstathA hi naigamanayadarzanAnusAriNau naiyAkivaizeSikau saMgrahAbhiprAyapravRttAH sarve'pyadvaitavAdAH sAMkhyadarzanaM ca vyavahAranayAnupAti prAyazcArvAkadarzanam RjusUtrAkUtapravRttabudhayastathAgatAH zabdAdinayAvalambino vaiyAkaraNAdayaH uktaM ca sodAharaNaM nayadurnayasvarUpaM zraudevasUripAdaiH tathA ca tadganyaH " nauyate yena zrutAkhyapramANa viSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsaunyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo naya" iti khAbhipretArdazAditarAMzApalApI punarnayAbhAsaH sa vyAsasamAsAbhyAM diprakAraH vyAsato'neka vikalaH samAcatastu vibhedo dravyArthikaH paryAyArthikaca Ayo naigamasaMgraha vyavahArabhedAt ve dhA dharma yodharmiNordharmadharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNaM sa naikagamo naigamaH saJcaitanyamAtmanauti dharmayorvastuparyAyavaddravyamiti dharmiNoH caNamekaM sukhI viSayAsaktajIba iti dhadharmiNormayAdInAmaikAntika pArthakyAbhisaMdhirnaMgamAbhAsaH yathAtmani sattvacaitanye parasparamatyanta pRthagbhUte sAmAnyamAttragrAhI parAmarzaH saMgrahaH zrayamubhayavikalpaH paro'paraca azeSavizeSeSvodAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH paraH saMgrahaH vizvamekaM sadavizeSAditi yathA sattAdvaitaM svaukurvANaH sakalavizeSAmnirAcakSANastadAbhAsaH yathA sattetra tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadvedeSu gajanimaulikAmava Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sthaahaadmnyjrii| lambamAna: punarapasaMgraha: dharmAdharmAkAzakAlapugaladravyANAmaikyaM vyattvAbhedAdityAdiryathA taddavyatvAdikaM pratijAnAnasta hizeSAnnivAnastadAbhAsaH yathA dravyatvameva tattvaM tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdheH saMgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvamanaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyavahAraH yathA yatmattaddavya paryAyo vetyAdiH yaH punarapAramArthika dravyaparyAyapravibhAgamabhipreti sa vyavahArAbhAsaH yathA cArvAkadarzanaM paryAyArthi kazcaturdA RjusUtraH zabdaH samabhirUTa evaMbhUtazca RjuvartamAnakSagA sthAyiparyAyamAnaprAdhAnyataH savayannabhiprAyaH RjumvaH yathA sukhavitrataH saMpratyastItyAdiH sarvathA TravyApalApI punastadAbhAsa yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdiH tajhedena tasya tameva samartha yamAnI yathA tathAgatamataM kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH zabdaH tadAbhAsaH yathA babhUva bhavati bhaviSyati mumerurityAdayo bhinna kAlA: zabdA bhinnakAlamevAbhidadhati bhinnakAlazabdatvAttAdRsiddhAnyazabdavadityAdiH praryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamarthaM samabhirohaya nmamamisTa: indanAdindraH zakanAcchakaH pUrdAraNAt purandara ityAdiSu yathA paryAbadhvanaunAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANa stadAbhAsaH yathendraH zakraH purandara vRtyAdayaH zabdA bhinnAbhidheyA eva bhinna zabdatvAtkarikuraGgazabdavadityAdiH zabdAnAM svapratinimi Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrau| 205 tabhUtakriyAviSTamartha vAcyatvenAbhyupagacchannevaMbhUtaH yathendanamanubhavannindraH zakanakriyApariNataH zakraH pUrdAraNa pradattaH purandara ityucyate kriyAnAviSTaM vasta zabdo vAcyatayA pratikSipastu tadAbhAsaH yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu naiva ghaTazabdavAcyaM ghaTazabda pratinimittabhUtakriyAzunyatvAtpaTavadityAdiH eteSu catvAraH prathame'tha nirUpaNapravaNatvAdartha nayAH zeSAsta trayaH zabdavAcyArtha gocaratayA zabda nayAH pUrvaHpUrvo nayaH pracuragocaraH paraH parastu parimitaviSayaH sanmAnagocarAtmaMgrahAnnaigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAd bhUmaviSaya: sadizeSaprakAzakAd vyavahArataH saMgrahaH samastasatsamUhopadarza kattvAbahuviSayaH vartamAnaviSayAjusUbAhAvahArasvikAla viSayAvalambitvAdanalpArtha : kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH zabdAhajusUtrastaviparItavedakattvAnmahArthaH pratiparyAyazabdamartha bhedamabhaumataH samabhirUDhAcchabdastahiparyayAnuyAyitvAtmabhUta viSayaH pratikriyaM vibhinnamarthapatijAnAnAdevaMbhUtAtmamabhirUDhastadanyathAsthApakattvAnmahAgocaraH nayavAkyamapi svaviSaye vartamAna vidhipatiSedhAbhyAM saptamaGgImanuvrajatIti vizeSArthinAM nayAnAM nAmAnvartha vizeSalakSaNAkSepaparihArAdicarcastu bhASyamahodadhigandhahastiTokAnyAyAvatArAdigranyebhyo nirIkSaNIyaH pramANaM tu samyagarthanirNayalakSaNaM sarvanayAtmakaM sthAcchabdalAJchitAnAM nayAnAmeva Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaadvaadmnyjrau| pramANa vyapadezabhAktvAt tathA ca zrIvimalanAthastave samantabhadraH / nayAstava syAtpadalAJchanA imeM rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavatyabhipretaphalA yatastato bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // iti tacca vividhaM pratyakSaM parokSaM tatra pratyakSaM vidhA sAMvyavahArikaM pAramAthi kaM ca sAMvyavahArika hividhamindriyAnindriyanimittabhedAttahitayamavagrahehAvAyadhAraNAbhedAdekaikazazcaturvikalpam avagrahAdInAM svarUpaM supratItatvAnna pratanyate pAramArthikaM punarutpannabhAvAtmamAvApakSaM tadvividhaM kSAyopazamika dAyika cAdyam avadhimanaHparyAyabhedAd vidhA kSAyika tu kevalajJAnamiti parokSaM ca smRtipratyabhijJAnohA'numAnAgamabhedAtpaJcaprakAraM tana saMskAraprabodhasambhUtamanubhatArthaviSayaM tadityAkAraM vedanaM smatiH tattItha - karavimbamiti yathA anubhavasmRtihetukaM tiryagavaMtAsAmAnyAdigocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhijJAnaM yathA tajjAtIya ekAyaM gopiNDo gosadRzo gavayaH sa evAyaM jinadatta ityAdiH upalambhAnupalambhamabhavaM vikAlIkalitasAdhyasAdhanasambandhAdyAlamba namidamasmin satyeva bhavatItyAdayAkAraM saMvedanamUhastIparaparyAyaH yathA yAvAn kazcidrapaH sa sarvo vahI satyeva bhavatIti tasminnasatyasau na bhavatyeveti vA anumAnaM vidhA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjro| 207 khArtha parArtha ca tatvAnyathAnupapattyekalakSaNahetugahaNaM saMbandha smaraNakAraNakaM mAdhyavijJAnaM svArtha pakSahetuvacanAtmakaM parArtha manumAnamupacArAt AptavacanAdAvirbhatamartha saMvedanamAgamaH upacArAdAptavacanaM ceti smRtyAdaunAM ca vizeSasurUpaM syAhAdaratnAkarAt sAkSepaparihAraM jeyamiti pramANAntarANAM punararthApattyapamAnasambhavapAtibhaitidyAnAma traivAntarbhAvaH sannikarSAdInAM tu jaDatvAdeva na prAmANyamiti tadevaMvidhana nayapramANIpanyAsena durnayamArgastvayA khilaukRta iti kAvyA: // 28 // idAnauM saptadIpasamudramAtrI loka iti vAvaTUkalokAnAM tanmAvaloke parimitAnAmeva sattvAnAM sambhavAt parimitAtmavAdinAM doSadarzanamukhena bhagavapraNItaM jovAnanyavAdaM nirdoSatayA'bhiSTuvannAha / mutto'pi vA'bhyetu bhavaM bhavo vA bhavasthazUnyo'stu mitaatmvaad| SaDjIvakAyaM vamanantasaMkhyamAkhyastathA nAtha yathA na dossH26|| mitAtmavAde maMkhyAtAnAmAtmanAmabhyupagame dUSagAyamupatiSThate tatkrameNa darzayati mukto'pi vA ubhyetu bhavamiti mukto nitiprAptaH so'pi vA 'pivismaye vA zabda uttaradoSApekSayA samuccayArtha: yathA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnycro| devo vA dAnavo veti bhavamabhyetu saMsAramabhyAgacchatu itye ko doSaprasaGgaH bhavo vA bhavasthazunyo'stu bhava: saMsAraH sa vA bhavastha zUnyaH saMsArijauvaivi rahito 'stu bhavatu iti dvitIyo doSaprasaGgaH idamanAkUtaM ya. di parimitA evAtmAno manyante tadA tatvajJAnAbhyAsapakarSAdikrameNApavarga gacchatsu teSu saMbhAvyate khalu kazcitkAlo yatra teSAM nitikAla thAnAdinidhanattvAdAtmanAM ca parimitatvAt saMsArasya riktatA bhavantau kena vAryatAM samunnIyate hi pratiniyatasalilapaTalaparipUrite sarasi pavanatapanAtapana janodacanAdinA kAlAntare riktatA na cAyamartha': prAmANikasya kasyacitpamiddhaH saMsArasya sarUpahAniprasaGgAta tatvarUpaM hyetadyava karmavazavartinaH prANinaH saMsaranti samasArSaH saMsariSyanti ceti sarveSAM ca nivRtatve saMsArasya vA riktatvaM haThAdabhyupagantavyaM muktarvA punamaMtra aAgantavyaM na ca kSINa karmaNAM bhvaadhikaarH| dAdhe bIje yathA 'tyantaM prAdurbhavati nAtharaH / karmabIje tathA dagdhe na rohati bhavAGkaraH // 1 // iti vacanAt Aha ca pataJjali: "mati mUle tadipAko jAtyAyu gA" iti etaTTIkA"ca satsa lezeSu karmAzayo vipAkArambhI bhavati nocchinnalezamUla: yathA tuSAvanadAH zAlitaNDalA adagdhabIjabhAvAH prarohaNasamarthA bhavanti nApanItatuSA dagdhabIjabhAvA tathA klezAvanaiH karmAza yo vipAkaprarohI bhavati Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syaahaadmnyjrii| 206 nApanItalezI na dagdhabIjabhAvo veti sa ca vipAkasvividho jAtirAyurbhoga iti akSapAdo'pyAha "na prattiH pratisaMdhAnAya hInalezasye" ti evaM vibhaGgajAnizivarAjarSi matAnusAriNo dUSayitvottarAIna bhagavadupajamaparimitAtmavAdaM nirdoSatayA stauti SaDjIvetyAdi tvaM tu he nAtha anantamaMkhyam anantAkhyasaMkhyA vizeSayuktaH SaDjIvakAyam ajIvan jIvanti jIviSyanti ceti jIvA indriyAdijAnAdivyabhAvaprANadhAraNayuktAsteSAM "maMdhe vAnarva" iti cinotarghatri Adezca kattve kAyaH samUho jIvakAyaH pRthivyAdiSasAM jIvakAyAnAM samAhAraH SaDjIvakAyaM pAvAdidarzanAnnapuMsakattvam athavA SasAM jIvAnAM kAyaH pratyeka saMghAtaH SaDjIva kAyastaM SaDjIvakAyaM pRthivyaptejovAyuvanaspativamalakSaNaSaDjIvanikAyaM tathA tena prakAreNa AkhyaH maryAdayA prarUpitavAn yathA yena prakAreNa na doSo dUSaNamiti jAtyapakSamekavacanaM prAguktadoSahayajAtIyA anye'pi doSA yathA na prAduHSyanti tathA tvaM jIvAnantyamupadiSTavAnityarthaH pAkhya iti ApUrvasya khyAteraDi siddhiH tvamityekavacanaM cedaM jJApayati yajjagaharorevaikasyedRkprarUpaNasAmarthya na tIrthAntarazAstRNAmiti pRthivyAdInAM punarjIvatvamitthaM sAdhanIyaM yathA sAtmikA vidramazilAdirUpA pRthivI chede sAmAnadhAtUtthAnAda darbhAGguravat bhaumamambho'pi sAtmakaM kSatabhUma jAtI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 syaaNdaadmnyjrii| yasya khabhAvasya sambhavAt zAlUravat antarikSamapi sAtmakam avAdivikAre svataHsambhUya pAtAt matsyAdivat tejo'pi sAtmakam pAhAropAdAnena vRddhyAdivikAropalambhAt puruSAGgavat vAyurapi sAtmakaH aparapreritatve tiryaggatimatvAGgovat vanaspatirapi sAtmakaH chedAdibhirlAnyAdidarzanAt puruSAGgavat kaiSAM cit svAGgopAGgopazleSAdivikArAcca apakarSatazcaitanyAhA sarveSAM sAtmakattvamiDrAiptavacanAca baseSu ca kamipipIlikAmamaramanuSyAdiSu na keSAMcitrAtmakattve vigAnamiti yathA ca bhagavadupatte jIvAnantye na doSastathA digmAna bhAvyate bhagavanmate hi SaNAM jIvanikAyAnAmetadalpabahutvaM sarvastokAsvatakAyinastebhyo'saMkhyAtaguNAstejaHkAyikAstebhyo vizeSAdhikA pRthivIkAyikAstebhyo vizeSAdhikA akAyikAstebhyo vizeSAdhikA vAyukAyikAstebhyo'nanta guNA vanaspatikAyikAste ca vyAvahArikA avyAvahArikAzca / golAya asaMgijjA asaMkhanigroyagola uNi u / ikimi nigoeaNantajIvAmuNe yacca // 1 // simantijatiyAkhalu ihasaMvavahArajIvarAsiu / ' iMti aNAyaNasmad rAsauutatiyAmi // 2 // iti vacanAt yAvantazca yato gacchanti mukti jIvAstAvattonAdinigodavanaspatirAzestatrAgacchanti na ca tAvatA tasya kAcitparihANini Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 211 godajIvAnantyasyAnayattvAt nigodavarUpaM ca samayamAgarAdavagantavyam anAdyanante'pi kAle ye kecinnitA nirvAnti nirvAsyanti ca te nigodAnAmanantabhAga'pi na vartante nAvatiSata na vayanti tatazca kathaM muktAnAM bhavAgamanaprasaGgaH kathaM saMsArasya riktatAprasaktiriti abhipataM caitadanyayUthyAnAmapi yathA coktaM vArtikakAreNa / ata eva vizudyatsu muvyamAneSu santatam / brahmANDalokajIvAnAmanantatvAdazUnyatA // 1 // antyanyUnAtiriktattvai yujyate parimANavat / vastunyaparimeye tu nanaM teSAmasambhavaH // 3 // iti kAvyarthaH // 26 // adhunA paradarzanAnAM parasparaviruddhArthasamarthakatayA matmaritvaM prakAzayan sarvatopattasiddhAntasyAnyonyAnugatasarvanayamayatayA mAtsaryAbhAvamAvirbhAvayati / anyonyapakSapratipakSabhAvAt yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtau samayastathA te||37|| prakarSaNodyate pratipAdyate svAbhyupagato'rtho vairiti pavAdAH yathA yena prakAreNa pare bhavacchAsanAdanye pavAdA darzanAni matmAriNaH atizAyane matvoMyavidhAnAtsAtizayAsahanatozAlinaH krodhakaSA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sthaahaadmcrau| thakaluSitAntaHkaraNA: santaH pakSapAtinaH itarapakSatiraskAreNa svakakSIkRtapakSavyavasthApanapavaNA vartante kamAitomatmariNa ityAha anyonyapakSapatipakSabhAvAt pacyate vyaktI kriyate sAdhyadharmavaiziSTayana hetvAdibhiriti panaH kakSIkRtadharmapatiSThApanAya sAdhanopanyAsastasya pratikUlaH pakSaH pratipakSaH pakSasya pratipakSo virodhI pakSastasya bhAvaH pa. kSapatipanabhAvaH anyonyaM parasparaM yaH pakSapatipakSatvam anyonya pakSa pratipakSabhAvastasmAt tathA hi ya eva maumAMmakAnAM nityaH zabda iti pakSaH sa eva ca saugatAnAM pratipakSastanmate zabdasyAnityattvAt ya eva saugatAnAm anityaH zabda iti pakSaH sa eva mImAMsakAnAM pratipakSa evaM sarvaprayogeSa yojyaM tathA tena prakAreNa te tava samyaka eti gacchati zabdo'rthamaneneti"punnAmni ghe" samaya: maMketo yahA samyagavaiparItyene yante jAyante jIvAjIvAdayo'rthA aneneti samayaH siddhAnto 'tha vA samyagayante gacchanti jIvAdayaH padArthAH svasmin rupe pratiSThAM prApnuvanti asminniti samaya AgamaH na pakSapAtI naikapakSAnurAgI pakSapAtitvasya kAraNaM matsaritvaM parapravAdeSataM tvatmamayasya ca matsaritvAbhAvA nna pakSapAtitvaM pakSapAtitvaM hi matsaritvena vyAptaM vyApakaM ca nivartamAnaM vyApyamapi nivartayatIti matsaritve nivartamAne pakSapAtittvamapi nivartata Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 213 iti vAcyavAcakabhAvalakSaNe sambandhe SaSThI yA gagAdharakartRkatve'pi samayasyArthApekSayA bhagavatkartRkatvAhAcyavAkabhAvo na virudhyate " acchaM bhAsada ArahA muttaM gaMthanti gaNaharANi ugami" ti vacanAt patha vA utpAdavyayadhauvyaprapaJcaH samayasteSAM ca bhagavatA sAnAnmATakApadarUpatayAbhidhAnAt tathA cArSam "uppanne vA vigame vA dhuveti vA" ityadoSaH matsaritvAbhAvameva vizeSaNadAreNa samarthayati nayAnazeSAnavizeSamicchan iti azeSAn samastAn nayAn naigamAdona avizeSaM nirvizeSaM yathA bhavatyevamicchannAkAjhan nayAtmakatvAdanakAntavAdasya yathA vizakalitAnAM muktAmaNInAmeMkasUtrAnusyUtAnAM hAravyapadeza evaM pRthagabhisandhInAM nayAnAM syAhAdalakSaNaikasUtrapotAnAM zrutAkhyapamANavyapadeza iti nanu pratyeka nayAnAM virudatve kathaM samaditAnAM nirvirodhitA ucyate yathA hi samocInaM madhyasthaM nyAyanirNetAramAmAdya parasparaM vivadamAnA api vAdino vivAdAhiramanti evaM nayA anyonyaM vairAyamANA api sArvajaM zAsanamupetya syAcchabdapayogopazamitavipatipattayaH santaH parasparamatyantasuhRdyAvatiSThante evaM ca sarvanayAtmakatve bhagavatsamayasya sarvadarzanamayatvamaviruddhameva nayarUpatvAddarzanAnAM na ca vAcyaM tahiM bhagavattamayamhaSu kathaM nopalabhyata iti samudrasya sarvasarinmayatve Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 syaadvaadmnyjrau| 'pi vibhaktAsu tAkhanupalambhAt tathA ca vaktavacanayoraikyamadhyavasya zrIsiddhasenadivAkarapAdAH / udadhAviva sarvasindhavaH samadIstvayi nAtha dRSTayaH / na ca tAsu bhavAnprahazyate pravibhaktAsu sagitsivodadhiH // 1 // anye tvevamAcakSate yathA anyonyapakSa pratipakSabhAvAtpare pravAdA matsariNastathA taba samayaH sarvanayAnmadhyasthatayA'nIkurvANo na matsarI yataH kathaM bhUtaH pakSapAtau pacamekapakSAbhiniveza pAtayati tiraskarItauti pakSapAtI atra ca vyAkhyAne na matsarIti vidheyapadaM pUrvasmiMzca pakSapAtIti vizeSaH atra ca liSTAliSTavyAkhyAnaviveko vivekibhiH svayaM kArya iti kAvyArthaH // 30 // itthaMkAraM katipapapadArthavivecanahAreNa svAminI yathArthavAdAsya guNamabhiSTutya samagravacanAtizayavyAvarNane khasyAsAmarthya dRSTAntapUrvakamupadarzayan auddhatyaparihArAya bhayantaratirohitasvAbhidhAnaM prakAzayannigamanamAha / vAgvaibhavaM te nikhilaM vivetamAzAsmahe cenmahanIyamukhya / loma jaGghAlatayA samudra vahema candradyutipAnaTaSNAm // 31 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 syaahaadmnyjrii| vibhava eva vaibhavaM pratAditvAtvArthe'N vibhorbhAvaH karma ceti vA vaibhavaM vAcAM vaibhava vAgvaibhavaM vacanasaMpatyakarSa vibhorbhAva iti pakSe tu sarvanayavyApakattvaM vibhuzabdasya vyApakaparyAyatayA rUDhatvAt te tava saMbazcimaM nikhilaM kRtsnaM vivektuM vicArayituM cedyadi vadhamAzAma he icchAmo he mahanIyamukhya mahanIyAH pUjdhA: paJcaparameTinasteSu mukhyaH pradhAnabhUtaH AdyasvAtamA sambodhanaM nanu siddhebhyo hInaguNatvAdahatAM kathaM vAgatizayazAlinAmapi teSAM mukhyatvaM na ca honaguNatvamasiddha putrajyAvasare sidde vyasteSAM namaskArakaraNazravaNAt "kAuNa namakAraM siddhANamabhigrahantu so girAhe" iti zrutakevalivacanAt maiva dezenaiva siddhAnAmapi parijAnAt tathA cArSam "arahantu varAse siddhAnajjati teNa arihAI" iti tataH siddha bhagavata eva mukhyatvaM yadi tava vAgvaibhavaM nikhilaM vivetamAzAsmahe tataH kimityAha lavametyAdi tadA ityadhyAhArya tadA jaDAlatayA jAvikatayA vegavattayA samudraM laDDema kila samudramivAtikrAmAmastathA vahema dhArayema candrAtInAM candramarocInAM pAnaM candrAtipAnaM tatra vRSaNA tarSo'bhilASa iti yAvat candra dya tipAnaSNA ubhayavApi sambhAvane saptamI yathA kazciccaraNacazmaNavegavattayA yAnapAvAdyantareNApi samudraM lavitumIhate yathA kazciccandramarIcauramRtamayoH Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaabaadmnyjrii| zruttvA culukAdinA pAtumicchati na caitadvayamapi za. kyasAdhanaM tathA nyakSeNa bhavadIyavAgvaibhavavarNanAkAhA'pi azakyArambhaprattitulyA AstAM tAvattAvakaunavacanavibhavAnAM sAmAstyena vivecanavidhAnaM tadviSayAkAGgApi mahatsAhasamiti bhAvArtha: atha vA laghu zoSago iti dhAtoloma zoSayema samudraM jaGghAlatayA ati sahasA'tikramaNArthalaGghastu prayoge durlabhaM parasmaipadam anityaM vA Atmanepadamiti atra cauhatyaparihAre'dhikRte'pi yadAzAsmahe ityAtmani bahuvacanamAcArya: prayuktavAMstaditi sUcayati yavidyante jagati matsadRzAmandamedhaso bhUyAMsaH stotAra iti bahuvacanamAtreNa na khalvahaMkAravikArastotari prabhau zaGkanIyaH pratyuta nirabhimAnatAprAsAdoparipatAkAropa evAvadhAraNIya iti kAvyArthaH / essvektrishtitesspjaaticchndH||31|| evaM vipatArakaiH paratIthikA mohamaye tamasi nimajjitasya jagato'bhyuddharaNe 'vyabhicArivacanatAsAdhyenAnyayogavyavacchedena bhagavata eva sAmarthya darzayan tadapAstivinyastamAnasAnAM puruSANAmaucitIcaturatAM pratipAdayati / idaM tattvAtattvavyatikarakarAlendhadhatamase jaganmAyAkArairiva hataparaihA~ vinihitm| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta sthaabaadmnyjrii| 217 tadavattuM zakto niyatamavisaMvAdivacanastvamevAtastrAtastvayi kRtasaparyAH kRtadhiyaH // 32 // __ idaM pratyakSopalabhyamAnaM jagadizvamupacArAja jagahI jano hataparairhatA adhamA ye pare tIrthAntaroyA hatapara tairmAyAkArairivaindrajAlikairiva zAMvarIyaprayoganipuNairiveti yAvat anvatamase niviDAndhakAre hA iti khede vinihitaM vizeSeNa nihitaM sthApitaM pAtitamityarthaH andhaM karotItyasvayati andhayatItyandhaM tacca tattamazcetyanvatamasaM "samavAndhatamasa" ityapratyayastasminnandhatamame kathaMbhUte'nvatamasa iti dravyAndhakAravyavacchedArthamAha tatvAtatvavyatikarakarAle tatvaM cAtatvaM ca tatvAtatve tayovyaMtikaro vyatikoNatA khabhAvavinimayastatvAtatvavyatikarastenakarAle bhayaMkare yatnAndhatamase tatve 'tatvAbhinivezo'tatve ca tatvAbhiniveza ityevaM rUpo vyatikaraH saMjAyata ityarthaH anena ca vizeSaNena paramArthato mithyAtvaM mohanauyamevAndhatamasaM tasyaivedRkSalakSaNattvAt tathA ca granthAntare prastutastutikArapAdaH adeve devabuTviryA gurudhauragurau ca yaa| adharme dharmabuddhizca mithyAtvaM taddiparyayAt // 28 .. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaJjarau | tato'yamartho yathA kilaindrajAlikAstathAvidhasuzicitaparavyAmohanakalAprapaJcAstathAvidhamauSadhaumantrahastalAghavAdiprAyaM kiMcitprayujya pariSajjanaM mAyAmaye tamasi majjayanti tathA parataurthikairapi tAdRkprakAraTuradhautakutarkayuktaurupadarthya jagadidaM vyAmohamahAndhakAre nikSiptamiti tajjagadudda mohamahAndhakAropalavAtkraSTuM niyataM nizcitaM tvameva nAnyaH zaktaH samarthaH kimarthamitthame kasyaiva bhagavataH sAmarthyamupavaryate iti vizeSaNadvAreNa kAraNamAha avisaMvAdivacanaH kaSacchedatApalakSaNaparIcAvayavizuddhatvena phalaprAptau na visaMvadatotyevaM zaulamavisaMvAdi tathAvidhaM vacanamupadezo yasyAsAvavisaMvAdivacano 'vyabhicArivAgityarthaH yathA ca pAramezvarI vAgna visaMvAdamAsAdayati tathA tatra tatra syAdvAdasAdhane darzitaM kaSAdikharUpaM cetyamAcakSate prAcanikAH pANavanhAIyANaM yAvaddANANajonupaDiseho / mANaSmayaNAINaM joavi hIrAsadhammakaso // vANuddANeNaM jeNa na vAhijjarAtayaMniyamA / saMbhavayaparizuddhaM so puNadhammaM miccheutti // jIvAdabhAvavADa baMdhAipasAhagoihaMtAvo / 218 rAehiM parisuDo dhammo mataNamuve || tIrthAntarIyAptA hi na prakRtaparokSAcayavizuddhA vAdina iti te mahAmohAndhatamase eva jagatpAtayituM samarthA na punastaduddhartum ataH kAraNAtkutaHkAraNAtkuma Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthaahaadmnyjrau| 219 tadhvAntArNavAntaHpatitabhuvanAmyuDAraNAsAdhAraNasAmarthyalakSaNAt he vAtastribhuvanaparitnAgApravINa kAkA'vadhAraNasya gamyamAnatvAtvayyeva viSaye na devAntare katadhiya: karotiratnaparikarmaNi vartate yathA hastau kuru pAdau kucha iti kRtA parikarmitA tatvopadezapezalatattacchAstrAbhyAsa prakarSeNa saMskRtA dhaurbuddhiyeSAM te kRtadhiyazcidmayAH puruSAH kRtasaparyAH prAdika vinApyAdikarmaNo gamyamAnatvAt kRtA kartumArabdhA saparyA sevAvidhi ryaiste kRtasaparyAH zrArAdhyAntaraparityAgena tvameva sevAhevAkitAM parizIlayantIti zikhariNIcchando'laMkRtakAvyArthaH // 32 // samAptA ceyamanyayogavyavacchedahAvi zikAstavanaTIkA // yeSAmuddalahetuhetiruciraH prAmANikAdhUspRzAM hemAcAryasamudbhavastavanabhUrarthaH samadhaH skhaa| teSAM durnayadasyusaMbhavabhayAspRSTAtmanAM saMbhava tyAyAsena vinA jinAgamapuraNAptiH shivshriiprdaa||1|| cAturvidyamahodadhe bhagavataH zrohemasUre girA gambhIrAthavilokane yadabhavadRSTiH pakraSTA mama / drAghauyaHsamayAdarAgrahaparAbhUtapabhUtAvama tannUnaMgurupAdareNukaNikAsiddhAJjanasthorjitam // 2 // anyAnyazAstratarusaMgatacittahAri puSpopameyakaticinnicitaprameyaiH / dRSTvA mamAntimajinastatittimanAM-- Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sthaahaadmnyjrii| mAlAmivAmalahado hRdaye vahantu // 3 // pramANamiddhAntaviruddhamatra yatkiMciduktaM matimAndyadoSAt / mAtmayamutmAyaM tadAryacittAH prasAdamAdhAya vizodhayantu / / 4 / / uAmeSa sudhAbhujAM garuriti bailokyavistAriNo yatreyaM pratibhAbharAdanumiti nirdmbhmujjmbhte|| kiM cAmI vibudhAH sudhaitivacanohAraM yadauyaM mudA zaMsantaH prathayanti tAmatitamAM sNvaadmedkhinaum||5|| nAgendra gaccha govindavakSo'laMkArakaustubhAH / te vizvavandyA nandyAsurudayaprabhasUrayaH // 6 // zrImalliSeNasUribhirakAri tatpadagaganadinamaNibhiH / ttiriyaM manuravimitazAkAbde dIpamahami shnau||7|| zrojinaprabhasUrINAM sAhAyyodbhinnasaurabhA / zruvAvuttaMsatu satAM dRttiH syAhAdamaJjarI // 8 // bibhrANe kalinirjayAjjinatulAM zrauhemacandraprabhau tttttcstutittinirmitimissaadbhktirmyaavisttaa| nirNetu guNadUSaNe nijagirAM tAnnArthaye sajjanAn tasyAstaccamakRttamA bahumatiHsAstyatra smygytH||6|| iti zrIsyAhAdamaJjarI samAptA // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caukhambA - saMskRta-granthamAlAM ( grabhthasaMkhyA hai ) syAdAdamaJjarI / viddara maliSeNapraNItA jainadarzananirUpaNaparA AItadhurandharathausiDahemacandranirmitavItarAgastutivyAkhyAnarUpA / vRndAvanAbhijanena madhvasaMpradAyAcAyryeNa zrI 108 bhagavakRSNacaitanyacaraNopadiSTaikavIthIpathikena vArANase yasamrATsaMskRtapAThAlayAcAryya parIkSAzAliMnA zrIdAmodara lAla gokhAminA parizodhitA / kAzyAm vidyAvilAsa yantrAlaye prakAzitA / san 1900 Ikhau + vaikramasaMvat 1957 / zubham / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shrii:|| bhuumikaa| nikhilarasAmRtamUrti meM dukararucikahatArakAveNiH / kalitazyAmAlalito rAdhAbhe yA na vidhu jayati // ho sarvadarbha narasapIyUSavazaMvadasamanasaH samanasaH ! abadhAryatAM dhAryatAmaInI muharAIte vicArasAramAharaNAItayA jaimanISaNIvanajIvAtudezIyA vipakSasamacatatpacakSaNacodadacatIsekamAtrasauramasanAdhiyaM syAdvAdamArI gurugrI bhavAizerapyavatitayiSayorarIkartum / asyAH khalu praNetA vipaSidapavimo jaimapravarI malliSeNo'bhUt / kadA'nena mahAzayena janurApi viSayI vA katamo'lamakArIsyubhayamapi na yathArthatayA'dhyavasAtuM zakyate / yanyasvayaM vedaiko ndu 12.14 mitAke niramAyautyasyaiva granthasyAvasAnalekhatI nirjIyate / enenAso kisa syAhAdamAse samatagatI.. talaprasiddhasya. saMskRtaprAGgatApardhazazaurasenIpaizAcImagadhabhASAvyAkrativyutpattivaizAradIpa saMcitasArAkhya zabdazAstragranthakAvyAnuzAsamahamacandrakozAdinibandhuH prAjJavarasya jinekoSAsanAmAbhikadhurandharasya zrIsiddhahemacandrasya katiSu svIpAsyajimastutipAyA panyayogavyavacchedaparAyA hAvi zahanAmikAyA vItarAgastute vivaraNavyAjena paramavAni nirAcikIrSuNA khoyAgamaya va siddhAntatvamityabhimanyamAnana vasvaMdamparya vayavicArya kAryANa tatramapanavamaharSinImanaziauramaminicaraNamabhUbInAmavigaulA papi saduto vijagauyamAnena samantabhadrAdyupadezabIjArUDhe vItarAgastutyAdipallavite syAhAdarabApharAdisthaparapratipannasattvatakSaNasahasoyuktayuktinikaradIhadasatatojjIvite jinadarzanatarI mahAmahimarSi varacaukaNa pAyamakapilavAsyAyamapAdAdisamupadiSTAnirAkhye yasarakalpanaikaghanAmatauyikasaMtoSazucitaghAtakAstikagAmaNIbhiH samitI mAnyatA phalasapipAdayiSaNA nimamatamamamamacakitamatimamAnavamanImilindasaMmadapradatayA 'nvarthAbhidhAnA vyaracata sthAdityanekAntayotako nipAtaH / taduktam / vAkyajyaniyamadhIbhigamyaM prati vizeSaNam / sthAnipAtI'rthayogittvAtiGantapratirUpakaH // iti // bhavatu vesthameva kathamapi vA'sau / naitAvatA "khArtheSu ko matsara" iti nyAyAdabhikamananopecAlayo'pi mAtvidamIyasayuktidhUcitaH / vicArato'sImAnandAvahAbhavedavAkApratopatAmupetApIyaM yathA bhavAhazAmapi mAnasAni khakIyAbhinayaparAmarza sadyutipradezA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....--(2) valokanArahasyasaMvAdavilAsanAdhInayiSyati na tathaitajjAtIyAnyataH prasAdaM saGgamiona tAni / sarve caitadabhavatAM samakSameva bhaviSyati locanagocarIkaraNaprayAsasahanamAtreNa / bahuSu sthaleSu cAsyAM pramANatvenopanyastAni chandAMsi prAkRtAdhanekabhASAmayAbatI naikavyAkaraNenaiva sujJAnasAdhuvAnauti tattajhASAnuzAsana yAkatisApecata yA ma sahasA nirmAtranavadhAnatAsUcakAmi bhavitumaInti / zodhane cAsyAH pustakamekaM khasannihita mAtigaddhamaparaM caitadaMpekSayA kiMcicchu cha jambUnRpAlasaMsthApitakAzikasaMskRtapAThazAlA'dhyApakapadmanAbhapaNDitAnAmityevaM pustakahayamavalamba kAryAntaravyAsatya navakAzanApi zrIyutavidyAnurA. gimahotsAhi bAbUharidAsagupta prArthanAmAvavivazena mayA prAvati / zramapuraHsaraM vihite'dhi zodhame'kSarayojanAmudraNAdidoSanAzuddhayaH mahipatre sUcitAH / tato'myavaziSTA nai. sargikaprANidoSamUlAstAH pauranaura vivecanacucamarAlacAturImaJcanta: saujanyadhorapaudhau. reyA vihanmaulibhUtA bhavAdRzAH saMzodhayantu / anubhavantu caitadIyAM saurabha saMpatnim / dhayantu bhAdasauyamakarandamAdhurIm / amoghayata macchodhanAyAsam / saphalayantu ca prakAzayituru.' sAhasamRddhi bhAvayantastadIyadRzaprahatyAdizramam / prasIdatu cAnema vyApAreNa sarvAntaryAmI bhagavAna zrIrAdhikAramaNa iti / ...... .. . . AzAste... vRndAvanAbhijanI madhvasaMpradAyAcAryaH vijayadazamaudine zrI108bhagavataNacaitanyopadiSTa kavIdhIpathiko vArANasayasa-: saM. 57 mATasaMskRta pAThAlayAcArthaparIkSAzAlI 10 / 4 / 16.. / zrIdAmodaralAla gokhAmI kAzyAma Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR0 pa0 1. 1 maGgalAcaraNam / 2 13 jinastutivivaraNam / 99 21 jinasya mUlAtizayacatuSTayavattvam / 8 8 jinasya yathArthavAditvam / 20 jinAnAzritAnAM matsaritvam / 11 13 aulUkyamatA''kSepaH / 99 20 sAmAnyavizeSayoH dravyAdibhyaH pArthakonA bhAva: L 14 3 nityAnityattva niyamAnupapattiH / 16 6 vyomAdivastUnAM nityAnityattvopapAdanam / 8 syAdvAde nityAnityattva virodhaparihAraH / a a a 22 23 9 Izvarasya jagadattRtve pUrvapacaH / 5 IzvarAnekatve pUrvapacaH / 8 IzvarasyAvyApakatve pUrvapacaH / 12 IzvarasyA sarvajJave pUrvapakSa: / 15 Izvarasya pAratantrya pUrvapacaH / IzvarasyAnityatve pUrvapacaH / 36 15 Izvarasya jagadaka ve sidhdAntaH / 20 21 IzvarasyAnekatve'pi doSAbhAvaH / 28 10 Izvarasya vyApakattvAnupapattiH / 30 14 Izvarasya sarvajJatvAnupapattiH / 31 22 parAbhimatAgamasya prAmANyAnupapattiH / 5 Izvarasya svAtantrye mAnAbhAvaH / 33 24 44 99 svAddAdamaJcarausUcaupatram / viSaya: 99 99 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR0 pa0 viSayaH 33 18 Izvarasya nityatvAnupapattiH / 36 4 dharmadharmibhedaniyamakhaNDanam / " 21 samavAyanirAkaraNam / 38 9 samavAyasvIkAre doSaH / 40 3 TrayAdiSaTpadArthanirUpaNam / / 1 jJAnAtmanoratyantabhedasyaupAdhikatvam / " 15 paramatAnusAraNa vizeSaguNocchedasyaiva mokSattvam / 46 4 sattAyAM dravyAditrikamAvattittvaniyamani raasH| 48 1 jJAnotmanovastuto'tyantamede doSaH / 52 13 duHkhadhvaMsasya mokSattve doSaH / 55 12 mokSasya sukhasaMvedarUpatvam / 57 8 Atmano dehaparimANa tvam / 58 15 Atmano vibhutve doSaH / 61 13 AtmanI dehaparimANattve doSANAmuddhAraH / 65 3 akSapAdamatanirAsaH / " 3 akSapAdeSTacchalajAtinigrahasthAnAnAmanu * pAdeyattvam / 67 10 akSapAdeSTaSoDazapadArthAnAM mokSa pratyahetuttvam " 20 akSapAdakatapramANAdilakSaNadUSaNam / 73 1 jaiminIyamatA''kSepa pUrvapakSaH / " 21 vihitahiMsAyA apyanartha hetutvam / 83 12 parAgamasyAprAmANyam / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) viSayaH pR0 pa0 84 15 sAmAnyahi sAvaidhahiMsayorutsargApavAdattva zaGkA / 8I 4 uktahi sayorbhinnaviSayatvena notsargApavAdattvam / 88 18 bhaTTapAdasaMmata nityaparokSajJAnavAdanirUpaNam / 99 86 4 bhaTTapAdasaMmatanityaparokSajJAnavAda dUSaNam / 2018 jJAnasya svasaMviditattvAbhyupagamaH / 6 1 8 jJAnasya jJAnAntaraprakAzyatvaM vadatAM matopapAdanam / 13 jJAnasya jJAnAntara prakAzyatvaM vadatAM ma tanirAkaraNam / 11 vedAntamatA''kSepaH / 7 prapaJcasya mithyAtvAnupapattiH / 63 65 && hada 6 anupalabdheraprAmANyam / 11 jagato brahmavivarttatvAnupapattiH / 102 5 niyatavAcyavAcakabhAvamatA''kSepaH / 103 10 sAmAnyasyaiva vAcyatvaM vadatAM matopapAdanam / 104 20 vizeSasyaiva vAcyatvaM vadatAM matopapAdanam / 105 22 sAmAnya vizeSayoH pArthakyena vAcyatva' vadatAM matopapAdanam 1 106 18 sAmAnyavizeSatadubhayavAcyatvavAdimatanirAsapUrvakamekavApyanekAntobhayavAcya Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR0 pa0 (0) viSayaH vAbhyupagamaH / 108 22 vAcakasyApi sAmAnyavizeSobhayAtmaka tvam / 106 3 zabdasya pauGgalikattvam / 111 10 vastuna ekAnekarUpattvam / 115 20 sAMkhyamatA''kSepaH / 116 16 sAMkhyapadArthanirUpaNam / 12 99 121 10 buddAdhyavasAyAnupapattiH / 13 ahaMkArAdivyavasthAdUSaNam / 123 16 sAMkhyoktapadArthoddezaH / 124 18 bauddhamatA''kSepaH / 3 cicchaktau viSayapariccheda zUnyattvAnupapattiH / 128 125 10 pramANapramicyorabhedAnupapattiH / 5 vastumAtrasya kSaNikattvam / 130 22 arthajJAnayorupAdAnopAdeyabhAvAnupapatti:133 18 yogAcAramatanirUpaNam / 136 16 yogAcArAbhimata bAhyArthazUnyatva khaNDanam / 140 12 arthajJAnayorbhedasAdhanam / 142 9 mAdhyamika matA''kSepopakramaH / 144 2 mAdhyamikamatanirUpaNam / 145 10 mAdhyamikamatakhaNDanam / 151 17 kSaNabhaGgavAdasya nirUpaNapUrvakaM dUSaNam / 157 10 kSaNikamate vAsanAnupapattiH / 161 14 cArvAkamatakhaNDanam / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR. pa0 viSayaH 165 31 jinotamatopakramaH / 166 5 sAdAdamatasthApanam / 171 17 dravyaparyayabhedena vastuvaividhyam / 176 16 saptabhaGgauprarUpaNam / 176 21 sakalAdezavikalAdezAmyAM saptamaGgovi dhym| " 24 sakalAdezasvarUpam / 180 5 vikalAdezasvarUpam / 183 1 syAhAda parAzaGkitadoSoddhAraH / 186 21 syAhAdasvarUpanirUpaNam / 188 32 jinotardISAtItattvena prAdhAnyam / 161 13 nityAnityatvaikAntavAde doSavizeSoda ghATanam / " 17 nityaikAntavAde sukhaduHkhabhogAnupapattiH / 1628 nityaikAntavAde puNyapApAnupapattiH " 11 nityaikAntavAde bandhamokSAnupapattiH / 163 4 anittyaikAntavAde sukhaduHkhAnupapattiH / 11 14 anittyai kAntavAde puNyapApAnupapattiH / 164 3 anitya kAntavAde bandhamokSAnupapattiH / 165 16 durnItinayapramANAnAmarthaparicchedakatvam / 166 11 nayasya saptavidhAbhiprAyabhedena sptvidhttvm| " 17 saptavidhAbhiprAyasvarUpakathanam / 205 23 pramANasvarUpalakSaNakathanam / 206 ...7 pramANAvibhAgaH / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) pR0 pa. .... -viSayaH 207 7 upamAnArthApattyAdInAM svIkRta pramANA ntarbhAvaH / " 16 jauvaanntyaanuttaa| 208 16 kSINAkarmaNAM maMsAritvAbhAvAnumatiH / 206 14 SaDavidhajIvakAyanirUpaNam / 211 20 jinasthApakSapAtittvasamarthanam / 215 1 jinokyabhinandanam / 217 5 pareSAM lokavyAmohaka tvam / 218 19 kaSacchedatApalakSaNam / 216 7 jinoktisvIkartRNAM viveki tvam / " 12 granyasamAptiH / " 14 stutikRtprazastiH / 320 12 svnaamgrnthnirmaannsmykiirtnm| . iti| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pyA nI zuddhipatram / pRSThe paGgo azuddhayaH shuddhyH| pRSThe paDo azuddhayaH zuzyaH 1. guruH gurU 21 22 krama . kramama 2. ta tam 22 4 sthA'ka syAka 3 14. garava 22 5 pA tAm 22 16 to yaha sAhe 22 18 pe syadu 22 15 ppa 4 14 nArtha nArtham 21 2 / // 5 // Itya .25 17 pa ___ 21 tara 25 / bA / . 26 1 vANI bANI nArthama 26 16 tyA pAta pAta 27 2 vi zAntam zreSThama visaM ra cau - - ~ 52 M r . . mArtha tyA . ddhAntaM . -16 6 6 6-F SWW biga vA . prAya nAya tvAM tvAm 28 ra 26 ra 3. 23 31 1 tpa sambe bhinnadeze / pratyarthamevabhinna deze syA spai . . datte bhiva Ava SayaM 14 5 kica 16 12 uta 16 16 Ta pAstaM 16 21 kaspa 18 14 duta 18 17 pa 18 21 vAdi 20 1 dhyAne 21 22 tpa . Ava Sayam kiMca utt| Tam pAstam kasya dutta pya bAdi syAda . 12 7 date 32 7 . meva 34 17 cchA 53 12 // 35 15 vaddhAH baDAH C / 38 14 38 18 tya Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) pRSThe paGkau azuddhayaH zuddhayaH / pRSThe paGkI azuddhayaH zuddhayaH / a : bdheH ppa pa vArA 40 10 da 42 2 43 43 43 44 15 i: 45 10 anu 15 iti 22 47 46 7 dA 46 10 I 45 16 na 46 23 vAdha 47 3 hAMniH 11 cchi d 50 51 53 54 5.5 55. 55 48 14 48 Yan 46. 16 50 - 46 3 47 12 kamA 47 17 yaH da 4 danyadama ntavAma 23 18 3 16 17 21 magra 16 The V 16 pu hizca 11 Ana waa w, ath mapi yAdu lya su saba 55 18 vA na 55 22 ha 55 23 save 56 7 ga 56 56 57 57 57 meva 21 snaan 24 1 // 8 // dRSTA ghAraM mbha anu vRtti davyanta vya bdaH da dhA Cao ntra bAdha hAni: dUdha kAbhA : dA geomsaeg divaca mAnaaa maTa a mayi la yAddu lpa su sava naiva saMve ryAyaga jhAna // 8 // 11211 dRSTa dhAra pU8 16 5ha 6 1 23 62 24 nupa 63 6 baza 63 10 pateH 22 nAme saMdha 63 6 4 3 64 65 6 66 66 no ba 5 SiraH 21 tAzoha 23 tu 13 sabhya 68 14 kalya * * * * * 68 8 raSTha 13 naiyA 4 82 17 85 18 GaghA 86 13 vAdA 876 diprI eva (tvAnmocasu 87 10 karmA khe'nurAgastani 80 11 yAptau ( vRttihetutvAnna 87 13 hong 86 24 60 2 61 5 71 23 zabda 2 6 bda 72 8 vda 73 74 72 12 vde 12 ccha 20 prAdhA 3 banvagrA 80 12 mAbA 1 11 114 12 17 12 18 63 10 va ppa ppa kalya nace tyanu suAtyA dyantAM bandhyA vyApArA nupra vaza patteH nAnAme saMgha raTa naiyA ba SiH tAdRzI tukAMza samya kalpa zadda vda bda pya m cha pradhA vanvagrA mavA Da S vadA diprIti karma prAptau AJ pya katyaM nacai vyacAnu mutyA dyatAM vandhyA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) pRSThe paGkI azuddhayaH zuddhayaH / pRSThe paGkI azuddhayaH zuddhayaH / 64 5 11- 19 v da dava 24 8 118 12 bada ha5 11- 23 dda 18 11e21 na 66 124 12 126 21 127 4 R 14 10 102 * * * * * * * 15 18 bdA 103 sAmA 108 24 mAtra da 18 106 18 106 18 vyAsa ho 110 2 vda 110 12 bda 110 14 vda 110 15 vda 110 15 vda 11-1 vda 111 108 24 Rs 3 du banyA vda yaduvra vrana W } 118 3 118 6 118 118 10 118 11 116 11 vada 111 20 bhAva 111 2 rUpaM 114 7 vdA -1160 pa 116 10 vda 116 20 vaiSa 117 14 vada 117 20 vade 117 23 bda 118 1 vda 118 1 vda vda vada va da vda vda da badhyA bda tadabra bana ax bdA samA za da vyasi do da bda bda vda bda bar3ha bda bhAvA rUpam bdA namucyatenApi bda vaiSa bada bda bda buda bada vda buda 131 113 135 16 135 18 126 * 142 21 146 2 148 14 146 22 dda spa samve rikta .193 Rs 208 20. 208 206 13: 211 16. - W iti / T ru 168 8 dra pa 176 11 tauthi tayostayo tayorubhayo 177 23 rau 176 14 180 17 161 11 162 24 bda bda spa va da byauna da sya "va maM cHkee fe zAsyu tamat vAgha yava camA tazvamA tavaM mA dhyAtmikA dhyamikA siddhiprAptaH siddhiH prAta 150 20 151 ha 154 15 praca 154 20 sAMtA saMtA 158 6 dAI dAbhe 156 12 cittA citto dAjJa 166 11 166 29 cAn ru ru zAH sya tamaM yA ya canA dAvA ca drUpA tauthi ro sya va du vyomra bda "va" srAmA samA // 37 // // 30 // Page #234 --------------------------------------------------------------------------