Book Title: Saptabhangi Nayapradip
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004070/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CSC saptabhaGgInayapradIpaH CASD racayitA mahopAdhyAyazrIyazovijaya mahArAja: prerakaH AcAryavijayaguNaratnasUriH AcAryavijayarazmiratnasUriH For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aleft allBAdotonaya adhUrI... (sthAnI prazaMsA 29 pUjaya moMpAdayAthajI mahArAjanA haegoLAro. ) galannayakRtabhrAntiryaH syAdvizrAntisammukhaH / syAdvAdavizadAlokaH, sa evAdhyAtmabhAjanam // 5 / / - adhyAtmopaniSad / kutaUrdhvastAnAmativiSanairAtmyaviSayaistavaiva syAdvAdastrijagadagadaGkArakaruNA / ito ye nairujyaM sapadi na gatAH karkazarujastaduddhAraM kartuM prabhavati na dhanvantariripi / / 105 / / - nyAyakhaMDakhAdyamUlam / mahAvAkyArthajaM sUkSmayuktyA syAdvAdasaMgatam / cintAmayaM visarpi syAttailabindurivAmbhasi // 12 // - dvAtriMzadvAtriMzikAmUlam / syAddoSApagamastamAMsi jagati kSIyanta eva kSaNAdadhvAno vizadIbhavanti nibiDA nidrA dRzorgacchati / yasminnabhyudite pramANadivasaprArambhakalyANinI, prauDhatvaM nayagIrdadhAti sa ravi nAgamo nandatAt / / 4 / / - adhyaatmsaarH| sadasadavisesaNAo vibhajjavAyaM viNA Na sammattaM jaM puNa ANArUiNo taM niuNa biMti davveNaM / / 100 / -updeshrhsym| Join Education Interational For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAAda pUNa jo jANe nacAhnita jasa vAcA guNa-paryAya-dravya ja bujhe sohI hai sAcA mahoM. yazovijyajI ma beMkavacana jhAlIoN chADa, bIjA RRkinIti, sakala vacana ja meM joDa, e lokottarIti... maho. yazovijayajI ma For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIzaGkezvarapArzvanAthAya namaH // / tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH // // tassa bhuvaNekkaguruNo namo aNegaMtavAyassa / / // aiM nmH|| mahAmahopAdhyAya-zrIyazovijayaviracitaH // sptbhnggiinyprdiipH|| 2. sasalaMgI ane nayanAM svaipa vize () suvizaSTa prachAza pAtharanArI nAnI se surabhya iti. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ * 28-oftels * 320 hAhAnezvarI, 5. 5. mA. ma. zrI. vi. guNasUrIzvarajI mahArAjA pravayanapramAvara, 5. pU. mA. ma. zrI. vi. - mirAsUrIzvarajI mahArAjA * zaMzI * vidvadvartha 5. 5. bhu. zrI. zauyAMgaravijayajI mahArAjA *H IS * jinaguNa ArAdhaka TrasTa For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- pazibita paricaya : saptabhaMgI nayapradIpa... bhASA-zailI: saMskRta-gadya racayitA : zAstrarahasyapAradarzI pUjaya mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjA ... viSaya : saptabhaMgI ane sAta nayonuM suvizada varNana... vizeSAvazyakabhASya, ratnAkarAvatArikA vagere graMthonA AdhAre viSayanuM spaSTIkaraNa. guNasaumyA : saptabhaMgInayapradIpanA padArtho para suvizada prakAza pAtharanArI bhAvArtha-vivecanamaya "guNasaumyA' nAmanI gurjara vRtti... divyAzIrvAda : karmasAhityaniSNAta pa. pU. A. bha. zrI vi. premasUrIzvarajI mahArAjA. nyAyavizArada pa. pU. A. bha. zrI vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI | mahArAjA. mevADadezoddhAraka pa. pU. A. bha. zrI vi. jitendrasUrIzvarajI mahArAjA. zubhAzIrvAda siddhAMtadivAkara, suvizAlagacchAdhipati pa. pU. A. bha. zrI vi. jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA. vivecanapreraka-mArgadarzaka : dIkSAdAnezvarI pa. pU. A. bha. zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA tathA pravacanaprabhAvaka pa. pU. A. bha. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA. saMzodhaka : vidvadvarya munirAja zrI saumyAMgaratnavijayajI ma. sA. sahAyaka : munirAjazrI tIrtharatnavijayajI ma. sA. vivecaka : munirAjazrI yazaratnavijayajI ma. sA. vivecananimitta : pa. pU. dIkSAdAnezvarI A. bha. zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAnuM AcAryapada rajatavarSa... prakAzaka jinaguNa ArAdhaka TrasTa-muMbaI prakAzanavarSa : vi. saM. 2069, vIra saM. 2539, i. sa. 2013 lAbhArthI : aThavAlAinsa je. mUrtipUjaka jainasaMgha tathA phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa. AvRtti : prathama nakala : 5O mUlya : 3 prInTIMga-DIjhAinIMga : navaraMga prInTarsa - apUrvabhAI, mo. 9428570401 sUcanA A graMthanuM prakAzana jJAnanidhinA sadvyayathI thayuM hovAthI gRhasthoe mAlikI karavI nahIM... jJAnabhaMDAra tathA sAdhu-sAdhvI bhagavaMtone bheTa. -------- --------- - - ---- ------- -- For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. sAza che che. zamaNim U) zAstrasApekSa jIvanasaMvyavahArakuzaLa... trizatAdhika zramaNa-zramaNI gurumecA, dIkSAdAnezvarI pa. pU. A. bha. gurudeva zrI vijaya guNarasUrIzvarajI mahArAjALI pavitra aMjalImAM. tathA nikhAlasatAnIradhi pravacanaprabhAvaka, SadarzananiSNAta pa. pU. A. bha. gurudeva zrI vijaya girasUrIzvarajI mahArAjAnA suramya hastakamaLamAM teozrInI ja kRpAthI sarjana pAmeluM samabhaMgInayapradIpa graMtha paranuM gujarAtI vivecana sAdara samarpita karuM chuM kRpAkAMThThI muni yazaratnavijaya - 3 For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho sukRtam aThavAlAInsa zve. mUrtipUjya jainasaMgha thA phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa aThavAlAinsa suratavALAe potAnI jJAnanidhino suMdara sadupayoga karIne sAnuvAda saptabhaMgInayapradIpa graMthanA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdho che. zatazaH dhanyavAda, temanA sukRtasarjananA bhagIratha puruSArthane ! 4 6. jinaguNa ArAdhaka TrasTanA TrasTIgaNa For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zake che TI! || kI jaya ! I D ONWIDUUUURT ROUW suvizuddha syAdvAdamArgaprarUpaka, zrutasiddhAMtarUpa tIrthasthApaka, mAraNAMtika pariSahone paNa samabhAvathI sahana karanAra parama kRpALu prabhuvIra... vIrAjJAnirvikalpasvIkAraka, anaMtAnaMta labdhinIradhi, AjIvana prabhuvIra caraNopAsaka, svanAmadhanya parama pUjya gautamasvAmI mahArAjA... Jain Education InteNational For Personal & Private Use Only www.jainel brary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa.pU.A.bha.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA anekAMtamarmajJa, karmasAhityatiSNAta, saccAritracUDAmaNi, riAddhAMtamahodadhi, sahasrAdhika zramaNasamudAya gurumaiyA, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA anekAMtadezatAdakSa,nyAyavizArada, vardhamAtatapotidhi, saMgha-ekatAzilpI, jJAta-darzata-cAritra apratImaprayAga, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya bhuvatabhAnusUrIzvarajI mahArAjA E anekAMtavyavahArakuzaLa, siddhAntadivAkara, AgamahArdamarmajJa, suvizAlagacchAdhipati, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADadezodvAraka, 400 aThThamanA bhISmatapasvI apAra sAgasindha paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jitendrasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI jitendrasUrIzvarajI mahArAjA dIkSAdAnezvarI, yuvakajAgRtipreraka, gItArthatA-saMvignatA saMpanna | trizatAdhika zramaNa-zramaNI samudAyazilpI bhavodadhitAraka pa.pU.A.bha. zrI vijaya guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pravacanaprabhAvaka, SaDradarzananiSNAta, nikhAlasatAnIradhi, guruparitopaikalakSI paramagurudeva, AcAryabhagavaMta zrI vijaya razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA, For Personal & Private Use Only El Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakalamAnasasaMzayahAriNI, bhavabhavorjitapApanivAriNI / sakalasadguNasantatidhAriNI, haratu me duritAni sarakhatI / For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya bhAvomeSa che pUjya mahopAdhyAyajI mahArAja dvArA viracita "saptabhaMgInayapradIpa' graMthane Aje anuvAda sAthe prakAzita karatA ane anero AnaMda anubhavIe chIe... saptabhaMgI ane nayano A sumadhura rasathALa, jIjJAsuone avazya tRptino AhvAda upajAvaze. e nizcita hakIkata che. pa. pU. dIkSAdAnezvarI A. bha. zrI vi. guNaratnasUrizvarajI ma. sA. tathA pa. pU. pravacanaprabhAvaka A. bha. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI ma. sA. nI pAvana preraNAthI AvA aneka graMtharatno amArI saMsthA taraphathI prakAzita thaI rahyA che, teno amane atyaMta AnaMda che. - A graMthanuM kampojha-TAipaseTIMganuM kArya tathA prInTIMga-DIjhAinIMganuM kArya apUrvabhAi zAhe khUba ja kuzalatAthI pAra pADela che. prAMte, A graMthanA abhyAsa dvArA sahu koi anekAMtamaya jinazAsanane AtmasAt kare, syAdvAdazailIne jIvanagata banAvI paramamAdhyathyane hAthavaguM kare e ja zubhAbhilASA... : jinaguNa ArAdhaka TrasTanA TrasTIgaNa * prAptisthAna ja (1) zAhabAbulAla saremalajI (2) mahendrabhAI eca. zAha C/o. siddhAcala, senTa ensa skula sAme, C/o. 202/e, grInahIlsa epA., hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, svAmInArAyaNa maMdira pAse, amadAvAda-05. aDAjaNa, surata-395OO9. | (5) bhaMvarabhAI cunIlAlajI phona- 94265 85904 phona-(rahe.)0261-2780750 C/o. bhairava korporezana (mo.) 96011 13344 S/55, vaibhavalakSmI komlekSa, | ghIkAMTA roDa, amadAvAda-1. (3) jinaguNa ArAdhaka TrasTa (4) hemaMtabhAI Ara. gAMdhI (mo.) 94277 11733. C/o. zrI sIstheTIksa, 1/5 | C/o. 603,25/B, zivakRpA so. rAjadA cAla, azokanagara, junA hanumAna bhivaMDI, ji. ThANA-421302 krosalena, rajo mALa, rUma naM.11, muMbaI-1. (mahArASTra) phona- 98204 51073 phona-(rahe.) 02522-246126 (mo.) 98905 82220 For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OYOX antarvarSA sunizcitamevaitad yaduteha jagati sukhalezo'pi nAsti, yatkiJcidasti tadAbhAsAtmakameva, mRgamarIcikAjalopamam, zAzvatasukhAsthAnaM punaH mokSa eva / tadavAptaye paramAtmavItarAgaprarUpito jinadharma eveha jagati upAyaH / zrIjinaprarUpitajainadharmamadhye tu nirastesamastamithyAsiddhAntaughaM kaSa - cheda - tApaparIkSottIrNaM syAdvAdamataM zekharAyamANamasti || vidvanmatallikAyamAna- mahopAdhyAya zrIyazovijayapravaraiH jainadarzanamahAprAsAdaMpravezadvAratulya saptabhaGgInayapradIparUpagraMtharalaM niramAyi, taccAdhyetRNAM varadAnatulyaM samajAyata / macchiSyamuniyazaratnavijayenaitadgranthopari gurjarabhASAyAmanuvAdasya racanA kRtA, eSA racanA jainanyAyapravezakAnAM zarkarAsvAdatulyA bhaviSyati / atra na kevalaM zabdAnuvAdo na vA bhAvAnuvAdamAtram, api tu granthakRtAmAzayAnuvAdakaraNaprayAsaH / tasmAt sarveSAmapi eSA kRtiravazyaM vallabhA bhaviSyatItyatra na saMzayAvakAzaH / dArzanikagranthAnAM madhye bhUmikAtulya eSa granthaH svairavihAraprotsAhakaH, asya sundaraprakAzanikayA muniyazaratnavijayena uttamA zrutabhaktirAdaritA / astyatrAsmAkaM sumahatI AzIrvRSTiH / 6 li. AcAryavijayaguNaratnasUrIzvarAH AcAryavijayarazmiratnasUrIzvarAH For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OR ---------------- aMtaranA AzIvAda jainadarzananI joDa sakhI nahIM jaDe re lola... trilokapati mahAvIre sADA bAra varSa sudhI ajoDa-amApa sAdhanA karI kevaLajJAna meLavyuM... zAsananI sthApanA karI jJAnanI abhuta gaMgA vahAvI. A evI addabhuta gaMgA hatI ke emAM pANI nhotuM, mAtra ratno ja hatA... A ratnono akhUTa khajAno pUrvanA mahApuruSoe vividha zAstromAM sAcavI rAkhyo... A graMthonA sarjana, saMvardhana ane saMrakSaNa mATe prANonI hoDa lagAvI.. e tamAma mahApuruSone ApaNe natamastaka vaMdana karIe.. jainadarzanano atIva mahattvapUrNa mukhyasiddhAMta che - syAdvAda! anekAMtavAda! sApekSavAda ! vibhajayavAda! prasanna rahevAno, prazAMtavAhitA vadhAravAno, rAga-dveSathI virahita thavAno, sAdhanAthI siddhi sudhI pahoMcavAno mukhya pAyo che. aneka taraphI dRSTikoNa ! eka ja vastu para judI judI aneka apekSAe taTasthatA pUrvaka vicAraNA ! e ja anekAMtavAda che... Ane AdhIna rahenArA kadI duHkhI na thAya... harahaMmeza prasannatAmAM ja jhulyA rahe... 1. bhAratanA bhUtapUrva rASTrapati DaoN. esa. rAdhAkiSNana, jyAre amerikAnI pahelI mulAkAte gayA hatA, tyAre jahona epha. keneDI amerikAnA pramukha hatA. rAdhAkiSNana vaoNziMgTana pahoMcyA, tyAre havAmAna tophAnI hatuM ane bhayaMkara varasAda paDavA lAgyo! bhAratanA rASTrapati plenamAMthI UtaryA tyAre joradAra varasAda cAlu hato, jo ke amerikAnA pramukhe khUba uSmAbharyuM hastadhUnana karatAM kahyuM hatuM ke - "ApanA Agamana vakhate ja havAmAna ATaluM kharAba thaI gayuM che, te badala huM khUba ja dilagIra chuM.' tyAre mahAn ciMtaka evA rAdhAkiSNane smita veratA mAtra eTaluM ja kahyuM : "A to amIchAMTaNA che... maMgaLa-maMgaLa thaI gayuM !" ja TO 3 For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6) A ja anekAMtavAda che... vastune aneka tarapheNe jovA keLavAyelI daSTi, e ja rAdhAkiSNanane sadAbahAra smita verAvatI rahetI hatI... AvA to DhagalAbaMdha prasaMgo che ke jemAM anekAMtamaya dRSTi ja sukhanA sopAna maMDAve che... A anekAMtavAda daSTine ja AtmasAt karavA (1) saptabhaMgI, ane (2) naya - A be viSaya paryApta sAmagrI pUrI pADe che... A be viSaya para pUrvamaharSioe aneka graMtharatnonuM sarjana karyuM che... te badhAnA navanItarUpe svanAmadhanya, jeone AbAlagopAla "upAdhyAyajI' nA hulAmaNA nAmathI oLakhe che. 300 varSa pUrve thayelA chatAM lAge ke Aje ApaNI sAme ja beThA che evA mahAmahopAdhyAya paramapUjya yazovijayajI mahArAjAe eka nAnakaDI "saptabhaMgInayapradIpa" nAmanI suramya kRtinuM sarjana karyuM che... je AbAla-vidvAna badhA jIvo mATe atyaMta upayogI ane parizIlanIya prabaMdha che.. A kRtinA rahasyo-tAtparyo-padArtho saraLa zailImAM raju karAtA aneka jIvonuM hita thAya... eTale AnA para saraLa bhAvAnuvAda sarjAya evI je mArI icchA hatI, e mArA ziSya muniyazaratnavijayajIe saphaLa karIne khUba ja suMdara gurusevA karI che... nAnI vaya - nAnA paryAyamAM temaNe anekAMtajayapatAkA-anekAMtavAdapravezanyAyAvatAra vagere uccatama dArzanika graMtho para paNa bhAvAnuvAda karavAnuM bhagIratha kArya karyuM che... A rIte teo satata svAdhyAyazIla thai sva-paranA tAraka banI, Atmasiddhine hAMsala kare evA aMtaranA AzIrvAda ApuM chuM... - A graMthanA adhyayana-adhyApana dvArA sahu temanA puruSArthane saphaLa banAve e ja maMgalakAmanA... A. vijaya guNaratnasUri ma. A. vijaya razmiratnasUri ma. For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che aokAMtavAdaLo jaya ho, vijaya ho... kla (prastAvanA) eka yuvAna bhaNavA mATe kAzI gayo. bAra varSa sudhI tyAM bhaNIne te paMDita banyo. pachI te potAnA gAmamAM pAcho Avyo. eka zeThe potAnI rUpALI kanyA tenI sAthe paraNAvI. lagna pachI eka divasa yuvAnane patnInuM rUpa joine zAstravacana yAda AvyuM - vatI mAryA zatru: rUpALI patnI e duzmana che. eTale te paMDita patnIne duzmana mAnavA lAgyo. eka divasa tene bIjuM zAstravacana yAda AvyuM - zatro TrenanuM zreyaH | duzmanane haNavo e kalyANakArI che. tethI te paMDite vicAryuM ke, "A patnIne mArI nAMkhavI joie." te teNIne mAravAnA upAyo vicAravA lAgyo. eka divasa ene trIju zAstravacana yAda AvyuM - strIhatyA mahApApa, strInI hatyA karavI e moTuM pApa che. have paMDitanI mUMjhavaNa vadhI gaI - eka bAju rUpALI patnI duzmana hovAthI teNIne mArI nAMkhavI che ane bIjI bAju strInI hatyAthI moTuM pApa lAgavAno bhaya che. paMDita upAyo vicAravA lAgyo. eka divasa ene cothuM zAstravacana yAda AvyuM - nAsI che nAzaH / nAka kApavuM e rUpano nAza karavA barAbara che. paMDita khuza thaI gayo. "patnInuM nAka kApI nAkhavAthI tenA rUpano nAza thaze. tethI te duzmanarUpa nahIM bane. tethI teNIne mAravAnI jarUra nahIM rahe. tethI mane strIhatyAnuM pApa nahIM lAge.' Ama vicArI hAthamAM charIne laIne te patnI pAse gayo. teNInuM mAthuM pakaDIne teNe charIthI teNInuM nAka kApavAnI taiyArI karI. patnIe bUma pADI. gharanA badhA sabhyo bhegA thaI gayA. te dazya joine temaNe paMDitane pUchyuM, "A zuM mAMDyuM che ?" paMDite vistArathI badhI vAta kahI. e sAMbhaLI badhA hasavA lAgyA. - gharanA mobhIe paMDitane samajAvyuM ke, "rUpALI patnInA zIlanuM rakSaNa karavuM joie. jo te parapuruSanI najaramAM AvI jAya to te zIlabhraSTa thAya. zIlabhraSTa ) thayelI te zatru bane. mATe teNIne svacchaMdatA na ApavI paNa dAbamAM rAkhavI. gharanA GkAmano bojo teNI upara nAMkhavo, jethI teNInuM mana navaruM na paDe ane teNIne @ vikAro na jAge." have paMDitane zAstravacanano rahasyArtha samajAyo. tarata teNe charI ) For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mUkI dIdhI ane badhAnI mAphI mAMgI. - paMDite zAstrono mAtra zabdArtha jANyo hato, rahasyArtha nahIM. tethI teNe geravartaNuMka kara karI hatI. zAstro bhaNyA pachI ciMtana-manana dvArA tenA rahasyArthane jANI tene jIvanamAM utAravAthI jIvana sumadhura bane che. mAtra uparachalluM jJAna kyAreka honArato sarjI de anekAMtavAdane anizcitavAda samajI enAthI dUra bhAganArA jIvonA jIvanamAM paNa AvI ja honArato sarjAya che. cAlo, anekAMtavAdanA marmane samajI tene AtmasAt karI jIvanane AbAda karavA prayatnazIla banIe. ja anekAMtavAda ja jainazAsanano mukhya siddhAMta che - anekAMtavAda. ekAMtavAda eTale vastu ke prasaMgane eka rIte jovA ane vicAravA. anekAMtavAda eTale vastu ke prasaMgane aneka rIte jovA ane vicAravA. zAstromAM kahelA anekAMtavAdanA zAbdika arthane jANe; paNa enA aidaMparyArthIne na jANe ane ene jIvanamAM na utAre e vyakti AdhyAtmika mArge AgaLa na vadhI zake. anekAMtavAda e anizcitavAda nathI. ekAMtavAdathI vastunuM sAcuM svarUpa jaNAtuM nathI. anekAMtavAda vastunA paripUrNa svarUpane jaNAve che. anekAMtavAda ApaNane bIjAnI khurasImAM besIne vastune jotA ane vicAratA zikhave che. A anekAMtavAdane mAtra bhaNavAno nathI paNa jIvanamAM paNa utAravAno che. ekAMtavAdI duHkhI thAya che. anekAMtavAdI sukhI thAya che. ekAMtavAdI jhagaDo kare che. anekAMtavAdI samAdhAna kare che. ekAMtavAdI samasyAo UbhI kare che. anekAMtavAdI samasyAomAMthI rasto kADhe che. ekAMtavAdI kadAgrahI bane che. anekAMtavAdI Agraharahita bane che. ekAMtavAdI vastunA sAcA svarUpane jANI ane mANI nathI zakato. anekAMtavAdI vastunA sAcA svarUpane jANI ane mANI zake che. nIcenI bAbato parathI A vAta vadhu spaSTa thaze. eka bhAi niyamita bhagavAnanI bhakti kare. ekavAra te acAnaka bImAra paDyA. haoNspiTalamAM eDamiTa thayA. oparezana thayuM. thoDA divasa pachI te ghare AvyA. svastha thayA pachI te derAsara gayA. prabhunI sAthe vAto karatA emaNe prabhune Thapako te Apyo - "huM tArI roja bhakti karanAro ane te mane Avo badalo Apyo?" A bhAI prabhu pratyenI zraddhA gumAvI beThA. enuM kAraNa e ke emaNe ekAMtane pakaDyo. jo te ha, temaNe anekAMtane pakaDyo hota to teo vicArI zakata ke, "mArI bImArI to evI che 10 For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatI ke maraNa ja thai jAta. A to bhagavAnanI bhaktinA prabhAve bacI gayo.' ane Ama vicArIne teo potAnI zraddhAne akabaMdha rAkhI zakata. * eka bhAie vardhamAnata5nI 25mI oLI zarU karI ane 10 AyaMbila karyA pachI koika kAraNasara temane pAraNuM karavuM paDyuM. e bhAie vicAryuM, 'mArA 10 AyaMbila nakAmA gayA. oLI pUrI na thai.' Ama vicArI te du:khI thayA. tenuM kAraNa temaNe ekAMtane pakaDyo hato. jo teo anekAMtane samajyA hota to vicArata ke, '25mI oLI to bhaviSyamAM huM ka2vAno ja chuM. paNa mArA jIvanamAM A 10 AyaMbilanI ArAdhanA vadhu thai. Ama to AvA chuTaka AyaMbila huM karavAno na hato. paNa A rIte paNa AyaMbila thayA eTale mane lAbha ja thayo che.' Ama vicArI teo prasanna rahI zakata. * gADInuM TAyara paMcara thAya che tyAre ekAMtavAdI paisA ane samayanA bagADane ane herAnagatine vicArIne duHkhI thAya che. e ja prasaMgamAM anekAMtavAdI vicAre che ke, 'kadAca AgaLa mane akasmAta naDavAno hota. paNa paMcarane lIdhe huM emAMthI bacI gayo. kadAca AgaLa TrAphikamAM phasAi gayo hota to vadhu samaya bagaData. tenI badale A paMcaramAM ocho samaya bagaDyo.' Ama vicArI te nArAja na thAya. * koi jamaNavA2mAM gayA ane rasoi khUTI, jamavAnuM na maLyuM. tyAre ekAMtavAdI Ayojako para gusse thai manomana temane gALo bhAMDe. anekAMtavAdI khAvAmAM thatI Asakti, vadhu khAvAthI thatI mAMdagI, na khAvAthI thatI nirjarA vagerene vicArI svastha rahe. * parIkSAmAM nApAsa thatA ekAMtavAdI ApaghAta kare che. evA prasaMge anekAMtavAdI potAnI bhUlane vicArI vadhu mahenata karI mana daine bhaNe che. * guru Thapako Ape tyAre ekAMtavAdI 'gurudeva bIjA koine kaMi nathI kahetA, mane ja ThapakAre che.' ema vicArI gurubahumAna TakAvI zakato nathI. tyAre anekAMtavAdI vicAre che ke, 'gurudeva nahIM kahe to mArI bhUlo zI rIte sudharaze ? gurudeva mArA parama upakArI che.' tethI te gurubahumAna TakAvI ane vadhArI zake. * potAnA ziSya na thatA hoya tyAre ekAMtavAdI duHkhI thAya. tyAre anekAMtavAdI 'hajI mArAmAM gurutva AvyuM nathI. mATe ja mArA ziSya thatA nathI. jyAre mArAmAM gurutva Avaze tyAre mArA ziSya thaze. athavA huM pote mArA gurudevano sAco samarpita ziSya nathI mATe ja mArA ziSya thatA nathI. jyAre huM sAco ziSya banIza tyAre mArA ziSyo thaze.' vagere vicArIne svasthatA TakAvI zake. 11 For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAne padavI na maLe tyAre ekAMtavAdI dubhAya, tyAre anekAMtavAdI padavI che. (6) mATenI potAnI ayogyatA, padavI vinA paNa muktinI saMbhAvanA, padanI javAbadArI ) vagere vicArI svastha rahe. anekAMtavAda eTale apekSAvAda. 9 anekAMtavAda alaga alaga apekSAothI vastune vicAre che. ekAMtavAdI eka ja apekSAne pakaDI rAkhe che. A vAta nIcenA udAharaNo parathI samajAze. pANIthI aDadho bharelo glAsa joIne eka ekAMtavAdI kahe ke, "glAsa aDadho bharelo che." bIjo ekAMtavAdI kahe ke, "glAsa aDadho khAlI che. banne potapotAnI vAtamAM daDha che ane sAmI vyaktinI vAta mAnavA taiyAra nathI. tethI banne laDe che. anekAMtavAdI samAdhAna kare che. nIcenA bhAganI apekSAe glAsa bharelo che ane uparanA bhAganI apekSAe glAsa khAlI che." che eka kAgaLa upara nAnI, madhyama ane moTI-ema traNa lITIo dorela che. eka ekAMtavAdI kahe che ke, "vaccenI lITI nAnI che." bIjo ekAMtavAdI kahe che ke, vaccenI lITI moTI che." Ama kahI banne paraspara vivAda kare che. anekAMtavAdI samAdhAna kare che, "moTI lITInI apekSAe vaccenI lITI nAnI che ane nAnI lITInI apekSAe vaccenI lITI moTI che." ja eka ekAMtavAdI rAmacaMdrajIne pitA kahe che. bIjo ekAMtavAdI rAmacaMdrajIne putra kahe che. pachI potapotAnI vAtane siddha karavA banne jhagaDe che. anekAMtavAdI samAdhAna kare che, "lava-kuzanI apekSAe rAmacaMdrajI pitA che ane dazaratharAjAnI apekSAe rAmacaMdrajI putra che." gurue kALA kAgaDAne dhoLo kahyo. ekAMtavAdI ziSya gurunI vAta mAnavA taiyAra thato nathI. anekAMtavAdI samaje che, "bahAranA raMganI apekSAe kAgaLo kALo che, paNa najIkamAM mokSe janAro hovAthI enA guNonI apekSAe gurue ene dhoLo kahyo haze." tethI guruvacanamAM zaMkA-kuzaMkA karato nathI. vartamAnakALanI apekSAe Aja e Aja che, gaikAla e gaikAla che ane AvatIkAla e AvatIkAla che. paNa gaikAlanI apekSAe Aja e AvatIkAla che ane AvatIkAlanI apekSAe Aja e gaikAla che. Ama dareka vastune vividha apekSAothI samajatA AvaDe to jIvanamAM kyAMya e Sii, saMkleza ke saMgharSa na rahe. - 12 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 duniyAmAM vividha paristhitionuM nirmANa thatuM hoya che. A paristhitio ) ( satata badalAyA kare che. ekAMtavAdI paristhiti badalAtA potAnA mananI sthitine mAnasika valaNa - vicAradhArA badalI zakto nathI. tethI duHkhI thAya che, ciMtA kare che, pApo kare che, saMkleza kare che. anekAMtavAdI paristhiti badalAtA potAnI manaHsthitine paNa badalI nAMkhe che, tethI tene kyAMya vAMdho Avato nathI, tenI dhArA kyAMya aTakatI nathI. - ekAMtavAdI comAsAmAM varasAdanI pharIyAda kare che, ziyALAmAM ThaMDInI phariyAda kare che ane unALAmAM garamInI phariyAda kare che. anekAMtavAdI samaje che ke varasAda, ThaMDI ke garamInI phariyAda karavAthI temAM kaMI pheraphAra thavAno nathI. e to kudaratI che. mArA manane pheravavuM e mArA hAthanI vAta che. kuradata enuM kAma kare, huM mAruM kAma karuM." tethI tene varasAda, ThaMDI ke garamI kaMI naDatuM nathI. te dareka paristhitimAM TevAI jAya che. metAraka muninA mAthe vAghara viMTanAra sonIe vicAryuM ke, "mahAtmA sivAya mArI dukAnamAM koI AvyuM ja nathI. mATe mahAtmAe ja mArA sonAnA java coryA che." Ama ekAMtavAdanA AdhAre Avo vicAra karI teNe mahAtmAne mAthe vAghara viMTI, temane taDake UbhA rAkhavAnuM ghora pApa karyuM. jo teNe anekAMtavAdanA AdhAre "mahAtmA corI na kare. kadAca koI bIjI vyakti corI gaI hoya." vagere vicAro karyA hota to te pApa na karata. che smazAnamAM kAussagna karatA gajasukumAla munine joI somila sasarAe ekAMtadaSTithI "ANe mArI dIkarIno bhava bagADyo." ema vicArI muninI mAthe mATInI pALa bAMdhI temAM aMgArA nAMkhavAnuM pApa karyuM. jo teNe anekAMtadaSTithI vicAryuM hota ke, "gajasukumAle potAno ane mArI dIkarIno bhava saphaLa karyo, ane "banne kuLonuM nAma ajavALyuM to te AvuM pApa na karata. kamunine joine rANInI AMkhamAM AvelA AMsu parathI rAjAe ekAMtadaSTithI A rANIno jAra lAge che." ema vicArI teNe sevako pAse muninI cAmaDI utarAvavAnuM bhayaMkara pApa karyuM. jo teNe anekAMtavAdadaSTithI rANInA raDavAnuM kAraNa bIjuM paNa hoI zake." Ama vicArI rANIne pUchyuM hota to te bhayaMkara pApathI bacI jAta. metAraka munie "meM sonInuM kaMI bagADyuM nathI chatAM te mane zA mATe herAna na kare che?" Avo ekAMta na pakaDyo paNa pakSIne bacAvavAnI bIjI dRSTirUpa anekAMtane e vicArI upasargane sahana karyo. tethI teo mokSe gayA. 13 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI khaMdhakamunie "rAjAe zA mATe mArI cAmaDI utAravAno Adeza karyo?" ) ( evA vicArarUpa ekAMtane na pakaDyo, paNa "mArA karmono doSa che ane rAjA to mane karma khapAvavAmAM sahAyaka che." evA vicArarUpa anekAMtane pakaDI potAno AtmA saMsArathI tAryo. AvA aneka dRSTAMto parathI anekAMtavAdanuM mahattva ane ekAMtavAdanI bhayaMkaratA samajAze. ApaNe paNa anekAMtavAdane mAtra jANavAno nathI, paNa jIvanamAM utAravAno che che. anekAMtavAdane jIvanamAM utAravAthI ApaNA jIvanamAMthI duHkho, nArAjagI, aprasannatA, ciMtA, saMklezo, pApo, jhagaDAo, yuddho, AkSepo, dveSa, gusso vagere dUra thaze ane ApaNuM jIvana guNapuSpothI maghamaghAyamAna bagIcA jevuM banI jaze. anekAMtavAda eTale cAdvAda eTale ke "hoya" evo vAda. "Ama ja che' e ekAMtavAda che. "AvuM paNa hoya ane AvuM paNa hoya e syAdvAda che. vastumAM anaMta dharmo che. temAMthI eka dharmanA AdhAre vastunuM eka ja svarUpa mAnavuM ane bIjA svarUpa na mAnavA te ekAMtavAda che. vastunA badhA dharmonA AdhAre vastunA badhA svarUpo mAnavA te yAdvAda che. "mAruM kahyuM bIjAe mAnavuM ja joIe. mArI icchA pUrI thavI ja joie." vagere ekAMtavAda che. AvA ekAMtavAdane lIdhe jyAre bIjA potAnuM na mAne ke potAnI icchA pUrI na thAya tyAre jIva duHkhI thAya che ane bIjA upara gusse thAya che. badhA jIvo judA judA che. koi koinuM mAlika ke sevaka nathI. badhA jIvo potAnI marajI pramANe karI zake che. badhA karmavaza che. puNya hoya to bIjA mAne ke icchA pUrI thAya. puNya na hoya to bIjA na mAne ke icchA pUrI na thAya.' vagere vicAraNA anekAMtavAdanI che. AvI vicAraNAne lIdhe anekAMtavAdI bIjA potAnuM na mAne ke potAnI icchA pUrI na thAya tyAre paNa potAne icchAnirodharUpa tapano lAbha thayo, mAnakaSAyano nigraha thayo vagere vicArIne potAnI mastImAM rahe che. te potAnI samatA TakAvI zake che. anekAMtavAdI dareka prasaMgamAMthI potAnA lAbhane vicArI zake che. A anekAMtavAdane jIvanamAM utAravA mATe pahelA tene samajavo jarUrI che. aneka eTale ekathI vadhu. aMta eTale cheDo. vAda eTale bolavuM. vastuno nirNaya karavA tenA ghaNA cheDA eTale ke enI ghaNI bAjuone vicArIne bolavuM te anekAMtavAda. jhADano nirNaya karavA enA mULa, thaDa, DALI, pAMdaLA, phaLa, phUla, bIja vagere ghaNI bAbatone vicAravI e anekAMtavAda. Tebalano nirNaya karavA e zenuM baneluM che? navuM che che ke jUnuM che?, enI laMbAI, pahoLAI, uMcAi, dekhAva, kiMmata, raMga vagere ghaNI ki 14 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI bAbatone vicAravI te anekAMtavAda. AvuM dareka vastu mATe samajavuM. zArASTie anekAMtavAda zAstromAM anekAMtavAda-syAdvAdanI vyAkhyA A rIte karI che - 'syAdvAdaH - anekAntavAdaH, nityAnityAdyanekadharmazabalaikavastvabhyupagama iti yAvat / ' - syAdvAdamaMjarI (5) syAdvAda eTale anekAMtavAda eTale nitya-anitya vagere aneka dharmovALI eka vastuno svIkAra. 'syAdavyayamanekAnta-dyotakaM sarvathaiva yat / tadIyavAdaH syAdvAdaH sadaikAntanirAsakRt // 10 // ' - syAdvAdamuktAvalI je badhI rIte anekAMtane jaNAvanAra evo "cAt' avyaya che teno vAda te syAdvAda haMmezA ekAMtanuM khaMDana kare che. (10) 'syAdvAdaH sarvathaikAntatyAgAtkivRttacidvidhiH / saptabhaGganayApekSo heyApAdeyavizeSakaH // 104 / / - AtamImAMsA. syAdvAda eTale badhI rIte ekAMtano tyAga karavAthI thayela jJAnano prakAra che. te sAta bhAMgA ane sAta nayonI apekSAvALo ane choDavA yogya - grahaNa karavA yogyanA vizeSaNavALo che. 'syAdvAdasya sakalanayasamUhAtmakavacanasya / ' - dhAtrizadvAaizikAvRtti 6-24 badhA nayo (daSTikoNo)nA samUhasvarUpa vacanarUpa syAdvAdanI. 'padArtho'nantadharmAtmA, yugapannaiva bhASyate, syAdityapekSayA dharmaH, syAdvAda: sa udAhRtaH / / 20 / / ' - sabhyatvaparIkSA anaMta dharmavALo padArtha ekasAthe nathI kahevAto. "sAtu' eTale apekSAthI dharma kahevAya che te syAdvAda kahyo che. zAstromAM anekAMtavAda - syAdvAdanuM mAhAsya A rIte batAvyuM che - 'anekAntata evA'taH, samyagmAnavyavasthiteH / syAdvAdino niyogena, yujyate nizcayaH param re4l. - zAstravArtAsamuccaya 7-24 A anekAMtathI ja sArI rIte pramANanI vyavasthA thavAthI syAdvAdIne avazya . vastuno nizcaya ghaTe che. 15 For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da 'syAdvAdasindhurArUDho, dadhadAstikyamAyudham, samyagdRSTirathAmAtyo, mithyAdRSTimabhIcivAn / (Il7-221 - prabodha ciMtAmaNi syAdvAdarUpI hAthI para beThelo, AstikyarUpI zastrane dhAraNa karatA, samyagdarzanarUpI maMtrIe mithyAdarzanananI sAme caDhAi karI. _ 'syAdvAdapavinirghAta-bhinnAnyamatabhUdharam / jJAnAmRtapayaH pUraiH, pavitritajagattrayam // 336 / / .....niraM pArzva vanDe....... - tattAmRta jemaNe syAdvAdarUpI vajana ghAtathI anya matorUpI parvatone bhedI nAMkhyA che ane jemaNe jJAnarUpI amRtanA pUro vaDe traNe jagatane pavitra karyA che evA pArzvanAtha bhagavAnane huM vaMdana karuM chuM. 'syAdvAdanAmni tava digvijayapravRtte, senApatau jinapate ! nayasArvabhauma ! / nazyanti tarkanivahAH kimu nAma neSTA-pattiprabhUtabalapattipadapracArAt // 9 // ' - nyAyakhaMDakhAdya he nayonA cakravartI ! he jinapati ! syAdvAdanAmano tamAro senApati digvijaya mATe pravRtta thaye chate zuM ISTApatti rUpI ghaNA baLavALA sainikonA pagalAnA pracArathI tarkonA samUho bhAgI nathI jatA? arthAt avazya bhAgI jAya che. itara darzano ekAMtavAdI hovA chatAM vAstavika rIte teo paNa anekAMtavAdane svAkAre che. paNa tenI temane khabara ja nathI. adhyAtmopaniSaddamAM kahyuM che - 'icchan pradhAnaM sattvAdyai-viruddhairgumphitaM gunnaiH|| sAGkhyaH saGkhyAvatAM mukhyo, nAnekAntaM pratikSipet // 1-45 // vijJAnasyaikamAkAraM, nAnAkArakarambitam / icchaMstathAgataH prAjJo, nAnekAntaM pratikSipet // 1-46 // citramekamanekaM ca tyaM prAmANikaM vadan / yogo vaizeSiko vApi, nAnekAntaM pratikSipet // 1-47 // pratyakSaM mitimAtrAMze, meyAMze tadvilakSaNam / che ane vartava, nAnerAM pratikSit 2-48 16 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtivyaktyAtmakaM vastu, vadannanubhavocitam / bhaTTo vApi murArirvA, nAnekAntaM pratikSipet // 1-49 // abaddhaM paramArthena, baddhaM ca vyavahArataH / bruvANo brahma vedAntI nAnekAntaM pratikSipet // 1-50 // bruvANA bhinnabhinnArthAn nayabhedavyapekSayA / pratikSipeyu! vedAH, syAdvAdaM sArvatAntrikam // 1-51 // sattva, rajas ane taman e traNa virodhI guNothI gUMthAyela prakRtitattvane icchanAra buddhizALIomAM mukhya evo sAMkhya anekAMtavAdanuM khaMDana na karI zake. (1-45) jJAnano eka ja AkAra aneka AkArothI yukta che evuM icchato bauddha vidvAna anekAMtavAdanuM khaMDana na karI zake. (1-46) ekasvarUpa hovA chatAM anekasvarUpa evuM citrarUpa prAmANika che - evuM bolato naiyAyika ke vaizeSika paNa anekAMtavAdanuM khaMDana na karI zake. (1-47) jJAna ane jJAtA aMzamAM pratyakSAtmaka jJAna te zeya aMzamAM parokSa hovA chatAM paNa eka ja che - evuM bolanAra guru eTale prabhAkara mizra anekAMtavAdanuM khaMDana na karI zake. (1-48) vastu jAti-vyakti ubhayarUpa che - ema anubhavayogya vAtane kahetA kumArila bhaTTa ke murAri mizra paNa anekAMtanuM khaMDana na karI zake. (1-49) brahma tattva hakIkatamAM baMdhAyeluM nathI ane vyavahArathI baMdhAyeluM che - ema bolato vedAntI anekAMtavAdanuM khaMDana na karI zake. (1-50) alaga alaga nayonI apekSAe alaga alaga artho kahenArA vedo paNa badhA darzanomAM vyApaka evA syAdvAdanuM khaMDana karI zake nahIM. (1-51) Ama anekAMtavAda sarva darzanomAM vyApIne rahelo che. anekAMtavAda jagatano sarvazreSTha siddhAMta che, kemake enA vinA koI paNa vastunuM sAcuM jJAna thAya ja nahIM. anekAMtavAdane samajavA sAta bhAMgArUpa saptabhaMgI ane sAta no khUba upayogI samabhaMgI che TA saptabhaMgI eTale bhAMgAono samUha. koi paNa vastunI sAta prakAranI jijJAsA 35. na thAya che. te sAta prakAranA praznothI vyakta thAya che. ghaDAnuM daSTAMta laine te sAta - hika prano A rIte samajI zakAya. 17 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) zuM ghaDo che? (2) zuM ghaDo nathI? (3) zuM ghaDo che ane nathI? (4) zuM ghaDo avAcya che? (5) zuM ghaDo che ane avAcya che? (6) zuM ghaDo nathI ane avAcya che? (7) zuM ghaDo che, nathI ane avAcya che? A sivAya koI AThamI jijJAsA thatI nathI. A praznonA javAbarUpa sAta bhAMgAo che. te A pramANe - (1) kadAca ghaDo svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAvanI apekSAe che. eTale ke mATIno, gharamAM rahelo, poSa mahinAmAM rahelo, lAla raMgano ghaDo che ja. (2) kadAca ghaDo paradravya, parakSetra, parakALa ane parabhAvanI apekSAe nathI. eTale ke pittaLano, bahAra rahelo, vaizAkha mahinAmAM rahelo, lIlA raMgano ghaDo nathI ja. (3) kadAca ghaDo svadravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe che ja ane para dravya-kSetra-kALa bhAvanI apekSAe nathI ja. pahelo bhAMgo "kadAca ghaDo che ja ema kahe che, bIjo bhAMgo "kadAca ghaDo nathI ja ema kahe che, trIjo bhAMgo "kadAca ghaDo che ja ane I kadAca ghaDo nathI ja' ema kahe che. (4) kadAca ghaDo avAcya ja che. eka ja samaye ghaDAmAM svadravya vagerenI apekSAe astitva ane pAradravya vagerenI apekSAe nAstitvanI vivakSA thAya che tyAre te ghaDAne jaNAvavA mATe koI zabda na hovAthI te avAcya banI jAya che. trIjA bhAMgAmAM ghaDAmAM astitva-nAstitvanI kramazaH vivekSA hatI jyAre cothA bhAgamAM temanI ekasAthe vivakSA che. (5) kadAca ghaDo che ja ane kadAca ghaDo avAcya che ja. A bhAMgo svadravya vagerenI apekSAe ghaDo che ja ema kahIne pachI eka sAthe ghaDAmAM svadravya vagerenI apekSAe astitva ane paradravya vagerenI apekSAe nAstitvanI vivakSA thAya tyAre ghaDo avAcya che ja ema kahe che. (6) kadAca ghaDo nathI ja ane kadAca ghaDo avAcya che ja. A bhAMgo paradravya vagerenI apekSAe ghaDo nathI ja ema kahe che ane tyAra pachI eka sAthe ghaDAmAM svadravya vagerenI apekSAe astitva ane pAradravya vagerenI apekSAe nAstitvanI vivaphA )) thAya tyAre ghaDo avAcya che ja ema kahe che. hA 18 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) * (7) kadAca ghaDo che ja, kadAca ghaDo nathI ja ane kadAca ghaDo avAcya che ja A bhAMgo svadravyAdinI apekSAe ghaDo che ja ema kahIne pachI paradravya vagerenI apekSAe A ghaDo nathI ja ema kahe che ane tyArapachI ekasAthe ghaDAmAM svadravya vagerenI apekSAe astitva ane pAradravya vagerenI apekSAe nAstitvanI vivakSA thAya, tyAre ghaDo avAcya che ja ema kahe che... pramANanayatattvAlokAlaMkAramAM saptabhaMgInI vyAkhyA A pramANe karI che - 'ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaGgI // 4-14 / / ' jIva vagere eka vastumAM sattva vagere eka eka dharmanA praznane lIdhe pratyakSa vagere pramANothI bAdhA na Ave e rIte judA judA ane bhegA evA vidhi-niSedhanI vicAraNA vaDe yAt zabdathI yukta evo sAta prakArano vacanaprayoga te saptabhaMgI che. A saptabhaMgI be prakAranI che - sakalAdeza saptabhaMgI ane vikalAdeza saptabhaMgI. pramANanA viSayabhUta vastunA anaMta dharmone kALa vagere vaDe abhedanI pradhAnatAthI ke abhedanA upacArathI eka sAthe jaNAvanAruM vacana te sakalAdeza.. nayanA viSayabhUta vastunA anaMta dharmone kALa vagere vaDe bhedanI pradhAnatAthI ke bhedanA upacArathI kramazaH jaNAvanAruM vacana te vikalAdeza. sakalAdeza saptabhaMgInA sAte bhAMgA vastunA badhA dharmone eka sAthe jaNAve che. vikalAdeza saptabhaMgInA sAte bhAMgA vastunA badhA dharmone kramazaH jaNAve che. ja naya-nayAbhAsa che vastunA anya aMzone gauNa karIne vastunA eka aMzanuM mukhyarUpe jJAna karAve te naya. vastunA anya aMzonI upekSA karIne vastunA eka ja aMzanuM jJAna karAve te nayAbhAsa che. pramANanayatattAlokAlaMkAramAM naya ane nayAbhAsanI vyAkhyA A pramANe karI che - "nIyate yena zrutArapramAviSayItIrthasyAstavatarAMzavAsI ta: sa 5 pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH // 7-1 // svAbhipretAdazAdirAMzApalApI punarnayAbhAsaH // 7-2 // ' zruta nAmanA pramANanA viSayabhUta vastunA anya aMzo pratye udAsIna banIne eka 2 aMzane je jaNAve che te jJAna karanArano vizeSa prakArano abhiprAya te naya. (7-1) - potAne ISTa aMza sivAyanA anya aMzono apalApa kare te nayAbhAsa che. (7-2) S, nayo sAta prakAranA che. te A pramANe - { e 19 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 (1) naigamanaya : jenI aneka dRSTio che te naigamanaya. () (2) saMgrahanaya : badhA vizeSone gauNa karIne mAtra sAmAnyanuM grahaNa kare te saMgrahAya. (3) vyavahAranaya : vizeSa tarapha dRSTi karIne dareka vastune judI judI mAne te - vyavahAranaya. (4) RjusUtranaya : mAtra vastunI vartamAna avasthA tarapha lakSya rAkhe te RjusUtranaya. ? (5) zabdanaya : liMga, kALa, vacana vagerenA bhedathI zabda vaDe kahevA yogya padArthano bheda mAne te zabdanaya. (6) samabhirUDhanaya : eka ja vastunA paryAyavAcI zabdonA bhede padArthano bheda mAne te samabhirUDhanaya. (7) evaMbhUtanaya vastumAM jyAre zabdanI vyutpatti artha ghaTato hoya tyAre ja te vastu te zabdathI kahevAya evuM mAne te evaMbhUtanaya. sAta bhAMgAo ane sAta nayonuM A sAmAnya svarUpa ahIM batAvyuM che. temanuM sacoTa, suMdara, saraLa ane sAMgopAMga varNana "saptabhaMgInayapradIpa' nAmanA prastuta graMthamAM karAyuM che. samabhaMgInayapradIpa A graMthamAM be adhikAra che - (1) saptabhaMgI adhikAra, ane (2) naya adhikAra. saptabhaMgI adhikAramAM graMthakArazrIe saptabhaMgInuM lakSaNa, sAta bhAMgAonA sUtro, temanI samajaNa, evakAranuM prayojana, cAt kAranuM prayojana, bhAMgA sAta ja hovAnuM kAraNa, be prakAranI saptabhaMgI vagere viSayonuM dAkhalA-dalilo sAthe spaSTa nirUpaNa karyuM che. nanya adhikAramAM graMthakArazrIe nayanuM lakSaNa, nayAbhAsanuM lakSaNa, dravyanuM lakSaNa, paryAyanuM lakSaNa, dravyArthikanayanuM svarUpa, paryAyArthikanayanuM svarUpa, sAta nayonuM svarUpa, sAta nayAbhAsonuM svarUpa, sAta nayanA bhedo vagere padArthonuM suMdara varNana karyuM che. graMthanA vizeSa viSayo viSayAnukramaNikAmAMthI jANI zakAze. graMthakArazrIe aneka sthaLe potAnI vAtanA samarthana mATe pramANanayatattvAlokAlaMkAra, ratnAkarAvatArikA, vizeSAvazyakabhASya, vizeSAvazyakabhASyavRtti, anuyogadvArasUtra, samavAyAMgasUtravRtti, nayacakra, AlApapaddhati, uttarAdhyayanasUtra vagere zAstronA sAkSIpAThono ullekha karyo che. graMthakArazrInI A nAnI paNa khUba suMdara kRti che. khUba saMkSepamAM emaNe ghaNo 9 bodha ApavAno prayatna karyo che. saptabhaMgI ane nayonA svarUpane jaNAvanArA ghaNA lo 20 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( graMthone valovIne maLeluM navanIta temaNe A graMthamAM pIrasyuM che. A graMtha temaNe karelI che . te aneka graMthonI avagAhanA ane temanI anuprekSAnI sAkSI pUre che. sUrya badhe prakAza Ape che. paNa bArI vinAnA aMdhArA oraDAmAM ke aMdhArI * guphAmAM jayAM sUrya pahoMcI zakato nathI tyAM dIvo upayogI bane che. tyAM dIvo potAno prakAza phelAvI vastuonuM jJAna karAve che. prabhunuM jJAna sUryaprakAzanI jema badhAne jJAnano prakAza Ape che. paNa ApaNe aMdhArA oraDA jevA chIe. eTale graMthakArazrIe dIvA samAna A graMthanI racanA karI saptabhaMgI ane nayo saMbaMdhI ApaNA ajJAnane dUra karI temanuM sAcuM svarUpa samajAvavAno prayatna karyo che. tethI ja A graMthanuM temaNe saptabhaMgIna pradIpa' evuM yathArtha nAma rAkhyuM che. graMthakAra ja saptabhaMgInayapradIpa' nAmanA prastuta graMthanI racanA jemanuM vacana jinazAsanamAM TaMkazALI gaNAya che evA mahopAdhyAyazrI yazovijayajI gaNivaryae karela che. zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjAnI cothI peDhIe mahopAdhyAyazrI navijayajI thayA. temanA ziSyaratna mahopAdhyAyazrI yazovijayajI thayA. teo AjathI lagabhaga traNaso varSa pUrve thayA. teo paMnyAsazrI satyavijayajI gaNivara, yogIrAjazrI AnaMdaghanajI mahArAja, mahopAdhyAyazrI vinayavijayajI gaNivaranA samakAlIna hatA. temaNe svadarzananA abhyAsa uparAMta kAzI jaine paradarzanono sAMgopAMga abhyAsa karyo hato. temaNe aneka sabhAomAM vijaya meLavyo hovAthI temane "nyAyavizArada'nuM biruda apAyuM. temaNe nyAyanA so graMthonI racanA karI hovAthI anyadarzananA vidvAnoe temane "nyAyAcAryanuM biruda ApyuM. kuzAgrabuddhinA svAmI ane SaDradarzanamAM pravINa hovAthI teo 'laghuharibhadra' tarIke paNa oLakhAya che. teo vyAkaraNazAstra, nyAyazAstra uparAMta AgamazAstronA paNa khUba sArA jANakAra hatA. tethI ja temanA graMthomAM Thera Thera carcAtA viSayo saMbaMdhI AgamonA sAkSIpATho temaNe ApyA che. teone saMskRta, prAkRta ane gujarAtI bhASAonuM ghaNuM sAruM jJAna hatuM. tethI ja temaNe A traNe bhASAomAM graMthonI racanA karI che. temanA graMthomAM nizcaya ane vyavahAra banneno samanvaya jovA maLe che. temanA graMtho sAdI ane saraLa bhASAmAM racAyA hovA chatAM gUDha ane gaMbhIra arthavALA hoya che. tethI ja temanA graMtho khUba ciMtana-manana pUrvaka kahyuM - vAMcavA yogya che. teoe nabanyAyano paNa sAro abhyAsa karelo. temanA amuka e li graMtho nabanyAyanI zailImAM paNa racAyA che. For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che bALapaNamAM mAtAnI sAthe upAzraye jatA temane mAtra sAMbhaLavAthI ja che. bhaktAmara stotra kaMThastha thaI gayeluM. kAzImAM temanA vidyAguru eka graMtha koIne zikhavatA ' na hatA. ekavAra guru bahAragAma gayA hatA tyAre temaNe ane vinayavijayajIe koIka yuktithI gurupatnI pAsethI te mahAkAya graMtha eka rAta mATe meLavI lIdho ane potAnA sthAnamAM jaI dhArI lIdho. pachI temaNe yAda karIne te graMtha lakhI lIdho. teo kAzImAM bAra varasa bhaNyA. tyAra pachI ekavAra guru sAthe ekagAmamAM AvyA. sAMje pratikramaNamAM eka zrAvake gurune kahyuM ke, "kAzImAM bAra varasa bhaNIne AvelA mahAtmAne bhagavatIsUtranI sajhAya bolavAnuM kaho." tyAre yazovijayajIe kahyuM, "mane sajhAya AvaDatI nathI. te zrAvaka bolyo "zuM kAzImAM bAra varasa rahIne ghAsa kApyuM?" bIje divase upAdhyAyajIe te sUtranI sajajhAya racI ane teo pratikramaNamAM te bolyA. ghaNI vAra lAgI. pelo zrAvaka akaLAyo. te bolyo, "mahAjana ! keTalI vAra ?' upAdhyAyajI bolyA, "kAzImAM bAra varasa rahIne je ghAsa kApyuM tenA pULA bAMdhatA vAra to lAge ne!" zrAvaka zaramAI gayo ane mAphI mAgI. Ama teo pracaMDa buddhipratibhAnA svAmI hatA. upAdhyAyajI mahArAje aneka graMthonI racanA karI che. jinapratimAnI upekSA karanArA jIvone pratimAnuM svarUpa ane mahattva samajAvavA temaNe pratimAzataka graMthanI TIkA sahita racanA karI tethI ghaNA jIvo jinapratimAnI pUjA, bhakti, pratiSThA, nirmANa vageremAM AdaravALA thayA. temaNe racelI upalabdha svopanna-TIkAyukta graMtho A pramANe che - (1) adhyAtmamata parIkSA (9) dvAtrizadvatrizikA (2) AdhyAtmikamataparIkSA (10) dharmaparIkSA (3) ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI (11) nayopadeza (4) upadeza rahasya (12) mahAvIrastava-nyAyakhaMDakhAdya (5) aindrastuticaturvizikA (13) pratimAzataka (6) kUpAMtavizadIkaraNa (14) bhASArahasya (7) gurutattvavinizcaya (15) sAmAcArI prakaraNa (8) jJAnArNava bIjAe racelA prAMthI upara upAdhyAyajI mahArAje racela upalabdha TIkAo A pramANe che(1) utpAdAdisiddhi (8) syAdvAdakalpalatA (2) karmaprakRtinI bRhat TIkA (9) SoDazaka TIkA hi . (3) karmaprakRtinI laghu TIkA (10) aSTasahasrI TIkA 22 For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) tattvArthasUtranA pahelA adhyAyanI TIkA (5) yogaviMzikA TIkA (6) stavaparijJA avasUri (7) syAdvAda rahasya upAdhyAyajI mahArAjanI upalabdha anya svataMtra racanAo nIce pramANe che - (16) pa2majyotiH paMcaviMzikA (17) paramAtmapaMcaviMzikA (18) pratimAsthApananyAya (19) prameyamAlA (20) mArgaparizuddhi (21) yatidinacaryA (1) adhyAtmasAra (2) adhyAtmopaniSad (3) anekAMtavyavasthA (4) aspRzativAda (5) AtmakhyAti (6) ArSabhIyacaritra (7) jaina tarkabhASA (8) jJAnabiMdu (9) jJAnasAra (10) tiGanvayokti (11) devadharmaparIkSA (12) saptabhaMgInayapradIpa (13) naya2hasya (14) nyAyAloka (15) nizAbhukti prakaraNa (1) adhyAtmabiMdu (2) adhyAtmopadeza (3) alaMkAracUDAmaNi TIkA (4) AlokahetutAvAda (5) chandazUDAmaNi TIkA (6) jJAnasAra avacUrNi (7) tattvAloka vivaraNa (8) trisUjhyAloka (9) dravyAloka (10) nyAyavAdArtha (11) pAtaMjalayogasUtra TIkA (12) kAvyaprakAza TIkA (13) nyAyasiddhAMta maMjarI upAdhyAyajI mahArAjanA anupalabdha anya graMtho A pramANe che - (11) pramArahasya (12) maMgalavAda (13) vAda2hasya (14) vAdArNava (15) vidhivAda 23 (22) yatilakSaNa samuccaya (23) vAdamAlA (1) (24) vAdamAlA (2) (25) vAdamAlA (3) (26) vijayaprabhasUri svAdhyAya (27) viSayatAvAda (28) siddhasahasranAmakoza (29) syAdvAda2hasya patra (30) stotrAvalI (31) anekAMtavAdapraveza (16) vedAMtanirNaya (17) vedAMtavivekasarvasva (18) zaThaprakaraNa (19) zrIpUjyalekha (20) siddhAMtatarkapariSkAra For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAyajI mahArAjanI gujarAtI bhASAmAM racAyelI kRtio A pramANe che - (1) samAdhizataka (23) dikpaTa corAzI bola (padya) (24) jJAnasArano Tabo (2) samatAzataka (3) dravyaguNaparyAyano rAsa (4) zrIpALarAjAnA rAsano pAchalo bhAga (5) jaMbusvAmIno rAsa (6) AThadRSTinI sajjhAyo (7) vIrastutirUpa 150 gAthAnuM huMDInuM stavana (8) zrIsImaMdharasvAmInI vinaMtirUpa 350 gAthAnuM stavana (9) savAso gAthAnuM stavana (10) pratikramaNa hetu garbhita sajjhAya (11) siddhasahasranAmavarNana chaMda (12) nema-rAjulanA cha gIto (13) mauna ekAdazInuM doDhaso kalyANakanuM stavana (14) nizcayavyavahAragarbhita zrIzAMtijinastavana (15) nizcayavyavahAragarbhita zrIsImaMdharasvAmI stavana (16) zrIgaNadhA2 bhAsa (17) sAdhuvaMdanA (18) agyAra aMganI sajjhAya (19) pistAlIsa AgamanA nAmanI sajjhAya (20) sugurunI sajjhAya (21) pAMca kugurunI sajajhAya (22) saMvijJapakSIya vadanacapeTA sajjhAya (25) AnaMdaghanajInI stutirUpa aSTapadI (26) samakitanA saDasaTha bolanI sAya (27) tattvArthano Tabo 24 (28) aDhAra pApasthAnakanI sajjhAyo (29) jasavilApa vagere AdhyAtmika pado (30) vartamAna covIzInA prabhunA stavanonI traNa covizIo (31) viharamAna prabhunA stavanonI vizI (32) navanidhAna stavano Ama mahopAdhyAyajIe ghaNA vizALa sAhityanuM sarjana karI ApaNI upara ghaNo moTo upakAra karyo che. (33) amRtavelinI nAnI sajjhAya (34) amRtavelinI moTI sajjhAya (35) jinapratimAsthApananI traNa sajjhAyo (36) saMyamazreNi vicAra sajjhAya (37) yatidharmabatrIzI (38) samudra vahANa saMvAda (39) paMcaparameSThi gItA (40) jaMbUsvAmI brahmagItA (41) samyaktvanA SasthAna svarUpanI copAI (42) aneka viziSTa jina stavano (43) aneka sAmAnya jina stavano (44) aneka sajjhAyo vagere. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | mI vivecanakAra vize che e mahopAdhyAyazrI yazovijayajIe racela 'saptabhaMgInayapradIpa' nAmanA prastuta graMtha upara parama pUjaya dIkSAdAnezvarI AcAryadeva zrImadvijaya guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna parama pUjaya pravacanaprabhAvaka AcAryadeva zrImadvijaya razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna vidvarya munirAjazrI yazaratnavijayajI mahArAje guNasaumyA vivRtti nAmanuM suMdara ane saraLa vivecana karyuM che. AcAryabhagavatazrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAje parama pUjaya siddhAMtamahodadhi AcAryadeva zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAja hayAta hatA tyAre eka paNa divasa temanAthI chUTA paDyA vinA temanI akhaMDa sevA karI hatI. tenA prabhAve ja Aje temanI nizrAmAM aneka zAsanaprabhAvanAo ane aneka dIkSAo thaI rahI che. AcAryabhagavaMta zrI rasimaratnasUrIzvarajI mahArAje potAnA gurudevanI sevAbhaktimAM satata apramatta rahevA sAthe nyAyazAstronuM suMdara jJAna meLavyuM che. temano ziSya parivAra paNa ghaNo vizALa che. A banne gurubhagavaMtonI asIma kRpA munirAjazrI yazaratnavijayajI upara varasI che. munirAjazrIe nAnI uMmare cAritra laI nAnA paryAyamAM ghaNo abhyAsa karyo che. banne gurubhagavaMtoe paNa zarUAtathI ja khUba kALajIpUrvaka munirAjazrIne bhaNAvI gaNAvIne taiyAra karyA che. munirAjazrIe prAraMbhika abhyAsa virya munirAjazrI saumyAMgaratnavijayajI mahArAja pAse karyo. munirAjazrIe A pUrve anekAMtajayapatAkAno bhAvAnuvAda, nyAyAvatArano bhAvAnuvAda, pa. pU. A. zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAja racita udayasvAmitva para TIkA + TIppaNa vagere graMthonI racanA karI che. munirAjazrIe munirAjazrI saumyAMgaratnavijayajInI sAthe maLIne 5. pU. A. zrIguNaratnasUrIzvarajI mahArAja likhita aprakAzita dezopazamanA' graMthanuM saMzodhana-saMpAdana karI tene prakAzita karAvyo che. Aje paNa munirAjazrInI sarjanayAtrA aviratapaNe cAlu che. saraLasvabhAvI, uccasaMyamanA ArAdhaka, nitya ekAsaNA karanArA, sAduM jIvana jIvanArA munirAjazrI bAhya bhAvothI nirlepa banI upAzrayanA koIka khUNAmAM besI anekavidha racanAo kare che. upAzrayamAM teo kyAMya dekhAya nahIM. temane zodhavA paDe. teo anya mahAtmAone pATho paNa Ape che. | munirAjazrImAM kRtajJatA guNa avvala kakSAno che. te temaNe A vivecananA rAkhelA li "guNasaumyA vivRtti' nAma parathI pradarzita thAya che. potAnA dAdAgurudeva pa. pU. jas , 25 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che A. zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAja ane potAnA vidyAguru munirAjazrI ) (I. saumyAMgaratnavijayajI mahArAjanA nAmo parathI munirAjazrIe A vivecananuM , "guNasaumyA vivRtti" evuM nAma rAkhyuM che. ja guNasaumyA nivRtti che prastuta vivecanA munirAjazrIe mahopAdhyAyajIe racela mULagraMthanA rahasyo saraLa bhASAmAM vizada rIte samajAvyA che. jarUra paDe tyAM temaNe prazno uThAvI tenA samAdhAno ApI padArthone spaSTa karyA che. pahelA mULagraMthano zabdArtha kahI pachI temaNe vivecana dvArA padArthone vistArathI samajAvyA che. mULagraMthamAM jenA mAtra nAmano ja ullekha hoya evA ghaNA padArthone vivecanamAM temaNe khulAsApUrvaka samajAvyA che. dA. ta. pAnA naM. 34-35 upara temaNe kALa vagere ATha dvArothI amedavRtti ane bhedavRtti zI rIte thAya ? te samajAvyuM che. mULagraMthamAM to kALa vagere ATha dvAronA mAtra nAma ja apAyA che. pAnA naM. 56-57 upara temaNe dravyanA dasa sAmAnya guNo samajAvyA che. mULagraMthamAM temano mAtra nAmollekha che. pAnA naM. 59-60 upara temaNe dravyanA soLa vizeSa guNo samajAvyA che. mULagraMthamAM temanA mAtra nAma ja kahyA che. pAnA naM. 62-65 upara dravyanA agyAra sAmAnya svabhAvo ane dasa vizeSasvabhAvone paNa temaNe spaSTa rIte samajAvyA che. mULagraMthamAM padArtha khUba TuMkamAM kahyo che. A badhA rahasyArthIne pragaTa karavA munirAjazrIe dravyaguNaparyAyano rAsa vagere ghaNA graMthonuM avagAhana karyuM che. aneka sthaLe padArthane barAbara samajAvavA ane buddhimAM besADavA temaNe koThAo ane citro paNa rajU karyA che. mULagraMthamAM TAMkelA zAstrapAThono artha karyA pachI temanuM tAtparya paNa sthAne sthAne temaNe jaNAvyuM che. mULagraMthomAM AvatA zAstrapATho te te graMthomAMthI zodhI AgaLapAchaLanA saMdarbha ane TIkA vagerenA AdhAre temaNe te zAstrapAThonA artho paNa barAbara samajAvyA che. jarUra paDe tyAM temaNe TippaNo paNa mUkI che. pote ghaNI mahenata karIne temaNe vAcakavarga mATe ghaNI saraLatA karI ApI che. munirAjazrIe svataMtra ciMtana dvArA paNa aneka padArtho vizada karyA che. mahopAdhyAyajInI A nAnI kRti upara AvuM suMdara vivecana racavAno eka munirAjazrIno A prayAsa khUba stutya che. graMtha pUrNa thayA bAda temaNe upayogI [ pariziSTo paNa umeryA che. . nyAyazAstranA graMtho samajavA kaThaNa hovAthI bALajIvo temAM praveza karatA nathI. ki. 26 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI A graMthono abhyAsa karavA icchatA ghaNA abhyAsuone adhyApakono yoga paNa maLato nathI. A badhA jIvo mATe nyAya graMthonA AvA saraLa vivecano khUba upayogI bane che. teo AvA vivecano dvArA jAte paNa A graMthonA marmane samajI zake che. munirAjazrInI A vivecana racavAnI mahenata avazya saphaLa thaze. vAcakone paNa A vivecana abhyAsamAM khUba sahAyaka banaze. AvA aneka graMthonA vivecano munirAjazrInI kalamathI AlekhAya evI zubhecchA. A vivecana racavA badala munirAjazrIne khUba khUba dhanyavAda ApuM chuM ane temanI khUba khUba anumodanA karuM chuM. munirAjazrIe A prastAvanA lakhavAno lAbha mane ApyA badala temano AbhAra mAnuM chuM. saMzodhanakAra 'guNasaumyA'vivecananuM saMpUrNa saMzodhana vidvarya munirAjazrI saumyAMgaratnavijayajI mahArAje karela che. teo nyAyazAstro AgamazAstro vagere aneka zAstronA khUba sArA jANakAra che. temaNe ghaNA mahAtmAone bhaNAvyA che. temaNe khUba khaMtapUrvaka A vivecananuM saMzodhana karela che. vivecana lakhavuM hajI saheluM che, paNa tenuM saMzodhana karavuM e muzkela kArya che, kemake temAM kyAMya paNa zAstrabAdhita padArtha na AvI jAya e tapAsavAnuM hoya che. tenA mATe aneka zAstrono abhyAsa ane emanI upasthiti jarUrI bane che. munirAjazrI saumyAMgaratnavijayajIe A kaparuM kArya paNa potAnI kuzAgra buddhithI pAra pADyuM che. jema agnimAM tapIne suvarNa zuddha thAya che tema munirAjazrIe karela saMzodhana dvArA A vivecana zuddha thayuM che. meM pUjyonI kRpAthI mArA maMda kSayopazama anusAra A prastAvanA lakhI che. temAM jinAjJAviruddha kaMi paNa lakhAyuM hoya to tenI kSamA yAcuM chuM. vivecanasahita A graMthanA sAMgopAMga abhyAsa dvArA saptabhaMgI ane nayonuM svarUpa barAbara samajIne anekAMtavAdane barAbara samajIne ane AtmasAt karIne sahu jIvo zIghra muktigAmI bane evI zubha bhAvanA sAthe viramuM chuM. vi. saM. 2069, vIra saM. 2539 mahA suda 5 (vasaMta paMcamI) vijayanagara, amadAvAda parama pUjya vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAno ziSyANu muni ratnabodhivijaya 27 For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrIzapArzvanAthAya nama: II // tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUribhyo namaH / / | | Enama: II vivecakIya vaLazrIla -69 S9 AMkhanuM viziSTa teja dharAvanAra paNa mAnavI, aMdhakAramAM kaMI ja joI zakato nathI... kAraNa? e ja ke jovA mATenI paripUrNa sAmagrI tenI pAse nathI.. upAdAna che, chatAM paryApta sAmagrI na hovAthI icchita kArya siddha thatuM nathI... A ja vAta ahIM lAgu paDe che... zukladhyAnavALA jIvo, mAtra koI eka pudgala para ja daSTine kendrita karIne, lAMbA kALa sudhI dhyAna karatA hoya che... yogIo aMtarmukha banIne sudIrgha kALa sudhI tattvavicAraNAmAM AplAvita thaI jatA hoya che... che. Aje paNa evA mahAtmAo che ke je anuprekSA-ciMtanamAM eTalA to otaprota thaI jAya che ke jeo duniyAmAM rahevA chatAM paNa jANe para rahe che... alabatta, dareka jIvomAM AvuM upAdAna hoya che ja... ane zakti-sAmarthAnusAre te te jIvothI paNa tattvaciMtana-anuprekSA-vicAraNAo thaI ja zake che... paNa te mATe ati-ati Avazyaka che, saptabhaMgI ane nayanuM jJAna enA vinA aMdara raheluM viziSTa sAmarthya paNa niSphaLa puravAra thAya... saptabhaMgI ane nayanuM jJAna, ciMtana mATenI paryAptasAmagrI pUrI pADe che... A benuM jJAna, kuzalaciMtana mATenA eka suramya sanmArganuM arpaNa kare che... ane tenA AdhAre jIva, zrutajJAnathI AgaLa vadhI ciMtajJAna ne yAvat bhAvanAjJAna sudhI pahoMce che... yogamArganA adhikAra mATenI pahelI zarata che : AtmasaMpreSaNa ! AtmasaMprekSaNa vinA e jIva yogamArgano adhikArI ja na bane... have A AtmasaMpreSaNa paNa saptabhaMgInI ja garaja sAre che. juo - 28 For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MORO che "huM siddhasvarUpI chuM, sAmya-kaivalya-madhyathya e mAruM zuddha svarUpa che... saMkalpavikalparahita kuzaLa prazAMtavAhitA e mArI nirmaLa jJAnaparaMparA che..." A pramANenuM astirUpenuM saMpreSaNa, e saptabhaMgInuM paheluM caraNa ja jaNAve che ne ? (sva-svarUpe AtmAnuM hovuM; e ja pahelo bhAMgo che...) ja "rAgAdipariNati e mAruM zuddha svarUpa nathI, karmanA kAraNe je viSaya-kaSAya AzaMsA vagere thAya che, e mArA sahaja guNo nathI...' A pramANenuM nAstirUpanuM saMpreSaNa, e saptabhaMgInuM bIjuM caraNa ja jaNAve che ne? (pararUpe AtmAnuM na hovuM; e ja bIjo bhAMgo che..) A pramANe dareka vicAraNAomAM aMtargatarUpe saptabhaMgInuM astitva hoya che ja... bhale bhAMgArUpe te dhvanita na thAya, paNa eka vAta nizcita che ke tenA vinA koipaNa tattvavicAraNA thaI zake ja nahIM... AnA parathI saptabhaMgInI keTalI AvazyakatA che, e sahaja jaNAI Ave che... saptabhaMgI be prakAre che : (1) pramANasaptabhaMgI, ane (2) nayasaptabhaMgI... prastutamAM nayane laIne vicAraNA karavAnI che... vastunA vizeSabodha mATe "naya' e atyaMta Avazyaka upAya che... judA judA nayothI vastune vicAravAmAM, vastuno talasparzI ane suvizada bodha prApta thAya che. (1) "rAga-dveSavilaya' rUpa eka ja mULa muddo, judA judA zAstrakAro judI-judI rIte samajAve... ane tenAthI vizeSa-vizeSa bhAvita avasthA prApta thAya - e paNa nayazailI ja che ne? (2) zAlIbhadranuM eka ja udAharaNa, judA judA vaktAo judI judI rIte raju kare - e paNa nayapaddhati ja che ne ? (ane tenAthI vizeSa-vizeSa bodha prApta thAya e pratItisiddha che.) (3) "gautamasvAmI vinIta hatA" eTaluM ja jo kahevA-jovAmAM Ave, to temanA vinayaguNanI javalaMta pratIti na thAya.. paNa 50 hajAra ziSyo hovA chatAM, prabhuvIranA caraNanI bejoDa upAsanA, vIranA virahamAM dhrusake-dhrusake rudana..." vagere varNavavAmAM Ave, to temanA samarpaNabhAva para adhadhadha thaI javAya... A paNa nayazailIno ja prabhAva che ne? (4) eka ja zAstrapaMktinuM dravyAnuyogAdi judA judA anuyogathI arthaghaTana... ane tenA AdhAre tenA rahasyanI prApti..., enAthI paNa nayazailInI atIva AvazyakatA jaNAya che ja ne? -07 -------- 29 For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O. (5) bALakane "AvuM karaje ne AvuM na karato" ema sAmAnyathI mAtA dvArA kahevAtuM vidhi-niSedharUpa vAkya paNa eTaluM asara nathI karatuM ke jeTaluM vizeSa-vizeSa apekSAe samajAvavAmAM ane sAma-dAma-daMDAdi rUpe raju karavAmAM asara kare che... eTale nayonuM parizIlana vizeSa-vizeSa bodha mATe thAya che - e spaSTa che.. eTale ja... svanAmadhanya paramapUjaya mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAje saptabhaMgI ane nayanuM svarUpa samajAvavA "saptabhaMgInayapradIpa' nAmanI eka nAnakaDI avvala kRtinuM sarjana karyuM che... narahasya, anekAMtavyavasthA, nayopadeza, syAdvAdakalpalatA vagere-vagere nayAdiviSayaka aneka graMthonuM sarjana karI, koipaNa jIva prastuta viSayanI jANakArIthI bAkAta na rahI jAya e mATe, nAnAthI laIne vidvAna sudhInA badhA jIvo para bejoDa anugraha karyo che, e mahApuruSe ! zatazaH vaMdana, emanA saphaLa satkAryane ! prastuta graMthamAM, pUjaya mahopAdhyAyajI mahArAje aneka rasaprada vAtono suMdara samAveza karyo che. ja jainamAtrane saptabhaMgInuM jJAna atyaMta Avazyaka... ja siddhAMtanuM rahasya meLavavA saptabhaMgInuM parizIlana avazya karavuM... ja bhAMgA sAta ja kema? tenuM rahasya.. ja aneka vyAkhyAo dvArA dravya-naya vagerenuM talasparzI nirUpaNa.. ekAMtamAM mithyArUpa nayo paNa, anekAMtamAM samyaktarUpa kevI rIte bane ? tenI dAkhalA-dalIlothI satarka sAbitI... dArzanika ane AdhyAtmika-baMne rIte nayonI subhaga rajuAta... saraLa ane saMkSipta zailImAM aneka mahattvapUrNa padArthono suMdara samAveza.. AvA aneka vaizisyathI tarabatara prastuta graMthapradIpa, jyotizIla prakAza pAtharavA dvArA vidvAnone ananya upakAraka thaze - e nizcita hakIkata che... prastuta graMthanA padArtho vadhu saraLatAthI samajI zakAya - te mATe, prastuta graMtha para bhAvArtha-vivecanamaya gujarAtI vRtti lakhavAno avasara sAMpaDyo... deva-gurukRpAe kArya supere pUrNa thayuM... guNothI saumya evI A vRttinuM nAma "guNasaumyA' evuM rAkhyuM che. AvuM nAma rAkhavA dvArA pa. pU. gurubhagavaMta A. zrI vi. guNaratnasUri -- 30 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XOXO ma. sA. ane vidyAguru saumyAMgaratna vi. ma. sA. no mArA para je ananya anugraha che, te kRtajJabhAve dhvanita karAyelo thAya che... A graMthamAM ane tenA anuvAdamAM ATalA graMtho mukhya AdhArarUpe rahyA che - (1) pramANanayatattAloka, (2) ratnAkarAvatArikA, (3) vizeSAvazyakabhASya, (4) dravya-guNaparyAyano rAsa, (5) nayacakra, (6) AlApapaddhati, vagere... A anuvAda daramiyAna, prastuta graMtha para pa. pU. vidvadharma A. bha. zrI lAvaNyasUri mahArAje je saMskRtavRti lakhI che, te aneka sthaLe upayogI thaI, temano upakAra huM kRtajJabhAve vyakta karuM chuM. che. prastuta graMthamAM dravyArthikanayanA-10 ane paryAyArthikanayanA-6 evA je bhedo batAvyA che, tenuM ja nirUpaNa pUjaya mahopAdhyAyajI mahArAje thoDA pheraphAra sAthe dravyaguNaparyAyanA rAsamAM paNa karyuM che... ane e rAsa para tArkikaziromaNi pa. pU. A. bha. zrI vi. abhayazekharasUrIzvarajI ma. sA. nuM je suvizada vivecana che, tenA AdhAre ja huM prastutagraMthasaMlagna navibhAgane samajI zakyo chuM ne lakhI zakyo chuM, A prasaMge temano anahada upakAra huM yAda karuM vivecana - saMpAdanAlI ja (1) kayA saMskRta phakarAnuM karyuM gujarAtI vivecana che - te jANavA, "1, 2, 3' evA naMbaro ApelA che... (2) keTalIka saMskRta paMktio para pahelA zabdazaH bhAvArtha karyo che, tyArapachI tenA para vizada vivecana karela che... AvuM karavA dvArA paMktio paNa saraLatAthI besI jAya ne vizeSArtha paNa prApta thAya.. (3) pAchaLa pariziSTamAM, pUjaya mahopAdhyAyajI dvArA viracita naviSayaka je traNa kRtio che : (1) nayarahasya, (2) anekAMtavyavasthA, ane (3) nayopadeza - te paNa sAthe sAthe saMpAdita karela che... pa. pU. paM. zrI vairAgyarati ma. sA. e je nayAmRta' nAmanA graMthamAM A traNa graMtho lIdhA che, tenA AdhAre ja ame saMpAdana karela che... temano paNa upakAra avismaraNIya che... (4) devasenAcAryakRta "AlApapaddhati' graMtha paNa prastuta graMthanA viSaya sAthe atyaMta joDAyelo hovAthI, tenuM paNa pariziSTa tarIke saMpAdana karela che... ------------ 31 For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRvaDAlA-abhivyakti che dIkSAdAnezvarI, paramopakArI pUjayagurubhagavaMta A. bha. zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAe karelo bejoDa upakAra... ja pravacanaprabhAvaka, paramopakArI pUjayagurudeva A. bha. zrI. vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAe karelo anahada anugraha... vidvadvarya pa. pU. munirAjazrI ratnabodhivijayajI ma. sA. e prastAvanA lakhI ApIne karelo suMdara upakAra... vidvadarya pa. pU. munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sA. e vivecanakSetramAM apeluM suMdara mArgadarzana... vidyAguruvarya pa. pU. munirAjazrI saumyAMgaratnavijayajI ma. sA. e prastuta graMthanuM sAdaMta saMzodhana karavA dvArA karelI paramakRpA... 5. pU. munirAjazrI tIrtharatnavijayajI (pitAjI ma. sA. e) karelI pavitra sahAya. vAtsalyanidhi pa. pU. sA. zrI puNyarekhAzrIjInA suziSyA sA. zrI saumyarekhAzrIjInA ziSyavaryA sA. zrI nirUparekhAzrIjI (bA. ma. sA.) ane sA. zrI dhanyarekhAzrIjI (bena ma. sA.) - A baMne sAdhvIjI bhagavaMtonI satata vahetI zubhakAmanA... A badhAnA prabhAve ja, A graMtha para gujarAtI vRttinuM sarjana thayuM che, A prasaMge mAra badhA upakArIonuM huM kRtajJabhAve smaraNa karuM chuM... prAnta, A graMthanA parizIlana dvArA sahu anekAMtamaya jinazAsanane AtmasAt kare, mArgAbhimukha kSayopazamane nirmaLa banAve, uttarottara pragati sAdhe - e ja maMgalakAmanA... anuvAda lakhatA daramiyAna paramatAraka zrI jinAjJAviruddha lezamAtra paNa usUtraprarUpaNA thai hoya, tenuM huM aMtaHkaraNa pUrvaka micchAmi dukkaDam mAMguM chuM. vidvAno mArI bhUlane jaNAve, evI vinamra bhalAmaNa... da. merUterasa poSa vada 13, vi. saM. 2069 - giradharanagara, amadAvAda zrI prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendraguNaratna-razmiratnasUricaraNalava muni yazaratnavijaya. 32 For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya * graMthonI bhUmikA ... * (1) saptabhaMgI adhikAra * saptabhaMgI jANavAnuM prayojana * saptabhaMgInA jJAnathI vipakSavijaya * saptabhaMgInuM lakSaNa * ekadharmane laine eka saptabhaMgI * anaMtadharmone laine anaMta saptabhaMgI * bhAMgA sAta hovAnuM rahasya * saptabhaMgInuM svarUpa batAvanAra sUtro * saptabhaMgInuM vistRta nirUpaNa samabhaMgInuM paheluM caraNa * // viSayAnukramaNikA II viSaya vastunuM asti-nAsti svarUpa * asti-nAsti vinA vastuno ja abhAva * evakAranI AvazyakatA * syAt kAranI AvazyakatA * saptabhaMgInuM bIjuM caraNa * astitva-nAstitvano avinAbhAva nirAsa * saptabhaMgInuM trIjuM caraNa * saptabhaMgInuM cothuM caraNa * astitva-nAstitvanuM kAraNa eka ja ..... * astitva-nAstitvanA aikya AzaMkAno pRSTha 1 2 2 3 4 6 7 8 ....8 10 10 10 12 12 13 15 ..... 15 16 * saptabhaMgInuM pAMcamuM caraNa * saptabhaMgInuM chaThThuM caraNa . * anaMtabhaMgI na thAya . * bhAMgA sAta hovAnuM kAraNa 17 19 20 * puSpadaMtazabdamAM paNa kramika arthabodhakatA .. 22 * dvandvapadamAM paNa kramika arthabodhakatA 24 26 27 29 30 * saptabhaMgInA be prakAra * sakalAdeza-pramANasamabhaMgI * vikalAdeza-nayasaptabhaMgI * sakalAdeza-vikalAdezanuM svarUpa * kAla vagere ATha dvA2onuM nirUpaNa * vidvAnone bhalAmaNa * (2) naya adhikAra * nayanuM lakSaNa * nayonI vyApakatA * nayAbhAsanuM lakSaNa * nayanA prakAro dravyanuM lakSaNa * vizeSAvazyakabhASyanA AdhAre dravyanI ATha vyAkhyAo . * svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya * dravyanA 10sAmAnyaguNo . * dravyanA 16 vizeSaguNo . * dravyanA svabhAvonuM nirUpaNa . * dravyanA 11 sAmAnya svabhAvo * dravyanA 10 vizeSa svabhAvo . * dravyamAM kula keTalA svabhAvo ? * svabhAvano guNa-paryAyamAM aMtarbhAva * dravyano vizadabodha-nayathI nirUpaNa paryAyanuM lakSaNa . * bIjI rIte paryAyanA bhedo .. pRSTha 31 31 31 32 ..... 34 36 37 37 41 41 42 44 * (1) dravyArthikanayanuM svarUpa * dravyArthikanayanA 10 prakAronuM suvistRta * trIjI rIte paryAyonA bhedo 33 For Personal & Private Use Only 46 para 56 61 62 62 64 67 ..... 69 70 71 4 x 2 82 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .......... 133 148 viSaya pRSTha viSaya 1. pRha ekatvAdi paNa paryAyo samajavA ......... 85 | vyavahAranayanuM svarUpa ................ 129 (2) paryAyArthikanayanuM svarUpa. .......... 86 vyavahAranayAbhAsanuM svarUpa ............. 131 paryAyArthikanayanA 6 prakAronuM suvistRta vyavahAranayanuM vizada varNana .......... 132 nirUpaNa .................................. 87 vyavahAranayanA 14 bhedonuM suvistRta kayA nayono kayo viSaya? .............. 2 nirUpaNa ...................................... guNArthika' nAmano alaga naya nahIM ..... 93 upacAranA 9 prakAro ...... .... 144 be naya kema? ......................... 94 ka saMbaMdhone laine upacAra .............. 147 dravya-paryAyano taphAvata ................ 95 paryAyArthika cAra navo .. ............ sAmAnyArthika-vizeSArthika be judA nayo nahIM8 RjusUtranayanuM svarUpa ............. 148 . 150 sAmAnyanuM svarUpa ..................... 99 RjusUtrAbhAsanuM svarUpa ............ sAmAnyano dravya-paryAyamAM samAveza .... 102 sUkSma-sthULa RjusUtra .............. ka vizeSano paryAyamAM samAveza .......... 102 zabdanayanuM svarUpa .................. ka zabdanayAbhAsanuM svarUpa ............. .... 157 che eTale ja adhika naya na mAnavA........ 103 samabhirUDhanayanuM svarUpa............... 158 sAta nayonuM svarUpa .................. 103 samabhirUDhanayAbhAsanuM svarUpa....... 161 * zloko dvArA sAtanayonuM saMkSipta svarUpa .. 101 evaMbhUtanayanuM svarUpa ............... 162 jJAnanaya-kriyAnaya. ........... 107 ka evaMbhUtamate mAtra kriyAvAcaka zabdo ja . 163 dravyArthikamAM zuddha-azuddhano vyavahAra ... 108 evaMbhUtanayAbhAsanuM svarUpa ........... 167 ka dravyArthika traNa nayo............... arthana ane zabdanaya ............... 169 kanaigamananuM svarUpa .................. nayonA sAtaso vagere bhedo ........... kanaigamanayanA traNa prakAra .............. nayanA asaMkhyAta prakAro kanaigamanuM bIjuM lakSaNa ............... 113 pratyeka avasthAmAM miththArUpa nayo paNa kanaigama pramANa nahIM, paNa naya ja ....... 117 samuditAvasthAmAM samyaktarUpa....... naigamanayAbhAsanuM svarUpa .. nayonA viSayanuM alpabadutva ......... 177 saMgrahanayanuM svarUpa .................. pramANa-naya phaLavicAra .............. 179 saMgrahanayanA bhedo .. ............... aMtima zloka ....................... 180 parasaMgrahanuM svarUpa ................ pariziSTa-vibhAga parasaMgrahAbhAsanuM svarUpa ............ (1) nayarahasyaprakaraNa .................. 183 aparasaMgrahanuM svarUpa ............. (2) anekAMta-vyavasthA........... ......... 190 aparasaMgrahAbhAsanuM svarUpa ......... (3) nayopadeza.................. bIjI rIte saMgrahanayanA be prakAra...... (4) nayacakrAlApapaddhati ............ 34 110 2 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / tassa bhuvarNakkaguruNo namo aNamatavAyassa / / | jai nama: // mahAmahopAdhyAya-zrIyazovijayaviracitaH 'guNasaumyA'-AkhyayA gurjaravivRttyA samalaGkRtaH A saptamInayaprakopaH (1) aindrAdipraNataM devaM dhyAtvA sarvavidaM hadi / saptabhaGga-nayAnAM ca vakSye vistaramAzrutam // 1 // | zrI pArzvanAthAya nama: II // tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH / / | | zuM nama: II guNazIkhyA (1) jJAnazUnya vyaktione lezamAtra paNa vastutattvano bodha nathI, tenuM kAraNa? e ja ke teonI pAse vastutathyane samajavAnI aMzamAtra paNa paddhati nathI... saptabhaMgI ane naya - A benuM talasparzI jJAna, vastunAM yathArtha svarUpane samajavA zreSTha paddhati pakaDAve che... viSayapratibhAsAtmaka bodhathI upara uThAvI AtmasaMvedana ke tattvapariNatima bodhanA adhikArI banAve che. zrutajJAnanA mArge ciMtAjJAna dvArA bhAvanAjJAna para lAvI jinAjJAnA audaMparyArtha sudhI pahoMcADe che...' eTale A benAM svarUpanuM jJAna atyaMta Avazyaka che, tene ja samajAvavA ane anekAMtazailIne AtmasAt karavA, paramapUjaya svanAmadhanya mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjAe saptabhaMgInayapradIpa' nAmanI eka suramya kRtinuM sarjana karyuM che... apratima pratibhAzAlI pUjaya mahopAdhyAyajI mahArAjanI A kRti, saptabhaMgI ane nayanAM svarUpa vize suvizada prakAza pAthare che... ane jainanyAyanI sAhityasRSTimAM avvala svarUpane dhAraNa kare che. AnuM mananIya parizIlana, jainanyAyanA prAthamika abhyAsuone atyaMta upakAraka banaze, e nirvivAda hakIkata che. have sau prathama graMthakArazrI, graMthanI zarUAtamAM maMgaLa karavA, vItarAga prabhunI stavanA ane graMtha racavAnI pratijJA kare che - For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH (2) atha saptabhaGgI prArabhyate / jainAnAM tAvat saptabhaGgI vijijJAsitavyA, saiva teSAM + guNasaumyA+ * maMgaLa ane pratijJAvacana * zlokAI indranA samUha vagerethI namAyelA evA sarvajJadevanuM hRdayamAM dhyAna karIne, sAta bhAMgA ane nayono vistAra zruta pramANe huM kahIza vivecanaH indranA samUha vagerethI namAyelA- saudharmendra-izAnendravagere indro ane rAjAo vagere jemane manathI ahobhAvarUpe, vacanathI stutirUpe ane kAyAthI jhUkavArUpe praNAma kare che, tevA... sarvajJa devanuM - sUkSma (paramANu Adi) vyavahita (bhIMta AdinA vyavadhAne rahelA) ane dUravartI (bhUta-bhaviSya-vartamAnagata) sarva padArthone sarva paryAya sAthe jonArA evA zrIvItarAga prabhunuM.. hRdayamAM dhyAna karIne - yathArthavAdIpaNuM, anekAMtadezakapaNuM, suvizuddhajJAna vagere anaMtaguNamaya paramAtmAnuM hRdayamAM smaraNa karIne... sAta bhAMgA ane nayono vistAra - anaMtadharmAtmaka vastunA ekeka dharmane laine pravartanAra sAta praznonA sAta samAdhAnarUpa "sAta-cItrAti' vagere sAta bhAMgA ane naigama-saMgraha vagere nayono (prAthamika jIvone samajaNamAM upayogI evo anurUpa) vistAra... zruta pramANe - svacchaMda buddhithI nahIM, paNa vizeSAvazyakabhASya, syAdvAdaratnAkara, pramANanayatattvAloka vagere zAstronA anusAre athavA guruparaMparA pAsethI je pramANe sAMbhaLyuM che, te pramANe.. huM kahIza - artharUpe aMdara taiyAra thayeluM tattva, prAthamika abhyAsuonA bodha mATe zabdarUpe bahAra kahIza... (2) A pramANe prabhustutirUpa maMgaLa ane graMtha racavAnI pratijJA karIne, have graMthakArazrI saptabhaMgI kone kahevAya? tenuM svarUpa batAvavA pahelA bhUmikA race che - ka (1) samabhaMgI - adhikAra che * saptabhaMgI jANavAnuM prayojana jainone saptabhaMgInuM jJAna avazya hovuM joie, kAraNa ke te saptabhaMgI ja teone (= jainone) pramANanI bhUmikA racI Ape che, arthAt vastusvarUpanuM yathArthajJAna A saptabhaMgIthI For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH pramANabhUmimAracayati / durdamaparavAdivAdamataGgajAn parijighRkSavaH samyak svIyasiddhAntarahasyaM vijijJAsavo vAdimatallikAH samyak tAmavazyamabhyasyanti, (3) yaduktam - "yA praznAAd vidhi-paryudAsabhidayA bAdhacyutA saptadhA dharmaM dharmamapekSya vAkyaracanA naikA''tmake vastuni / nirdoSA niradezi deva ! bhavatA sA saptabhaGgI yayA jalpan jalparaNA'GgaNe vijayate vAdI vipakSaM kSaNAt" // 1 // - [ ratIvarAvatArivA] tathA cAyaM zabdo yatkiJcit sadaMzA'sadaMzabhAgAbhyAM ca svIyamarthaM pratipAdayan sapta + guNasaumyA+ ja thaI zake che... (tenAM jJAna vinA vastunuM yathArthajJAna asaMbhavita che...) (vaLI saptabhaMgI, potAnAM siddhAMtane sAdhavA ane paratIrthikonA siddhAMtano nirAsa karavA zreSTha sAdhana che, eTale ja kahe che ke -) durdama evA paravAdIonA (= bauddhAdinA) vAdarUpI hAthIne pakaDI aMkuzamAM ANavA icchatA ane potAnAM jainasiddhAMtanA rahasyane jANavA icchatA evA zreSTha vAdIo sArI rIte saptabhaMgIno abhyAsa kare che (= syAdvAdanA saMskArone daDha banAvavA vAraMvAra e saptabhaMgInuM parizIlana kare che...) . (3) A vize kahyuM che ke - "sattAsattva vagere anaMtadharmAtmaka evI ghaTa-paTAdi vastumAM ekeka dharmone laIne sAta prakAre) prazno thatA hovAthI tenA uttararUpe vidhi-niSedhanA bhedathI (= carti, briApti vagere prakAre) lezamAtra paNa bAdhArahita ( doSarahita) evI je nirdoSa vAkyaracanA che, te rUpa A saptabhaMgI, he vItarAgadeva ! ApanA vaDe evI batAvAI che ke jenA AdhAre yUha racI samarAMgaNamAM bolato vAdI, kSaNamAtramAM ja vipakSane (= sAmenA prativAdIone) harAvI daine vijayavaMta bane che..." (ratnAkarAvatArikA - 4/14 vRtti.) saptabhaMgIne anusarato zabda ja anekAMtAtmaka vastune pratipAdana karavAmAM samartha bane che, te vAta jaNAvatAM kahe che - bhAvArtha A zabda (tricit =) kathaMcit sadaMza ane kathaMcit asadaMza - ema be vibhAge potAnA arthanuM pratipAdana karato saptabhaMgIne ja anusare che. For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH bhaGgAneva pratyavatiSThate / ___ "sarvatrAyaM dhvanirvidhi-niSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH saptabhaGgImanugacchati" // 13 // iti suutrm| (4) sA kabrasvati nakSamAda "ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayo samastayozca vidhi-niSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaGgI" // 14 // iti sUtram / -+guNasaumyA+-- vivecanaH (1) sarvathA vastu ekAMte sata ja che, athavA (2) ekAMte asatuM ja che, (3) ekAMte nitya ja che, athavA (4) ekAMte anitya ja che ityAdi te badhA ekAMtapakSothI taddana vilakSaNa evI (kathaMcita sadasadAdirUpa) anekAMtamaya vastune samajAvavA mATe, vidhi ane pratiSedha vaDe (cAti ane zAstrIti rUpe) pravartato evo zabda, avazya AgaLa jaNAvAtAM sAta prakAranAM vAkyoccAraNone ja anusare che, arthAt saptabhaMgIne anusarIne ja pravarte che.. kahyuM che ke - "sarvatra A zabda vidhi ane pratiSedha dvArA potAnA vAcya arthane kaheto chato "saptabhaMgIne (=sthApti, cannati vagere rUpa sAta bhAMgAone) anusare che." (pramANanayatattAloka-4/13) (4) have saptabhaMgI kone kahevAya? tenuM svarUpa zuM? e badhuM jaNAvavA saptabhaMgInuM lakSaNa kahe che - ka samabhaMgInuM lakSaNa * sUtra : ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkyaprayogaH saptabhaGgI // 4/14 // sUtrArtha vivakSita evI ghaTa-paTAdi koIpaNa eka vastumAM (saasadAdi rU5) ekeka dharmasaMbaMdhI prazno pUchavAnA vaze, paraspara avirodhapaNe chuTA-chuTA athavA bhegArUpe karAyelA evA vidhi ane pratiSedhanI kalpanA karavA dvArA, tathA "' evA padathI lAMchita (= yukta) evo je sAtaprakArano vAkyaprayoga, tene "saptabhaMgI' kahevAya che. (pramANanayatattAloka-4/14) For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * (5) etasyArthaH-ekasya jIvAjIvAdeH padArthasya, ekaikazo dharmaviSayapariprazrane sakalapramANAbAdhyatvena bhinnAbhinnavidhi-pratiSedhavibhAgAbhyAM prayuktaH, syAcchabdAGkitaH, saptavidhatvena vAkyopanyAsaH, sA saptabhaGgI vijJeyA / (6) vidhiH-sadaMzaH / pratiSedhaHasadaMzaH / padArthasArthasya sadaMzA'sadaMzadharmAdyanekaprakAravibhajanayA'nantabhaGgIprasaGgaH, tannirAsAyaikapadopAdAnam / vidhi-niSedhAdyanantadharmA'dhyAsite ekasmin jIvA + guNasaumya (5) have A sUtra para mahopAdhyAyajI mahArAja vivaraNa kare che, teno artha A pramANe jANavo - vivecana : jIva-ajIva (AtmA, ghaTa, paTa, AkAza) Adi jagatavartI padArthomAMthI koIpaNa eka padArthanI bAbatamAM "A padArtha jagatamAM che ke nahIM?" evo sattva-asattva vagere ekeka dharmone laine prazna pUchavAmAM Ave, tyAre te praznanA vazathI (= praznanA samAdhAnarUpe) pratyakSa-anumAnAdi koipaNa pramANothI bAdha na Ave te rIte (1) svadravya-kSetrAdinI apekSAe astitvanuM vidhAna, ane (2) paradravya-kSetrAdinI apekSAe nAstitvanuM vidhAna - A pramANe judA judA vidhi-niSedha dvArA, athavA (samudita-) svadravyAdi ane paradravyAdinI kramazaH sAthe vivakSA karIne pUchAyelA evA praznonA samAdhAnamAM, samuditarUpe vidhi-niSedhanI vicAraNA karIne (arthAt vidhi dvArA ane niSedha dvArA sAthe kalpanA karIne) "cAt' zabdathI yuktarUpe (apekSApUrvaka) bolAtAM ane AgaLa jaNAvAtAM evAM sAta prakAranAM vacanonI je racanA (= vacanonuM je uccAraNa), tene "saptabhaMgI' kahevAya che.. (6) padakRtyaH (1) vidhi eTale sadaMza (je aMzanI apekSAe vastunuM astitva jaNAvAya, te aMza...) (2) niSedha eTale asadaMza (je aMzanI apekSAe vastu nathI evuM jaNAvAya, te aMza...) have mULasUtramAM saptabhaMgInI vyAkhyA samajAvatA (ka) patra-vastuni, (kha) dharmaparyanuyo vizAt evA je pado che, te pado lakhavAnuM prayojana jaNAve che - (ka) jo ghaTa-paTAdi koI vivakSita eka vastune ja laine vidhi-niSedhanA prazno ane tenA uttaronI vAta na karIe ane jo judI judI aneka vastuone laine vidhi-niSedhanA prazno ane tenA uttaronI vAta karIe, to judI-judI vastuo to seMkaDo-lAkho-asaMkhya-anaMtI 1. je je vacano bolavA dvArA padArtho judI judI rIte samajAya, tene bhaMga-prakAra kahevAya. AvA zabdo bolavAnA je sAta vacanaprayogo che, tene ja sAta bhAMgA kahevAya ane te sAta bhAMgAonA samudAyane ja "saptabhaMgI' kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH OM *>*& jIvAdivastuni anantadharmapariprazranakAle'nantabhaGgasambhavaH, tadvyAvRttyarthamekaika-dharmaparyanuyogasyopAdAnam / (7) etenAnantadharmAdhyAsiteSvanantapadArtheSu satsvapi pratipadArthaM pratidharmaM pariprazanakAle ekaikazo vastudharme ekaikaiva saptabhaGgI bhavatIti niyamaH / anantadharmavivakSayA saptabhaGgInAmapi nAnAkalpanamabhISTameva, etat tu sUtrakAreNaiva * guNasaumyAna hovAthI ane te badhA vizenA prazna-uttaro paNa seMkaDo-lAkho ne anaMtA thavAthI, saptabhaMgI to rahe ja nahIM ! ane tenA badale zatabhaMgI-sahasrabhaMgI-lakSabhaMgI-asaMkhyabhaMgI ne yAvat anaMtabhaMgI thavAno prasaMga Ave ! tenA vAraNa mATe ja saptabhaMgInI vyAkhyAmAM 'tra vastuni' evuM jaNAvyuM... (have eka ja vastu ane enA vizenA ja bhAMgAo levAze, eTale judI judI aneka vastuone laine anaMta bhAMgA thavAno prasaMga nahIM Ave...) (kha) have dhAro ke ghaTa-paTAdi vivakSita koi eka ja vastu laie, paNa e eka vastumAM paNa 'asti-nAsti athavA nityAnitya ema ekeka joDaluM laine ja prazna-uttaro karavA' evuM niyamana na karIe, to eka ja vastumAM anaMta dharmo che ane te badhA dharmo vize vidhi-niSedha dvArA praznottaro karavAmAM Ave, to to anaMtabhaMgI thai jAya ! saptabhaMgI rahe ja nahIM ! eTale bAkInA dharmonI bAdabAkI mATe ja 'vaidharmaparvanuyovazAt' e pramANe jaNAvyuM... (eTale have eka vastuno eka ja dharma pakaDAze ane te eka dharmanA ja bhAMgAo levAze. tethI judA judA anaMta dharmone laine anaMta bhAMgA thavAno prasaMga nahIM Ave...) * ekadharmane laine eka samabhaMgI : (7) niyama : anaMta dharmavALA anaMta padArtho che, to paNa dareka vastunA dareka dharma aMge prazna karavAmAM Ave, tyAre vastunA pratiniyata ekeka dharmane vize mAtra ekeka ja saptabhaMgI thAya... tAtparya : nityAnitya - sadasat - sAmAnyavizeSa vagere anaMtadharmavALI anaMta vastuo che. to paNa te te vastunA pratiniyata ekeka dharmane laine (arthAt nityAnitya saMbaMdhI ekeka joDakuM laine) mAtra sAta ja prazno thAya che ane tethI tenA samAdhAnarUpa vacano paNa mAtra sAta ja mAnavA ucita che... A pramANe nityAnityAdi joDakAM vize sAta ja vAkyaprayogo thatA hovAthI, ekeka dharma (= nityAnityAdi joDakAM) vize ekeka saptabhaMgI ja mAnavI joie... (eTale eka vastunA eka dharma vize sAta ja bhAMgA thAya, tenAthI vadhu nahIM - evo niyama thayo.) For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH jJApita, (8) tathAdi"vidhinissedhprkaaraapekssyaa pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhaGgInAmeva sambhavAt ...+ guNasaumyA+ * anaMtadhAmane laine anaMta saptabhaMgI ja have eka ja vastunA judA judA anaMta dharmanI virakSA karIe, arthAt te badhA dharmo vize praznottaranI vicAraNA karIe, to (eka dharmanI eka saptabhaMgI, tema judA judA anaMta dharmanI anaMta saptabhaMgI - e pramANe) eka vastunI ja anaMta saptabhaMgIo thAya. ane A pramANe saptabhaMgInuM nAnAkalpana = anaMtapaNuM mAnavuM, te amane iSTa ja che. A vAta sUtrakAra zrIvAdIdevasUrimahArAje ja kahI che. juo temanuM vacana - (8) sUtra: vidhiniSedhaprApekSA pratipadya vastuni manattAnAmapi saptamInAkSetra sambhavAt // 38 // pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva sambhavAt // 39 // sUtrArtha ekeka paryAyane AzrayIne vidhAna ane niSedhanA prakAranI apekSAe, upara jaNAvyA pramANe vastumAM anaMtI paNa saptabhaMgIo ja saMbhave che (4-38)...pratyeka paryAyanI apekSAe pratipAdA = zrotAonA parvanuyoga = prazno sAta ja saMbhave che, mATe mAMgA sAta ja thAya. (4-39) vivecanaH pUrvapakSaH ghaTa-paTAdi ekeka padArthamAM vidhAna karAtA ane niSedha karAtA evA anaMta dharmo tame (= jainoe) mAnyA che ane to e anaMta dharmone kahenArA vacanamArgo paNa anaMta thaze! kAraNa ke vAcaka-zabdanI maryAdA vAcyanI maryAdAne AdhIna che, eTale jeTalA vAgyadharmo hoya teTalA vAcaka zabdo hoya. ane A pramANe anaMta vacanamArgo thavAthI anaMtabhaMgI ja thAya ! ane to saptabhaMgInuM vidhAna asaMgata ja Thare. syAdvAdI : tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke vastunA anaMtadharmomAMnA ekeka dharmone laine vidhi ane niSedhanA vikalpo pADavA dvArA mAtra sAta ja bhAMgA saMbhave che. Azaya e ke, vastumAM paraspara virodhI be be dharmonAM anaMta joDakAM che, temAMnAM ekeka joDakAMne laIne vidhiniSedhanA vikalpo dvArA sAta ja bhAMgA thAya. ane tevAM nityAnitya, bhinnabhinna, sAmAnyavizeSa vagere joDakAM anaMta hovAthI, saptabhaMgIo ja anaMtI thAya che. bAkI anaMtabhaMgI vagere kazuM thatuM nathI) eTale anaMtabhaMgI thaI javAno prasaMga ja nathI ane saptabhaMgIne asaMgata kahevuM paNa pralApamAtra che. For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: rUTA pratiparyAyaM pratipadArthanuyorAnAM samAnAmeva sanmavAta'' rUzA ti (9) atha saptabhaGgI svakhyataH pradarzyate, tathAhi-'syAdastyeva sarvam' iti sadaMzakalpanAvibhajanena prathamo bhnggH| syAnnAstyeva sarvam' iti paryudAsakalpanAvibhajanena dvitIyo + guNasaumyA+ ... * bhAMgA sAta hovAnuM rahasya ja praznaH yAta, cItrAti vagere sAta ja bhAMgAo kema? tenuM kAraNa zuM? uttaraH kAraNa e ja ke, vastunA te te dharmo vize zrotAonA manamAM mAtra sAta ja prazno thAya che ane tethI tenA samAdhAnarUpe mAtra sAta ja bhAMgA thAya. (tenAthI vadhu bhAMgA nahIM.) jIvAdidravyamAM nityAnityAdi dharma vizenA sAta prazno ane tenA javAbo A pramANe thAya che - (1) zuM jIva nitya che? hA - dravyArthikanayanI apekSAe sthAnnitva che. (2) zuM jIva anitya che? hA - paryAyArthikanayanI apekSAe sthAnitva che. (3) zuM jIva nitya - anitya baMne che ? hA - kramazaH baMne nayo lagADatAM A jIva sthAnnitya paNa che ane nitya paNa che. (4) baMne hovAthI zuM sAthe bolI zakAya che? nA - baMne dharmo ekI sAthe eka ja zabdathI bolI zakAya nahIM, mATe vivya paNa che. A pramANe bAkInA bhAMgAo paNa saMyogathI samajI levA. eTale mULa vAta-praznottarI sAta hovAthI bhAMgAo paNa sAta ja thAya, tenAthI vadhu nahIM. (9) A pramANe saptabhaMgInuM lakSaNa kahyuM, have tenuM svarUpa jaNAvatAM kahe che - * saptabhaMgInuM svarUpa batAvanAra sUtro ja (1) sUtraH vacceva samiti savaMzavelAnAvimanane prathama ma che sUtrArtha ghaTa-paTa-AtmA vagere sarva padArtho (potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvanI) apekSAe astirUpa ja che, AvA prakAranI sadaMzadharmanI kalpanAne mukhya karIne kahevuM te pahelo bhAgo che. (2) sUtraH cAtrAnceva sarvagati pathudAsatpanAvimanane dvitIya bha . sUtrArtha ghaTa, paTa, AtmA vagere sarva padArtho (bIjA dravya, kSetra, kALa, bhAvanI) apekSAe nathI ja, AvA prakAranI niSedhanI kalpanAne mukhya karIne kahevuM, te bIjo bhAMgo che. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarala-sugama-vivecanasamanvitaH bhnggH|'syaadstyev syAnnAstyeva' iti krameNa sadaMzA'sadaMzakalpanAvibhajanena tRtIyo bhaGgaH / 'syAdavaktavyameva' iti samasamaye vidhi-niSedhayoranirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanA caturtho bhaGgaH / 'syAdastyeva syAdavaktavyameva' iti vidhiprAdhAnyena yugapadvidhiniSedhA'nirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA paJcamo bhaGgaH / 'syAnnAstyeva syAdavaktavyameva' iti niSedhaprAdhAnyena yugapadvidhiniSedhA'nirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA SaSTho bhaGgaH / + gueAsaumyA (3) sUtra : syAdastyeva syAnnAstyeveti krameNa sadaMzAsadaMzakalpanAvibhajanena tRtIyo bhaGgaH // sUtrArtha : ghaTa-paTAdi samasta vastuo svadravyAdinI apekSAe che ja ane paradravyAdinI apekSAe nathI ja - Ama kramazaH vidhi ane niSedhanI kalpanAne mukhya karIne kahevuM, te trIjo lAMgo che. 9 (4) sUtra : syAdavaktavyameveti samasamaye vidhiniSedhayoranirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA caturtho bhaGgaH // sUtrArtha : jyAre samasamaye (= yugapat-ekIsAthe) vidhi ane niSedhanI kalpanAne mukhya karIne kahevA jaIe, tyAre te vastu kahI zakAtI ja nathI, eTale te apekSAe kuMbhAdi sarva vastuo kathaMcid avAcya ja che - e pramANe cotho bhAMgo thAya. (5) sUtra : syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhiprAdhAnyena yugapadvidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA paJcamo bhaGgaH // sUtrArtha': ghaTa-paTAdi samasta vastu kathaMcivivakSAe che ja ane kathaMci vivakSAe avaktavya ja che, Ama pahelA vidhikalpanAne mukhya karIne kahevA dvArA ane pachI vidhi-niSedha baMnenI kalpanAne yugapad mukhya karIne kahevA dvArA pAMcamo bhAMgo thAya che. (6) sUtra : syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhaprAdhAnyena yugadvidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA SaSTho bhaGgaH // sUtrArtha : ghaTa-paTAdi samasta vastu kathaMcid vivakSAe nathI ja ane kathaMcid vivakSAe avaktavya ja che, Ama pahelA niSedhanI kalpanAne mukhya karIne kahevA dvArA (arthAt nAstipaNuM jaNAvavA dvArA) ane pachI yugapad vidhi-niSedha baMnenI kalpanAne mukhya karIne kahevA dvArA chaThTho bhAMgo thAya che. (7) sUtra : syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti kramAt sadaMzAsadaMzaprAdhAnyakalpanayA yugapadvidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA ca saptamo bhaGgaH // For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa 'syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameva' iti kramAt sadaMzA'sadaMzaprAdhAnyakalpanayA yugapadvidhiniSedhAnirvacanIyakhyApanAkalpanAvibhajanayA ca saptamo bhaGgaH // (10) athArthataH prathamabhaGgaM pracikaTayiSurAha-syAdastyeveti-vidhiprAdhAnyavivakSAyAmayaM bhaGgaH / 'syAd' ityanekAntadyotakamavyayam, 'syAd' ityanena kathaJcit ... ...+guNasaumyA sUthArtha H ghaTa-paTAdi samasta vastuo (savaMza =) svadravyAdinI apekSAe che ja, paradravyAdinI apekSAe nathI ja ane yugapatu baMnenI apekSAe avaktavya ja che - Ama pahelA kramavAra vidhi-niSedhanI kalpanAne mukhya karavA dvArA ane pachI ekI sAthe vidhiniSedhanI kalpanAne jaNAvavA dvArA sAtamo bhAMgo thAya che. (10) A pramANe saMkSepathI saptabhaMgInuM svarUpa sUtra dvArA batAvyuM. have tenuM vistArathI arthaghaTana karavA, pUjaya mahopAdhyAyajI mahArAja saptabhaMgInAM ekeka caraNanuM vivaraNa kare che - saptabhaMgInuM vistRta nirUpaNa * sarabhaMgInuM paheluM caraNa * (1) cAddava sarvam... sarvam = ghaTa, paTAdi dareka vastuo cAt = apekSAe masti prava = che ja. A pahelo bhAgo che. temAM mUkelo "sA' zabda avyaya che ane te anekAntane (= syAdvAdane) jaNAve che. arthAt yAt eTale "kathaMcita" ane kathaMcit eTale koika apekSAe. (tethI artha thayo - ghaTAdi vastuo koIka apekSAe che ja.) to have kai apekSAe che? te jaNAve che - ghaTAdi dareka vastuo (1) potAnuM dravya, (2) potAnuM kSetra, (3) potAno kALa, ane (4) potAno bhAva - e cAranI apekSAe che ja. ane teo (1) bIjuM dravya, (2) bIjuM kSetra, (3) bIjo kALa, ane (4) bIjo bhAva - e cAranI apekSAe nathI ja. au vastunuM ati-nAsi svarUpa ka vivecana : ghaTAdi vastuo potAnA dravyAdinI apekSAe che ane bIjAnA dravyAdinI apekSAe nathI, to pahelA potAnA dravyAdi kayA? ane bIjAnA dravyAdi kayA? te vistArathI vicArI laie For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH svakIyadravya-kSetra - kAla- bhAvacatuSTayarUpeNa astyeva ghaTAdivastu, naastyevaanydiiydrvykSetra-Ana-mAvavatuspre / (22) tathAhi-paTo dravyata: pArthivatvasTeLa, nAsti jalAdismeNa; kSetrataH pATaliputrakatvena, nAsti kAnyakubjatvena; kAlataH zaiziratvena, nAsti vAsantikatvena; bhAvato raktatvena, nAsti pItatvena / evaM sarvamanyadeva jJAtavyam / + guNasaumyA+ (1) dravya H ghaDo mATIno - pRthvIno che, eTale mATI-pRthvI e ghaDAnuM svadravya kahevAya ane eTale temAM mRtmayatva - pArthivatvarUpa dharma Ave. Ama je dharmo prastuta ghaDAmAM rahyAM hoya, te badhA dharma tenA svadharma ke svarUpa kahevAya. A sivAyanA dharmo, je ghaTamAM rahyA nathI, te badhA dharmo paradharma ke pararUpa kahevAya. jema ke ghaDo jaLarUpa na hovAthI jaLa e paradravya kahevAya ane jalatva e puradharma ke pararUpa kahevAya. 11 (2) kSetra : ghaDAnI utpatti athavA sthiti pATalIputramAM thai hovAthI, pATalIputra te svakSetra kahevAya ane kAnyakubja vagere kSetra; jyAM utpatti-sthiti nathI te parakSetra kahevAya. (3) kALa : ghaDo zizira RtumAM rahyo hovAthI, zizira Rtu te svakALa kahevAya ane te sivAyanI vasaMta Rtu vagere parakALa kahevAya. kAraNa ke tyAre ghaDo rahyo nathI. (4) bhAva : vivakSita ghaDo lAla ane goLa che, eTale lAlapaNuM-goLapaNuM e teno svabhAva kahevAya ane e ghaDo kALo-corasa na hovAthI zyAmapaNuM-corasapaNuM e teno parabhAva kahevAya. AmAMthI potAnA dravyAdirUpe vastu hoya ane bIjAnA dravyAdirUpe vastu na hoya. A vAta graMthakArazrI ghaTane laine batAve che. (11) te A pramANe - ghaDo... (1) dravyathI, pArthivarUpe che ane jaLarUpe nathI. (2) kSetrathI, pATalIputrarUpe che ane kAnyakubjerUpe nathI. (3) kALathI, ziziraRturUpe che ane vasaMtaRturUpe nathI. (4) bhAvathI, lAlarUpe che ane zyAma-pItarUpe nathI. (parva sarvamaveva jJAtavyam =) A pramANe ghaDAnAM potAnAM dravya-kSetra-kALa-bhAvane choDIne te sivAyanAM bIjA badhA dravyAdi pararUpa = anyarUpa ja samajavAM. ane te apekSAe prastuta ghaDAnuM astitva nathI ja - ema jANavuM. AvuM phalita thaye 'sthAvasti ghaTa: ' teno vizeSathI ullekha kevo thAya ? te jaNAve che - For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH svadravyAdicatuSTayApekSayA kathaJcidasti, paradravyAdicatuSTayApekSayA nAsti ca ghaTa ityullekhaH, (12) anyasyAnyadIyakhyApattau svarUpahAniprasaktiH / (13) evakAreNa tvIdRgullekhako bhaGga ityavadhAraNaM syAt / avadhAraNaM ca kartavyam, yaduktam - "vAkye'vadhAraNaM tAvadaniSTArthanivRttaye / kartavyamanyathA'nuktasamatvAt tasya kutracit" // 1 // - [ ratnAkarAvatArikA] + guNasaumyA. ullekhaH ghaDo potAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvane Azrayane kathaMcit che ane bIjAnA dravyakSetra-kALa-bhAvane AzrayIne kathaMcit nathI. (12) A pramANe svarUpe astitva ane pararUpe nAstitva - e be rUpa ghaDAnAM mAnavAM ja rahyAM. nahIM to zuM doSa Ave? te jaNAve che - * asti-nAsi vinA vastuno ja abhAva * jo ghaDAne asti-nAsti ubhayarUpa na mAno ane tenA badale ekAMte asti ke ekAMte nAstirUpa mAno, to to ghaTAdi vastu sarvathA asti ke sarvathA nAstirUpa bane ! tenuM svarUpa te pararUpa ane pararUpa te svarUpa banI jAya ! ane tevuM banavAmAM ghaDAnAM potAnAM svarUpanI ja hAni thAya ! arthAt ghaDAno ja abhAva thAya ! juo - (1) ghaTAdi vastuo, jema potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe asti che, tema jo paTAdi bIjAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe paNa asti hoya, to ghaDo paTarUpe paNa asti thavAthI paTarUpa thaI jatAM, jema paTa e ghaTa nathI, tema ghaTa paNa ghaTa nahIM rahe ! arthAt ghaTano abhAva thAya ! (2) ghaTAdi, jema bIjAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe nAsti che, tema potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe paNa nAsti hoya, to jema khapuSpa svarUpe nAsti che, tema ghaDo paNa potAnA mATI svarUpe nAsti thaI niHsvarUpa banI jaze ! arthAt ghaDAno abhAva thaI jaze ! Ama, vastune sarvathA asti ke nAstirUpa mAnavAmAM vastunA abhAvano prasaMga Ave che, eTale vastune asti-nAsti ubhayarUpa ja mAnavI joIe. ka vi kAranI AvazyakatA ja (13) paMkti artha evakAra dvArA AvA ullekhavALo bhAMgo thAya evuM (avadhAraNa =) nizcita thAya che ane eTale ja avadhAraNa (evakAranuM uccAraNa) karavuM joie. For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (14) tathApyastyeva kumbha ityetAvanmAtropAdAne kumbhasya stambhAdyastitvenApi sarvaprakAreNAstitvaprApteH pratiniyatasvakhyAnupapattiH syAt, tatpratipattaye 'syAd' -~+guNasaumyA+ vivecanaH 'A' zabdathI kathaMcit = koIka apekSAe, evuM jaNAI javA chatAM paNa, jo evakAra na mUkIe, to uparokta ullekhavALo cokkasa bhAMgo na pakaDAya. te A pramANe - jo "thati' eTaluM ja kahIe, to ghaTAdi "svadravyAdinI apekSAe ati ja che' evo cokkasa artha nahIM pakaDAya. ane pratiniyata artha na pakaDAvAthI "astinI jema nAsti paNa kadAca haze to? evI AzaMkA rokI zakAya nahIM. ane tethI to ghaDo potAnA dravyAdinI apekSAe nathI - evuM paNa phalita thAya eTale to ghaDAnuM mATIsvarUpa anupapanna bane !) have jo evakAra lakhIe, arthAt "cArksava' evo prayoga karIe, to cokkasa artha pakaDAya ke - ghaDo svadravyAdinI apekSAe asti ja che. ane Avo cokkasa artha pakaDAvAnA kAraNe te apekSAe ghaDAnuM nAstipaNuM na rahe. (phalataH tenuM potAnuM mATIsvarUpa anupapanna na bane.) eTale nizcita arthane pakaDavA mATe avadhAraNa karavuM joie, nahIM to anabhipreta artha paNa AvI javAno prasaMga Ave ! A vize kahyuM che ke - aniSTa arthanI nivRtti mATe vAkyamAM avadhAraNa to karavuM ja joie, anyathA (= jo avadhAraNa na karIe to) e vAkya koika sthaLe (ane koika kALe) akathitanI sAthe samAna thaI jaze ! (eTale ke astine kahenAruM A vAkya nahIM kahelAM evAM nAstinI sAthe paNa samAna thai jaze ! ane evuM thavAthI vastunuM pratiniyata svarUpa na rahetAM svarUpa hAni ja thAya.)" (ratnAkarAvatArikA 4/15nI vRtti) eTale cAvadhaiva vageremAM evakAra mUkavuM Avazyaka che, evuM phalita thayuM. (14) have 'cAt' zabda kema mUkyo? tenI sArthakatA jaNAve che - cUka thAt kAranI AvazyakatA ke jo pavAra mUkI cAt zabda na mUkIe, arthAt "pratyeva paTaH = ghaDo che ja eTaluM ja mAtra 2. vikveva' ane 'zAstrIyaeNva' ema evakAra na mUkIe, to kramazaH svadravyAdinI apekSAe paNa nAstipaNuM ane paradravyAdinI apekSAe paNa astipaNuM - evo anabhipreta artha prApta thAya ! eTale niyata svarUpanI upapatti mATe evakArano prayoga Avazyaka che. For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * saptabhaGgInayapradIpaH ityapyavyayaM prayujyate / kathaJcidrUpeNa svadravyacatuSTayApekSayA'sti paradravyacatuSTayApekSayA nAstIti prayogapratipattaye / tasya tu prayogo vyavacchedaphalaivakAravadanukto'pi draSTavyaH, yaduktam - "so'prayukto'pi vA tajjJaiH sarvatrArthAt pratIyate / yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH" // 1 // ...+guNasaumyA+ jaNAvIe, to badhI rIte ghaDo che ja - evo artha prApta thaze ! ane tethI to jema mATIrUpe ghaTa che, tema khaMbhAdi paradravyarUpe paNa ghaTa mAnavAnI Apatti Avaze ! e rIte to saMsAravartI sarva padArthorUpe e ghaDAnuM astitva hovAnI Apatti Avaze ! (arthAtu e ghaDo paTa-maThAdirUpa banavAnI Apatti Avaze.) ane tevuM thavAthI "A mAtra ghaTa che" ema ghaTanAM potAnAM pratiniyata svarUpanI asaMgati thaze. have jo "ghaDo mAtra ghaDo ja che, staMbha-paTAdirUpa nathI' evuM svIkAravuM hoya, to tenA mATe cAt' evo prayoga karavo ja joie. A prayoga karavAthI zuM lAbha thAya ? te jaNAve che - "catu' eTale kathaMcit (= koika apekSAe.) teno prayoga A pramANe thAya - "ghaDo potAnAM dravya, kSetra, kALa, bhAvanI apekSAe ja asti che, bIjAnAM dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe nahIM." to AvA (= amuka apekSAe ja ghaDo che, badhI apekSAe nahIM - evA) pratiniyata prayoganA bodha mATe cAt zabda avazya mUkavo joie. kadAca koI koI vAkyomAM, prayoga karanAra puruSe jyAM paNa 'Na' zabda na bolyo hoya, tyAM paNa vyavacchedaphaLavALA evakAranI jema, "cAt' zabda, buddhimAna puruSoe samajI levo joIe. A vize kahyuM che ke - "ayogAdinA (= ayoga, anyayoga ane atyaMtAyogAdinA) vyavacchedarUpI phaLavALo gvAra vAkyamAM na prayogAyo hoya, to paNa tenA jANakAra puruSo vaDe jema vAra samajI levAya che, tema ( prayuwoDapi o =) prayoga na karAyelo evo paNa A cAt zabda, tenA jANakAra puruSo vaDe sarva sthAne arthanA vazathI samajI levo joie." (ratnAkarAvatArikA - 4/15 nI vRtti) tethI evakAra ane yAt zabda atyaMta Avazyaka che ane tethI ja te benuM sAte bhAMgAmAM grahaNa karavuM. (arthAt evakAra ane syAt zabda sAte bhAMgAmAM lagADavo.) For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarA-sugama-vivecanasamanvita: > tata evakAra-syAtkArayoH saptasvapi bhaGgeSu grahaNaM pratipattavyam / vidhipradhAnatvAd vidhireva prathamo bhaGgaH / (15) athArthato dvitIyabhaGgaM pradarzayanti-syAnnAstyeveti niSedhapradhAnakalpanayA'yaM bhaGgaH / ( 16 ) yadeva niyataM sAdhyasadbhAve'stitvaM tadeva sAdhyAbhAve sAdhanasya + guNasaumyA+ A pramANe svadravyAdinI apekSAe vastunI vidhine (= vastunA astitvane) mukhyapaNe jaNAvato hovAthI, 'sthAvasceva sarvam' evo pahelo vidhAnAtmaka bhAMgo samajavo. (15) have mahopAdhyAyajI mahArAja bIjA bhAMgAne arthapUrvaka jaNAve che - * saptabhaMgInuM bIjuM caraNa (2) svAnnAsyeva sarvam... sarvam = ghaTa, pAdi dareka vastuo syAt = apekSAe nAstreva = nathI ja. AvA prakAranI niSedhanI kalpanA dvArA bIjo bhAMgo samajavo. pahelo bhAMgo astitvano batAvyo. have AvuM astitva, nAstitvane avinAbhAvI hoya che. (arthAt jyAM astitva hoya, tyAM nAstitva paNa hoya che ja.) eTale nAstitvane batAvanAra bIjo bhAMgo paNa atyaMta Avazyaka che. 15 (16) have sau prathama graMthakArazrI, astitva ane nAstitvano avinAbhAva zI rIte ? te jaNAve che - * astitva-nAstitvano avinAbhAva niyamaH sAdhyanA hovAmAM sAdhananuM je niyata astitva che, te ja astitva, sAdhyanA na hovAmAM sAdhananA nAstitvarUpa kahevAya che. - vivecana : (1) sAdhya vahni = kAraNa, ane (2) sAdhana dhUma = kArya. have ahIM sAdhyanA = avikala kAraNarUpa vatinA hovAmAM, sAdhananuM = kAryarUpa dhUmanuM je niyata (cokkasa) astitva che, te ja astitva (= hovApaNuM), sAdhyanA = avikala kAraNarUpa vahninA na hovAmAM, sAdhananA = dhUmarUpa kAryanA nAstitvarUpa (= na hovA rUpa) kahevAya che. = = bIjuM udAharaNa - dUdhamAM sAkaranA hovAmAM je madhuratAnuM astitva che, tene ja sAkaranA na hovAmAM madhuratAnAM nAstitvarUpa kahevAya che. Ane ja navyanyAyanI paribhASAmAM anvayavyApti ane vyatirekavyApti kahe che. jenI cokkasa anvaya vyApti hoya, tenI vyatireka vyApti paNa hoya ja. (kAraNanA hovAmAM kAryanuM For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: nAstitvamabhidhIyate, yathA ghaTaH svadravyacatuSTayairastitvena siddhaH, tathA mudgarasaMyogAdinA naSTaH san nAstitvarUpeNa siddho bhavati, astitvasya nAstitvAvinAbhAvitvAt / (17) tathA ca kSaNavinazvarANAM bhAvAnAmutpattireva vinAze kAraNamiSyate, taduktam - +guNasaumyAhovuM te "anvaya' ! ane kAraNanA na hovAmAM kAryanuM paNa na hovuM te "vyatireka !) have prastutamAM vicArIe - jema ghaDo potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvane laine "asti' rUpe siddha che, tema te mugara vagere lAgavAthI bhAMgI jaine naSTa thavA dvArA "nAsti' rUpe paNa siddha thAya che. kAraNa ke astitva te nAstitvane avinAbhAvI che. jenuM astitva, tenuM nAstitva paNa hoya che ja.) Azaya e ke, potAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvane laIne ghaDAnuM je niyata astitva che, te ja astitva, potAnA mATI vagere dravya, kSetra, kALa, bhAvanA na hovAmAM nAstitvarUpa kahevAya che. (hathoDo lAgavAthI jyAre ghaDo tUTI jAya, tyAre tenA potAnA dravya-kSetra-kALa-bhAva na rahe ane tethI ja te ghaDAno abhAva thayo kahevAya.) Ama astitva-nAstitva baMne avinAbhAvI che. ghaDAnuM astitva che, to tenuM nAstitva paNa che ja. ja astitva-nAstitvanuM kAraNa eka ja ja (17) vaLI kSaNavinAzI padArthonI utpatti te ja teonA vinAzanuM kAraNa manAya che. tAtparya je vastunI utpatti thAya, teno nAza paNa thAya che ja. to A nAza zenAM kAraNe? vastu utpanna thai, tenAM kAraNe ja ne? jo vastu utpanna ja na thaI hota, to zuM vinAza thai zakata? nahIM ja. eTale spaSTa jaNAya che ke - vastunI utpatti ja ghaTAdi vastunA vinAzanuM kAraNa che. A vize kahyuM che ke - ghaTa-paTAdi padArthonI utpatti ja temanA vinAzanuM kAraNa manAya che. je utpanna thayo ane nAza na pAmyo, tevo koI padArtha ja hoto nathI." arthAt utpanna thanAro padArtha nAza pAme ja. eTale ja vastunI utpatti, vastunA vinAzanuM 1. A badhI vAto yAdvAda-aMtargata RjusUtra nayathI samajavI. RjusUtranaya mAtra vartamAnakAlIna vastune mAne che ane te vastunA kSaNe kSaNe utpAda-vyaya mAne che. tenA mate to siddhapaNuM paNa kSaNe kSaNe vyaya pAme che, badalAyA kare che. eTale utpAda-vyaya baMne niyata avinAbhAvI hovAthI, utpAda te vyayanuM kAraNa banI ja zake che. bAkI vyavahAranayathI to hathoDA vagere paNa vyaya-vinAzanuM kAraNa che ja. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH "utpattiva mAvAnAM vinA hetuSyite | yogAta dhvasta: [ dinAma na vidyate ]'' iaa rUti | utpattirastitvasya siddhiM karoti; saiva vinAzA'paraparyAyanAstitvasya, mUlakAraNatvAdavinAbhAvaH siddhazca / (18) na ca tenaiva svayeNAstitva-nAstitvayorekatra sthAne + guNasaumyA+ kAraNa kahevAya che. (utpatti..) je utpatti astitvanI siddhi kare che, te ja utpatti, vinAza jenuM bIjuM nAma che tevAM nAstitvanI siddhi kare che. Azaya e ke, utpattithI be kArya thAya che : (1) eka to vastunI utpattithI, vastunuM astitva Ave che, ane (2) bIjuM vastunI utpattithI ja vastano vinAza thAya, arthAt vastunuM nAstitva Avee (A vAta upara batAvyA pramANe samajavI.) ane A pramANe vastunI utpatti ja, vastunAM astitva ane nAstitvanuM kAraNa hovAthI - astipaNuM-nAstipaNe baMne eka ja kAraNathI janya hoI - te beno avinAbhAva siddha thAya che. (eTale je vastunuM astipaNuM hoya, te vastunuM nAstipaNuM paNa hoya ja.). # astitva-nAstitvanAM aikya AzaMkAno nirAsa che (18) pUrvapakSa: je svarUpe astipaNuM che, te ja svarUpe nAstipaNuM che, to astipaNuM ane nAstipaNe baMne eka vastumAM ekasvarUpe ja hovAthI, astitvarUpa) bhAva, ane (nAstitvarUpa) abhAva - e be eka thavAno aniSTa prasaMga Avaze. AzayaH mATIdravya vagere rUpe je ghaTanuM astipaNuM che, te ja ghaTanuM hathoDo lAgatAM mATI AdirUpe nAstipaNuM Ave che. A pramANe asti-nAsti (= bhAva-abhAva) baMne eka vastumAM ekasvarUpe rahyA hovAthI, te benAM aikyano prasaMga kema na Ave? (arthAt bhAva-abhAva eka kema na banI jAya ?) uttarapakSaH zabdArtha sAMbhaLo - (ekasamayamAM nahIM, paNa judA judA samayamAM te benI (= astitva, nAstitvanI) prarUpaNA hovAthI pUrvokta doSa nahIM lAge, kAraNa ke bhAvo (=padArtho) pratikSaNa nAza pAme che. ane ame evuM paNa nathI mAnatA ke je samaye utpatti te ja samaye vinAza! eTale A pramANe astitvanuM avinAbhAvI nAstitvasiddha thayuM. vivecanaH je samaye ghaDAnuM astitva che, te ja samaye tenuM nAstitva nathI, paNa judA samaye For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + saptabhaGgInayapradIpaH nirUpaNAd bhAvA'bhAvayoraikyApatteraniSTaprasaGga iti ? bhinnabhinnasamayaprarUpaNAyAM naiSa doSaH, pratisamayakSayitvAd bhAvAnAm, nApi yasmin samaye utpAdastasmin vinAza iti - guNasaumyA+ che. (pahelAM ghaDo utpanna thAya, tyAre astitva. ane pachI hathoDo lAgatAM tUTI jAya, tyAre nAstitva.) Ama baMneno kALa judo judo hovAthI, te benAM aikyano prasaMga nahIM Ave. prazna : jo baMne judA judA samaye hoya, to je vakhate astipaNuM hoya, te vakhate ekAMte astipaNuM ja. ane je vakhate nAstipaNuM hoya, te vakhate ekAMte nAstipaNuM ja. A pramANe to ekAMte astipaNuM ane nAstipaNuM (ema ekAMtavAda) mAnavAnI Apatti Avaze ne ? uttara H nA, ghaDo jyAre utpanna thAya, tyAre te rUpe tenuM astitva hoya che, paNa te sivAyanA paTAdirUpe to tenuM nAstitva hoya che ja (tethI te vakhate ekAMte astipaNuM ja nathI.) ane te vakhate te be (= astitva, nAstitva) ekasAthe hovA chatAM paNa, te benAM aikyano prasaMga nahIM Ave, kAraNa ke baMne judA judA rUpe hoya che. (ghaTarUpe astipaNuM ane paTAdirUpe nAstipaNuM.) e ja rIte ekAMte nAstipaNAMno paNa nirAsa samajavo, jyAre ghaDAnuM nAstipaNuM Ave che, tyAre tenuM mATI-ThIkarAdirUpe astipaNuM paNa hoya che ja. eTale astitva-nAstitva e be ekasAthe na hoya - evuM je upara kahyuM, tenuM tAtparya e ke eka vastu ekasamayamAM ja eka ja svarUpe asti-nAsti baMne na hoi zake. (arthAt je vakhate ghaDArUpe astipaNuM hoya, te ja vakhate ghaDArUpe nAstipaNuM na hoya.) bAkI tenAthI judArUpe to nAstipaNuM tyAre paNa hoya che ja. have mULa vAta para AvIe - ghaTa-paTAdi tamAma vastuo utpanna thayA pachI AgaLa jaine nAza pAme che. ane AvuM mAnavAnuM kAraNa e ke, badhA padArtho samaye-samaye nAza pAme che. (pahelI kSaNe utpanna thanArI vastu ja bIjI kSaNe vilIna thai jAya che.) ane ame evuM nathI mAnatA ke - je samaye vastu utpanna thAya, te ja samaye teno vinAza paNa thaI jAya ! (AvuM mAnavAmAM virodha-asaMgati vagere doSo jarura Ave.) paNa mAnavAnuM e ke - utpanna thanArI vastu tenAthI bIjI kSaNe nAza pAme che. eTale jenuM astipaNuM hoya, tenuM ja AgaLa jaine nAstipaNuM Ave che. A parathI siddha thAya che ke, astipaNuM te nAstipaNAMne avinAbhAvI che. eTale dareka vastuo mAtra asti ke nAstirUpa nahIM, paNa asti-nAsti ubhayarUpa che, ema phalita thayuM. For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * manyate'smAbhiH, tato'stitvasyAvinAbhAvi nAstitvaM siddham / (19) evaM sarvaM vastu sva-paradravyacatuSTayApekSayA'sti nAsti, astitvapradhAnadazAyAM prathamo bhaGgaH, niSedhadazAyAM tu dvitIyo bhnggH| (20) athArthatastRtIyabhaGgaM prakaTayanti-syAdastyeva syAnnAstyeveti sarvaM vastu krameNaiva sva-paradravyAdicatuSTayA''dhArA'nAdhAravivakSayA prAptapUrvA'parabhAvAbhyAM vidhiniSedhAbhyAM pradhAnatayA vizeSitaM tRtIyabhaGgabhAg bhavati, ghaTavat, yathA-ghaTaH +guNasaumyA+ A ja vAtane jaNAve che - (19) upara batAvyA pramANe ghaTa-paTAdi tamAma vastuo, potAnAM dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe 'ti' che ane bIjAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe 'nAsti' che. (1) jayAre astitvanI kalpanAne mukhya karIne kahIe, tyAre "drityeva sarvam' evo pahelo bhAgo thAya. ane, (2) jyAre nAstitvanI kalpanAne mukhya karIne kahIe, tyAre 'yAtratyeva sarvam' evo bIjo bhAMgo thAya. A pramANe vivakSAnA gauNa-pradhAnabhAve pahelo-bIjo bhAMgo samajavo. (20) have trIjo bhAgo kahe che - ka saptabhaMgInuM trIjuM caraNa che (3) vicaiva cInnIceva sarva... sarvam = ghaTa, paTAdi tamAma vastuo sAt = apekSAe sti parva = che ja ane yAt = apekSAe nAsti va= nathI ja. Ama kramazaH vidhi ane niSedhanI kalpanAne mukhya karIne kahevA dvArA trIjo bhAMgo thAya che. vivecana : A bhAMgo kramazaH asti-nAsti baMnenuM mukhyapaNe pratipAdana kare che. te A pramANe - ' (1) pahelA vidhinI kalpanAne mukhya karIne "ghaDo potAnAM dravya-kSetra-kALa-bhAvanI 1. zabdArtha badhI vastuo, krame karIne ja = svadravyAdinI apekSAe sat ane paradravyAdinI apekSAe asat - evA krame karIne ja) sva-para catuSkanA AdhAra-anAdhAranI vivakSA vaDe pUrvAparabhAvane pAmelA evA vidhi-niSedhanI mukhyatAthI kramazaH asti-nAstine jaNAvanArAM 'cAyaeNva rAtrIceva' evAM trIjA bhAMgAne bhajanArI thAya che. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH svIyadravyAdyapekSayA kathaJcidastyeva syAt, paradravyAdya-pekSayA nAstyeva syAt / vidhipratiSedhapradhAno'yaM tRtIyo bhnggH| (21) athArthatazcaturthabhaGga vyaktIkurvanti-syAdavaktavya[ meveti-] yugapadvidhiniSedhakalpanayA caturtha iti sadaMzA'sadaMzayordvayoH samakAlapratyaNA-niSedhapradhAno'yaM bhaGgaH / tathAhI-vidhipratiSedhadharmayoyugapatpradhAnabhUtayorekasya padArthasya yugapadvidhi-niSedhadvaya iti -~+ guNa saumyA apekSAe che ja - evuM je kahevuM, ane (2) pachI niSedhanI kalpanAne mukhya karIne, "ghaDo bIjAnAM dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe nathI ja' - evuM je kahevuM, A pramANe kramazaH vidhi ane niSedhanI kalpanAne mukhya karIne kahevA dvArA, ghaTAdi vastuo "cAyaeNva trIva' evA trIjA bhAMgAne pAme che. jemake - ghaDo potAnA dravyAdinI apekSAe kathaMcit che ja ane pAradravyAdinI apekSAe kathaMcita nathI ja. A pramANe vidhi ane pratiSedha baMnenI (krame karIne) mukhyatAvALo A trIjo bhAMgo che. (21) have cotho bhAMgo jaNAve che - jika samabhaMgInuM cothuM caraNa (4) vijIvyameva sarvam sarvam = ghaTa, paTAdi tamAma vastuo yAt = apekSAe = yugapat vidhi-niSedha ubhayanI kalpanAne mukhya karIne kahevAnI apekSAe vajIvyameva = kahI zakAtI ja nathI. A cotho bhAMgo che. teno vistAra A pramANe - niyama yugapat (= eka ja samaye) be viruddha dharmono mukhyapaNe prayoga na ja thaI zake. prastutamAM, vidhi ane pratiSedha (astitva-nAstitva) baMne viruddha dharma che. eTale ekavastumAM ekasamaye ja te beno pradhAnapaNe prayoga na thaI zake. kAraNa ke, jenAthI tevo prayoga thAya tevo koI zabda ja nathI ane eTale ja te vastu anirvacanIya bane che. ane anirvacanIya hovAthI ja ghaTAdi vastu vize 'cAvavya' = ghaTAdi padArtho apekSAe avaktavya che" evo cotho bhAMgo prApta thAya che. A ja vAtano zabdazaH artha A pramANe che -. zabdArtha H samakALe vastunA sadaMza ane asaMdazanI ekIsAthe prarUpaNA karavAnA niSedhamAM pradhAna evo A cotho bhAMgo che. te A pramANe - eka ja padArthanA pradhAna thayelA vividharma For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sata-muAma-vivecanasamanvita: pradhAnavidhAnavivakSAyAM tAdRkzabdasyA[ bhAvenA ]nirvacanIyatvAdavaktavyaM ghaTAdi vastu, (22) tasya vidhipratiSedhadharmAkrAntasyApi yugapaddvayadharmasyAvaktavyarUpatvAd yugapadviruddhadvayadharmasyAprayogaH zItoSNayoriva sukhaduHkhayorivAnayoH krameNaivArthapratyAyane * guNasaumyAna ane niSedhadharmanuM (astitva-nAstitvanuM) ekI sAthe vidhAna ane niSedha ka2vAnI jyAre vivakSA hoya, tyAre tevo koI zabda ja na hovAthI te padArtha kahI zakAto na hovAthI ghaTAdi vastuo avaktavya thAya che. 21 A ja vAtane udAharaNa ane upanayapUrvaka samajAve che - (22) zabdArtha : vidhidharma ane pratiSedhadharmathI vyApta paNa vastunA baMne dharmo ekI sAthe kahI zakAya nahIM ane tethI ja beviruddha dharmono prayoga ekI sAthe na thAya. AnuM kAraNa e ja ke - (be viruddha dharmo) zIta-uSNa ane sukha-duHkhanI jema krame karIne ja arthane jaNAvavAmAM samartha che, ekI sAthe nahIM. vivecana : ahIM ApaNe pahelA udAharaNa samajI laie - (1) eka ja caitra, apekSAvizeSe ekasamaye mukhyapaNe sukhI hoya ane apekSAvizeSe te ja samaye mukhyapaNe duHkhI hoya - tevuM banI zake che, te chatAM tenA sukha-duHkharUpa be virodhI dharmo ekI sAthe kahI zakAtA nathI, hA, kramazaH kahI zakAya ke zarIranI apekSAe svastha hoI caitra sukhI che ane mananI apekSAe ciMtA vagerethI grasta hoi caitra duHkhI che. te ja rIte - 1 (2) eka ja vastu (= pANI) apekSAvizeSe ekasamaye mukhyapaNe uSNa hoya ane apekSAvizeSe te ja samaye mukhyapaNe zIta paNa hoI zake che. paNa te chatAM tenA (zItauSNarUpa) baMne dharmo ekI sAthe kahI zakAtA nathI. to jema ahIM zIta-uSNa, sukha-du:kha vagere be virodhI dharmo ekIsAthe hovA chatAM paNa, te benuM mukhyarUpe ekIsAthe ekazabdathI kathana thai zakatuM nathI, tema prastutamAM paNa samajavuM. arthAt asti-nAsti evA be dharmo eka vastumAM hovA chatAM paNa, te benuM ekIsAthe eka zabda dvArA kathana thai zake nahIM. ane eTale ja vastu anirvacanIya banavAthI 'cAvavaovya' evo bhAMgo lAge che. 1. prazna H eka vastu eka ja samaye mukhyapaNe zIta ane mukhyapaNe uSNa kevI rIte ghaTe ? uttara H juo - garama pANInA traNa ghaDA che : (1) ekamAM navasekuM pANI, (2) bIjAmAM kaMika vadhAre garama pANI, (3) ane trIjAmAM tenAthI paNa vadhu garama pANI. have bIjA ghaDAmAM je pANI che, te pahelA ghaDAnA pANInI apekSAe garama che, ane te ja vakhate te trIjA ghaDAnA pANInI apekSAe zIta che. Ama bIjA ghaDAnA pANImAM zIta-uSNa baMne dharmo pradhAnapaNe varte che, to paNa te be dharmonuM koi eka zabdathI ja mukhyarUpe pratipAdana thaI zakatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + saptabhaGgInayapradIpaH + sAmarthyAt, na tu yugapaditi ; ( 23 ) kta- ktavatusaGketitaniSThAzabdavat, athavA puSpadantazabdena saGketitavat, niSThAzabdena puSpadantazabdena vA krameNaiva kta-ktavatvoH suury-cndrmsoshcaarthguNasaumyA 22 (23) A ja vAtane (= zabdo judA judA arthane kramathI ja jaNAvI zake, yugapat nahIM - e ja vAtane) be udAharaNa sAthe samajAve che - zabdArtha : (1) -vattu pratyayamAM saMketita niSThA zabdanI jema, athavA (2) puSpadaMta zabdathI saMketita sUrya-caMdranI jema (te te zabdo kramazaH ja arthane jaNAvavA samartha che. juo-) niSThAzabdathI ane puSpadaMtazabdathI kramazaH ja ttta-vatu ane sUrya-caMdrano arthabodha thAya che. (bAkI eka zabdathI yugapat be vastuno arthabodha na thAya.) vivecana : A padArthane ApaNe pUrvapakSa-uttarapakSanI zailIthI samajIe - : pUrvapakSa H tame ema kaho cho ke - koI eka pada ubhaya arthane na jaNAvI zake. paNa tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke je je sAMketika pado che, te badhA eka hovA chatAM paNa ubhaya arthane jaNAve che ja. jema ke 'tta-vato: niSThA' ahIM vaparAyelo 'niSThA' zabda, eka ja pada hovA chatAM sAMketika (saMketavALA arthathI yukta) hovAthI, haiM ane vatu baMne arthane jaNAve che ja. syAdvAdI H tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke ame jaino evuM nathI kahetA ke - 'eka pada ubhaya arthane na jaNAve'... paNa amAruM kahevAnuM tAtparya e ke - 'eka pada ekI sAthe ubhaya arthane na jaNAvI zake..'' tame je sAMketikanuM udAharaNa ApyuM, tyAM paNa eka pada (= niSThA) ekI sAthe ubhaya arthane nathI jaNAvato. juo - 'h-havato: niSThA' ahIM sAMketika evo niSThA zabda, TM ane vatu pratyayane ekI sAthe nathI jaNAvato, paNa kramazaH ja jaNAve che (arthAt te baMne pratyayanuM pUrvAparabhAve ja kathana thAya che, yugapat nahIM.) eTale yugapat be arthane jaNAvanAra koi ja zabda nathI - e vAta saMgata che. * puSpadaMtazabdamAM paNa kramika arthabodhakatA pUrvapakSa : 'puSpavantau vivAra-nizArI' evA kozanA vacana pramANe, 'puSpadaMta' zabda, sUrya ane candra e be arthane jaNAve che ja ne ? 1. vyAkaraNamAM evo saMketa karAyo che ke - jyAM niSThA zabda vaparAya, tyAM hra ane hravatu A be pratyaya samajavA. For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarana-muma-vivecanasamanvitaH uttarapakSa H hA, jaNAve che. paNa kramazaH... arthAt puSpadaMta zabda sUrya-caMdra baMnene mukhyarUpe jaNAve che, paNa kramazaH, yugapat nahIM. A vAtane ApaNe sUkSmatAthI samajIe - prazna : jema 'puSpadaMta' vagere zabdonI candra-sUryamAM zakti hovAthI, e zabda baMnene upasthita kare che, tema prastutamAM paNa koi (dhAro ke 'maiM' nAmano) zabda lIdho, ane teno saMketa karyo, to e paNa asti-nAsti baMnene jaNAvI zakaze ja ne ? javAba : 'puSpadaMta' vagere zabdo sUrya-caMdrane jaNAve che e vAta barAbara. paNa teo, be zaktithI baMnene svataMtrapaNe jaNAve - evuM nathI. paNa eka zaktithI ja teo baMnene jaNAve che. 23 Azaya e ke, jema 'hira' zabda kRSNatvena kRSNane jaNAve che ane indratyena indrane jaNAve che. paNa jo ekavAra 'hari' zabda vaparAyo hoya, to e prakaraNane anusarIne kAM'to kRSNane jaNAvaze athavA to indrane jaNAvaze, paNa baMnene mukhyapaNe jaNAvI zake nahIM. e ja rIte 'puSpadaMta' zabdanI zakti, sUrya-candra baMnemAM che. paNa jo e zakti alagaalaga hoya ane tethI puSpadaMtazabda eka zaktithI sUryatvena sUryane ane bIjI zaktithI candratyena candrane jaNAvato hoya, to to ekavAra bolAyelo 'puSpadaMta' zabda, prakaraNAnusAre kAM'to sUryane jaNAvI zakaze athavA to candrane jaNAvI zakaze. paNa baMnene ekIsAthe jaNAvI zakaze nahIM. prazna : paNa prakaraNa vagere evA hoya ke jethI baMnenI saMbhAvanA saMbhavita hoya, to to baMnene jaNAvI zake ne ? uttaraH are ! AvuM hoya to baMnemAMthI ekeyano nirNayAtmaka bodha nahIM thai zake, mana DolAyamAna ja raheze. jema ke 'hari' zabda vAparyo hoya, ane prakaraNa vagere evA hoya ke jethI kRSNanI ane indranI - baMnenI saMbhAvanA rahyA karatI hoya. evo koi vinigamaka maLe ja nahIM ke je bemAMthI ekano asaMdigdha nirNaya karAvI zake, to ahIM kRSNanI vAta haze ke sUryanI ? evo saMdeha ja rahyA kare che. tema prastutamAM paNa caMdranI vAta haze ke sUryanI ? ema saMdeha ja raheze, bemAMthI ekeno nirNaya ja nahIM thAya. paNa anubhava to evo che ke, 'puSpadaMta' sAMbhaLavAthI, sUrya-candra baMneno asaMdigdha bodha thAya che ja. eTale jaNAya che ke, e zabda, be alaga-alaga zaktithI sUrya-candrane nathI jaNAvato, paNa eka ja zaktithI bodha karAve che. ane eka ja zaktithI bodha mAnavAno che - eTale sUryatvena sUryano bodha mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke to candranI upasthiti nahIM thai zake. ema cavena paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke to sUryatvena upasthiti thai na zake. ke For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. * saptabhaGgInayapradIpa pratyayaH; (24) tena dvandvAdipadAnAmapi yugapadarthapratyAyakatvamapAstam, dhava-khadirau staH' + guNasaumyA. eTale evuM mAnavuM paDe ke "puSpadaMta' zabdanI zakti, sUrya-candra ubhayatvena sUrya-candra ubhayamAM rahelI che, arthAt e sUrya-candrane je jaNAve che, te sUryatvena ke candratvena nahIM, paNa sUrya-candra ubhayatvena. ema prastutamAM dhAro ke ApaNe "ga' zabdano saMketa 3sti-nAsti baMnemAM karIe, to e zabda eka ja vAramAM baMnene upasthita karAvI zakaze. paNa astitvena ke nAstitvena nahIM, paNa asti-nAsti ubhayatvena. sAra eTale ubhayatvena asti-nAstino bodha thaI zake, paNa eka paNa zabda tevo nathI ke je astitvena ke nAstitvenA mukhyapaNe asti-nAstino bodha karAvI zake. eTale te apekSAe (= asti, nAsti baMnene yugapad mukhyarUpe kahevAnI apekSAe) tyAre te vastu anirvacanIya hovAthI, "yAdavajIvya' evo bhAMgo ja lAge. (24) A kathanathI, keTalAkonuM bIjuM maMtavya paNa nirasta thAya che, te jaNAvavA mahopAdhyAyajI mahArAja kahe che - zabdArtha taMdrAdi pado arthanI yugapatu pratIti karAve - te mAnyatA paNa AnAthI khaMDita thaI. dA. ta. "vizva ita = dhava ane kheranuM jhADa che." A dvandramAM kramazaH ja jJAna thAya, yugapatu nahIM, kAraNa ke samakALe koIpaNa zabda vAcakana banato hovAthI kramazaH ja teonI pratIti thAya. rika padamAM paNa kramika arthabodhakatA ja vivecanaH pUrvapakSa dvanda samAsamAM eka pada ubhaya arthane jaNAve che ja ne? juo - (1) "mannaphlo chataH ahIM rAma7kSmaNa samAsa thayA pachI eka ja pada , to paNa te rAma ane lakSmaNarUpa be arthane jaNAve che ja. (2) "dhavavirI ta:' ahIM dhavaravara samAsa thayA pachI eka ja pada , to paNa te dhava ane khadirarUpa be arthane jaNAve che ja. (3) "pitarau' A paNa ekazeSa thavAthI eka ja pada , to paNa mAtA ane pitArUpa ubhaya arthane jaNAve che ja. dundapikAnAn' mAM rahelA AdizabdathI karmadhAraya samAsAdi levA. te A pramANe - MAsa chati' evAM vAkyamAM sarva sAmAsika evuM eka pada che, to paNa e kRSNarUpa vizeSaNa ane sarparUpa vizeSa - ema ubhaya arthane jaNAve che ja. to pachI tame kema kaho cho? ke eka pada ubhaya arthane na jaNAvI zake. For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarA-sugama-vivecanasamanvita: ja ityatra krameNaiva jJAnaM na yugapaditi, tathaiva pratyayatvAt, samakAlAvAcakatvAt / (25) avaktavyaM jIvA-'jIvAdi vastu yugapadvidhipratiSedhavikalpanayA saGkrAntameva pratyavatiSThate, astitva-nAstitvadharmaviziSTo'pi samakAlamastitva - nAstitvAbhyAM vaktumanirvacanIyo ghaTa iti phalitArthazcaturtho bhaGgaH // > + guNasaumyA uttarapakSa : tamArI vAta ame pUrve kahelI vAtathI khaMDita thaI jAya che, kAraNa ke (1) samAsa pAmeluM evuM rAmalakSmaLa rUpa eka pada ubhaya arthane avazya jaNAve che, paNa te kramazaH ja jaNAve che, yugapaNe nahIM. (yugapat be arthane mukhyarUpe jaNAvanAro koI zabda ja nathI.) 25 e ja rIte (2) dhavari pada paNa kramazaH ja dhava ane khadirarUpa be arthane jaNAve che, yugapat nahIM. (3) pitau mAM paNa mAtR zabda aMdara che ja ane tethI ja tyAM dvivacana AveluM che. (mAtra ekazeSa hovAthI teno lopa che.) eTale te pada paNa kramazaH ja mAtA-pitA arthane jaNAve che. hrAsarUM evuM karmadhArayasamAsavALuM pada paNa yugapaNe be arthane nathI jaNAvato, paNa pahelAM vizeSaNarUpa arthane jaNAvIne pachI ja vizeSyarUpa arthane jaNAve che. eTale astitva-nAstitva evuM sAmAsika eka pada paNa kramazaH ja asti-nAstirUpa be arthane jaNAvavA samartha che. yugapat te bene (= asti-nAstine) jaNAvanAra koi zabda na hovAthI 'cAvttavya' bhAMgo lAgu paDe che. (25) have graMthakArazrI A bhAMgAno u5saMhAra karatA jaNAve che ke - jIva, ajIva vagere vastuo jyAre yugapad vidhi ane niSedhanI kalpanAthI saMkrAnta thAya, arthAt jyAre ekIsAthe vidhikalpanA ane niSedhakalpanAno viSaya bane, tyAre te vastu 'avaktavya' ja rahe che. arthAt tene koi zabdothI kahI zakAtI nathI. eTale jIvAdi vastuo, yugapad astitva ane nAstitva dharmathI saMyukta hovA chatAM paNa, eka ja kALe astitva-nAstitva e be dharmothI tene kahI zakAtI nathI. eTale ja te jIvaghaTa vagere anirvacanIya hoI avaktavya kahevAya che, arthAt 'cAvavartAvyo ghaTa:' ityAdi bolAya che.. A pramANenA phalitArthavALo cotho bhAMgo thayo. gaMdhahastI vagere keTalAka AcAryo A bhAMgAne trIjo bhAMgo ane trIjA bhAMgAne cotho bhAMgo kahe che. evuM kahevAmAM paNa koi doSa nathI, kAraNa ke baMne vicAromAM koI arthabheda nathI. For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH ___(26) athArthataH paJcamabhaGgaM prAduSkurvanti-"syAdastyeva syAdavaktavyam" iti sadaMzapUrvako yugapatsadaMzA-'sadaMzA'nirvacanIyakalpanApradhAno'yaM bhnggH|svsvdrvyaadictussttyairvidymaantve'pi sadaMzo'sadaMza iti pratpaNAM kartumasamarthe'smin bhane sarvaM vastu jIvAdi svadravyacatuSTayApekSayA samastyapi vidhi-pratiSedhastyAbhyAM vaktumanirvacanIyam / astyatra pradeze ghaTa:, sadUpA-'sadUpAbhyAM yaugapadyena svakhya nirdeSTumasamarthatvAt vidhitve'pi avaktavya iti phalitArthaH paJcamo bhaGgaH // + guNasaumyA+ (26) have graMthakArazrI arthapUrvaka pAMcamo bhAMgo batAve che - maka samabhaMgInuM pAMcamuM caraNa ke (5) phleva thAvajIvyameva sarvam... sarvam = ghaTa, paTa vagere badhA padArtho cAt = vidhidharmane mukhyatAe kahevAnI apekSAe sti va = che ja, ane tyArapachI cAt = vidhi-niSedha baMne dharmane ekIsAthe mukhyapaNe kahevAnI apekSAe navajIvya parva = kahI zakAtI ja nathI. A pramANe vidhidharmane mukhya batAvavA pUrvaka ekIsAthe vidhi-niSedha ubhayadharmanI apekSAe anirvacanIyatAnI kalpanA karavAmAM pradhAna evo A pAMcamo bhAMgo che. have A bhAMgAno bhAvArtha jaNAve che - pahelA svadravya-svakSetra-svakALa ane svabhAva ema svadravyAdi cAranI apekSAe badhI vastuo astisvarUpa che, to paNa te vastunuM astipaNuM ane nAstipaNuM ema ubhayane ekasAthe kahevAnI icchA thAya, to eka zabda vaDe yugapatapaNe kahevAne azakya che. eTale (smina bhale -) A bhAMgAmAM jIva-ghaTa vagere badhI vastuo, potAnA dravyAdi cAranI apekSAe hovA chatAM paNa, vidhi-niSedha baMnenI apekSAe kahevI azakya che. A ja vAtane udAharaNapUrvaka samajAve che - dA. ta. A sthaLe ghaDo che, to paNa te ghaDAnuM sad ane asa6 - baMne rUpe ekIsAthe svarUpa batAvavuM zakya nathI. eTale tyAre vidhirUpa = astirUpa paNa ghaDo avaktavya bane che. AvA (= thAyaeNva vavavya parva = ghaTAdi vastuo kathaMcit ati ja che ane kathaMcit avaktavya ja che - evA) phalitArthavALo pAMcamo bhAMgo samajavo. For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta-muLama-vivecanasamanvita: je 27 (27) athArthataH SaSThaM bhaGgaM prakaTayanti - " syAnnAstyeva syAdavaktavyam" iti niSedhapUrvako yugapadvidhi-niSedhAnirvacanIyapradhAno'yaM bhaGgaH / paradravyAdicatuSTayairavidyamAnatve'pi sadaMzo'sadaMza iti prarUpaNAM kartumasamarthe'smin bhaGge sarvaM vastu jIvAjIvAdi paradravyacatuSTayApekSayA nAstyapi vidhi - pratiSedharUpAbhyAM vaktumanirvacanIyam / nAstyatra pradeze ghaTaH, sadrUpA-'sadrUpAbhyAM yaugapadyena svasyaM nirdeSTumasamarthatvAnnAstitve'pi avaktavya iti phalitArthaH SaSTho bhaGgaH // * guNasaumyA+ (27) have chaTThA bhAMgAne arthapUrvaka pragaTa kare che - * saptabhaMgInuM chaThThuM caraNa (6) myAnnAsyeva svAvyameva sarvam sarvam = ghaTa, paTa vagere badhA padArtho sthAt = niSedhadharmane mukhyapaNe kahevAnI apekSAe nAsti va = nathI ja, ane tyArapachI svAt = vidhi-niSedha baMne dharmane ekIsAthe mukhyapaNe kahevAnI apekSAe avattavya va kahI zakAtI ja nathI. = A pramANe vastunuM nAstipaNuM kahevA pUrvaka ekIsAthe vidhi-niSedha baMnenI apekSAe anirvacanIyapaNuM kahevAmAM pradhAna evo A chaThTho bhAMgo che. have A bhAMgAno bhAvArtha jaNAve che - pahelA paradravya-parakSetra-parakALa ane parabhAva ema paradravyAdi cAranI apekSAe badhI vastuo nAstirUpa che, to paNa astipaNuM ane nAstipaNuM ema ubhayane ekIsAthe kahevAnI icchA thAya, to te sarva vastuo eka ja zabda vaDe yugapapaNe kahevAne azakya che. eTale (asmin mar3e -) A bhAMgAmAM jIva-ajIva vagere badhI vastuo, bIjAnA dravyAdi cAranI apekSAe na hovA chatAM paNa, vidhi-niSedha baMnenI apekSAe te vize kaMi kahI zakAtuM nathI. A ja vAtane udAharaNapUrvaka samajAve che - dA. ta. A sthaLe ghaDo nathI, ane te ghaDAnuM sad-asad baMne rUpe ekIsAthe svarUpa batAvavuM azakya che, eTale tyAre niSedharUpa = nAstirUpa paNa ghaDo avaktavya bane che. AvA (= syAnnAstyeva syAdavaktavya eva = ghaTAdi vastuo kathaMcid nAsti ja che ane kathaMcid avaktavya ja che - evA) phalitArthavALo chaThTho bhAMgo samajavo. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa ___ (28) idAnImarthataH saptamaM bhaGgamAviSkurvanti-"syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyamiti" iti-anukrameNAstitva-nAstitvapUrvako yugapadvidhiniSedhaprarUpaNAniSedhapradhAno'yaM bhaGgaH / itiH saptabhaGgIsamAptau / svadravyAdicatuSTayApekSayA'stitve'pi paradravyAdicatuSTayApekSayA nAstitve'pi 'vidhirvA pratiSedho vA' iti pratipAdayitumasamarthe'smin bhaGge sarvaM jIvAdi vastu svadravyApekSayA'sti, paradravyApekSayA nAstyapi samasamayaM vidhi-pratiSedharUyAbhyAM saha yugapatpratipAdayitumasamartham, yathAsvadravyApekSayA'styatra pradeze ghaTaH, paradravyApekSayA nAstyatra ghaTaH, vidhi-niSedhakhyAbhyAM - + guNasaumyA. (28) have sAtamA bhAMgAne arthapUrvaka prakAzamAM lAve che - * samabhaMgInuM sAtamuM caraNa (7) syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameva sarvam..... sarvam = ghaTa, paTa vagere badhA padArtho cAt = vidhidharmane mukhyapaNe kahevAnI apekSAe sti parva = che ja, tyArapachI cAt = niSedhadharmane mukhyapaNe kahevAnI apekSAe nAsti parva = nathI ja, ane tyArabAda yAt =vidhi-niSedha baMne dharmane ekIsAthe mukhyapaNe kahevAnI apekSAe 3navajIvya parva = kahI zakAtI ja nathI. A pramANe vastunuM anukrame astipaNuM ane nAstipaNuM kahevApUrvaka ekIsAthe vidhiniSedha baMnenI apekSAe anirvacanIyapaNuM kahevAmAM pradhAna evo A sAtamo bhAMgo che. have A bhAMgAno bhAvArtha jaNAve che - pahelA svadravya-svakSetra-svakALa ane svabhAva ema svadravyAdi cAranI apekSAe badhI vastu atirUpa che, tyArabAda paradravya-parakSetra-parakALa ane parabhAva ema pAradravyAdi cAranI apekSAe badhI vastuo nAstirUpa che, to paNa astipaNuM ane nAstipaNuM ema ubhayane ekIsAthe kahevAnI icchA thAya, to te sarva vastuo eka ja zabda vaDe yugapatapaNe kahevI zakya nathI. eTale (smin ma -) A bhAMgAmAM jIva-ajIva vagere badhI vastuo, potAnA dravyAdi cAranI apekSAe che, bIjAnA dravyAdi cAranI apekSAe nathI ane chatAM vidhi-niSedha baMnenI apekSAe te vize kaMI kahI zakAtuM nathI. A ja vAtane udAharaNa pUrvaka samajAve che - For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAla-sugama-vivecanasamanvita: yaugapadyena svasrUpaM nirdeSTumazakyatvAdavaktavyam, iti sphuTArthaH, ityataH 'syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyam' iti bhaGgenopadarzyata iti // ( 29 ) nanvekasmin vastuni anantadharmakalpanA'GgIkArAdanantabhaGgIprasaGga iti ? tatroktaM pramANanayatattvAlokAlaGkAre caturthapari0- "ekatra vastuni vidhIyamAna- niSidhyamAnAnanta+ guNasaumyA+ 29 dA. ta. A sthale potAnA dravyAdinI apekSAe ghaDo che, bIjAnA dravyAdinI apekSAe ghaDo nathI, ane te ghaDAnuM vidhi-niSedha baMne rUpe ekIsAthe svarUpa batAvavuM azakya che. eTale tyAre vidhirUpa = astirUpa ane niSedharUpa = nAstirUpa paNa ghaDo avaktavya bane che. = AvA (= svAsyeva svAnnAva svAvaovya va ghaTAdi vastuo kathaMcid asti ja che, kathaMcit nAsti ja che ane kathaMcid avaktavya ja che - evA) phalitArthavALo sAtamo bhAMgo samajavo. (A bhAMgAnA AdhAre bhAvArthamAM kahelo spaSTArtha batAvAya che.) graMthakArazrIe 'svAsyeva syAnnAsyeva sthAvattavyamiti' evuM jaNAvyA pachI eka vadhu 'rUti' zabda mUkyo che, te saptabhaMgInI samApti jaNAve che. (29) A pramANe graMthakArazrIe saptabhaMgInuM suvizada svarUpa batAvyuM. have A vize pUrvapakSanI AzaMkAnuM nirAkaraNa karavA mahopAdhyAyajI mahArAja jaNAve che - * anaMtabhaMgI na thAya pUrvapakSa H eka vastumAM anaMto dharmo hovAthI te te dharmane laine pravartanArA bhAMgA paNa anaMta thAya ane to anaMtabhaMgI thavAno prasaMga Ave ! (phalataH saptabhaMgI asaMgata bane.) :: syAdvAdI : AvI zaMkA karavI yogya nathI, kAraNa ke paraspara virodhI evA nityAnityAdi joDakArUpa paryAyane AzrayIne eka vastumAM mAtra sAta ja bhAMgA thAya che, anaMta bhAMgAo nahIM. hA, paraspara virodhIdharmanA yugalo anaMta hovAthI e rIte anaMta samabhaMgIo thAya e to amane iSTa ja che. Azaya e ke, dareka vastumAM anaMta dharmo hovAnA ja, temAMnA ekeka joDakArUpa paryAyane AzrayIne vidhi ane niSedhanA upara jaNAvyA mujaba vyasta ke samasta vikalpo pADavA dvArA sAta bhAMgA ja saMbhave, anaMta bhAMgA nahIM. chatAM dharmo anaMta hovAthI ekeka joDakArUpa dharmane AzrayIne anaMtI saptabhaMgI thAya - ema jANavuM. - A vize pramANanayatattvAlokanA cothA paricchedamAM pUrvapakSa-uttarapakSa sAthe jaNAvyuM che ke - For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + saptabhaGgInayapradIpaH + dharmAbhyupagamenAnantabhaGgIprasaGgAdasaGgataiva saptabhaGgIti na cetasi nidheyam // 37 // vidhipratiSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhaGgInAmeva sambhavAt // 38 // (30) pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva sambhavAt " // 39 // iti / * guNasaumyA+ "eka vastumAM vidhAna karAtA ane niSedha karAtA evA anaMta dharmo (jainoe) svIkArelA hovAthI, anaMtabhaMgIno prasaMga Avaze ! eTale A kahelI samabhaMgI asaMgata ja che - AvuM manamAM lezamAtra paNa na vicAravuM, kAraNa ke ekeka paryAyane (= dharmane) AzrayIne vidhAna ane niSedhanA prakAranI apekSAe ame upara jaNAvI gayA tema vastumAM anaMtI paNa samabhaMgIo ja thai zake che (anaMtabhaMgIo nahIM.)' (pramANanayatattvAlokAlaMkAra 4-37/38) 30 * bhAMgA sAta hovAnuM kAraNa (30) prazna H cAvasti, syAtrAsti ityAdi bhAMgAo mAtra sAta ja kema ? uttara H kAraNa ke zrotAnA manamAM (1) zuM jIva asti che ? (2) zuM jIva nAsti che ?... evA sAta ja prazno thatA hovAthI tenA javAbarUpa bhAMgAo paNa sAta ja thAya. prazna : paNa zrotAonA manamAM paNa sAta ja prazna thAya - evuM kema ? uttara : juo-prazno jIjJAsAthI UbhA thAya che. (jANavAnI icchA hoya to prazno thAya.) have zrotAone sAta prakAranI ja jIjJAsA thAya che ane tethI tenAM kAraNe pUchAtA prazno paNa sAta ja thAya. prazna : jIjJAsA paNa sAta ja thavAnuM zuM kAraNa ? uttara H kAraNa e ja ke, zrotAonA manamAM sAta prakArano ja saMdeha (= zaMkA) utpanna thAya che. ane saMdeha paNa sAta ja prakAre thavAnuM kAraNa e ke, saMdehanA viSayabhUta evA padArthanA dharmo paNa sAta ja prakAre che. tAtparya : (1) astitva, (2) nAstitva, (3) kramazaH astitva-nAstitva, (4) avAcyatva, (5) asti-avAcyatva, (6) nAsti-avAcyatva, ane (7) asti-nAstiavAcyatva - Ama vastunA dharmo sAta ja che ane tethI te vize thanArA saMdeho paNa sAta ja rahe. A pramANe (1) vastudharmo sAta hovAthI saMdeha sAta thAya, ane (2) saMdeha sAta thavAthI jIjJAsA sAta uThe, (3) jIjJAsA sAta uThavAthI prazno sAta pUchAya, ane (4) prazno sAta pUchAvAthI tenA uttararUpe bhAMgA paNa sAta ja thAya - ema siddha thayuM. For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * (31) tathA ca tatraiva-"iyaM saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca // 43 // pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAda + guNasaumyA+ A ja vAta pramANanayatattAlokamAM kahI che - "pratiparyAyaM = pratyeka paryAyanI apekSAe pratipAdya = zrotAonA parvanuyo1 = prazno sAta ja saMbhave che ane tethI bhAMgAo sAta ja thAya." (4-39) ka samabhaMgInA be prakAra ka (31) A saptabhaMgI saMbaMdhI ekeka bhAMgo (sAte bhAMgA) sakalAdezasvabhAvavALA ane vikalAdeza svabhAvavALA che. A vize pramANanayatattAlokamAM jaNAvyuM che ke - A saptabhaMgI bhAMge-bhAMge (1) sakalAdezasvabhAvavALI, ane (2) vikalAdezasvabhAvavALI che.. (4-43) (1) pratyakSAdi pramANothI jANelA evA anaMta dharmavALI vastunuM, kALAdi (ATha) dvArA vaDe abhedavRttinI pradhAnatA dvArA athavA abheda upacAra dvArA ekIsAthe pratipAdana karanAruM je vacana, te 'sakalAdeza" kahevAya che. (4-44) (2) sakalAdezathI viparIta je che, te vikalAdeza" kahevAya. arthAt naya vaDe jANelA dharmavALI vastunuM, kALAdi (ATha) tAro vaDe bhedavRttinI pradhAnatA dvArA athavA bheda upacAra dvArA ekIsAthe pratipAdana karanAruM je vacana, te 'vikalAdeza' kahevAya che. (4-45). * (1) sakalAdeza - pramANasamabhaMgI ja ke (2) vikalAdeza - nayasamabhaMgI jela vistRta vivecanaH A ghaTa-paTAdi koipaNa vastuo anaMtadharmAtmaka che, temAM paNa paraspara virodhI dekhAtA ane apekSAvizeSathI avirodhIpaNe rahenArA evA be be dharmonA anaMta joDakAM che. jema ke nityAnitya, asti-nAsti, bhinnabhinna vagere... 1. pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva sambhavAt / / 4-39 // teSAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt // 4 40 / / tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsandehasamutpAdAt (4-41 / / tasyApi saptaprakArakatvaniyamaH svagocaravastudharmANAM saptavidhatvasyaivopapatteH // 4-42 / / For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH bhedopacArAd vA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH // 44 // tadviparItastu vinAzaH' chapA -+guNasaumyAkhyA A badhA dharmo che ane vastu dharmI che. vastu eka che ane temAM dharmo anaMtA che - Ama ekeka vastumAM anaMta dharmo rahelA che. A anaMta dharmo ane tenA AdhArarUpa vastu-dharmI baMne kathaMcit bhinna paNa che ane kathaMcidra abhinna paNa che (arthAt apekSAvizeSe te baMne bhinnabhinna che.) A pramANe dharma-dharmI vacce bheda ane abheda baMne che. abhedavRtti - abhedopacAraH temAM dharma-dharmI vacce je abheda che, tenI jyAre pradhAnatA karIe, tyAre ame vRttipradhAnatA' kahevAya. kAraNa ke amedra = abheda, vRtti = aMdara je varte che, tenI ja pradhAnatA = mukhyatA karavAmAM AvI che. e ja rIte dharma ane dharmI vacce bheda paNa che, to paNa te bheda tarapha upekSA karIne - bhedanI vivakSA na karavA dvArA - abhedano Aropa karavAmAM Ave, tene gametopAra' kahevAya che. bhedavRtti - bhedopacAraH dharma-dharmI vacce je bheda che, tenI jayAre pradhAnatA karIe, tyAre "meravRttipradhAnatA' kahevAya. kAraNa ke me = bheda, vRtti = aMdara je varte che, tenI ja pradhAnatA = mukhyatA karavAmAM AvI che. e ja rIte dharma ane dharmI vacce abheda paNa che, to paNa e abheda tarapha upekSA karIne - abhedanI vivakSA na karavA dvArA - bhedano Aropa karavAmAM Ave, tene "evo pavAra' kahevAya ane A dharma ane dharmIno bheda-abheda kALa vagere ATha dvArothI thAya che (A ATha dvAronuM svarUpa AgaLa batAvavAmAM Avaze.) sakalAdeza-vikalAdezaH (1) kALAdi ATha dvArA vaDe abhedavRttinI pradhAnatA karavA dvArA athavA abhedopacAra karavA dvArA yugapatapaNe anaMtadharmone jaNAvanAruM je vacana che, tene "sakalAdeza' kahevAya che. - (2) kALAdi ATha dvAro vaDe bhedavRttinI pradhAnatA karavA dvArA ane bhedopacAra karavA dvArA yugapane badale kramazaH dharmone pratipAdana karanAruM je vacana che, tene "vikalAdeza" kahevAya For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH sakalAdeza eTale pramANavAkya (kAraNa ke, te yugapatu aneka dharmone jaNAve che.) ane vikalAdeza eTale nayavAkya (kAraNa ke te kramazaH dharmone jaNAve che.) arthAt sakalAdeza pramANane AdhIna che ane vikalAdeza nayane AdhIna che. A pramANe saptabhaMgInA sAte bhAMgA pramANasaptabhaMgI paNa bane ane nayasaptabhaMgI paNa bane. te A pramANe - (1) pramANa saptabhaMgI - (1) svasti, (2) sthAnniti, (3) vikTravya, (4) sthAtinaasti, (5) syAdasti-avaktavya, (6) syAnnAsti-avaktavya, (7) syAdasti - nAsti - avaktavya (2) nayasaptabhaMgI-(1) cAyaeNva, (2)trijyeva, (rU) vijIvyava, (4) sthAtinaastyev, (5) syAdasti avaktavya eva, (6) syAnnAsti avaktavya eva, (7) syAdasti nAsti avaktavya va. - praznaH nayasaptabhaMgInI jema pramANasaptabhaMgImAM paNa vAra no prayoga kema nathI karyo? uttara : pramANavAkyanI saptabhaMgImAM badhA aMzonI pradhAnapaNe vivakSA hovAthI AgaLa cAt zabda bolAya che, paraMtu koi ekadharmanI ja pradhAnatA na hovAthI pAchaLa va zabdano prayoga thato nathI. jyAre nayavAkyanI saptabhaMgImAM badhA dharmonI vivakSA che, (apalApa nathI) mATe thAt zabda jarUra Ave che, paraMtu vivakSita evA ekadharmanI pradhAnatA ane zeSadharmonI gauNatA jarUra che. eTale je dharmanI pradhAnapaNe vivakSA karI hoya, te jaNAvavA parva zabdano prayoga Avazyaka uparokta vAtano sAra A pramANe che - (1) dharma ane dharmI vacce bheda-abheda bane che, to paNa jyAre prayojanavazathI kALAdi ATha dvAro vaDe abhedanI pradhAnatA karAya athavA dekhAtA bhedanI upekSA karI abhedano upacAra karAya ane te rIte anaMtadharmonuM yugapapaNe pratipAdana karAya, tyAre te sakalAdeza kahevAya che. | (2) dharma-dharmI vacce bheda-abheda baMne che, to paNa jyAre prayojanavazathI kAlAdi ATha dvAro vaDe bhedanI pradhAnatA karAya athavA dekhAtA abhedanI upekSA karI bhedano upacAra karAyA ane te rIte anaMtadharmonuM kramazaH paNe je pratipAdana karAya, tene vikalAdeza kahevAya che. (3) sakalAdeza e sarvadaSTionA saMgraharUpa hovAthI pramANavAkya kahevAya che. (4) vikalAdeza e ekeka daSTionI vivakSAne mukhya karIne kaheto hovAthI nayavAkya kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH (32) puna: zAstrIya ?, :, mAtma0w, artha, sanyA , 35ra:, guNidezaH, saMsargaH, zabda ityaSTau / saGgrahazca - nA-DaDatmazna-sambanyA:, saMpa itathA zi -Dartha-jJAzetyaSTa nAyaH mRtA:" iANA vizeSArthajijJAsubhiH syAdvAdaratnAkare laghuvRttau ca draSTavyamiti // tti samasamarthanaH prathama: sa .. + guNasaumyA ...... (5) saptabhaMgInA sAte bhAMgAnI sakalAdezarUpe vivakSA karo, to te pramANasaptabhaMgI kahevAya che. (6) saptabhaMgInA sAte bhAMgAnI vikalAdezarUpe vivakSA karo, to te nayasaptabhaMgI kahevAya (32) have kALAdi ATha dvArA kyA? ke je dvArone AzrayIne dharma-dharmIno bheda-abheda jaNAvAya che. te mahopAdhyAyajI mahArAja jaNAve che - (1) kAladvAra, (2) AtmarUpa = svarUpa dhAra, (3) arthadvAra, (4) saMbaMdhadvAra, (5) upakAradvAra, (6) guNIdezadvAra, (7) saMsargadvAra, ane (8) zabdadvAra. A vize saMgrahazloka kahyo che ke - "kALa, AtmarUpa, artha, saMbaMdha, upakAra, guNIdeza, saMsarga ane zabda-ema kALAdi ATha dvArA zAstromAM samajAvelAM che." have ApaNe kALa vagere ATha dvArothI abheda-bheda kevI rIte ghaTe? te vicArIe - (1) kALadvAra - jIva-ajIva vagere sarva vastuo kathaMcit asti che, ahIM vastumAM je kALe astitva dharma che, te ja kALe bAkInA anaMta dharmo paNa e vastumAM che ja. eTale astitvadharma, bAkInA anaMta dharmanI sAthe eka vastumAM ekakALe sAthe varte che.. A rIte astitvadharmanI ane zeSadharmonI kALanI apekSAe abhedavRtti thaI. (2) AtmarUpadvAra - astitva dharma e jIvAdino guNa che. eTale (tattva =) jIvAdi dravyonA guNapaNuM jema astitvadharmanuM svarUpa che, tema te anyadharmonuM paNa svarUpa che ja. A pramANe taguNatvasvarUpane laIne astitva ane anyadharmonI abhedavRtti thaI. (3) arthadvAra - artha eTale AdhAra, astitva nAmanA dharmano AdhAra je jIvAdi padArtha For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH che, te ja padArtha bIjA dharmono paNa AdhAra che ja. eTale A pramANe AdhAra dvArA badhA dharmonI abhedavRtti thaI. (4) saMbaMdhadvAra - ahIM kathaMcit tAdAbhya sabaMdha samajavo, ghaTa-paTAdi dharmInI sAthe jema astitvadharmano kathaMcit tAdAbhya saMbaMdha che, tema bAkInA anaMtadharmono paNa kathaMcit tAdAbhya saMbaMdha che ja. Ama kathaMcit tAdAbhyasaMbaMdhanI apekSAe badhA dharmonI abhedavRtti thaI. (5) upakAra - astitvadharma, jema vastunuM hovApaNuM jaNAvavA dvArA vastu para upakAra kare che, tema bAkInA guNadharmo paNa potapotAno niyata karelo bhAva jaNAvavA dvArA te-te rUpe vastu para upakAra kare che ja. A pramANe upakAra karavArUpe badhA dharmonI abhedavRtti thaI. (6) guNIdezadvAra - dravyanI sAthe saMbaMdha rAkhanArA astitvaguNanuM je kSetra che, te ja kSetra anyaguNonuM paNa che ja. eTale astitva ane anyaguNo baMne guNI saMbaMdhI eka ja dezamAM vartatA hovAthI guNIdeza vaDe paNa te badhAnI abhedavRtti jANavI. (7) saMsargadvAra - vastusvarUpanI sAthe astitvadharmano je saMsarga che, te ja saMsarga bAkInA dharmono paNa ghaTamAM che ja. Ama saMsarga vaDe badhAnI abhedavRtti thaI. (8) zabdadvAra - vastumAM rahelA astidharmano vAcaka jema "asti" zabda che, tema temAM rahelA bIjA anaMta dharmonA vAcaka paNa te te zabdo che ja. Ama badhA dharmonA vAcaka zabdo hovAthI, te apekSAe teonI abhedavRtti thai. have jyAre dravyArthikanayane gauNa banAvI paryAyArthika nayane pradhAna karavAmAM Ave, tyAre eka vastumAM rahelA anaMta dharmono, kALAdi ATha dvAro vaDe mukhyatAe bheda jaNAvAya che. dA.ta. zabdadvAra - astizabda je pramANe astitvadharmano vAcaka che, te pramANe nAstitvAdi dharmano vAcaka nathI. (nAstitvAdi dharmono vAcaka "nAti' vagere judA judA zabdo che.) Ama badhA dharmono zabdathI bheda jaNAvAyo. A ja pramANe bAkInA sAta dvArothI paNa bheda jANavo. have graMthakArazrI A vizenI vistRta mAhitI meLavavA mATe dizAsUcana kare che - sAta bhAMgA, sakalAdeza-vikalAdeza, kALa vagere dvArone laine bheda-abheda vagerenI vistRta mAhitIne meLavavA jijJAsuoe syAdvAdaratnAkara ane tenI laghuvRtti-ratnAkarAvatArikAnuM avalokana karavuM. 1. saMbaMdhadvAra ane saMsargadvAra - A bemAM zuM taphAvata? tenI jANakArI ratnAkarAvatArikA - 4/44mAMthI meLavI levI. For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH yadatra rabhasAt kiJcid duruktaM mayakA budhaiH| saptabhaGgIvivakSAyAM zodhyaM zAstrAnusArataH // 1 // ...+ zusiaumyA // mA pramANe syAdasti, syAnnAsti vagaire sAta ciu35 samAnuM samarthana 72nArI 5Dedo saNa saMpU thayo. // * vidvAnone nAmaer * . yadatra rabhasAt kiJcid dustaM mayakA budhaiH / saptabhaGgIvivakSAyAM zodhyaM zAstrAnusArataH // . bhAvArtha : atra saptabhaGgIvivakSAyAM = mA samAnI vivakSAmA mayakA = bhArA43 = mahopAdhyAya yazovi4ya mhaa2|4 vaDe rabhasAt = utAva prabhAvRttinAM 2yat kiJcid duruktam = 4 45 huvayana (= zAsvanirapekSa vayana) bolAyu Doya, te budhaiH = sAmAna 27syane naa2| puruSo dvArA zAstrAnusArataH = te te. striin| anusAre zodhyam = sudhAraj me. iti saptabhaGgIpradIpaprakaraNam // // iti zam // 1. AvuM kahevA dvArA mahopAdhyAyajI mahArAjanI vinamrazIlatA ane zAstrasApekSatA jaNAI Ave che. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH hai / atha dvitIyasarge nayapradIpaprakaraNam / / (33) athAnusaptabhaGgaM nayalakSaNAn prArabhante-1 nAnAsvabhAvebhyo vyAvRttyaikasmin svabhAve vastu nayati-prAjotIti nayaH / 2 pramANena saMgRhItArthaikAMzo nayaH, 3 jJAturabhiprAyaH 4 zrutavikalpo vA ityeke| anuyogadvAravRttikRtastu [ sUtra0 59] 5 "sarvatrAnantadharmAdhyAsite vastuni +- -- -+guNasaumyA niyapradIpa prakaraNa : ja bIje sarga ka (33) saptabhaMgInuM nirUpaNa karyA pachI have graMthakArazrI nayanuM nirUpaNa karavA, sau prathama nayanuM lakSaNa kahe che - * nayanuM lakSaNa che (1) nAnAsvabhAvebhyo vyAvRttyaikasmin svabhAve vastu nayati-prApnotIti nayaH // bhAvArtha : vastunA sattva-asattva, nityatva-anityatva vagere judA judA aneka svabhAvo che, tevA aneka svabhAvothI dUra karIne vastune koI eka pratiniyata svabhAvamAM je laI jAya che, te abhiprAyavizeSane naya kahevAya che. tAtparya padArthomAM paramArthathI anaMtA dharmo hoya che. paraspara viruddha dekhAtA paNa paramArthathI aviruddhapaNe rahelA A dharmo hoya che. jemake kaTaka, keyUra ane kaMkaNa paryAyathI bhinna che, paNa suvarNarUpe abhinna che. arthAt bhinna-abhinna baMne aMzo che, temAMthI jyAM je jarUrI aMza hoya, tyAM te aMzane pradhAna karIne ane itara aMzane gauNa karIne vastusvarUpane jANanArA ane jaNAvanArA evA vaktA-jJAtAno je AzayavizeSa, tene naya kahevAya che. 1. 'dUra karIne' eTale 'temano apalApa karIne' evo artha na karavo, paNa 'teone gauNa rAkhIne - temanI mukhyapaNe vivakSA na karIne evo artha karavo. bAkI anekasvabhAvono apalApa kare, to te naya na rahetAM nayAbhAsa bane che. For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH ekAMzagrAhako bodho nayaH" iti / 6 "nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nyH"| - [pramAniyatattvAhnotarI samaribbare sUtra-2] (34) etasyArtha:-yena pratyakSAdipramANena, zabdapramANena viSayIkRtasya padArthasyAMzo .........+ guNasaumyA(2) pramAnena sahItArthezo naca: bhAvArtha je aneka dharmarUpe vastune jANe tene pramANa kahevAya. AvA pramANa vaDe jaNAyelI anekadharmAtmaka vastuno koi eka aMza te naya che. (3) jJAturabhaprAya bhAvArtha : anaMtadharmAtmaka vastumAMthI koI eka aMzane laine pravartanAro jJAtAno = pramAtAno je abhiprAyavizeSa, te naya. (4) zravindho vA | bhAvArthaH mAtra jJAna te naya nathI, paNa zrutajJAnarUpa jJAnavizeSa (= zAstrAnusAre pravartanAro vikalpa) te naya che, evuM keTalAka kahe che. ___ (5) sarvatrAnantadharmAdhyAsite vastuni ekAMzagrAhako bodho nayaH - iti anuyogdvaarsUtravRttI | bhAvArtha H badhI vastuo anaMta dharmathI vyApta che, eTale anaMtadharma-adhyAsita evI vastumAtramAM eka aMzane lenAro je bodha, te naya che. () nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH // bhAvArtha : zrutajJAnarUpa AgamapramANanA viSaya banelA evA koIpaNa padArthano eka aMza, bIjA aMzanI udAsInatApUrvaka je abhiprAya dvArA jaNAya, te vaktA-jJAtAnA abhiprAyavizeSane na kahevAya. (pramANanayatattAloka - 7/1) (34) have pUjaya mahopAdhyAyajI mahArAja, pramANanayatattvAlokanA sUtramAM je nayanuM svarUpa batAvyuM che, tenA arthanuM nirUpaNa kare che - 1. paramArthathI vastunA eka aMzane nayana kahevAya, paNa te eka aMzane laine pravartanArA abhiprAyavizeSane naya kahevAya. to paNa te eka aMza abhiprAyarUpa nayano viSaya che. eTale temAM viSayarUpa nayano upacAra karAya che ane tethI te eka aMzane paNa naya kahevAmAM koI bAdha nathI. For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH aMzA vA nIyate-prApyate, itarAMzaudAsInyabhAvena sa nayaH, 'aMzaH' ityekavacanaM jAtAvekavacanam / taditarAMzapratikSepe tu tadAbhAsatAprasaGgaH, (35) taduktaM paJcAzati + guNasaumyA+ zabdArthaH kRtAraapramAviSathItIrthaye=Agama pramANa vaDeviSaya karAyelA evA padArthanA saMza: = je eka ke ghaNAM aMzo, te DUtarAMzalAlIcata: = bIjA aMzanI udAsInatApUrvaka cena = je pratyakSAdi pramANathI nitte=jaNAya, samipraviroSa =te pratyakSAdi pramANarUpa abhiprAyavizeSa na: = naya kahevAya che. ane jo bIjA aMzano apalApa kare, to te nayAbhAsa thavAno prasaMga Ave! vivecanaH Ama puruSo vaDe bolAyelAM ke bolAtAM vAkyone zrutapramANa = AgamapramANa kahevAya che, AvA pramANanA viSaya banelA padArthone kRtArthapramAviSayakRta kahevAya. to AvA zrutapramANanA viSaya banelA padArthanA eka aMza, be aMzo athavA bahu aMzo, prayojanasAdhaka evA gauNa-mukhyabhAve je pratyakSAdi pramANavizeSathI jaNAya, te pratyakSAdi pramANavizeSa jo bIjA aMzo tarapha udAsInatAvALo hoya, to te naya kahevAya che. prazna : pratyakSAdi to pramANarUpa che, tene naya zI rIte kahevAya? uttara : vastunA eka aMzane mukhyapaNe laIne pravartanArA pratyakSa vagere vAstavamAM pramANa nathI, paNa naya ja che. prazna : paNa lokamAM to teone pramANa tarIke manAya che ne? uttaraH te vyavahArathI samajavuM. vyavahArathI tati tasvIratva=tevAM svarUpavALI vastumAM te svarUpane laine jJAna karavuM" - e pramANanuM lakSaNa che. ane AvuM pramANanuM lakSaNa to nayomAM paNa mAnya che ja (kAraNake nayo paNa vastunAM te te svarUpane laIne ja pravarte che.) eTale vyavahArathI pramANarUpa paNa pratyakSAdi, jo vastunA ekAMzane laine pravartanAra hoya, to nizcayathI teo naya ja kahevAya che. (pramANa nahIM.) ema samajavuM. have jo te abhiprAya vizeSa bIjA aMzono apalApa karanAra hoya, to te tadAbhAsa = nayAbhAsa kahevAya che. jemake - kaTaka, keyUra ane kaMkaNa A traNe vastuo AkAravizeSathI judI judI che. eTale e traNene AkAravizeSathI judI judI mAne, to te naya kahevAya. paNa te tyAM sudhI ja naya kahevAya ke jayAM sudhI suvarNarUpe rahelI abhinnatAno apalApa na kare. 1. ahIM jAtinI apekSAe ekavacana samajavuM. jemake cokhA ghaNA hoya, to paNa cokhArUpa eka jAtine laIne zAntiH' evo prayoga thAya che ja. For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40, * saptabhaGgInayapradIpa "niHzeSAMzajuSAM pramANaviSayIbhUyaM samAseduSAM vastUnAM niyatAMzakalpanaparAH sapta zrutA''saGginaH / audAsInyaparAyaNAstadapare cAMze bhaveyurnayAzcedekAntakalaGkapaGkakaluSAste syustadA durnayAH" // 1 // "aho ! citra citra tava caritakSetanmanipajo ! svakIyAnAmeSAM vividhaviSayavyAptivazinAm / .....................+ guNasaumyA hAla, suvarNarUpe rahelI abhinnatAne jANavA-jaNAvavAnuM koI prayojana na hovAthI bhale gauNa karAya, paNa jo e bIjA aMzano apalApa karavAmAM Ave ane "vivakSita eka ja aMza sAco che evuM ekAMtapUrvaka kahevAmAM Ave, to te "nayAbhAsa' kahevAya che. * * ekAMte je vastunuM svarUpa kahevAya che, tevuM vastunuM svarUpa hotuM ja nathI ane chatAM tenuM pratipAdana karanAro naya, hakIkatamAM naya na rahetAM nayAbhAsa (nayanA uparachallA dekhAvarUpa) bane che. (35) A vize paMcAlatu nAmanA graMthamAM kahyuM che ke - badhA aMzothI yukta evA ane zrutanAmanA pramANanA viSayabhAvane (= zeyabhAvane) pAmelA evA samasta padArthonA vivakSita (prayojanabhUta) evA koIpaNa eka niyata aMzane samajAvavAmAM tatpara, ane bIjA aMza tarapha udAsInatAmAM parAyaNa evA zrutajJAnanA saMbaMdhavALA kuLa sAta nayo che, te ja nayo jyAre ekAMtavAdanA kalaMkarUpI kAdavathI kaluSita bane, tyAre teo "durnaya" thAya che." vaLI stutiDhAtrizat graMthamAM kahyuM che ke - "jinezvara prabhu! ApazrInuM caritra kharekhara "aho! Azcarya karAvanAruM che. potapotAnA judA judA niyata viSayonuM ja samarthana karavAmAM tatpara banelA evA A nayo, jo pote vipakSanI (= bIjA nayonI) apekSA rAkhe, to ja teonI Apa "sunayatA' kaho cho. ane jo vipakSano (= bIjA nayono) tiraskAra kare, to te ja nayonI Apa "durnayatA' kaho cho." tAtparya : saMsAramAM evo niyama che ke vividha evA potAnA viSayanuM (= dezonuM) rAjayapAlana karavAmAM tanmaya banelA rAjAo ane sainiko, jo vipakSanI = zatrurAjAnI apekSA rAkhe (arthAt temane AdhIna rahe), to teo duSTa kahevAya. ane vipakSano = zatrurAjAno pratikSepa-parAjaya kare, to te surAjA ane susainya kahevAya. jyAre he prabhu ! ApazrIne tyAM paranI apekSA rAkhe to sunaya ane paranI apekSA na rAkhe (arthAt teno tiraskAra kare) to For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvita: je vipakSApekSANAM kathayasi nayAnAM sunayatAM vipakSakSetAM punariha vimo ! duSTanayatAm'' rA - [ ratnaprabhAvAryatastutidvAtriMziLA ] ( rU6 ) ninamate yat iizcannavaividdIna na mavati, yadu vizeSAvazya - "natthi naehiM vihUNaM suttaM attho a jiNamae kiMci / Asajja u soyAraM nae nayavisArao bUyA // " [ gAthA-2277 ] (37) prasaGgAnnayAbhAsalakSaNamAha 11 "svAbhipretAdaMzAditarAMzApalApI punaH nayAbhAsaH ' - [ pramALa0pa07 sUtram-2 ] + guNasaumyAna durnaya kahevAya. AvuM tamAruMlokottara caritra che, eTale 'aho ! Azcarya.' evo bhAva sahaja thAya che. (36) have graMthakArazrI nayonuM vyApakakSetra jaNAve che - * nonI vyApakatA jinamatamAM evuM koipaNa vAkya nathI ke je nayathI rahita hoya. dareka vAkya koikane koika nayathI garbhita ja hoya che. 41 A vize vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM che ke - "jinamatamAM evuM koi sUtra ke artha nathI, ke je naya vinAnuM hoya. eTale nayavizArada vaktA, zrotAne AzrayIne te te nayo kahe.1'" (zloka-2277) (37) A pramANe nayonuM lakSaNa batAvIne, prasaMgane anusarI nayAbhAsa kone kahevAya ? te jaNAve che - * nacAbhAsanuM lakSaNa sUtra : svAmivratAvaMzAvitanAMzApattApI nayAmAsaH // 1. arthAt zrotA jo maMdabuddhivALo hoya, to tenI sAme nayanI prarUpaNA na karavI. ane jo zrotA buddhizALI hoya, to vistArathI nayo kahevA. For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: svasyepsitAdarthAMzAdanyArthaM vipratipadyamAno nayavadAbhAsamAna ityarthaH, na tu nayaH, yathA-anyatIthikAnAM nityAnityAdyanyataraikAntapradarzakaM vAkyamiti / (38) te ca nayA vistAravivakSAyAmanekadhA bhavanti, nAnAvastunyanantAMzAnAmekaikAMzavidhAyino ye vakturUpanyAsAste sarve nayAH, yaduktam - -+guNasaumyA+bhAvArtha : je vaLI potAnA mAnelA aMzathI bIjA aMzano apalApa karanAra hoya, te nayane durnaya kahevAya. AnI ja vyAkhyA mahopAdhyAyajI mahArAja jaNAve che - vyAkhyArtha: svAmipretAtaMzAt = potAne abhipreta, arthAtu pote grahaNa karelo-icchelo evo je arthano aMza, tenAthI judA evA rUtarAMzA tApI = bIjA aMzono apalApa karato, arthAt bIjA aMzo vize vipratipatti (viparIta mAnyatA) dharAvato je abhiprAyavizeSa, te nayAmAsa: = mAtra naya jevo dekhAI rahyo che, hakIkatamAM te naya nathI. jemake - vastu ekAMte nitya che, athavA ekAMte anitya che, evuM pratipAdana karanArA, bodha karanArAM anya darzanIonAM vacano. vizeSArtha : nayanuM pratibiMbamAtra jemAM che te, arthAt je nayasvarUpa nathI, paNa mAtra naya jevo dekhAI rahyo che, te nayAbhAsa (arthAt durnaya) kahevAya che. jema tophAne caDelI nadI, samudra jevI kahevAya che, paNa hakIkatamAM te samudra nathI, tema nayAbhAsa aMge paNa samajavuM. jemake - AkAzAdi padArtho nitya ja che, ghaTa-paTAdi padArtho anitya ja che - ema nitya ane anityAdine ekAMtapaNe jaNAvanAruM parakIrthikonuM vacana durnayarUpa samajavuM. kAraNa ke te vacano dvArA vastunuM ja svarUpa batAvAya che, tevuM svarUpa hakIkatamAM hotuM ja nathI. (38) A pramANe naya ane nayAbhAsanuM svarUpa batAvIne, have graMthakArazrI nayanA keTalA prakAro hoya? te jaNAve che - zaika nayanA prakAro : te nayanA be prakAra che: (1) vyAsanaya, ane (2) samAsanaya. (1) je nayo ane tenA bhedo vistArathI jaNAvAya, tene vyAsanaya kahevAya che. have vistArathI kahevAnI icchAmAM to nayanA aneka prakAro thAya che, kAraNa ke judI judI vastuomAM anaMta aMzo che ane te badhAmAMthI ekeka aMzone kahenArA vaktAnA je upanyAso-vacano che, te badhA nayarUpa gaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sarata-sugamaf-vivecanakSamanvitaH "jAvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva huMti nyvaadaa| jAvaiyA nayavAdA tAvaiyA ceva huMti parasamayA" // [vize0 0 49 ] iti vyAsato nayAn pravaktuM na zakyate / ( 39 ) samAsato nayaM prakaTayanti-sA dravyAdhi:, paryAyAdhithI; yatum - guNasaumyA 43 A vize kahyuM che ke - "jeTalA vacanamArga che, teTalA ja nayavAda che. ane jeTalA nayavAda che, teTalA (ekAMta mAnavAthI arasaparasa nirapekSapaNe pravartanArA) parasamayo-paradarzano che." (sanmatitarka - 3/47, vizeSAvazyakabhASya-451) tAtparya : vastunA judA judA aneka aMzone laine, te vastunAM jeTalAM nirUpaNo thAya, teTalA ja nayavAdo hoI zake che. ane jeTalA nayavAdo, teTalA ja (te nayone ekAMte pakaDavA dvArA ane tenAthI bIjA nayono apalApa karavA dvArA) paradarzano bane che. A pramANe to vastunA aneka dharmo hovAthI, te aneka dharmone jaNAvanArA nayo paNa aneka thAya ! ane vistArathI AvA aneka prakAranA nayo kahevA to zakya nathI. eTale A graMthamAM pahelA prakAranA nayanuM nirUpaNa to nahIM karavAmAM Ave. (2) have je nayo ane tenA bhedo saMkSepathI jaNAvAya, tene samAsanaya - saMkSepanaya kahevAya. . (39) have saMkSepanayanA keTalA prakAra ? te kahe che - samAsanaya-saMkSepanayanA mukhya be prakAra che : (1) dravyArthikanaya, ane (2) paryAyArthikanaya. A vize jaNAvyuM che ke - "badhA nayono mULabheda nizcayanaya ane vyavahAranaya che, temAM nizcayanayane sAdhavAnuM kAraNa - dravyArthikanaya ane paryAyArthikanaya jANo." vastunA dravya ane paryAyarUpa be aMzamAM ja bAkInA aMzono samAveza thai jAya che, eTale jJAtAono abhiprAya paNa bemAMthI koi eka aMzane laine ja udbhave ane tethI ja abhiprAyarUpa nayanA be prakAra kahyA. saMdarbha : sau prathama graMthakArazrI 'dravya' kone kahevAya ? te jaNAvI pachI dravyArthikanayanuM For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH "NicchayavavahAranayA mUlimabhedA NayANa savvANaM / NicchayasAhaNaheU davvayapajjaTThiyA muNaha" // (40) atha dravyalakSaNamAha-sat dravyalakSaNam, sIdati-svakIyAn guNa-paryAyAn vyApnotIti sat, utpAda-vyaya-dhrauvyayuktam, arthakriyAkArica sat; "vArthayiAritava paramArtha t aa yatra nArthayiAritadeva paratoDaAsat' ti ...- + guNasaumyA+... nirUpaNa karaze. tyArabAda 'paryAya kone kahevAya? te jaNAvI pachI paryAyArthikanayanuM nirUpaNa karaze. tyArapachI guNArthikanaya kema nahIM ? enuM samAdhAna ApI, dravyArthika-paryAyArthikanA peTabhedarUpa naigamAdi sAta naya ane tenA AbhAsanuM udAharaNa sahita nirUpaNa karaze. ityAdi agrima viSaya barAbara dhyAnamAM levo. (40) have graMthakArazrI sau prathama dravya kone kahevAya? tenuM svarUpa batAve che - * dravyanuM lakSaNa (1) sat vaccatnakSam bhAvArtha: "sa" te dravyanuM lakSaNa che, arthAta je sat che, te dravya che. have prazna Ubho thAya ke "sat' kone kahevAya? to tenA samAdhAna mATe graMthakArazrI traNa prakAre satanI vyAkhyA jaNAve che. te A pramANe - (3) sIdati svakIyAn guNaparyAyAn vyApjotIti sat // bhAvArtha : je vastu potAnA guNa ane paryAyane vyApIne rahe te sat. dA.ta. AtmA potAnA jJAnAdi guNone ane sukha-duHkha, harSa-viSAdAdi paryAyone vyApIne rahyo che, mATe te sat kahevAya. (ahIM vyApti eTale potAnA ja guNa-paryAyamAM rahevuM, te sivAyamAM nahIM. athavA jyAM potAnA guNa-paryAya tyAM dravya, ane jayAM dravya tyAM tenA guNa-paryAya, e vyApti athavA avinAbhAva saMbaMdharUpa vyApti.) (kha) satyAdi-vyaya-dhrauvyayu sat | bhAvArtha : (1) utpAda eTale vastunI utpatti, (2) vyaya eTale vastuno vinAza, ane 1. A vAta paNa azuddhanayanI apekSAe samajavI, bAkI zuddhanayanI apekSAe to harSa-viSAdAdi paNa paraparyAyarUpa hovAthI, temAM vyApIne rahelo AtmA asat ja kahevAya. A naya to potAnA guNa-paryAyamAM vyApta AtmAne ja sat kahe che. A badhI vAto AgaLa spaSTa thaze. For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarala-sugama-vivecanasamanvitaH __(41) nijanijapradezasamUhairakhaNDavRttyA svabhAva-vibhAvaparyAyAn dravati, droSyati, +guNasaumyA+ (3) dhrauvya eTale vastunI sthiratA - A traNe svarUpa jemAM che, te vastu sata kahevAya. dA.ta. ghaDo phUTIne ThIkarA banyA, to ahIM ThIkarArUpe utpAda, ghaDArUpe vyaya ane mATIrUpe sthiratA-e traNe hovAthI ThIkarAne vastusat kahI zakAya. (ga) arthaviziri sat | bhAvArtha : arthakriyA eTale potAnuM kArya-prayojana, tene karavApaNuM te sanuM lakSaNa che. arthAt je vastuo potAnuM kArya sAdhe tene sat kahevAya. jemake - ThaMDuM pANI, potAnuM tarasa chIpAvavArUpa kArya kare che, tethI tene sat kahI zakAya. (ane je koipaNa kArya kare ja nahIM, tene sat na kahevAya. jemake AkAzamAM ugeluM kamaLa. te lezamAtra paNa sugaMdha ApavArUpa potAnuM kArya karatuM nathI, mATe ja tene asat kahevAya che.) A vize kahyuM che ke "je vastu arthakriyAne kare, te ja paramArthathI sat che ane je vastu arthakriyA na kare, te vastu paratoDapi = parathI paNa asat che." have mULa vAta para AvIe - to AvAM prakAranAM sanAM lakSaNavALI je vastu hoya, tene dravya kahevAya. (41) A pramANe "satu te dravya' evuM dravyanuM lakSaNa kahyuM, te chatAM jyAM dravyapadanI vyutpatti ghaTe, tene ja dravya mAnavuM - evo abhiprAya rAkhIne graMthakArazrI have dravyanuM bIjuM lakSaNa jaNAve che -. . (2) nijanijapradezasamUhairakhaNDavRttyA svabhAvavibhAvaparyAyAn dravati droSyati adudravaditi dravyam | bhAvArtha je vastu pota-potAnA pradezasamUha dvArA akhaMDapaNe rahIne, svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAyone pAme che, pAmaze ane pAmI hatI, tene dravya kahevAya. (du dhAtune ya pratyaya lAgIne dravya zabda banyo che.) 1. Ano bhAvArtha e jaNAya che ke - je vastu koipaNa kArya na kare, te to paramArthathI asatu che ja. paNa je vastu potAnuM kArya kare ne bIjAnuM kArya na kare, te sat vastu paNa bIjAnI apekSAe asata thAya. dA. ta. pANI dhArAvArUpa potAnuM kArya karato paNa ghaDo, ThaMDI rokavArUpa kapaDAnuM kArya na karato hovAthI, kapaDAnI apekSAe teno asat tarIke vyavahAra thAya che. (eTale asatpaNAno vyavahAra khapuSpa vageremAM paramArthathI to thaI ja zake, paNa A rIte bIjAnI apekSAe ghaTAdimAM paNa thai zake.) For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH * * * aduduvaditi dravyam, guNa-paryAyavad dravyaM vA, guNAzrayo dravyaM vA / (42) yaduktaM vizeSAvazyakavRttau - 46 - "davae duyae doravayavo vigAro guNANa saMdAvo / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUyabhAvaM ca jaM joggaM" // 28 // + guNasaumyA+ jemake - AtmA, potAnA AtmapradezothI akhaMDapaNe rahIne, jJAna-vIryAdirUpa svabhAvaparyAyone ane manuSya-devapaNAdirUpa vibhAva' paryAyone pAme che, pAmaze ane pAmyo hato, eTale tene Atmadravya kahevAya che. athavA trIjuM lakSaNa - (3) muLaparyAyavat dravyam // bhAvArtha : je vastu guNa ane paryAyavALI hoya, tene dravya kahevAya. dA.ta. (ka) jJAna, darzana, vIrya vagere guNovALuM ane manuSya-deva vagere paryAyavALuM evuM jIvadravya. (kha) rUpa-2sa vagere guNovALuM ane paramANu-skaMdha vagere paryAyavALuM evuM pudgaladravya. (ga) lAla-pILA raMga vagere guNovALuM ane ghaTa-kapAla vagere paryAyovALuM evuM mATI dravya. guNo mAtra dravyamAM ja rahe che, eTale 'muLavavuM dravyam' eTaluM ja dravyanuM lakSaNa banAvIe, to paNa koi doSa nathI. tethI ja graMthakArazrI dravyanuM cothuM lakSaNa jaNAve che - (4) zuzrayo dravyam // bhAvArtha : Azraya = bhAjana = AdhAra. je guNono AdhAra che, te dravya. jemake jJAnAdi guNono AdhAra jIvadravya. rUpa-rasAdi guNono AdhAra pudgaladravya. - (42) A vize ja paramapUjya jinabhadragaNi kSamAzramaNe vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvyuM che - * vizeSAvazyakabhASyanA AdhAre dravyanI ATha vyAkhyAo zloka : vadhu dut voravayavo muLALa saMvAvo / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUyabhAvaM ca jaM joggaM // 282 // 1. AtmAnA je mULabhUta guNo hoya, tene svabhAvaparyAya kahevAya. ane je karmarUpa upAdhithI utpanna thAya, tene vibhAvaparyAya kahevAya. jema pANInI ThaMDaka te svabhAvaparyAya ane agnirUpa upAdhithI janya garamAza te vibhAva paryAya. A vAta hamaNAM ja AgaLa spaSTa thaze. 2. 'dravati drUyate droravayavo vikAro guNAnAM sandrAvaH / dravyaM bhavyaM bhAvasya bhUtabhAvaM ca yad yogyam // 28 // ' - iti saMskRtachAyA // For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-na -vivecanasamanvitaH dravati-tAMstAn svaparyAyAn prApnoti muJcati vA, tathA drUyate svaparyAyaireva prApyate mucyate vA; duH sattA, tasyA evAvayavo vikAro veti dravyam; avAntarasattAkhyANi dravyANi mahAsattAyA avayavo vikAro vA bhavantyeveti bhAvaH / tathA guNA rUparasAdayasteSAM - guNasaumyA zlokArtha : je drave che - te te paryAyone pAme che, athavA svaparyAyothI pamAya che, tathA sattAnA avayava athavA vikAra, temaja guNano samudAya ane bhAvIparyAya tathA bhUtaparyAyane yogya je hoya, te dravya kahevAya. (zloka-28) 47 have pUjya mahopAdhyAyajI mahArAja, vizeSAvazyakabhASyanI vRttimAM je A zlokanI vyAkhyA karI che, tene ja jaNAvatA kahe che - vyAkhyArtha: (1) ti-tAMstAnuM svaparyAyAnuM prApnoti munnati vA 5 bhAvArtha : je potAnA navA-navA paryAyone pAme ane junA-junA paryAyone mUke, te dravya. jemake - devaparyAyane pAmIne manuSyaparyAyane choDanAruM Atmadravya. vizeSArtha : drava eTale pravAhI. to vruti kahIne dravyane pravAhI jevuM kema kahyuM ? ghana jevuM kema nahIM ? to eno javAba che ke - pravAhIne avasthAMtara pAmavuM bahuM saheluM che. dhAro ke pANI, corasa vAsaNamAM tarata corasa AkAranuM banI jaze. goLa vAsaNamAM tarata vRttAkAra. trikoNa AkAramAM tarata trikoNa AkArane dhArI leze. AvuM kASTha-paththara vagere ghana padArtho mATe saMbhavatuM nathI. A ja vAta jIvAdi dravyo mATe samajavI - krodhAkArarUpe pariNamelo AtmA tarata ja kSamAkArane dhAraNa karI zake che. eka ja samayamAM manuSya, deva banI zake che. paramANu vyaNukAdi skaMdharUpatAne dhArI le che. ityAdi. athavA drava eTale vahevuM. ghana padArtha svayaM vaheto nathI, jyAre pravAhI svayaM vahIne dezAntara pAme che. tema dravya paNa svayaM vahIne (rUpAMtara pAmIne) dazAntara pAmatuM rahe che. mATe ja dravyane pravAhI jevuM kahyuM. (2) dUte - svaparyAyareva prApyate mukhyate vA / / bhAvArtha : je vastu potAnA navA paryAyo vaDe pamAya che ane junA paryAyo vaDe mUkAya che, te dravya. jemake - krodhI AtmA kSamAzIla bane, to tyAre te AtmA, krodha paryAya vaDe mUkAya che ane kSamAparyAya vaDe svIkArAya che, eTale te AtmAne dravya kahevAya che. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH saMdrAvaH samUho ghaTAdisyo drvym|(43) tathA bhavvaM bhAvassa'tti bhaviSyatIti bhAvastasya bhAvasya, bhAvinaH paryAyasya, yad bhavyaM yogyaM tadapi dravyam, raajy(j)pryaayaarhkumaarvt| -~~+guNasaumyA ... annatya sUtramAM AvatuM 'appAnuM vasima' padanuM paNa A ja tAtparya che ke - huM mArA AtmAne karmamalina rAgAdi azubhaparyAyothI choDuM chuM ane karmakSayopazamajanita vairAgyAdi zubhaparyAyothI svIkAruM chuM. A pramANe paryAyo dvArA je levAya ane mUkAya te dravya. (ema pugalAdi aMge paNa samajavuM.) (3-4) - sattA, tasya vAvayavo vAro veti dravyam | bhAvArthaH jhuM eTale sattA, (3) te sattAno avayava, athavA (4) sattAno vikAra te paNa dravya kahevAya. ahIM sattA eTale mahAsattA levAnI ane dravyo tenI avAMtara sattArUpa hovAthI, te mahAsattAnA avayava ke vikArarUpa hoya che. AzayaH jagatanI vastumAtramAM satupaNuM raheluM che, eTale satpaNuM sarvatra vyApaka che, tene ja "mahAsattA' kahevAya che. A mahAsattA dravya, guNa vagere badhe ThekANe che. eTale mAtra dravyasattA, mAtra guNasattA - te badhI avAMtarasattArUpa (= mahAsattAnI vyApya sattArUpa) gaNAya. eTale ja teo mahAsattArUpa nahIM, paNa mahAsattAnA avayavarUpa ke tenA vikArarUpa manAya che. dravyanuM A lakSaNa mAtra svarUpadarzaka samajavuM, vyAvartaka nahIM, kAraNa ke mahAsattAnA avayavarUpa ke vikArarUpa to guNAdi paNa che ja. (eTale A lakSaNane vyAvartaka banAvavA, AmAM 'vati-skRti...' evo dravyano nirukti-artha paNa levo.) (5) JUInAM sandrAvo dravyam II bhAvArtha : guNonA samudAyavALuM je hoya, te paNa dravya kahevAya. jemake rUpa-rasa vagere guNonA samudAyavALuM ghaTAdirUpa dravya. saraLatA-namratA vagere guNonA samudAyavALuM AtmarUpa dravya. (43) have dravyanI chaThThI ane sAtamI vyAkhyA jaNAve che - (6) bhAvina: paryAyastha yortha dravyam | bhAvArtha : bhaviSyamAM thanArA paryAyarUpa bhAvane je yogya hoya, te paNa dravya kahevAya. jemake bhaviSyamAM rAjArUpa paryAyane yogya kumAra. (te paNa dravyathI rAjA kahevAya.) Azaya e ke, rAjakumAra hamaNAM rAjA nathI, paNa bhaviSyamAM rAjArUpa paryAyane pAmaze, eTale tene hamaNAM paNa dravyarAjA kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH tathA 'bhUtabhAvaM ca' iti bhUtaH pazcAtkRto bhAvaH paryAyo yasya tad bhUtabhAvam, tadapi dravyamanubhUtaghRtAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavat; cazabdAd bhUta-bhaviSyatparyAyaM ca dravyaM bhUtabhaviSyaddhatAdhAratvaparyAyariktaghRtaghaTavat / (44) yad yogyam-bhUtasya bhAvasya bhUtabhaviSyatozca bhAvayoridAnImasattve'pi yad yogyamaha tadeva dravyamucyate, nAnyat, anyathA - + guNasaumyA. (7) bhUtabhAvaM tapa dravyam | bhAvArtha : jeno paryAya pAchaLa karAyelo che, atIta karAyelo che, te paNa dravya kahevAya. jemake - ghInA AdhArarUpa paryAyane anubhavelo evo hamaNAMno khAlI ghaDo. (A ghaDo pUrve ghIthI bharelo hato ane have khAlI che, to paNa tene ghIno ghaDo kahevAya che.) tAtparya : anubhavelA paryAyano vartamAnamAM upacAra karIne vyavahAra karAya che. jemake - koie corI karI ane jela thaI. have te vyakti jelamAM lezamAtra paNa corI nathI karato, to paNa anubhavelA paryAyanI apekSAe tene cora ja kahevAya che. A dravyathI samajavuM. have vizeSAvazyakabhASyanA zlokamAM "mUyamAd ' ema chelle je ra mUkyo che, tenAthI dravyanI eka vadhu vyAkhyA jaNAya che. te A pramANe - (8) bhUta-bhaviSyatvayaM vra vyam II bhAvArtha anubhavelA paryAyavALo ane bhaviSyamAM thanArA paryAyane yogya evI je vastu, te paNa dravya kahevAya. jemake - pUrve ghIthI bharelo ane bhaviSyamAM ghIne dhAraNa karanAro evo ghaDo, vartamAnamAM khAlI hovA chatAM tene ghIno ghaDo kahevAya che. (44) have ahIM eka vAta khAsa samajavI ke, je vastu bhUtaparyAyane yogya hoya, athavA bhAvaparyAyane yogya hoya, athavA bhUta-bhAvI e baMne paryAyane yogya hoya, te ja dravya kahevAya, anya (= ayogya) nahIM. anyathA = je yogya na hoya tene paNa dravya kaho, to pudgala vagere badhI vastuoe, pUrve badhA paryAyo anubhavyA hovAthI ane bhaviSyamAM paNa badhA paryAyo anubhavavAnA hovAthI, anubhUta ane bhAvI paryAyavALA to teo badhA paNa thAya ane to te badhAne dravya mAnavAno prasaMga Ave ! A vAtane ApaNe vistArathI samajIe - (1) jo mAtra anubhUta paryAyavALAne dravya kaho, to jIva-pudgala vagere badhI vastuone dravya mAnavAno prasaMga Avaze ! kAraNa ke pUrve anaMta saMsAramAM pudgalAdie badhA paryAyone For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 * saptabhaGgInayapradIpaH sarveSAmapi paryAyANAmanubhUtatvAdanubhaviSyamANatvAcca sarvasyApi pudgalAderdavyatvaprasaGgAditi gaathaarthH|| +guNasaumyA .... anubhavyA che ja. ane anubhavelA paryAyavALAne dravya manAtuM hoya, to te badhAnuM dravyapaNuM mAnavuM paDaze ! praznaH jIva-pudgala vagere to dravya ja che, to teonuM dravyapaNuM mAnavAmAM vAMdho zuM? uttara : tamAro prazna ekadama yathAsthAna che. teno yathAyopazama javAba A pramANe jaNAya che - jIva-pudgala vagere dravya to che ja, paNa ahIM je dravya tarIkeno vyapadeza karAyo che, te, te te bhUtakALInA paryAyone laIne karAyo che (mULabhUta dravyasvarUpane laIne nahIM.) . dA. ta. hamaNAMno ghaDo dravya to che ja, paNa tene dravyathI je dhRtaghaTa kahevAya che, te mULabhUta dravyasvarUpanI apekSAe nahIM, paNa pUrve anubhavelA ghInA AdhArarUpa paryAyanI apekSAe. paNa dhAro ke ghaDo phUTI gayo, ThIkarA banI gayA, cUrecUrA thai gayA, te pugalo paryAyAMtarane pAmIne pANI banI gayA. have A pANI svarUpanI apekSAe vicArIe to dravya ja che, paNa zuM pelA pUrve anubhavelA paryAyanI apekSAe teno dravya tarIke vyavahAra thAya che? zuM pANInI avasthAmAM paNa tene ghIno ghaDo kahevAya? haragijha nahIM. paNa jo pUrve anubhavelA paryAyavALAne dravya kahevAya, eTaluM ja lakSaNa kahezo, to pUrve anubhavelA ghInA AdhArarUpa paryAyavALuM hamaNAMnuM pANI paNa dravyathI ghIno ghaDo kahevAze ! eTale 'dravyapaNuM mAnavAno prasaMga Avaze !" tenuM tAtparya e ke, pUrve anubhavelA ghInA AdhArarUpa paryAyanI apekSAe hamaNAMnuM pANI paNa dravyathI ghIno ghaDo mAnavAno prasaMga Avaze ! ane AvuM mAnavuM bilakula ucita nathI, kAraNa ke hamaNAMnA pANImAM ghInA ghaDA tarIkeno vyavahAra lezamAtra paNa thato nathI. e ja rIte pUrve anubhavelA paryAyavALAne dravya kaho, to hamaNAMnA sAdhune dravyathI "rAkSasa' mAnavAnI paNa Apatti Avaze ! kAraNa ke teNe pUrve anaMta saMsAra daramyAna rAkSasaparyAyano paNa anubhava karyo haze ja ne? eTale A badhI Apattione dUra karavA lakSaNamAM "yogya' pada mAnavuM ja rahyuM. ane tethI artha thaze - "bhUtabhAvane je yogya hoya, temAM te paryAyanI apekSAe dravyapaNuM samajavuM." have pUrve ghInA AdhArarUpa paryAyane anubhaveluM paNa pANI, hamaNAM te paryAyanI apekSAe For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAta-sugama-vivecanasamanvita: ja ayogya che. (hamaNAM te ghI bharavA mATe kAma Ave tevuM nathI.) eTale ja tene dravyathI ghIno ghaDo nahIM kahevAya. e ja rIte sAdhu pUrve rAkSasaparyAyane anubhavyo hoya to paNa, hamaNAM te saraLa-saMvigna hoi rAkSasanI tenAmAM lezamAtra paNa yogyatA nathI ane eTale ja tene dravyathI rAkSasa na kahI zakAya. 51 to dravyathI dhRtaghaTa kone kahIzuM ? to ke - jemAM pahelA ghI bharyuM hatuM ane hamaNAM ghI na hovAthI je khAlI che, tevA ghaDAne ghIno ghaDo kahIzuM, kAraNa ke A ghaDo, pUrve anubhavelA ghInA AdhArarUpa paryAyavALo paNa che ane hamaNAM tenAmAM ghI bharavAnI yogyatA paNa che, eTale tene dravyathI ghIno ghaDo kahevAmAM koI bAdha nathI. eTale ja te ghaDo phUTI gayA pachI vyavahAra thAya che ke mAro ghIno ghaDo phUTI gayo. te vyavahAra paNa ema ja jaNAve che ke have tenAmAM ghIne dhArI rAkhavAnI yogyatA nathI rahI ane tethI ja have te dravyathI paNa dhRtaghaTa nathI rahyo. eTale pUrva paryAyane anubhavelI ane te paryAyane yogya evI vastu ja 'dravya' tarIke mAnavI - evo phalitArtha thayo ! (anyathA badhI vastuo pUrve te te paryAyone anubhavI ja hovAthI, te badhI vastuone te te paryAyonI apekSAe 'dravya' mAnavAno prasaMga Avaze.) A padArtha khUba gahana che, sUkSmabuddhithI samajavA prayatna karavo. (2) e ja rIte jo mAtra bhaviSyagata paryAyavALAne dravya kahezo, to dareka vastuo te te paryAyonI apekSAe 'dravya' mAnavAno prasaMga Avaze ! kAraNa ke dareka vastuo bhaviSyamAM anaMtakALa daramyAna te te paryAyone pAmavAnI ja che. ane to hamaNAMnuM pANI bhaviSyamAM kALAMtare bIjA pariNAmane pAmIne Aga paNa banavAnuM ja che, eTale temAM AgaparyAya paNa AvavAno ja che. have bhAvIparyAyanI apekSAe dravya mAnavAmAM to, hamaNAMnAM pANIne paNa dravyathI 'Aga' mAnavAno prasaMga Avaze ! je bilakula ucita nathI. eTale ahIM paNa 'yogya' pada mUkavuM ja rahyuM ane tenAthI phAyado e thaze ke, bhaviSyamAM AgaparyAyane pAmanAruM paNa pANI, hamaNAM te paryAyane mATe ayogya hoi, temAM Aga tarIkeno vyavahAra karavAnI Apatti nahIM Ave. dravyathI Aga tene ja kahevAze ke je bhaviSyamAM AgaparyAyane pAmaze ane vartamAnamAM AgaparyAyane yogya haze. (3) e ja rIte bhUtaparyAyane yogya ane bhAvIparyAyane yogya evo padArtha ja dravya For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH (45) prasaGgAyAtau svabhAva-vibhAvau paryAyau pradaryete-tatrAguslaghudravyavikArAH svabhAvaparyAyAH, tadviparItaH svabhAvAdanyathAbhavanaM vibhAvaH / tatrAguslaghudravyaM sthiraM siddhikSetram; yaduktaM samavAyAGgavRttau - + guNasaumyA+ kahevAze. je padArtha pUrve te paryAyane anubhavI gayo hoya ane bhaviSyamAM te paryAyane pAmavAno hoya, paNa jo vartamAnamAM te paryAyane mATe ayogya hoya, to teno dravya tarIke vyavahAra na thAya. jemake pANI, ghInA AdhArarUpa paryAyane pAmI gayo hoya ane pAmavAno hoya, to paNa hamaNAM tenAmAM ghIne dhAravAnI yogyatA na hovAthI, tene ghIno ghaDo na kahevAya. A pramANe vizeSAvazyakabhASyanI gAthAnA AdhAre dravyanI vyAkhyA joI. sArAMza : mahopAdhyAyajI mahArAje pahelA dravyanI cAra vyAkhyA batAvI ane pachI vizeSAvazyakabhASyanA AdhAre ATha vyAkhyAo batAvI. (45) have temAMnI eka vyAkhyAmAM jaNAvyuM hatuM ke - "je potAnA pradezothI akhaMDapaNe rahI svabhAva ane vibhAva paryAyone pAme. te dravya kahevAya." to ahIM prazna Ubho thAya ke svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya kone kahevAya? eTale tenuM samAdhAna karavA mahopAdhyAyajI mahArAja, prasaMgane anusarIne dravyanA svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya kone kahevAya ? tenuM svarUpa batAve che. savabhAvapacaya ane vibhAjapathayi (1) agurulaghudravya jevA vikAro (= vastunI avasthAo) te "svabhAvaparyAya" kahevAya, ane (2) tenAthI viparIta, vastunuM je anyathAbhAvana (= anyarUpe pariNamana) te 'vibhAvaparyAya' kahevAya. ahIM "agurulaghudravya tarIke sthira evuM siddhikSetra (= siddhazilArUpa dravya) levuM. A 1. dravyanA A be paryAyonuM svarUpa jaNAvIne, te dravyane viSaya karanAra dravyArthika nayanuM svarUpa batAvaze ane tyArabAda paryAya ane tene viSaya karanAra paryAyArthikanayanuM svarUpa batAvaze - A krama dhyAnamAM rAkhavo. 2. ahIM Avo artha karavo ja vadhu ucita jaNAya che. jo "agurulaghudravyanA vikAra te svabhAvaparyAya' evo artha karIe, to mAtra agurulaghudravyarUpa siddhikSetrAdinA ja svabhAvaparyAya sAbita thaze. te sivAyanA je ghaTapaTAdi padArtho che, temanA svabhAvaparyAya mAnI zakAze ja nahIM. temanA mAtra vibhAvaparyAya ja mAnavA paDaze. paNa evuM to nathI, ghaTa-paTAdinA paNa svabhAvaparyAya hoya che ja. eTale tenI saMgati karavA agurulaghudravyanA paryAya te svabhAvaparyAya' evo artha na karatAM "agurulaghudravya jevA sthiraparyAya te svabhAvaparyAya evo artha karavo vadhu ucita jaNAya che. te chatAM vidvAno yathAyogya vicArene nirNaya kare. For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvita: je "guralaghudravyaM yat tiryaggAmi vAyvAdi, agurulaghu yat sthiraM siddhikSetraM ghaNTAkAravyavasthitajyotiSkavimAnAdIni " iti / ( 46 ) muLaviArA: paryAyA:, te dvidhA - svamAvimAvaparyAyamevAt| anusnaghuvidyArA: svabhAvapayA:, te = dvAdhA-anantA-sAta-sAtamAna- guNasaumyAna aMge samavAyAMganI vRttimAM jaNAvyuM che ke - 53 "tIg gamana karanArA vAyu vagere 'gurulaghudravya' che ane sthira evuM siddhikSetra ane ghaMTAkA2e rahelA jyotiSyanA vimAna vagere 'agurulaghudravya' che." eTale prastutamAM sAra e ke - (1) vastunA je vikAro (= avasthAo = paryAyo) siddhikSetroMdirUpa agurulaghudravyanI jema sthira hoya, te svabhAvaparyAya. jemake - AtmAnA jJAnAdi paryAyo. ane (2) vastunA je vikAro = paryAyo vAyu vagerenI jema asthira hoya, te vibhAvaparyAya. jemake - AtmAnA krodhAdi paryAyo. A pramANe saMkSepathI baMne paryAyonuM svarUpa batAvIne, have nayacakra-AlApapaddhati vageremAM je teonuM vistArathI svarUpa batAvyuM che, tenA AdhAre graMthakArazrI kahe che - (46) bhAvArtha : guNonA vikArane paryAya kahevAya, te paryAya be prakAre che H (1) svabhAvaparyAya, ane (2) vibhAvaparyAya. (1) agurulaghu guNanA vikArone svabhAvaparyAya kahevAya. ane te bAra prakAre che - anaMtabhAgavRddhi, asaMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtaguNavRddhi, asaMkhyAtaguNavRddhi, anaMtaguNavRddhi.. anaMtabhAgahAni, asaMkhyAtabhAgahAni, saMkhyAtabhAgahAni, saMkhyAtaguNahAni, asaMkhyAtaguNahAni, anaMtaguNahAni. A pramANe cha vRddhirUpa ane cha hAnirUpa. (2) vibhAva paryAya te manuSya-nArakAdi cAra gatirUpa ke corAzI lAkha yonirUpa. vivecana : devasenAcArye, 'AlApapaddhati' nAmano graMtha banAvyo che, tenA anusAre mahopAdhyAyajI mahArAja svabhAva-vibhAva paryAyonuM svarUpa batAve che. - paryAya : 'muLaviArA: paryAyA:' guNonuM je judA judA rUpe pariNamana thAya che, tene 'paryAya' kahevAya. jemake - jJAnaguNa ghaTajJAna-paTajJAna vagere judA judA rUpe pariName che, eTale jJAnaguNanA vikArarUpa ghaTajJAna-paTajJAnAdi paryAyo kahevAya. : te paryAyonA be prakAra che : (1) svabhAvaparyAya, ane (2) vibhAvaparyAya. A baMnenuM svarUpa udAharaNa sAthe jaNAve che - 1. A paryAyo sthira eTalA mATe kahevAya che ke, vartamAna jJAnaparyAyanI pachI thanAro paryAyAMtara paNa jJAnarUpa ja hoya che. For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 * saptabhaGgInayapradIpaH guNavRddhibhyAM tathAnantA'saGkhyAtasaGkhyAtabhAgaguNahAnibhyAM ca SaT SaT iti / vibhAvaparyAyAstu naranArakAdicaturgatirUpAzcaturazItilakSayo nayo vA / -~+ guNasaumyA (1) svabhAvaparyAya : je paryAya paranirapekSa hoya, bIjAnI apekSA rAkhyA vinA sahaja pariNAmarUpa hoya, te paryAyane "svabhAvaparyAya' kahevAya. jemake - agurulaghunA vikArarUpa paryAyo. dareka dravyamAM "agurulaghu' nAmano guNa hoya che, A guNa sUkSma, vANIno aviSaya ane AjJA grAhya che. te bAra prakArano che 6 vRddhirUpa ane 6 hAnirUpa... vRddhi hAni anaMtabhAgavRddhi anaMtabhAnahAni asaMkhyAtabhAgavRddhi asaMkhyAtabhAgahAni saMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtabhAgahAni saMkhyAtaguNavRddhi saMkhyAtaguNahAni asaMkhyAtaguNavRddhi asaMkhyAtaguNahAni anaMtaguNavRddhi anaMtaguNahAni A badhA agurulaghunA vikArone "svabhAvaparyAya' kahevAya. te sUkSma ane ajJAgrAhya hovAthI yuktino aviSaya che. (2) vibhAvaparyAyaH je paryAya parasApekSa hoya, bIjA dravyanI upAdhinA kAraNe vivakSita dravyamAM utpanna thayo hoya, tene paraparyAya' kahevAya. jemake - manuSya-nArakAdi cAra gati ke corAzI lAkha yonirUpa paryAyo. 1. "agurulaghutvaguNa sUkSma, AjJAgrAhya chai. 'sUkSma jinoditaM tattvaM, hetubhirnaiva hanyate / AjJAsiddhaM tu tadgrAhyaM, nAnyathAvAdino jinAH // ' agurulaghuparyAyAH sUkSmAH avaaggocraaH||" - vya-guOT-paryAyano rAsa 22/1 . 2. "araratiriyasUra punnAyA te vimavii mAvA I. kammopAdhivivajjiyapajjayA te sahAvamidi bhaNidA // 15 // " - niyamasAra: For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH 0 manuSya, nAraka, tiryaMcAdi avasthAo AtmAnI nathI, AtmAnI mAtra eka siddhAvasthA che. paNa karmarUpa upAdhinAM kAraNe temAM nArakAdirUpa paryAyo utpanna thAya che, eTale ja teone vibhAvaparyAya kahevAya che. 0 corAzI lAkha yoniomAM te te rUpe pariNamavuM e jIvano svabhAva nathI, paNa karmanAM kAraNe tevuM thatuM hovAthI, te corAzI lAkha yonio paNa jIvano vibhAvaparyAya che. 0 vItarAgatA, sAmya, kaivalya e jIvano svabhAva che, paNa krodha, ahaMkAra, irSyA, AkuLatA, mUDhatA, tIvrarAga vagere je malina adhyavasAyo thAya che, te karmarUpI kAdavathI thatAM hovAthI jIvanA vibhAvarUpa che. A pramANe sarvatra samajavuM ke svAdhIna paryAya te svabhAva ane parasApekSa paryAya te vibhAva. alabaeNtta, ahIM bIjAnI mAnyatA batAvavA rUpe ja graMthakArazrIe guNavikArane paryAya kahyo che. bAkI upara je udAharaNo ApyAM che, tenA parathI spaSTa jaNAya che ke dravyanI ja te judI judI avasthAo che. eTale te avasthAone guNavikArarUpa na mAnI dravyavikArarUpa = dravyanA judA judA pariNAmarUpa ja mAnavI joie. eTale ja mahopAdhyAyajI mahArAje dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM A vyAkhyAnuM khaMDana karatA jaNAvyuM che ke - guNavikAra pakjhava kahI, dravyAdi kahetA. svaM jANaI manamAMhi, te devasena mahetA zrI jinavANI Adaro - 14/17 - Tabo - "viIRIH paryAyAH' ima kahInaI, tehanA bheda naIM adhikAraI "te paryAya dvibheda - dravyaparyAya guNaparyAya" 'ityAdika kaheto nayavartI vigaMvara revasenA manamAMhi huM jANaiM kaiM ? arthAt kAMI jANato nathI, pUrvapara viruddha bhASaNathI. te mArTi dravyaparyAya ja kahevA, paNi guNaparyAya judA na kahevo. e paramArtha (14-17) eTale paryAyanI vyAkhyAmAM ATalo phera karavo ucita jaNAya che - paryAya guNa sajAtIya vijAtIya svabhAva vibhAva 2. A vize vizada mAhitI meLavavA, dravya-guNa-paryAyanA rAsanI 14mI DhALanuM avalokana karavuM. 1. dravya guNa svabhAva For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 saptabhaGgInayapradIpaH (47) muLAn vimanate-astitvam ?, vastutvam 2, sAmAnyavizeSAtma dravyatvam rU, - guNasaumyA+ 'dravyaviArA: paryAyA:' dravyanuM je judA-judArUpe pariNamana, judI judI avasthAo. te badhuM paryAyarUpa samajavuM. dA. ta. (1) AtmAnuM sAmyAdirUpe pariNamavuM te svabhAvaparyAya, ane (2) AtmAnuM karmopAdhijanita kaSAya-viSayAdirUpe pariNamavuM te vibhAvaparyAya. Ama sarvatra vicAravuM. * (47) A pramANe dravyanA svabhAva-vibhAvarUpa paryAyo batAvIne, have dharmAstikAyaadharmAstikAya vagere badhA dravyomAM sAmAnyaguNo kayA ? ane vizeSaguNo kayA ? te graMthakArazrI batAve che. temAM sau prathama dravyanA 10 sAmAnya guNo - * dravyanA 10 sAmAnya guNo * zabdArtha : (1) astitvaguNa, (2) vastutva, (3) dravyatva, (4) prameyatva, (5) agurulaghutva, (6) pradezatva, (7) cetanatva, (8) acetanatva, (9) mUrtatva, ane (10) amUrtatva - A dasamAMthI pratyeka dravyamAM ATha-ATha guNo hoya che. vivecanaH (1) astitvaguNa : astitva eTale hovApaNuM, saNuM vagere. A guNa chae dravyamAM che ane tenA kAraNe ja teono sadpe vyavahAra thAya che. (khapuSpamAM astitvaguNa nathI, eTale ja te sat na kahevAtAM 'asat' rUpa kahevAya che.) (2) vastutvaguNa : vastuno bhAva eTale vastutva. A guNanA kAraNe dareka vastuo jAti ane vyaktirUpe jaNAya che. te A pramANe - (ka) 'ghaDo Avo AkArano hoya' evuM eka ghaDAne laine jaNAvavAthI samasta ghaTajAtimAM (= badhA ghaDAmAM ghaTa sAmAnya vize) tevuM jJAna thAya che, ane (kha) 'naM ghaTamAnaya' ityAdi dvArA ghaDAnuM vyaktirUpe vizeSarUpe paNa jJAna thAya che. = A pramANenuM jAti-vyaktirUpe thanAruM jJAna, vastutva guNanA AdhAre samajavuM. (Azaya H vastu sAmAnya-vizeSAtmaka che, eTale vastutva = sAmAnya-vizeSAtmakapaNuM. A sAmAnyavizeSapaNAMnA kAraNe ja vastunuM sAmAnya-vizeSarUpe jJAna thAya che.) athavA - je guNanA kA2Ne dravyomAM arthakriyAo thAya che, te vastutvaguNa. dA. ta. ghaDAmAM pANI dhA2vArUpa arthakriyA, temAM rahelA vastutvaguNathI thAya che. (khapuSpamAM vastutva For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * prameyatvam 4, aguslaghutvam 5, pradezatvam 6, cetanatvam 7, acetanatvam 8, mUrtatvam 9, amUrtatvam 10, ceti dravyANAM sAmAnyaguNA daza, pratyekamaSTau aSTau sarveSAm / -+guNasaumyA+-- nathI, eTale ja tenAthI koI kAryo saratAM nathI.) | (3) dravyatvaguNa dravyatva eTale dravIbhAva thavApaNuM, ekarUpamAMthI bIjA rUpamAM javApaNuM, A chae dravyamAM rahelI zaktirUpa che ane tenA kAraNe dravyamAM utpAda-vyaya thayA kare che. (4) prameyatvaguNaH prameya = pratyakSAdi pramANothI jANavA yogya. chae dravyomAM prameyapaNuM = prameyatva nAmano guNa che ane eTale ja teo pramANano viSaya bane che (khapuSpamAM prameyatva na hovAthI ja te koI jJAnathI jaNAtuM nathI.) (5) agurulaghutvaH je guNanA kAraNe eka dravya bIjA dravyarUpe nathI pariNamI jatuM, haMmezAM potAnuM svataMtra astitva jALavI rAkhe che, te guNavizeSane "agurulaghutva" kahevAya (karmathI AvRta paNa jIva kadI jaDa nathI banI jato, cetana ja rahe che, te agurulaghutva nAmanA guNanA kAraNe samajavuM.) (6) pradezatva te pratiniyata kSetramAM vyApIne rahevApaNuM te pradezatvaguNa. (ka) AtmAmAM asaMkhyAta AkAzapradezomAM rahevArUpa pradezatvaguNa. (kha) pudgalamAM saMkhyAta-asaMkhyAta ke anaMta pradezomAM rahevArUpa pradezatvaguNa. (ga) AkAzamAM anaMta pradezomAM rahevArUpa pradezatvaguNa ityAdi. (7) cetanatvaH jenA AdhAre AtmAne sukha-duHkha, harSa-zoka vagerenuM saMvedana thAya, te caitanyaguNa. A guNa sukha-duHkhanA anubhavarUpa che. (8) acetanatvaH cetanapaNAMno virodhI guNa ke jenAthI sukha-duHkhAdino anubhava na thAya ne jaDapaNuM Ave. pudgala vageremAM A acaitanyaguNa hovAthI ja teo jANavuM-jovuM vagere nathI karI zakatA. (9) mUrtatva: je guNanA kAraNe dravyo rUpa, rasa, gaMdha vagerethI yukta hoya, te mUrtatvaguNa. pudgalo mUrtatvaguNavALA che, eTale ja teo rUpa-rasAdithI yukta hoya che. (10) amUrtavaH je guNanA kAraNe dravyo rUpa-rasAdithI yukta na hoya, te amUrtatvaguNa. AtmA vageremAM amUrtatvaguNa che, eTale ja teo arUpI Adi che. A daza sAmAnya guNo che. AmAMthI dareka dravyamAM ATha-ATha guNa hoya che. te A pramANe - For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH 0 jIvamAM (1) acaitanya, ane (2) mUrtatva nathI, bAkInA ATha che. 10 pugalamAM (1) caitanya, ane (2) amUrtatva nathI, bAkInA ATha che. 0 dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALamAM (1) caitanya ane (2) mUrtatva nathI, bAkInA ATha che. praznaH cetanatva vagere to mAtra AtmAnA ja guNavizeSarUpa che, to tene sAmAnyaguNa kema kahyo? uttara H te svajAtinI apekSAe samajavuM, arthAt rAjA-rakAdi ke ekendriya-beindriyAdi judA judA jIvomAM paNa cetanapaNuM samAnapaNe rahyuM hovAthI, tene sAmAnyaguNa kahevAya. A vAta AgaLa spaSTa thaze. A rIte caitanyane sAmAnyaguNa kahevAmAM graMthakArazrInI vivakSA ja mukhya che, e ja rIte mUrta vagere guNo mATe paNa samajavuM. dravyamAM sAmAnya guNone jaNAvanAro koTho A pramANe che - 10 sAmAnya guNonuM citra * krama sAmanyaguNa dharma | adharma | AkAza kALa | pugala | AtmA phula 0 astitva 6 dravyamAM 0 vistutva 6 dravyamAM 0 dravyatva 6 dravyamAM = prameyatva 6 dravyamAM da m 6 dravyamAM 6 dravyamAM 1 dravyamAM 0 agurulaghutva pradezatva cetanatva acetanatA mUrtatva amUrtatva 1 pa dravyamAM 1 dravyamAM 5 dravyamAM For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (48) jJAna-rara-ra-varga-"spa-1-jAndha-va-jAtitatva10sthitihetutvaa-11'vgaahnhetutvvrtnaahetutvN 13cetanatvamacetanatvaM 15mUrtatvama16mUrtatvaM ceti dravyANAM SoDaza vizeSaguNAH / pratyekaM jIva-pudgalayoH SaT, itareSAM -..................+ guNasaumyA+.. (48) A pramANe cha dravyonA sAmAnyaguNo batAvIne, have tenA vizeSa 16 guNo batAvavA kahe che - * dravyanA 16 vizeSaguNo * zabdArtha (1) jJAna, (2) darzana, (3) sukha, (4) vIrya, (5) sparza, (6) rasa, (7) gaMdha, (8) varNa, (9) gatietutva, (10) sthitihetutva, (11) avagAhanAhetu, (12) vartanAhetutva, (13) cetanatva, (14) acetanatva, (15) mUrtatva, ane (16) amUrtatva - A dravyonA 16 vizeSaguNo che. temAMthI jIva ane pudgaladravyamAM 6-6 guNo ane bAkInA dravyomAM 3-3 guNo hoya che. cetanatva vagere chellA cAra guNo svajAtinI apekSAe sAmAnyarUpa ane vijAtIyanI apekSAe vizeSarUpa che. vivecana : (1) jJAna : vastunA vizeSa paricchedarUpa A guNa che. matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAnarUpe AnA pAMca bheda che. (2) darzana : vastunA sAmAnyaparicchedarUpa A guNa che. cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaLadarzanarUpe AnA cAra bheda che. (3) sukha : A paNa eka Atmika guNa che. tenA be prakAra (ka) indriyonA viSayothI thanAruM sukha, ane (kha) atIndriya sukha. . (4) vIryaH A AtmAnI zaktivizeSarUpa che. te be prakAre : (ka) vIryaMtarAya karmanA kSayathI utpanna thanAra zaktirUpa kSAyikavIrya, ane (kha) vIryaMtarAya karmanA kSayopazamathI utpanna thanAra zaktirUpa lAyopathamikavarya. 0 upara batAvelA A cAra guNo, mAtra jIvadravyanA vizeSaguNarUpa che. (jIva sivAya bIje kyAMya rahetA nathI.) (5) sparza H A guNa halakuM, bhAre, zIta, uSNa, snigdha, rUkSa, mRdu ane karkazanA bheda ATha prakAre che. (6) rasa: A guNa tikta, kaTu, kaSAya, Amla, madhura, ema pAMca prakAre che. (7) gandhaH A guNa surabhigaMdha ane durabhigaMdharUpe be prakArano che. For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: trayo guNAH / antyAzcatvAro guNAH svajAti-vijAtibhyAM sAmAnyA vishessaashc| + guNasaumyA. (8) varNaH pudgalanA raMgarUpa. te zukla, kRSNa, nIla, rakta ane pItarUpe pAMca prakArano che. 0 A (pa-8) cAra guNo mAtra pudgala dravyanA vizeSaguNarUpa che. (pugala sivAya bIje kyAMya rahetA nathI.). (9) gati hetutvaH jIvAdine gati karavAmAM sahAyakapaNuM, A dharmAstikAyarUpa dravyano vizeSaguNa che. (10) sthitihetutva : jIva ane pudgalane sthira rahevAmAM sahAyakapaNuM. A adharmAstikAyarUpa dravyano vizeSaguNa che. (11) avagAhanAhetutvaH jIvAdi dravyone rahevA mATe jagyA ApavApaNuM. teonI avagAhanAmAM sahAya karavApaNuM. A AkAzAstikAyarUpa dravyano vizeSaguNa che. (12) vartanAhetutvaH vastunA junA-navA paryAyo te vartanA, tenuM kAraNa banavApaNuM. A kALadravyano vizeSaguNa che. (kALanA AdhAre vastunA jUnA-navApaNAMno vyavahAra thAya che. eTale vastumAM prAcInatva-navInatva paryAyane utpanna karanAra kALa che. evuM kahevAya) (13) cetana, (14) acetanatva, (15) mUrtatva, ane (16) amUrtatvaH A cAra guNo pUrvavat samajavA. (sAmAnyaguNomAM A cAra guNonuM svarUpa batAvI dIdhuM che.) A 16 guNomAMthI, pudgaladravyamAM varNa-gaMdha-rasa-sparza-mUrtatva ane acaitanya Ama 6 guNo hoya che. AtmadravyamAM jJAna-darzana-sukha-vIrya-amUrtatva ane caitanyarUpa 6 guNo hoya che. bAkInAM cAra dravyomAM 3-3 guNa hoya che. eka pota-potAno gatisahAyakatAdi guNa, ane bAkInA 2 guNa acetanatva ane amUrtatva - Ama kula traNa traNa guNo hoya. sArAMza: (1) pudgaladravyamAM - varNa-gaMdha-rasa-sparza-mUrtatva-acaitanya. kula-6 (2) jIvadravyamAM - jJAna-darzana-sukha-vIrya-amUrtatva-caitanya. kula-6 (3) dharmAstikAyamAM - gatisahAyakatA-amUrtatva-acaitanya. kula-3 (4) adharmAstikAyamAM - sthitisahAyakatA-amUrtatva-acaitanya. kula-3 (5) AkAzAstikAyamAM - avagAhanAsahAyakatA-amUrtatva-acaitanya. kula-3 (6) kALadravyamAM - vartanA hetutA - amUrtatva - acaitanya. kula-3 praznaH (1) cetanatva, (2) acetanatva, (3) mUrtatva, ane (4) amUrtitva - A cArane sAmAnyaguNomAM ane vizeSaguNomAM baMnemAM kema kahyA? For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvitaH bre uttara H kAraNa e ja ke teo sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa che. sajAtIyanI apekSAe sAmAnyarUpa ane vijAtIyanI apekSAe vizeSarUpa che. dA. ta. caitanyaguNa (1) Atmatvena sajAtIya evA nAraka-tiryaMca-manuSya-deva badhAmAM rahyo che ane tethI ja tene sAmAnya kahevAya che. ane (2) te caitanyaguNa mAtra AtmAmAM ja rahyo che, te sivAya vijAtIya evA dharmAstikAyAdimAM nathI rahyo, tethI tene vizeSarUpa kahevAya che. e rIte amUrtatva-acaitanya vagere guNo aMge paNa samajavuM. te te guNo sajAtIya-avAMtara dravyonI apekSAe sAmAnyarUpa ane vijAtIya dravyanI apekSAe vizeSarUpa. Ama sAmAnyavizeSa ubhayarUpa hovAthI ja, teono sAmAnyaguNa ane vizeSaguNa baMnemAM aMtarbhAva karyo che. vizeSaguNonI mAhitI batAvanAro koTho A pramANe che - vizeSaguNa krama 1 2 3 4 5 6 7 8 9 gatihetutA 10 | sthitihetutA 11 | avagAhanAhetutA 12| vartanAhetutA 13 | caitanya 14 | acaitanya 15 | mUrtatva 16 | amUrtatva jJAnaguNa darzanaguNa sukhaguNa vIryaguNa sparzaguNa rasaguNa gaMdhaguNa varNaguNa * 10 vizeSaguNonuM citra dharma adharma AkAza kALa X X X X X X X X X X X X X X X X X 1 X 1 X 1 3 X X X X X X X X 1 X X X X 1 X 1 3 X X X X X X X X X 1 X X X 1 X 1 3 X x X X X 1 X X 1 X 1 3 61 usa For Personal & Private Use Only pudgala| jIva X 1 X 1 X 1 X 1 1 X 1 X 1 X 1 X X X X X X X X X X 1 1 X 1 X X 1 6 x ku la 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 1 dravyamAM 5 dravyamAM 1 dravyamAM 5 dravyamAM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 + saptabhaGgInayapradIpaH * *&* (49) prasaGgato jIvAdidravyANAM svabhAvAH prarUpyante - astisvabhAvaH 1, nAstisvabhAvaH 2, nityasvabhAvaH 3, anityasvabhAvaH 4, ekasvabhAva: 5, anekasvabhAvaH + guNasaumyA+ (49) A pramANe dravyonA guNonuM svarUpa batAvIne, have graMthakArazrI prasaMgane anusAre jIvAdi dravyonA svabhAvo kayA ? tenI prarUpaNA kare che - * dravyanA svabhAvonuM nirUpaNa dravyanA svabhAvo be prakAranA che : (1) sAmAnya svabhAva, (2) vizeSa svabhAva. * prazna H pahelA guNonuM nirUpaNa karyuM ane have svabhAvanuM nirUpaNa karo cho. paNa guNa ane svabhAvamAM pharaka zuM ? uttara : guNa ane svabhAva 5ramArthathI judA nathI, paNa judI-judI vivakSAe teone judA kahevAya che. A mATe vistRta mAhitI meLavavA dravya-guNa-paryAyanA rAsanuM avalokana karavuM. have sau prathama graMthakArazrI 11 sAmAnya svabhAvonuM nirUpaNa karavA kahe che - * dravyanA 11 sAmAnya svabhAvo zabdArtha : (1) astisvabhAva, (2) nAstisvabhAva, (3) nityasvabhAva, (4) anityasvabhAva, (5) ekasvabhAva, (6) anekasvabhAva, (7) bhedasvabhAva, (8) abhedasvabhAva, (9) bhavyasvabhAva, (10) abhavya svabhAva, ane (11) paramasvabhAva - A 11 svabhAvo dravyanA sAmAnyasvabhAvo che. vivecana : have je guNo chae dravyomAM sAmAnya che, teonuM nirUpaNa karAya che. (1) astisvabhAva H hovApaNAno svabhAva. ghaTa, paTa, jIva, pudgala vagere badhA padArtho potAnAM dravya-kSetrAdinI apekSAe astisvabhAvavALA che. (jema ghaDo mATIrUpe che ja. tema badhA padArtho pota-potAnAM dravyAdinI apekSAe che ja.) (2) nAstisvabhAva H na hovAno svabhAva. jIva, pudgala vagere badhAM dravyo bIjAnAM dravyakSetra-kALa-bhAvanI apekSAe nAstisvabhAvavALAM che. (jema ghaDo kapaDArUpe nathI ja ane cetanarUpe 1. dharma apekSAi ihAM alagA, svabhAva guNathI bhAkhyA jI / nija nija rUpa mukhyatA lei, guNa svabhAva karI dAkhyA jI (DhALa - 1/5) artha : ahIM dharmanI apekSAe svabhAvone guNathI bhinna kahyA che. pota-potAnA svarUpanI mukhyapaNe vivakSA karIne guNo e ja svabhAva che - evuM kahyuM che. For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH 6, mezvamAva: 7, medasvabhAva: 8, madhyasvabhAva: 1, madhyasvabhAvaH 20, +guNasaumyAnathI ja, tema badhAM dravyo bIjAnAM dravyAdinI apekSAe nathI ja.) (3) nityasvabhAvaH pota-potAnA judA judA paryAyomAM "A te ja dravya che - A te ja dravya che" evuM je dravyArthikanayanI apekSAe vicArAya, te dravyano nityasvabhAva samajavo. (dA. ta. tiryaMca-manuSyAdirUpe avasthAo badalAvA chatAM paNa AtmA to eka ja rahevo - te Atmadravyano nityasvabhAva che.) (4) anityasvabhAva : te te dravyonuM judA judA paryAyo rUpe parivartana thayA karavuM - te teono anityasvabhAva che. A pariNAma grAhaka paryAyArthikanayanI apekSAe samajavuM. (jemake - AtmAnuM bALapaNa, yuvApaNuM, ghaDapaNa. A badhA pariNAmone laIne paryAyArthika nayanI apekSAe Atmadravyano anityasvabhAva kahevAya che.) (5) ekasvabhAvaH judA judA dharmarUpe vastunI judI judI vivakSA karyA vinA, sahabhAvI badhA dharmonI je ekAdhAratA, te vastuno ekasvabhAva samajavo. (dA. ta. rUpa, rasa, gaMdha ane sparza - A cAre sahabhAvI dharmo che, te badhAno AdhAra je ghaTAdi dravya che, te eka che. A pramANe ekAdhAratA e ja ghaTAdidravyanI ekasvabhAvatA che.) ekasvabhAvatA ane nityasvabhAvatAno vizeSa A pramANe samajavo - (1) potAnA dharmonI akhaMDadravyamAM sarvatra samAnapaNe je vartanA = AdhAratA, te ekasvabhAvatA jANavI, ane (2) kALakrame thatA paryAyomAM dravyanI je anuvRtti te nityasvabhAvatA jANavI. . bhedakalpanArahita evA zuddha dravyArthikanayanI apekSAe te te dravyono ekasvabhAva kahevAya che. " (6) anekasvabhAvaH mATI Adi dravyano sthAsa-koza-kuzUlAdipaNe anekaprakAre thavArUpe je dravyano pravAha che, eka ja dravya je judA judA paryAyomAM pravAhita thAya che, te teno anekasvabhAva jANavo. TUMkamAM, eka ja vastune je akhaMDa dravyarUpe vicArAya te tenI ekasvabhAvatA ane bhedasvarUpe vicArAya te tenI anekasvabhAvatA. (7) bhedasvabhAvaH guNa ane guNavAnuM vacce, paryAya ane paryAyavALA vacce je nAmasaMkhyA-lakSaNAdine laine bheda kahyo che, te bhedasvabhAva. (jemake - AtmAno sAmAyika guNa che. ahIM sAmAyikano ane te guNavALA AtmAno bheda jaNAvyo.) For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH / paramasvabhAvaH 11 ete svabhAvA dravyANAM saamaanyaaH| (50) cetanA'-'cetana-mUrtA4'mUrtekapradezA-'nekapradeza-vibhAva-svabhAva-zuddhAzuddho pacarita svabhAvA ete daza vishesssvbhaavaaH| - + guNasaumyA.. (8) abhedasvabhAvaH guNa-guNI vagerenuM je abhedabhAva (=arasaparasa ekamekarUpe) rahevuM, te abhedasvabhAva. (jemake - AtmA ja sAmAyika che. ahIM AtmA ane tenA guNarUpa sAmAyikane eka jaNAvyo.) | (9) bhavyasvabhAvaH badhA dravyomAM pota-potAnA judA-judA paryAyarUpe pariNamavAnI je zakti rahelI che, te bhavyasvabhAva. (dA. ta. mATInI ghaTAdirUpe thavAnI je zakti, te bhavyasvabhAva.) (10) abhavyasvabhAvaH parabhAvanI sAthe traNe kALa maLIne rahevA chatAM paNa, pararUpe je abhavana = na thavApaNuM, te abhavyasvabhAva che. (dA. ta. Atmapradeza ane AkAzapradeza baMne haMmezAM sAthe ja rahe che, to paNa Atmapradeza kadI AkAzapradeza nathI banI jato. e ja Atmapradezano abhavyasvabhAva che.) (11) paramasvabhAva anaMta dharmomAMthI vastune oLakhavA mATe pradhAnatAe je dharma levAya, te dharma 'paramabhAva' svabhAva kahevAya. A agyAra svabhAva chae dravyamAM che ane tethI ja teone sAmAnyasvabhAva kahevAya che. (50) A pramANe sAmAnyasvabhAvo batAvIne, have dravyanA 10 vizeSasvabhAvo batAve * dravyanA 10 vizeSaravabhAvo eka zabdArtha: (1) cetanasvabhAva, (2) acetanasvabhAva, (3) mUrtasvabhAva, (4) amUrtasvabhAva, (5) ekapradezasvabhAva, (6) anekapradezasvabhAva, (7) vibhAvasvabhAva, (8) zuddhasvabhAva, (9) azuddhasvabhAva, ane (10) upacaritasvabhAva- A daza vizeSasvabhAvo che. vivecanaH (1) cetanasvabhAvaH jANavAnI, sukha-duHkhAdine anubhavavAnI je zaktivizeSa, te caitanya. A AtmAno vizeSaguNa che. (0 rAga-dveSathI garbhita adhyavasAyanA kAraNe A svabhAvane "malinacetanA" kahevAya che. 0 saraLatA-namratA vagere kSAyopathamika adhyavasAyanA kAraNe A svabhAvane "zubhacetanA" kahevAya che. 0 ane vItarAgatA-kaivalya-paramamAdhyathya vagere kSAyika For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH adhyavasAyanA kAraNe A svabhAvane "zuddhacetanA" kahevAya che.) (2) acetanasvabhAvaH jANavAnI, sukha-duHkhAdine anubhavavAnI zakti na hovI, te acaitanya. jIva sivAyanA pudgala vagere dravyono A vizeSaguNa che. (dA. ta. paththaranA keTalA paNa TukaDA karo, tene lezamAtra paNa sukha-duHkhanuM vadana thatuM nathI. kAraNa? e ja ke temAM caitanyasvabhAva nathI, e acetana che.) (3) mUrtasvabhAvaH rUpa, rasa, gaMdha, sparza vagere guNone dhAraNa karavApaNuM, te pugaladravyano mUrtasvabhAve che. ane A guNa mAtra pudgalamAM ja hovAthI te teno vizeSaguNa kahevAya che. (4) amUrtasvabhAva: rUpa-rasAdine dhAraNa na karavAno svabhAva. te amUrtasvabhAva. A svabhAva pudgala sivAyanA bAkInA pAMca dravyonA vizeSaguNarUpa che. (5) ekapradezasvabhAvaH judA judA aneka pradezo hovA chatAM paNa dravyanI je ekAkAratArUpa pariNati, te ekapradezasvabhAva. kALa ane paramANu ekapradezamAM rahetA hovAthI teono svataH ekapradezasvabhAva ghaTe che. paNa te sivAyanA dravyo asaMkhya ke anaMta pradezamAM rahe che, to paNa akhaMDa dravyarUpe teonI je ekAkAratA, te teono ekapradezasvabhAva samajavo. A svabhAvanA kAraNe ja "dharmAstikAya eka che' ityAdi vyavahAra thAya che, anyathA, to "dharmAstikAya ghaNA che' ityAdi vyavahAro thAta. (6) anekapradezasvabhAva dravyomAM je bhinna-bhinna pradezavALApaNuM, te anekasvabhAvatA. jo A svabhAva na mAnIe, to eka ja dravyamAM judA judA pradezone laine je sakaMpa ane niSkaparUpa be avasthA jovA maLe che, te na ghaTe. (eka ja kapaDo, eka cheDAthI halato hoya ne bIjA cheDethI sthira hoya - AvI be judI avasthA kapaDAno aneka pradezasvabhAva jaNAve che.) (7) vibhAvasvabhAvaH potAno je sahaja pariNAma che, tene choDIne dravyanuM je anyabhAvarUpe pariNamana, te vibhAvasvabhAva. (dA. ta. jIvadravya siddhasvarUpI che, to paNa karmadravyanA joDANathI temAM je kaSAya-viSayAdi vaikArika avasthAo thAya che, te Atmadravyano vibhAvasvabhAva jANavo.) A svabhAva ja moTI vyAdhirUpa che. ane AnA kAraNe ja karmabaMdhanI zRMkhalA cAle che. dravyaguNaparyAyanA rAsamAM kahyuM che ke - "jI ho bhAva svabhAva anyathA, lAlA chaI vibhAva vaDavyAdhi" (DhALa - 128) For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH (8) zuddhasvabhAva : kevaLa eka dravyanuM je sahajapariNamana, arthAt upAdhirUpe rahelA evA 5radravyanA joDANathI rahita mAtra potAnA sahaja guNomAM pariNAma pAmavApaNuM, te zuddhasvabhAva. 66 - dA. ta. karmadravyanA joDANathI thanArI Asakti-ahaMkAra-AzaMsA vagere upAdhiothI rahita mAtra potAnA jJAnAdimaya zuddhasvarUpamAM ramaNatA, te Atmadravyano zuddhasvabhAva che. Ama badhA dravyomAM, paradravyathI nirapekSa je nirvikAra svarUpa - te zuddhasvabhAva samajavo. (9) azudvasvabhAvaH paradravyanI upAdhinA kAraNe, potAnAM mULa svarUpane choDIne parabhAvarUpe pariNamavAnI je yogyatA, te azuddhasvabhAva. (jemake - karmadravyanA joDANathI potAnAM zuddha svarUpane choDI daine je rAgAdithI kaluSita adhyavasAyorUpe pariNAma pAmavApaNuM, te Atmadravyano azuddha svabhAva jANavo.) prazna : vibhAvasvabhAva ane azuddhasvabhAvamAM pharaka zuM uttara H alabatta baMne ekarUpa ja che, paNa judA judA vyapadeze teono bheda saMgata thaI zake. te A pramANe - (1) vibhAvasvabhAvarUpa malinacetanAnA kAraNe jIva karmarUpa upAdhine bAMdhe che, eTale te karmabaMdhanuM kAraNa che. ane (2) bAMdhelA karmanA udayathI jIvano malina adhyavasAyaazuddhasvabhAva utpanna thAya che, eTale e svabhAva karmanuM kArya che. alabatta, vibhAvasvabhAva paNa karmanA udayathI ja thAya che ane azuddhasvabhAva paNa karmabaMdhanuM kAraNa bane che ja. to paNa eka ja svabhAvane jyAre judA judA pAsAthI vicArAya, tyAre teono vyapadezabhede bheda paNa thAya che. jemake - kalaha-kaSAya-bahirmukhabhAva. A badhA svabhAvo, navA karmarUpI upAdhine lAvanArA hovAthI vibhAvasvabhAva kahevAya ane junA karmarUpI upAdhithI utpanna thayA hovAthI azuddhasvabhAva kahevAya. Avo bheda jaNAya che, vidvAno bIjI rIte paNa yathAyogya saMgati kare. (10) upacaritasvabhAva : eka dravyamAM, bIjA dravyonA guNono je upacAra karAya, te vivakSita dravyano upacaritasvabhAva jANavo. jemake - ochI buddhivALA mANasane 'A jaDa che' evuM je kahevAya, te, te mANasano upacaritasvabhAva jANavo. hakIkatamAM te mANasa cetana che, paNa ochI buddhinA kAraNe pudgalamAM rahelA jaDapaNAMno temAM upacAra karAyo che. Ama upacArathI thanAro svabhAva, te upacaritasvabhAva. A 10 vizeSa svabhAvo che. For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (51) tatra jIvapudgalayorekaviMzatiH svabhAvAH cetana-mUrta-vibhAvA'zuddhopacaritasvabhAvAn etAn paJca muktvA dharmAditrayANAM SoDaza svabhAvAH / bahupradezasvabhAvaM muktvA kAlasya paJcadaza svabhAvAH / saMgrahazca - "ekaviMzatibhAvAH syurjiiv-pudglyormtaaH| dharmAdInAM SoDaza syuH kAle paJcadaza smRtAH" // + guNasaumyA+ (51) A pramANe dravyanA 11 sAmAnyasvabhAvo ane 10 vizeSasvabhAvo jaNAvIne, have te badhA maLIne dravyamAM kula keTalA svabhAvo hoya ? te batAvavA kahe che - ka dravyamAM kula keTalA savabhAvo ? * 11 sAmAnyasvabhAva ane 10 vizeSasvabhAva = 21 svabhAva, Ama kula 21 svabhAva che, temAMthI... (1-2) jIvadravya ane pudgaladravyamAM badhA svabhAvo hoya che, arthAt teomAM 21 svabhAva samajavA. (3-4-5) dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya -A traNa dravyamAM (21mAMthI) cetanasvabhAva, mUrtasvabhAva, vibhAvasvabhAva, azuddhasvabhAva, ane upacaritasvabhAva - A pAMca svabhAvone choDIne bAkInA 16 svabhAvo samajavA. (6) kALadravyamAM - te 16mAMthI paNa aneka pradezasvabhAva choDIne bAkInA 15 svabhAvo samajavA. dravyomAM guNone batAvanArI saMgrahagAthA A pramANe che - ekaviMzatibhAvAH syurjIvapudgalayormatA / dharmAdInAM SoDaza syuH kAle paJcadaza smRtAH // | (AlApapaddhati - 2) artha : jIva ane pudgalamAM 21 svabhAvo che, dharmAstikAya-adharmAstikAya ane AkAzAstikAyamAM 16 svabhAvo che ane kALadravyamAM 15 svabhAvo smaraNa karAyA che. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH (52) svabhAvA api guNa-paryAyayorantarbhUtA eva draSTavyAH, anyathA dravyalakSaNe tayoriva teSAmapi grahaNamabhaviSyat / uktA guNAH / guNavikArAH paryAyAste'pyuktA eva // +guNasaumyA * vizeSa ane sAmAnya sabhAvonuM citra svabhAva vizeSa viroSa | adharma PALSLL | jIva 8 yugala T dharma + 2 - - - 4 0 4 - - - - * - - - x 2 = 1-11| sAmAnyasvabhAva 11 | cetana svataH jIvane, parataH pudgalane. acetana svataH pAMcane, paraMtaH jIvane. . mUrtatva svataH pudgalane, parataH jIvane. amUrtatva 1 svataH jIvAdine, upacaritapaNe pudgalane. | ekapradeza kALa-paramANumAM svataH, bAkInA dravyomAM akhaMDavRttitve. 17 | anekapradeza pAMca dravyomAM svataH, paramANumAM upacArathI. vibhAva zuddhAzuddha dravyArthikanayathI zuddha zuddha dravyArthika nayathI 20 | azuddha azuddha dravyArthika nathI upacarita asaddabhUta vyavahAra nayathI. |kula svabhAvo |16 | 16 | 16 | 21 21 | 15L te te dravyomAM te-te sAmAnya-vizeSa svabhAvo kevI rIte ghaTe? kyA nayanI apekSAe ghaTe ? te badhAnI vistRta samajaNa meLavavA mATe, pUjya mahopAdhyAyajI mahArAja dvArA viracita dravyaguNaparyAyanA rAsanI 12-13 mI DhALanuM avalokana karavuM. (52) have A svabhAvone guNa-paryAyarUpa ja mAnavA, evuM jaNAvavA mATe graMthakArazrI kahe che - zabdArtha svabhAva paNa guNa-paryAyanI aMdara ja samajavA, nahIMtodravyanA lakSaNamAM guNa-paryAyanI | 1 | 1 | X For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta-sugama-vivecanasamanvita: Ta ( 53 ) etacca dravyaM nayamizritaM vizeSArthapratipattaye bhavati; yaduktam - + guNasaumyA+ jema svabhAvonuM paNa grahaNa thayuM hota. A pramANe guNo kahyA. ane guNonA vikArarUpa je paryAyo, te paNa kahyA ja. * svabhAvano guNa-paryAyamAM aMtarbhAva * vivecana : u52 kahelA 21 svabhAvone guNa-paryAyarUpa ja samajavA, tenAthI judA nahIM. prazna H jo judA mAnIe to ? : uttara H to dravyanuM je lakSaNa karyuM che ke - 'muLa-paryAyavat dravyam' - temAM guNa ane paryAyanI jema svabhAvanuM paNa grahaNa karyuM hota ane tethI 'muLa-paryAya-svabhAvavavuM dravyam' evuM kahyuM hota. 69 paNa tevuM kahyuM nathI, tenA 52thI ja jaNAya che ke svabhAva jevuM koI alaga tattva nathI. to have A svabhAvano guNa-paryAyamAM kevI rIte samAveza karavo ? te vicArIe - (1) je svabhAva nirupacarita hoya, sahajapariNAmarUpa hoya, haMmezAM sAthe rahenArosahavartI hoya, te svabhAvane guNarUpa samajavo. jemake - AtmAno caitanyasvabhAva. A svabhAva upacArarahita, sahajapariNAmarUpa ane kAyama sAthe rahenAro che, eTale Ane AtmAnA guNarUpa mAnavo. (2) je svabhAva kramavartI avasthArUpa hoya, haMmezA sAthe rahenAra na hoya,te svabhAvane paryAyarUpa samajavo. jemake AtmAno manuSyasvabhAva ke krodhAdirUpa svabhAva. A svabhAva aupacArika che, karmarUpa upAdhijanya che, haMmezA rahenAro nathI, eTale ja Ane AtmAnA paryAyarUpa manAya. dravyaguNaparyAyanA rAsamAM jaNAvyuM che ke - "svabhAva te guNa-paryAyathI bhinna na vivakSiiM, te mATei je anupacarita bhAva te guNa ja, upacarita te paryAya ja.'' (DhALa - 13/17) A pramANe dravyanA guNo kone kahevAya ? te kahyuM ane eTale ja guNanA vikAra evA je paryAyo, tenuM paNa kathana thaI ja gayuM samajavuM. A pramANe guNa-paryAya dvArA dravyanuM vizada svarUpa batAvyuM. (53) have e dravyane nayathI jANavA dvArA vizada bodha thAya che - e vAtane jaNAvavA kahe che - For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH "nAnAsvabhAvasaMyuktaM dravyaM jJAtvA prmaanntH| tacca sApekSasiddhyarthaM syAnnayairmizritaM kuru" // ...+ guNasaumyA .... * dravyano vizadabodha - nayathI ja bhAvArtha Adravya, nayathI mizrita karAtuM chatuM vizeSa-arthanI samajaNa mATe thAya che. kahyuM che ke - "pramANa dvArA anekasvabhAvathI yukta dravyane jANIne, tene sApekSasiddhi mATe kathaMciyathI joDANa karavuM." vivecanaH upara vistArathI dravyanuM svarUpa batAvyuM. have te dravyano jo judA judA nayothI vicArAya, to vizeSa bodha maLe che. jemake - eka ja Atmadravyane judA judA (1) zuddhadravyArthikanaya, (2) bhedakalpanAnirapekSadravyArthikanaya, (3) paramabhAvagrAhakanaya... vagere nayothI vicArAya, to te AtmasvarUpa sAkSAt hAthavaguM thAya. jANe ke AtmasvarUpanI hRdayasparzI anubhUti thayAnI pratIti thavA lAge. eTale koIpaNa dravyamAM nayanI yojanA karavI joIe ke jethI te te dravyano talasparzI bodha prApta thAya. A vize AlApapaddhatimAM jaNAvyuM che ke - nAnAsvabhAvasaMyuktaM, dravyaM jJAtvA pramANataH / tacca sApekSasiddhyarthaM, syAnnayairmizritaM kuru|| (mAnApaddhati-2, naya-62 vRtta) artha : pramANa dvArA judA-judA aneka svabhAvathI saMyukta dravyane jANIne, dravyanI sApekSasiddhi mATe, te dravyane nayonI sAthe joDavuM joie. (arthAt nayo dvArA judA judA svabhAvo jANavA joie ke jethI yathArtha khyAla Ave ke kaI apekSAe dravyamAM kayo svabhAva che ?) zlokamAM "gAtrajaiH' evuM je pada che, te e jaNAve che ke, kathaMcit nayo dvArA vicAraNA karavI. (1) bIjA aMzano apalApa karavA dvArA vivalita aMzanI vicAraNa karavI, te ekAMtanaya kahevAya. ane (2) bIjA aMzano apalApa karyA vinA teone gauNapaNe svIkAravApUrvaka, vivalita aMzanI mukhyapaNe vicAraNA karavI, te kathaMcidRnaya kahevAya. prastutamAM - kathaMcidRnayathI dravyanI vicAraNA karavAnI sUcanA ApavA dvArA graMthakArazrI e jaNAve che ke, kyAMya koI aMzano ekAMta na bAMdhI devo. ekAMta te viparyAsane Ubho karavA dvArA paraMparAe mithyAtvane sarje che. For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH / (54) tadevaM dravyamarthaH prayojanaM yasyAsau dravyArthikaH |so'pi yuktikalpanayA dazadhA, ...............+guNasocyA (54) eTale have graMthakArazrI dravyane nayathI vicAravA mATe, dravyane viSaya karatA evA dravyArthikanayanuM vistArathI svarUpa samajAve che. - ziroma (1) dravyArthikanAcanuM svarUpa lakSaNa vyartha: prayogane pacAsa vyartha artha dravya che artha-prayojana jenuM tevo abhiprAyavizeSa, te dravyArthika naya. vivecanaH upara batAvelAM svarUpavALuM dravya (artha =) jJAnanA viSayapaNe prayojanabhUta che jenuM, tevA abhiprAyavizeSane dravyArthikanaya kahevAya. jemake - kaTaka hoya, keyUra hoya ke kaMgana, Akhare badhuM suvarNarUpa ja che - Ama mULatattva-suvarNadravyane jonAro abhiprAya, te dravyArthikanaya. A dravyArthika naya paNa judI judI yuktiorUpI kalpanA vaDe 10 prakAre che. te A pramANe - (1) anvaya dravyArthikanaya. (2) svadravyAdigrAhaka dravyArthikanaya. (3) paradravyAdigrAhaka dravyArthikanaya. (4) paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya. (5) karmopAdhinirapekSa zuddha dravyArthikanaya. (6) utpAda-vyayanirapekSa zuddha dravyArthikanaya. (7) bhedakalpanAnirapekSa zuddha dravyArthikanaya. (8) karmopAdhisApekSa azuddha dravyArthikana. (9) utpAdavyayasApekSa azuddha dravyArthikanaya. (10) bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthinaya. have A daze prakAranA dravyArthikanayone graMthakArazrI udAharaNa sAthe batAve che - eka pahelo prakAra che sUtraH manvayadravyathA, yathA-kuryAsvabhAvaM dravyam III For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa tathAhi-anvayadravyArthikaH, yathA-guNaparyAyasvabhAvaM dravyam 1 / svadravyAdigrAhako vA, yathA-svada vyacatuSTayApekSayA dravyamasti 2 / parada vyAdigrAhako vA, yathA + guNasoyA+--- artha : pahelo bheda - anvayadravyArthika. jemake - guNa-paryAyanA svabhAvavALuM eka dravya che - evuM kahenAro naya. (1) vivecana : dravyArthikanayano pahelo prakAra : (1) anvaya dravyArthikanaya. te dravyane ekasvabhAvavALuM - guNaparyAyasvabhAvavALuM kahe che. juo, piMDa-sthA-koza-kuzUla-ghaTa-kapAla vagere badhI avasthAo badalAya che, paNa mRdravya badhAmAM anusmRta hoya che, mRdravyano anvaya cAle che. guNa-paryAya badalAvA chatAM e badhAmAM enuM e dravya anvayarUpe cAlyA karavAno je svabhAva dharAve che ane tenA kAraNe e badhA guNa-paryAyano te dravyarUpe je ullekha thAya che, te A nayano viSaya che. jemake - 0 piMDa-sthAo vagerene uddezIne "A badhuM mATI che ema kahevuM te. 0 bALaka mATInI judI judI vastuo banAve che ane e rIte ramyA kare che, tyAre je kahevAya che ke bALaka mATI sAthe rame che tyAM A naya jANavo. 0 A nayanI apekSAe ja "je dravyane jANe che, te dravyAthadeze, e dravyanA sarva guNaparyAyone jANe che ema kahevAya che. ka bIjA prakAra ke sUtra: svavyAvi vize vA, yathA-svadravyavatuSTayApekSA vyakti pArA artha: bIjo bheda-svadravyAdikagrAhaka dravyArthikanaya...jemake potAnA dravyAdicAranI apekSAe dravya che. (2) vivecana : dravyArthikanayano bIjo prakAra : (2) svadravyAdi grAhaka dravyArthikanaya.. jema ke ghaTAdi padArtha svadravya, svakSetra, svakALa ane svabhAva - e cAranI apekSAe sat che, evuM kahenAro naya. AmAM svadravyathI mATIrUpe, svakSetrathI - pATalIputrAdi (utpanna-sthita) rUpe, svakALathI vivakSitakALe ane svabhAvathI - raktatAdirUpe ghaDA vagerenI sattA pramANasiddha che, evuM mAnanAro abhiprAya, svadravyAdigrAhaka dravyArthikanaya kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarana-muAma-vivecanasamanvita: je paradravyAdicatuSTayApekSayA dravyaM nAsti 3 / paramabhAvagrAhako vA, yathA-jJAnamaya AtmA, atrAnekeSAM svabhAvAnAM madhyAjjJAnAkhyaH paramasvabhAvo gRhItaH 4 / karmopAdhinirapekSaH - guNasaumyA+ Ane ja (1) sadaMzagrAhI, ke (2) sattvagrAhI dravyArthikanaya - evAM nAme paNa kahI zakAya. * trIjo prakAra sUtra : paddavyAddigrAho vA, yathA-padravyAtituSTayApekSA dravyuM nAsti|| artha : trIjo bheda - 52dravyAdigrAhakanaya. jemake - paradravyAdi cAranI apekSAe dravya nathI, evuM kahenAro naya. (3) 73 vivecana : dravyArthikanayano trIjo prakAra : (3) paradravyAdigrAhaka dravyArthinaya. jemake - ghaTAdi padArtha paradravya, parakSetra, parakALa ane parabhAva. e cAranI apekSAe asat che, evuM kahenAro naya. Ane ja asaMdazagrAhI ke asattvagrAhI naya paNa kahI zakAya. * cotho prakAra sUtra : paramamAvagrAho vA, yathA-jJAnamaya AtmA // 4 // artha : cotho bheda - 5ramabhAvagrAhakanaya. jemake - AtmA jJAnamaya che. ahIM anekasvabhAvomAMthI 'jJAna' nAmano paramasvabhAva levAyo che. (4) vivecana : dravyArthikanayano cotho bheda : (4) paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya. vastunA paramasvabhAva = utkRSTa svabhAvane jaNAvanAro naya. jemake 'AtmA jJAnamaya che' evuM kahevuM te. alabatta, darzana, jJAna, cAritra, vIrya vagere AtmAnA anaMta guNa che. paNa e badhAmAM jJAna e sAra = utkRSTa = parama guNa che. prazna H jJAna ja sArabhUta, darzanAdi nahIM - evuM zenA AdhAre ? uttara H AtmAne jyAre anya dravyothI alaga darzAvavAno hoya, tyAre 'jemAM jJAna hoya : te AtmAM.' 'jemAM jJAna na hoya te pudgala vagere' A rIte jJAnaguNane AgaLa karIne dekhADAya che. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH zuddhadravyArthiko vA, yathA-jIvaH siddhasadRzaH zuddhAtmA 5 / utpAdavyayagauNatvena sattAgrAhakaH zuddhadavyArthiko vA, yathA-dravyaM nityam 6 / bhedakalpanAnirapekSaH - + guNasaumyA+ane jJAnane AgaLa karIne ja bheda pADavAnuM kAraNa e ke, darzana vagere guNo karatAM jJAna ja zIdhra upasthita thaI jAya che. eTale ja zAstromAM anaMtamA bhAga jeTalA jJAnane haMmezA khulluM kahyuM che. bAkI anaMtamAM bhAga jeTalA to darzana-vIrya vagere paNa khullAM hoya che ja. to paNa jaDathI jIvamAM bheda pADavA, teono ullekha na karI jJAnano ja kema ullekha karyo ? enAthI paNa jaNAya che ke jJAnaguNa utkRSTa che. ane eTale ja tevAM utkRSTa-parama guNane kahenAro naya, paramabhAvagrAhaka naya kahevAya che. A ja rIte bIjA dravyomAM paNa paramabhAva tarIke teonA asAdhAraNaguNa levA. ane te te guNasvarUpe te te dravyone kahevuM, te paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya samajavo. eka pAMcamo prakAra che sUtraH pathinirapekSa zuddhadravyaftho vA, yathA - gIva siddhAH zuddhAtmA Ill artha pAMcamo bheda - karmopAdhithI rahita zuddha dravyane viSaya karanAro naya. jemake - jIva siddhanA jevo zuddhAtmA che. (5) vivecana : dravyArthikanayano pAMcamo prakAra : (5) karmopAdhi nirapekSa zuddha dravyArthikanaya. AtmA para karmarUpa upAdhi ane tenI anekavidha asaro hovA chatAM e badhAne gauNa karIne, AtmA jANe ke karma-upAdhithI zUnya hoya, e rIte ene jovo - e A nayano viSaya che. karma ke karmajanya asarone jovAnI ja nathI, eTale AtmAnuM zuddhasvarUpa ja A dRSTithI jovA maLe che. eTale ja A naya, AtmAne siddhanA jevo zuddha mAne che. jAtyaratna para game eTalo mela jAme to paNa aMdara to enI nirmaLatA akSata ja hoya che. ema AtmA para game tevA gADha cIkaNAM karmo coTelA hoya, to paNa aMdara enA kevalajJAna vagere guNo to rahelA ja hoya che. eTale jema eksa re, vastra paranA melane, vastrane, cAmaDInA vividha starone... A badhAne najaramAM lIdhA vinA sIdho aMdaranA hAkaDAMne ja jue che, tema A dravyArthikanaya, karmajanya upAdhione vIMdhIne sIdhu aMdaranA zuddha AtmasvarUpane jue che. For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * zuddhadravyArthiko vA, yathA-nijaparyAyasvabhAvatvAdabhinnaM dravyam 7 / karmopAdhisApekSo + guNasaumyA+ eTale ja A nayano viSaya "saMsArI jIvone paNa siddhasamAna jovA' e che. AmAM karmajanya saMsAranA bhAvone najaramAM nathI levAnA ane e badhAnI aMdara AtmAnuM sAhajIka je zuddhasvarUpa che ene ja mukhya karIne "A zuddhasvarUpI che e rIte A naya jue che." zauka chaThTho prakAra che sUtraH utpAvyayAtve sattApradi: zuddhavyArthio vA, yathA - dravya nityam dA artha: utpAda ane vyaya-e bene gauNa karIne sattAne mukhyapaNe lenAro naya, te sattAgrAhaka zuddha dravyArthikanaya. jemake - dravya nitya che. (6) vivecana : dravyArthikanayano chaThTho prakAra : (6) utpAdavyayanirapekSa zuddha dravyArthikanaya. A nayanA mate dravyane nitya jANavuM. arthAt traNe kALamAM avicalita svarUpavALuM jANavuM. traNe kALamAM dravyasattA avicalita = dhruva hoya che. ane tethI tene mukhya karIne Avo bhAva saMbhave alabatta, paryAyo pratikSaNa pariNAma pAme che - parivartanazIla che ane tethI paryAyarUpe dravyanAM pratikSaNa utpAda-vinAza thayA ja kare che. paNa A utpAda-vinAza tarapha najara ja na rAkhavI, piMDa-sthAsa-koza vagere rUpe thatA utpAda-vinAza jovAnA ja nathI ane tethI ekaluM mRdravya ja akabaMdha evuM ne evuM dekhAyA kare. jo ke mRdu paNa pudgaladravyanI eka avasthArUpa che, mATe e paNa utpAda-vinAzazIla che ane tethI ja ene paNa jovAnI nathI. eTale mAtra dravyasattA ja dekhAya.. A pramANe mAtra sattAne dekhanAro naya, utpAda-vyayanirapekSa sattAgrAhaka dravyArthikanaya kahevAya. * sAtamo prakAra eka sUtra : bhedakalpanAnirapekSaH zuddhadravyArthiko vA, yathA - nijaparyAyasvabhAvatvAdabhinnaM dravyam IIchA artha : sAtamo bheda - bhedanI kalpanAthI rahita zuddha dravyArthikAya. jemake - dravya potAnA paryAyasvabhAvathI abhinna che. (7) 1. A ja abhiprAyathI zrI nemicandrAcAryedravyasaMgrahamAM kahyuM che ke - azuddhanayanI daSTie, jIva-mArgaNAsthAnane ane guNasthAnane AzrayIne 14 bhejavALo che. paNa zuddhanayanI dRSTie to sarva saMsArI jIvo zuddha ja che. For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- * saptabhaGgInayapradIpa 'sAvazuddhadravyArthiko vA, yathA-krodhAdikarmajabhAva AtmA 8 |utpaad-vyysaapeksso'saav+ guNasaumyA+ .........+ vivecana : dravyArthikanayano sAtamo prakAra : (7) bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanaya. jIva-pudgala vagere koIpaNa dravya potAnA guNa-paryAyothI bhinnabhinna che. emAMthI bhedaaMzane gauNa karIne abheda aMzane ja jovo, abheda aMzanI arpaNa karavI, ane jJAnamatro nIvo, rUpamanna dravyam' A pramANe kahevuM e A sAtamo bheda che. ahIM pAMcamA-chaTTA-sAtamA prakArane zuddha dravyArthikanaya kahyo che. teno artha A pramANe karavo. (5) pAMcamA prakAramAM zuddha evA dravyane viSaya karanAro naya, te zuddha dravyArthikanaya. ane (6-7) chaThThA-sAtamA prakAramAM zuddha evuM dravya nahIM, paNa zuddha evo dravyArthikanaya levo. tenuM tAtparya - (5) sarvathA karmaupAdhithI rahita evA siddhanA jIvo che. ane AvuM zuddha-karmaupAdhithI rahita evuM jIvadravya maLatuM hovAthI ja, evAM dravyane viSaya karanAro naya, zuddha evA dravyane viSaya karanAro kahevAya. ('zuddha tadravya ti zuddhadravya, zuddhadravyamathai yasa zuddha vyathi:' Avo samAsa samajavo.) (6) chaThThA prakAramAM, utpAda-vyayazUnya koI dravya kyAreya hotuM ja nathI. eTale utpAdavyayathI rahita hoya e zuddha dravya. evuM badhuM kahevAno koI matalaba ja nathI. mATe "zuddha dravya ema nahIM, paNa "zuddha dravyArthikanaya" ema kahevuM joIe. (7) A ja rIte sAtamA prakAramAM paNa, nijaguNaparyAyathI sarvathA bhedarahita ja hoya evuM koI dravya hotuM ja nathI. eTale evuM rahita dravya te zuddhadravya ema kahI zakAtuM ja nathI. tethI zuddha e dravyanuM vizeSaNa na banAvatAM, dravyArthikanayanuM vizeSaNa banAvavuM joIe. (eTale chaTTA-sAtamA prakAramAM 'zuddhazAsaudravyatha%nayati zuddhadravyathanaH ' ema karmadhAraya samAsa jANavo.) 0 jema traNa zuddhadravyArthikanayano vyutpatti artha batAvyo, tema AgaLa kahevAtA traNa azuddhadravyArthikanayano paNa vyutpattiartha samajavo. 0 cha-sAtama prakArano taphAvata A rIte samajavo - chaThThA prakAramAM dravya nityatvena viSaya che, jayAre sAtamA prakAramAM abhinnatvena. chaThThA prakAramAM guNa-paryAya viSayabhUta banatA ja nathI. jyAre sAtamA prakAramAM bane che, paNa dravyathI abhinnarUpe. prazna dravyArthikano cotho prakAra paramabhAvagrAhakadravyArthikanaya, "jJAnamayo nIvaH' evuM kahe che. ane A sAtamo bheda "jJAnAnno nIvaH' kahe che. A bemAM taphAvata zuM? For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * zuddhadravyArthiko vA, yathaikasmin samaye dravyamutpAda-vyaya-dhrauvyayuktam 9 / bhedakalpanA +guNasaumyA+ . uttara : tyAM jJAnane AtmAnA mukhya svarUpa tarIke jovAyuM che, ahIM mAtra guNa tarIke jovAyuM che. guNa tarIke jovAmAM to jJAnanI jema darzana, sukha, vIrya vagere AtmaguNo paNa Ave ne tethI sAtamA prakAramAM 'ranAmitro nIvaDa, vIfmatro nIvaH' vagere paNa kahI zakAya che. jayAre cothA prakAramAM to svarUpa tarIke = paramabhAva tarIke jovAnuM hovAthI mAtra "jJAna" ja pakaDI zakAya che, darzana vagere nahIM... eTale cothA prakArano naya to "jJAnamayo nIva:' evuM ja kaheze, paNa 'rzanamayo nIvaH' vagere kaheze nahIM. AThamo prakAra je sUtra : karmopAdhisApekSo'sAvazuddhadravyArthiko vA, yathA - krodhAdikarmabhAva AtmA TA artha : karmopAdhithI sApekSa evA azuddha Atmadravyane viSaya karanAro naya. jemake krodhAdi karmabhAvavALo AtmA che. (8) vivecana : dravyArthikanayano AThamo prakAra : (8) karmopAdhisApekSa azuddha dravyArthikanaya. karmarUpI upAdhi sAthenuM azuddha evuM jIvadravya, A nayano viSaya che. ahIM 'karmabhAva' tarIke karmodayajanya bhAvo levA, eTale krodhamohanIyakarmanA udayathI thato krodhAtmakabhAva e karmabhAva. A rIte bIjA paNa karmabhAvo jANavA. je dravya jayAre je bhAve pariName che, tyAre te dravyane tanmaya tarIke jANavuM e A nayanI dRSTi che. jemake - 0 lokhaMDa jyAre agnipaNe pariName che, tyAre tene agnirUpe jANavuM. eTale ja e vakhate lokhaMDanA goLAne aganagoLo kahevAya che. che e ja rIte krodhamohanIya vagere karmodayanA avasare krodhAdi bhAvarUpe pariNamelo evo AtmA pote ja krodhAdirUpe kahevAya che. zika navamo prakAra eka sUtraH 3tpAddivyayasApekSo savizuddha vyArthio vA, carthasma samaye dravyamudrivyadhrauvyyuktm // 9 // artha : utpAda-vyayane sApekSa dravyane viSaya karanAra te azuddha dravyArthikAya. jemake - eka ja For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH sApekSo'sAvazuddhadravyArthiko vA, yathA''tmano darzana-jJAnAdayo guNAH 10 / uktA dravyArthikasya bhedaaH|| +guNasaumyA samaye dravya utpAda, vyaya ane dhrauvyathI yukta che. (9) vivecanaH dravyArthikanayano navamo prakAra : (9) utpAdavyayasApekSa azuddha dravyArthikanaya. A naya utpAda-vyayane sApekSa dravyasattAne grahaNa kare che. jemake - eka samayamAM dravyane utpAdavyaya-dhruvarUpa kahevuM te. sonAnA keyUrane bhAMgIne kaTaka banAvyuM hoya, tyAre je kaTakAdino utpattisamaya che, e ja keyUrAdino vinAzasamaya che, ane e ja samaya suvarNanI sattAno che. eTale e vivakSita samayane dhyAnamAM rAkhIne A naya, suvarNadravyane (1) kaTakAdiutpAdarUSa, (2) keyUrAdivinAzarUpa, ane (3) suvarNasattArUpa - ema utpAdAditrayAtmaka mAne che. temAM paNa utpAda-vyayane gauNarUpe ane drauvyane mukhyarUpe mAne che. anyathA traNene mukhyarUpe mAnato hoya to A naya "pramANa" ja banI jAya.' ja dasamo prakAra : sUtra: me nA pakSo sAvazuddha vyArthio vA, yathA - mAtmano varzana-jJAnAyo TIT: I? || artha bhedanI kalpanAne sApekSa rahenAra evo A azuddhadravyArthikanaya. jemake - AtmAnA darzanajJAna vagere guNo. vivecana : dravyArthikanayano dasamo prakAra : (10) bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthikanaya. A naya bhedanI kalpanAne grahaNa kare che. jemake - "AtmAnA jJAnAdi zuddha guNa che ema kahevuM AmAM "AtmAnA ema je SaSThI vibhakti lAgI che, te bhedane jaNAve che, jema "bhikSunuM pAtra'. AmAM bhikSune lAgelI SaSThI vibhakti bhikSu ane pAtra vaccenA bhedane jaNAve che. alabatta, bhikSu ane pAtra - e baMne to alaga-alaga jovA maLe che, paNa ema AtmA ane jJAna alaga-alaga jovA maLatA nathI. mATe jaNAya che ke, bhikSu ane pAtra vacce jevo 1. ahIM ATaluM samajavuM ke - 0 utpAda-vyayane gauNarUpe ane dhrauvyane mukhyarUpe mAne, te dravyArthikanaya. odhrauvyane gauNarUpe ane utpAda-vyayane mukhyarUpe mAne, te paryAyArthikanaya. 0 traNene mukhyarUpe mAne, te pramANa. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (55) sAmprataM paryAyArthikanayaM vyAcikhyAsurAha-paryeti-utpatti vipatti ca prAjotIti paryAyaH; yaduktam - "anAdinidhane dravye svaparyAyAH prtikssnnm| unmajjanti nimajjanti kUlakallolavajjale" // ............ ...+ guNasaumyA+-- bheda che, tevo AtmA ane jJAna vacce mukhyavRttie bheda nathI. A pramANe A naya, guNonA bhedanI kalpanAne sApekSa rahIne Atmadravyane vicArato hovAthI, Ane bhedakalpanAsApekSa azuddhadravyArthikanaya kahevAya. A pramANe dasa prakAranA dravyArthikanayanA bhedo kahyA. ane dravyArthikanayanA bIjI rIte je naigamAdi traNa prakAra che, te graMthakArazrI AgaLa jaNAvaze. (55) A pramANe dravyArthikanayanuM svarUpa batAvIne, have paryAyArthikanayanI vyAkhyA karavA icchatAM graMthakArazrI, sau prathama paryAya' kone kahevAya? te jaNAvavA kahe che - * pacacanuM lakSaNa ja lakSaNaH paryaMti - utpatti vipatti 2 prAnotIti paryAya che. artha je utpAda-vyayane pAme, te paryAya. vivecanaH eka ja dravyamAM je avasthAo utpanna-vinaSTa thayA kare che, satata badalAyA kare che, je parivartanazIla rahe che, te "paryAya'. jemake - 0 AtmAmAM krodha-ahaMkAra vagere adhyavasAyo satata utpanna-vinaSTa thayA kare che, mATe krodhAdi adhyavasAyo AtmAnA paryAyarUpa kahevAya. 0 eka ja suvarNamAM kaTaka, keyUra, kaMgana vagere judI judI avasthAo utpanna-vinAza thayA kare che, mATe kaTakAdi AtmAnA paryAyarUpa kahevAya. A pramANe badhA dravyonA paryAya vize samajavuM. A aMge (= paryAyanuM svarUpa batAvavA aMge) jaNAvyuM che ke - anAdinidhane dravye svaparyAyAH pratikSaNam / unmajjanti nimajjanti kUlakallolavajjale // For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH pUrvoktA api SaT hAni - vRddhirUpA nara-nArakAdirUpAzceha paryAyazabdena gRhyante / (56) paryAyo hi dvedhA - sahabhAviparyAyo'tha ca kramabhAviparyAyaH; taduktam+ guNasaumyAna 80 zlokArtha : pANImAM jema kinAre AvanArA taraMgo pratikSaNa utpanna thAya che ne nAza pAme che, tema Adi-aMta vagaranuM (anAdi-anaMta evuM) je dravya (potAnA mULa-sattAsvarUpe zAzvata, nitya evuM je dravya), temAM tenA potAnA paryAyo samaye-samaye utpanna thAya che ane nAza pAme che.1 pUrve agurulaghuguNanA vikArabhUta cha prakAranI hAnirUpa ane cha prakAranI vRddhirUpa - ema kula bAra prakAranA svaparyAya kahyA hatA. ane manuSya-nArakAdirUpa vibhAvaparyAya kahyA hatA. te badhA paryAyo paNa ahIM 'paryAya' zabdathI levA. (arthAt ahIM 'paryAya' tarIke te badhA paryAyonuM paNa grahaNa karavuM.) svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAyanuM svarUpa AgaLa vistArathI batAvI gayA chIe. (56) have graMthakArazrI bIjI rIte paryAyonA bhedone jaNAve che - * bIjI rIte paryAyonA bhedo paryAyonA be prakAra che : (1) sahabhAvI paryAya, ane (2) kramabhAvI paryAya. (1) vastuno je dharma haMmezAM sAthe rahenAro hoya, sahavartI hoya, te dharmane sahabhAvIparyAya kahevAya. jemake - AtmAnA jJAnAdi dharmo. A dharmo haMmezA sAthe rahetA hovAthI sahabhAvIparyAya kahevAya ane teone ja 'guNa' paNa kahI zakAya. ane, (2) je dharma kramabhAvI hoya, kramasara vastumAM AvanAra hoya, te dharmane kramabhAvIparyAya kahevAya. jemake - AtmAnA sukha-duHkhAdi dharmo. A dharmo kramazaH thatA hovAthI teone kramabhAvIparyAya kahevAya. A vAta hamaNAM ja AgaLa jaNAvaze. 1. 'dravyAt svasmAdabhinnAzca vyAvRttAzca parasparam / unmajjani nimajjanti jalakallolavajjale // ' - nyAyakumudacandra pR. 370 mAM uddhRta zloka. 'anAdyanidhane dravye svaparyAyAH pratikSaNam / unmajjani nimajjanti jalakallolavajjale // 1 // For Personal & Private Use Only - AlApapaddhati. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * manvita: ka ____ "paryAyo dvividhaH-kramabhAvI sahabhAvI ca, sahabhAvI guNa ityabhidhIyate, paryAyazabdena tu paryAyasAmAnyasya svavyaktivyApino'bhidhAnAnna doSaH" iti| (57) tatra sahabhAvinaH paryAyA guNAH, yathA''tmano vijnyaanvyktishktyaadyH| mAvina paryAyAsvItmana, yathA-sura-da-govA-SayaHA +guNasaumyA A vize ratnAkarAvatArikAmAM je kahyuM che, te jaNAve che - zabdArthaH paryAyo be prakAranA kramabhAvI ane sahabhAvI. sahabhAvI "guNa" e pramANe kahevAya. ane paryAya zabdathI, potAnI vyaktimAM vyApIne rahenAruM evuM paryAyasAmAnya kahyuM hovAthI koI doSa nathI. (pariccheda 5-7) vivecanaH dravyanI aMdara rahelA paryAyo be prakAranA che : (1) judI judI avasthAorUpa kramabhAva paryAya ane (2) jJAnAdiguNarUpa sahabhAvI paryAya. ahIM 'paryAyArthikana' zabdamAM vAparelA "paryAya' zabdathI, sahabhAvI ane kramabhAvI baMne prakAranA paryAyonuM grahaNa thAya che. A rIte (svavyakTrivyApI =) potAnA (guNa-paryAyanA) AdhArabhUta mULadravyamAM vyApakapaNe rahenArA evA ( sAmAnyastha =) sAmAnya paryAyanuM (= baMne prakAranA paryAyanuM) ahIM kathana karyuM hovAthI koI doSa nathI. arthAt paryAyArthikanayathI guNArthika nAmano koI alaga naya mAnavAno doSa nahIM Ave. kAraNa ke guNArthikanayano paryAyArthikanayamAM ja samAveza thaI jAya che. paryAyArthikanayamAM je "paryAya zabda che, tenAthI kramabhAvI paryAyonI jema guNarUpa sahabhAvI paryAyonuM paNa grahaNa thaI jAya che. (57) have graMthakArazrI sahabhAvI ane kramabhAvI baMne prakAranA paryAyonuM svarUpa kramazaH udAharaNa sAthe jaNAve che - - bhAvArthaH temAM sahabhAvI paryAyo guNarUpa.jemake AtmAnI vijJAnavyakti, vijJAnazakti vagere. ane AtmAnA kramabhAvI te paryAyo. jemake - sukha, duHkha, zoka, harSavagere. vivecanaH (1) dravyanI sAthe je sadA rahe, je dravyano sahavartI dharma hoya, te "guNa' kahevAya. jemake vijJAnavyakti, vijJAnazakti vagere. 0 vartamAnakAlIna jJAnavizeSa te vijJAnavyakti. athavA AtmAmAM rahelAM jJAnasAmarthyanuM je pragaTIkaraNa, te vijJAna vyakti. obhaviSyamAM pragaTa thanArA jJAnaparyAyanI, AtmAmAM rahelI je yogyatA, te vijJAnazakti. (arthAt jJAnajananasAmarthya.) For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH (58) paryAyA api svabhAva-vibhAvAbhyAM dravya-guNAbhyAM ca caturbhedAH / tathAhisvabhAvadravyavyaJjanaparyAyAzcaramazarIrAt kiMcinyUnasiddhaparyAyAH 1 / svabhAvaguNavyaJjana + guNasaumyA+ A badhA paryAyo haMmezAM AtmAnI sAthe rahe che, eTale teone guNa kahevAya che. (2) AtmAdi dravyamAM kramasara AvanArA je dharmo, te paryAya' kahevAya. jemake sukha, duHkha vagere dharmo. A dharmo kramazaH utpanna-nAza thayA karatA hovAthI, teone paryAya kahevAya. (58) have graMthakArazrI trIjI rIte paryAyonA bhedo jaNAve che - * trIjI rIte pacaconA bhedo je bhAvArthaH paryAyo paNa svabhAvadravya, svabhAvaguNa, vibhAvadravya ane vibhAvaguNanA bhede cAra prakAre che. te A pramANe - (1) caramazarIrathI kaMika nyUna siddhaparyAyo te svabhAvadravyavyaMjanaparyAya. (2) svabhAvaguNavyaMjanaparyAyo. jemake jIvanA anaMta catuSTayarUpa. (3) vibhAvadravyavyaMjanaparyAyo manuSyagatyAdirUpa samajavA. ane (4) vibhAvaguNavyaMjanaparyAyo matijJAna AdirUpalevA. vivecanaH paryAyanA be prakAra cheH (1) vyaMjanaparyAya, ane (2) arthaparyAya.. (1) je paryAya dravyanI sAthe anusaraNa pAmanAro hoya, dIrghakALavartI hoya, te vyaMjanaparyAya samajavo. jemake ghaTamAM rahelo mRtmayatvarUpa paryAya. A paryAya sthAsa-koza-kuzUlAdi avasthAomAM mATIdravyanI sAthe anusaranAro, dIrghakALavartI che. eTale A vyaMjanaparyAya kahevAya. (2) je paryAya mAtra vartamAnakALavartI ja hoya ne atyaMta sUkSma hoya, te arthaparyAya samajavo. jemake ghaTano tatkSaNavartI mRtmayatvaparyAya. A paryAya dareka kSaNe badalAya che, prathamakSaNaviziSTa je mRtmayatvaparyAya, te bIjI kSaNe nathI. (kAraNa ke mATInA keTalAka kaNo bIjI kSaNe badalAI gayA che eTale pahelA kSaNa jevo ja paryAya bIjI kSaNe na rahe.) ane bIjI kSaNano paryAya trIjI kSaNe na rahe. Ama vartamAnakAlIna tattatkSaNaviziSTa je sUkSmaparyAya, te arthaparyAya. prastutamAM jIva ane pudgalane laine vyaMjanaparyAyanA bhedo jaNAve che. te ja rIte arthaparyAyanA bhedo paNa upalakSaNathI samajI levA. (ahIM jaNAvyA nathI.) have sau prathama AtmAne laine vyaMjanaparyAyanA cAra bhedo jaNAve che : (1) : svabhAvadravyavyaMjanaparyAya, (2) svabhAvaguNavyaMjanaparyAya, (3) vibhAvadravyavyaMjanaparyAya, ane (4) vibhAvaguNavyaMjanaparyAya. have A cAreyanuM svarUpa kramazaH udAharaNa sAthe joie - For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-viveSanasamanvita: - paryAyAH, yathA jIvasyAnantacatuSTayarUpAH 2 / vibhAvadravyavyaJjanaparyAyA gatyAdayaH 3 / vibhAvaguNavyaJjanaparyAyA matyAdayaH 4 / + guNasaumyA+ (1) svabhAvadravyathaMjanaparyAya : je caramazarIrathI mokSanI prApti thaI, te zarIranI jeTalI AkAra-avagAhanA hatI, tenA karatAM kaMika ochI AkAra-avagAhanAvALA, mokSamAM rahelA siddha-52mAtmAnA je siddhatvaparyAyo che, te svabhAvadravyavyaMjanaparyAya samajavA. 83 - juo - siddhatva te cetanadravyano paryAya che, mATe tene 'dravyaparyAya' kahevAya... ane te dIrghakALavartI che, mATe 'vyaMjanaparyAya'... ane jIvadravyano potAno svAbhAvika paryAya che, karma ke zarIranA saMparkathI thayo nathI... mATe Ane zuddhadravyano = svabhAvadravyano vyaMjanaparyAya kahevAya. (2) svabhAvaguNavyaMjanaparyAya : jIvadravyamAM (ka) anaMtajJAna = kevaLajJAna, (kha) anaMtadarzana = kevaLadarzana, (ga) anaMtacAritra = kSAyikacAritra, (gha) anaMtavIrya = kSAyikavIrya - A cAra je anaMtacatuSTaya che, te zuddhaguNavyaMjanaparyAya samajavA. A guNo dIrghakALavartI che, mATe vyaMjanaparyAya. guNAtmaka che, mATe guNavyaMjanaparyAya. ane te guNo karmakSayajanya kSAyikabhAvarUpa hovAthI - AtmAnA sahaja pariNAmarUpa hovAthI svabhAvaguNavyaMjanaparyAya kahevAya. (3) vibhAvadravyathaMjanaparyAya : cetanadravyanI je manuSyAvasthA, devAvasthA vagere che, te azuddhadravyavyaMjanaparyAyarUpa che. A ja pramANe ekendriya-vikalendriya-paMcendriyAdi paryAyo, pRthvIkAya-aplAyAdi paryAyo, sukhI-duHkhI, rAjA-laMkAdi paryAyo, A badhA azuddha dravyavyaMjana paryAyo che. A saghaLA paryAyo cetanadravyanA che... dIrghakALavartI che, te mATe vyaMjanaparyAya che. ane karma-zarIrAdi pudgaladravyanA saMyogathI utpanna thanArA che, mATe te azuddha-vibhAvarUpa kahevAya che. (4) vibhAvaguNavyaMjanaparyAya : cetana dravyanA matijJAnAdirUpa je kSAyopazamika pariNAmo che ane upazamasamyaktva - upazamacAritrarUpa je aupazamika pariNAmo che, te badhA vibhAvaguNavyaMjanaparyAya samajavA. A badhA pariNAmo AtmAnA guNarUpa che, AtmAnI sAthe dIrghakALavartI che, eTale teone guNavyaMjanaparyAya kahevAya che. ane teo karmakSayajanya (sahajapariNAmarUpa) nahIM, paNa karmakSayopazama ke upazamathI janya che, mATe ja teo azuddha-vibhAvarUpa kahevAya che. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: (59) pudgalasyApi vyaNukAdayo vibhAvadravyavyaJjanaparyAyAH 1 / rasarasAntaragandhagandhAntarAdayo vibhAvaguNavyaJjanaparyAyAH 2 / avibhAgipudgalaparamANavaH svabhAvadravya +guNasaumyA+ (59) A pramANe Atmadravyane AzrayIne cAra prakAranA vyaMjanaparyAyo jaNAvIne, have pudgaladravyane AzrayIne te paryAyo jaNAve che - | bhAvArtha pugaladravyanA paNa (1) vyaNuka vagere vibhAvadravyavyaMjanaparyAya, (2) rasa-rasAMtara, gaMdha-gaMdhAtara vagere vibhAvaguNavyaMjanaparyAyo, (3) avibhAgI evA pudgalaparamANuo svabhAvadravyavyaMjanaparyAya, ane (4) ekavarNa, eka gaMdha, ekarasa, aviruddha be sparza-e svabhAvaguNa vyaMjanaparyAya. vivecana : samajavAmAM sugamatA rahe, te mATe pudgala dravyanA e cAre paryAyono krama ApaNe A pramANe goThavIe - (1) svabhAvadravyavyaMjanaparyAya, (2) vibhAvadravyabhaMjanaparyAya, (3) svabhAvaguNavyaMjanaparyAya, ane (4) vibhAvaguNavyaMjanaparyAya. have A cArenuM svarUpa kramazaH udAharaNa sAthe samajIe - (1) svabhAvadravyavyaMjanaparyAyaH pudgaladravyamAM jenA vibhAga na thAya tevuM 'paramANu nAmanuM je dravya che, te zuddhadravya che. (be-cAra paramANuonA saMyogathI skaMdharUpe taiyAra thayeluM dravya zuddhadravya na kahevAya - e vAta AgaLa spaSTa thaze.) tevA je je ekalA-ekalA paramANuo che, teono paramANapaNAno je paryAya, te zuddhadravyavyaMjanaparyAya samajavo. je aMdha bane che, teno utpAda paNa thAya ane vinAza paNa thAya. jyAre paramANuomAM rahelo "paramANupaNAno paryAya" kadI utpanna-nAza thato nathI ane A paryAya saMyogajanya paNa nathI, sahajapariNAmarUpa che. te kAraNe A zuddhadravyavyaMjanaparyAya kahevAya che. (2) vibhAvadravyavyaMjanaparyAyaH dUbaLuka, caNuka, caturaNuka vagere je je skaMdho che, teomAM rahelo je skaMdhapaNAno paryAya, te pudgaladravyano vibhAvadravyavyaMjanaparyAya che. ane tenuM kAraNa e ke, te te skaMdho aneka aMzonA saMyogathI banelA che ane viyoga pAmavAnA svabhAvavALA paNa che ja. tethI teomAM mULabhUta svataMtra svarUpa nathI, mATe ja teonA paryAyone vibhAvadravyabhaMjanaparyAya kahevAya che. (3) svabhAvaguNavyaMjanaparyAyaH paramANudravya svataMtra hovAthI zuddhadravya che, tethI teno eka varNa, eka gaMdha, eka rasa ane avirodhI joDakArUpa be sparza-evA je guNo che, te svabhAvaguNavyaMjanaparyAya kahevAya. (4) vibhAvaguNavyaMjanaparyAyaH dUbaLukAdi je saMyogajanya dravya che, te azuddha che. eTale For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta-sugama-vivecanasamanvita: ja vyaJjanaparyAyAH 3 / varNagandharasaikaikAviruddhasparzadvaye ca svabhAvaguNavyaJjanaparyAyAH 4 / (60) vametvapRthavatttAyopi paryAyAH / OMn = - "egattaM ca puhattaM ca saMkhA saMThANameva ca / saMjogo ya vibhAgo ya pajjavANaM tu lakkhaNaM " // -[ 3ttarA0 a0 28 gAthA-22] + guNasaumyA+ tenA 2sa-2sAMta2, varNa-varSAMtara, gaMdha-gaMdhAMtara, sparza-sparzItara vagere guNarUpa je paryAyo, te azuddhaguNavyaMjanaparyAya kahevAya. 85 ahIM varNa-varSAMtara vagere kahevAnuM tAtparya e jaNAya che ke, skaMdhamAM judA judA aneka prakA2nA varNa-gaMdha vagere hoya che, eTale koi eka niyata varNa vagere temAM na hoya, eTale ja te skaMdha azuddha = vibhAvarUpa kahevAya che. ane tethI ja tenA paryAyo vibhAvaguNavyaMjanaparyAya kahevAya che. A pramANe pudgaladravyane AzrayIne cAra prakAranA vyaMjanaparyAyo kahyA. upalakSaNathI jIva-pudgala vize arthaparyAyo paNa samajavA. ane e ja rIte dharmAstikAyAdi bAkInA cAra dravyomAM paNa paryAyonuM yathAyogya arthaghaTana karavuM. (60) have 'paryAya' tarIke bIjA paNa paryAyono atideza karavA graMthakArazrI jaNAve che - * ekatvAdi paNa paryAyo samajavA bhAvArtha : A rIte ekatva-pRthakksa vagere paNa paryAyo che. kahyuM che ke - "ekatva, pRthakksa, saMkhyA, saMsthAna, saMyoga, vibhAga vagere paryAyanAM lakSaNa che.'' vivecana : u52 batAvelA paryAyonI jema, dravyamAM rahelAM ekatva-pRthakksa vagere paNa paryAyarUpa samajavA. A vize uttarAdhyayanasUtramAM jaNAvyuM che ke - "egattaM ca puhattaM ca saMkhA saMThANameva ca / saMjogo ya vibhAgo ya pajjavANaM tu lakkhaNaM // " artha : ekatva, pRthaktva, saMkhyA, saMsthAna, saMyoga, vibhAga (zlokamAM mUkela 'va' thI) jUnApaNuM, navApaNuM, 52-a52, dUra-nikaTa vagere paryAyanAM lakSaNa che. (adhyayana-28, zloka13) 1. A vizenI vistRta mAhitI meLavavA mATe dravyaguNaparyAyanA rAsanI 14 mI DhALanuM avalokana karavuM. For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 * saptabhaGgInayapradIpaH (61) pAya vArtha: prayonamasyAmAM paryAyathi:| sopi Savidha:, + guNasaumyA+ tAtparya 0 dharmAstikAya vagere eka che, mATe teomAM ekatva che. 'A eka ghaDo sAro che' ityAdirUpe paramANuothI banelA skaMdha vize je vyavahAra thAya che, te teomAM rahelA ekatvane jaNAve che. ema apekSAvizeSe sarvatra samajavuM. 0 dharmadravyathI adharmadravya pRthak = juduM che, adharmadravyathI AkAzadravya pRthak che. Ama badhA paraspara pRthak hovAthI teomAM pRthakksa nAmano dharma Ave che. A dharma te te dravyonA paryAyarUpa samajavo. 0 ghaTa-paTa vagere dravyonA judAM-judAM saMsthAno che, judI-judI AkRtio che. A paNa dravyanA paryAyarUpa che, ema samajavuM. 0 dravyonuM paraspara joDANa thavuM, te saMyoga. ane ekabIjAthI chUTA paDavuM, te vibhAga. A pramANenA saMyoga-vibhAga paNa dravyanA paryAyarUpa samajavA. e ja rIte jUnApaNuM, navApaNuM, 5ra-a52, dUra-nikaTa vagere paNa paryAyarUpa samajavA. (61) A pramANe paryAyonuM svarUpa kahIne, have te paryAyone viSaya karanAra paryAyArthikanayanuM svarUpa batAvavA graMthakArazrI jaNAve che - (2) paryAyArthikanayanuM svarUpa lakSaNa : paryAya vArtha: prayojJanamasyAsau paryAyAdhiH II artha : paryAya ja che artha-prayojana jenuM, tevo abhiprAyavizeSa te paryAyArthikanaya. vivecana : u52 batAvelA svarUpavALo paryAya (rtha =) jJAnanA viSayapaNe prayojanabhUta che jeno, tevA abhiprAyavizeSane 'paryAyArthikanaya' kahevAya. jemake - (1) je TibhAga para paherAya te kaTaka, (2) je bhUjAnI bAjumAM paherAya te keyUra, (3) je kAMDAnA bhAge paherAya te kaMgana - A badhA suvarNarUpe eka hovA chatAM paNa potapotAnA pratiniyata svarUpathI bhinna-bhinna che. ane te bhinna-bhinna avasthAone ja mukhyapaNe jonAro abhiprAya, te paryAyArthikanaya samajavo. A paryAyArthikanaya paNa yuktiorUpI kalpanA vaDe 6 prakAre jaNAya che. te A pramANe - For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H sarA-sugama-vivecanasamanvita: 87 (62) tadyathA-anAvinityapayAthi:, yathA- pudgalaparyAyo mervAdirnitya: 1, - guNasaumyA+ (1) anAdinityaparyAyArthikanaya. (2) sAdinityaparyAyArthikanaya. (3) sattAnirapekSa anitya zuddha paryAyArthikanaya. (4) sattAsApekSa anitya azuddha paryAyArthikanaya. (5) karmopAdhinirapekSa anitya zuddha paryAyArthikanaya. (6) karmopAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthikanaya. (62) have A chae prakAranA paryAyArthikanayonuM svarUpa graMthakArazrI kramazaH udAraNa sAthe samajAve che. A pahelo prakAra sUtra : anAvinityaparyAyAdhi:, yathA - puddataparyAyo mevAvinitya: zA artha : pahelo bheda-anAdinityaparyAyArthikanaya. jemake - merU Adi pudgalaparyAya nitya che evo abhiprAya. (1) vivecana : paryAyArthikanayano pahelo prakA2 : (1) anAdinitya paryAyArthikanaya. te pudgalanA anAdinitya evA 'merU' vagere paryAyone jue che. pudgalano 'merU' vagere paryAya, e pravAhathI anAdi ane nitya che. alabatta, koipaNa pudgala vadhumAM vadhu asaMkhyakALe avasthAMtara kare che ja. eTale merUparvatanA pudgalo paNa badalAyA kare che, junA jAya che ne navA Ave che. paNa saMsthAna e ja che (ema sthAna, varNAdi, parimANa... vagere paNa ziSTa puruSonA vyavahAra mujaba enA e ja rahe che.) mATe e anAdi nitya kahevAya che. A ja pramANe ratnaprabhA vagere pRthvIparyAya paNa jANavA. ema zAzvata pratimA vagere je kAMi zAzvata padArtho che - e badhA paNa jANavA. prazna H A merUparvata vagere to dravya che. ane to tene viSaya karanAro naya dravyArthikanaya ja bane ne ? uttara : nA, pudgalano pudgalarUpe ullekha thAya to 'dravya' pakaDAya, kAraNa ke 'pudgala' e dravya che, koI avasthAvizeSarUpa nathI. paNa 'audArikavargaNA' 'audArikaza2I2' 'merUparvata' For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: sAdinityaparyAyArthikaH, yathA-siddhaparyAyo nityaH 2, sattAgauNatvenotpAdavyayagrAhakasvabhAvo'nityazuddhaparyAyArthikaH, yathA-samayaM samayaM prati paryAyA vinAzinaH 3, ..............................+ guNasaumyA........................... vagere koipaNarUpe ullekha thAya, to e te te pudgalanI cokkasa avasthA ja hovAthI paryAyarUpa che. ane A avasthA anAdinitya hovAthI e paryAya paNa "anAdinitya' kahevAya. eTale ja e paryAyane viSaya karanAro A naya "anAdinityaparyAyArthikanaya' kahevAya che. jo bIje prakAra eka sUtraH savinityaparyAyAthI, yatha - siddhapayo nitya pArA artha bIjo bheda sAdinityaparyAyArthika.jemake sAdinitya evA siddhaparyAyane viSayakaranAro abhiprAya. (2) vivecana : paryAyArthikanayano bIjo bheda : (2) sAdinityaparyAyArthikanaya. A naya sAdinitya paryAyane jue che, jemake - siddhatvaparyAyane jonAra naya. siddhano paryAya sAdi che, arthAt teno prAraMbha che, kAraNa ke, jyAre badhA karmano kSaya thayo tyAre e paryAya utpanna thayo hoya che. paNa teno aMta nathI, kAraNa ke siddhapaNuM have sadAkALa rahevAnuM che. eTale A paryAya "sAdinitya' kahevAya che ane tethI ja Ane viSaya karanAro naya, "sAdinityaparyAyArthikana" kahevAya. - trIje prakAra ke sUtraH sattAtveinotpavitrathaBdisvamAghoDanityaddhapayafthaLa:, yathA - mayaM samartha prati paryAyA vinAzinaH // 3 // artha: trIjo bheda-sattAne gauNa karI utpAda-vyayane grahaNa karanAra anityazuddhaparyAyArthikAya. jemake - samaye samaye dareka paryAya nAza pAmavAnA svabhAvavALA che. (3) vivecanaH paryAyArthikanayano trIjo prakAraH (3) sattAnirapekSa anityazuddhaparyAyArthikanaya. jemake - dareka samaye paryAyo vinAzazIla che evuM kahevuM te. je paryAya je samaye utpanna thAya che, te eka samaya mATe ja e Take che ane bIjA samaye nAza pAmI jAya che. Ama paryAyono nAza pratikSaNa jovo, e A nayano viSaya che. vaLI vagara utpAde nAza to thAya nahIM. eTale jaNAya che ke pratikSaNa utpAdana paNa A naya jue che. arthAt pratikSaNa pUrvaparyAyanAza, uttaraparyAyotpAdane jovA, paNa sattAne jovI nahIM - e A trIjo prakAra che. For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che sarata-sugama-vivecanasamanvita: jai sattAsApekSasvabhAvo'nityAzuddhaparyAyArthikaH, yathA - ekasmin samaye utpAda-vyayadhrauvyAtmakaH paryAyaH 4, karmopAdhinirapekSasvabhAvo'nityazuddhaparyAyArthikaH, yathA - * guNasaumyAna 0 AmAM pratikSaNa utpAda-vinAzane ja jovAnA che, sattAne nahIM. mATe A paryAyArthikanayano zuddhadaSTikoNa che, mATe ja A zuddhaparyAyArthikanaya che. 0 vaLI A kSaNika-anitya paryAyone jonAro che, mATe A anityazuddhaparyAyArthikanaya che. badhAM ja dravyamAM pratikSaNa utpAda-vinAza thatA ja hoya che. mATe badhA ja dravyonA AvA utpAda-vinAzazIla paryAyo A nayanA viSaya che, ema jANavuM. eTale merUmAM ke siddhAvasthAmAM paNa je sUkSma-sUkSmatara-sUkSmatama pheraphAro pratikSaNa thayA karatA hoya che, ene najaramAM lenAro dRSTikoNa A trIjA prakAramAM Ave che. * cotho prakAra sUtra : sattAsApekSasvamAvonityAzuddhaparyAyAdhiH, yathA - smin samaye utpAt vyaya-dhrauvyAtmA: paryAyaH // 4 // 89 artha : sattAne sApekSa svabhAvavALo anitya-azuddha paryAyArthikanaya. jemake - eka samayamAM utpAda, vyaya, dhrauvyarUpa paryAya. vivecana : paryAyArthikanayano cotho prakAra : (4) sattAsApekSa anitya-azuddha paryAyArthikanaya. jemake eka samayamAM paryAya utpAda-vyaya-dhrauvya traNe lakSaNathI yukta hoya che. trIjA prakAramAM sattAnuM = dhrauvyAMzanuM grahaNa nahotuM, mAtra utpAda-vinAzanuM grahaNa hatuM. cothA prakAramAM sattAnuM paNa grahaNa che. arthAt traNe aMzonuM grahaNa che. eTale ke te te samayamAM rahelA paryAyane utpAda-vyaya-dhrauvya - A traNethI saMkaLAyelo mAnavo-jovo e paryAyArthikano A cotho prakAra che. A azuddhaparyAyArthikanaya che, kAraNa ke paryAyArthikanaya sattAne na jue e enuM zuddharUpa che, eTale trIjo prakAra zuddha hato. paNa ahIM sattAne paNa jue che, mATe A azuddha naya che. have A naya, utpAda-vyayanI jema sattAne paNa pradhAnapaNe jue, to e traNe aMzane pradhAnapaNe joto hovAthI 'naya' na rahetAM 'pramANa' banI jAya. eTale mAnavuM ja rahyuM ke - A sattAne gauNapaNe jue che. prazna H jo sattAne gauNapaNe jue, to trIjA ane cothA prakAramAM pharaka zuM rahyo ? (trIjAmAM For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + saptabhaGgInayapradIpaH * saMsArI jIvaH siddhasadRk zuddhAtmA 5, karmopAdhisApekSasvabhAvo'pyanityAzuddha + guNasaumyA+ paNa sattAne gauNa karavAnI vAta to hatI ja ne ?) 80 uttara H trIjA prakAramAM sattAne gauNa ka2vAnI je vAta che, teno artha 'sattAne najaramAM levAnI ja nathI. sattAne jovAnI ja nathI' evo karavo. eTale ja dravyaguNaparyAyanA rAsamAM trIjA prakAranA vivecana vakhate TabAmAM 'paNi dhruvatA te gauNa karI, dekhADai nahIM.' ema jaNAvyuM che. jyAre cothA prakAranA vivecana vakhate 'ihAM sattA dekhADavI' ema jaNAvyuM che. eTale trIjA prakArano naya sattAne joto ja nathI (eTale ja e zuddha rahI zake che.) ane cothA prakArano naya sattAne jue che kharo, paNa gauNapaNe. (eTale ja e paryAyArthikanaya che, anyathA sattAne mukhyapaNe lenAro naya dravyArthika ja banI jAya.) A vize sUkSmatAthI vicAraNA karavI. * pAMco prakAra sUtra : mo~pAdhinirapekSasvamAvo'nityazuddhaparyAyAdhi:, yathA saMsArI jIvaH siddhasadRk zuddhAtmA // 5 // artha : pAMcamo bheda - karmopAdhithI rahita anitya zuddha paryAyArthika naya. jemake - saMsArIjIva siddha sarakho zuddhAtmA che. (5) vivecana H paryAyArthikanayano pAMcamo bheda : (5) karmopAdhinirapekSa anityazuddhaparyAyArthikanaya. saMsArI jIvonA paryAyone paNa siddhAtmAnA paryAya jevA jovA-kahevA, e A nayano viSaya che. alabatta, saMsArIjIvane karma upAdhi che ja ne enI asara paNa che ja. paNa enI vivakSA na karIne (= e tarapha najara ja na nAMkhIne) AtmAmAM aMda2 akhaMDapaNe skurAyamANa kevaLajJAnadarzana-cAritra vagere zuddhaparyAyanI ja vivakSA karavI, ene ja jovA, e A nayano viSaya che. prazna H dravyArthikanA pAMcamA bhedamAM paNa saMsArIjIvane karmopAdhinirapekSapaNe siddha sarakho jovAno hato. AmAM paNa evuM ja che. to bemAM pharaka zuM ? uttara H juo, dravyArthikanayano viSaya dravya che. eTale tyAM siddhAtmA jevo saMsArI-AtmA jovAno hato. paryAyArthikanayano viSaya paryAya che. eTale ahIM, siddhAtmAnA paryAyane tulya saMsArIjIvonA paryAyone jovAnA che. eTale baMne naya judA che. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * paryAyArthikaH, yathA-saMsAriNAmutpatti-maraNe staH 6, iti paryAyArthikasya SaD bhedAH // a +guNasaumyA+ chaThTho prakAra ja sUtraH vapadhasApekSazvamAvoDanityAzuddhaparyAyafthavA:, yathA - saMsAriVTmutpattimarane taM: iddA artha chaThTho bheda - karmopAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthikAya. jemake - "saMsArIjIvonA janma-maraNo hoya che evuM bolanAro naya. vivecana : paryAyArthikanayano chaThTho bheda : (6) kapAdhisApekSa anitya azuddha paryAyArthikanaya. saMsArI jIvone janma-maraNo hoya che evuM je kahIe chIe, emAM jIvanA janma vagere paryAya karmasaMyogajanya che, karmathI sopAdhika che, mATe ja azuddha che. vaLI karmanA udaya pratikSaNa badalAtA rahetA hoya che, eTale karmopAdhijanya paryAyo paNa pratikSaNa parivartanazIla hoya che. ane eTale ja teo kSaNika-anitya hoya che. eTale A janmAdi paryAyo karmopAdhisApekSa che, anitya che ane azuddha che. eTale ene jonAro naya, karmopAdhisApekSa-anitya-azuddha paryAyane jonAro kahevAya. ahIM viSaya tarIke kSaNika-anitya paryAya ja che, mATe A paryAyArthikanaya pote azuddha nathI. paNa enA viSayabhUta paryAya ja azuddha che. mATe "azuddha e nayanuM nahIM, paNa paryAyanuM vizeSaNa che. 0 pAMcamA prakAranA naya dvArA jovAthI "aho ! aho ! mArA paNa jAjavalyamAna kevaLajJAna vagere paryAyo che." e khyAlamAM - saMvedanamAM Ave che. 0 chaThThA prakAranA naya dvArA jovAthI, vartamAnamAM karmoe mArA janma-maraNa-ahaMkArairSyA vagere kevA upAdhirUpa-kadarzanArUpa paryAyo karyA che - e khyAlamAM Ave che. ane tethI te paryAyonA vinAza mATe ane zuddha paryAyanI prApti mATe jIva udyamazIla bane che. A pramANe che prakAre paryAyArthikanayanuM svarUpa batAvyuM. ane paryAyArthikanayanA bIjI rIte je RjusUtrAdi cAra prakAra che, te graMthakArazrI AgaLa jaNAvaze. (63) have dravyArthika ane paryAyArthikanayanuM kayuM sthAna pradhAna che ? te baMne mukhyarUpe kone viSaya kare che? te jaNAvavA kahe che - For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH .............. (63) atha tayoH sthAnapradhAnamAha-dravyAstikanayo hi nityasthAnamevAha, dravyasya nityatvAt sakalakAlabhAvitvAcca / paryAyArthikastvanityameva sthAnamAha, paryAyANAmanityatvAt prAyazaH / taduktaM rAjaprazranIyavRttau +guNasaumyA. ciMka kayA nayano kyo viSaya ? * (1) dravyArthikanaya nityapradhAna dravyArthikanaya nityasthAnane (= nitya evA viSayane) ja kahe che. kAraNa ke, dravyAstikanaya je "dravya ne viSaya kare che, te dravya nitya che ane sakaLakALa rahenAra che. dA. ta. dravyAstikanaya pudgaladravyane jue che. have A pugaladravya "pudgala" rUpe avicalita rahe che, te rUpe kadI nAza pAmato nathI. eTale ja te nitya ane sakalakALabhAvI che. AvA nitya ane sakalakALabhAvIne jonAro hovAthI dravyArthikanaya nityasthAnane ja kahe che' evuM kahevAya. (2) paryAyArthikanaya anityapradhAnaH paryAyArthikanaya paryAyane jue che (mRdravyanI sthAsa, koza, kuzUla vagere judI judI avasthAone jue che.) ane te paryAyo prAya: karIne anitya hoya che. eTale paryAyArthikanaya anityasthAnane (anitya evA paryAyarUpa viSayane) ja kahe che - ema jANavuM. A paMktino zabdArtha joI laIe - dravyArthikanaya nityasthAnane ja kahe che, kAraNa ke teno viSayabhUta dravya nitya che ane sakalakALabhAvI che. vaLI paryAyArthikanaya anityasthAnane ja kahe che, kAraNa ke tenA viSayabhUta paryAyo prAyaH karIne anitya A vize rAjapraznIyasUtranI vRttimAM jaNAvyuM che ke - dravyArthikanaye vastu nitya che ane paryAyArthikanaye vastu anitya che. dravyAstikanaya dravyane ja tAtvika-vAstavika mAne che, paryAyone nahIM. eTale teno viSaya mAtra dravya che - evuM sAbita thayuM.) ane dravya anvayI pariNAmavALuM (uttarottara paryAyomAM anusaraNa pAmavAnA 1. ahIM "prAyaH' kahevAnuM tAtparya e lAge che ke, paryAyArthikanaya paryAyane jue - e vAta nakkI, paNa e paryAya anitya ja hoya evuM jarUrI nathI. ApaNe paryAyArthikanayanA pahelA prakAramAM joI gayA ke "merU' vagere anAdinitya paryAyo paNa paryAyArthikanayano viSaya che ja. For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * "dravyArthanaye nityaM paryAyArthanaye tvanityam dravyAstikanayo dravyameva tAttvikamabhimanyate, na tu paryAyAn, dravyaM cAnvayipariNAmitvAt sakalakAlabhAvi bhavati / " (64) nanu guNapradhAnastRtIyo guNArthikanAmA nayaH kathaM na syAditi cet, na-guNAnAM paryAyagrahaNenaiva +guNasaumyA. svabhAvavALuM) hovAthI, sakaLa kALa rahenAruM che, nitya che. eTale ja dravyAstikanaya nityane viSaya kare che, evuM kahevAya.) (A ja pramANe paryAyArthikanayamAM paNa samajavuM. kAraNa ke A naya anitya evA paryAyone viSaya kare che. eTale e anityasthAnane jaNAve che - evuM kahevAya.)" sAraH (1) dravyArthikanaya dravyane, drauvyAMzane, dravya-guNa-paryAyanA abhedane ane anvayane (= UrdhvatA sAmAnyane) jonAra che. (2) jyAre paryAyArthikanaya paryAyane, utpAda-vyayAMzane, dravya-guNa-paryAyanA bhedane ane anvayazUnyatAne (= pUrvAparakSaNabhAvI paryAyone bilakula svataMtra, ekadama kSaNika) jonAra che. (64) have be nayathI judo trIjo naya kema nahIM? e AzaMkAno nirAsa karavA kahe che - zabdArthaH pUrvapakSa guNapradhAna trIjo "guNArthikana" kema na thAya? uttarapakSa evuM na kahevuM, kAraNa ke paryAyonA grahaNathI ja guNonuM grahaNa thaI jAya che. * "guNAdhika' nAmano alaga naya nahIM ja vivecanaH pUrvapakSaH jema dravyaviSayaka je naya te dravyArthikanaya ane paryAyaviSayaka je naya te paryAyArthikanaya - ema be prakAre naya kaho cho. temAM trIjo 'guNa paNa padArthanuM eka svarUpavizeSa hovAthI tene viSaya karanAro "guNArthika naya paNa kahevo joie ne? kema kahetA nathI? uttarapakSa H juo, paryAyArthikanaya' mAM je paryAya' zabdanuM grahaNa karyuM che, tenAthI paryAyanI jema guNonuM paNa grahaNa thaI ja jAya che. eTale guNone grahaNa karanAro koI judo naya mAnavAnI jarUra nathI. (paryAyane viSaya karanAro paryAyArthikanaya ja guNone ja viSaya karI deze.) prazna: jo "guNa" svataMtra na hota, to 'dravya-guNa-paryAya" ema traNa kema bolAya che? be ja bolavA joie ne? (pU. mahopAdhyAyajI mahArAje ja 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' ema traNa nAmavALo graMtha banAvyo che ja.) - 1. A vacana paNa pUrvavat prAyika samajavuM. For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ... * saptabhaGgInayapradIpaH grahaNasambhavAt / (65) nanu dravyANAmeva paryAyAstarhi dravyArthika-paryAyArthikanayadvayaM kathamiti cet, satyam-dravya-paryAyayoH svarUpavivakSAyAM kazcidvizeSa iti 'rAhoH ziraH' +guNasaumyAuttara : vivakSAvizeSathI guNa-paryAya judA bolAya che. sahabhAvI paryAya te "guNa". ane kramabhAvI paryAya te "paryAya'. Ama baMnenI virakSA judI judI karIne, teono judA rUpe vyapadeza thaI zake che. paNa ahIM "paryAya' tarIke sahabhAvI ane kramabhAvI baMne prakAranA paryAyomAM rahelo "paryAyasAmAnya" pakaDavAno che. eTale "paryAya' zabdathI sahabhAvIrUpa guNa ane kramabhAvIrUpa paryAya baMnenuM grahaNa thaI jAya che. ne tethI paryAyane viSaya karanAro naya, guNa-paryAya baMnene viSaya karaze. (eTale guNane viSaya karanAro "guNArthika' nAmano koi judo naya mAnavAnI jarUra nathI. paryAyArthikanAM ja tene viSaya karI deze.) * (65) have be naya kema? eka ja naya kema nahIM? e AzaMkAno nirAsa karavA kahe che - ja be naya kema? eka zabdArthaH pUrvapakSa dravyonA ja paryAyo che, to dravyArthika-paryAyArthika evA be naya kema kahyA? (eka dravyArthika naya ja kahone?) uttarapakSaH sAcI vAta che, dravya ane paryAyamAM svarUpanI vivakSAe kaMIka bheda-vizeSa che (bAkInI paMktino artha vivecana mujaba samajavo.) vivecanaH pUrvapakSa dravyonA ja paryAyo che, arthAt "paryAya' e ekaprakAranuM dravyanuM ja svarUpa che. eTale to dravyArthikanayathI jema dravyanuM grahaNa thAya che, tema tenAM svarUpa-aMtargata paryAyonuM paNa grahaNa thai ja jaze. eTale paryAyane viSaya karanAra "paryAyArthika' nAmano paNa koI alaga naya mAnavAnI jarUra nahIM rahe. to pachI 'dravyArthika ane paryAyArthika evA be naya kema kahyA? uttarapakSa H tamArI vAta sAcI che, paNa dravya ane paryAya baMnenA pratiniyata svarUpanI vivakSA karIe, to kaMika vizeSa jaNAya che, kathaMcit bheda jaNAya che. (kaI apekSAe bheda jaNAya che? e vAta AgaLa kaheze, paNa pahelA eka praznano uttara Ape che.) prazna: "kaMika vizeSa" "kathaMcit bheda' evuM kema kaho cho? svarUpa juduM juduM hoya, to teono sarvathA bheda ja kaho ne? uttaraH teonuM svarUpa sarvathA juduM juduM nathI, paNa kathaMcit abhinna che, eka che. praznaH jo te be eka hoya, to 'dravyanA paryAya ema vacce chaThThI vibhakti kema lAge? chaThThI vibhakti to bhedane jaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvitaH bre itivat kathaJcidabhede SaSThI / ( 66 ) tathAhi - dravyAdapi sUkSmaH paryAyaH, ekasmin dravye'nantAnAM paryAyANAM sambhavAt, dravye vardhamAne paryAyA niyamAd vardhante, pratidravyaM saGkhyeyanAmasaGkhyeyAnAmavadhinA paricchedAt, paryAye vardhamAne ca dravyaM bhAjyam / - guNasaumyA. uttara H evuM nathI, kyAMka-kyAMka kathaMcid abheda hoya tyAM paNa chaThThI vibhakti lAge che. juo - 95 (1) rAho: ziraH = rAhunuM mAthuM. (2) tainasya dhArA patatti = telanI dhArA paDe che. ( 3 ) meghasya ghaTAM vighaTayati pavana vAdaLanI ghaTAne vikhere che. A badhA sthaLe, rAhu ane tenuM mAthuM, tela ane telanI dhArA, vAdaLA ane vAdaLAnI ghaTA. e badhuM sarvathA juduM - juduM nathI, to paNa tyAM chaThThI vibhakti lAge che ja ne ? tema prastutamAM paNa samajavuM. dravya ane paryAya sarvathA judA na hovA chatAM paNa te beno kathaMcid abheda hoya to paNa, 'dravyanA paryAya' ema chaThThI vibhakti lAgI ja zake che. - (66) have pUrve je kahyuM hatuM ke - dravya ane paryAyanI vacce svarUpanI vivakSAe kaMika bheda che, te jaNAvavA kahe che - - * dravya-paryAyano taphAvata (tathAhi -) dravyathI paNa paryAya vadhu sUkSma che, kAraNa ke mAtra eka dravyamAM paNa anaMta paryAyo hoya che. (jema buMdIno lADavo eka hoya. ne temAM rahelI buMdIo aneka hoya. to ahIM aneka evI buMdIo sUkSma kahevAya ane eka evo lADavo sthULa kahevAya. e ja rIte dravya-paryAyamAM paNa samajavuM. eka ja dravyamAM anaMta paryAyo hoya che, eTale dravya sthULa ane tenA karatAM paryAyo sUkSma - ema samajavuM.) AvuM hovAthI ja - 'avadhijJAnanA viSaya tarIke dravya vadhe to niyamA paryAyo paNa vadhe ja' - ema jaNAvyuM che. zuM jaNAvyuM che ? te pahelA joi laie - avadhijJAnanA viSaya tarIke dravyanI vRddhi thAya, to paryAyonI paNa niyamA vRddhi thAya. kAraNa ke, avadhijJAna dvArA dareka dravyane AzrayIne saMkhyAta ke asaMkhyAta paryAyono bodha thAya che. (eTale viSaya tarIke dravyo vadhe, to tenA saMkhyAta ke asaMkhyAta paryAyo paNa vadhe ja.) ane paryAyo vadhe, to dravya vadhe ke na paNa vadhe. (kAraNa ke eka ja vastunA 100 paryAyonA For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH "mayaU[utta-jAnA parivakRta dhva-mAveNA davve vaDDai bhAvo bhAve davvaM tu bhayaNijja" // - [vizeSAvazya mathA-621] punazca kSetrAdapi cAnantaguNaM dravyam, dravyAdapi cAvadhiviSayAH paryAyAH saGyeyaguNA asaGkhyeyaguNA vaa| "khittapaesehiMto davvamaNaMtaguNiyaM pesehiN| davvehiMto bhAvo saMkhaguNo'saMkhaguNio vA" // - [ vizeSAvazya thA-dhara6] ...............+guNasaumyA ............ badale 200 paryAyonuM jJAna zarU thaI jAya, to paryAyo vadhe. paNa teTalA mAtrathI te vastunAM jJAna uparAMta bIjI vastunuM paNa jJAna thavA lAge evuM jarUrI nathI. vastu eka ja rahe, mAtra tenA vadhu paryAyonuM jJAna thavA lAge.) eTale avadhijJAnanA viSaya tarIke dravya vadhe to tenA paryAyo paNa vadhe ja. paNa paryAya vadhe, to dravya vadhe ke na paNa vadhe - emAM bhajanA/vikalpa jANavo. A aMge vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM che ke - bhayaNAe~ khetta-kAlA parivaItesu davva-bhAvesu / davve vaDDai bhAvo, bhAve davvaM tu bhayaNijjaM // 619 // artha : dravya-bhAvanI (= dravya-paryAyanI) vRddhi thavAthI kSetra ane kALanI vRddhi thAya athavA na paNa thAya. ane dravyanI vRddhimAM bhAvanI vRddhi thAya ja. paNa bhAvanI vRddhimAM dravyanI vRddhi thAya ke na paNa thAya. (zloka - 619) bIjI vAta, avadhinA viSaya tarIke jeTalA kSetrapradezo hoya, tenA karatAM paNa anaMtaguNa dravya, avadhijJAnanA viSaya tarIke hoya che. ane jeTalAM dravya hoya, tenA karatAM paNa saMkhyAtaguNa ke asaMkhyAtaguNa jeTalA paryAyo avadhijJAnanA viSaya tarIke hoya che. A vize ja vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM che ke - khittapaesehiMto davvamaNaMtaguNiyaM paesehiM / davvehito bhAvo saMkhaguNo'saMkhaguNio vA // 625 // artha : pradezanI apekSAe kSetrapradezothI dravyapradezo anaMtaguNA che. tathA dravyapradezothI bhAva-paryAya saMkhyAtaguNa ke asaMkhyAtaguNa che. (zloka - 625) all oo.. 9IL sarasa nyA che For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH etat sarvaM nandiTIkAyAM savistaramabhihitam / (67) tasmAd dravyaparyAyayoH svalpavivakSAto bhinnatvAd bhinnA nayA dravyArthikAH paryAyArthikAzca / te ca yadyapi svabhAvabhedaiH parasparaM milanto'pi svasvapRthagbhAvaM na tyajanti, uktaM ca "aNNoNNaM pavisaMtA ditA ogaasmnnnnmnnnnss| melaMtA vi a NiccaM sagasagabhAvaM na vijahaMti" // --+guNasaumyA+ A vidhAna parathI spaSTa jaNAya che ke, dravya karatAM paryAyo vadhu sUkSma che. eka dravyamAM paNa anaMta paryAyo... dravya sthaLa ne paryAyo sUkSma... ityAdi. A badhI vAto naMdIsUtra paranI TIkAmAM vistAra sAthe kahevAI che. eTale have prastutamAM niSkarSa jaNAve che - (67) takSAt = tethI dravya ane paryAya baMnenAM pratiniyata svarUpanI virakSA karIe, to baMne kathaMcit bhinna che evuM jaNAI Ave che. ane baMne bhinna che, eTale ja teone viSaya karanArA nayo paNa bhinna che. dravyane viSaya karanAro naya - 'dravyArthikanaya'. ane paryAyane viSaya karanAro naya - paryAyArthikana'. (te .) ane te dravya-paryAya paraspara bhegA rahevA chatAM paNa, svabhAvabhedanA kAraNe pota-potAnA pRthabhAvane (= judApaNAMne) choDatA nathI. Azaya e ke, dravya-paryAya baMne kathaMcit abhinna che, paryAya ekaprakAranuM dravyanuM ja svarUpavizeSa che. to paNa koIka apekSAe te beno svabhAva judo-judo che. mATe ja te be potapotAnuM svataMtra astitva jALavI rAkhe che. A aMge kahyuM che ke - aNNoNNaM pavisaMtA ditA ogAsamaNNamaNNassa / menaMtA vikaLicaM samAvaM na vinahaMti . (paMcAsti. zloka-7) artha lokAkAzamAM badhA dravyo paraspara haLI-maLIne rahe che, ekabIjAne sthAna Ape che. jyAM dharmadravya, tyAM ja bAkInA dravyo paNa... A rIte nitya bhegA rahetA paNa teo, potapotAnA pratiniyata svabhAvane choDatA nathI. alabatta, A zlokamAM dravyane AzrayIne vAta kahI che, paNa e ja vAta dravya-paryAyane AzrayIne paNa samajI zakAya. dravya-paryAya paraspara bhegA rahevA chatAM paNa svabhAvabhedanA kAraNe pota-potAnA pratiniyata svarUpane choDatA nathI. te be vacce svabhAvabheda kayo ? e vAta AgaLa jaNAvaze. For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH ___ svabhAvabhedo'gre vakSyate / (68) nanu dravya-paryAyavyatiriktau sAmAnyavizeSau vidyate tat kathaM na sAmAnyArthika-vizeSArthikanAmAnau nayau bhavataH ? iti cet, na-dravyaparyAyavyatiriktasAmAnyavizeSAprasiddheH, (69) tad yathA, prasaGgAt sAmAnyaM darzayati ........................+ guNasaumyA prastutamAM mULavAta eTalI ja ke - dravya ane paryAya baMne potAnAM pratiniyatasvarUpe judA hovAthI, te bene viSaya karanAra 'dravyArthika ane paryAyArthika' evA be judA naya mAnavA aviruddha che. (68) have pUrvapakSanI anya AzaMkAno nirAsa karavA kahe che - bhAvArthaH pUrvapakSa dravya ane paryAyathI judA sAmAnya-vizeSa paNa vidyamAna che, to te bene viSaya karanAra "sAmAnyArthika ane vizeSArthika evA be nayo kema na hoya? uttarapakSa tamArI vAta ucita nathI, kAraNa ke dravya-paryAyathI judA sAmAnya-vizeSa prasiddha nathI. * sAmAnyArthika - vizeSAdhika be judA nAyo nahIM ja vivecana : pUrvapakSa dravya ane paryAyathI judA sAmAnya ane vizeSa paNa maLe che ja. to tame jema dravya ane paryAyane viSaya karanArA abhiprAyane dravyArthika ane paryAyArthika naya kaho cho. tema sAmAnya ane vizeSane viSaya karanArA abhiprAyane "sAmAnyArthika' ane 'vizeSArthika naya paNa kahevA joie. arthAt A be naya vadhu kahevA joie. (ane to mULanayanI saMkhyA be nahIM, paNa cAra thaze !) uttarapakSa: tamArI vAta ucita nathI, kAraNa ke dravya-paryAyathI judA sAmAnya-vizeSa hotA ja nathI. tevA be judA sAmAnya-vizeSa prasiddha ja nathI. (jo tevAM be judA prasiddha hota, to te bene viSaya karanAra sAmAnyArthika-vizeSArthika evA be judA nayo paNa mAnata. paraMtu tevuM prasiddha nathI.) sAmAnya-vizeSano dravya-paryAyamAM ja aMtarbhAva thai jAya che... te kevI rIte? e jaNAve (69) tathA = te A pramANe - prasaGgAt sAmAnyaM darzayati... sAmAnya-vizeSano dravya-paryAyamAM kevI rIte aMtarbhAva thAya? e vAta jaNAvyA pahelA, For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarata-sugama-vivecanasamanvita: ja "sAmAnyaM dvidhA - ekaM tiryaksAmAnyamaparamUrdhvatAsAmAnyam" // - [ pramALa0 para b sU0 rU] ( 70 ) AdyalakSaNamAha "prativyakti tulyA pariNatistiryaksAmAnyam, yathA-zabalazAbaleyapiNDeSu gotvam" 5ti| 22 - [ pramANa0 para b sU0 4] + guNasaumyA+ prasaMgopAt 'sAmAnya' kone kahevAya ? tenuM svarUpa zuM ? tenA keTalA prakAro ? e badhI vigato jaNAve che * sAmAnyanuM svarUpa * sUtra : sAmAnyaM dvidhA - vjha tirthaMjJAmAnyamapamUrdhvatAsAmAnyam // sUtrArtha : sAmAnya be prakAranuM che : (1) eka to tiryak sAmAnya, ane (2) bIjuM UrdhvatA sAmAnya. : vivecana : sAmAnyanA be bheda H (1) tiryasAmAnya, ane (2) UrdhvatAsAmAnya. (1) tIrthro ullekha jemAM thAya, tevAM anuvRttAkAravALA jJAna dvArA jaNAtuM je sAmAnya, te tiryaksAmAnya. te (2) Urdhva ullekha jemAM thAya, tevA anugatAkAravALA jJAna dvArA jaNAtuM je sAmAnya, UrdhvatAsAmAnya. (70) have A baMnenuM svarUpa graMthakArazrI AgaLa pramANanayatattvAlokanA sUtranA AdhAre batAve che. temAM sau prathama tiryaksAmAnyanuM lakSaNa kahe che - sUtrArtha : dareka vyaktimAM (bIjI vyaktionI sAthe) je tulya pariNAma che, te tiryaksAmAnya kahevAya. jemake zabala-zAbaleya Adi gAyonA samUhamAM vartatuM zotva = gAyapaNuM = gAyapaNe samAna pariNati. (etiryaksAmAnya.) (pramANanayatattvAloka sUtra - 5/4) vivecana : je pariNati dvArA eka padArtha bIjA padArthane sarakho hoya, te pariNatine 1. pahelA sAmAnyanuM svarUpa batAvI, teno dravya-paryAyamAM kevI rIte aMtarbhAva thAya - te jaNAvaze. pachI vizeSanuM svarUpa batAvI, teno paryAyamAM aMtarbhAva kevI rIte thAya te batAvaze. A krama dhyAnamAM rAkhavo. - For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH tiryaksAmAnyaM ca gavAdau gotvAdisvarUpatulyapariNatityam, udAharaNaM ca-tajjAtIya evAyaM gopiNDo vA, gosadRzo gavaya iti vA / (71) dvitIyalakSaNamAha - "pUrvAparapariNAmasAdhAraNadravyamUrdhvatAsAmAnyam, yathA-veda-padyanu mirjhanam" ti -[vmAna pari0 6 phU0 6] ...+guNasaumyA . tirlaphasAmAnya' kahevAya. jemake koI vivakSita "zabala' nAmavALI gAya, "zAbaleya' nAmavALI bIjI gAyanI sAthe "gAyapaNe" samAna varte che, mATe baMne gAyomAM raheluM gotva = gAyapaNuM e tiryasAmAnya che. e ja rIte gAya-mahiSa-azva vagere pazuo vacce rahelI pazupaNAnI samAnapariNati te tiryasAmAnya kahevAya. A ja vAta mahopAdhyAyajI mahArAja jaNAve che - "tiryasamAcaM caM vAvo tvavisvarUpatulyaparitirUpa' arthAtu - gAya vageremAM govAdirUpa je tulyapariNati = samAnapariNati, te tiryaksAmAnya. eka udAharaNa to mULasUtramAM batAvyuM ja che, te uparAMta bIjAM be udAharaNo mahopAdhyAyajI mahArAja batAve che - (2) tajJAtIya vAyaM pave: - pelI je gAya hatI, tenI sarakhI jAtinI ja A gAya che. ahIM be gAya vaccenI samAnapariNati, te tiryasAmAnya samajavuM. (2) sazaH vaya: - jevI gAya hoya che, tenA jevo ja jaMgalamAM vicarato "gavaya" nAmano prANI hoya che. ahIM gAya-gavaya vaccenI samAnapariNati, te tiryasAmAnya samajavuM. (gavaya = nIlagAya.) ahIM "tirya' nAma rAkhavAnuM kAraNa e ke, A sAmAnya samajatI vakhate samajanAranI daSTi tIrjI phare che. (zabala-zAbaleya vagere gAyo jANe sAme UbhI che. temAM gAyapaNAnI samAnatA jovA mATe, jonAra puruSanI dRSTi pahelA zabala gAya para, tyArabAda zAbaleya gAya para - ema kramazaH tIrtho phare che.) (71) have UrdhvatA sAmAnyanuM lakSaNa kahe che - sUtrArtha pUrvapariNAma (pUrvaparyAya) ane uttarapariNAma (uttaraparyAya) baMnemAM samAnapaNe rahenAruM je dravya, te UrdhvatAsAmAnya kahevAya. jemake - kaTaka ane kaMgana vagere alaMkAravizeSomAM rahenAra suvarNadravyarUpa sAmAnya. (pramANanayatattAloka sUtra - pa/5) For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * ___ UrdhvatAsAmAnyaM ca parAparavivartavyApimRtsnAdidravyam, trikAlagAmi caitat; taduktaM vRtta - ___ "pUrvAparaparyAyayoranugatamekaM dravyam, dravati-tAMstAn paryAyAn gacchatIti vyutpattyA trikAlAnuyAyI yo vastvaMzastadUrdhvatAsAmAnyamityabhidhIyate" iti / kaTake kaGkaNe ca tat kAJcanameva, athavA sa evAyaM jinadatta ityudaahrnnm| - + guNasaumyA+ vivecana : parIparavivartavyApI = kaTaka, yUra, kaMgana, bresaleTa vagere navA-jUnA paryAyomAM vyApIne rahenAruM, e badhA paryAyomAM anusaraNa pAmanAruM evuM je mRtnAvidravyam = suvarNAdi rUpa dravya (e ja rIte sthAsa-koza-kuzUla vagere avasthAomAM vyApIne rahenAruM je mRdravya) te UrdhvatAsAmAnya kahevAya. ane A sAmAnya trikALagAmI (= traNe kALamAM rahenAruM = nitya) A vize pramANanayatattAlokanI vRttirUpa ratnAkarAvatArikAmAM je kahyuM che, te ja jaNAve che - (pUrvAparayoranutame dravya{=) vivalita koI eka dravyanA kSaNe kSaNe kALakrame AvatA pUrvaparyAya ane uttaraparyAyamAM anusaranAruM je eka dravya, te UrdhvatA sAmAnya kahevAya. (dravatitatAnuM paryAyAna acchatIti vyutpasyA =) te te paryAyone je pAme, navA navA paryAyomAM je anusmRta rahe te dravya, AvI vyutpatti hovAthI, kramazaH thatA paryAyomAM (triAnInuyAyI yo vadhvaMza =) traNe kALa anusaraNa pAmanAro je padArthoza, (tatUrNatA sAmAnyama-padhI te =) te UrdhvatAsAmAnya' kahevAya che. arthAt paryAyo badalAtA paNa vastuno je chuvAza rahe, te UrdhvatAsAmAnya." (sUtra pa/pa nI vRti.) A ja vAtane udAharaNa sAthe jaNAve che - Ta Tu va tat jhimeva... kaTaka, keyUra, kuMDalAdi sonAnA banAvAtA judA judA paryAyomAM paNa sonuM enuM e ja rahe che. to ahIM suvarNarUpe vastuno jebuvAMza, te UrdhvatAsAmAnya. sa vAyaM nidratta... pacAsa varSa pahelA je bALaka joyuM hatuM, te ja A jinadatta che. ahIM bALa, yuvA, vRddha vagere paryAyo badalAvA chatAM "jinadatta' eno e ja rahyo che. eTale jinadattarUpa je dhruvAMza, te UrdhvatA sAmAnya. sAra: (1) eka padArthanI bIjA padArthanI sAthe je samAnapariNati, te tiryaksAmAnya. ane (2) eka ja padArthamAM kALakrame thatA paryAyomAM dravyarUpe je dhruvatA, te UrdhvatAsAmAnya. For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH (72) tatra tiryaksAmAnyaM tu prativyakti sAdRzyapariNatilakSaNaM vyaJjanaparyAya eva, "sthUlAH kAlAntarasthAyinaH zabdAnAM saGketaviSayA vyaJjanaparyAyAH" iti prAvacanikaprasiddhaH / UrdhvatAsAmAnyaM tu dravyameva vivakSitam / (73) vizeSo'pi - + guNasaumyA+ (72) Ama baMne prakAranA sAmAnyo batAvIne, have teono dravya-paryAyamAM samAveza kevI rIte thAya? te batAve che - * sAmAnyano dravya-payagamAM samAveza (1) tiryassAmAnyaH dareka vyaktiomAM rahelI je sadezapariNati, te sadezapariNatirUpa lakSaNavALuM A sAmAnya, te te vyaktinA vyaMjanaparyAyarUpa ja che. je eka samaya jevA sUkSmakALabhAvI ane vacanathI agocara paryAyo hoya, te "arthaparyAya kahevAya. paNa je sthULa hoya, kAlAMtare rahenAra hoya (thoDA lAMbA kALa sudhI sthAyI hoya) tathA zabda saMketanA viSayavALA (= zabdothI samajAvI zakAya tevA) hoya, te badhA "vyaMjanaparyAya" kahevAya. A vAta pravacanika puruSomAM prasiddha che, arthAt AgamanA jANakAra mahAtmAo zAstromAM jaNAve che. prastutamAM vAta e ke - tirlaphasAmAnyarUpa je gotva-ghaTatva-paTatva-pazutva vagere dharmo che, te dharmo, vyaktimAM rahelA sthaLa, kALAMtare anusaraNa pAmanArA ane zabda-vAcya evA paryAyavizeSarUpa hovAthI, teono vyaMjanaparyAyamAM ja aMtarbhAva thaI jAya che. (eTale A sAmAnyane paryAyathI judo mAnavAnI jarUra nathI.) (2) UrdhvatA sAmAnya: A sAmAnyane to dravyarUpa ja kahevAyuM che. sthAsa-koza-kuzUla vagere avasthAo badalAvA chatAM paNa, mRdravyarUpa je dhruvAMza, te UrdhvatAsAmAnya. arthAt UrdhvatAsAmAnyane mRdAdi dravyarUpa ja manAya che, tenAthI juduM nahIM. mATe A sAmAnyano dravyamAM ja aMtarbhAva thaI jAya che. (eTale Ane paNa judAM tattva tarIke mAnavAnI koI jarUra nathI.) * vizeSano pacacamAM samAveza 4 (73) "vizeSa" eTale vastunI pratiniyata kSaNavartI avasthAvizeSa. kSaNe-kSaNe vastunI For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-mumana -vivecanasamanvitaH sAmAnyavaisadRzyavivartanalakSaNo vyaktirUpaH paryAya evAntarbhavatIti na tAbhyAmadhikAvakAzo nayasya // (74) atha samanayasAmAda-Agho dravyArthinaya:, tasya trayo mevA:-naiAma+ guNasaumyA avasthAo badalAyA kare che. to AvI judI judI avasthAo e vastuno vizeSa che. to A vizeSa paNa, sAmAnyathI visadezasvarUpavALA (uttarottara paryAyomAM anusaraNa na pAmanArA) evA vivartarUpa-vyaktirUpa je vastuno paryAya che, temAM ja aMtarbhAva pAmI jAya che. (eTale tevA vizeSane paNa vastunA paryAyathI judo mAnavAnI jarUra nathI.) vivartarUpa : dareka samaye je parivartana pAme, badalAyA kare, tevA paryAyone 'vivarta' rUpa kahevAya. vyaktirUpaH vivartarUpa te paryAyo ja pratiniyata kSaNavizeSamAM rahetA hovAthI kSaNavyaktirUpa = te te kSaNika avasthAorUpa kahevAya che. * eTale ja adhika naya na mAnavA 0 UrdhvatAsAmAnyano dravyamAM samAveza thAya che. 0 tiryaksAmAnyano vyaMjanaparyAyamAM samAveza thAya che. 0 vizeSono vastunA ja paryAyavizeSomAM samAveza thAya che. 103 A pramANe dravya-paryAyamAM ja samAI jatA hovAthI, sAmAnya ane vizeSane dravya-paryAyathI judA mAnavAnI koI jarUra nathI. phalitArtha : eTale dravyArthika ane paryAyArthika be ja naya mAnavA joIe. tenAthI adhika 'sAmAnyArthika-vizeSArthika' vagere nayo mAnavAnI koI jarUra nathI. (74) anusaMdhAna : ApaNe dravya ane paryAyanuM svarUpa tathA dravyArthikanA 10 ane paryAyArthikanA 6 bhedo joyA. have dravyArthika ane paryAyArthika nayanA je sAta bhedo prasiddha che, tenuM svarUpa vistArathI jaNAve che - sAta nayonuM svarUpa pahelo naya : (1) dravyArthikanaya H tenA traNa prakAra che : (1) naigamanaya, (2) saMgrahanaya, ane (3) vyavahAranaya. For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 * saptabhaGgInayapradIpaH saGgraha-vyavahArabhedAt / dvitIyaH paryAyArthikanayaH, tasya RnusUtra-zabda-samaMbhisdaivambhUtanayabhedAccatvAro bhedAH / tadubhayorbhedasaGgrahe ca saptaiva nyaaH| __paJcaiva nayAH, SaDeva nayAH, catvAra eva mUlanayAH" pravacanasAroddhAravRttau [124 dare] ! ___ savistaramagre vakSyante / (75) yaduktamanuyogadvAra-tavRttyAdiSu - * gu%saumyA.. bIjo naya : (2) paryAyArthikanaya : tenA cAra cAra prakAra che : (1) RjusUtranaya, (2) zabdanaya, (3) samabhirUDha, ane (4) evaMbhUtanaya. A baMne nayanA bhedono saMgraha karIe, to sAta naya thAya. dravyArthikanayanA 3 bheda + paryAyArthikanayanA 4 bheda = 7 nayo. A sAta no mukhyamatane AzrayIne samajavA. matAMtare pAMca naya, cha naya, cAra naya paNa manAya che - evuM pravacanasAroddhAranI vRttimAM (dvAra-125 nA zloka - 848mAM) kahyuM che. praznaH paNa pa-6-4 nayo kaI vivakSAe kahevAya che? uttaraH juo - 0naigamanaya be prakArano chesAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI. sAmAnyagrAhI naigamanayano saMgrahanayamAM, ane vizeSagrAhI naigamanayano vyavahAranayamAM samAveza karI devAthI, naigamane choDIne bAkInA 6 nayo rahe. 0 naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra ane zabda ema 5 gayo. ahIM zabdasamabhirUDha ane evaMbhUta e traNa navo zabdaparaka hovAthI, e traNeno samAveza "zabda" tarIke karyo che. 0 saMgraha, vyavahAra, RjusUtra ane zabda ema 4 nayo (ahIM naigamano samAveza saMgrahavyavahAramAM karyo. ane zabda-samabhirUDha-evaMbhUtane "zabda" tarIke kahyA.) A pa-6-4 prakAronuM svarUpa, graMthakArazrI pote ja vistAra sahita AgaLa jaNAvaze. ahIM mukhyatayA sAta nayane AzrayIne nirUpaNa karAze. (75) A sAta nayonuM svarUpa anuyogadvAra ane tenI vRtti vageremAM je pramANe kahyuM che, te pramANe "jaNAve - 1.graMthakArazrI pahelA anuyogadvAra ane tenI vRttinA AdhAre saMkSepathI sAta nayonuM svarUpa batAve che. tyArabAda pramANanayatattAloka vagere graMthonA AdhAre vistArathI teonuM svarUpa batAvaze. eTale ame paNa A gAthAono artha saMkSepathI ja batAvIzuM. vistArathI AgaLa jaNAvIzuM. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH "Negehi mANehiM miNai tti Negamassa ya nistii| sesANaM pi nayANaM lakkhaNamiNamo suNaha vocchaM // 136 // saMgahiyapiNDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao biMti / vaccati viNicchayatthaM vavahAro savvadavvesu // 137 // paccappannaggAhI ujjusao NayavihI mnneyvvo| icchati visesiyataraM paccuppannaM Nao saddo // 138 // +guNasaumyA. (1) naigamanayaH (zloka - 1) "aneka mAno vaDe mapAya' e pramANe naigamanayanI nirukti che. bAkInA nayonA A lakSaNane huM kahIza te tame sAMbhaLo. (anuyoga-136, Avazyakaniyukti-755) tAtparya eka nahIM te aneka, aneka evA mAno vaDe, arthAt mahAsattA-sAmAnya-vizeSa jJAno vaDe vastune je mApe, te naigamanaya kahevAya. athavA nigama eTale eka ja padArthanA judA judA bodha, tene svIkAranAra naigamanaya kahevAya. (A badhAno vistArathI artha AgaLa AvavAno ja che. eTale ahIM vadhu vistAra nathI karatA.) (2-3) saMgrahanaya ane vyavahAranayaH (zloka - 2) tIrthakara - gaNadharo, saMkSepathI saMgrahanA sarvadravyomAM vacanane saMgRhIta ane piDita arthavALuM kahe che. vyavahAranaya vinizcitArtha mATe jAya che. (anuyogadvAra-137, Avazyakaniryukti-756) tAtparya abhimukhatAe je grahaNa karela hoya te saMgRhIta kahevAya che ane ekajAtine pAmela piMDita kahevAya che. Avo artha = viSaya che jeno te saMgRhIta-piDitArtha, evuM saMgrahanuM vacana tIrthaMkara-gaNadharo saMkSepathI kahe che. vizeSe karIne je nizcaya, te vinizcaya. arthAt keTalAka vidvAnono bodha evuM nahIM, paNa nAnAthI lai moTA sudhInA tamAmano bodha. tenA mATe vyavahAranaya sarvadravyomAM pravarte che. arthAt te te dravyomAM loko je rItano vyavahAra karatA hoya, tene te rIte A naya svIkAre che. (4-5) RjusUtra ane zabdanaya: (zloka-3) vartamAnavastune ja grahaNa karanAra RjusUtra nAmano nayaprakAra jANavo. tathA zabdanaya kaMIka vadhu vizeSitatara vartamAna vastune icche che. (anuyogadvAra-138, Avazyakaniryukti-757) For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH+ vatthUo saMkamaNaM hoi avatthU gae samabhirUDhe / vaMjaNa-attha-tadubhae evaMbhUo viseseti // 139 // + guNasaumyA+ tAtparya : vartamAnamAM utpanna thayela vastu pratyutpanna kahevAya che. athavA (prati prati votpanna =) dareka-darekamAM utpanna vastu pratyutpanna kahevAya. eTale ke, svakIya vastu ja, paNa parakIya nahIM. Ama vartamAnamAM rahelI ane potAnI ja vastune grahaNa karavAnA svabhAvavALo 'RjusUtra' athavA 'Rjuzruta' naya che. 106 0 RjusUtra - bhUtakAlIna-bhaviSyakAlInarUpa vakra vastune choDIne vartamAnamAM vidyamAna badhI vastu, te Rju. tene je kahe te RjusUtra kahevAya. 0 Rjuzruta - Rju eTale vakrathI viparIta-vartamAnakAlIna zruta eTale jJAna. arthAt vartamAnakAlIna jJAna che jene, arthAt abhimukha vastune je jonAro, te Rjuzruta. zabdanaya paNa vartamAna vastune ja mAne che, paraMtu te vartamAna vastune bIjA nayo karatAM vizeSitatara mAne che, arthAt A naya vastunA nAma-sthApanA ane dravya A traNa nikSepA nathI mAnato. (AnI paNa vizeSa mAhitI AgaLa jaNAvAze.) (6-7) samabhirUDha ane evaMbhUtanayaH (zloka-4) samabhirUDha nayanA mate vastunuM saMkramaNa avastu che. evaMbhUtanaya zabda-artha ane tadubhayane vizeSita kare che. tAtparya : samabhirUDha nayanA mate vastunuM saMkramaNa thatuM nathI, arthAt ghaTa nAmanI vastunuM kuTa nAmanI vastumAM saMkramaNa thatuM nathI. ekamAM judA judA arthone (arthAt dareka zabdonA judA judA arthone) svIkArato je naya, te samabhirUDha naya kahevAya. A naya evuM mAne che ke - jema ghaTa-paTa zabda be judA arthane ja jaNAve che, tema ghaTa-kuTa-kuMbha vagere zabdo paNa judA judA arthone ja jaNAve che. jenA vaDe vastu pragaTa karAya athavA je pragaTa kare, te vyaMjana, arthAt zabda. A zabdano je viSaya (= abhidheya) te artha... ane ubhaya eTale zabda-artha baMne. A zabda, artha ane ubhayane evaMbhUtanaya vizeSita kare che. Azaya e ke, A naya zabdane cokkasa evA artha sAthe sthApe che ane arthane cokkasa evA zabda sAthe sthApe che. jemake, ghaT dhAtu ceSTAnA arthamAM vaparAya che. tethI jyAre strInA mastake rahela ceSTAvALo padArtha ghaTazabdathI bolAya, tyAre ja te padArtha ghaTa kahevAya che. ne tyAre ja te ghaTazabda teno vAcaka bane che. have jJAnanaya-kriyAnayane AzrayIne kahe che For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvita: nAyaMmi gihiyavve agihiyavve ya ittha atyaMmi jaiyavvameva ii jo uvaeso so nao nAma" // 140 // ( 76 ) tatra naigamadravyArthikanayo dharma-dharma-dravya - paryAyAdipradhAnA'pradhAnAdigocaraH / + guNasaumyA+ jJAnanaya kriyAnaya - (zloka-5) levA yogya ane na levA yogya artha jANate chate, e artha vize levAdino yatna karavo ja joie. evo je upadeza, tenuM nAma 'naya' che. (anuyogadvAra-140) 107 tAtparya H ihalokasaMbaMdhI ane paralokasaMbaMdhI keTalAka padArtha levA yogya che, keTalAka padArtha choDavA yogya che, upalakSaNathI keTalAka padArtha upekSaNIya che. dA. ta. ihalokasaMbaMdhI - mALA, caMdana vagere upAdeya che. viSa, kAMTA vagere heya che. ghAsa vagere upekSaNIya che. paralokasaMbaMdhI - samyagdarzana, jJAna, cAritra vagere upAdeya che. mithyAtva, ahaMkAra vagere heya che. svarga, vibhUti vagere upekSaNIya che. A pramANe heya-upAdeya-upekSaNIya padArthone samajavA ja ane samajyA pachI te vize levA-choDavA-upekSA vagererUpa yatna karavo jara. A pramANe jJAna ane kriyAno upadeza, te ekaprakArano jJAnanaya ane kriyAnayarUpa 'naya' kahevAya che. (76) A pramANe anuyogadvArasUtranA AdhAre nayono nirukti-artha jaNAvIne, have dravyArthikanayanA traNa bhedano sAmAnya artha ane e traNamAMthI koNa zuddha ane koNa azuddha ? e jaNAvavA kahe che temAM - (1) naigama dravyArthika naya H dharma-dharmI, dravya-paryAya - A badhAne gauNa-mukhyabhAve viSaya kare che. arthAt ekane pradhAnapaNe bIjAne gauNapaNe, e rUpe dravya-paryAyAdine viSaya kare che. (2) saMgraha dravyArthika naya H naigama vaDe grahaNa karAyelI vastunA samUhArthane (= piMDitArthane) kahe che, arthAt A naya 'sattA' vagerene jaNAve che ke jethI naigama dvArA batAvAyela ghaTa-paTAdi badhA padArthono saMgraha thai jAya. eTale A naya 'saMgraha' evA nAme kahevAya che. A saMgrahadravyArthikanaya abhedarUpe karI vastunA samUhane (= vastujAtane) ekIsAthe grahaNa kare che. 1-2. te te nayonI pradhAnatA vakhate jakArano anvaya te te sthaLe karavo. 3. A badhAno vistArathI artha, graMthakArazrI pote ja AgaLa udAharaNa sAthe samajAvaze. For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH tena gRhItasya-vastunaH sampiNDitArthaM vadatIti saGgrahaH, saGgrahadavyArthikastvabhedasyatayA vastujAtaM sam-ekIbhAvena gRhNAtIti / saGgraheNa gRhItasya gocarIkRtasyArthasya bhedarUpatayA vastuvyavaharaNaM vyavahAradravyArthikaH / (77) naigama-vyavahArau cAzuddhadravyAnubhavikatvenA +guNasaumyA+ Azaya ghaTa-paTAdi judI judI vastuo paNa "sattA AdirUpe eka che - ema (sam = mAvena =) eka hovArUpe badhA padArthone je (pR@Ati =) grahaNa kare che, te saMgraha. (3) vyavahAradravyArthikanayaH saMgraha grahaNa karela je artha, tenA bhedarUpe vastuno vyavahAra kare che, arthAt saMgraha vaDe svIkArAyelA "sattva' vagere padArtha vize karAtuM jJAnavizeSa ke je saMgrahagRhIta arthanuM ja pRthakkaraNa kare che, te vyavahAranaya. Azaya saMgraha dvArA je padArthonuM ekIkaraNa karAyuM che, te padArthonuM ekIkaraNa svIkArIne (arthAt e ekIkaraNano niSedha karyA vinA) je vicAravizeSathI teono vibhAga karAya, te vicAravizeSane vyavahAranaya kahevAya che. A vAta AgaLa udAharaNa sAthe samajAvAze. (77) have dravyArthikanA traNa bhedamAMthI kayo bheda zuddha? ne kayo azuddha ? te jaNAve che - gaka dravyArthikamAM zuddha-azuddhano vyavahAra 0 naigamanaya ane vyavahAranaya - A be azuddha dravyane anubhavatA hovAthI "azuddha che. 0 ane saMgrahanaya zuddha dravyane bolato hovAthI zuddha che. tAtparya nayanI potAnI je dRSTi hoya, mAtra e ja dRSTithI jovuM. tenAthI anyanayanI dRSTinuM jarA paNa mizraNa thayeluM na hoya, te e nayanuM vizuddhatamatva che. ane pachI-jema jema tadanyanayanI dRSTi bhaLatI jAya tema tema vizuddhi ghaTatI jAya che. azuddhi vadhatI jAya che. vastumAtramAM raheluM mULabhUta tattva pakaDavuM, e dravyArthikanayanI dRSTi che. badhAmAM raheluM sad rUpa eka tattva jovuM, te rUpe badhAne samAna mAnavA-jovA, e saMgrahanayanI dRSTi hovAthI, sattA sAmAnyarUpe = mULatattvarUpe jonAro sadasvaitavAdI saMgrahanaya e vizuddhatama che. pachI emAM jeTalI vizeSagrAhI (= bhedagrAhI) dRSTi bhaLatI jAya che - eTalA aMze vizuddhi ghaTatI jAya che. eTale saMgrahanaya abhedagrAhI che ane tenI apekSAe naigama-vyavahAra bheda tarapha DhalANavALA che, arthAt vizeSa-vizeSa avasthAo tarapha abhimukha che, eTale teomAM bhedagrAhI dRSTi bhaLatI jatI hovAthI, teo "avizuddha' kahevAya che. (78) A vize anuyogadvAranI vRttimAM je jaNAvyuM che, te kahe che - "nagamanaya ane vyavahAranaya avizuddha che ane saMgrahanaya vizuddha che, evuM kema? to ke - For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvita: ja zuddho, sAha: zuddhadravyavAviAcchundvaH, ( 78 ) tevuM manuyogadvAravRttaI[ sU0 72 ] - 'nainama-vyavahAro vizuddha:, saddha vastu vizuddha: tham ?, yato naiAmavyvhaaraavnntprmaannvnntdvynnukaadynekvyktyaatmkN kRSNAdyanekaguNAdhAraM trikAlaviSayaM cAvizuddhaM dravyamicchataH, saGgrahazca paramANvAdisAmAnyAdekaM tirobhUtaguNakalApamavidyamAnapUrvAparavibhAgaM nityaM sAmAnyameva dravyamicchati, etacca kilAnekatAdyabhyupagamakalaGkenA'kalaGkitatvAcchuddham, tataH zuddhadravyAbhyupagamaparatvAdayameva zuddhaH " kRti / (79) atha naigamanayaM prakhpayanti 109 + guNasaumyA+ 0 (yata:...) naigama ane vyavahArarUpa be naya anaMta paramANu, anaMta vyaNukAdirUpa, ane vyaktirUpa, kRSNAdi anekaguNonA AdhA2rUpa ane trikALaviSaya evA azudva dravyane mAne che, icche che. (dravyane judA judA anekarUpe mAnavuM, e ja teonI azuddhatA che.) u 0 (saMpraAE...) jyAre saMgrahanaya, paramANu vagere vastuonuM je sAmAnya, te sAmAnyane laine ekarUpa evuM ane jenA judA judA guNono samUha tirobhUta (= apragaTa) che evuM, ane jenA pUrvApara vibhAga (paryAya) avidyamAna che evuM, nitya (sattAdirUpa) sAmAnya ja dravya tarIke mAne che, ane A nitya sAmAnya dravya anekatAnA prasaMgarUpa kalaMkathI rahita hovAthI 'zuddha' che. ane tevA zuddha dravyane mAnavAmAM-kahevAmAM tatpara hovAthI, A saMgrahanaya zuddha ja che.' A pramANe dravyArthikamAMthI kayo naya zuddha ane kayo naya azuddha ? te jaNAvyuM. (79) have sauprathama graMthakArazrI, dravyArthikanayanA je traNa bheda che : (1) naigama, (2) saMgraha, ane (3) vyavahAra, temAMthI pahelA nayanuM svarUpa batAve che - dravyArthika traNa nayo * (1) naigamanayanuM svarUpa lakSaNa : nai gamA: bodhamArgAH yasyAsau naigamo nAma nayaH syAt // artha : aneka evA bodhamArgo jenA che, arthAt aneka rIte vastune je jANe che - jue che, . 1. alabatta paryAyo to hoya ja, paNa A jJAna dvArA na jaNAtA hovAthI 'nathI' ema kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa naike gamA-bodhamArgA yasyAsau naigamo nAma nayaH syAt, pRSodarAditvAt kkaarlopH| sa tredhA-dharmadvayagocaraH, dharmidvayagocaraH, dharma-dharmigocaraH, atra dharmi-dharmazabdena dravyaM + guNasaumyA+ tene "naikagama' kahevAya. ane ahIM naikagama zabda pRSodarAdi gaNano hovAthI "ka'no lopa thAya ane tethI naigama zabda bane che. athavA nigama eTale deza. judA-judA dezamAM je zabdaprayogo-vyavahAra thAya che, ene saMgata karanAra naya e naigamanaya. alabatta, lokamAM thatA vyavahArane to vyavahAranaya anusare che ja. to paNa lokavyavahAramAM kyAreka koIka paristhitivazAt ke evA cokkasa prakAranA abhiprAyavazAta judI rIte paNa zabdaprayogo thatA hoya che ke jenI saMgati naigamanayathI ja thaI zake che. jemake - prasthaka banAvanAra kArIgara. enA ja vicAramAM ramato hoya, athavA ekadama jhaDapathI prasthaka banAvavAno prastAva hoya. AvA badhA avasare haju jaMgalamAM lAkaDuM levA jaI rahyo hoya tyAre paNa mananA vicAravazAt e "pracaka levA jAuM chuM ema bole. ane ziSTapuruSo eno abhiprAya samajI jAya che, enA vAkyaprayogane niSedhatA nathI. have A prayoganI saMgati vyavahAranayathI to na thaI zake, kAraNa ke prasthaka barAbara taiyAra thayA pachI ja vyavahAranaya eno prasthaka tarIke vyavahAra kare che. ane A vAta yogya paNa che ja, kAraNa ke, e kArIgara lAkaDuM lAvyA pachI jarA AghopAcho gayo hoya ne lAkaDuM paDyuM hoya, to tyAM AvI caDela koI ziSTa puruSa ene prasthaka tarIke oLakhI zakato paNa nathI ke kaheto paNa nathI. ema lAkaDuM mApa pramANe kApavuM-cholavuM vagere avasthAmAM paNa eno prasthaka tarIke vyavahAranaya vyavahAra karato nathI. paNa kyAreka koika vyakti dvArA evo vyavahAra to thAya che ja. to enI saMgati naigamanaya kare che. | bhAvArtha H AnaigamanayanA traNa prakAra cheH (1) be dharmane viSaya karanAra, (2) be dharmane viSaya karanAra, ane (3) dharma-dharmane viSaya karanAra. ahIMdharmazabdathI 'dravya ane dharmazabdathI 'vyaMjanaparyAya levo, evuM vRddhapuruSo kahe che. rIka naigamananA traNa prakAra che vivecanaH be paryAyomAM, be dravyamAM, ane dharma-dharmImAM - A pramANe traNa sthAne ekanI For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvitaH vyaJjanaparyAyaM ca vadanti / (80) athAghovAhanAmA 'sacaitanyamAtmani'' kRti / - [pramALa0 para 7 sUtram-8 ] atra caitanyAkhyasya vyaJjanaparyAyasya vizeSyatvAd mukhyatayA vivakSaNam, sattvAkhyavyaJjanaparyAyasya tu vizeSaNatvAdamukhyatayeti dharmadvayagocaro naigamaH prathamaH / * guNasaumyAna pradhAnapaNe ane bIjAnI gauNapaNe je vivakSA karavI, te 'naigamanaya' che. te A pramANe - (1) dharmottaraH - be dharmane viSaya karanAra, arthAt padArthanA be paryAyomAMthI eka paryAyane gauNa tarIke jonAra ane bIjA paryAyane mukhya tarIke jonAra evo naigamanaya. 111 (2) dharmiottaraH - be dharmIne viSaya karanAra. eTale ke dharmI evA be padArthamAM ekane mukhya karIne jonAra ane ekane gauNa karIne jonAra evo naigamanaya. (3) dharma-minovara: - dharma ane dharmIne viSaya karanAra. arthAt dravya ane paryAya - e bemAMthI ekane gauNa karIne ane bIjAne mukhya karIne jonAra evo naigamanaya. have mahopAdhyAyajI mahArAja A traNe bhedone kramazaH udAharaNa sAthe jaNAve che - * pahelA naigamanayanuM udAharaNa * (80) sadvaitanyamAtmani // artha : AtmAmAM sat evuM caitanya che. vivecana : eka sAmAnya niyama che ke je vizeSya hoya, te mukhya bane che. jemake - nIlakamaLa. ahIM 'kamaLa' mukhya che ane tenA vizeSaNarUpa 'nIla' te gauNa che. prastutamAM - 'sat evuM caitanya' arthAt sattvaviziSTa caitanya. to ahIM be paryAya che : sattvaparyAya ane caitanyaparyAya. have naigamanaya A baMne paryAyone viSaya kare che, paNa baMnene gauNa-mukhyabhAve... te A pramANe - 'sattvaviziSTa caitanya' - ahIM caitanyaparyAya vizeSya che ane sattvaparyAya tenuM vizeSaNa che eTale naigamanaya (1) caitanya nAmano vyaMjanaparyAya vizeSya hovAthI, tene mukhya tarIke kahe che, ane (2) sattva nAmano vyaMjanaparyAya vizeSaNa hovAthI, tene gauNa tarIke kahe che. A pramANe be dharmone = be paryAyone gauNa-mukhyabhAve jonAro naigamanayano pahelo bheda thayo. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 2 * saptabhaGgInayapradIpa (82) ditIyohamada "vastu paryAyavyam' in -[ praHIT0 pari0 7 sUtra-1] atra paryAyavadrvyAkhyasya dharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyam, vastvAkhyasya tu dharmiNo vizeSaNatvenAprAdhAnyamiti dharmidvayagocaro naigamo dvitIyaH / (82) atha tRtIyovAhaUTF-"kSaNa sughI viSayAsa-zIva:" in tiA - [prama0 0 7 sUtra-20] ...............+guNasaumyA nauka bIjA naigamanacanuM udAharaNa * (81) varaMtu paryAyava dravyam ArA artha : je vastu che, te paryAyavALuM dravya che. vivecanaH ahIM prazna karAya ke "paryAyavALuM dravya kevuM?' to tenA samAdhAnamAM jaNAvAya che ke - "je vasturUpa hoya che. eTale paryAyavALuM dravya vizeSya che ane tenA vizeSaNa tarIke vastuno ullekha che. tethI prastutamAM artha thaze : "vasturUpa evuM paryAyavALuM dravya' arthAt vastuviziSTa paryAyavALuM dravya. to ahIM be dharmo che: vastu ane paryAyavALuM dravya. have naigamanaya A baMne dharmIne viSaya kare che, paNa baMnene gauNa-mukhyabhAve... te A pramANe - vasturUpa evuM paryAyavALuM dravya - ahIM paryAyavALuM dravya vizeSya che ane vastu tenuM vizeSaNa che. eTale naigamanaya (1) paryAyavALuM dravya vizeSyarUpa hovAthI, tene mukhya tarIke jue, ane (2) vasturUpa dharmI vizeSaNa hovAthI, tene gauNa tarIke jue. A pramANe be dharmIne (= vastu ane dravyane) gauNa-mukhyatve jonArA naigamanayano bIjo bheda thayo. * trIjA naigamanacanuM udAharaNa ja (82) kSaUAmevaM suThThI viSayAsajInIva: rUA. artha viSayomAM (= pAMca indriyonA zabdAdi viSayomAM) Asakta evo jIva kSaNamAtra sukhI hoya che. vivecanaH ahIM prazna karAya ke "viSayAsakta jIva kevo?" to tenA samAdhAnamAM jaNAvAya che ke te kSaNamAtra sukhI hoya." eTale ahIM viSayAsakta jIvarUpa dharma vizeSya che ane For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarata-sugama-vivecanasamanvitaH atra hi viSayAsaktajIvasya dravyasya vizeSyatvAt prAdhAnyam, sukhalakSaNasya paryAyasyAprAdhAnyaM tadvizeSaNatvAditi dharmi- dharmAlambano naigamastRtIyaH / (83) athavA nino vipastatrAvo nainama:, sa trividha:bhUtabhaviSyadvartamAnakAlabhedAt / ( 84) atItasya vartamAnavat kathanaM yatra sa bhUtanaigamaH, + guNasaumyA+ kSaNamAtra sukharUpa paryAya tenuM vizeSaNa che. tethI have vAkyano artha evo thaze - 'kSaNamAtra sukhavALo evo viSayAsakta jIva.' (arthAt kSaNamAtra sukhaviziSTa viSayAsakta jIva) AmAM sukha dharma che ane jIva dharmI che, naigamanaya A baMnene gauNa - pradhAnabhAve jue che. te A pramANe - 113 (1) viSayomAM AsaktivALo jIva vizeSyarUpa hovAthI, tene mukhya tarIke jue che, ane (2) kSaNamAtra sukharUpa paryAya vizeSaNa tarIke hovAthI tene gauNa tarIke jue che. A pramANe dharma-dharmIne gauNa-mukhyabhAve jonAro naigamanayano trIjo bheda thayo. (83) have graMthakArazrI bIjI rIte naigamanayanI vyAkhyA kare che - * naigamanuM bIjuM lakSaNa lakSaNa : niyamaH - vitvaH, tatra mavo vaizamaH / / - artha : nigama eTale vikalpa, arthAt judA judA prakAro athavA vikalpa = judI judI vicAraNAo. AvA vikalpomAM thanAro (arthAt judA judA vikalpone AzrayIne thanAro) je naya, te naigamanaya. to have Avo naigama naya, kayA judAM-judAM vikalpa-vicArone laine utpanna thAya che ? te jaNAvavA graMthAkArazrI tenA (= naigamanayanA) judI rIte traNa prakAro batAve che. te A pramANe - (1) bhUtanaigama, (2) bhaviSyanaigama, ane (3) vartamAnanaigama - A pramANe kALanA bhedathI traNa prakArano naigama thAya. (84) have graMthakArazrI e traNenuM svarUpa kramazaH udAharaNa sAthe jaNAve che - * (1) bhUtanagama sUtra : atItasva vartamAnavat thanuM yaMtra ( bhUtanAma: / yathA - tahevAdya rIpotsavaM parva yasmin vardhamAnasvAmI mokSaM gatavAn // 1 // For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 -** saptabhaGgInayapradIpaH * yathA - tadevAdya dIpotsavaM parva yasmin vardhamAnasvAmI mokSaM gatavAn 1 / + guNasaumyA sUtrArtha : jyAM bhUtakALamAM banelAne vartamAnanI jema kahevAya, te bhUtanaigama. jemake - Aje te ja dIvALI parva che ke jemAM vardhamAnasvAmI mokSe gayA hatA. (ahIM bhUtakALamAM banelA nirvANane vartamAnanI jema kahevAya che.) vivecana : dhAro ke Aje dIvALIno divasa che, to lokamAM evo ullekha thAya che ke 'Aje divALIe zrI mahAvI2prabhu nirvANa pAmyA.' vastutaH AjathI lagabhaga 2539 varSa pUrve je divALI dina hato, te divase prabhu mokSa pAmyA che. bolanAra ane sAMbhaLanAra baMne A hakIkatane jANe che ja. chatAM, bolanAra bole che ke 'Aje zrI vIraprabhu nirvANa-mokSa pAmyA.' ane sAMbhaLanAra paNa A vAtane svIkAre che ja. eTale spaSTa che ke bhUtakALamAM banelAno vartamAnamAM vyavahAra karI ja zakAya che. hakIkatamAM bhUtakALamAM banelI ghaTanA vartamAnamAM nathI, chatAM bhUtakALasaMbaMdhI Aropa karAya che. have A Aropa traNa rIte thAya : (1) atItapadArthamAM vartamAnano Aropa, (2) vartamAnakALamAM atItakALano Aropa, ane (3) atItakALamAM vartamAnakALano Aropa. have A traNe Aropa ApaNe udAharaNa sAthe joie - (1) Aje divALIe prabhuvIra nirvANane pAmyA. prabhuvIra Aje mokSe gayA. AvAM badhA vAkyomAM prabhunA nirvANagamanarUpa atItapadArthamAM vartamAnatAno Aropa karAya che. (2) Ajano divasa eTale ? prabhuvIrano nirvANagamana divasa. AvAM vAkyamAM vartamAnakALamAM (vartamAna divALI divasamAM) atItakALano (atIta divALI divasano) Aropa che. (3) prabhuvIra je divase nirvANa pAmyA. te Ajano (= divALIno) divasa hato. AvAM vAkyamAM atItakALamAM (= atIta divALI dinamAM) vartamAnakALano (= vartamAna divALI dinano) Aropa che. AvA badhA vAkyaprayogo bhUtanaigamanayane mAnya che. prazna : "prabhuvIra AjathI lagabhaga 2539 varSa pahelAnA divALI divase nirvANa pAmyA hatA." - Ama sIdhesIdhuM ja kahI devuM joIe ne ? AvA AropavALA vAkyaprayogo kema karAya che ? uttara H juo - divALInA divasamAM mahAkalyANanA bhAjanapaNAMnI pratIti thAya e mATe For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * (85) bhAvini bhUtavadupacAro yatra sa bhaviSyannaigamaH, yathA-arhantaH siddhatAM prAptA +guNasaumyA+ Avo prayoga karAya che. Azaya e ke, tame kahyuM e mujaba ja kahevAmAM Ave ke AjathI lagabhaga 2539 varSa pUrve divALIe prabhu nirvANa pAmyA hatA. to to "Ajano divALIno dina (= vIraprabhunA nirvANa kalyANakano dina) paNa mahAkalyANanuM bhAjana che." vagere pratIti na thaI zake. enA badale "Ajano divasa eTale? prabhuvIrano nirvANagamana divasa !" A rIte bolavAmAM Ave, to AjanA divasa mATe dilamAM UMcA bhAvo uchaLe ja. "Aje prabhunuM nirvANa thayuM. Aje prabhu sarva saMgathI mukta thayA, siddha thayA. A hA hA ! Ajano divasa kevo mahimAvaMta? lAva, huM paNa prabhunA nirvANakalyANakanI ArAdhanA karuM. dhyAna karuM. chaThTha karavA dvArA AMzika aNAhArIpaNuM anubhavuM." prabhu pratye bhakti dharAvanArane, dilamAM to jANe ke sAkSAtu Aje ja prabhu nirvANa pAmyA che vagere pratItio bhaktinA prabhAve ubhI thAya che, je AtmAne nyAla karI de che. AvI badhI AropitabhASAne, kAvyAnuzAsananI paribhASAmAM alaMkAra kahevAya che ke jenAthI dilamAM viziSTa Urmio sahajatAthI pedA thAya. eTale A rItano Aropita prayoga karavAmAM koI bAdha nathI. (85) A pramANe bhUtanaigamarUpa pahelo bheda jaNAvyo. have bIjo bheda jaNAve che - gaka (2) bhaviSyanaigama * sUtra: bhAvina mUtavahupAro yatra bhaviSyaaAma: yathA - mantaH siddhi prApta vi rA, sUtrArtha je hajI thavAnuM che, tene upacArathI thaI gayA rUpe kahevuM, te bhAvinaigama naya kahevAya. jemake - arihaMto siddhapaNAne pAmI ja gayA, evuM kahevuM. (2) | vivecanaH vini mUtavaDupavA: - A bIjo naigamanAya che. jemake - jinane siddha kahevA. je bhavasthakevalI che, te haju siddha thayA nathI, paNa avazya siddha thavAnA ja che. A ja bhavanA aMte thanArA che. eTale jANe ke teo siddha thaI gayA ja na hoya, ema teone siddha kahevA te bhAvInaMgama samajavo. adhyAtmakalpadrumanA teramA yatizikSopadezAdhikAranA prathama zlokamAM "te tIur bhavANifdha munivara...' arthAt jeonuM citta viSaya-kaSAyamAM ramatuM nathI, te munio bhavasamudrane tarI gayelA che, evo ullekha karyo che. e paNa A naigamanayanuM vacana jANavuM. For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH + eva 2 / ( 86 ) kartumArabdhamISanniSpannaM vA aniSpannaM vastu kathyate yatra sa vartamAnanaigamaH, + guNasaumyA 116 e vacanathI viSaya-kaSAyone parAkrRkha munivaro pratye vizeSa prakAranI bhakti ane bahumAnabhAva ubharAya che. ane jIvane potAne paNa viSaya-kaSAyo pratyethI parAkrukha banavAnA mano2tho vadhu prabaLa bane che. AvA prayojanathI Avo Aropa thAya che. ema samajavuM. e ja rIte rAjakumAranA Adara-satkAra mATe kahevAya che ke ' A to amAro rAjA che.' ahIM paNa je rAjArUpa paryAya bhaviSyamAM thavAno che, tene upacArathI thaI gayA jevo kahyo che ja. AvAM bIjAM paNa aneka udAharaNo samajavAM. (86) have graMthakArazrI trIjo bheda jaNAve che - * (3) vartamAnanaigama * sUtra: tuMmArabdha kRSanniSpanna aniSpanna vA vastu cyate yaMtra 5 vartamAnanaimaH / yathA - onaH pacyate rUA :: sUtrArtha karavA mAMDelI vastu, kaMika aMze banI gaI hoya ane kaMika aMze hajI na banI hoya, tene vartamAnathI kahevuM, te vartamAna naigamanaya. jemake - 'odana raMdhAya che' evo vacanaprayoga'... vivecana : kaMika aMze je niSpanna thai gayuM che. (arthAt kaMika aMze kriyA pUrI thai gai che) ane kaMika aMze haju aniSpanna che. AvI paristhitimAM vartamAnano ullekha karavo e vartamAnanaigama che. jemake - 'bhAta raMdhAya che' evo vAkyaprayoga. = = AmAM bhAtanA keTalAMka avayava niSpanna thayA che = sIjhI gayA che ane keTalAMka avayava niSpadyamAna che haju aniSpanna che sIjhI rahyA che. eTale ke je sIjhI gayA che, ene sIjhavavAnI kriyA pUrI thaI gaI hovAthI bhUtakAlIna banI gai che. ane bIjAne sIjhavavAnI kriyA cAlu che. paNa ullekha to ovana pacyate ema vartamAnakALano ja thAya che. 1. ahIM keTalAka aMzamAM kriyA thaI gayelI che, arthAt bhUtakriyA che. eTale ene najaramAM laine bhUtakALano prayoga thai zake, paNa karyo nathI - A bhUtapratyayano vilopa thAya che ane vartamAnano Aropa thAya che. 2. ahIM keTalAka avayava je lakhyuM che, teno artha keTalAka dANA evo na karavo. kAraNa ke jo be-cAra dANA paNa sIjhI gayA hoya to badhA ja sIjhI gayA hoya. 'thoDA ghaNAM sIjhelA che ne thoDA bAkI che' evuM hotuM nathI. mATe te te pratyeka dANAno 'keTaloka bhAga sIjhelo che ne keTaloka haju sIjhI rahyo che' evo artha karavo. mATe ja 'avayava' zabda vAparyo che. dANAno cheDAno bhAga pAtaLo hovAthI jaldI sIjhe ne vacalo bhAga jADo hovAthI moDo sIjhe - AvuM zakya che. For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarala-sugama-vivecanasamanvitaH + yathA-odana pacyate 3 / ( 87) naigamanayena dharma- dharmiNoranyatarasyaiva prAdhAnyamanubhava + guNasaumyA+ A pramANe ahIM judA judA avayavonI apekSAe bhUtakAlInakriyA - vartamAnakriyA A rIte kriyAnI paraMparA cAle che... A pUrvAparIbhUta je avayavakriyAonI paraMparA che, e paraMparAne buddhimAM AropIne, e AropasAmagrInA prabhAve mAtra vartamAnakALano padmate evo prayoga thAya che. 117 paNa je avayavo sIjhI gayA che, e avayavanI atItakriyAne najaramAM rAkhIne padmate nA sthAne gapAkSIt evo prayoga (= 'raMdhAya che' nA sthAne 'rAMdhyA' evo prayoga) thato nathI. Ama, siddha ane sAdhyamAna, dhRta ane kriyamANa... A badhAne najaramAM rAkhIne mAtra vartamAnaprayoga karavo e A vartamAnanaigama che. >> & (87) A pramANe judI judI rIte naigamanayanuM svarUpa batAvIne, have tenA vize 'naigamanaya e naya nahIM, paNa pramANa ja banI jAya !' evo je keTalAMkano pUrvapakSa che - tenuM nirasana karavA mahopAdhyAyajI mahArAja kahe che - * naigama pramANa nahIM, paNa naya ja. * zabdArtha : naigama naya dharma-dharmI bemAMthI anyatarane ja pradhAnapaNe anubhave che, eTale mukhyapaNe dravya ane paryAyanA bhegA arthane jaNAvatuM jJAna ja pramANa tarIke mAnavuM, bIjuM nahIM. vivecanaH pUrvapakSa : tame u52 jaNAvyuM hatuM ke - naigamanaya be dharma, be dharmI, be dharma-dharmInuM grahaNa karanAra che. have je vastunA aneka aMzanuM grahaNa kare, tene pramANa kahevAya che. eTale to dharmadharmI vagere rUpe anekanuM grahaNa karanAra naigamanaya paNa pramANa ja banI jaze ne ? (tenuM nayasvarUpa zI rIte saMgata thaze ?) uttarapakSa : sAMbhaLo, tame hajI pramANanAM lakSaNane samajavAmAM thApa khAdhI che. vastunA aneka aMzanuM grahaNa kare eTalA mAtrathI pramANa na bane. paNa pramANa te ja bane ke je vastunA aneka aMzonuM mukhyapaNe grahaNa kare. je jJAna vastunA aneka aMzanuM mukhyapaNe grahaNa na kare, te jJAna pramANa bane nahIM. prastutamAM - naigamanaya, jo ke dharma-dharmI vagere aneka aMzanuM grahaNa kare che ja. paNa te gauNa-mukhyabhAve grahaNa kare che. (dharmIne mukhya kare, to dharmane gauNa kare ityAdirUpe.) ane eTale ja (= aneka aMzone gauNa-mukhyabhAve grahaNa karato hovAthI ja) te naigamanaya For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH prAdhAnyena dravya-paryAyayoH sampiNDitArthaM jAnana vijJAnaM pramANatvena pratipattavyaM naanyditi| (88) atha naikAmamAM prAnti"dharmadayAhInAmaittirthakyafmanjirnAmamA:" tiA. -[pramaUT0 pa0i 7 sUtrama-22] +guNasaumyA+ pramANa bane nahIM. kAraNa ke pramANa to aneka aMzonuM mukhyapaNe ja grahaNa kare che, gauNamukhyapaNe nahIM. ahIM ATalI spaSTatA jANavI ke - (1) vastunA aneka aMzonuM mukhyapaNe grahaNa karanAra jJAna pramANa" kahevAya. . ' (2) aneka aMzomAMthI eka aMzane mukhyapaNe ane te sivAnA aMzane gauNapaNe lenAra jJAna "naya' kahevAya. (3) eka aMzane laine te sivAyanA tamAma aMzono apalApa karanAra jJAna "durnaya' kahevAya. (4) vastumAM je apekSAe je aMza na hoya, temAM te apekSAe te aMzane mAnanAra jJAnane bhrama" kahevAya. jemake - vyavahArathI bALanArI paNa Agane ThaMDakakArI mAnanAruM jJAna. (88) A pramANe naigamanayanI prarUpaNA karIne, have tenA AbhAsanI (= je hakIkatamAM naigamanaya nathI, paNa tenA jevo dekhAya che - enI) prarUpaNA karAya che - ja naigamanayAbhAsanuM svarUpa ka sUtraH tharmacAvI nAkhetipArthavaramandhinaimAsa: .. sUtrArtha : be dharmo vageremAM ekAMte bheda svIkAranAro je jJAtAno abhiprAyavizeSa che, te naigamanayAbhAsa kahevAya. vivecana : be dharmamAM, be dharmomAM ane dharma-dharmImAM ekanI pradhAnatA ane te sivAyanI gauNatA - e pramANe sApekSa evo je vaktAno pariNAma, te naigamanaya kahevAya. paNa A ja sthAnomAM nirapekSa (arthAt ekAMtabhinnatAvALo) evo je vaktAno pariNAma, te naigamanayAbhAsa kahevAya che. "be dharmo ekAMte judA che" evA abhiprAyane jema naigamanayAbhAsa kahevAya che, tema mULasUtramAM rahelA ma'i zabdathI be dharmomAM (= be dravyamAM) ane dharma-dharmImAM (= dravya For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH Adipadena dravyadvaya-dravyaparyAyayorgrahaNam / udaahrnnm(81) "yathADaDana sacaitanya parasparamatyanta pRthamUte rUkSyaddhiH" rUttiA - [pramAT0 pa%i 7 sUtra--22]. Adizabdena vastu paryAyavaddavyamiti dravyayoH, kSaNamekaM sukhIti sukha + guNasaumyA. paryAyamAM) paNa Avo ja ekAMtabhedavALo je abhiprAya, te paNa naigamanayAbhAsa jANavo. TUMkamAM, ekAMta bhinnatAne jaNAvanArA abhiprAyane naigamanayAbhAsa, arthAt naigama nAmano durnaya kahevAya che. (89) have A ja vAtane udAharaNa sAthe samajAve che - sUtra yathADatmani sacaitance parasparamatyAM pRthamUte rUtyAdriH sUtrArtha : jemake - AtmAmAM sattva ane caitanya baMne paraspara atyaMta judA che, ekAMte bhinna che - evA badhA abhiprAyo. vivecana : AtmAmAM sattva ane caitanya be dharmo che. have je abhiprAya A baMne dharmone ekAMte judA mAne, kathaMcit (= koIka apekSAe) paNa teone eka na mAne, te abhiprAya naigamanayAbhAsa jANavo, arthAt khoTo hoI te durNaya jANavo. prazna : (1) sarvadharma AtmAnuM astitva jaNAve che, ane (2) caitanyadharma AtmAne jJAnamaya jaNAve che - Ama baMne dharmonuM kArya juduM-juduM hoi te be judA ja che. to te benAM judApaNAMne jaNAvanAro naigamanayAbhAsa yathArtha ja kahevAya ne? tene khoTo kema kaho cho ? uttaraH te be dharmo kathaMcit judA barAbara che, paNa teone sarvathA judA na manAya. nahIM to (1) sattvathI ekAMte juduM caitanya asattvarUpa = nAstitvarUpa banI jAya ane to tenuM astitva ja na rahe, e ja rIte (2) caitanyathI ekAMte juduM sattva acaitanyarUpa = jaDarUpa banI jAya ane to AtmAnuM astitva jaDarUpe mAnavuM paDe. (arthAt AtmAne jaDa mAnavo paDe.) AvI badhI Apattio hovA chatAM paNa, naigamanayAbhAsa te be dharmone ekAMte judA ja mAne che. eTale ja tene khoTo kahevAya che ane eTale ja te naya "naya na rahetAM "durnaya bane che. mULasUtramAM mUkela "Adi zabdathI 'vastu paryAyavadravyam' ema be dravyonI ane 'sAme suravI viSayAsa gIvaH' ema jIva-sukhanI = dravya-paryAyanI ekAMte bhinnatA jaNAvanAro abhiprAya paNa naigamanayAbhAsa jANavo, arthAt durnaya jANavo. naiyAyika ane vaizeSika darzana paNa naigamanayanA AbhAsa tarIke samajavuM. For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: jIvalakSaNayordravya-paryAyayorgrahaNam, tayordvayoH sarvathA bhinnatApratyaNAyAM naigamAbhAso durnaya ityarthaH / naiyAyika-vaizeSikadarzanamapyetadAbhAsatayA jJeyamiti / iti naigamaH // (90) atha dravyArthikanayasya dvitIyabhedaM snggrhnaamaanmupvrnnynti"sAcatrapadI para: sa"i -[prama0 pari0 7 sUtra-23] ...guNasaumyA. tAtparyaH (1) "vastu paryAyavadravyam' ahIM vastu ane paryAyavALuM dravya - baMne kathaMcit eka che (mAtra lakSya-lakSaNarUpe te beno judA tarIke ullekha karyo che, te chatAM je abhiprAya A baMne dharmIne ekAMte judA ja mAne, te naigamanayAbhAsa thAya. (2) "kSaNavaM sughI viSayAsajInIva:' ahIM sukharUpa paryAya ane viSayomAM AsaktivALuM jIvadravya - te baMne ekAMte judA nathI. (kAraNa ke dravyathI ekAMte judo paryAya ane paryAyathI ekAMte juduM dravya kadI dekhAtuM nathI. te chatAM je abhiprAya te bene ekAMte judA mAne, te naigamanayAbhAsa thAya. naiyAyikadarzana ane vaizeSikadarzana dharma-dharmI vagerene paraspara atyaMta judA mAne che, jyAM kathaMcit bhedabheda che, tyAM ekAMte bheda mAnI le che. eTale ja A darzano naigamanayarUpa na rahetAM naiganayAbhAsa rUpa bane che. (90) A pramANe dravyArthikanayanA pahelA bhedarUpa naigamananuM svarUpa batAvIne, have tenA bIjA bhedarUpa saMgrahAyanuM svarUpa batAve che - * (2) saMgrahanacanuM svarUpa ka lakSaNa : sAmAnyamAtraprAdi parAmarza sAH | artha: "sAmAnya mAtrane ja mukhyapaNe grahaNa karanAro (ane vizeSane gauNa karanAro) vaktAno je abhiprAya" te saMgrahanaya kahevAya che. vivecanaH azevizeSarahitaM = sarvavizeSothI rahita evuM tattvadravyatva = "sattva' athavA 'dravyatva" 1. ghaTarUpa dravyathI judA varNAdi paryAyo ane varNAdi paryAyothI judo ekalo ghaDo kadI dekhAto nathI. A vize sacoTa tarko jANavA anekAMtajayapatAkA - sanmatitarka vagere graMthonuM avagAhana karavuM. For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH ____ mAtraM kAtsnye 'vadhAraNe ca, sAmAnyamazeSavizeSarahitaM sattvadavyatvAdikaM gRhNAtItyevaMzIlaH, sam-ekIbhAvena piNDIbhUtatayA vizeSarAzi gRhNAtIti saGgrahaH / (91) ayamartha:-svajAtardRSTeSTAbhyAmavirodhena vizeSANAmekarUpatayA yad grahaNaM sa - + guNasaumyAityAdirUpa sAmAnyamAtraprAhI = sAmAnyamAtrane je grahaNa kare - evA svabhAvavALo je abhiprAya te saMgrahanaya kahevAya. sUtramAM 'sAmAnyamAtra' padamAM mUkela "mAtra' zabdanA be artha thAya : (1) saMpUrNatArUpa, ane (2) avadhAraNarUpa. temAM (1) pahelA artha pramANe - je sAmAnyanA peTAbhedarUpa amuka-amuka vizeSone mukhyapaNe grahaNa na karI saMpUrNapaNe (= sarvavizeSanA samudAyarUpe) sAmAnyanuM grahaNa kare, te saMgrahanaya. (2) bIjA artha pramANe - je mAtra sAmAnyanuM ja mukhyapaNe grahaNa kare, tenA vizeSonuM mukhyapaNe grahaNa na kare, te saMgrahanaya. have graMthakArazrI saMgrahano vyutpatti artha jaNAve che - sam gRhNAtIti saGgrahaH // sam = ekI sAthe piMDIbhUtarUpe vizeSadharmonI rAzine, vizeSadharmonA samudAyane gRhAtIti = grahaNa karavAvALo je AzayavizeSa, te saMgrahanaya. (91) Ano bhAvArtha A pramANe che - dRSTa'= pratyakSanI sAthe, tathA rUcha = anumAnanI sAthe virodhana = virodha na Ave te rIte vegAteH = potAnI sarakhI jAtinA vizeSAr = badhA vizeSonuM (jemake suvarNa jAtinA bresaleTa-cena vagere badhAnuM) pitA = ekarUpapaNe je grahaNa karavuM, te saMgrahanaya kahevAya. - jemake - (1) ekendriyajIvo hoya ke vikasendriyajIvo hoya ke paMcendriyajIvo hoya, te badhA jIvarUpe to eka ja che ne? (2) brAhmaNa hoya, kSatriya hoya, vaizya hoya ke kSudra hoya, che to badhA mAnavamAtra ja ne? AvA badhA ekIkaraNa tarapha DhaLatA adhyavasAyavizeSavALo je naya, te saMgrahanaya kahevAya 1. daSTa = pratyakSa ane iSTa= anumAna, athavA duSTa eTale pote svayaM anubhaveluM ane iSTa eTale pramANothI jANeluM. athavA daSTa = indriyagocara ane iSTa = mokSamArganI sAthe avirodhI. For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH saGgraha iti / (92) vizeSarAhityena piNDIbhUtaM sAmAnya-vizeSavad vastu zuddhamanubhavan jJAnavizeSaH saGgrahatayA''khyAyate / (13) sa@do parIparamelAr vigha, taMtra paratnakSamAda ...............+guNasaumyA+.......... (92) graMthakArazrI A saMgrahanayanuM ja niSkarSabhUta lakSaNa jaNAve che - lakSaNa : vizeSarAdityena viThThIbhUtaM sAmAnya-vizeSa vastu zuddhamanumavana jJAnavizeSa: saGgrahatayA''khyAyate // artha : vizeSAhityana = vizeSa dharmo jemAM mukhya nathI ane tenA kAraNe ja pinkImUta = vizeSa pariNAmonA piMDarUpa (samudAyarUpa) thayelI evI sAmAnya-vizeSavad = vastutvAdirUpa sAmAnya pariNAmavALI ane judA-judA varNAdirUpa vizeSapariNAmavALI evI vastu = ghaTAdi vastuone zuddha tarIke anubhavato je jJAnavizeSa, te saMgrahanarUpe kahevAya che. tAtparya je badhA samAna padArthono saMgraha kare, te saMgrahanaya kahevAya che. koipaNa padArtha anya padArtha karatAM sarvathA vilakSaNa hoto nathI. kaMIka ne kaMIka sAdezya = samAnadharma = sAmAnya dareka padArthamAM hoya che ja. eTale A sAmAnyane najaramAM rAkhIne jovAmAM Ave, to dareka padArtha eka samAna dekhAya che, e padArthomAM paraspara koi virodha-vilakSaNatA rahetI nathI. eTale sAmAnyarUpe badhA padArthono saMgraha thaI jAya che. jemake vastutvane AgaLa karIne jovAmAM Ave, to koI vastu evI rahI nahIM jAya ke je e jJAnano viSaya na hoya. eTale badhI vastuono eka ja jJAna dvArA saMgraha thaI gayo. mATe AvuM jJAna saMgrahanaya kahevAya che. (93) A pramANe saMgrahanAnuM sAmAnyasvarUpa jaNAvIne, have tenA bhedo kahe che - * saMgrahanayanA bhedo saMgrahanaya paNa be prakArano che : (1) parasaMgraha, ane (2) aparasaMgraha. temAM pahelA parasaMgrahanuM svarUpa batAve che - 1. "vizeSarahita teno artha evo na karavo ke vizeSa vagaranI sAmAnyarUpa vastu. kAraNa ke tevI vastu hotI ja nathI. kahyuM che ke - "nivazeSa di sAmAnya bhavet svaravALavat'. eTale artha evo karavo ke - vizeSo jemAM mukhya nathI, paNa gauNa che ane sAmAnya jemAM mukhya che tevI vastu. 2. A naya sAmAnya-vizeSavALI vastumAMthI vizeSa pariNAmone mukhyapaNe na karI, te vizeSa pariNAmonA samudAyarUpe ja vastune zuddha mAne che ane te rUpe ja tene jue che. For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sAta-muma-vivecanasamanvitaH je > "azeSa- vizeSeSvaudAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH parasaGgrahaH " [pramA0 pa7i sUtram- ] ''yathA-vizvame savizeSAt'' - [ pramA0 0 7 sUtram-6] atra hi vizvasyaikatvaM saditi jJAnasAmAnyahetujanitasattAkatvAbhedarUpeNa gRhyate / guNasaumyA+ (1) parasaMgrahanuM svarUpa sUtra : azeSavizeSeSvIvAsIcuM manamAna: zuddhadravya sanmAtramamimanyamAna: parakSA // yathA - vizvamevjha savizeSAt / 7/-6aa - sUtrArtha : badhA vizeSomAM udAsInatA rAkhanAro ane zuddha evuM dravya sattAmAtrarUpa che - evuM svIkAranAro je abhiprAyavizeSa, te parasaMgrahanaya kahevAya che. jemake - A samasta vizva ekarUpa che, kAraNake satpaNe badhuM ja samAna che - AvI mAnyatA te parasaMgrahanaya. 123 vivecana : ghaTa-paTa-pazu-pakSI vagere saghaLA padArtho sAmAnya ane vizeSa ubhayadharmavALA che. kAraNa ke ghaTa-paTAdi te te rUpe vizeSa che (ghaTanuM je pANI dhA2vArUpa svarUpa che, te paTamAM nathI. paTanuM je zItatrANarUpa svarUpa che, te ghaTamAM nathI - Ama darekanuM pratiniyata vizeSarUpa che.) chatAM badhA padArtho sarUpe (= astirUpe - hovApaNe) samAna paNa che. A rIte badhA padArtho ubhayarUpa hovA chatAM paNa, jyAre sAmAnyapaNe jANavAnuM prayojana hoya ane tenA kAraNe evuM jANavAmAM Ave ke - 'AkhuM vizva eka ja che, kAraNa ke badhA padArtho sarUpe eka sarakhA che, te rUpe teomAM koI vilakSaNatA nathI...' - to AvA abhiprAyavALo Azaya, te parasaMgrahanaya jANavo. paMkti : satra ddi vizvaaittva sadgiti jJAnasAmAnyahetunanitamattAvAmevaccena vRdghate // paMkti-artha : 'A sat che, A sat che' evuM jJAna badhA padArthomAM pravarte che. eTale 'phalapi sat, rUpi sat' evAM jJAnanI anuvRttirUpa hetu (= liMga) dvArA anumAna karAi che sattA jenI evA padArtho abhinna hovAthI, te rUpe sakala padArthone ekapaNe grahaNa karanAro A naya che. (Azaya e ke, badhA padArtho sarUpe sarakhA jaNAya che, ekasarakhuM-sAmAnyajJAna thAya che. A sAmAnyajJAna hetu che, tenAthI sahaja anumAna thAya che ke badhA padArtho sattArUpe eka - abhinna che. ane tethI te badhAne ekarUpe mAnanAro je naya, te parasaMgraha.) tAtparya : 'vastumAtra sat...' badhI vastuo sat che. AmAM badhI vastuono saMgraha thai jAya che. koi ja vastu, 'vastu' rUpe jJAnano viSaya na banatI hoya evuM saMbhavita nathI. Ama sAmAnyathI sarvavastuono - vastusAmAnyano saMgraha karanAra hovAthI A sAmAnyasaMgrahanaya parasaMgrahanaya che. For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 saptabhaGgInayapradIpaH (94) parasaGgrahAbhAsalakSaNamAha "sattAdvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANastadAbhAsaH" - [ pramA para 7 sUtra-17 ] "yathA-sattaiva tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAd" iti / - [ pramA0 pari0 7 sUtram - 18 ] advaitavAdinAM nikhilAni darzanAni sAMkhyadarzanaM ca tadAbhAsatayA jJeyAni / + guNasaumyA+ (94) have pa2saMgrahanA AbhAsanuM lakSaNa jaNAve che - * parasaMgrahAbhAsanuM lakSaNa sUtra : sattAdvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANastadAbhAsaH // yathA - sattaiva tattvaM tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt // 7/17-18 // sUtrArtha : 'sattA ja mAtra che, bIjuM kaMi ja nathI' evo sattA-advaitane svIkAranAro ane sakalavizeSono apalApa karanAro je AzayavizeSa, te parasaMgrahanayAbhAsa jANavo. jemake - sattA e ja yathArtha tattva che, kAraNa ke sattAthI judA evA vizeSo A saMsAramAM dekhAtA nathI. vivecana : ghaTa-paTAdi badhA padArtho potapotAnA svarUpe vizeSa ane sasvarUpe sAmAnya - ema ubhayarUpa hovA chatAM, pratiniyata svarUpAtmaka vizeSomAM udAsInatA rAkhanAro ane sAmAnyarUpe ja vastusvarUpane svIkAranAro je jJAtAno abhiprAyavizeSa, te pa2saMgraha nAmano naya kahevAya, paNa jyAre A abhiprAyavizeSa tevo na hoya, paNa ekAMtavAda tarapha hoya, eTale ke vizeSono apalApa karI mAtra sAmAnyane ja svIkA2nA2o hoya, tyAre tene parasaMgrahanayAbhAsa kahevAya che. jemake - vedAMta vagere darzanone mAnya 'A samasta vizva mAtra eka brahmarUpa ja che, vizeSo che ja nahIM' AvI badhI mAnyatAo... advaitane (= jagata-aikyane) mAnanArAM badhAM darzano tathA sAMkhyadarzana, A badhA parasaMgrahAbhAsarUpa samajavAM, kAraNa ke advaitamAtra mAnavA dvArA te te padArthomAM astitvarUpe rahelA vizeSaparyAyono apalApa karAyelo thAya che, ane mATe ja teo nayAbhAsa kahevAya che. jagatanA badhA padArtho sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa che, evuM pratyakSathI dekhAya che ane anumAnathI siddha paNa che. to paNa advaitadarzano vizeSono apalApa karI sAmAnyamAtrano Aropa kare che. eTale ja teo mithyAvAdI che ane tethI ja teo tyAjya che. For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (95) dvitIyAparasaGga halakSaNamAha-davyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasagrahaH" - [ pramA0 pari0 7 sUtra-21] + guNasaumyA (5) have saMgrahanayanA bIjA bhedarUpa aparasaMgrahanayanuM svarUpa batAve che - * (2) aparasaMgrahanuM svarUpa * sUtra : dravyatvAdhIcavAntarasamAcAra kviInataddhadevu anivanivemavatnabdhamAna punararasa yathA - thama-Dama-DAsa-tri-putUna-nIvavyApAraircA vyatvAmelAvityAddhiH I7-21,20| sUtrArtha dravyatva, guNatva ane paryAyatva Adi avAMtara sAmAnyane mAnanAro ane tenA vizeSomAM upekSAnuM avalaMbana lenAro je abhiprAyavizeSa, te aparasaMgrahanaya kahevAya che. jemake - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, kALa, pudgalAstikAya ane jIvAstikAya -A chae dravya ekarUpa che, kAraNa ke dravyapaNe teono abheda che - evuM mAnanAro abhiprAya. vivecana : "sattA te mahAsAmAnya che ane te dravya-guNa-paryAya badhAmAM rahe che. jyAre dravyatva, guNatva ane paryAyatva anukrame dravya, guNa ane paryAyamAM ja rahe che. eTale sattArUpa mahAsAmAnyanI apekSAe dravyatva vagere avAMtara sAmAnya kahevAya, ochA dezamAM rahelA kahevAya. AvAM avAMtarasAmAnyane viSaya karatA abhiprAyane, parasaMgraha na kahetAM "aparasaMgraha kahevAya che. eTale mahAsAmAnya karatA laghusAmAnyane je pradhAna kare ane tenA peTA vibhAgarUpa vizeSomAM je udAsInatA rAkhe, te aparasaMgrahanaya samajavo. jemake - (1) dravyatvagrAhI aparasaMgraha : dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, kALa, pudgala ane jIva - A chae dravya che. eTale dravyarUpe teono abheda che ane tethI dravyapaNAnI abhedatAne laIne teonuM ekapaNuM mAnavuM, te aparasaMgrahanaya. Azaya : ahIM chae dravyomAM dravyapaNuM ekasarakhuM-sAmAnya jaNAya che. ane tevAM sAmAnyajJAnanA AdhAre badhA dravyo abhedarUpe jaNAya che ane tethI teonuM ekapaNuM mAnavuM, ekarUpe teono saMgraha karavo, te aparasaMgrahanaya. For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 26 * saptabhaGgInayapradIpaH "rathA-dharmI-Datha-vANa-vArtA-putra-nIvaDyAvacaMdravyatvametAvityAdri - [prama pari0 7 sUtra-ra0 ] atra hi dravyatvasAmAnyajJAnenAbhedastyeNa SaNNAM dravyANAmekatvaM sagRhyate / dharmAdivizeSabhedeSu ca gajanimIlikAvadupekSA / evaM caitanyA'caitanyaparyAyANAmaikyaM paryAyatvasAdhAt / caitanyaM jJAnam - + guNasaumyAkhyA aparasaMgrahanaya, dravyatvarUpa sAmAnyanI apekSAe chae dravyono abheda karI teonuM ekapaNuM grahaNa kare che. ane te dravyomAM judA judA dharmo, judA judA guNo, judA judA svabhAvo Adi je vizeSa bhedo che, temAM gajanimIlikAnI jema upekSA (= AMkhamIMcAmaNA) kare che. (2) paryAyatvagrAhI aparasaMgrahaH jIvadravyamAM caitanyaparyAya che ane bAkInA pAMca dravyamAM acaitanyaparyAya che. A caitanya-acetanya baMne paryAyo eka che, kAraNa ke paryAyarUpe teo baMne sarakhA che - evo abhiprAya dharAvanAra aparasaMgrahanaya. zaMkA caitanya eTale to jJAna, kahyuM che ke - caitanyamanubhUtiH syAt sA kriyAstyameva ca / kriyA mano-vacaH-kAyairanvitA vartate dhruvam // artha : cetanano bhAva eTale caitanya. A caitanya anubhUtirUpa che ane anubhUti te kriyArUpa che, A kriyA nice mana, vacana ane kAyAne anugata thaine varte che. have A vize amAruM kahevuM che ke, caitanya te anubhavarUpa che ane acaitanya tenAthI viparIta-ananubhavarUpa che, to pachI teonuM ekapaNuM kevI rIte ghaTe? samAdhAnaH caitanya-acaitanyamAM rahelA je vizeSa (= judA judA guNadharmo, judA judA svabhAvo) tenI vivakSA na karIe, te vizeSo tarapha upekSA rAkhIe, ane paryAyarUpe teomAM je abhedabuddhi anubhavAI rahI che, tenI virakSA karIe, to te benuM ekapaNuM ghaTI zake che. (paryAyarUpe eka dekhAtA hovAthI teone eka mAnavA, temanA vizeSonI upekSA karavI, te paryAyatvagrAhI aparasaMgrahanaya.) 1. jIva jayAre koipaNa anubhava karato hoya, tyAre te mana-vacana-kAyAthI koIka kriyA to karato ja hoya, sAva nizreSTa na rahe. eTale ja te anubhUtirUpa kriyA mana vagerene anugata manAya che. 2. athavA mULamAM dravyatvena evuM je lakhyuM che, tenI saMgati A pramANe vicArI zakAya ke - baMne paryAya Akhare to dravyanA ja paryAya che, dravyanA ja eka svarUpavizeSarUpa che. eTale dravyanA svarUpamAtrarUpe vivakSA karIe, to te be paryAya eka jaNAya. For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * 1 27 "caitanyamanubhUtiH syAt sA kriyAstpameva ca / ziyA mano-ve -AryaranvitA vartate dhruvam' II tadviparItamacaitanyam, tayoraikyaM kathamiti vizeSavivakSAnAkAGkSaNamupekSA dravya( paryAya ? )tvenAbhedabuddhivivakSaNAt / (16 ) tAmAsakSAmA"drvytvaadikN pratijAnAnaH tadvizeSAnnihRvAnastadAbhAsaH" -[pramApa0i 7 sUtra-21] "yathA-vyatvameva tattvam " kRti, -[praHT0 pa0i 7 sUtra-22] +guNasaumyA (3) guNatvagrAhI aparAsaMgraha : jJAnaguNa, rUpa-rasAdiguNa vagere guNomAM je vizeSa che (svabhAvabheda, AdhArabheda vagere), tenI upekSA karanAro ane te badhAne guNarUpe eka mAnanAro evo je abhiprAyavizeSa, te guNatvagrAhI aparasaMgrahanaya samajavo. (96) Ama aparasaMgrahanayanuM svarUpa batAvIne have tenA AbhAsanuM lakSaNa kahe che - - gau aparasaMgrahAbhAsanuM lakSaNa * sUtra : dravyAtvAti pratijJAnAna: taSiAnnijuvAnastAmAsaH | yathA - vyatvameva tattvaM, tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdherityAdiH // 7-21, 22 // sUtrArtha dravyatyAdi sAmAnyamAtrane ja mAnanAro ane tenA vizeSono apalApa karanAro evo je abhiprAyavizeSa, te aparasaMgrahanayAbhAsa kahevAya che. jemake - dravyatva e ja eka vAstavikatattva che, kAraNa ke tenAthI bhinna evA dharmAstikAyAdi kyAMya dekhAtAM nathI. ItyAdi. vivecana : sattA karatAM laghu evA dravyatva "guNatva paryAyatva' vagere sAmAnyane ja svIkAre ane tenA uttarabhedarUpa vizeSono apalApa ja kare tevo abhiprAya te aparasaMgrahanayAbhAsa jANavo. jemake - (1) dravyatvagrAhI aparasaMgrahanayAbhAsaH dharmAstikAya, adharmAstikAya vagere cha dravyomAM raheluM 'dravyatva e ja sAcuM che, e ja yathArtha che. te sivAya dharmAstikAya, adharmAstikAya vagere For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH ___ nAsti ca dharmAdi dravyamityapahnavaH, yathA-vastu vartate paraM sAmAnyavizeSatvaM kvavartata ityapahnavaH / evaM sAmAnyavizeSAtmano vastuno drssttvym| ...+guNasaumyA .... judA dravyo che ja nahIM. kAraNa ke dravyatvathI judAM evAM dravyo kyAMya dekhAtAM nathI. eTale ja te dharmAstikAya vagere dravyono apalApa karAya che. te A pramANe - prazna : sAmAnya ane vizeSa dharmo che ane teo Adheya (= kyAMka rahenAra) hoya che. to tenA AdhAra tarIke koika to vastu mAnavI ja paDaze ne? (ane te vastu tarIke ja dharmAstikAya vagerenI siddhi thaI zake.) uttara: tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke jagatamAM vastutattva kaMika che e vAta nakkI. paNa e vastutattva tarIke mAtra sAmAnya-vizeSa ja che. te sivAya bIjI koI evI vastu ja nathI ke jyAM sAmAnya-vizeSa rahI zake. eTale sAmAnya-vizeSone Adheya na manAya. A pramANe aparasaMgrahAbhAse Adheya tarIke sAmAnya-vizeSono apalopa karyo. (te e jaNAve che ke, sAmAnya-vizeSa ja vastutattvarUpa che. bAkI teo Adheya ane teonA AdhAra tarIke bIjI vastu hoya evuM nathI.) A ja rIte sAmAnya-vizeSarUpa vastuno paNa apalApa samajavo. (te A pramANe - dravyatvathI judAM dharmAstikAya vagere dravyo dekhAtAM ja nathI. je dekhAya che, te badhA dravyatvarUpe ja dekhAya che. tethI dravyatva mAtra ja tattva che, te sivAya sAmAnya-vizeSAtmaka koI judI vastu nathI.) A pramANe dravyatvane ja svIkAranAro ane tenA avAMtarabhedarUpa vizeSano apalApa karanAro je abhiprAyavizeSa, te dravyatvagrAhI aparasaMgrahAbhAsa samajavo. A ja pramANe mAtra guNatvane ke mAtra paryAyatvane svIkAranAro ane tenA avAMtarabhedarUpa vizeSono apalApa karanAro je abhiprAyavizeSa, te anukrame guNatvagrAhI-paryAyatvagrAhI aparasaMgrahanayAbhAsa samajavo. 1. praznaH A to mAtra sAmAnyane ja mAne che ne? to pachI sAmAnya-vizeSa baMnene mAne che - evuM kema kahyuM? uttara : A parasaMgraha nahIM, paNa aparasaMgraharUpa che. ane aparasaMgraha dravyatva vagerene mAne che. have A dravyatva vagere judI judI apekSAe sAmAnya-vizeSarUpa che: (1) dharmAstikAyatva vagere avAMtara dharmonI apekSAe te dravyatva sAmAnyarUpa che, ane (2) sattArUpa mahAsAmAnyanI apekSAe te dravyatva vizeSarUpa che - Ama te sAmAnya -vizeSa ubhayarUpa hovAthI, tene viSaya karanAra aparasaMgraha paNa sAmAnya-vizeSa ubhayane mAne che. For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (97) athavA saGgrahaH sAmAnya-vizeSAbhyAM dvidhA, sAmAnyasaGgrahodAharaNamsarvANi davyANi parasparamavirodhIni, vizeSasaGgraho yathA-sarve jIvAH parasparamavirodhinaH / iti saGgrahaH // (18) atha vyavahAradravyathArtha praWtti"snggrhenn gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAbhisandhinA kriyate sa vyavahAra?" rUktiA - [prama, pa0 7 sUtra-23] + guNasaumyA+ (7) A pramANe saMgrahanaya ane tenA AbhAsanA be-be prakAro jaNAvIne, have graMthakArazrI bIjI rIte saMgrahanayanA be prakAro jaNAve che - au bIjI rIte saMgrahanayanA be prakAra ka saMgrahanaya be prakAre che : (1) sAmAnyasaMgraha, ane (2) vizeSasaMgraha. A baMnenuM svarUpa kramazaH udAharaNa sAthe batAve che - (1) sAmAnyasaMgraha: "sarvoffja dravyANi parasparavirodhIni = badhA dravyo paraspara aviruddha che - A prathamabhedanuM udAharaNa che. AmAM sarvadravyono saMgraha thaI jAya che. koI ja dravya, 'dravyarUpe jJAnano viSaya na banatuM hoya evuM saMbhavita nathI. Ama sAmAnyathI sarvadravyanodravyasAmAnyano saMgraha karanAra hovAthI A sAmAnyasaMgraha naya che. (2) vizeSasaMgraha: "sarve nIvAH parasparavirodhanaH = badhA jIvo paraspara aviruddha che." - A bIjA bhedanuM udAharaNa che. arthAt jIvatvena badhA jIvono saMgraha karanAra naya e saMgrahanayano bIjo prakAra che. e dravyavizeSarUpa jIvono saMgraha karanAra che, mATe ene vizeSasaMgrahanaya kahevAya che. (98) A pramANe dravyArthikanayanA bIjA bhedarUpa saMgrahAyanuM svarUpa batAvIne, have tenA trIjA bhedarUpa vyavahAranayanuM svarUpa batAvavA kahe che - auka (3) vyavahAranayanuM svarUpa ke lakSaNa saMgha gorItAnAmarthInAM vidhipUrva vidaUT cenAmanvinA cite sa vyavahAra: I7-23 artha saMgrahanaya vaDe (ekapaNe) svIkArAyelA padArthonuM vidhipUrvaka je abhiprAyathI vibhAjana For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) * saptabhaGgInayapradIpa etasyArtha:-saGgrahagRhItasya sattvAdyarthasya vidhIyamAno yo jJAnavizeSastameva vivecayati sa vyavahAranAmA nayaH kathyate budhaiH / udAharaNam (21) yathAvat sat, tat dravya paryAyo vetyAdri " -[pramapa0i 7 sUtram-24] __ aparasagrahagRhItArthavyavahArasyApyudAharaNamAdipadAllakSyam, yathA-yad dravyaM - ~+guNasaumyA. karAya, te vyavahAranaya kahevAya. vivecana : saMgraha vaDe svIkArAyelA "sattva' vagere padArtha vize karAtuM jJAnavizeSa ke je saMgrahagRhIta arthanuM ja pRthakkaraNa kare che, tene vyavahAranaya kahevAya che - evuM vidvAno kahe che. tAtparya e ke, saMgrahanaya dvArA je je padArthonuM je je vivakSAe ekIkaraNa karAyuM che, te te padArthonuM te te vivakSAe ekIkaraNa svIkArIne (arthAt te ekIkaraNano niSedha karyA vinA) je vicAravizeSathI teonuM pRthakkaraNa karAya (arthAt teono vibhAga karAya) te vicAravizeSane vyavahAranaya kahevAya che, evuM vyavahAranayanA svarUpane jANanArA puruSonuM kahevuM che. | (99) have A ja vAtane udAharaNa sAthe samajAve che - sUtraH yathA - vat sa[, tad yo vetyAddhiH || sUtrArtha: jemake - je je satu che, te badhA kAMto dravyAtmaka che, athavA to paryAyAtmaka che. ityAdi //7-24 vivecana : dravya hoya ke paryAya hoya, badhuM sat che, arthAt sapaNe badhA eka che- AvuM saMgrahanayanuM kahevuM che. paNa vyavahAranayano Azaya, saMgrahAye jaNAvelA A abhedane toDyA vinA jaNAve che ke - jema dravya ane paryAya satapaNe eka che, tema je koI sat che, te badhAM kAM'to dravyarUpa che athavA to paryAyarUpa che. A pramANe satpaNAnuM ekatva sAcavIne dravya-paryAyapaNAno bheda mukhyatAe je jaNAve, te vyavahAranaya kahevAya. A ja rIte mULasUtramAM mUkela 'A' zabdathI aparasaMgraha vaDe saMgRhIta je arthavizeSa che, temAM paNa vyavahAranayanuM udAharaNa samajI levuM. te A pramANe - (1) je je dravya che, te badhuM paNa jIva, dharma, adharma, AkAza, kALa ane pudgalarUpe che prakAranuM che. (2) je je paryAyo che, te paNa kramabhAvI ane sahabhAvIrUpe be prakAranA che. For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * tajjIvAdi SaDvidhamiti, paryAyo dvedhA-kramabhAvI sahabhAvI ceti, evaM jIvA muktAH saMsAriNazca, ye kramabhAvinaH paryAyAste kriyAtyA akriyAtpAzceti / (100) atha vyavahAramAM naikSatti"yaH punarapAramArthiva paryAvimAM miti vyavahAramAsa:" "kathA -~+ guNasaumyA. (3) e ja rIte je je jIva che, te paNa mukta ane saMsArI - ema be bhede che. (4) tathA je kramabhAvI paryAyo che, te paNa (ka) kriyArUpa, ane (kha) akriyArUpa ema be prakAranA che. (kaMbugrIvAdimasvarUpa paryAya akriyArUpa che, jayAre pANIne vahana karavArUpa paryAya sakriyarUpa che. A pramANe ghaTanI jema bIjA padArthomAM paNa samajavuM.) A rIte bhedane pradhAna karanAro abhiprAya, te vyavahAranaya. vizadatA koIpaNa vastumAM ekIkaraNavALI je daSTi te saMgrahanA, ane pRthakkaraNavALI je daSTi te vyavahAranaya. jemake - "dharma hoya, adharma hoya ke AkAza hoya, paNa Akhare to badhA dravya ja che" Ama ekIkaraNa tarapha DhaLato pariNAma te saMgrahanaya. ane 'dravyanA cha bheda che : (1) dharma, (2) adharma, (3) AkAza vagere", AvA prakArano bheda tarapha DhaLato pariNAma te vyavahAranaya. e ja rIte "trasa hoya ke sthAvara, Akhare to badhA jIva ja che AvuM vicAravuM te saMgrahanaya. ane "jIvanA be bheda che: (1) trasa, ane (2) sthAvara' - AvuM vicAravuM te vyavahAranaya. tathA - 'ekendriya hoya ke paMcendriya hoya, chevaTe to badhA jIva ja che." AvI daSTi te saMgrahanaya. ane "jIvanA pAMca bheda che : (1) ekendriya, (2) beindriya vagere AvI daSTi te vyavahAranaya. A rIte vibhAgano apalApa karyA vinA je ekIkaraNanI manovRtti te saMgrahanaya. ane ekIkaraNano apalApa karyA vinA je vibhAga taraphanI manovRtti te vyavahAranaya. na (100) A pramANe vyavahAranayanI prarUpaNA karIne, have tenA AbhAsanI (= je hakIkatamAM vyavahAranaya nathI, paNa tenA jevo dekhAya che - enI) prarUpaNA karAya che - ka vyavahAranayAbhAsanuM svarUpa ka sUtra: yaH punaraparamArtha vyaparyAyavimA mafmati sa vyavahAramAsaH yathA - vArzanam II7-ra1/raddA For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 + saptabhaGgInayapradIpaH ** cArvAvarganam' kRti [ pramA. pari. 7 sUtram-26 ] nAstiko hi jIvadravyAdirnAbhimanyate, sthUladRSTyA ca bhUtacatuSTayaM yAvaddRSTigocaramiti svakalpitatvenAtathAtvAd vyavahArAbhAsamiti // (101) atha katipayamanyato likhyate - bhedopacAratayA vastu vyavahniyata iti guNasaumyA sUtrArtha : vaLI je abhiprAya dravya ane paryAyanA vibhAgane apAramArthika (arthAt kalpanAkRta) svIkAre te vyavahArAbhAsa che. jemake - cArvAkadarzana. (7-25/26) vivecana : "dravya ane paryAyono vibhAga mAtra kalpanAkRta che. dharma-adharma, AkAzAdi dravyonA vibhAgo mithyA che. paryAyonA kramabhAvI-akramabhAvI vibhAga paNa apAramArthika che" - evuM badhuM je mAne, te AzayavizeSa vyavahAranayAbhAsa. - jemake - cArvAkadarzana. cArvAkadarzana nAstika che. nAstiko jIvadravya vagerene mAnatA nathI. ane AMkhe dekhAtAM pRthvI, ap, tejo ane vAyurUpa cAra bhUtone (= padArthone) paNa mAtra sthUladRSTithI (= apAramArthika dRSTithI) mAne che. Ama teonI vicAraNA mAtra potAnI kalpanAkRta hovAthI ayathArtha che ane eTale ja teono abhiprAya vyavahAra na rahetAM vyavahA2AbhAsa bane che. Azaya : cArvAka darzananA anuyAyIo, "pratyakSAdi badhA pramANothI siddha thayelo jIva, tenA paryAyo, dharmAstikAya-adharmAstikAya vagere dravyo, ane tenA vibhAgo'" A badhuM mAtra kalpanAkRta che - evuM kahe che. ane bhUtacatuSTayano vibhAga paNa sthUla lokavyavahArane anusaravA pUrato ja mAne che. 52mArthathI to teone paNa tuccha-kAlpanika ja mAne che. A pramANe cArvAka badhAno apalApa kare che, eTale e vyavahArAbhAsa kahevAya che. (101) A pramANe vyavahAranaya ane tenA AbhAsanuM nirUpaNa karIne, have bIjA (= nayacakra, AlApapaddhati vagere) graMthamAM je vyavahAranuM varNana che, tene jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che - * vyavahAranayanuM vizada varNana lakSaNa : mevopannAratayA vastu vyavahriyate kRti vyavahAra: II artha : bheda ane upacAra karavA dvArA vastuno vyavahAra karavo, te vyavahAranaya. vivecana : dharma-dharmIno bheda pADIne ke bhedano upacAra karIne, vastuno je vyavahAra kare, te vyavahAranaya samajavo. For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH vyavahAra: (202) TUT-TLano, dravya-paryAyo, saMjJA-saMsino, svabhAva-tato , sAra-tato:, siyA-tatorthelAm mevA: sadbhUtavyavahAra: 2 ! zuddha"T-juAino, ..................+ guNasaumyA. AnA 14 bheda che. te A pramANe - (1) sadabhUta vyavahAra. (2) zuddha sadbhuta vyavahAra. (3) upacarita sadbhuta vyavahAra. (4) anupacarita sabhUta vyavahAra. (5) azuddha sabhUta vyavahAra. (6) svajAti asadbhuta vyavahAra. (7) vijAti asaddabhUta vyavahAra. (8). svajAti-vijAti asabhUta vyavahAra. (9) svajAti upacarita asabhUta vyavahAra. (10) vijAti upacarita asabhUta vyavahAra. (11) svajAti-vijAti upacarita asabhUta vyavahAra. (12) asabhUta vyavahAra. (13) upacarita asadbhuta vyavahAra. (14) anupacarita asabhUta vyavahAra. (102) have graMthakArazrI, nayacakra-AlApapaddhati vagerene anusAra A caude bhedonuM svarUpa kramazaH udAharaNa sAthe jaNAve che - * pahelo prakAra ja sUtra TUT-juno, vya-paryAyayo, saMjJA-saMsinora, svabhAva-tato, zrAva-tato , kriyA-tadvatobha'dAd bhedakaH sadbhUtavyavahAraH // 1 // sUtrArtha guNa-guNI, dravya-paryAya, saMjJA-saMzI, svabhAva-svabhAvavALo, kAraka-kArakavALo, kriyAkriyAvALo - A badhAnA bhedathI bhedanuM je kathana kare, te sadbhUtavyavahAra. (1) vivecanaH vyavahAranayano pahelo prakAra : (1) sadbhUtavyavahAranaya. AnA dvArA guNaguNI vagere vacce bheda jaNAI rahyo che, mATe Ane "vyavahAranaya' kahevAya che. ane AnA For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: zuddhaparyAya-dravyayorbhedakathanaM zuddhasadbhUtavyavahAra: 2 / sopAdhiguNa-guNinorbhedaviSaya + guNasaumyA. dvArA vivaNita dharmI ja jaNAya che. ane je dharma kahevo che, te paNa dharmIbhUta dravyano ja che. eTale dharmImAM bIjuM koI dravya bhaLeluM hoya ane e dravyano dharma vivakSita dharmImAM bhAsI rahyo hoya - evuM kaMI ja nathI. mATe ja A " sa ta vyavahAranaya kahevAya che. (dA. ta. A naya dvArA AtmA ane tenA guNo ja jaNAya. bAkI pudgaladravya AtmAmAM bhaLI gayuM hoya ane tethI pudgalanA guNo AtmAmAM bhAsatA hoya, evuM AmAM na bane.) have A naya guNa-guNI vagere vacce kevI rIte bheda batAve che ? te udAharaNa sAthe joIe - 0 guNa-guNI: vaTasya rUpam = ghaDAnuM rUparUpa e sahabhAvI dharma hovAthI guNa che ane ghaDo te guNavALo hovAthI guNI che. ahIM SaSThI vibhakti dvArA ghaDA ane rUpano bheda batAvyo. 0 dravya-paryAya : ghaTastha ratA = ghaDAnI lAlAza. ghaDAnI pahelAM zyAmatA hatI. pachI raktatA thaI. mATe kramabhAvI hovAthI e raktatAne paryAya tarIke kahela che. AmAM dravyaparyAyano bheda jaNAvyo che. 0 saMjJA-saMjJI: 'sudharmanAmAM pazcamo (Mdhara:" = sudharmA svAmI nAmanA pAMcamA gaNadhara. ahIM nAma ane nAmavALA vyaktino judo judo ullekha karyo che. 0 svabhAva-svabhAvavALo : vadasvabhAva: = Agano svabhAva bALI nAMkhavAno che. ahIM SaSThI vibhakti dvArA Aga ane tenA svabhAvano kathaMcit bheda jaNAvyo. 0 kAraka-kArakI : mRtA paTo niSNAvita: = mATIthI ghaDo banAvAyo. ahIM mATI e kAraka (= upAdAnakAraNa = pariNAmakAraNa) che, ane ghaDo kArakI (= pariNAmarUpa kAryo che. Ama mATI-ghaDAno kAraka-kArakIrUpe bheda jaNAvyo. 0 kriyA-kriyAvALo : caitro ta = cetra nAmano mANasa jaI rahyo che. ahIM caitra ane tenI javAnI kriyA - baMneno judArUpe ullekha karyo che. A pramANe guNa-guNI vagereno bheda jaNAvavo ane tenA AdhAre vyavahAra pravartAvavo, e A sadbhuta vyavahAranayano viSaya che. ka bIjo prakAra sUtraH zuddhapu-munino paryAya-vyayorTe thanuM zuddhasadgavyavahAra: rA sUtrArtha zuddha guNa-guNI, zuddha dravya-paryAya, enA bhedanuM kathana te zuddha sadbhatavyavahAra. (2) For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sarata-sugama-vivecnsmnvitH upacaritasadbhUtavyavahAraH, yathA - jIvasya matijJAnAdayo guNAH 3 / nismAdhiguNaguNinorbhedako'nupacaritasadbhUtavyavahAraH, yathA - jIvasya kevalajJAnAdayo guNAH 4 / + guNasaumyA vivecana : vyavahAranayano bIjo prakAra : (1) zuddhasadbhUtavyavahAra. zuddha evA guNa-guNI vagereno bheda kahevo, e A nayano viSaya che. jemake - 0 AtmAnuM kevalajJAna. 0 pANInI ThaMDaka. A badhAmAM rahelI SaSThI vibhakti bhedane jaNAve che. ane kevalajJAna-ThaMDaka vageremAM anya koI dravyanA saMyoganI apekSA nathI. ane kevalajJAna e jIvano zuddhaguNa che. e ja rIte ThaMDaka e pANIno zuddhaguNa che. 135 Ama zuddha guNa-guNI vagereno bheda jaNAvatA hovAthI, A badhA abhiprAyone 'zudghasadbhUtavyavahAranaya' kahevAya. * trIjo prakAra ** sUtra : sopAdhiguNaguNinorbhedaviSayaH upacaritasadbhUtavyavahAraH, yathA jIvasya matijJAnAdayo muT: III sUtrArtha : upAdhisahita (= karmopAdhivALA) je guNa-guNI, temanA bhedanuM kathana kare, te uparitasamrUtavyavahAra. jemake jIvanA matijJAna vagere guNo. (3) vivecana : vyavahAranayano trIjo prakAra : (3) upacaritasamrUtavyavahAra. karmarUpa upAdhi sahita je guNa (jemake matijJAna vagere), AvA sopAdhika guNano guNI sAtheno bheda darzAvanAra naya e upacarita sadbhUta vyavahAra che. jemake - jhIvasya matijJAnam = jIvanuM matijJAna. ahIM upAdhi e ja upacAra che. (eTale karmarUpa upAdhisahitapaNuM e ja jIvamAM raheluM upacaritapaNuM che. mATe 'matijJAna' e jIvano nirupacarita guNa nathI.) * cotho prakAra sUtra : nisvAdhiSNuna-jukhinoe~voDanuparitasadbhUtavyavahAra:, yathA jIvasya kevalajJAnAdayo guNAH // 4 // sUtrArtha : karmarUpa upAdhi vagaranA guNa-guNI, tenA bhedanuM je kathana kare, te anupacarata For Personal & Private Use Only - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + saptabhaGgInayapradIpaH azuddhaguNa-guNinorazuddhadravyaparyAyayorbhedakathanamazuddhasadbhUtavyavahAraH 5 / + guNasaumyAna sadbhUtavyavahAra. jemake jIvanA kevalajJAna vagere guNo. (4) vivecana : vyavahAranayano cotho prakAra : (4) anupacaritasabhUtavyavahAra. karmarUpa upAdhithI rahita evA guNa-guNInA bhedane darzAvanAra naya e anupacaritasadbhUta vyavahAranaya che. 136 -* jemake - nIvasya vatajJAnAvyo muLA: = AtmAnA kevalajJAna, kSAyikasamyaktva vagere guNo. A badhA guNo karmopAdhithI rahita evA AtmAnA che. ahIM nirupAdhipaNuM = upAdhirahitapaNuM e ja nirupacArapaNuM jANavuM. AvA nirupacarita guNa-guNIno bheda darzAvanAra A naya bane. * pAMcamo prakAra sUtra : azuddha muLa-munino zuddhadravya-paryAyayormedrathanamazuddhasabUtavyavahAra: I sUtrArtha : azuddha guNa-guNI, azuddha dravya-paryAya, enA bhedanuM je kathana kare, te azuddha sadbhUta vyavahAra. (5) vivecana : vyavahAranayano pAMcamo prakA2 : (5) azuddha sadbhUta vyavahAra. azuddha evA guNa-guNI vagereno bheda kahevo, e A nayano viSaya che. jemake - 0 AtmAnuM matijJAna. (nIvasya matijJAnam) AtmAnuM kevalajJAna e zuddhaguNarUpa che. jyAre matijJAna vagere AtmAnA azuddha guNo che. : prazna : matijJAna e kSAyopazamika guNa che. mATe ene karmadravyanI apekSA che, arthAt pudgalasaMyogApekSA hovAthI Ane sadbhUta zI rIte kahI zakAya ? uttara H jJAna e AtmAno potAno guNa che. e mATe ene pudgaladravyanI koI ja apekSA nathI. pudgaladravye azuddhi nirmANa karI che - e vAta alaga che. paNa teNe jJAna kAMi pedA karyuM nathI. karmo-pudgala pote ja jaDa che, to teo jJAnanuM AdhAna kaI rIte karI zake ? mATe anyadravyasaMyogApekSA na hovAthI A sadbhUtavyavahAra ja che. dharma azuddha che, mATe azuddha saddbhUta vyavahAra. meM pahelA pAMca prakAra vize zaMkA-samAdhAna zaMkA : tame batAvelA pahelA pAMca prakAramAM amane ghaNI gUMcavaNo thaI rahI che. ane pAMca For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH 137 nayonI judI judI goThavaNa paNa amane anucita jaNAI rahI che. juo - (1) tame zuddhavyavahAra-azuddhavyavahAra evA je be bhedo batAvyA. ane anupacaritaupacarita evA je be bhedo batAvyA. te baMne arthataH eka sarakhA ja jaNAya che. (arthAtu zuddha ane anupacarita. azuddha ane upacarita. e eka ja jaNAya che.) vaLI zuddha-anupacaritamAM 'nIvarsa vatajJAnam' e udAharaNa ApyuM che. ane azuddhaupacaritamAM "navI matijJAnam' e udAharaNa ApyuM che. Ama udAharaNa ekasarakhuM ApyuM hovAthI paNa jaNAya che ke te be eka che. to pachI zuddha-azuddha evA be bhedo ke anupacarita-upacarita evA be bhedo ja ApavA joIe ne? judA judA 4 bhedo kema ApyA? (2) pAchaLanA 4 bhedo (ra thI pa) Akhare to sadUbhUtavyavahAra ja che. to pahelo bheda je saddabhUtavyavahAra' kahyo, temAM ja te cArano aMtarbhAva karI devo joIe ne? ane jo cArane judA ja kahevA hoya, to sadbhUtavyavahAra alagathI kahevAnI zuM jarUra ? AgaLanA cAramAM teno samAveza thaI ja javAno ne ? (bAkInA cAra sadbhUta vyavahAra ja che, temAM sabhUtavyavahAranayarUpa pahelo prakAra samAI ja jAya.) samAdhAnaH tamArI vAta barAbara che, paNa graMthakArazrIe A rIte kahyuM, eTale tenI saMgati vicAravI ja rahI. tevuM kahevAmAM nIce mujabano abhiprAya saMbhavI zake che - (1) A badhA nayo para devasenAcArya vageree AlApapaddhati vageremAM je rIte kahyuM che, te rIte kahevAI rahyuM che. have AlApapaddhatimAM pahelA 'upanaye' kahyA che. ne pachI "naya' kahyA che. temAM zuddhasadUbhUta ane azuddhasadbhUta A bene "upanaya' tarIke lIdhA che. ane upacaritasaddabhUta ane anupacaritasabhUta A bene "naya' tarIke lIdhA che. Ama tyAM naya-upanaya tarIke judA judA be joDakAM kahyA hovAthI, tenuM anusaraNa karI pUjya mahopAdhyAyajI mahArAje paNa te be joDakAM judA-judA kahyA, arthAt cAra naya kahyA. have tyAM upanaya-nayano bheda kaI apekSAe karyo hoI zake te vicArIe - be prakAranA nayo hoya cheH (1) tarkazAstrane anusaranArA, ane (2) adhyAtmanI dRSTivALA. 9tarkazAstranI daSTie, arthAt tarkasaMgata thAya e rIte, judA judA dRSTikoNathI vicAravAmAM Ave to te padArtha kevo bhAse ? evuM kathana upanaya dvArA thAya che. A nirUpaNa sarva padArthone AvarI lenAruM che. For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH 0 mAtra AtmA ane AtmasaMlagna bAbatono judA-judA daSTikoNathI vicAra, ke je vairAgyanA poSaNa dvArA adhyAtmane sAdhanAro bane, adhyAtmano poSaka bane, e AdhyAtmikanaya... A mAtra AtmAne laIne cAlanAro che. prastutamAM zuddhasadUbhUta-azuddhabhUta evA je be bhedo kahyA, te upanayarUpa samajavA. teo takanI dRSTie cAlanArA ane badhA padArthone AvarI lenArA che. jayAre upacaritasadbhUtaanupacaritasabhUta evA je be bhedo kahyA, te nayarUpa samajavA. ane teo adhyAtmane sAdhanArA ane mAtra AtmAne laine pravartanArA che. AvAM ja koI kAraNosara graMthakArazrIe, AlApapaddhatinuM anusaraNa karyuM hoya. ane zuddhaazuddha ne upacarita-anupacarita evA cAra bhedo kahyA hoya, evuM saMbhavI zake che. vidvAno anya rIte paNa yathAyogya saMgati kare. (2) sadbhUtavyavahAranaya e zuddha-azuddha-upacarita-anupacarita e cAre nayomAM vyApIne raheluM "sAmAnya tattva che. tarkadaSTie, A sAmAnyane juduM kahevA dvArA "sAmAnya e vizeSa karatAM kathaMcit juduM che evuM kahevAyuM. A ja udezathI graMthakArazrIe AgaLa "asabhUtavyavahAra" nayane paNa, tenA vizeSabhedarUpa nayo karatA judo kahyo che. A pramANe bIjI rIte paNa yathAyogya arthasaMgati karavI. 1. adhyAtmanI paribhASAmAM mukhya be naya kahyA che : AtmAno je padArtho sAthe abheda saMbhavita hoya, te padArtho sAtheno abheda jonAra-kahenAra naya e nizcayanaya che. ane bheda jonAra-kahenAra naya e vyavahAranaya. AmAM nizcayanaya be prakArano che - (1) zuddhanizcayanayaH "jIva kevalajJAnarUpa che" "jIva anaMta vIryAtmaka che' AvuM badhuM kathana e zuddhanizcayanaya che. AmAM kevalajJAna vagere nirupAdhika guNo che. arthAt karmarUpa upAdhithI rahita zuddhaguNo che. mATe AtmAno enI sAthe abheda jaNAvanAra A naya e zuddhanizcayanaya che. (2) azuddhanizcayanaya: 'jIva matijJAnarUpa che' "jIva zrutajJAnarUpa che" AvuM badhuM kathana e azuddha nizcayanaya che. ahIM matijJAna vagere AtmaguNo karmopAdhisahita che, mATe azuddha guNo che. eno ne AtmAno abheda kahenAra hovAthI A azuddha nizcayanaya che. vyavahAranayanA paNa be bheda cheH (1) sabhUtavyavahAra, ane (2) asabhUtavyavahAra. temAM saddabhUta vyavahAra naya je ahIM (= A graMthamAM) pahelo prakAra kahyo, te samajavo. ane tenA upacaritaanupacaritarUpe be bheda che, je ahIM trIjA-cothA prakAra tarIke jaNAvyA che. ane asaddabhUta vyavahAra naya, je ahIM bAramAM prakAra tarIke kahevAze, te samajavo. For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (103) svajAtyasadbhUtavyavahAraH, yathA-paramANurbahupradezIti kathanam 6 / vijAtyasadbhUtavyavahAraH, yathA-mUrtimanmatijJAnaM mUrtajanitatvAt 7 / ubhayAsadbhUtavyavahAraH, yathA-jJeye -- + gusaumyA+ pahelA pAMca prakArano koTho ka (1) sadbhUtavyavahAranaya (2) zuddhasadbhUtavyavahAra > (3) upacaritasabhUtavyavahAra (5) azuddha bhUtavyavahAra zuM > (4) anupacaritasabhUtavyavahAra (103) havenA bAkInA 9 no abhUtana rUpa che, te graMthakArazrI kramazaH udAharaNa sAthe jaNAve che - * chaThTho prakAra che sUtraH nAyabrUtavyavahAra:, yathA - paramANurvaduvzIti vAnam HddA sUkAI svajAti asadbhuta vyavahAra. jemake paramANu bahupradeza che, evuM kahevuM. (6) vivecana : vyavahAranayano chaThTho prakAra : (6) svajAti asabhUta vyavahAra. jemake - paramANune bahuudezI kahevo. apradezI paramANune bahupradezI tarIke kahevo, e mRSA che. eTale A naya "asaddabhUta vyavahAra hovo to spaSTa che. vaLI paramANu paNa pudgala che ane bahupradezI DhaMdha paNa pudgala che. eTale, pudgalamAM pudgalano ja upacAra hovAthI "svajAti che. praznaH paramANu apradezI che, to bahupradezI kema kahevAya che? uttara : eTalA mATe kahevAya che ke emAM bahupradezI banavAnI yogyatA che, arthAtu vyaktithI bhale nathI, paNa zaktithI bahupradezIpaNuM emAM raheluM ja che. Ama, A svajAti asabhUta vyavahAra thayo. au sAtamo prakAra che sUtra: vinAyaDUtavyavahAra:, yathA - mUrtimatijJAnuM mUrtanitatvAn IIchA sUtrArtha: vijAti asabhUta vyavahAra. jemake mUrtathI janita hovAthI matijJAnane mUrta kahevuM. (7) vivecanaH vyavahAranayano sAtamo bheda : (7) vijAti asadabhUta vyavahAra. jemake "mUrta For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 saptabhaGgInayapradIpaH jIve'jIve jJAnamiti kathanaM tayorjJAnaviSayatvAt 8 / svajAtyupacaritAsadbhUtavyavahAraH, guNasaumyAna matijJAnam' AvuM kahevuM te. AmAM matijJAna e AtmaguNa che, e amUrta che. paNa mUrta evA ghaTAdirUpa viSaya, Aloka = prakAza, mana vagerethI utpanna thatuM hovAthI kAryamAM kAraNano upacAra karIne e mUrta kahevAya che. AmAM mUrtatva je che, te pudgalano guNa che. eTale AtmaguNamAM pudgalaguNano upacAra hovAthI A vijAti asadbhUta vyavahAra kahevAya che. * AThamo prakAra sUtra : 3mayAsa bhUtavyavahAra:, yathA - jJeye nIvejhIve jJAnamitti thanam, tojJAnaviSayAt // 8 // sUtrArtha : svajAti-vijAti asadbhUta vyavahAra. jemake - jANavA yogya evA jIvamAM ke ajIvamAM jJAnane kahevuM. kAraNa ke te be jJAnanA viSaya che. (8) vivecana : vyavahAranayano AThamo prakAra : (8) svajAti-vijAti asadbhUta vyavahAra. jemake - jIva ane ajIva jJAnano viSaya hovAthI, te bemAM jJAna raheluM che evuM kahevuM te. A vAtane ApaNe udAharaNa sAthe samajIe - caitra nAmano mANasa, maitrane sArI rIte jANe che. eTale caitranuM jJAna maitra vizenuM (= jIva vizenuM) kahevAya. mATe vyavahAra thAya ke 'nIve jJAnam = - nIvaviSayaeN jJAnam maitraviSaye caitrajJAnam'. have e caitrane ghaTanI sArI jANakArI che. eTale enuM jJAna ghaTa vizenuM (= ajIva vizenuM) kahevAya. mATe vyavahAra thAya ke, 'anIve jJAnam = JaJIviSaye jJAnam = dhaviSaye caitrajJAnam' A pramANe caitrane je jIva-ajIva vizenuM jJAna thai rahyuM che, e jJAnano vAstavika saMbaMdha to potAmAM ja che. (kAraNa ke potAmAM ja e jJAna bhedAbhedasaMbaMdhathI raheluM che.) paNa jIvaajIva e jJAnanA viSayarUpa hovAthI, 'viSaya-viSayIbhAva' nAmanA uparitasaMbaMdhane laine teomAM paNa jJAna kahevuM; e A nayano viSaya che. = ahIM jIva e jJAnanI svajAti che ane ajIva e vijAti che. e beno (= svAti jIvano ane vijAti ajIvano) jJAnanI sAthe (= caitramAM rahelA jJAnanI sAthe) viSayaviSayIbhAva nAme upacarita saMbaMdha che, vAstavika saMbaMdha nathI. mATe A asadbhUta naya che. ane e saMbaMdhathI joDAyelA padArtha tarIke eka jIva che ane bIjo ajIva che, mATe A svajAtivijAti asadbhUta naya kahevAya che. , For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * yathA - putra-vAra imamA vinAtyuparitAsahUtivyavahAra:, yathA-vastra-bhUSaNa-ma + guNasaumyA ke navamo prakAra ke sUtra: natyuiparatACtavyavahAra:, yathA - putra-tArAdri maH III sUtrArtha svajAti upacarita asadbhatavyavahAra. jemake putra-strI vagere mArAM che. (9) vivecanaH vyavahAranayano navamo prakAra : (9) svajAti upacarita asaddabhUta vyavahAra. putrAdikane vize gADha mamatvAdinAM kAraNe - "putra e huM ja chuM..." "patnI e huM ja chuM.." (ame kAMi judA thoDI chIe) - AvuM badhuM je kahevAya che, te A prakArano naya che. ahIM putra vagere upacarita padArtha che. temAM AtmAnA bhedabheda saMbaMdhano A naya dvArA upacAra karAya che. 0 huM ja putrAdika - ema kaho to abhedasaMbaMdha che ane mAharAM putrAdika - ema kaho to bhedasaMbaMdha. vaLI putrAdika paNa AtmaparyAyarUpa che, mATe svajAti ja che. eTale A svajAti upacarita asabhUta vyavahAranaya che. zaMkA: ahIM putrAdikane upacarita padArtha tarIke kema kahyA? samAdhAna : putratva to amuka apekSAe hovAthI mAtra kalpanAno viSaya che. kAraNa ke mAtA-pitAnI apekSAe ja putratva che. bhAI-bahenanI apekSAe bhrAtRtva che. Ama, kalpanAnusAre hovAthI (= sApekSa hovAthI) putratyAdika e AtmAno upacarita paryAya che, anupacarita paryAya nathI. eka dasamo prakAra ja sUtra: vinAtyupatAdDUtavyavahAra:, yathA - vastra-bhUSa-hema-rahmAdri mama 20 sUtrArtha vijAti upacarita asabhUtavyavahAra. jemake -vastra, bhUSaNa, suvarNa, ratna vagere mArAM che evuM kahevuM. (10) - vivecanaH vyavahAranayano dasamo prakAra : (10) vijAti upacarita asabhUta vyavahAra. jemake - "mAruM vastra, mArAM alaMkAra, mAruM sonuM, mArAM ratno. vagere...' - AvuM ja kahevAya che, e A nayanuM kaMthana che. ahIM vastrAdika pudgalaparyAya che, mATe vijAtIya che. vaLI e upacarita paNa che. prazna : vastramAM zarIrAcchAdakatva je vAstavika rahyuM che, te ja vasUtvarUpa che. mATe e upacarita kema kahevAya? For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 17808 ratnAdi mama 10 / tadubhayopacaritAsadbhUtavyavahAraH, yathA - dezarAjyakIrtidurgAdi mama 11 / anyatra prasiddhasya dharmasyAnyatra samAropaNamasadbhUtavyavahAraH 12 / asadbhUtavyavahAra + guNasaumyA+ saptabhaGgInayapradIpaH uttara : to vRkSanI chAla vageremAMthI banatA valkala vagere paNa zarIrAcchAdaka che ja, to teo paNa vasrarUpa kema na kahevAya ? tethI mAnavuM ja rahyuM ke 'vastra' evuM nAma eka cokkasa kalpanAne AdhAre hovAthI kalpita che ne tethI 'vastra' uparita che. e upacarita vijAti paryAyamAM svasaMbaMdhano upacAra che. mATe A vijAti uparita asadbhUta vyavahAra che. * agyAramo prakAra veza-rAjya-jAti-durgAhiM mama // sUtrArtha : svajAti-vijAti upacarita asadbhUta vyavahAra. jemake - deza, rAjya, kIrti, durga vagere mArAM che. (11) sUtra : 3mayoparitAsarbhUtavyavahAra:, yathA : - vivecana H vyavahAranayano agyAramo prakAra H (11) svajAti vijAti upacarita asadbhUta vyavahAra. 'A deza mAro che.' 'A rAjya mAruM che.' 'A kIrti mArI che.' 'A gaDha mAro che...' AvuM badhuM kahevuM e A nayarUpa che. ahIM gaDha-deza vagere jIva-ajIva ubhayanA samudAyarUpa che. (tyAM rahetA loko jIvarUpa ane makAna vagere ajIvarUpa.) temAM jIva svajAtirUpa ane ajIva vijAtirUpa; tevA svajAtivijAti paryAyamAM svasaMbaMdhano upacAra che. mATe A naya svajAti-vijAti uparita asadbhUta vyavahAranaya kahevAya che. * bAramo prakAra sUtra : anyatra prasiddhastha dharmasvAyaMtra samAropaLamasa dbhUtavyavahAra: zA sUtrArtha : bIje ThekANe prasiddha evA dharmano bIje ThekANe Aropa karavo, e asadbhUta vyavahAra. (12) vivecana : vyavahAranayano bAramo prakAra H (12) asadbhUta vyavahAranaya. vivakSita dravyamAM anya dravya evI rIte bhaLI jAya ke jethI mULa dravya paNa anya dravya jevuM bhAsavAthI e anya dravyAnusAra ullekha pAme - AvuM thAya to 525riNati bhaLI kahevAya che. jemake - lokhaMDanI aMdara Aga evI rIte bhaLI jAya ke jethI lokhaMDa paNa Aga jevuM bhAsavA lAge. Ama parapariNati bhaLI javAthI bIje prasiddha dharmano bIje ThekANe Aropa thAya For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sarala-sugama-vivecanasamanvitaH 143 evopacAraH, ya upacArAdapyupacAraM karoti sa upacaritAsadbhUtavyavahAraH, yathA-devadattasya dhanamityatra saMzraleSarahitavastusambandhaviSayaH 13 / saMzleSasahitavastusambandhaviSayo + guNasaumyA+ (lokhaMDane paNa Agano goLo kahI dAhaka kahevAnuM thAya) e asadbhuta vyavahAra che. 0 'asabhUta vyavahAranaya dvArA jIvanamAM je zarIra-dhana vagere bhAse che, te vAstavika rIte jIvanA nathI. e mAtra upacArathI jIvanA kahevAya che. A vAtane jo jIva AtmasAt kare, to zarIra paranA mamatva para ghA paDe. deha-AtmAnuM bhedajJAna saraLa bane. ane tethI zarIra paranI mamatAnA kAraNe je sukhazIlatA tathA kaSTabhIrutA-rogapratikAra AdinI lAgaNIo nirmANa thayelI che ne e lAgaNIvazAt jAtajAtanA saMkleza-ArtadhyAna vagere thaI rahyA che, e badhAthI parAkkha banI zarIrane sAdhanAmArge joDavuM, parAyA zarIra dvArA paNa AtmakamANI karI levI... A badhuM zakya bane che. jo teramo prakAra ke sUtraH adbhUtavyavahAra vipara:, 2 3 vIrANuvAre karoti sa 35ritAhUitavyvhaarH, yathA - devadattasya dhanamityatra saMzleSarahitavastusambandhaviSayaH // 13 // sUsAthe asabhUta vyavahAra ja upacAra che. ane je upacArathI paNa upacArane kare che, te upacarita asadbhuta vyavahAra. jemake - "devadattanuM dhana ahIM saMbaMdha vinAnI vastuno saMbaMdha kahevo, e A nayano viSaya che. vivecanaH vyavahAranayano teramo prakAraH (13) upacarita asabhUta vyavahAra. asabhUta vyavahAra pote ja upacAra che, enuM kAraNa e ke parapariNati bhaLI javAthI 'dravyamAM dravyano upacAra, guNamAM guNano upacAra' vagere upacArathI je vacanaprayogo thAya che, tene ja asabhUta vyavahAra kahevAya che. (eTale asabhUta vyavahAra upacArarUpa ja che.) ane e upacArathI paNa upacAra karavo, e upacarita asadUbhUta vyavahAra samajavo. jemake - devadattanuM dhana. ahIM devadatta ane dhana baMne ekabIjA sAthe ekamekarUpe joDAyelA nathI, mATe e be vacce asaMzleSita yoga che. eTale A be vastu asaMzliSTa kahevAya, AvI vastunA paNa saMbaMdhane jaNAvanAro A naya che. te A pramANe - 0 dhana ane devadatta vacce je sva-svAmibhAva saMbaMdha che, te kalpita che. tethI ahIM upacAra che. 0 vaLI devadatta ane dhana e be kAMI eka dravya nathI, alaga-alaga dravya che. (AvAM 1. A badhA upacAronA prakAro graMthakArazrI hamaNAM ja AgaLa jaNAvaze. For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ***** * saptabhaGgInayapradIpaH 'nupacaritAsadbhatavyavahAraH, yathA-jIvasya zarIramiti 14 / (104) upacAro'pi navadhA, + guNasaumyA+ alaga-alaga dravya vacce saMbaMdha na hoya, chatAM ahIM saMbaMdha kahevAI rahyo che.) mATe asadbhuta che. 0 ane ahIM SaSThI vibhakti dvArA e bhedane jovAmAM - kahevAmAM AvI rahyo che, mATe vyavahAranaya che. A rIte A upacarita asabhUta vyavahAranaya che. - caudamo prakAra che sUtra : saMkalnapasahitavastusambanyaviSayonuparitAsaCtavyavahAra:, yathA - navacce zarIraniti 24 sUtrArtha saMzleSa sAthenI vastunA saMbaMdhane viSaya karanAro evo A anupacarita asarabhUta vyavahAra samajavo. jemake- jIvanuM zarIra. vivecanaH vyavahAranayano caudamo prakAra : (14) anupacarita asabhUta vyavahAra. jayAM saMzleSitayoge (= AtmapradezonI sAthe ekameka jevA thavArUpe) joDAyelI vastuno saMbaMdha batAvAto hoya, tyAM A prakAra samajavo. jemake - "jIvanuM zarIra' jIva ane zarIrano saMbaMdha dhananA saMbaMdhanI jema kalpita nathI. ane eTale ja viparIta bhAvanAthI e saMbaMdha dUra thaI jato nathI, paNa yAjajIva rahe che. (kalpita saMbaMdha hoya to viparIta bhAvanAthI tarata dUra thaI jAya.) tethI A kalpita na hovAthI anupacarita che. ane jIva to Atmadravya che, jayAre zarIra e pudgaladravya che. mATe A judA judA dravyAtmaka saMbaMdhIo vaccenA saMbaMdharUpa hovAthI asabhUta che. ane chaThThI vibhakti dvArA jIvazarIra vacceno bheda batAvAI rahyo che, mATe A vyavahAranaya che. A pramANe A anupacarita asaddabhUta vyavahAranaya bane che. (104) A pramANe vyavahAranayanA cauda bhedo batAvyA. ahIM upacarita - anupacarita vagerenI vAto AvI hatI, tethI prasaMgopAta graMthakArazrI upacAranA keTalA prakAro hoya, te jaNAve che - ka upacAranA prakAro naka zabdArtha : upacAra paNa nava prakAre hoya che. te A pramANe - (1) dravyamAM dravyano upacAra, (2) guNamAM guNano upacAra, (3) paryAyamAM paryAyano upacAra, (4) dravyamAM guNano upacAra, (5) dravyamAM paryAyano upacAra, (6) guNamAM dravyano upacAra, (7) guNamAM paryAyano upacAra, (8) paryAyamAM dravyano upacAra, ane (9) paryAyamAM guNano upacAra. For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarata-sugama-vivecanasamanvita: > tathAhi - dravye dravyopacAraH 1, guNe guNopacAraH 2, paryAye paryAyopacAraH 3, dravye guNopacAraH 4, dravye paryAyopacAraH 5, guNe dravyopacAraH 6, guNe paryAyopacAraH 7, + guNasaumyA. vivecana : upacAra nava prakAre hoya che. te badhA prakAro ApaNe udAharaNa sAthe samajIe - (1) dravyamAM dravyano upacAra : jIva e pudgaladravyanI sAthe kSIra-nI2vat ekameka maLyo che, tethI jIvane zrI jinAgamamAM 'pudgala'rUpe kahyo che. A jIvadravyamAM pudgaladravyano upacAra che. 145 (2) guNamAM guNano upacAra : bhAvalezyA e AtmAno arUpI guNa che. paNa kRSNAdi pudgaladravyanA zyAmAdi varNarUpa guNano upacAra karIne e lezyAguNane kRSNa-nIla vagere je kahevA --e AtmaguNamAM pudgalaguNano upacAra che. (3) paryAyamAM paryAyano upacAra : azva, hAthI vagere badhA AtmadravyanA asamAnajAtIya paryAya che. skaMdha e pudgaladravyano paryAya che. zrI anuyogadvArasUtramAM haya-gaja vagerene skaMdharUpe kahyA che. A jIvadravyanA paryAyamAM pudgalanA paryAyano upacAra thayo. (4) dravyamAM guNano upacAra : 'huM goro chuM' AvuM je bolAya che, te dravyamAM guNano upacAra che. kAraNa ke 'huM' e Atmadravya che. emAM pudgalanA gauravarNarUpa guNano upacAra karyo che. (5) dravyamAM paryAyano upacAra : 'huM deha chuM' AvuM je bolAya che, te dravyamAM paryAyano upacAra che. kAraNa ke 'huM' e Atmadravya che, ane 'deha' e pudgaladravyanI eka cokkasa avasthArUpa hovAthI enA paryAyarUpa che. Ama, AtmadravyamAM asamAnajAtIya dravyanA paryAyano ahIM upacAra che: (6) guNamAM dravyano upacAra : 'A goruM dekhAya che, te AtmA che...' Ama, gauravarNane uddezIne AtmAnuM vidhAna je karAya che, te gauravarNarUpa pudgalaguNamAM Atmadravyano upacAra che. eTale ke guNamAM dravyopacAra che. (7) guNamAM paryAyano upacAra : matijJAna zarIrajanya che, mATe kAryamAM kAraNano upacAra karIne matijJAnane zarIrarUpe kahevuM - e matijJAnarUpa AtmaguNamAM zarIrAtmaka pudgalaparyAyano upacAra hovAthI guNamAM paryAyano upacAra che. (8) paryAyamAM dravyano upacAra : 'A zarIra e ja AtmA che' A rIte dehAtmaka pudgalaparyAyamAM Atmadravyano upacAra - e paryAyamAM dravyopacAra che. 1. '"se ji taM sacitte pba Mdhe ? 2 aLevide paLatte, tuM nahIM - yasaMdhe yAMdhe....'' - sUtram 47 II For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRw * saptabhaGgInayapradIpaH paryAye dravyopacAra: 8, paryAye guNopacAra: 9; (105) sarvo'pyasadbhUtavyavahArasyArtho draSTavyaH, ata evopacAra: pRthag nayo na bhavatIti / mukhyAbhAve sati prayojane nimitte copacAraH pravartate / (106) so'pi sambandho'vinAbhAvaH, saMzraleSasambandhaH, pariNAma ...+guNasaumyA+. (9) paryAyamAM guNano upacAra : zarIrathI utpanna thanAruM matijJAna che, mATe kAraNamAM kAryano upacAra karIne zarIrane ja matijJAnarUpe kahevuM - e zarIrarUpa pagalaparyAyamAM matijJAnarUpa AtmaguNano upacAra hovAthI paryAyamAM guNano upacAra che. A pramANe nava prakAranA upacAra kahyA. (105) A nave prakAranA upacAro, asaddabhUta vyavahArano ja viSaya samajavo. eTale ja "upacAra" nAmano koI judo naya nathI hoto. Azaya e ke, parapariNati bhaLI javAnA kAraNe 'dravyamAM dravyano, guNamAM guNano..." vagere navavidha upacArathI je vacanaprayogo thAya che, e asabhUta vyavahAra kahevAya che. eTale upacAravacano asabhUtavyavahArarUpa ja che. mATe e upacArane judA naya tarIke nathI manAto. A upacAra kyAre karavo paDe? e jaNAve che - murAmAM sati prayogane nimitte vApavIra: pravartatA arthAtu, jyAre mukhya artha na ghaTato hoya tyAre cokkasa prayojana ke nimittane laine tevo upacAra pravarte che. jemake - "huM goro chuM. ahIM mukhya artha nathI ghaTato. kAraNa ke "" tarIke Atmadravya lIdhuM che ane e to arUpI che, e goruM kevI rIte hoI zake? eTale ahIM vyavahArika prayoganI saMgati mATe, AtmadravyamAM pudgalaguNano upacAra karyo che. Ama dareka prakArano upacAra, mukhya artha na ghaTe tyAre karAya che. ane e paNa cokkasa prayojana ke nimittane laine karAya che, ema samajavuM. (106) have kayA saMbaMdhone laine dravya-paryAya vageremAM upacAra karAya che, e saMbaMdho jaNAve che - e saMbaMdha paNa (1) avinAbhAvasaMbaMdha, (2) saMzleSasaMbaMdha, (3) pariNAma-pariNAmasaMbaMdha, (4) zraddhA-zraddhayasaMbaMdha, (5) jJAna-zeyasaMbaMdha vagerarUpa samajavo. A badhA saMbaMdhone ApaNe udAharaNa sAthe samajIe - (1) avinAbhAvasaMbaMdhaH kALAM vAdaLAMne AvelAM joine 'varasAda Avyo' evuM je kahevAya che, tyAM avinAbhAvasaMbaMdha samajavo... kAraNa ke kALAM vAdaLAMnuM AvavuM ane varasAdanuM For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH parisimbandha , zraddhAzrayasambandha, jJAna-yasambandhati . (107) upacaritAsadbhUtavyavahArastredhA-satyArthaH, asatyArthaH, ubhayArthazca, iti vyavahAranayasyArthAH, caturdazabhedAzca jJeyAH, bhedaviSayo vyvhaarH||iti dravyArthikasya tRtIyo bhedo vyvhaarnyH|| - ............... + guNasaumyA+ varasavuM - e be vacce avinAbhAva che. (2) saMzleSasaMbaMdhaH AtmAmAM zarIranA varNa vagereno upacAra karIne huM goro chuM - jADo chuM' evo vyavahAra je pravarte che, tyAM zarIranI sAthe AtmAno saMzleSasaMbaMdha (= ekameka thavArUpano saMbaMdha) samajavo. e ja rIte pAchaLa mUkelA lAla kapaDAMnA joDANathI sphaTikane je lAla kahevAya che, tyAM paNa A saMzleSasaMbaMdha samajavo. | (3) pariNAma-pariNAmI saMbaMdha: mATI pote ja AgaLa jaIne ghaDArUpe pariNamavAnI che, eTale pariNAmI mATImAM ghaTarUpa pariNAmano upacAra karIne, "mATI ja ghaDo che' evuM je kahevAya che, tyAM A saMbaMdha samajavo. (4) zraddhA-zraddheya saMbaMdha : "je vyakti jenA para zraddhAvALo hoya, te, te ja kahevAya che evA vacanathI harinA bhaktane 'hari kahevo, jinanA bhaktane "jina" kahevo. A badhA sthaLe A saMbaMdha samajavo. | (5) jJAna-zaiya saMbaMdha H ghaTajJAna ghaTane viSaya karatuM hovAthI ene je "ghaTa' kahevAya che, tyAM A saMbaMdha samajavo. A saMbaMdhane laine ghaTajJAnamAM joya evA ghaTano upacAra karAya che. A badhA saMbaMdhone laine upacAra pravarte che. (107) have upacAranA kAraNe thanAro asadUbhUta vyavahAra paNa (1) satyArtha, (2) asatyArtha, ane (3) ubhayArtha - ema traNa prakAre che... e vAta ApaNe udAharaNa sAthe samajIe. te A pramANe - (1) satyArtha : jeTaluM devadattanuM dhana hoya, teTalAM dhanane uddezIne "A devadattanuM dhana che' evuM kahevuM, e satyArtha asabhUta vyavahAra samajavo. (devadatta ane dhana be alaga-alaga dravya che, chatAM te be vacce saMbaMdha batAvAI rahyo che, mATe A asabhUta vyavahAra che.) (2) asatyArthaH je dhana devadattanuM na hoya, te dhanane uddezIne paNa "A devadattanuM dhana che' evuM kahevuM e asatyArtha asabhUta vyavahAra samajavo. (3) ubhayArtha : thoDuMka dhana devadattanuM hoya ne thoDuMka bIjAnuM hoya, to paNa te badhAMne uddezIne "A devadattanuM dhana che' evuM kahevuM, e satyAsatya ubhayArtha asaddabhUta vyavahAra samajavo. For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa: (108) idAnIM paryAyArthikasya caturbhedaprarUpaNAyAM tAvadRjusUtraM vivecayanti-"Rju vartamAnakSaNasthAyiparyAyamAnaM prAdhAnyataH sUtrayannabhiprAya RjusUtraH" iti ||-[prmaa0 pari0 7 sUtra--28] etasyArthaH-bhUta-bhaviSyadvartamAnakSaNalavaviziSTalakSaNakauTilyaviviktatvAd Rju +guNasaumyA+ A pramANe vyavahAranayanA artho samajavA. ane tenA upara batAvelA cauda prakAro samajavA. dharma-dharmI vagerenA bhedane je viSaya kare ane tenA AdhAre je vyavahAra pravartAve, te vyavahAranaya. ema samajavuM. A pramANe dravyArthikanayanA trIjA bhedarUpa vyavahAranayanuM svarUpa vistArathI batAvyuM... (108) have graMthakArazrI, paryAyArthikanayanA je cAra bheda cheH (1) RjusUtra, (2) zabda, (3) samabhirUDha, ane (4) evaMbhUta... temAMthI pahelA RjusUtra nayanuM svarUpa batAve che - paryAyArthika cAra nayo che. ke (1) ajusabanavAnuM svarUpa ka lakSaNa : 6 - vartamAnakSasthAyiparyAyamAtra prAthAta: sUtralennaImaprAya: gusUtra artha : eTale phakta vartamAna eka kSaNa sthAyI evA paryAyamAtrane pradhAnapaNe mUtravat - sUcavanAro je abhiprAyavizeSa, te RjusUtranaya.... (pramANanayatattAloka 7/28). vivecanaH 0 bhUtakAlIna padArtho hamaNAM naSTa thaI gayA che, teonuM hamaNAM astitva nathI, eTale hamaNAM teo asat kahevAya... 0 bhaviSya kALamAM AvanArI vastuo hajI utpanna thaI nathI. eTale hamaNAM teonuM astitva na hovAthI teo paNa asat kahevAya. | 0 vartamAnakALamAM jeTalI vastuo rahI che, te badhI jo ke satu che, paNa vivakSita vastu mATe te sivAyanI vastuo anupayogI che. (jaLane dhAravArUpa potAnuM kArya karavA, ghaDAne paTAdi vastuo lezamAtra paNa upayogI thatI nathI.) ane upayogI na thatI hovAthI ja vivakSita vastu mATe bAkInI badhI vastuo asat che. (A vAta AgaLa spaSTa thaze.) For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH saralameva sUtrayati-dravyasyAprAdhAnyatayA paryAyANAM kSaNakSayiNAM prAdhAnyatayA darzayatIti RjusUtraH / (109) udAharaNam-"yathA sukhavivartaH sampratyastItyAdiH" // - [pramA0 pari0 7 sUtram-21] anena vAkyena kSaNikaM sukhAkhyaM paryAyamAnaM mukhyatayA darzyate, tadadhikaraNaM jIvadravyaM +guNasaumyA eTale (1) bhUtakSaNa, (2) bhaviSyakSaNa, ane (3) vartamAnakSaNano amuka bhAga (= para evA dravya-paryAyo) - e traNe asat che, mithyA che. chatAM teone mAnavuM, e kuTilatA-vakratA kahevAya. AvI kuTilatA-vakratA vinAno RjusUtra naya che. eTale e atItAdi kSaNone na batAvIne saraLatApUrvaka vastune batAve che. arthAt e dravyane gauNapaNe ane vartamAnakAlIna kSaNika svaparyAyone pradhAnapaNe batAve che. eTale ja e (2nuM sUtrathati = sarasvaM sarjayatIti) RjusUtra kahevAya che. A ja vAtane zabdomAM vaNIne mahopAdhyAyajI mahArAja paMkti dvArA jaNAve che - paMktiH bhUta - virtamAnakSanavaviziSTatnakSauTilyavivirutvI Rju-ratnameva sUtrayati - dravyasyAprAdhAnyatayA paryAyANAM kSaNakSayiNAM prAdhAnyatayA darzayatIti RjusUtraH // artha: bhUta, bhaviSya ane vartamAnakSaNanA amuka bhAgarUpI viziSTa lakSaNasvarUpa kauTilyathI mukta hovAthI Rju, arthAt saraLa; dravyanI gauNatAe ane kSaNika paryAyonI mukhyatAe evuM saraLa ja je batAve, te RjusUtra naya. badhI dravyo dravyapaNe "sat' hovAthI anAdi-anaMtakALa sthAyI che, dhruva che, nitya che. paNa te aMzane je pradhAnapaNe na jue, ane kSaNe kSaNe badalAtA, parivartanazIla evA paryAyone je pradhAnapaNe jue, e RjusUtra naya. (109) have graMthakArazrI AnuM udAharaNa batAve che - sUtraH yathA-suvivartaH samratyatItyAdiH | sUsArtha jemake hamaNAM sukhaparyAyavarte che. ItyAdi udAharaNo jANavAM... (pramANanayatattAloka - /29) vivecanaH 'survavivartaH samprati = hamaNAM sukhaparyAya varte che AvA prakAranAM vAkya vaDe kSaNamAtra rahenAro "sukha' nAmano je paryAyavizeSa che, te ja mukhyapaNe batAvAya che. ane sukhaparyAyanA AdhArarUpa trikALavArtA je Atmadravya che, te gauNa hovAthI pratIta thatuM nathI. Ama ahIM vartamAnakAlIna paryAyone pradhAna karanAruM ane trikALavartI dravyane gauNa karanAruM For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 gauNatvena na pratIyata iti / (260) tavAmAmaM niyatti-'sarvathA dravyApatApI taddAmAsaH '' kRti // vAha Lam-''yathA tathA|tamatam' kRti // - [ pramA. pa0i 7 sUtram-30-31] bauddho hi kSaNakSayiNaH paryAyAneva pradhAnatayA prakhpayati, tattadAdhArabhUtAni dravyANi nAbhimanyate, atastanmataM tadAbhAsatayA jJeyam / saptabhaGgInayapradIpaH * ( 111 ) RRsUtro dvidhA, sUkSmarjusUtro yathaikasamayAvasthAyI paryAya: 1, sthUlarjusUtro + guNasaumyA+ evuM je vAkya; te RjusUtranayarUpa samajavuM... sUtramAM chelle mUkela 'Avi' zabdathI '3:vavivarta: sampratyasti = hamaNAM du:khaparyAya varte che' ityAdi vAkyo paNa RjusUtranayarUpa samajavA... (110) A pramANe RjusUtranayanuM svarUpa batAvIne have tenA AbhAsanuM svarUpa batAve che. * jusUtrAbhAsanuM svarUpa sUtra : sarvathA dravyApatApI tAmAma:, yathA tathAgatamatam // sUtrArtha : sarvathA dravyano apalApa karanAra abhiprAya RjusUtrano AbhAsa samajavo. jemake - bauddha darzana... (pramANanayatattvAloka - 7/30, 31) vivecana : trikALavartI dravyane je gauNa kare ane vartamAnakALavartI paryAyane je mukhya kare, te RjusUtranaya... ane je mAtra vartamAnakAlIna paryAyane ja svIkAre, trikALavartI evAM dravyano sarvathA apalApa kare, evo vaktAno abhiprAya RjusUtranayAbhAsa samajavo... jemake - bauddhadarzanano abhiprAya... bauddho kSaNe kSaNe nAza pAmanArA evA paryAyone ja pradhAnapaNe kahe che. te te paryAyonA AdhArarUpa traNa kALamAM rahenAruM je dravya che, tene mAnatA nathI. ane teno sarvathA apalApa kare che. eTale ja teono mata RjusUtranayanA AbhAsarUpa samajavo... (111) have graMthakArazrI bIjI rIte RjusUtranuM svarUpa batAve che. te ApaNe joIe - * sUkSma-sthULa jusUtra bhAvArtha : RjusUtra be prakArano H (1) sUkSma RjusUtra. jemake - eka samaya rahenAro paryAya... For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marata-sugama-vivecanakSamanvita: je 151 yathA manuSyAdiparyAyAstadAyuH pramANakAlaM tiSThanti 2 // iti paryAyArthikasya prathamo bheda RjusUtranayaH // + guNasaumyA+ (2) sthULa RjusUtra... jemake - manuSyAdi paryAyo, tenA AyuSyanA pramANa jeTalA kALa sudhI rahe che. A pramANe paryAyArthikano pahelo bheda RjusUtranaya... > vivecana : RjusUtranaya vartatA arthane ja padArtha tarIke kahe che.. je padArtha atIta thai gayo (te naSTa thaI gayo hovAthI) ane je padArtha anAgata che (te haju utpanna na thayo hovAthI) arthakriyAkArIpaNuM dharAvato nathI... to pachI ene 'padArtha' tarIke zI rIte kahevAya ? jenAthI kazuM ja prayojana saratuM nathI, ene paNa padArtha manAto hoya, to to zazazRMgane paNa padArtha kahevo paDe. vartamAnakALamAM je padArtha parAyo che, e potAnuM prayojana sArI zakato nathI. mATe potAnA mATe to e nahIM hovA barAbara ja che. tethI potAno vartamAnapadArtha ja potAnuM kAma karI ApanAra che, eTale e ja potAnA mATe padArtharUpa che, anya nahIM... AvuM RjusUtranaya kahe che... AmAM vartamAnapadArtha eTale vartamAnakALamAM rahelo padArtha... paNa vartamAnakALa kone kahevo ? e mATe RjusUtranI sUkSma-sthULa dRSTio che, te joIe - (1) Ama to kALa mAtra eka vartamAnasamayarUpa ja che... eTale te samayane ja 'vartamAna' kahI zakAya. vivakSita kALe je samaya vartI rahyo che, enI pUrvano samaya to naSTa thai gayo hovAthI 'atIta' banI gayo che. pachIno samaya to haju anutpanna hovAthI 'anAgata' che.. mATe vartamAnakALa to mAtra ekasamayarUpa ja che... AvA ekasamayane ja vartamAnakALa tarIke svIkArI emAM rahelA kSaNikaparyAyane ja padArtha tarIke mAnanAro je RjusUtranaya che, te 'sUkSmaRjusUtranaya' kahevAya. kAraNa ke e khUba ja sUkSma vartamAnakALane jonAro che... (2) upara batAvelo ekasamaya e eTalo sUkSmatama kALa che ke sAmAnyathI chadmasthanA vyavahArano viSaya ja na banI zake... 'A ghaDo che' ATaluM bolavA jAya eTalAmAM to asaMkhya samaya pasAra thai jAya che... eTale, padArtha-prasaMga vagerene anusarIne asaMkhyasamayamaya aMtarmuhUrtane paNa vartamAnakALa kahevAya che.. ema kalAkane, divasane, pakhavADiyAne, mahinAne, varSane, bhavane paNa vartamAna tarIke kahevAya che.. A sthULa vartamAnakALa che... AvA sthUlavartamAnakALane najaramAM lenAro RjusUtranaya e 'sthULaRjusUtra' che. . . A naya manuSyAdi paryAyone paNa mAne che. kAraNa ke manuSyAdi paryAyo AyuSyanA kALa sudhI rahe che ane AyuSyanA kALa jeTalo dIrgha kALa paNa A nayane vartamAna tarIke mAnya che... For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH (112) atha dvitIyabhedaM prabhedayanti-"kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH zabda " rUti -[ prama0 pa0i 7 sUtra-22] etasyArthaH-saGketAd vyAkaraNAt prakRti-pratyayasamudAyena siddhaH kAla-kArakaliGga-saGkhyA-puruSopasargabhedenArthaM paryAyamAtraM pratIyate sa zabdanayaH / kAlabhede ......+guNasaumyA+-- (112) A pramANe paryAyArthikanayanA pahelA bhedarUpa RjusUtranuM svarUpa batAvIne, have tenA bIjA bhedarUpa zabdanayanuM svarUpa batAvavA kahe che - nau (2) zabdanacanuM svarUpa che lakSaNa yAtrAhimena dhvanararthame pratipadAmAnaH zabda che. artha kAlAdinA bhedathI zabdanA arthabhedane svIkArato jenayate zabdanaya. (pramANanayatattAloka - 7/32) vivecanaH A lakSaNano artha mahopAdhyAyajI mahArAja pote jaNAve che, tenA AdhAre ApaNe joie - (tasthArtha -) prakRti-pratyaya vagerenA samudAya dvArA vyAkaraNathI thanArA saMketone anusarIne vyutpattisiddha banelA zabdanA, kALabhede - kArakabheda - liMgabheda - saMkhyAbhede - puruSabhede - upasargabhede paryAyamAtrarUpa judA judA arthone je mAne che - kahe che, te zabdanaya... tAtparya - koIpaNa zabdano vAcyArtha pakaDavo hoya, to enI mULa prakRti kaI che? kayo pratyaya kayA arthamAM lAgyo che? vagere vicArIne nirNaya karavAmAM Ave che... vaLI A pratyayo paNa gametema nathI lAgatA, paNa vyAkaraNanA niyamone - vyAkaraNamAM karelA te te saMketone anusarIne lAgatA hoya che. eTale A rIte banelA zabdane "vyAkaraNavyutpattisiddha) kahevAya che... AvA zabdane ja A naya mAne che. ane ekanA eka zabdanA paNa kALabhede ane kArakAdibhede judA judA artho thAya che, arthAt arthabheda thAya che - evuM A naya kahe che... have kALAdibhede arthabheda kevI rIte thAya? e vAta udAharaNa sAthe samajAve che - (1) kALabhedanuM udAharaNa : "vamUva mavati bhaviSyati mukherityAddhiH' meruparvata hato, che ane raheze... AvA vAkyaprayogamAM bhUtakALa, vartamAnakALa ane bhaviSyakALa - ema traNa kALanA bhedathI meruparvata paNa bhinna-bhinna che... evuM zabdanaya kahe che... 1. kriyAvAcaka ke nAmavAcaka caitrAdi je mULazabda hoya, te mULaprakRti kahevAya... For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH udAharaNam-"yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumesarityAdiH" // -[prapa0i 7 sUtra-33] ___ atra kAlatrayavibhedAt sumerorapi bhedatvaM zabdanayena pratipAdyate, davyatvena tvabhedo'syopekSyate / (113 ) kArakabhede udAharaNam-karoti kumbham, kriyate kumbha iti / ---+guNasaumyA+.... alabatta, dravya taraphanI draSTie vicArIe to traNe kALano meruparvata eka che, e meruparvatano traNe kALamAM abheda che... chatAM e abhedanI ahIM upekSA karAya che, ane paryAya tarapha najara naMkhAya che... bhUtakALamAM A meruparvata je pudgalaskaMdhono banelo, e pudgalaskaMdho vartamAnamAM nathI. kAraNa ke, pUraNa-galana thavAno pudgalano svabhAva che. e ja rIte vartamAnakALano A meruparvata je pudgalaskaMdhono banelo che, e bhaviSyakALamAM nathI rahevAno.. eTale judA judA kALe pudgalaskaMdho badalAtA rahevAthI traNe kALano meruparvata judo judo che - evI dRSTi dharAvanAro je naya, te zabdanaya... (113) "sukherityAdri' emAM mUkela 'mAdri' zabdathI kArakabheda, liMgabheda, puruSabheda vagerenA udAharaNo paNa samajavAM... e badhAM udAharaNone ja graMthakArazrI kramazaH jaNAve che - (2) kArakabhedamAM udAharaNa: 'roti vRkSa, niyate :' kuMbhane kare che, kuMbha karAya che... kriyAnuM je kAraNa bane, te "kAraka kahevAya... vyAkaraNanA saMketane anusAra prathama, dvitIyA, tRtIyA, caturthI, paMcamI ane saptamI - A cha vibhaktivALAne "kAraka manAya che. A naya kArakabhede te te zabdono artha paNa badalAya - evuM mAne che... prastutamAM 'roti kumbham' e vAkyamAM kuMbhazabdane dvitIyA vibhakti lAgI che ane 'yite kuN:' e vAkyamAM kuMbhazabdane prathama vibhakti lAgI che... eTale kArakabhede baMne kuMbhazabdano artha judo judo nIkaLe... mATe prathama vibhaktivALA kuMbhazabdathI bolAto padArtha ane dvitIyA vibhaktivALA kuMbhazabdathI bolAto padArtha - baMne bhinna bhinna che, evuM A naya mAne che.... (3) liMgabhedamAM udAharaNaH 'taTastarI taTam' A traNe bhinna-bhinna liMgavALA taTazabdanA vAcyArtha judA judA che, evuM A naya mAne che.. Azaya : jayAM putva hoya, tyAM strItva na hoya. jayAM strItva hoya, tyAM putva na hoya... e vAta spaSTa che. prastutamAM taTa: nA vAcyArthamAM putva che, taTI nA vAcyArthamAM strItva che, taTas nA vAcyArthamAM napuMsakatva che. mATe A badhAnA vAcyArtha bhinna ja hoya, judA-judA ja For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH liGgabhede-taTastaTI taTamiti / saGkhyAbhede-dArAH, kalatram gRhyam / pusSabhede-ehi ! manye-rathena yAsyasi, nahi yAsyati, yAtaste pitA / athavA-ehi ! manye odanaM bhokSyase, +guNasaumyA+... hoya.. Ama A naya judA-judA lige arthabheda mAne che... (4) saMkhyAbhedamAM udAharaNaH 'rArA:, tatram' e udAharaNa levuM.. A baMne zabdono artha strI thAya che... paNa prathamazabda bahuvacanamAM che ane bIjo zabda ekavacanamAM che... tethI saMkhyAbhede A baMne zabdono arthabheda thAya.. evuM A naya kahe che.. athavA bIjuM udAharaNa - 'nam' eka vacananA pratyayano artha ekatva che... dvivacananA pratyayano artha dvitva che. bahuvacananA pratyayano artha bahutva che. A eka-dvitva-bahutva paraspara virodhI che. jayAM ekatva hoya, tyAM dvita-bahutva na ja hoya vagere.. eTale ekavacanAnta zabda, je ekatvayukta vAcyArthane jaNAve che, tenA karatAM bahuvacanAnta zabda bhinnavAcyArthavALo ja hoya che. kAraNa ke, bahuvacanAnta zabdanA vAcyArthamAM to bahutva rahyuM hoya che.. eTale mApa:' evA bahuvacanAtta zabdanA vAcyArtha karatAM 'gatam' evA ekavacananA zabdano vAcyArtha alaga ja hoya - evuM A naya mAne che... (5) puruSabhedamAM udAharaNa : "di! maLe - ratha yAsa, nadiyAti, yAtaste pitA = Ava, huM mAnuM chuM ke tuM rathanA AdhAre jaiza. paNa have tuM nahIM jaiza, kAraNa ke tArA pitA jatA rahyA che. ahIM vAsthati ane vAsthati dvArA eka ja vyaktinI gamanakriyA jaNAvAya che. paNa 'vaM vAsa' emAM dvitIyA puruSa ekavacana che, ane "khavIna vAsthati' emAM tRtIyA puruSa ekavacana che... Ama puruSabheda hovAthI te beno artha paNa judo judo thAya - evuM A naya mAne che. athavA bIjuM udAharaNa jaNAve che - (1) di, mace - morna morya, mut: sotithimi: tuM Ava, huM mAnuM chuM ke - Aje tuM bhAta khAIza.. (paNa tevI khAvAnI AzA rAkhavAnI have jarUra nathI. kAraNa ke) e bhAta to atithio AvIne jamI gayA... (2) tam, maLe - mo bokse the. . tame be Avo, huM mAnuM chuM ke - Aje tame be bhAta khAzo... paNa e to atithio ja jamI gayA.. (3) ti, maLe - naM bhokSyaSya.. / For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarata-sugama-vivecanasamanvitaH - bhuktaH so'tithibhiH, etaM eta vA manye odanaM bhokSyathe bhokSyadhve, bhokSye bhokSyAva bhokSyAvahe ityAdiH, manyase manyethe ityAdirarthaH, "prahAse ca manyopapade manyaterutama + guNasaumyA+ tame badhA Avo, huM mAnuM chuM ke - Aje tame badhA bhAta khAzo... paNa e to atithio ja jamI gayA... A traNe vAkyo kaTAkSa vacana che, upahAsa karavA mATe vaparAyA che... kAraNa ke pahelA AvakAra Apavo ane 'tame bhAta khAvA AvyA cho' evI potAnI mAnyatA raju karavI. ane pachI bhAta na ApI 'e bhAta to atithio jamI gayA che' ema kahI teono apalApa karavo - e kaTAkSa che. (sIdhesIdhu kahI devuM joie ke - tame bhAta khAvA AvyA cho, paNa e pUrA thai gayA che. 'huM mAnuM chuM' vagere upahAsa karavAnI jarUra nathI...) (yathArtha thane =) hakIkata jaNAvatI vakhate mAtra ATaluM kahevuM joie - (1) patti ! tyuM manyase - govanuM mokSya, murtta: so'tithimi: II (2) tuM ! yuvAM manyethe - jhovanuM mokSyAvahe, muttta: so'tithimi: // (3) tA ! yUrya madhye - sovanuM mokSyAmahe, muttta: so'tithimiH II artha : are Ava, tuM evuM mAne che ke - huM Aje bhAta jamIza. paNa e to atithio jamI gayA che (eTale Aje tane nahIM maLe.) A ja rIte bAkInA be vAkyono artha samajavo... 155 'upahAsa karavAnA arthamAM 'man' dhAtuno vivakSita puruSanA badale anyapuruSa tarIke paNa vacanaprayoga thai zake che.' e pANinIvyAkaraNanA sUtranA AdhAre ja, hakIkatamAM 'manyase, mansethe madhye' ema dvitIyApuruSathI vAkyaprayoga karavAno hato, tenA badale upahAsamAM - kaTAkSamAM 'manye' ema prathamApuruSathI vAkyaprayoga karyo... e ja rIte 'mokSya, mokSyAvarte, mokSyAmade' ema prathamapuruSathI vAkyaprayoga karavAno hato, paNa tenA badale upahAsa mATe 'mokSyase, molsethe, mokSyadhye' ema dvitIyA puruSathI vAkyaprayoga karyo.. = have ahIM 'mokSya - mokSyane ke mokSmathe - mokSyAvande ke mokSyapne - mozyAmade vagere dvArA eka ja vyaktinI jamavAnI kriyA jaNAvAI rahI che.. paNa mokSya dvArA prathamApuruSathI ullekha thayo che ane mokSase dvArA dvitIyApuruSathI ullekha thayo che.. Ama puruSa bhede teono artha paNa judo judo thAya - evuM A naya mAne che. (A pramANe A paMktiono artha amane jaNAya che, vidvAno bIjI rIte paNa arthavicAraNA kare...) - For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpa ekavacca"[ pA. 1. 4. 106.] iti sUtreNeyaM puruSavyavasthA prahAsa eva, yathArthakathane tuehi ! tvaM manyase-odanamahaM bhokSye, bhuktaH so'tithibhiriti| upasargabhede-santiSThate, avatiSThate / kvacidarthabhedasyApi grahaNam - "saMzayya karNAdiSu tiSThate yaH" iti stheyArthe ......+guNasaumyA+ () upasargabhedamAM udAharaNa: 'tiSThate, mavati' ahIM ekano eka "sthA' dhAtu che, paNa e baMne kriyApada judA judA arthane dhvanita kare che... kAraNa ke ahIM, 'tam' ane 'sava' evA be judA judA upasargo lAgyA che... (7) kyAMka arthabhedanuM paNa grahaNa karavuM.... arthAt eka ja zabdano judA judA prasaMge judIjudo artha nIkaLI zake - e paNa samajI levuM... A vAtane udAharaNa sAthe samajAve che - saMzavya vipu tikate : ' je dhRtarASTra saMzayavALo thaIne karNAdi para AdhArita rahe che, (te kevI rIte vijayane pAme ? tenuM anartha nizcita che...) hakIkatamAM 'thA' dhAtu ubhA rahevAnA arthamAM Ave che, paNa ahIM arthabheda che. ahIM daitikate' mAM rahelo "sthA' dhAtu sthaya arthamAM (= AlaMbana levAnA, nizcaya karavAnA arthamAM vaparAyo che... eTale judA judA arthanA abhiprAyathI prayojAto eka zabda paNa judA judA arthane jaNAve che - evuM A zabdanaya mAne che. prazna: thA dhAtu to parasmapada che, to ahIM "tikate' ema Atmapadano prayoga kema karAyo che? uttara : "prAzana-sthayAdhyayoza = prakAzana (= prakAza pAtharavAnA) ane sthayanA (= nirdhArita karavAnA) arthamAM sthA dhAtu Atmapada che... (pA. 1-3-23)" A sUtra dvArA paramaipada paNa thA dhAtuno 'tiSate' evo Atmane padaprayoga thAya che. e ja rIte judA judA arthanA abhiprAyathI prayojAto saidhava zabda paNa judA judA arthane kahe che - evuM A naya mAne che. 1. A vAkyano paripUrNa zloka ane teno artha A pramANe che - "jahAti nainaM kathamarthasiddhiH, saMzayya karNAdiSu tiSThate yH| asAdhuyogA hi jayAntarAyAH pramAthinInAM vipadA padAni // " (kiratArnanIyam sa - II) artha : je dhRtarASTra amuka padArtho vize saMzayavALo thaIne enA nirNaya mATe) karNa vagere kumaMtrIo para AdhArita rahe che, tevAne arthasiddhi kema na choDe ? (choDe ja. arthAt tevAonA koI prayojano siddha thatA nathI...) durjanamANasonA saMbaMdho kharekhara jaya mATe vidhvarUpa che ane AgaLa vadhIne potAnuM hanana karI nAMkhanArI evI vipadAonuM sthAna che.. (arthAt potAnuM anartha karanArA che...) For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH / 157 "prakAzana-rathayAroza" [T. 2. rU. 23 ] sUaytmanepalam (114) etadAbhAsaM prakaTayanti-"tadbhedena tasya tameva samarthayamAnastadAbhAsaH" rUti - [prama0 pa0i 7 sUtra--rU4] kAlAdibhedavibhinnasya zabdasyArthasyApi bhinnatvamabhimanyamAnaH zabdAbhAsa ityrthH| udAharaNam-"babhUva bhavati bhaviSyati sumerityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinnamevArthamabhi -+ guNasaumyA 0 yuddha mATe taiyAra thayelA rAjA dvArA kahevAto saidhavamAnava' evo zabdaprayoga, "ghoDAne lAva' evA arthane jaNAve che. 0 jayAre jamavA beThelA rAjA dvArA kahevAto "saidhavanaya' evo zabdaprayoga, "mIThuM lAva" evA arthane jaNAve che. | ityAdi aneka udAharaNo samajavAM. TUMkamAM eka ja zabdano kArakAdibhede arthabhedane mAnanAro je abhiprAyavizeSa, te zabdanaya samajavo. (114) A pramANe zabdanayanuM svarUpa batAvIne have tenA AbhAsanuM svarUpa batAve che - ja zabadanacAbhAsanuM varUpa ka sUtraH taana tI tameva samarthayamAnatAmA: sUtrArtha kALAdinA bheda vaDe zabdanA arthabhedane ja mAnanAro je abhiprAya, te zabdanayAbhAsa.... (pramANanaya - 7-34) vivecana : kALa, kAraka, liMga, saMkhyA, puruSa vagerenA bhedathI te te zabdanA arthone paNa ekAMte judo ja mAnanAro je abhiprAyavizeSa, te zabdanayAbhAsarUpa samajavo. Azaya e ke, je kAlAdinA bhedathI thatA arthabhedane ja svIkAre ane enArthatAno (= te te zabdonI eka-arthaviSayakatAno) sarvathA apalApa kare, te abhiprAya ekAMtavAdarUpa thavAthI ane anyavivakSAno apalApa karanAra banavAthI, zabdanayane badale zabdanayAbhAsa bane che. A ja vAtane udAharaNa sAthe samajAve che - sUtraH vamUva mavati bhaviSyati suratyAya mitravanA: bA miznamevArthamiti, bhinnazabdatvAt, tAdRksiddhAnyazabdavadityAdiH // sUtrArthaH sumeru hato, che ane thaze -Abhinna-bhinnakALavAcI traNe zabdo bhinna-bhinna arthanA ja vAcaka che, kAraNa ke teo bhinna-bhinnakALavAcI zabda che. jemake tevA prakAranA arthabhedavALA prasiddha For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH dadhati bhinnakAlazabdatvAt tAdRksiddhAnyazabdavadityAdiH" // - [pra. pari0 7 sUtra-rUka] anena vAkyenaikArthasyaikyAdarthabhedastu zabdAbhAsaH / iti paryAyArthikasya dvitIyabhedaH zabdanaH | (115) atha tRtIyabhedaM samabhiruDhaM samarthayanti-"paryAyazabdeSu niktibhedena bhinnamarthaM samafmaronuM samafmakTa:" rUti che - [VTo go 7 sUtra-36 ] +guNasaumyA evA anya zabdo. (pramANanayatattAloka - 7-35) - vivecana : jema caitra-maitra, ghaTa-paTa, devadatta-yajJadatta vagere zabdomAM zabdabheda hovAthI arthabheda che, e ja rIte "vamUva mavati bhaviSyati sumeru' vagere zabdo paNa judA judA kALane kahenArA hovAthI, teomAM paNa zabdabheda che ja. ane zabdabheda hovAthI arthabheda paNa che ja... eTale teonI ekArthatA lezamAtra paNa hotI nathI... (Aca kyAt =) kAraka-liMgAdi bhede judA judA zabdonA viSayarUpa je eka-artha (koi eka ghaTa-paTAdi padArtha), te sarvathA judo judo nathI hoto, kathaMcit eka paNa hoya che. 'kriyate zva:' 'roti kum' e bemAM batAvAto kuMbha sarvathA judo nathI hoto, kathaMcit eka hoya che. e nizcita che. eTale ja... (mane vacena =) upara batAvelAM ekAMta bhinnArthavALAM vAkyathI, je ekAMte arthabheda manAya che, te zabdAbhAsarUpa samajavo. A pramANe paryAyArthikanayanA bIjA bhedarUpa zabdanayanuM nirUpaNa pUrNa thayuM. (115) have mahopAdhyAyajI mahArAja, paryAyArthikanayanA trIjA bhedarUpa "samabhirUDha nayanuM svarUpa batAvavA kahe che - au (3) samabhirUTananuM varUpa lakSaNa : zabdapu nimena mannakartha samafmodana samafmaphta: artha : paryAyavAcI zabdomAM vyutpattinA bhedathI bhinna-bhinna arthane mAnanAro je naya, te samabhirUDhanaya.... (pramANanayatattAloka - 7-36) vivecanaH zabdanaya kArakabheda, kALabhede, liMgabheda, saMkhyAbheda, puruSabhede ane upasargabheda For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasarata-sumi-vivevana samanvitaH che _ : etasyArthaH-zabdanayo hi zabdaparyAyabhinnatve'pi dravyasyArthasyAbhedatvamabhilaSati, samabhinDhanayena (nayo ) hi zabdaparyAyabhede bhinnaM dravyArthamabhimanyate, paryAyazabdAnAmarthata ekatvamupekSata iti / (116) udAharaNam-"indanAdindraH, zakanAcchakraH, pUrdAraNAt purandara rUtyaviSayathA' . -[prama0 pari0 7 sUtra-27] ---- + guNasaumyA ...... zabdono arthabheda mAne che. paNa, ghaTa-kuTa-kuMbhAdi paryAyavAcI zabdonA judA judA paryAyo hovA chatAM paNa (= zabdaparyAyo bhinna hovA chatAM paNa) te te paryAyavAcI zabdonA viSayarUpa evAM dravyArthIne eka mAne che. (arthAt karoti karma, karoti dhaTa, karoti kuTam e traNe dvArA batAvAtuM pRthububbodarAkAravALuM dravya eka che - evuM zabdanaya mAne che.) jayAre samabhirUDhanaya ema kahe che ke - paryAyavAcI judA judA zabdo bhinnArthaka ja hoya che. arthAt zabdabhede arthabheda hoya ja. (zabdo badalAya, to te te zabdonA artho paNa badalAya ja.) A vAtane dAkhalAthI samajIe - ghaTa' pada karatAM "paTa' pada bhinna che, to "ghaTa' padanA vAcyArtha karatAM "paTa' padano vAcyArtha jema alaga che, ema "kuMbha' pada paNa "ghaTa' pada karatAM bhinna hovAthI eno vAcyArtha paNa alaga ja hoya. eka na hoI zake. zabdabheda hovA chatAM "ghaTa'pada ane kuMbha'padano vAcyArtha jo eka hoya, to "ghaTa'pada ane "paTa'padano vAcyArtha paNa eka hovAnI Apatti Ave. A naya, zabdanayane kahe che ke - "jo tuM liMgAdibhede arthabhedane mAne che, to zabdabhede arthabhedane kema nathI mAnato?' mATe ghaTazabdano artha bhinna che ane kuMbhazabdano artha bhinna che - evuM mAnavuM ja rahyuM. samabhirUDhanaya, ghaTa-kuTa-kuMbhAdi paryAyavAcI zabdonuM arthane laine je ekapaNuM che, abheda che, tenI upekSA kare che, e tarapha udAsIna rahe che. (e aMzane mukhya kare to pote "samabhirUDha" na rahe. ane e aMzano tiraskAra kare to pote "naya" na rahetAM 'durnaya bane...) (11) have A nayanuM svarUpa udAharaNa sAthe samajAve che - sUtraH rUdranAvindrA, zenI chatra, pUraVI[ puranarUtyavipu yathA | artha : jema (1) aizvaryavALo hovAthI indra, (2) zaktimAnuM hovAthI zakra, ane (3) zatrunA nagaranuM vidAraNa karanAra hovAthI puraMdara kahevAya. ityAdi udAharaNomAM samajavuM. (pramANanayatattvAlIka - 7-37) For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH + anena vAkyena "indre ca zakre ca purandare ca" ityAdyekArthaparyAyazabde'pi vyutpattibhedenaitadarthasyApi bhedaH samAdriyate, zabdabhedAdarthabheda iti phalitArthaH / evamanyatra bhaza-pada-vummAviSu draSTavyUH / 160 + guNasaumyA+ vivecana : (1) aizvaryavALo hovAthI indra, (2) zaktimAn hovAthI zakra, ane (3) zatrunA nagaranuM vidAraNa karanAra hovAthI puraMdara... AvAM vAkyanA AdhAre, (1) indra, (2) zakra, ane (3) puraMdara - evA eka arthane viSaya karanArA paryAyavAcI zabdomAM paNa, judI judI vyutpattinA AdhAre (= vyutpattinA bhedathI) te te paryAyavAcI zabdonA arthane paNa je judA judA mAne che - kahe che, te samabhirUDha naya... - eTale samabhirUDhanayano phalitArtha e ke - zabdabhede arthabheda thAya ja. arthAt zabdo badalAtA te te zabdonA vAcyarUpa artho paNa badalAya ja. A pramANe kalaza-ghaTa-kuMbha vagere bIje ThekANe paNa zabdabhede arthabheda jANavo... A vize ApaNe eka-be udAharaNo vadhu samajIe - (1) saMyata, nigraMtha, muni 0 samyag yatate iti saMyataH = mananA nirodha vagere vyApAromAM je sArI rIte yatna kare che, te 'saMyata' kahevAya. 0 niyaMto prantho yasmAt sa nirpranthaH = rAga-dveSAdinI gAMTho jenA jIvanamAMthI nIkaLI gaI che, te 'nigraMtha' kahevAya. 0 manute triAbhAvasthAM te muniH = zrutajJAnAdinA AdhAre traNe kALanI avasthAne je jANe che, te 'muni' kahevAya... A pramANe vyutpattinA bhede 'saMyata, nigraMtha, muni' evA paryAyavAcI zabdonA paNa arthabhedane mAnanAro A samabhirUDha naya che... (2) nRpa, bhUpa, rAjA 0 nRsvAtIti nRpaH = mANasonuM je rakSaNa kare te nRpa. 0 muvaM pAtIti sUpa: = pRthvInuM je rakSaNa kare te bhUpa. 0 rAkhate kRti rAnA = rAjacihnothI zarIrane zobhAve te rAjA. ahIM paNa A naya, vyutpattinA bhede nRpAdi zabdonA arthabhedane mAne che. For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH (117) samabhiruDhAbhAsamAha-"paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kkssiikurvaanntavA mAsa:' -[prama0 pa0i 7 sUtrama-38] (28) DAdaram-"kathA-rU, za, purUAya: zabdA minnAImadheyAtri bhinnazabdatvAt, kari-kuraGga-turaGgazabdavadityAdiH" iti // - [prama0 pa0i 7 sUtram-31] - + guNasaumyA.. (117) A pramANe samabhirUDhanayanuM svarUpa batAvIne, have samabhirUDhanayanA AbhAsanuM svarUpa batAvavA kahe che - * samabhirUDhanayAbhAsanuM savarUpa ka sUtraH paryAyadhvanInAmadheyanAnAtvameva sAkSIvurvAstitAmAsa: .. sUtrArthaH paryAyavAcI zabdonA vAcya arthane bhinna-bhinnapaNe ja svIkAranAro je AzayavizeSa, te samarbhirUDha nayAbhAsa che. (pramANanayatattAloka- 7-38) vivecanaH je je paryAyavAcI zabdo hoya, te pratyeka zabdono artha vyutpatti pramANe avazya bhinna-bhinna hoya che ane jo vyutpattinI upekSA karIe, to abhinna artha paNa thAya che. temAMthI jyAre abhinna artha gauNa karavAmAM Ave ane bhinna artha pradhAna karavAmAM Ave, tyAre te samabhirUDhanaya kahevAya che. ane jayAre vyutpattisiddha arthane ja svIkAravAmAM Ave ane abhinna arthano ekAMte apalopa karavAmAM Ave (arthAt dareka zabdano artha judo judo ja hoya - evuM kahIne teonI ekArthatAno sarvathA tiraskAra karavAmAM Ave), tyAre te naya ekAMtavAdI banavAthI durnaya bane che. eTale ja e, samabhirUDhanaya nahIM; paNa samabhirUDha nayAbhAsa bane che... (118) have A nayanuM svarUpa udAharaNa sAthe samajAve che - sUtraH yathA - phendra, za, puravra rUAya: zabdA mannAmadheyA pava, fmannazabdatAt, ri-ra-turavadvityAddhiH | artha: jemake - indra, zaka, puraMdara vagere zabdo bhinna-bhinna vAcya arthavALA ja che, kAraNa ke teo judA judA zabdarUpa che. jema kari, kuraMga, turaMga vagere zabdo. (pramANanayatattAloka - 7-39) vivecana : indra, zakra, puraMdara vagere nAmo eka hovA chatAM paNa judA judA arthane ja For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH __ atra hIndre zakre purandare ca nAmaikye'pi bhinnazabdatvAd bhinnavAcyA ete zabdAH, yathA kari-kuraGga-turaGgAdayo bhinnavAcyAstathaite'pi, tataH samabhirUDhAbhAsatayoktam / iti paryAyArthikasya tRtIyabhedaH samabhikhDhanayaH // (119) atha caturthabhedamevambhUtaM samAkhyAnti-"zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviziSTamarthaM vAcyatvenAbhyupagacchannevambhUtaH" iti // - praHTA pari0 7 sUtra-40 ] - + guNasaumyA+ kahenArA che, kAraNa ke teo judA judA zabdarUpa che.. jema kari (= hAthI), kuraMga (= haraNa), turaMga (= ghoDo) vagere paNa judA zabdo judA-judA arthavALA ja che... tema indra-zukra-puraMdara vagere paNa judI-judI vyutpattivALA hovAthI judAjudA zabdarUpa che ane tethI ja teo bhinna-arthavALA che, ema jANavuM... A pramANe paryAyavAcI zabdono ekAMte judo judo artha ja mAnato hovAthI, A abhiprAya samabhirUDha nayanA AbhAsa tarIke samajavo... A pramANe paryAyArthikanayanA trIjA bhedarUpa samabhirUDha nayanuM svarUpa batAvyuM... (119) have mahopAdhyAyajI mahArAja, paryAyArthika nayanA cothA bhedarUpa "evaMbhUta' nayanuM svarUpa batAvavA kahe che - ka () evaMbhUtanAthanuM svarUpa ka lakSaNaH zabdAnAM svapravRttinimittamUrtAiviziSTamartha vAvyatvenADupara chavabhUtiH | artha: pota-potAnI pravRttimAM nimittabhUta evI kriyAthI yukta evA arthane te te zabdonA vAgya tarIke svIkAranAro je abhiprAya, te evaMbhUtanaya kahevAya... (pramANanayatattAloka - 7-40) vivecana : (tirtha-) samabhirUDha naya evuM mAne che ke, indranuM zarIra indanAdi (= aizvarya bhogavavAdinI) kriyAthI viziSTa hoya ke na hoya, to paNa te vize "Indra' vagere zabdono vyapadeza thaI zake che. kAraNa ke lokamAM ane vyAkaraNamAM te pramANe ja ( kriyAthI viziSTa hoya ke na hoya, to paNa te Indra vagere vize) te te zabdo rUDha che (= prasiddha che.) AvA rUDha zabdo tarapha abhimukha rahenAro A naya "samabhirUDha bane che... (tathA =) bIjI vAta, rUDha zabdonI vyutpatti mAtra zobhA pUratI hoya che. kAraNa ke evuM vacana che ke - "rUDha zabdo vyutpatti vinAnA hoya che..." (jema ke - caitranA alaMkAro e zobhA pUratA che.. e hoya ke na hoya, to paNa e vyakti "caitra nAmathI to kahevAya ja che. tema For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH 163 ___etasyArthaH-samabhirUDhanayenendanAdikriyAviziSTamindrasya piNDaMbhavatu vA mA vA bhavatu, paramindrAdivyapadezaH loke vyAkaraNe ca tathaiva rUDhatvAt samabhirUDhaH; tathA ca rUDhazabdAnAM vyutpattiH zobhAmAtrameva "vyutpattirahitI: zabdA DhA:" rUti vavanAn ! (620) evambhUtanayo hi yasmin samaya indanAdikriyAviziSTamarthaM pazyati tasmin samaya ...... ..............+ guNasaumyA............... 'rUnamanumavana rUdraH' evI vyutpatti mAtra zobhA pUratI che, bAkI e indra aizvaryane anubhavato hoya ke na anubhavato hoya, to paNa e indra' zabdathI vAcya bane che ja...) tAtparyaH 'chatIti zauda = gamanakriyA kare te gAya' Avo gozabdanI vyutpattisiddha artha che. ane e gAya cAlatI hoya ke na cAlatI hoya, beThI hoya ke sUtI hoya, to paNa lokamAM te "o = gAya' zabdathI kahevAya che ja.. ane vyAkaraNamAM paNa 'nau: svapiti' vagere dvArA kriyArahita paNa gAyamAM 'o' zabdano prayoga mAnyo che ja... eTale te te zabdo rUDha hovAthI, teono vyutpattisiddha artha hoya ke na hoya, to paNa tyAM te zabdono prayoga thAya che ja... (aizvarya anubhavato hoya ke na anubhavato hoya, to paNa indramAM "indra zabdano prayoga thAya che ja...) evuM samabhirUDhanaya mAne che... (120) jayAre evaMbhUtanaya, je samaye indanAdinI kriyAthI (= aizvarya bhogavavAdinI kriyAthI) viziSTa evA indrarUpa arthane jue, te samaye ja e indra "Indra' zabdathI vAcya che - evuM mAne che... (na tu tathatA=) bAkI e jayAre aizvarya bhogavavAdinI kriyA na karato hoya, tyAre e "indra' zabdathI na kahI zakAya. (A vAta AgaLa udAharaNo batAvavAnA avasare vistArathI samajAvAze...) * evaMbhUtamane mAtra kricAvAcaka zabdo ja. cheka evaMbhUtanaya, aizvaryane anubhavavArUpa pota-potAnI pratiniyata kriyAthI yukta evA padArthane ja "Indra vagere zabdothI vAcya mAne che. eTale A nayanA mate to mAtra kriyAvAcaka zabdo ja che. je kriyAyukta padArthane jaNAve, e zabdo ja A nayane mAnya che... (te sivAyanAM zabdo nahIM) pUrvapakSaH paNa bhASya vageremAM to (1) jAtivAcaka, (2) guNavAcaka, (3) kriyAvAcaka, (4) saMbaMdhIvAcaka, ane (5) yadecchAvAcaka - ema pAMca prakAre zabdonI pravRtti kahevAI che. A pAMca prakAro ApaNe udAharaNo sAthe samajIe - (1) nau, azva: vagere zabdo, gAya-ghoDAnI AkhI jAti vize vaparAtA hovAthI, teo jAtivAcaka zabda kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH evendrazabdavAcyo'yamiti manute na tu tadrahitakAla ityarthaH / etannayamate tu kriyAzabda ev| yadyapi bhASyAdiSu jAti-guNa-kriyA-sambandhi-yadRcchAlakSaNA paJcatayI zabdapravRttistA, sA vyavahAramAtrato'vagantavyA na nizcayAdityayaM nayaH svIkuste; (121) tathAhijAtizabdAH kriyAzabdA eva [ yathA-] gacchatIti gauH, AzugAmitvAdazvaH / guNazabdA + guNasaumyA+" (2) "jIvanta vastra, nItamasvaram ahIM zukla-nIla vagere zabdo, kapaDAnA zukla-nIlAdirUpa guNane batAvatA hovAthI "guNavAcaka zabda kahevAya che... (3) 'rUnamanumavat rUdra' ahIM indra zabda aizvaryane anubhavavAnI kriyAvALAne jaNAvato hovAthI, AvA zabdo 'kriyAvAcaka zabda kahevAya che. (4) blI, vizALI vagere zabdo, dAMDA-zIMgaDAM vagerenA saMbaMdhane dharAvanArA vyaktione jaNAvatA hovAthI, te zabdo "saMbaMdhIvAcaka' kahevAya. (5) devadatta, yajJadatta vagere nAmo icchA pramANe rAkhyA hovAthI 'yadecchAvAcaka zabda kahevAya. Ama pAMca prakAranA zabdo bhASya vageremAM kahyA che ane tame to mAtra kriyAvAcaka zabdo ja mAno cho... to bAkInA batAvelA cAra zabdono apalApa karAyelo na thAya? uttarapakSa : juo; jo ke bhASya vageremAM pAMca prakAranI zabdapravRtti kahI che, paNa e vyavahAramAtrathI samajavuM.. nizcayathI (= paramArthathI) to evI pAMca prakAranI zabdapravRtti hotI ja nathI... (paramArthathI to mAtra eka kriyAvAcaka zabdanI ja pravRtti thAya che...) evuM evaMbhUtanaya mAne che... ane AvuM mAnavAnuM kAraNa e ja ke, jo kriyAyukta hoya to ja te zabda tyAM yathArtha che, anyathA ayathArtha che... eTale A nayanA mate to jAtivAcaka vagere bAkInA cAra zabdo paNa kriyAvAcaka ja che... (jo kriyAvAcaka nathI, to teo zabda ja nathI...) (121) tathAdi.. have jAtivAcaka vagere zabdo paNa kriyAvAcaka ja che, evuM kevI rIte? te jaNAvavA graMthakArazrI kahe che - (1) :, zva: vagere je jAtivAcaka zabdo che, te paNa kriyAvAcaka zabdo ja che, ema jANavuM... jemake - 0 chatIti jau = javAnI kriyA kare te gAya. 0 zumitvArtha = zIghra-vegapUrvaka javAnI kriyA kare te atha. For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * yathA-zucIbhavatIti zuklaH, nIlabhavanAnnIlaH / yadRcchAzabdA yathA-deva enaM deyAt, yajJa enaM deyAt [ iti devadattaH, yajJadattaH] / saMyogi-samavAyizabdA yathA-daNDo'syAstIti -+guNasaumyA Ama , : vagere zabdo, kriyAyukta padArthane ja jaNAve che. ane kriyAyukta padArthane jaNAve tyAre ja teono zabdaprayoga yathArtha che. eTale A jAtivAcaka zabdo paNa kriyAvAcaka ja phalita thayA... (2) suva7:, nauttaH vagere guNavAcaka zabdo paNa kriyAvAcaka ja che, ema jANavuM. jemake - 0 guvIbhavanAt suva7: = pavitra-ujavala hovAthI zukla (evo ghaDo...) 0 paitvamavanA nItaH = nIlA raMgavALA thavAnI kriyAyukta hovAthI nala (evo ghaDo...) Ama zukla-nIla vagere guNavAcaka zabdo paNa, zukla hovArUpa - nIla thavArUpa vagere kriyAne jaNAvatA hovAthI kriyAvAcaka ja che... (3) devadatta, yajJadatta vagere yadacchAvAcaka zabdo paNa kriyAvAcaka ja che, ema jANavuM.. juo - 0 veva nuM cAtu ti vattaH = deve A putrane Apyo che, mATe A "devadatta che. 0 yajJa ane reyAnta ti yajJattaH = yaze A putrane Apyo che, mATe A yajJadatta' che. Ama devadatta-yajJadatta vagere yAdacchika zabdo paNa kriyAyukta arthane ja jaNAve che. eTale teo paNa kriyAvAcaka ja mAnavA rahyA... (kriyAvAcaka na hoya to te zabdo mithyA ja sAbita thAya.. deve na ApelA putra vize 'devadatta' evo zabda mithyA ja hoya...) (4) saMyogIdravyane - samavAyIdravyane jaNAvanArA saMbaMdhIvAcaka zabdo paNa kriyAvAcaka ja che, ema jANavuM... jemake - 06oDasthati ti 2vii = AnI pAse daMDa che, mATe te daMDI = daMDavALo kahevAya. ahIM daMDI' zabda daMDanA saMyogavALA vyaktine jaNAve che... 10 vijJAnamasthApti ti viSaLI = ziMgaDuM Ave che, mATe A viSANI = ziMgaDAvALuM kahevAya... ziMgaDuM e zarIrano avayava che ane tenA vALo avayavI che... avayava-avayavI vacce 'samavAyasaMbaMdha' hoya e prasiddha che... ahIM 'viSANI" zabda viSANanA samavAyavALA vyaktine jaNAve che. Ama daMDI-viSANI vagere saMbaMdhIvAcaka zabdo paNa kriyAyukta (ati vagere kriyAthI joDAyelA evA) arthane ja jaNAve che. tenuM kAraNa e ke, teo je arthane jaNAve che, temAM For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 * saptabhaGgInayapradIpaH daNDI, viSANamasyAstIti viSANItyastikriyApradhAnatvAd, astyarthe pratyayAzca( cc)| ete sarve kriyAzabdA eva asti-bhU' ityAdikriyAsAmAnyasya srvvyaapitvaat|(122) udAharaNam-"yathA-indanamanubhavannindraH,zakanakriyApariNataH zakraH, pUrdAraNapravRttaH purandara ............+guNasaumyA ............... atirUpa = daMDAdinA hovArUpa kriyAnuM pradhAnapaNuM che... eTale ja A zabdone paNa kriyAvAcaka ja mAnavA rahyA. Ama (1) jAtivAcaka, (2) guNavAcaka, (3) kriyAvAcaka, (4) yadacchAvAcaka, ane (5) saMbaMdhIvAcaka - e pAMca prakAranA zabdo kriyAvAcaka ja che... jAtizabdAdirUpa nahIM, paNa kriyAzabdarUpa ja che... kAraNa ke atirUpa-bhavanarUpa sAmAnya kriyA to tyAM badhe rahelI che. (nau: 4: vageremAM javArUpa kriyA... pusta:, nItaH vageremAM ujavala thavAdirUpa kriyA... devadatta vageremAM deva dvArA ApavArUpa kriyA... daMDI vageremAM daMDa hovArUpa kriyA... Ama badhAmAM kriyA che ja...) eTale evaMbhUtanaya mAtra eka kriyAvAcaka zabda ja mAne che.. jAtivAcaka vagere zabdono temAM ja aMtarbhAva karI le che.. (A nayanA mate je zabdo kriyAyukta arthane na jaNAve, teo zabda' tarIke mAnya ja nathI.) (122) have evaMbhUtanayanuM udAharaNa batAve che - sUtra : yathA - rUdranAmanumavatti, nikriyAparitiH zaa:, pUra pravRtta: puratra ityucyate // artha : jemake - indramahArAjA jyAre (1) aizvaryano anubhava karatA hoya tyAre indra', (2) samartha hovAnI kriyAyukta hoya tyAre 'zakra', ane (3) zatruonA=dAnavonA nagaranuMvidAraNa karavAnI kriyAmAM tatpara hoya tyAre puraMdara' kahevAya.. (7/41) vivecanaH evaMbhUtanaya ema kahe che ke - vastu je vakhate kriyAyukta hoya, e ja vakhate ene te te zabdanA vAcyArthI tarIke laI zakAya, enI AgaLa-pAchaLanA kALamAM nahIM... jemake - (1) 0 rUdrananumanindraH aizvaryane anubhavato hoya, tyAre ja ene "indra kahevAya... 0nakriyAparata: za; samartha hovAnI kriyAmAM pariNamyo hoya, tyAre ene "zakra' kahevAya. 0 pUrvArApravRtti: pura: nagaranuM vidAraNa karavAmAM pravaryo hoya, tyAre ja ene "puraMdara' kahevAya. (2) "nate ta nA = je rAje che, chatra-cAmara vagere vaDe zobhe che te rAjA..." AvI vyutpatti hovAthI, jyAre parSadAmAM beThA hoya - cAmara DhaLAtA hoya, tyAre ja ene rAjA For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH rUtyuSya rUti -[prama pari0 7 sUtra-42] (123) etadAbhAsaM lakSayanti-"kriyA'nAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipaMstu tamAsaH' kRti -[praHT0 pa0i 7 sUtra-42]. svakIyakriyArahitaM tadvastvapi zabdavAcyatayA pratikSipati-tacchabdavAcyamidaM na ...+guNasaumyA+ kahevAya che. paNa jayAre e snAnAdi karI rahyo hoya (arthAtu chatra-cAmarAdi na hoya) tyAre e rAjA na kahevAya... chatra-cAmarAdi zobhA na hovA chatAM jo "rAjA" kahevAto hoya, to to eka sAmAnya mAnavIne paNa rAjA kahevAnI Apatti Ave... paNa e kahevAto nathI. (3) chatI AMkhe khADAmAM paDanArane loko kahe che - are ! AMdhaLo che? dekhato nathI? ke jethI paDyo. A evaMbhUtanayamAnya vAkya che. je jue nahIM ene AMkha zI rIte kahevAya? evo eno abhiprAya che... (123) A pramANe evaMbhUtanayanuM svarUpa batAvIne, have tenA AbhAsanuM svarUpa batAvavA kahe che - * evaMbhUtanayAbhAsanuM svarUpa ke sUtraH yADanAviSTha vastu zadvatiya pratikSipaMstu tamAsaH | sUtrArtha : kriyAthI rahita vastune zabdanA vAcya tarIke pratikSepa karato evo je abhiprAya, te evaMbhUta nayAbhAsarUpa samajavo. (pramANanayatattAloka-742) vivecana : potAnI kriyAthI rahita evI zabdathI vAcya vastune paNa je zabdanA vAcya tarIke pratikSepa kare che ke "AvI vastu A zabdathI vAcya thAya ja nahIM...' evo abhiprAya e evaMbhUta nayAbhAsarUpa samajavo... Azaya e ke, je je vastuonAM je je nAmo hoya, te vastuo te nAmathI vAcya hoya che ja - evuM jANavA chatAM paNa je AzayavizeSa, kriyArahita evI vastuone zabdanA vAcya tarIke sarvathA apalApa kare che (kriyArahita vastuo zabdavAcya bane ja nahIM - evo ekAMta dharAve che), e abhiprAya evaMbhUtanaya na rahetAM evaMbhUtanayAbhAsa bane che.. kriyArahita vastuo paNa zabdavAcya hoya che ja. paNa evaMbhUtanaya e tarapha upekSA kare che. jayAre evaMbhUtanayAbhAsa eno apalApa kare che. eTalo be vacce pharaka che. itarAMzano apalApa karanAra naya nahIM, paNa durnaya bane che. For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH * bhavatyeva, etAdRza evambhUtAbhAsaH / (124) udAharaNam-"yathA-viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt paTavadityAdiH" iti // - [prama0 0 7 sUtra-43 ] __ anena hi vAkyena svakriyArahitasya ghaTAdervastuno ghaTAdizabdavAcyatAniSedhaH kriyate, sa ca pramANabAdhita ityevambhUtanayAbhAsatayoktamiti / iti paryAyArthikasya turyabheda + guNasaumyA+ (124) A vAtane udAharaNathI samajAve che - sUtra tha - viziSTachAzcaMparATyavastunaTizadvITya, TizabdapravRttinimittabhUtakriyaashuunytvaat, paTavadityAdiH // artha: jalAharaNAdi viziSTa kriyAthI zUnya evI ghaTanAmanI vastu ghaTa' zabdathI vAcya na bane, kAraNa ke ghaTazabdano prayoga karavAmAM hetubhUta evI je jalAharaNAdi arthakriyA che, tenAthI te = ghaDo) zUnya che. jemake paTa... (pramANanayatattAloka - 7/43) vivecana : jyAre vaktAnI vicAradhArA ekAMtavAda tarapha DhaLelI hoya ke - "kriyAvALI vastu ja te te zabdathI vAcya bane. kriyA na kare, to e te te zabdathI vAcya paNa na ja bane." tyAre teno ekAMtagarbhita abhiprAya naya na rahetAM durnaya bane che... jemake - dhaTyati - natIhAI veSTayati ta paTa: = je pANIne lAvavAdinI ceSTAvALo hoya, te ghaTa kahevAya. ghaTa zabdano Avo vyutpattisiddha artha hovAthI, jyAre jalAharaNAdi kriyA kare tyAre ja ghaDAne "ghaTa' kahevAya, anyathA nahIM... kAraNa ke jo jalAharaNAdi kriyAne na karanArane paNa "ghaDo' kahIe, to kaTa-paTa-zakaTa vagerene paNa "ghaDo' kahevAnI Apatti Ave ! (eTale jalAharaNAdi kriyA na karanArane "ghaDo' kahI ja na zakAya...) (nena hi vIvana...) AvAM upara batAvelAM kuyuktivALAM vAkya dvArA, jalAharaNAdi kriyAthI rahita evI ghaTAdi vastuo "ghaTa' vagere zabdathI vAcya na banI zake - ema evaMbhUtAbhAsa (kriyArahita ghaTamAM ghaTapadavANyatAno) niSedha kare che. paNa e niSedha pramANathI bAdhita che, kAraNa ke khuNAmAM adhomukha mUkelo ghaDo hAlamAM bhale jalAharaNAdi kriyA na karato hoya, paNa bhUtakALamAM temAM ja jalAharaNa thayuM hatuM ne bhaviSyamAM paNa temAM ja jalAharaNa thavAnuM che... tevuM jalAharaNa paTa-kaTAdimAM nathI thayuM ne nathI thavAnuM... vaLI jalAharaNano arthI jIva, khAlI ghaDAne levA mATe paNa pravRtti kare che ja.. evI pravRtti paTa-kaTAdi vize nathI karato... For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH 169 evambhUtaH // (22) tenu punararthana ? punaH niH ? ta rati -"pu vatvAra AdyA nayA arthanityaNAyAM pravINatvAdarthanayAH" / - [pramA0 pari0 7 sUtram-44] ...... ...... ...+guNasaumyA+ AvA pratiniyata vyavahArothI spaSTa jaNAya che ke khAlI ghaDo paNa 'ghaTa' tarIke kahevAya che ja. eTale 'kriyAyukta vastu ja te te zabdathI vAcya bane ! evo je ekAMta abhiprAya che, e pramANabAdhita hovAthI evaMbhUta nahIM, paNa evaMbhUtanayanA AbhAsarUpa samajavo. A pramANe paryAyArthikanayanA chellA-cothA bhedarUpa evaMbhUtanayanuM svarUpa batAvyuM... Ama dravyArthikanayanA traNa bheda ane paryAyArthikanayanA cAra bheda - ema kula sAta nayanuM vistArathI svarUpa batAvyuM. teno koTho A pramANe - (1) dravyArthika (2) paryAyArthika | (1) nagama (2) saMgraha (3) vyavahAra (1) RjusUtra (2) zabda (3) samabhirUDha (4) evaMbhUta (125) have A sAta nayomAMthI, kayA nayo arthanuM nirUpaNa karavAmAM pradhAna che ? ane kayA nayo zabdanuM nirUpaNa karavAmAM pradhAna che? e vAtane samajAvavA kahe che - * arthanaya ane zabdanaca ka sUtra : pu rAtvIra mAdyA nA arthanirUUTyAM pravIpAtvIrthanathI. .. sUtrArtha A sAta nayomAM (nagamAdi) pahelA cAra nayo arthanuM (= padArthanuM) nirUpaNa karavAmAM pravINa hovAthI teo 'arthanaya' kahevAya che. (pramANanayatattAloka - 744) vivecana : sAta nayomAMthI naigamAdi cAra nayo padArthanA nAmane - zabdane pakaDavAno atizaya Agraha rAkhatA nathI... paraMtu mukhyapaNe vastunuM nirUpaNa kare che. te A pramANe - (1) naigamana, vastunuM vizeSaNa-vizeSyanI gauNa-mukhyatAvALuM svarUpa pradhAna kare che. (2) saMgrahanaya, ekIkaraNanI pradhAnatAvALuM svarUpa mukhya kare che... (3) vyavahAranaya, pRthakkaraNanI pradhAnatAvALuM svarUpa mukhya kare che... (4) RjusUtranaya, vartamAnakALanI ane te paNa svakIyasvarUpanI pradhAnatAvALuM svarUpa mukhya kare che... For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saptabhaGgInayapradIpaH * 'agretanAstrayo nayAH zabdavAcyArthagocaratayA zabdanayAH " iti / - [ pramA0 pari0 7 sUtram-4 ] 170 -* ( 126 ) ve punamaivAH ? tAnAha "ikkikko ya sayaviho, satta nayasayA havanti emeva / anno vi a Aeso, paMceva sayA nayANaM tu" // [vizeSAvazyabhASyagAthA-2264] + guNasaumyA Ama A cA2 nayo arthanuM nirUpaNa karavAmAM pravINa = kuzaLa = tatpara hovAthI, teo arthanaya (= arthanI pradhAnatAvALA naya) kahevAya che... - sUtra : pretanAstrayo nayA: zAArthocatA zanayAH // : sUtrArtha : AgaLanA (zabdAdi) traNa nayo (mukhyapaNe) zabdathI vAcya evA arthane viSaya karatA hovAthI zabdanaya kahevAya che. (pramANanayatattvAloka - 7/45) vivecana : zabdAdi traNa nayomAMthI (1) zabdanaya zAbdika liMga-vacananI, (2) samabhirUDhanaya zabdonI vyutpatti, ane (3) evaMbhUtanaya zabdathI jaNAtI kriyAnI pradhAnatA karIne, tene anusAre potAnA vAcya-arthane viSaya kare che. 0 sAtaso nayo - - Ama zabdAdi traNa nayo zabdanI pradhAnatAvALA hovAthI zabdanaya kahevAya che. (126) have nayonA keTalA bhedo-prakAro hoI zake ? te jaNAvavA pUjya mahopAdhyAyajI mahArAja, 'vizeSAvazyakabhASya'nA AdhAre kahe che * nonA sAtaso vagere bhedo - = zlokArtha : ekeka naya so prakAre che... eTale A pramANe sAtaso naya thAya.. bIjo paNa Adeza (= matAMtara) che ke jenA mate pAMcaso nayo manAya che. iko yasayaviho, satta nayasayA havaMti evameva / anno vi a Aeso, paMceva sayA nayANaM tu // vivecana : (1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, (4) RjusUtra, (5) zabda, (6) samabhirUDha, ane (7) evaMbhUta - A sAte sAta nayonA darekanA so-so bheda che. (naigamanA - 100, saMgrahanA 100 ityAdi...) For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sarata-sugama-vivecanasamanvita: - * 1 saptAnAM naigamAdinayAnAmekaikazca prabhedataH zatabhedaH, evaM sarvairapi prabhedaiH sapta zatAni bhavanti / prakArAntare paJcApi nayAH, kadA ? yadA zabdAdibhistribhirnayaireka eva zabdanayo vivakSyate tadA paJca, ekaikasya ca zatavidhatvAt paJca zatAni nayAnAm / apizabdaH punararthe / SaT catvAri ca zatAni, dve vA zate nayAnAm, kadA ? yadA sAmAnyagrAhinaigamasya + guNasaumyA+ eTale e sAte nayonA 100-100 bhedo bhegA maLIne kula - 700 nayo thAya... 0 pAMcaso naya - bIjA prakAre pAMca nayo paNa thAya. kyAre ? to ke - jyAre zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta - A traNa nayo eka 'zabda' evA nAme kahevAya (arthAt e traNa nayo zabdapradhAna hovAthI, teonI 'zabdanaya' tarIke ekarUpe vivakSA karAya), tyAre (1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, (4) RjusUtra, ane (5) zabda - ema pAMca mULa nayo phalita thAya. ane e pAMce nayonA 100-100 prakAro hovAthI kula 500 nayo thAya... = 'anno vi anyo'pi' ahIM mULazlokamAM mUkelo pi zabda, punaH arthane jaNAve che... eTale 500 nayo to thAya, vaLI pAchA prakArAMtare 600-400-200 nayo paNa thAya. (vA ?) kyAre ? arthAt 600 vagere nayo kaI rIte thAya ? e jaNAvavA mahopAdhyAyajI mahArAja kahe che - 0 chaso naya - naigamanaya be prakArano che : sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI. temAMthI sAmAnyagrAhI naigamanayano saMgrahamAM aMtarbhAva karI devo ane vizeSagrAhI naigamanayano vyavahAramAM aMtarbhAva karI devo... 171 Ama naigamanayano saMgraha-vyavahAramAM ja aMtarbhAva thai javAthI, tene judA mAnavAnI jarUra na rahe. eTale tene choDIne (1) saMgraha, (2) vyavahAra, (3) RjusUtra, (4) zabda, (5) samabhirUDha, ane (6) evaMbhUta - ema cha mULa nayo rahe. - ane e chae nayonA 100-100 prakAro hovAthI, kula 600 nayo thAya. 0 cAraso naya - (vA vatvArIti ?) kyAre cAra mULa nayo rahe ? to ke - naigamanayano saMgraha-vyavahAramAM aMtarbhAva karI devAthI (1) saMgraha, (2) vyavahAra, ane (3) RjusUtra - e traNa arthanaya rahe. ane zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta - A traNa nayo zabdapradhAna hovAthI, teone bhegA karI - For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + saptabhaGgInayapradIpaH + * saGgrahe'ntarbhAvaH, vizeSagrAhinaigamasya tu vyavahAre'ntarbhAvo vivakSyate tadA mUlanayAnAM SaDvidhatvAdekaikasya ca zatabhedatvAt SaT zatAni / kadA catvArIti ? yadA saGgrahavyavahArarjusUtralakSaNAstrayo'rthanayAH, ekastu zabdanayaH paryAyAstikastadA catvAro nayAH, pratyekaM ca zatabhedatvAccatvAri zatAni / kadA dve iti ? eko dravyArthikaH, paryAyArthikazceti dvau, pratyekaM ca zatabhedatvAd dve zate, (127) kutrApi - 172 '"Liya-vavahAraLayA, mUttimamevA nayALa sALaM / niyasAiLanne, vaLvaya-pangaDDiyA muLada'' / / aa kRti / + guNasaumyA+ (4) 'zabdanaya' tarIke cotho naya mAnIe. Ama traNa arthanaya ane zabdanayarUpa eka paryAyArthikanaya - ema kula cAra mULa nayo thAya.. ane e cAre nayonA 100-100 prakAro hovAthI kula - 400 nayo thAya. 0 baso naya - (jhavA de rUti ? =) kyAre be mULanayo rahe ? to ke - jyAre naigama, saMgraha, vyavahAra ane RjusUtra - A cArane 'dravyArthika' nayarUpa mAnIe ane zabda, samabhirUDha evaMbhUta - A traNane 'paryAyArthika' nayarUpa mAnIe... tyAre (1) dravyArthika, ane (2) paryAyArthika - ema be mULa nayo rahe... ane e baMnenA 100-100 prakAro hovAthI kula 200 naya thAya. (127) kyAMka vaLI nayanA be mULabheda judI rIte batAvyA che - Nicchaya-vavahAraNayA, mUlimabhedA nayANa savvANaM / nicchayasAhaNaheU, davvaya pajjaTTiyA muNaha // = artha : (1) nizcayanaya, ane (2) vyavahAranaya - A be nayo, badhA nayonA mULa bheda che.. nizcayanayane sAdhavAnuM kAraNa dravyArthika ane paryAyArthika nayo jANo. . vizeSArtha : ahIM dravyArthika-paryAyArthika nayone nizcayanA sAdhana tarIke je kahyA che, te dhyAnamAM levA yogya vAta che. dravyArthika ane paryAyArthika naya dvArA koipaNa vastutattvanuM talasparzI jJAna thAya che. ane tenA AdhAre ja nizcayadaSTithI AtmAnuM je zuddha svarUpa che, tenuM 1. A ja zloka thoDA pheraphAra sAthe nayacakramAM A pramANe maLe che Nicchaya-vavahAraNayA, mUlimabheyA pAyANa savvANaM / NicchayasAhaNaheuM pajjaya davvatthiyaM muNaha // 182 // For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH * (228) 3chatoDyAtA kamapi vitti - "jAvaMto vayaNapahA, tAvaMto vA nayA visddaao| te ceva ya parasamayA, sammattaM samudiyA savve" // - [vizeSAvamAdhyathA-226] vyAkhyA-yAvanto vacanaprakArAste'pIhApizabdAt sahItAH / sAvadhAraNAste sarve - +guNasaumyA+ yathArtha jJAna ne e zuddha svarUpanI prApti mATeno prayatna thAya che. tethI A be nayanuM (= dravyArthika-paryAyArthikanayanuM) jJAna atyaMta Avazyaka che. eTale ja nayacakramAM nizcaya-vyavahAranayanuM varNana karyA pachI AgaLa jaNAvyuM che ke - do ceva ya mUlaNayA bhaNiyA dvvtth-pjjytthgyaa| aNNe asaMkhasaMkhA te tabbheyA muNeyavvA // 183 // artha : (1) dravyArthika, ane (2) paryAyArthika - evA be ja mULa nayo kahevAyA che. bAkInA bIjA asaMkhyAta-saMkhyAvALA nayo; te badhA A benA ja bhedarUpa jANavA. (183) (128) have utkRSTathI nayanA keTalA prakAro thAya? e jaNAvavA kahe che - * nayanA asaMkhyAta prakAro che utkRSTathI asaMkhyAta prakAranA nayo paNa hoya che. juo zrI vizeSAvazyakabhASyamAM A vize jaNAvyuM che ke - jAvanto vayaNapahA, tAvaMto vA nayA visddaao| te ceva ya parasamayA, sammattaM samudiyA savve // 2265 // arthaH pi zabdathI jeTalA vacananA prakAro che, teTalA ja nayanA prakAro che. ane te badhA ja parasamayarUpa che. ane jo samudita rahe, to te badhA samyaktabhAvane pAme che. vivecana vizeSAvazyakabhASyanA 2264 - zlokamAM je prazno vi = anyofpa' zabda che, tenI aMdara rahelA gapi zabdathI e vAta paNa sUcita thAya che ke - jeTalA paNa vacanaprakAro hoya, te badhAne paNa ahIM naya tarIke laI levA. (1) vastune nitya kahenArA, (2) vastune anitya kahenArA, (3) vastune zabdarUpa kahenArA, 1. chAyAH yAvanto vanapathAstAvano vA nA pizabdAt | te eva ca parasamayAH samyaktvaM samuditAH sarve / / For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 + saptabhaGgInayapradIpaH * nayAH parasamayAstIrthikasiddhAntAH, ye ca niravadhAraNAH syAcchabdalAJchitAste nayAH samuditAH samyaktvaM pratipadyante / ( 129) na ca pratyekAvasthAyAM mithyAtvahetutvAt + guNasaumyA+ (4) vastune jJAnarUpa kahenArA.. vagere vagere jeTalA paNa vacananA prakAra che, teTalA ja nayanA prakAra che (khAlI upara batAvelA sAtaso vagere ja nayanA prakAra che evuM nathI.) vacananA prakAro asaMkhyAta hovAthI nayanA prakAro paNa asaMkhyAtA thAya - ema jANavuM. ane te badhA nayo, jo sAvadhA2Na hoya (= jakAra sAthenA hoya = ekAMta AgrahavALA hoya = ekAMte vastu nitya ja che evA badhA abhiprAyavALA hoya) to teo parasamayarUpa che,arthAt te badhA anyatIrthikonA siddhAMtarUpa che... - ane je nayo avadhAraNa vinAnA hoya (= jakAra sAthenA na hoya) ane anekAMtane jaNAvanArA evA 'syAt' zabdathI yukta hoya, to ekabIjAno apalApa karyA vinA (samuvitA: =) bhegA maLelA evA te nayo samyaktvabhAvane pAme che. TUMkamAM, (1) avadhAraNa sAthenA nayo itarano apalApa karanAra hovAthI durnaya che, paramasamayarUpa che, ane (2) avadhAraNa vinAnA, 'yAt' zabdathI yukta evA nayo itarano apalApa karanAra na hovAthI sunaya che, jainasiddhAMtarUpa che. eTale e nayo.... (1) pratyeka avasthAmAM mithyAtvarUpa... (kAraNa ke itarano apalApa karanAra che.) ane (2) samudita avasthAmAM samyaktvarUpa... (kAraNa ke gauNapaNe itarano svIkAra karanAra che.) = (129) have ahIM pUrvapakSInI AzaMkA che ke - pratyeka avasthAmAM mithyAtvarUpa evA nayo, samudita avasthAmAM samyaktvarUpa kevI rIte banI zake ? - e AzaMkAne 2ju ka2vA ane tenuM samAdhAna ApavA, pUjya mahopAdhyAyajI mahArAja jaNAve che - pUrvapakSa : bhAvArtha : badhA nayo pratyeka avasthAmAM mithyAtvanuM kAraNa che, to badhA bhegA maLelA teo mahAmithyAtvanuM kAraNa kema na bane ? jema viSanA aneka aMzo bhegA karavAmAM ghaNuM ja viSa thAya che. (tema prastutamAM paNa samajavuM.) 1. 'sthAvanityam' ahIM 'svAr' avyaya lagADyo hovAthI e anekAMtane jaNAve che ke - vastunuM je anityapaNuM che, te amuka cokkasa apekSAe ja che, sarvAMze - ekAMte nahIM. For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH hai samuditAH sarve mahAmithyAtvahetavaH kathaM na bhavantIti vAcyam, pracuraviSalavasamudAye viSaprAcuryavat, (130) tatra pratyuttarayannAha "savve samayaMti samma, cegavasAo nayA viruddhA vi / bhicca-vavahAriNo iva, rAodAsINavasavattI" // - [vizeSAvazyamASyagAthA-2267] .....................+ guNasaumyA. vivecana : che je nayo pratyeka avasthAmAM, judA judA hoya tyAre mithyAtvanuM kAraNa bane, te nayo samudita avasthAmAM, badhA bhegA maLe tyAre to mahAmithyAtvanuM kAraNa bane ja ne? kema na bane? (ane to samudita avasthAmAM teone mithyA ja kahevA joIe ne?) 0 jheranuM ghaNuM daLa bheguM thAya, to jhera vadhe ja ne? ochuM kevI rIte thAya? ane e vadheluM jhera moTuM nukazAna kare - e to spaSTa ja che. 0 eka zetAna jo herAna karato hoya, to tevA dasa zetAna bhegA maLI sutarA herAna kare ja - e nirvivAda hakIkata che. to pratyeka avasthAmAM mithyAtvarUpa nayo, samudita avasthAmAM samyakvarUpa kevI rIte banI zake ? e ja amane samajAtuM nathI. (130) tatra pratyuttarasAda - have e AzaMkA vize samAdhAna ApavA kahe che - uttarapakSa A vizenuM satarka samAdhAna zrI vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvyuM che ke - zloka salve samayaMti sarSA cevisAmo nA viruddha vinA __ bhiccavavahAriNo iva, rAodAsINavasavattI // 2267 // zlokAI viruddha paNa no eka jinasAdhune vazavartI hovAthI (samayaMti=) bhegA thAya che ane (sa caM) samyaktane pAme che. jema rAjAne vazavartI nokaro athavA udAsIna-taTasthane vazavartI vepArIo. vyAkhyArtha: 0 judA judA nokaro judA-judA abhiprAyavALA hoya che. paNa te Akho nokaravarga, jo 1. chAyA : sarve samayanti khyatve vaizavazara nayA viruddhA paI bhRtya-vyavahAriNa iva rAjodAsInavazavartinaH // 2267 / / For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH + vyAkhyA- parasparaviruddhA api sarve nayAH samuditAH samyaktvaM bhavanti, ekasya jinasAdhorvazavartitvAt, yathA- rAjavazavartinAnAbhiprAyabhRtyavargavat, yathA vA dhana-dhAnyabhUmyAdyarthaM parasparaM vivadamAnA bahavo'pi samyagnyAyavatA kenApyudAsInena yuktibhirvivAdakAraNAnyapanIya mIlyante, tatheha parasparavirodhino'pi nayAn jainasAdhurvirodhaM bhaGktvA ekatra mIlayati / tathA pracuraviSalavA api hi prauDhamantravAdinA nirviSIkRtya kuSThAdirogiNe dattA amRtarUpatvaM pratipadyanta eveti sarvaM vizeSAvazyakaTIkAyAM sphuTameva / 176 guNasaumyA+ koi eka rAjAne AdhIna thaine varte, to samudita thayelA teo sArI rIte te-te nirdiSTa kAryanuM pAlana kare che. to e ja rIte pratyeka-avasthAmAM, judA-judA abhiprAyavALA paraspara viruddha paNa nayo, samudita avasthAmAM samyaktvane pAme che. kAraNa ke teo tyAre eka jinasAdhune vazavartI che. (jinasAdhu sApekSavAdane varelo hoya che. e, bIjA nayonA viSayano apalApa karyA vinA, te te apekSAe te-te nayonA viSayanuM pratipAdana karanAro hoya che. eTale tene AdhIna rahenArA naigamAdi nayo, durnayarUpa na banatAM sunayarUpa = samyaktvarUpa bane che. athavA A vize bIjuM udAharaNa - 0 jema dhana, dhAnya, bhUmi vagere mATe arasaparasa vivAda karatA (= saMgharSa, jhaghaDo karatA) ghaNA paNa mANaso, jo koi sArA-niSpakSapAtI nyAyAdhIza pAse bhegA maLI jAya, to e pakSapAtarahita nyAyAdhIkArI yukti vaDe jhagaDAnuM kAraNa dUra karIne arasaparasa teono meLApa karI Ape che. tema ahIM (= jinazAsanamAM) paNa jainasAdhu, paraspara virodhI evA paNa yono je virodha, e virodhane sApekSavAdanI yuktio vaDe dUra karIne, te badhA nayone eka ThekANe meLavI Ape che. tame je kahyuM hatuM ke - "jheranuM ghaNuM daLa bheguM thAya to jhera vadhe ja ne ?'' - tenuM paNa satarka samAdhAna amArI pAse che ja. juo - 0 jema viSanA ghaNA paNa kaNIyAo, prauDha (= kuzaLa evA) maMtravAdInA prayogathI nirviSa thai jAya che. ane e ja pAchA koDhAdi rogavALAne ApatA amRtarUpe pariName che. tema paraspara virodhI judA judA nayarUpI viSanA kaNIyAo paNa, jainasAdhurUpa prauDha maMtravAdInA sApekSavAdarUpa prayogathI avirodharUpa nirviSapaNAMne pAme che. ane e haThakadAgrahAdi rogavALAne sAmya-mAdhyasthyAdi amRtarUpe pariName che. A badhI vAto vizeSAvazyakabhASya paranI TIkAmAM spaSTa ja che. (131) A pramANe judI avasthAmAM nayonI samyag-mithyArUpatA jaNAvIne have e For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sarala-sugama-vivecanasamanvitaH / (32) gama-ag "pUrvaH pUrvo naya pravurovara, para: paraMtu parimitaviSaya: 46 / [ sanmAtragocarAt saMgrahAnnaigamo bhAvAbhAvabhUmikatvAd bhUmaviSayaH 47 / sadvizeSaprakAzakAd vyavahArataH saGgrahaH samastatatsamUhopadarzakatvAd bahuviSayaH 48 / -- + guNasaumyA+ sAta nayomAMthI kayo naya ochA viSayavALo? ane kayo naya vadhAre viSayavALo ? e jaNAvavA graMthakArazrI kahe che - roka nayonA viSayane alpabadutva che atretam = ahIM ATaluM samajavuM ke - sUtra:-'pUrvaH pUrvo naH pravurovara:, 22: paraMtu parimiviSaya:' rUti voTyam | artha : papu = A sAta nayomAM 'pUrva-pUrvano naya ghaNA viSayavALo che ane AgaLaAgaLano naya ochA viSayavALo che (pramANanayatattAloka - 7/46)" - ema jANavuM. Azaya sAta nayomAM pahelA-pahelAnA nayo sthULa che, ghaNAne viSaya karanArA che (jemake - evaMbhUta karatAM samabhirUDha e ghaNA viSayavALo. enA karatAM paNa zabdanaya vadhAre viSayavALo. ema yAvat naigamana sauthI vadhAre viSayavALo. ane AgaLa-AgaLanA nayo sUkSma che, ochAne viSaya karanArA che. (jemake - naigama karatAM saMgrahanaya ochA viSayavALo che, tenA karatAM paNa vyavahAranaya ochA viSayavALo. ema yAvat evaMbhUtanaya sauthI ochA viSayavALo.) have A pramANenA nayaviSayamAM ochA-vadhArepaNAmAM kAraNa zuM ? e vAta je pramANanayatattAlokamAM kahI che, te ApaNe saMkSepamAM joI laIe - sUtra : sAtriovarAt sAhAnnAmo mAvAmAvamUpivAn bhUmaviSayaH 7-47nA artha : "sattA' mAtrane jaNAvanArA saMgraha na karatAM, bhAva ane abhAva (arthAt sattA ane asattA) baMnene viSaya karanAro hovAthI, naigamanaya e vizALa viSayavALo che. (747) sUtra : savizeSa prakAzali vyavahArataH sAH samastatatsamUhoparzavatvId vahuviSaya: TI7-48 artha : sattAnA bhedavizeSane prakAzita karanArA evA vyavahAranayathI saMgrahanaya samasta evA sattA aMzane jaNAvanAro hovAthI ghaNA arthavALo (arthAt vizALa) che. (7/48) sUtra : vartamAnaviSANusUtradi vyavahAravitniviSayavasvitvInityArtha 7-48 artha : mAtra vartamAna kALane viSaya karanArA RjusUtra nathI, traNe kALanA viSayonA AlaMbanavALo hovAnA kAraNe vyavahAranaya analpa (ghaNA) arthavALo che. (7-49). For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgInayapradIpaH + vartamAnaviSayAdRjusUtrAd vyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAdanalpArthaH 49 / kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH zabdAdRjusUtrastadviparItavedakatvAnmahArthaH 50 / pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhikhDhAcchabdastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUtaviSayaH 51 / pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAdevambhUtAt samabhirUDhastadanyathA'rthasthApakatvAnmahAgocaraH 52 / nayavAkya- guNasaumyA sUtra : vhAlAvimevena minnArzvapazinaH zAdnusUtrastadviparItavevatvAnmArtha: ||7-605 178 artha : kALAdinA bhedathI bhinna-bhinna arthane jaNAvanArA evA zabdanaya karatAM, tenAthI viparIta arthane jaNAvanAro (arthAt kALAdinA bhede paNa te te zabdonA arthane ekarUpe jaNAvanAro) hovAthI, RjusUtranaya mahAn arthavALo che. (7-58) sUtra : pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhikhDhAcchabdastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUtaviSaya: 7-6zA artha : pratyeka paryAyavAcI zabdomAM vyutpattibhede arthabhedane icchanArA evA samabhirUDha naya karatAM, zabdanaya tenAthI viparIta (eTale ke paryAyavAcI zabdomAM paNa arthanA abhedanI) mAnyatAnA anusaraNavALo hovAthI ghaNA viSayavALo che. (7-51) sUtra : pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAdevambhUtAt samabhirUDhastadanyathA'rthasthApakatvAnmahogocaraH // 7-52 // artha : dareka kriyAe bhinna-bhinna arthane jaNAvanAra evA evaMbhUta naya karatAM, samabhirUDha naya e anyathA (eTale ke kriyAbhede paNa abhedarUpe) arthano sthApaka hovAthI mahAviSayavALo che. (sauthI alpa viSayavALo evaMbhUtanaya.) (7-52) * nayaviSaya-alpabahutva koSTaka naya evaMbhUta samabhirUDha zabda RjusUtra vyavahAra saMgraha naigama viSaya alpa bahu ba bahu bahu bahu bahu hetu-kAraNa kriyAbhede arthabheda. kriyAbhede artha-abheda. paryAyavAcI zabdomAM artha-abheda. kALAdibhede arthano abheda. traNekALanA viSayono grAhaka hovAthI. samasta sattA aMzano grAhaka hovAthI. bhAva-abhAva ubhayAMzagrAhI hovAthI. For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH hai mapi svaviSaye pravartamAnaM vidhi-pratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati 53 / pramANavadasya phalaM vyavasthApanIyam 54 / " - [prama0 pari0 7 sUtra-46-24] (132) yathA pramANasya khalvAnantaryeNa sampUrNavastvajJAnanivRttiH phalaM tathA nayasyApi vastvekadezAjJAnanivRttiH phalam / pAramparyeNa ca yathA pramANasyopAdAnahAnopekSAbuddhayaH sampUrNavastuviSayAH phalatvenA'bhihitAstathA nayasyApi vastvaMza ..................+ guNasaumyA+ sUtra : navAvayapi viSa pravartamAna vidha-prativethAbhyAM namInanavanati I7-dharA/ artha : (pramANavAkyanI jema) nayonuM vAkya paNa pota-potAnA viSayomAM pravartatuM chatuM, (asti-nAstirUpe) vidhi ane pratiSedha dvArA saptabhaMgIne anusare che. arthAt jema pramANavAkyanI saptabhaMgI thAya che, tema nayavAkyanI paNa saptabhaMgI thAya che. A baMne prakAranI saptabhaMgInuM svarUpa ApaNe pUrve joI gayA chIe. have nayanA phaLano atideza karavA kahe che - sUtra: pramAvi panna vyavasthApanIyam II7-14 artha: pramANanI jema nayonuM phaLa samajavuM. (7-54) (132) have nayonuM phaLa, pramANanI jema kevI rIte samajavuM? e vAtane ApaNe spaSTatAthI samajIe - ja pramANa-naca phaLavicAra ja pramANa-naya vaDe je siddha karAya, prApta karAya te pramANa-nayanuM phaLa kahevAya. te phaLanA be prakAra che : (1) anaMtaraphaLa, ane (2) paraMparaphaLa. (1) anaMtaraphaLaH je phaLa pramANa-naya dvArA tarata ja meLavAya che... ... jema pratyakSa-parokSa baMne pramANonuM anaMtaraphaLa - prameya vizenA ajJAnanI nivRtti che. 0 tema badhA nayonuM anaMtaraphaLa (= taratanuM phaLa) aMzadharmaviSayaka ajJAnanI nivRtti che. arthAt te te dharma vizenAM ajJAnane dUra karavuM e che. (2) paraMparaphaLa: je pramANa-naya dvArA kAlAMtare meLavAya che. jema be pramANonuM paraMparaphaLa hAna, upAdAna ane upekSAnI buddhi thavI te che. (arthAt pramANazAna thavAthI choDavA yogya For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * saptabhaGgInayapradIpaH viSayAstAH phalatvenA'vadhAraNIyAH // ] iti bodhyam / __iti zrInayapradIpavibhAgaH // (133) nayavicAramayo likhito mudA, yadadhanA zizanA'rthazabhena vai| ayamupAsyadhiyAM sudhiyAM prage, bhavatu saukhyakRte satataM staam|| .. iti saptabhaGgI-nayapradIpaprakaraNaM sampUrNam // + guNasaumyA+ padArthamAM choDavAnI buddhi, upAdeya padArthamAM levAnI buddhi ane upekSaNIya padArtha tarapha upekSA karavAnI buddhi thAya che.) 0 tema nayonuM paraMparaphaLa, mati-zruta-avadhi ane mana:paryavajJAna vakhate vastunA eka aMzaviSayaka upAdAna, hAna ane upekSA buddhio che. ane kevalajJAna kALe udAsInatA che. (133) A pramANe nayanA svarUpanuM suvizada nirUpaNa karanAro evo 'nayapradIpa' nAmano bIjo vibhAga pUrNa thayo. have mahopAdhyAyajI mahArAja, graMthanI pUrNAhUti karavA chellA zloka dvArA potAnuM vaktavya raju kare che - je aMtima zloka je zlokaH niyavicAramayo tmivitA muddA yadradhunA zizunArthaTbena vai | ayamupAsyadhiyAM sudhiyAM prage bhavatu saikhyakRte satataM satAm // zlokArtha hamaNAM arthazubha bALaka vaDe harSathI nayavicAramaya (graMtha) lakhAyo che. A savAre upAsyabuddhivALA sudhI (= sArI buddhivALA) evA sajjanapuruSone satata saukhya mATe thAo. vivecanaH hamaNAM - bALajIvone saMkSepamAM saptabhaMgI ane nayanuM svarUpa jANavA maLe, evI bhAvanA jyAre aMtastala para skurAyamAna thaI, tyAre... arthazubha bALaka vaDe - jhaate rUti samartha - puSTa, rUcha: jumo ya sa ta kathAmAM eTale ke jene zubha iSTa che... zubha manoratho, paropakArAdinA zubha kAryo jene game che, tevo bALaka (= gurucaraNamAM bALarUpe rahenArA pUjaya yazovijayajI mahArAja) temanA vaDe... nayavicAramaya - nayonA suvizada nirUpaNAmaya ane upalakSaNathI saptabhaMgInA svarUpavarNanamaya evo je A "saptabhaMgInayapradIpa' nAmano graMtha... For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sarala-sugama-vivecanasamanvitaH lakhAyo che - artharUpe aMdara taiyAra thayelo graMtha, bALajIvonA upakAra mATe zabdarUpe bahAra mUkAyo che. A savAre - Avo suMdara graMtha, dararoja savAre upAsyabuddhivALA - je jIvone yathArtha tattva upAsavAnI jhaMkhanA nathI, te jIvo to A graMthanA adhikArI ja nathI. eTale ja kahe che ke - upAsyabuddhivALA... yathArtha tattvane = anekAMtamaya jinazAsanane upAsavAnI jhaMkhanAvALA... sudhI - mAtsarya-irSyA vinAnI sArI buddhivALA evA... sajjanone - taTastharUpe rahI vastusvarUpane yathAvat jANavAmAM tatpara evA sajajana puruSone. satata - jayAM sudhI jagatamAM sUrya-caMdra prakAze che, tyAM sudhI haMmezAM... saukhya mATe thAo - saptabhaMgI ane nayanA AdhAre vastunuM talasparzI jJAna thavAthI, utpanna thanAro je cittano AhvAdavizeSa, te rUpa sukha, tenA mATe (A graMtha) thAo... A pramANe saptabhaMgI ane nayapradIpaprakaraNa sAnaMda saMpUrNa thayuM... | A pramANe nyAyavizArada mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja dvArA viracita saptabhaMgInayapradIpa' graMtha para, tapAgacchAcAryazrI prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendrasUrIzvarajIrUpa saMvigna-gItArtha-prabhAvakaguruparaMparAmAM thayelA dIkSAdAnezvarI pa. pU. A. bha. zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pravacanaprabhAvaka pa. pU. A. bha. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAnA caraNava muni yazaratnavijayajI dvArA racAyeluM ane vidvadarya muni saumyAMgaratnavijayajI dvArA saMzodhita thayeluM "guNasaumyA" nAmanuM bhAvArthavivecanamaya gujarAtI vivecana sAnaMda saMpanna thayuM.../ | guma mUyAt zramasarca | | kRti zam | poSa suda-2 13-01-2013 ravivAra, vi. saM. 2069 vIra saMvat - 2539 giradharanagara For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalAcaraNam : nayasAmAnyalakSaNam : // nayarahasyaprakaraNam // mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivara aindrazreNinataM natvA vIraM tattvArthadezinam / paropakRtaye brUmo rahasyaM nayagocaram // prakRtavastvaMzagrAhI taditarAMzApratikSepI adhyavasAyavizeSo nayaH // padakRtyam : durnayasyApi adhikRtAMzApratikSepitvAt tatrAtivyAptivAraNAya 'prakRtavastvaMzagrAhI' iti / evaM ca 'tat' padenaM tad-bhinna pratipanthidharmopasthiterna doSaH / prakRtavastvaMzagrAhitvamapi durnaye 'tivyAptameveti 'taditarAMzApratikSepI' iti / saptabhaGgAtmakazabdapramANapradIrghasantatAdhyavasAyaikadeze ativyAptivAraNAya 'adhyavasAya'padam / rUpAdigrAhiNi rasAdyapratikSepiNi apAyAdipratyakSapramANe ativyAptivAraNAya 'vizeSa'padam / bhASyakRtpratipAdita-nayalakSaNAni : "nayAH prApakAH, sAdhakAH, nirvartakAH, nirbhAsakAH, upalambhakAH, vyaJjakA ityanarthAntaram" iti bhASyam / (1.35) atra prApakatvaM - pramANapratipannapratiyogipratiyogimadbhAvApannanAnAdharmaikataramAtraprakArakatvam / sAdhakatvaM tathAvidhapratipattijanakatvam / nirvartakatvaM anivartamAnanizcitasvAbhiprAyakatvam / For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti: * nirbhAsakatvaM zRGgagrAhikayA vastvaMzajJApakatvam / upalambhakatvaM prativiziSTakSayopazamApekSasUkSmArthAvagAhitvam / vyaJjakatvaM ca prAdhAnyena svaviSayavyavasthApakatvam / evaM ca padArthaM pratipAdayannapi bhASyakArastattvato lakSaNAnyeva sUtritavAn / vibhAgagranthaH : dvau mUlabhaidau - dravyArthikaH paryAyArthikazca / dravyArthikanayalakSaNam : tatra 'dravyamAtragrAhI nayo dravyArthikaH' / ayaM hi dravyameva tAttvikamabhyupaiti, utpAda-vinAzau punaratAttviko, AvirbhAvatirobhAvamAMtratvAt / paryAyArthikanayalakSaNam : 'paryAyAmAtragrAhI pryaayaarthikH'| ___ ayaM hi utpAda-vinAza-paryAyamAtrAbhyupagamapravaNaH, dravyaM tu sajAtIyadravyAtiriktaM na manyate, tata eva pratyabhijJAdyutpatteH / na caivaM itarAMzapratikSepitvAt durnayatvaM, tatpratikSepasya prAdhAnyamAtra evopayogAt / dravyArthikanayabhedAH : Adyasya catvAro bhedA:-naigamaH saGgraho vyavahAra RjusUtrazceti jinabhadragaNikSamAzramaNaprabhRtayaH / RjusUtro yadi dravyaM nAbhyupeyAt tadA 'ujjusuassa ege aNuvautte egaM davvAvassayaM, puhuttaM necchaitti' (anu. 14) iti sUtraM virudhyet| _ 'RjusUtravarjAstraya eva dravyArthikabhedAH' iti tu vAdinaH siddhasenasya matam / atItAnAgata-parakIyabheda-pRthaktvaparityAgAd RjusUtreNa svakAryasAdhakatvena svakIyavartamAnavastuna evopagamAt nAsya tulyAMza-dhruvAMzalakSaNadravyAbhyupagamaH / uktasUtraM tu anupayogAMzamAdAya vartamAnAvazyakaparyAye dravyopacArAt samAdheyam / paryAyArthikanayabhedAH : paryAyArthikasya trayo bhedAH 'zabdaH samabhiruDha evambhUtazceti' saMpradAyaH / RjusUtrAdyAzcatvAra iti tu vAdI siddhasenaH / tadevaM saptottarabhedAH / sapteti / zabdapadenaiva sAmprata-samabhirUdvaivambhUtAtmakanayabhedatayA upasanAt 'paJca' ityAdezAntaram / // iti vibhAgagranthaH // For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nayarahasyaprakaraNam * 185 lakSaNagranthaH: naigamanayanirUpaNam : atha eteSAM lakSaNAni vakSyAmaH / nigameSu bhavo'dhyavasAyavizeSo naigamaH / nigameSviti / tadbhavatvaM ca lokaprasiddhArthopagantRtvam / lokaprasiddhizca sAmAnyavizeSAdhubhayopagamena nirvahati / "NegehiM mANehiM miNaitti ya Negamassa ya nitti" iti sUtram (anu. 136) naikamAnameyaviSayo'dhyavasAyo naigama ityetadarthaH // "nigameSu ye'bhihitAH zabdAsteSAmarthaH zabdArthaparijJAnaM ca dezasamagragrAhI naigamaH" iti tattvArthabhASyam (1-35) atra pUrvadalaM maduktalakSaNakathanAbhiprAyaM, uttaradalaM ca viSayavibhAganirUpaNAbhiprAyamAtram / dezagrAhitvaM-vizeSapradhAnatvaM, samagragrAhitvaM ca sAmAnyapradhAnatvaM pAribhASikam / asya ca catvAro'pi nikSepA abhimatAH / nAma sthApanA dravyaM bhAvazceti / / nAmeti / 'ghaTa' ityabhidhAnamapi ghaTa eva / 'arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyAH' iti vacanAt / vAcyavAcakayoratyantabhede prtiniytpdshktynupptteshc| sthApaneti / ghaTAkAro'pi ghaTa eva tulyapariNAmatvAt, anyathA tattvAyogAt / dravyamiti / mRtpiNDAdirdravyaghaTo'pi ghaTa evAnyathA pariNAmapariNAmibhAvAnupapatteH / bhAva iti / bhAvaghaTapadaM cAsaMdigdhavRttikameva / saGgrahanayanistpaNam : 'naigamAdyupagatArthasaGgrahapravaNo'dhyavasAyavizeSaH saGgrahaH' / naigameti / sAmAnyanaigamavAraNAya 'naigamAyupagatArtha'padam / saGgrahazca vizeSavinirmoko'zuddhaviSayavinirmokazcetyAdi yathAsaMbhavamupAdeyam / tatpravaNatvaM ca tanniyatabuddhivyapadezajanakatvaM, tena nArtharUpasaGgrahasya nayajanyatvAnupapattidoSaH / 'saMgahiya-piMDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao biti' iti sUtram / (anu. 152) atra saGgrahItaM sAmAnyAbhimukhagrahaNagRhItaM, piNDitaM ca vivakSitaika jAtyuparAgeNa prtipipaadyissitmityrthH| saGgrahItaM mahAsAmAnyaM, piNDitaM tu sAmAnyavizeSa iti vArthaH / For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahopAdhyAyazrIkata-nayA 'arthAnAM sarvekadezasagrahaNaM saGgrahaH' iti tattvArthabhASyam / artheti / atra sarva sAmAnyaM, ekadezazca vizeSaH / tayoH saGgrahaNaM sAmAnyaikadeza-svIkAra ityrthH| ayaM hi ghaTAdInAM bhavanAnantaratvAt tanmAtrameva svIkurute, ghaTAdivizeSavikalpastu avidyopajanita evetyabhimanyate / jagadaikye ghaTapaTAdibhedo na syAditi cet, na syAdeva vAstavaH, rajjau sarpabhramanibandhanasarpAdivad avidyAjanito'nirvacanIyastu syAdevetyAdyA etanmUlikA aupaniSadAdInAM yuktayaH / / asyApi catvAro nikSepA abhimatAH / / vyavahAranayanirUpaNam : 'lokavyavahAraupayiko'dhyavasAyavizeSo vyavahAraH' 'vaccai viNicchiyatthaM vavahAro savvadavvesu' iti sUtram (anu. 152) 'viNicchiyatthaM' iti / vinizcitArthaprAptizcAsya sAmAnyAnabhyupagame sati vizeSAbhyupagamAt / ata eva vizeSeNa avahriyate nirAkriyate sAmAnyamaneneti niruktyupapattiH / ayaM hi jalAharaNAdyupayogino ghaTAdivizeSAnevAGgIkaroti na tu sAmAnyaM, arthakriyA'hetostasya zazazRGgaprAyatvAt / 'laukakasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAraH' iti tattvArthabhASyam / laukiketi / vizeSapratipAdanaparametat / yathA hi loko nizcayataH paJcavarNe'pi bhramare kRSNavarNatvamaGgIkaroti tathAyamapIti / laukikasama iti / kuNDikA sravati, panthAH gacchatItyAdau bAhulyena gauNaprayogAd upacAraprAyaH vizeSapradhAnatvAcca vistRtArtha iti / ayamapi sakalanikSepAbhyupagamapara eva / RjusUtranayanirUpaNam : 'pratyutpannagrAhI adhyavasAyavizeSa RjusUtraH' / paccuppaNNaggAhI ujjusUo NayavihI muNeyavvo / iti sUtram (anu. 152) pratyutpannagrAhitvaM ca bhAvatve'tItAnAgatasambandhAbhAvavyApyatvopagantRtvaM, naato'tiprsnggH| 'satAM sAmpratAnAmabhidhAnaparijJAnaM RjusUtra' iti tattvArthabhASyam (1-35) vyavahArAtizAyitvaM lakSaNamabhipretya tadatizayapratipAdanArthametaduktam / vyavahAro hi sAmAnya vyavahArAnaGgatvAnna sahate, kathaM tarhi arthamiti parakIyaM atItamanAgataM cApyabhidhAnamapi tathAvidhArthavAcakaM jJAnamapi ca tathAvidhArthaviSayamavicArya saheta? itysyaabhimaanH| For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdanayanirUpaNam : asyApi catvAro nikSepA abhimatAH / dravyanikSepaM necchatyayamiti vAdisiddhasenamatAnusAriNa:, teSAmuktasUtravirodhaH / na cokta eva tatparihAra etanmatapariSkAra iti vAcyam, nAmAdivadanupacaritadravyanikSepadarzanaparatvAduktasUtrasya tadanupapatteH / adhikamanyatra // ( bhAva = AdezAntare "yathArthAbhidhAnaM zabda" iti trayANAM lakSaNam / bhAvamAtrAbhidhAnaprayojako'dhyavasAyavizeSa iti etadarthaH / tena na atiprasaGgAdidoSopanipAtaH bhAvanikSepa) nayarahasyaprakaraNam tatrApi 'nAmAdiSu prasiddhapUrvAt zabdAt arthapratyayaH sAmprataH' iti sAmpratalakSaNam / prativiziSTavartamAnaparyAyApanneSu nAmAdiSvapi gRhItasaGketasya zabdasya bhAvamAtrabodhakatvaparyavasAyIti tadarthaH / tathAtvaM ca bhAvAtiriktaviSayAMza uktasaGketasyAprAmANyagrAhakatayA nirvahati / tajjAtIyAdhyavasAyatvaM ca lakSaNamiti na kvacidanIdRzasthale'vyAptiH / samabhiruDhAdyativyAptizca adhyavasAye viSaye vA tattadanyatvadAnAnnirAkaraNIyA // sampradAye'pi 'vizeSitataraH RjusUtrAbhimatArthagrAhI adhyavasAyavizeSaH zabdaH' ityApAditasaMjJAntarasyAsya lakSaNam / 'icchai visesiyataraM paccuppaNNaM Nao saddo' iti sUtram (anu. 152) atrApi 'tara'pratyayamahimnA vizeSitatamAdhovartiviSayAgrahaNAnna samabhirUDhAdyativyAptiriti smrtvym| RjusUtrAd vizeSaH punarasyetthaM bhAvanIyaH - yaduta saMsthAnAdivizeSAtmA bhAvaghaTa eva paramArthasat taditareSAM tattulyapariNatyabhAvenAghaTatvAt / athavA liGga-vacana-saGkhyAdibhedenArthabhedAbhyupagamAd RjusUtrAdasya vizeSaH || asya ca upadarzitatattvo bhAvanikSepa evAbhimataH // samabhikhDhanayanirUpaNam : 187 asaGkramagaveSaNaparo'dhyavasAyavizeSaH samabhirUDhaH / "vatthuo saMkamaNaM hoi avatthu Nae samabhirUDhe" iti sUtram / "satsvartheSvasaGkramaH samabhirUDhaH iti" tattvArthabhASyam / asaGkrameti / tattvaM ca yadyapi na saMjJAbhedenArthabhedAbhyupagantRtvaM ghaTapaTAdisaMjJAbhedena naigamAdibhirapi arthabhedAbhyupagamAt, tathApi saMjJAbhedaniyatArthabhedAbhyupagantRtvaM tat / evambhUtAnyatvavizeSaNAcca na tatrAtivyAptiH / For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gat * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRtiH / ayaM khalvasyAbhimAnaH yaduta-yadi zabdo liGgAdibhedenArthabhedaM pratipadyate tarhi saMjJAbhedenApi kimityarthabhedaM na svIkurute? | asyApyupadarzitatattvo bhAvanikSepa evAbhimataH / evambhUtanayanirUpaNam : vyaJjanArthavizeSAnveSaNaparo'dhyavasAyavizeSa evambhUtaH / 'vaMjaNa-attha-tadubhayaM evaMbhUo visesei' iti sUtram / 'vyaJjanArthayorevambhUta' iti tattvArthabhASyam / vyajjaneti / tattvaM ca padAnAM vyutpattyarthAnvayaniyatArthabodhakatvAbhyupagantRtvaM, niyamazca kAlato dezatazceti na smbhiruuddhaativyaaptirpi|| asyApyupadarzitatattvo bhAvanikSepa evAbhimataH / ayaM khalvasya siddhAnto yaduta-yadi ghaTavadavyutpattyarthAbhAvAt kuTapadArtho'pi na ghaTapadArthastadA jalAraNAdikriyAvirahakAle ghaTo'pi na ghaTapadArtho'vizeSAditi / nanvevaM prANadhAraNAbhAvAt siddho'pi na jIvaH syAditi cet ? etannaye na syAdeva / tadAha bhASyakAra: evaM jIvaM jIvo saMsArI pANadhAraNANubhAvA / siddho puNa ajIvo jIvaNapariNAmarahio tti // 2256 // kecittu digambarAH evambhUtAbhiprAyeNa siddha eva jIvo bhAvaprANadhAraNAt na tu saMsArIti pribhaassnte| yadAhuH - tikkAle ca dupANA iMdiya balamAusANapANe y| vavahArA so jIvo Nicchayao duceyaNA jassa // dravyasaGgrahaH 3 // taccintyam, evambhUtasya jIvaM prati audayikabhAvagrAhakatvAt / siddho'pyetannaye sattvayogAt sattvaH / atati satatamaparaparyAyAn gacchatItyAtmA ca syAdeva / tadevaM lakSitAH saptApi nayAH // eteSu ca yadyapi kSaNikatvAdisAdhane nityatvAdiparAkaraNamekAntAnupravezAdapramANam, tathApi pareSAM tarka iva pramANAnAM svarucivizeSarUpanayAnAmanugrAhakatvAd yujyata iti sambhAvyate / tattvaM tu bahuzrutA vidnti| eteSu ca balavattvAbalavattvAdivicAre'pekSaiva zaraNam / For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nayarahasyaprakaraNam hai naya-parijJAnaphalam : phalaM punarvicitranayavAdAnAM jinapravacanaviSayarucisampAdanadvArA rAgadveSavilaya eva / aya evAyaM bhagavadupadezo'pi - savvesi pi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisaamittaa| taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThio sAhU // Ava. niryu. 1055 // caraNaguNasthitizca paramamAdhyastharUpA na rAga-dveSavilayamantareNeti tadarthinA tadarthaM avazyaM prytitvymtyupdeshsrvsvm|| // iti phalagranthaH // // nayarahasya prakaraNam // For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||anekaant-vyvsthaa // mahopAdhyAya zrIyazovijaya gaNivara maGgalam : aindrastomanataM natvA vItarAgaM svayambhuvam / anekAntavyavasthAyAM zramaH kazcid vitanyate // 1 // prastAvanA: jinamatamatigaMbhIraM nayalavavidbhiH parairanantanayam / AghrAtumapi na zakyaM hariNena vyAghravadanamiva // 2 // vastudharmo hyanekAntaH pramANanayasAdhitaH / ajJAtvA dUSaNaM tasya nijabuddheviDambanam // 3 // anekAntalakSaNam - saptatattvAni ca : atha ko'yamanekAntaH? ucyate tattveSu bhAvAbhAvAdizabalaikarUpatvam / kAni tattvAnIti cet ? tatredaM tattvArtha-mahAzAstrasUtram"jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam" (1-4) (1) jIvAH - aupazamikAdibhAvAnvitAH / (2) ajIvAH - dharmAdayazcatvAro'stikAyAH / (3) AzrUyate gRhyate yaiH karma te AzravAH, zubhAzubhakarmAdAnahetava ityarthaH / For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai anekAntavyavasthA ke (4) bandho nAma AzravAttakarmaNa AtmanA saha prakRtyAdivizeSataH saMyogaH / (5) AzravanirodhahetuH sNvrH| (6) vipAkAt tapaso vA karmaNAM zATo nirjarA / (7) sarvopAdhivizuddhAtmalAbho mokSaH / "ityeSa saptavidho'rthastattvam, ete vA saptapadArthAstattvAni" iti bhASyakAraH / nanu kathaM saptaiva tattvAni?, puNyapApayorapyadhikayoH sattvAditi, cenna bandha eva tayorantarbhAvamabhipretya bhedenAnabhidhAnAt / ___ hanta ! tarhi 'jIvAjIvAstattvam' etAvadeva vAcyaM syAt, AzravAdInAM paJcAnAM jIvAjIvayorabhinnatvAt, tathA hi - Azravo mithyAdarzanarUpa: pariNAmo jIvasya, sa ca ka AtmAnaM pudgalAMzca vihAya ?; bandhazcAtmapradezasaMzliSTakarmapudgalAtmakaH, saMvaro'pyAtmana evAzravanirodhalakSaNo dezasarvanirvRtipariNAmaH / nirjarA tu pArthakyApannajIvapudgaladazaiva / mokSo'pi samastakarmarahita Atmaiveti cet, idamitthameva, kintvidaM zAstraM mumukSuziSyapravRttaye, sA ca mukti-saMsArayoH kAraNayorbhedenAbhidhAnaM vinA na syAdityAzravo bandhazceti dvayaM mukhyaM saMsArakAraNaM, saMvaro nirjarA ceti dvayaM mukhyaM mokSakAraNamupAttaM, yattu mukhyaM prayojanaM mokSo yadarthAH sarvAH pravRttayaH sa kathaM na pradaryeta? iti yuktaM paJcAnAmapyupAdAnam / tadevaM jIvAjIvAdIni saptaiva tattvAnIti sthitam / / yadi cAbhyudayahetutayA puNyasya tatpratipakSatayA pApasyApi ca pRthag nirupaNamAvazyakaM tadAbhyudayaniHzreyasahetupravRttyanukUlajJAnaviSayatayA jIvAjIvAdayo navaiva padArthAH nirUpaNIyeti paramamunisiddhAntasaraNiH / ___atha kimeteSu bhAvAbhAvAdizabalaikarUpatvam ? ucyate viSayatayA bhAvAbhAvAdyAkArabuddhijanakapariNAmadvayatAdAtmyApannajAtyantaraikadharmitvam / asti baikasya jIvAjIvAdeH sva-paradravyAdinibandhano bhAvAbhAvAdirUpo dvividhaH pariNAmaH, yadbalAt tatra 'asti' 'nAsti' iti pratyayadvayamupajAyate / tadevaM vyavasthitaM jIvAjIvAdInAM vicitrabhAvAbhAvAdizabalaikarUpatvam / / atha ke te nayAH ? yaiH pratiniyatadharmagraha iti ? ucyate - naigama-saGgraha-vyavahArarjusUtra-zabda-samabhirUdvaivambhUtA nayAH / naigamanayanirUpaNam - tatra naikai:- prabhUtaiH mAnaiH- mahAsAmAnyAvAntarasAmAnyavizeSajJAnalakSaNaiH, minoti mimIte vA niruktavidhinA varNaviparyayAnnaigamaH / varNaviparyayaH kakArasthAne gakAraH / yaduktam - varNAgamo varNaviparyayazca dvau cAparau varNavikAranAzau / dhAtostadarthAtizayena yogastaducyate paJcavidhaM niruktam // For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + mahopAdhyAya zrIkRta - nayaviSayakakRtiH athavA lokArthanibodhAH- nigamAH teSu bhavaH kuzalo vA naigamaH / ayaM ca mahAsAmAnyAdiSu krameNa sarvAvizuddho, vizuddhAvizuddho vizuddhazca jJAtavyaH / evaM prasthakAdyudAharaNeSvapi siddhAntasiddheSu bhAvanIyam / evaM ghaTAdiSvapi kAryakAraNayoravayavAvayavinoranyaprakAreNa copacArAnupacArAbhyAM avizuddha-madhyama- vizuddhabhedAH bhAvanIyAH, etadvyutpattyarthameva prasthakAdidRSTAntopadezAt / 192 asminneva vizeSebhyo'nyadeva sAmAnyam, anuvRttibuddhihetutvAt / sAmAnyAccAnye eva vizeSAH vyAvRttibuddhihetutvAt / evamAzrayAdapi bhinnameva sAmAnyaM, anyathA vyaktivat sAdhAraNyAnupapatteH / evaM tulyAkRtiguNakriyaikapradezanirgatAgataparamANuSu yoginAM parasparabhedabuddhiheturantyavizeSo'pi paramANubhyo bhinna eva, svasminnitarabhedabuddheH svAtiriktavizeSahetukatvaniyamAd gotvAdisAmAnyavizeSasthale tathAdarzanAdityavadheyam / nanvevaM dravyArthaviSayaM sAmAnyaM paryAyArthaviSayaM vizeSaM cecchan naigamaH sAdhuvadubhayanayAvalambitvena samyagdRSTiH syAditi cenna, parasparaM vastutazca bhinnasAmAnyavizeSAbhyupagantRtvenAsya kaNAdavat mithyAdRSTitvAt / taduktaM mahAbhASye sanmatau ca - dohi vi Naehi NIyaM satthamuluyassa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa aNNoNNaniravekkhA // (vize. 219 pU. sanma. 3-49 ) nanu yadi dravyaparyAyobhayAvagAhI naigamastadA 'AdyAstrayo dravyArthikA antyAzcatvAraH paryAyArthikAH' iti siddhasenAcAryANAM 'AdyAzcatvAro dravyArthikA antyAstrayaH paryAyArthikAH' iti jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAnAM ca vibhAgavacanaM vyAhanyeta naigamasyobhayAntaHpAtitvena paryAyArthikAdhikyAt / na cobhayaviSayakatve'pi dravyAMze prAdhAnyenAsya dravyArthikatvameveti vAcyam, paryAyAMze'pi kvacidasya prAdhAnyadarzanAt / trividho hyayamAkarAdAvudAhriyate dharmayordharmiNoH dharmadharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena vivakSaNAt / tatra 'saccaitanyamAtmani ' ( pramA. 7-8) ityAdyo bhedaH / atra caitanyAkhyasya dharmasya vizeSyatvena prAdhAnyAt, sattAkhyadharmasya tu vizeSaNatvenopasarjanabhAvAt / 'vastu paryAyavad dravyam' (7-9) iti dvitIyo bhedaH vastvAkhyadharmiNo vizeSyatvena prAdhAnyAt paryAyavaddravyasya tu vizeSaNatvenopasarjanabhAvAt / 'kSaNamekaM sukhI viSayAsakto jIvaH' (7-10) iti tRtIyo bhedaH / atra viSayAsaktajIvAkhyadharmiNo vizeSyatvena mukhyatvAt sukhalakSaNadharmasya tu vizeSaNatvenopasarjanatvAt / itthaM cAtra dharmaprAdhAnye paryAyaprAdhAnyAt paryAyArthikatvamapi durnivAramiti cet, satyaM, dravyaparyAyobhayagrAhitve'pi naigamasyAdhikRtavastuni dravyaparyAyAnyatarAtmakatvajijJAsAyAM dravyAMzApratikSepeNaiva dravyArthikatvanirdhAraNAt sAmAnyarUpasyAsya saGgrahe vizeSarUpasya ca vyavahAre'ntarbhAvapakSe vyavahArasyApi dravyArthatAyAzcintyatvApatteH / nirNIte ca svasvAnyaviSaya For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthA pratikSepeNaiva dravyaparyAyagrAhiNo dravyArthikatva - paryAyArthikatve niryuktibhASyAdau / tadevaM dravyArthikaH paryAyaM pratikSipati paryAyArthikastu dravyaM, iti dravyAMzapratikSepAnnaigamo dravyArthika iti vyavasthitam / na ca tathA tajjAtIyena paryAyApratikSepAt paryAyArthikatvamapi syAditi vAcyaM yajjAtyavacchedena dravyApratikSepitvaM tajjAtIyasya tannayatvaM ityevaM paribhASaNAt / vastutaH kSaNikatvAdivizeSaNazuddhaparyAyaM naigamo nAbhyupagacchatyeva, kiJcitkAlasthAyiazuddhatadabhyupagamastu sattAmahAsAmAnyarUpadravyAMzasya ghaTAdisattArUpavizeSa prastAramUlatayA zuddhadravyAbhyupagama eva paryavasyatIti na paryAyArthikatvaM tasya / ata eva sAmAnyavizeSaviSayabhedena saGgrahavyavahArayorevAntarbhAvena zuddhAzuddhadravyAstikAyo'yamiSyate iti davvaThThiyanayapayaDI suddhA saMgahapakhtraNAvisao / paDiskhve puNa vayaNatthaNicchao tassa vavahAro // 1-4 // iti sanmatigAthAyAM pRthaDnodAhRtaH / atra naigamo na pRthag jagRhe saGgrahavyavahAraviSayAtiriktatadviSayAsiddheriti / Sa pRthaDnaigamanayo vidyate te pratipattRbhedAnnAnA tadabhiprAyaM varNayanti / yataH kecidAhuH 'puruSa evedaM sarvaM' (puruSasUkta) ityAdi / yadAzrityoktam - 193 UrdhvamUlamadhaH zAkhamazvatthaM prAhuravyayam / chandAMsi yasya parNAni yastaM veda sa vedavit // gItA 15-1 // puruSo'pyekatvanAnAtvabhedAt kaizcidabhyupagato dvedhA, nAnAtve'pi tasya kartRtvAkartRtvabhedaH parairAzritaH, kartRtve'pi sarvagatetarabhedaH, asarvagatatve'pi zarIravyApyavayApibhyAM bhedaH, vyApitve'pi mUrtetaravikalpAd bhed eva / aparaistu pradhAnakAraNakaM jagadabhyupagataM, tatrApi kaizcid sezvaranirIzvarabhedo'bhyupagataH / anyaistu paramANuprabhavamabhyupagataM jagad tatrApi sezvaranirIzvarabhedAd bhedo'bhyupagata eva / sezvarapakSe'pi svakRtakarmasApekSatvAnapekSatvAbhyAM tadavastha eva bhedAbhyupagamaH / kaizcit svabhAvakAlayadRcchAdivAdAH samAzritAH, teSvapi sApekSatvAnapekSatvAbhyAM bhedavyavasthAbhyupagataiva / tathA kAraNaM nityaM kAryamanityaM ityapi dvaitaM kaizcidabhyupagatam / tatrApi kAryaM svarUpaM niyamena tyajati na vetyayamapi bhedAbhyupagamaH / evaM mUtaireva mUrtamArabhyate, amUrtairamUrtaM mUrtairamUrtaM amUrtairmUrtam ityanekadhA nigamArthaH sanmativRttau vyavasthitaH / etannayamAlambya vaizeSikadarzanaM pravRttam / evaM naiyAyikadarzanamapi, prAyaH samAnatvAd dvayoriti / saGgrahanayanispaNam : saGgrahaNaM = sAmAnyarUpatayA sarvavastUnAmAkroDanaM saGgrahaH / saGgRNAti sAmAnyarUpatayA vA sarvamiti vA saGgrahaH / For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti:+ 'saGgRhItapiNDItArthaM saGgrahavacanaM' ityAgamaH / asyArthaH saGgRhItaH = sAmAnyAbhimukhena gRhItaH, piNDIta: - ekajAtimAnItaH / yadvA-saGgRhItaH anugamaviSayIkRtaH, piNDItaH nirAkRtaparAbhimatavyatirekaH / yadvA-saGgRhItaH = sattAkhyamahAsAmAnyabhAvamApanno'rthoH yasya tattathA saGgrahavacanaM / antaH kroDIkRtasarvavizeSasya sAmAnyasyaiva tenAbhyupagamAt / 'sad' ityevaM bhaNite sarvatra bhuvanatrayAntargate vastuni buddheranudhAvanAt / ghaTapaTAdInAM hi bhAvAnyatve kharaviSANaprakhyatvaM tadananyatve ca sAmAnyaikaparizeSa eva nyAyya iti / yanmahAbhASyakRt 194 = kumbho bhAvAnno jar3a to bhAvo ahannahAbhAvo / evaM par3Adao vi bhAvANannatti tammataM // cUo viNassai cciya mUlAiguNotti tassamUho vA / . mAo vi evaM savve na vaNassaivisiThThA // vize. 2208-10 // ata eva yatra vizeSakriyA na zrUyate tatrAsti - bhavatItyAdikA prayujyate iti zAbdikAH / sattAyAH sarvapadArthAvyabhicArAt / yadeva ca sarvAvyabhicArarUpaM tadeva paramArthikaM yacca vyabhicAri tat prabuddhavAsanAvizeSanAntarIyakopasthitikamapyapAramArthikam // etannayamAzritya cidAnandaikarasasadadvaitapratipAdakaM vedAntadarzanamudbhUtam // vyavahAranayanirUpaNam : vyavaharaNaM vyavahAraH / vyavaharatIti vA vyavahAraH / vizeSato'vahriyate-nirAkriyate sAmAnyamaneneti vA vyavahAraH / ayamupacArabahulo lokavyavahAraparaH / 'vaccai viNicchiyatthaM, vavahAro savvadavvesu' (vize. 2183) iti sUtram / vyavahAraH sarvadravyeSu vicArya vizeSAneva vyavasthApayatIti etadarthaH / itthaM hyasau vicArayati nanu 'saditi yaducyate tad ghaTa - paTAdivizeSebhyaH kimanyannAma ? vArtAmAtraprasiddhaM sAmAnyamanupalambhAnnAstyeva / ' athavA 'vaccai' ityAderlokavyavahAro vinizcayataH tadarthaM vrajati vyavahAra ityarthaH / tathA hinizcayanayamatena bhramarAdeH paJcavarNadvigandhapaJcarasASTasparzavattve satyapi tatra kRSNavarNAdau janapadasya nizcayo bhavati, tamevArthaM vyavahAranayaH sthApayati na tu sammatamapyanyat, tathaiva lokavyavahAranirvahAt / na caivaM bhramaro na zvetaH ityAdyadhyakSazAbdayoratasmiMstadgrAhakatvena laukikaprAmANyamapi na syAditi For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 zaGkanIyaM 'na zvetaH' ityAdyadhyakSasyodbhUtatayA zvetAdyabhAvaviSayakatvopagamAt, tAdRzazabdasthale ca bhAvasatyatAgrAhakavyutpattimahimnA zvetAdipadAnAmudbhUtazvetAdiparatvagraheNa doSAbhAvAditi dig // asmAnnayAdekAntanityacetanAcetanavastudvayapratipAdakaM sAGkhyadarzanamutpannam / yad vAdI jaM kAvilaM darisaNaM, evaM davvaTThiyassa vattavvaM // sanma. 3-48 // dravyArthikapadamatra vyavahAralakSaNAzuddhadravyArthikaparaM draSTavyaM zuddhadravyArthikaprakRteH saGgrahanayarUpAyA vedAntadarzanotpattimUlatAyA uktatvAt // RjusUtranayanirUpaNam anekAntavyavasthA/ Rju - avakraM zrutaM - jJAnamasya RJjuzrutaH / sUtraH / yad bhASyakRd yadvA Rtu-avakraM vastu sUtrayatIti ujjuM ujjuM suyaM nANaM ujjuyamassa soyamujjusuo / suttayai vA jamujjuM vatthaM teNujjusuttotti // vize. 2222 // RjutvaM caitadabhyupagatavastuno'vartamAnaparakIyaniSedhena pratyutpannatvam / atItamanAgataM parakIyaM ca vastvetanmate vakraM, prayojanAkartRtvena paradhanavat tasyAsattvAt, svArthakriyAkAritvasyaiva svasattAlakSaNatvAt / ata eva vyavahAranayavAdinaM prati ayamevaM paryanuyuGkte - 'yadi vyavahArAnupayogAdanupalambhAcca saGgrahanayasammataM sAmAnyaM tvaM nAbhyupagacchasi tadA tata eva hetudvayAt gatameSyat parakIyaM ca vastu mAbhyupagama / na hi taiH kazcid vyavahAraH kriyate upalabdhiviSayIbhUyate vA / vAsanAvizeSajanito vyavahArastu sAmAnye'pyatiprasajyata iti yat svakIyaM sAmpratakAlInaM ca tadvastu / liGgasaGkhyAdibhede'pi 'taTastaTItaTam' ityAdau 'gururguravaH' 'Apo jalam' 'dArAH kalatraM' ityAdau ca vipariNatanAnAparyAyazabdavAcyaM nikSepacatuSTayAkrAntamapi ekameva svIkurute RjusuutrnyH| na tu zabdanayavat bhAvarUpaikanikSepAkrAntaM liDga-saGkhyAbhinnaparyAyazabdAvAcyaM ca / tadAha bhASyakRt tamhANiyayaM saMpaikAlINaM liMgavayaNabhinnapi / nAmAdibhede vihiyaM paDivajjai vatthumujjusutto ti // 2223 vize. // asmAnnayAt paraparyAyAsaMsparzi ekaparyAye vacanaM vicchindad bauddhadarzanaM pravRttam // zabdanayanirUpaNam : 'zap Akroze' zapaM-AhvAnamiti zabdaH / zapatiM - AhvayatIti vA zabdaH / For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti: * zapyate vAhUyate vastvaneneti zabdaH / ___ zabdasya yo vAcyo'rthastatpradhAnatvAnnayo'pi zabdaH upacArAt / yathA kRtakatvAdityAdikaH paJcamyantazabdo'pi hetuH / artharUpaM hi kRtakatvamanityatvagamakatvAnmukhyatayA heturucyate upacArAttu tadvAcakaH zabdaH / tadvadihApi draSTavyam / uktaM ca mahAbhASyakRtA - savaNaM sapai sa teNaM va sappae vatthu jaM saddo / tassatthapariggahao nao vi saddo tti heu vva // 2227 // zabdavAcyArthaparigrahaprAdhAnyamicchai visesiyataraM paccuppaNNo nao saddo // 2184 // ni. // iti niyuktidalaM tatra bhASyam - taM ciya riusuttamayaM paccuppannaM visesiyataraM so| icchai bhAvaghaDaM ciya jaM na u nAmAdie tiNNe // 2228 // tadeva RjusUtranayamataM - RjusUtranayAbhyupagataM / pratyutpannaM vartamAnaM vastu icchati / asau - zabdanayaH / kIdRzaM? vizeSitataraM / kuta idaM jJAyate ? yad - yasmAt pRthubudhnodarAdyAkArakalitaM mRnmayaM jalAharaNAdikriyAkSamaM prasiddhaghaTarUpaM bhAvaghaTamevecchatyasau / na tu zeSAnnAma-sthApanAdravyarUpAstrIn ghaTAniti / zabdArthapradhAno hyeSa nayaH / zabdArthazca prakRte ghaTa ceSTAyAmiti dhAtvarthalakSaNo bhAvaghaTa eva yujyate, na nAmAdiSviti nikSepacatuSTayAbhyupagamaparAd RjusUtrAd vizeSitataraM vastu icchatyasau, ekasyaiva bhAvaghaTasyAnenopagamAd / nAmAdighaTanirAkaraNe pramANam - nAmAdao na kuMbhA takkajjAkaraNao paDAivva / paccakkhavirohAo talligAbhAvao vA vi // 2229 vi. // * nAma-sthApanA-dravyarUpAH kumbhA na bhavanti, jalAharaNAditatkAryAkaraNAt paTAdivat, tathA pratyakSavirodhAt talligAdarzanAcca / aghaTarUpAste pratyakSeNaiva dRzyanta iti pratyakSavirodhaH, jalAharaNAdi talliGgaM ca teSu na dRzyate tato'numAnavirodho'pIti kathaM te nAmAdighaTA ghaTavyapadezabhAjo bhveyuH?| ghaTapadAnnAmAdighaTopasthiteraskhalitAyA darzanAt tatra tatpadazakteravyAhatatvAt svArasikaghaTapadalakSaNo vyapadezasteSu na virudhyata iti cet, na, antaraGgapratyAsattyA bhAvaghaTa eva ghaTapadazakterabhyupagamAt, nAmAdiSu tatpadaprayogasyAsvArasikatvAditi dig / athavA liGgavacane samAzritya vizeSitataraM vastvicchati zabdanaya iti darzayannAha bhASyakRt - vatthumavisesao vA jaM bhinnAbhinnavayaNaM pi / icchai riusuttanao visesiyataraM tayaM saddo // For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * anekAntavyavasthA hai 197 kuta? ityAha - dhaNibheyAo bheo tthIpaliMgAbhihANavaccANaM / paDakuMbhANaM va jao teNAbhinnatthamiTuM taM // ___ yAdRzo dhvanistAdRza evArtho'syeSTa iti / anyaliGgavRttestu zabdasya nAnyaliGgavAcyamicchatyasau / nApyanyavacanavRtteH zabdasya anyavacanavAcyaM vastvabhidheyamicchatyasau iti bhAvaH / samabhirUDhena sahAsya matabhedaM darzayati - bahupajjAyaM pi mayaM saddatthavaseNa sddss| 'bahuparyAyamapi' - 'indraH zakraH purandaraH' ityAdinAnAparyAyavAcyamapyekamindrAdikaM vastu 'zabdasya' indrAderindanAdiko yo'rthastadvazena zabdanayasya matamabhimatam / indana-zakana-pUrdAraNAdInAmarthAnAmekasminniMdrAdike vastuni samAvezAsambhavAt / samabhirUDhastu naivaM manyata iti sphuTIbhaviSyatItyanayorbhedaH // samabhinDhanayanirUpaNam : ekAmeva sajJAM samabhirohatIti samabhirUDhaH / Aha ca bhASyakRt jaM jaM saNNaM bhAsai taM taM ciya samabhirohae jamhA / saNNaMtaratthavimuho tao Nao samabhiDho tti // 2236 // yAM yAM saMjJAM 'ghaTaH' ityAdirUpAM bhASate tAM tAmeva yasmAt saMjJAntarArthavimukhaH kuTakumbhAdizabdavAcyArthanirapekSaH samabhirohati - tattadvAcyArthaviSayatvena pramANIkaroti, tataH - tasmAdarthasamabhirohaNAt samabhirUDho nayaH / yo ghaTazabdavAcyorthastaM kuTakumbhAdiparyAyazabdavAcyaM necchatyasAvityarthaH / vatthUo saMkamaNaM hoi avatthu Nae samabhirUDhe / / iti niyuktidalam / ' etannaye paragatasya dAnaharaNAdernAstyeva sadbhAvaH, svagataM tatphalaM tu svagatadAnaharaNAdiadhyavasAyavizeSAdeveti vivecitamanyatra / / ayaM punariha zabdasamabhirUDhayoravAntaravizeSo'nusaMdheyaH yadAyena bAhyavastu sannidhApitastadAkArAdhyavasAyaH phalakSamo'bhyupeyaH, dvitIyena tu vAsanAmAtrotthApita iti / itthameva naigamanaye jIvAjIvayohiMsA, saGgrahavyavahArayoH SaTsveva kAyeSu, RjusUtre pratijIvaM bhinnA bhinnA sA, zabdanaye tu svapariNAmavizeSarUpaiva sA ityAdi nayavicAre zabdasamabhirUDhayo vahiMsAdyAzritya viSayabhedaH saGgacchate / evambhUtastu kriyAkAlAnyakAlasparzipadArthapratiSedhAdeva viziSyata iti na tatra yuktyantaraM mRgyam // For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 194* * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRtiH / evambhUtanayanirUpaNam : padArthavyutpattinimittakriyAkAlavyApakapadArthasattAbhyupagamapara evambhUtaH / Aha ca bhASyakAra: evaM jaha saddattho saMto bhUo taha tynnhaabhuuo| teNevaMbhUyanao saddatthaparo viseseNaM // 2251 // ayaM hi yoSinmastakArUDhaM jalAharaNAdikriyAnimittaM ghaTamAnameva ghaTaM manyate, na tu svagRhakoNAdivyavasthitamaceSTanAdityevaM vizeSataH zabdArthatatparo'yamiti bhAvaH / vaMjaNa-attha-tadubhaaM evaMbhUo visesei / / 2185 / / iti niyuktidalaM / etanmate karmadhArayo'pi padAnAM na bhavati sarvasyApi vastunaH pratyekaMmakhaNDarUpatvAt, nIlotpalAdisamAsazca dvayoH padayorekAdhikaraNatAyAM bhavati / dvayozcaikAdhikaraNaM nAsti, anantarameva niSiddhatvAt iti karmadhArayasamAso'pi na yuktaH / nanvevaM 'nIlaghaTaH' ityAdi samAsAt, 'nIlo ghaTaH' ityAdi vAkyAcca zAbdabodho na syAditi cet, gRhItaivaMbhUtanayavyutpattInAM na syAdeva / anyeSAM tu bhavad ayaM bhramarUpatAM nAtikrAmatIti gRhANa / samabhirUDhena hyekapadArthe bhedasambandhenetarapadArthAnvayAbhAvavyApyatvaM svIkriyate, mayA tu sambandhamAtreNetarapadArthAnvayAbhAvavyApyatvamiti lAghavam / tasmAnnIlaghaTa ityAdau nIlIbhavanAnnIlaH ghaTanAd ghaTa: ityAdi kriyAdvayAsamAvezAdananvaya eva / guNAdivAcinaH zabdAstvetannaye na santyeva, sarveSAmeva vyutpattyarthaparyAlocanAyAM kriyAzabdatvAt / kriyAzabdayorapi ca bhinnayoH parasparaM ananvaya eva, nIla-ghaTAdivizRGkhalapadopasthityanantaraM tatsaMsargabodhazca mAnasotprekSAmAtraM tathaiva ca sarvo vyavahAraH / yadi ca nIlo ghaTa: ityAderakhaNDanIlaghaTAdivAkyArthabodha: zAbda evAnubhavasiddhastadA vAkyArthasyAkhaNDatvAdakhaNDavastubodhAya vAkye lakSaNaiva svIkartavyA / yathA vedAntInAM 'so'yaM devadattaH' ityAdau 'tat tvamasi' ityAdau ca / sA ca na zakyasambandharUpA padadvayAtmakavAkyazakyayoH sambandhAnabhyupagamAt / kintu tAtparyasadhrIcInAkhaNDavastuviSayakazAbdabodhajanakazaktivizeSasvabhAvA / vAkyasphoTAbhyupagame tu tata evAbhivyaktAkhaNDAdakhaNDavastubodho nAnupapanna iti rahasyam / / samarthitA iti zrImadyazovijayavAcakaiH / zrIsiddhAntAnusAreNa nayAH zabdAdayastrayaH // iti nayavicAraH // ete ca nayAH pratyakSAdisthale'jahavRttyA ekopayogarUpatayA sApekSAH pramANatAmAskandanti, zabdasthale ca sAkAGkSakhaNDavAkyajasaptabhaGgyAtmakamahAvAkyarUpAH pramANaM, na nirapekSAH / taduktaM - For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthA je vaNijjaviyappA saMjujjaMtesu hoi eesu / sA sasamayapaNNavaNA titthayarAsAyaNA aNNA // sanmati 1-53 // ye-vacanIyasya-abhidheyasya, vikalpAH- tatpratipAdakA abhidhAnabhedAH saMyujyamAnayo:anyonyasambaddhayorbhavanti / anayoH dravyAstikaparyAyAstikanayavAkyayoH / te ca kathaMcinnitya AtmA kathaMcidanitya ityevamAdayaH / sA eSA svasamayasya tattvArthasya prajJApanA - nidarzanA, anyAnirapekSanayaprarUpaNA tIrthakarasyAzAtanA adhikSepaH tatprarUpaNottIrNatvAt / utsargataH syAdvAdadezanAyA eva tIrthakareNa vihitatvAt / 'vibhajjavAyaM ca viyAgarejjA' ityAdyAgamavacanopalambhAt / puruSavizeSamapekSyApavAdatastvekanayadezanAyAmapi na doSaH / tadAha sanmatau purisajjAyaM tu paDucca, jANao pannavejja annayaraM / parikammaNAnimittaM, ThAehi so visesaMpi // sanmati 1-54 // - puruSajAtaM pratipannadravyaparyAyAnyatarasvarUpaM zrotAraM pratItyAzritya jJakaH syAdvAdavit, prajJApayedanyatarat ajJAtaparikarmanimittaM ajJAtAMzasaMskArapATavArtham, tataH parikarmitamataye sthApayiSyatyasau syAdvAdavizeSamapi parasparavinirbhAgarUpam / tatazceyaM ekanayadezanApi bhAvataH syAdvAdadezanaiveti phalitam // saptabhaGgInirUpaNam : ataH syAdvAdadezanAyA eva pariNatajinavacanAnAmabhyarhitatvAt tadvAkyamupadarzyate - (1) syAdastyeva ghaTaH / (2) syAnnAstyeva / 3) syAdavaktavyaM eva / (4) syAdastyeva syAnnAstyeva / (5) syAdastyeva syAdavaktavya eva / (6) syAnnAstyeva syAdavaktavya eva / (7) syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavya eva / tatrAsattvopasarjana-sattvavivakSAyAM prathamo bhaDGgaH / sattvopasarjanAsattvavivakSAyAM dvitIyaH / 199 yugapadubhayavivakSAyAM tRtIyaH / ete ca trayo bhaGgAH guNa- pradhAnabhAvena sakaladharmAtmakaikavastupratipAdakAH santaH sakalAdezAH / syAtkArapadalAJchitaitadvAkyAd vivakSAkRtapradhAnabhAvasadAdyekadharmAtmakasyApekSitAparazeSadharmakroDI For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti: * kRtasya vAkyArthasya pratIteH / vivakSAviracitadvitridharmAnuraktasya syAtkArapadasaMsUcitasakaladharmasvabhAvasya dharmiNo vAkyArthasya pratipAdakA vakSyamANAstu catvAro vikalAdezA iti kecit saGgIrante / te ceme - (1) syAdasti nAsti ca ghaTa: iti prathamavikalAdezaH / (2) syAdastyavaktavyazca ghaTaH iti dvitIyaH / (3) syAnnAsti cAvaktavyazca ghaTaH iti tRtIyaH / (4) syAdasti ca nAsti cAvaktavyazca ghaTa: iti caturthaH / tatra vastuno dezo yadaikaH satve, aparazcAsattve Adizyate tadA prathamo vikalAdezaH / Adyayorapi bhaGgayoH svadravyaparadravyAbhyAM vibhajyata eva ghaTa iti tatsamudAyAt ko'sya vizeSa iti cet, na, tatrAstitvanAstitvAvacchedakadvArA vibhAge'pi avayavadvArA vibhAgAbhAvAt, atraM tu taddvArA vibhAgena vizeSAt / taddvArA vibhAgakaraNa eva kiM bIjamiti cet ? sAvayavaniravayavAtmakavastunaH tathApratipattijanakasAvayava-niravayavatvazabalaikasvarUpavAkyatvena prAmANyarakSArthamiti dig // ekasya dezasya sattvenAparasya ca yugapadubhayathAdeze dvitIyo vikalAdezaH / deze'satvasya deze ca yugapadubhayayovivakSaNe SaSThaH / deze'stitvasya, deze nAstitvasya, deze ca yugapadubhayayorvivikSAyAM saptamaH // ete ca paraspararUpApekSayA saptabhaGgyAtmakAH pratyekaM svArthaM pratipAdayanti nAnyatheti pratyeka tatsamudAyo vA saptabhaGgyAtmakaH pratipAdyamapi tathAbhUtaM darzayatIti sampradAyavido vadanti / tatra jijJAsitasaptadharmAtmakapratipAdakatvaparyAptyAdhikaraNamahAvAkyatvarUpasaptabhaDgItvaM samudAya eva, niruktapratipAdakatvAdhikaraNavAkyatvarUpaM ca tat pratyekamapIti vivekaH / ata eva 'syAt'padalAJchanavivakSitadharmAvadhArakatvena svArthamAtrapratipAdanapravaNatvena ca dvidhA sunayatvamudAharanti / AdyaM saptabhaGgyAtmakamahAvAkyaikavAkyatApannavAkye, antyaM codAsIne dharmAntaropAdAnapratiSedhAkAriNi / itthaM ca 'syAdasti' ityAdi pramANaM, 'astyeva' ityAdi durnayaH, 'asti' ityAdika: sunayaH na tu sa vyavahArAGgaM / 'syAdasti eva' ityAdistu durnaya eva vyavahArakAraNaM svaparAnuvRttavyAvRttavastuviSayapravartakavAkyasya vyavahArapravartakatvAditi granthakRto vivecayanti / athAnantadharmAtmake vastuni tatpratipAdakavacanasya saptadhA kalpane'STamanavamavikalpayoH kalpanamapi kiM na kriyata iti cenna tatparikalpananimittAbhAvAt / ityayamuktanyAyena vastupratipAdane saptavidha eva vacanamArga iti sthitam / saptabhaGgyAM nayAvatAra : atraivaM nayavibhAgamupadarzayanti zrIsiddhasenadivAkarapAdAH - For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthA evaM sattaviyappo vayaNapaho hoI atthapajjAe / japajjA puNa saviyappo nivviyappo ya // sanma. 1-41 // tatra prathamo bhaDgaH saGgrahe sAmAnyagrAhiNi / 'nAsti' ityayaM tu vyavahAre vizeSagrAhiNi / R jusUtre tRtIyaH / caturthaH saGgrahavyavahArayoH / paJcamaH saGgraharjusUtrayoH / SaSTho vyavahArarjusUtrayoH / saptamaH saGgraha-vyavahArarjusutreSu / iti vibhAgaH / - vyajjanaparyAye - zabdanaye puna: savikalpaH prathame paryAyazabdavAcyatA vikalpasadbhAve'pyarthasyaikyAt / dvitIyatRtIyayornirvikalpazca dravyArthAt sAmAnyalakSaNAnnirgatasya paryAyarUpasya vikalpasyAbhidhAyakatvAttayoH / samabhirUDhasya paryAyabhedabhinnArthatvAt evambhUtasyApi vivakSitakriyAkAlArthatvAt / tathA ca ghaTo nAma ghaTavAcakayAvacchabdavAcyaH zabdanaye'styeva samabhirUDhaivambhUtayornAstyeveti dvau bhaDgau labhyete, liDga-saMjJAkriyAbhedena bhinnasyaikazabdAvAcyatvAcchabdAdiSu tRtIyaH / prathamadvitIyasaMyoge caturthaH teSveva cAnabhidheyasaMyoge paJcamaSaSThasaptamavacanamArgA bhavanti // iti budhahitahetordarzitAH saptabhaGgAH jinavacanasamudrottuGgagaGgAtaraGgAH / dalitakunayavAdaM nirvizeSaM mayA zrInayaMvijayaguruNAM prApya pUrNaprasAdam // 201 upasaMhAra : tadevaM saptabhaGgImaGgIkurvANamane kAntAtmakameva vastu nayapramANAtmakacaitanyagocaraH sadRzAsadRzaparyAyAbhyAmekAntasadasadvilakSaNasya jAtyantarAtmakasyaiva ghaTAderanubhUyamAnatvAt / nanu sarvatrAnekAnta iti niyame'nekAnte'pyanekAntAdekAntAdanekAntaprasaktiriti cedatra vadanti bhayaNA vihu bhaiyavvA jaha bhayaNA bhayai savvadavvAiM / evaM bhaNA niyamo vi hoi samayAviroheNa // sanma. 3-27 // u yathA bhajanA - anekAntaH bhajate - sarvavastuni tadetatsvabhAvatayA jJApayati / tathA bhajanApi anekAnto'pi, bhajanIyA - anekAnto'pyanekAnta itISTo'smAkamiti / nayapramANApekSayaikAntazcetye For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRtiH vamasau jJApanIyaH / tathA hi- nityAnityAdizabalaikasvarUpe vastuni nityatvAnityatvAdyekataradharmAvacchedakAvacchedena vobhayAtmakatvaM / tathA nityAnityatvAdisaptadharmAtmakatvapratipAdakatAparyAptyadhikaraNe'nekAntamahAvAkye'pi sakalanayavAkyAvacchedenoktarUpamanekAntAtmakatvaM pratyekanayavAkyAvacchedena caikAntAtmakatvaM na durvacamiti bhAvaH / ___ na caivamavyApako'nekAntavAdaH, 'syAt' padasaMsUcitAnekAntagarbhasyaivekAntasvabhAvatvAt, anekAntasyApi 'syAt'kAralAJchanaikAntagarbhasyAnekAntasvabhAvatvAt / tataH sarvamanekAntAtmakaM, anyathA pratiniyatarUpatAnupapatteriti vyavasthitam / anekAntavyavasthiti zraddhaiva bhAvataH samyaktvaM tadvikalAnAmutkRSTacAritrAnuSThAnasyApi tathAvidhaphalAbhAvAt / taduktaM vAdigajakesariNA zrIsiddhasenadivAkareNa - caraNakaraNappahANA sasamayaparasamayamukkavAvArA / caraNakaraNassa sAraM NicchayasuddhaM na yANaMti // snm.|| caraNakaraNayoH pradhAnAstadanuSThAnatatparAH, svasamayaparasamayamuktavyApArAH-'ayaM svasamayo'nekAntavastusvarUpaprarUpaNAd, ayaM ca parasamayaH kevalanayAbhiprAyapratipAdanAt' ityasmin parijJAne'nAdRtAH / anekAntAtmaka-vastutattvaM yathAvadanavabudhyamAnAstaditaravyavacchedeneti yAvat / caraNa-karaNayoH sAraM phalaM / nizcayazuddhaM-nizcayazca tacchuddhaM ca / jJAnadarzanopayogAtmakaM niSkalaMkaM na jAnanti nAnubhavanti / jJAnadarzanacAritrAtmakakAraNaprabhavatvAt tasya, kAraNAbhAve ca kAryasyAsaMbhavAt, anyathA tasya nirhetukatvApatteH / caraNakaraNayozca cAritrAtmakatvAt dravyaparyAyAtmakajIvAditattvAvigamasvabhAvarucyabhAve'bhAvAt / iti mokSArthibhiH puruSasiMhairanekAntatattvaparijJAnAya mahAnudyamo vidheyH|| anekAnta-prazasti : vinA yaM lokAnAmapi na ghaTate saMvyavahatiH / samarthA naivArthAnadhigamayituM zabdaracanA / vitaNDA cANDAlI spRzati ca vivAdavyasaninaM / namastasmai kasmaicidanizamanekAntamahase // 1 // kathAyAM lupyante viyati bata tArA iva ravau / nayAH sarve dIptA api samudite yatra sahasA / udAsIne tvabdhAviva jalataraGgA bahuvidhAH / samantAllIyante zrayata tamanekAntamanizam // 2 // For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * anekAntavyavasthA hai anekAntaM vAdaM yadi sakalanirvAhakuzalaM matAni spardhante nayalavasamutthAni bahudhA / tadA kiM no bhAvo bahulakalikautuhalavazAt ghaTAnAM nirmAtustribhuvanavidhAtuzca kalahaH // 3 // mitho drAg yudhyante mahiSasadRzA ye paranayAH prayAtAraH khedaM ta iha bahudhA jarjaratarAH / / anekAnto dRSTA punaravanipAlaH prakRtitaH / parAvRtiM naibhyo vrajati paripUrNAbhilaSitaH // 4 // na yannAma brUte samayavigamahrIparavazAH hRdA tu na snehaM na tyajati vipulaM ydgunnkRtm| anekAntasyAgre kalitavinayA maunaracanAdidAnIM sajAtA nanu navavadhUrvAdipariSat // 5 // kriyAyAM jJAne ca vyavahatividhau nizcayapadepavAde cotsarge kalitamilitApekSaNamukhaiH / hataikAntadhvAntaM tamamidamanekAntamahasA pavitraM jainendra jayati sitavastrairyativRSaiH // 6 // imaM granthaM kRtvA viSayaviSavikSepakaluSaM phalaM nAnyad yAce kimapi bhavabhUtiprakRtikam / ihAmutrApi stAnmama matiranekAntaviSaye dhruvetyetad yAce tadidamanuyAcadhvamapare // 7 // For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||nyopdeshH|| mahopAdhyAyazrIyazovijayajIgaNivara aindradhAma hadi smRtvA natvA guspadAMbujam / nayopadezaH sudhiyAM vinodAya vidhIyate // 1 // smRtvA zrIzAradAmatra zrIbhAvaprabhasUribhiH / smRtyarthaM likhyate kazcitparyAyo hyasya vRttitaH // iti / indra AtmA tasya saMbaMdhi aindraM dhAma tejaH / 'aiM' iti vAgbIjamapi smRtam // 1 // sattvAsattvAdyupetArtheSvapekSAvacanaM nayaH / na vivecayituM zakyaM vinApekSaM hi mizritam // 2 // sattvAsattvanityAnityabhedAbhedAdayo ye tairupetA ye'rthA jIvapudgalAdayasteSu apekSAvacanaM pratiniyatadharmaprakArakApekSAkhyazAbdabodhajanakaM vacanaM nayavAkyamityarthaH / idaM vacanarUpasya nayasya lakSaNaM hi-nizcitaM mizritaM = nAnAdharmaiH karaMbitaM vastu apekSAM vinA vivecayituM na zakyam // 2 // yadyapyanantadharmAtmA vastu pratyakSagocaraH / tathApi spaSTabodha: syAt sApekSo dIrghatAdivat // 3 // vastu ghaTAdikaM AdIyate'nenetyAdi jJAnaM dIrghatAyA Adi jJAnaM dIrghatApratyakSavadityarthaH // 3 // nAnAnayamayo vyakto matabhedo hypekssyaa| koTyantaraniSedhastu prastutotkaTakoTikRt // 4 // bauddhopaniSadAdidarzano nAnAnayamayaH koTyantarasyetaranayArthasya niSedho nirAkaraNaM / kathaMbhUto niSedhaH ? prastutA yA utkRSTakoTistatkRt, prastutakoTerutkaTatvakRdityarthaH // 4 // For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *nayopadezaH tena sApekSabhAveSu pratItyavacanaM nayaH / abhAvAbhAvatpatvAt sApekSatvaM vidhAvapi // 5 // tena hetunA parasparapratiyogikeSu bhAveSu vidhau astitvAdibhAve'pi abhAvAbhAvarUpatvAnAstitvAdyabhAvasvarUpatvAt // 5 // saptabhaMgyAtmakaM vAkyaM pramANaM pUrNabodhakRt / syAtpadAdaparollekhi vaco yaccaikadharmagam // 6 // saptabhaMgyAtmakaM syAdastyeva syAnnAstyevetyAdikaM vAkyaM pramANaM / yataH pUrNabodhakRt syAtkArapadAt // 6 // yathA naiyAyikairiSTA citre naikaikaspadhIH / nayapramANabhedena sarvatraiva tathArhataiH // 7 // ArhataiH = jainasUribhiH // 7 // ayaM na saMzayaH koTeraikyAnna ca samuccayaH / na vibhramo yathArhatvAdapUrNatvAcca na pramA // 8 // ayaM nayAkhyo bodha: koTeH prakArasyaikyAt saMzayo na ||8|| na samudro'samudro vA samudrAMzo yathocyate / nApramANaM pramANaM vA pramANAMzastathA nayaH // 9 // ... svArthe satyAH parairnunnA asatyA nikhilA nayAH / viduSAM tatra naikAntA iti dRSTaM hi saMmatau // 10 // svArthe tvaviSaye satyA nizcAyakAH parairnayairnunnA aprAmANyazaMkAviSayIkRtAH / asatyA anizcAyakA nikhilA nayA naigamAdayo viduSAM naikAntA vaktuM yuktA iti dRSTaM parIkSitaM saMmatigranthe // 10 // bauddhAdidRSTayo'pyatra vastusparzena nApramAH / uddezyasAdhane ratnaprabhAyAM ratnabuddhivat // 11 // ___ atra nayagranthe uddezyaM yadabhiniviSTetaranayakhaMDanaM tatsAdhane tatsAdhananimittaM bauddhAdidRSTayo'pi bauddhAdinayaparigrahA api vastusparzena zuddhaparyAyAdivastuprAptyA nApramAH phalato na mithyArUpA ityarthaH // 11 // For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRtiH ayaM saMkSepato dravyaparyAyArthatayA dvidhA / dravyArthikamate dravyaM tattvaM neSTamataH pRthak // 12 // ayaM sAmAnyalakSaNalakSito nayo dravyArthikaH paryAyArthikaH // 12 // tiryagUrdhvapracayinaH paryAyAH khalu kalpitAH / satyaM teSvanvayi dravyaM kuMDalAdiSu hemavat // 13 // .. teSu paryAyeSu dravyaM satyaM, kalpitA = vAsanAvizeSaprabhavavikalpasiddhA apAramArthikA iti yAvat / 13 / / AdAvante ca yannAsti madhye'pi hi na tattathA / vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lakSitAH // 14 // kiMtu vitathaiH zazaviSANAdibhiH kAlpanikatve sadRzAH santo'nAdilaukikavyavahArasavAsanAvazAt avitathA iva lakSitA lokairiti zeSaH // 14 // ayaM dravyopayogaH svAdvikalpe'ntye vyvsthitH| antarA dravyaparyAyadhIH sAmAnyavizeSavat // 15 // ayaM dravyopayogo dravyArthikanayajanyo bodho'ntye vikalpe zuddhasaMgrahAkhye vyavasthitaH paryAyabuddhyA'vicalitaH syAt, antarA zuddhasaMgrahazuddharjusUtraviSayamadhye dravyaparyAyadhIreva syAt sAmAnyavizeSabuddhivat // 15 // paryAyArthamate dravyaM paryAyebhyo'sti na pRthak / yatnairarthakriyA dRSTA nityaM kutropayujyate // 16 // paryAyArthamate dravyaM dravyapadArthaH sadRzakSaNasantatireva na tu paryAyebhyaH pRthagasti yadyasmAtkAraNAttaiH paryAyairarthakriyA jalAharaNAdirUpA dRSTA nityamapracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM vastu kutropayujyate ? na kutracidityarthaH // 16 // yathA lUnapunarjAtanakhAdAvekatAmatiH / tathaiva kSaNasAdRzyAd ghaTAdau dravyagocarA // 17 // tArkikANAM trayo bhedA AdyA dravyArthino matAH / saiddhAntikAnAM catvAraH paryAyArthagatAH pare // 18 // tArkikANAM vAdisiddhasenamatAnusAriNAmAdyAH trayo bhedAH naigamasaMgrahavyavahAralakSaNA dravyArthikA iti, saiddhAntikAnAM tu jinabhadragaNikSamAzramaNavacanAnusAriNAM catvAra AdyA R jusUtrasahitA dravyArthikA For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *nayopadezaH iti / RjusUtrAdayazcatvAraH paryAyArthikA vAdinAmiti, zabdAdayaH traya eva ca kSamAzramaNAnAmiti / RjusUtro yadi dravyaM nAbhyupeyAttadA uktaM "ujjusuyassa ege aNuvautte egaM davvAvassayaM puhatteNaM" iti sUtraM virudhyeteti saiddhAntikAH, tArkikAnusAriNastu atItAnAgataparakIyabhedapRthaktvaparityAgAdanuyogadvArasUtreNetyAdi jJeyam // 18 / / naigamaH saMgrahazcaiva vyavahArarjusUtrako / zabdaH samabhirUDhAkhya evaMbhUtazca sapta te // 19 // nigameSu bhavo bodho naigamastatra kIrtitaH / tadbhavatvaM punarlokaprasiddhArthopagantRtA // 20 // nigameSu lokeSu bhavo bodho naigamaH tadbhavatvaM tadAzrayeNotpattikatvaM lokaprasiddhArthasvIkartRtvam // 20 // tatprasiddhizca sAmAnyavizeSAdhubhayAzrayA / tadanyatarasaMnyAse vyavahAro hi durghaTaH // 21 // lokaprasiddhiH sAmAnyavizeSAdhubhayayutA teSAM bhedAnAM madhye'nyatarasya saMnyAse parityAge // 21 // saMgrahaH saMgRhItasya piMDatasya ca nishcyH| saMgRhItaM parA jAti: piMDitaM tvaparA smatA // 22 // ekadvitricatuHpaMcaSaDbhedA jIvagocarAH / bhedAbhyAmasya sAmAnyavizeSAbhyAmudIritAH // 23 // upacArA vizeSAzca naigamavyavahArayoH / iSTA hyanena neSyante zuddhArthe pakSapAtinA // 24 // upacAreNa bahulo vistRtArthazca laukikaH / yo bodho vyavahArAkhyo nayo'yaM lakSito budhaiH // 25 // dahyate giriradhvAsau yAti sravati kuNbhikaa| ityAdispacAro'smin bAhulyenopalabhyate // 26 // giristhatRNadagdhatvaM, adhvani mArge gacchannare lakSaNA, kuMDIsthajalAdi / / 26 / / vistRtArtho vizeSasya prAdhAnyAdeSa laukikH| paMcavarNAdi gAdau zyAmatvAdivinizcayAt // 27 // For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294.48 * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti: * paMcavarNAbhilApe'pi zrutavyutpattizAlinAm / na tadbodhe viSayatA'parAMze vyAvahArikI // 28 // aparAMze kRSNetaravarNAze vyAvahArikI viSayatA nAsti // 28 // bhAvatve vartamAnatvavyAptidhIravizeSitA / RjusUtraH zrutaH sUtre zabdArthastu vizeSitaH // 29 // iSyate'nena naikatrAvasthAntarasamAgamaH / kriyAniSThAbhidAdhAradravyAbhAvAdyathocyate // 30 // anena RjusUtranayena ekatra dharmiNi avasthAntarasamAgamo bhinnAvasthAvAcakapadArthAnvayo neSyate na svIkriyate, kuta ? kriyA sAdhyAvasthA, anyA ca niSThA siddhAvasthA tayoryA bhidA bhinnakAlasaMbandhastadAdhArasyaikadravyasyAbhAvAt // 30 / / palAlaM na dahatyagnirbhidyate na ghaTaH kvacit / nAsaMyataH pravrajati bhavyo'siddho na sidhyati // 31 // atrArthe'bhiyuktasaMmatimAha-palAlamiti-atra dahanAdikriyAkAla eva tanniSThAkAla iti dahyamAnAderdagdhatvAdyavyabhicArAt tadavasthAvilakSaNapalAlAdyavasthAvacchinnena samaM dahanAdikriyAnvayasyAyogyatvAtpalAlaM na dahatyagnirityAdayo vyavahArA niSedhamukhA upapadyante / vidhimukhastu vyavahAro'trApalAlaM dahyate, aghaTo bhidyate, saMyataH pravrajati, siddhaH sidhyatItyevamAkAra eva draSTavyaH / ata eva "so samaNo pavvaIo" ityAdi kriyamANaM kRtameva, kRtaM tu kriyamANatve bhajanIyamiti siddhAntaH saMgacchate / tadAha bhASyakAra: - "teNeha kajjamANaM NiyameNa kayaM kayaM tu bhayaNijja / kiMcidiha kajjamANaM uvarayakiriyaM ca hojjAhi // 1 // iti" // 31 // dahyamAne'pi zATyekadeze skandhopacArataH / zATI dagdheti vacanaM jJeyametannayAzrayam // 32 // zATI dagdheti kathaM tadAnIM zATIdAhakriyAkAlasaMvalitasya tanniSThAkAlasyAbhAvAditi ? uttaraM - zATyekadeze dahyamAne'pi tatra skandhopacArataH zATIskandhavAcakazATIpadopacArAcchATI dagdheti vacanametannayAzrayamRjusUtrAbhiprAyakaM jJeyam // 32 // vizeSitataraH zabdaH pratyutpannAzrayo nayaH / tarappratyayanirdezAdvizeSitatame'gatiH // 33 // vizeSitataraH pratyutpannAzrayaH RjusUtrAbhimatagrAhI nayaH zabda iti / atra tarappratyayAttamappratyayo For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nayopadezaH vizeSastena samabhirUDha evaMbhUte cAgatirativyAptirna // 33 // RjusUtrAdvizeSo'sya bhAvamAtrAbhimAnataH / saptabhaMgyarpaNAlliMgabhedAdevArthabhedataH // 34 // asya zabdanayasya RjusUtrAdvizeSa utkarSaH bhAvamAtrasyAbhimAnAt jalAharaNadikriyAkSamaM prasiddhaM bhAvaghaTamevecchati // 34 // sAmAnAdhikaraNyaM cenna vikArAparArthayoH / bhinnaliMgavacaHsaMkhyAspazabdeSu tatkatham // 35 // vikArAvikArArthakazabdayoH palAlaM dAha: bhinnaliMgAdirUpANi yeSu; tAdRzeSu zabdeSu kathaM sAmAnAdhikaraNyaM ? na kathaMcidityarthaH // 35 // nayaH samabhiruDho'sau yaH satsvartheSvasaMkramaH / zabdabhede'rthabhedasya vyAptyabhyupagamazca saH // 36 // yaH satsvartheSu ghaTAdiSvasaMkramo ghaTAdyanyazabdavAcyatvaM samabhirUDhaH // 36 / / taTastaTaM taTItyAdau zabdabhedo'rthabhidyadi / tad ghaTa: kuMbha ityAdau kathaM netyasya mArgaNA // 37 // saMjJArthatattvaM na brUte tvanmate paaribhaassikii| anAdisiddhaH zabdArthoM necchA tatra nibandhanam // 38 // pAribhASikI saMjJA DitthaDavitthAdikA // 38 // evaMbhUtastu sarvatra vyaJjanArthavizeSaNaH / rAjacinhairyathA rAjA nAnyathA rAjazabdabhAk // 39 // vyaJjanaM zabdastenArthaM vizeSayati sa evaMbhUtaH // 39 // siddho na tanmate jIvaH proktaH sattvAdisaMDyapi / mahAbhASye ca tattvArthabhASye dhAtvarthabAdhataH // 40 // jIvo'jIvazca nojIvo noajIva itiihite| jIva: paMcasvapi gatiSviSTo bhAvairhi paMcabhiH // 41 // jIvaH, ajIvaH, nojIvaH, noajIvaH, eSAM lakSaNAniaudayikakSAyika-kSAyopazamikaupazamikapAriNAmikalakSaNaiH paMcabhirlakSito jIvaH // 41 // For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 + mahopAdhyAya zrIkRta - nayaviSayakakRti: naJi sarvaniSedhArthe paryudAse ca saMzrite / pudgalaprabhRtidravyamajIva iti saMjJitam // 42 // naJi sarvatra niSedhArthe'trAjIva: pudgalAdikaM dravyam // 42 // jIva iti nozabde jIvasarvaniSedhake / dezapradezau jIvasya tasmin dezaniSedhake // 43 // nojIva ityatra tu nozabde dezaniSedhake jIvasya dezapradezau aMgIkartavyau // 43 // jIvo vA jIvadezo vA pradezo vApyajIvagaH / anayaiva dizA jJeyo noajIvapadAdapi // 44 // no ajIvo nozabde dezaniSedhake'jIvadezo vA ajIvaH ajIvAzritaH pradezo vA iti / atra naJ abhAvArthaH nozabdasya tvabhAva ekadezo vA ityarthaH / punarviparIto'pyartho nojIvo nozabde sarvaniSedha vivakSite'jIva eva kathyate tRtIyabhaMge evaM noajIvapadAjjIvo jIvapadArtho vA bodhya iti caturthabhaMge / ayaM bhAvArtha:-jIvaH, ajIva: pudgalAdikaM dravyaM, nojIvo'jIvo jIvasya dezapradezau vA, noajIvo jIvo jIvadeza jIvapradezo vA ajIvadezo vA ajIvapradezo vA iti // 44 // naigamo dezasaMgrAhI vyavahArarjusUtrakau / zabdaH samabhiDhazcetyevameva pracakSate // 45 // uktaM mataM kiyantAM nayAnAmAha dezasaMgrAhI // 45 // bhAvamaudayikaM gRhNannevaMbhUto bhavasthitam / jIvaM pravaktyajIvaM tu siddhaM vA pudgalAdikam // 46 // evaMbhUto bhavasthitaM saMsAriNaM jIvaM pravakti, siddhaM pudgalAdikaM cAjIvaM pravati // 46 // noajIvazca nojIvo na jIvAjIvayoH pRthak / dezapradezo nAsyeSTAviti vistRtamAkare // 47 // nojIvo noajIvazcaitannaye evaMbhUte jIvAjIvayorvaktavyayoH satorna pArthakyamApadyate, yato'sya nayasya dezapradezau neSTo iti nozabdaH sarvaniSedhArtha eva ghaTata ityetadAkare'nuyogadvArAdau vistRtam // 47 // siddho nizcayato jIva ityuktaM yaddigaMbaraiH / nirAkRtaM tadetena yannaye'ntye'nyathA prathA // 48 // ityetena pUrvoktena siddho nizcayato jIva iti yaddigaMbarairuktaM tannirAkRtaM yasmAdantye evaMbhUtanaye'nyathA For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayopadezaH 211 prathA siddho'jIva ityeva prasiddhiH, zuddhanizcayazca sa eveti // 48 // Atmatvameva jIvatvamityayaM sarvasaMgrahaH / jIvatvapratibhUH siddheH sAdhAraNyaM nirasya na // 49 // Atmatvameva jIvatvaM nizcayAnna sAdhAraNyam // 49 // yajjIvatvaM kvacidravyabhAvaprANAnvayAt smRtam / vicitranaigamAkUtaM tajjJeyaM na tu nizcayAt // 50 // evaM nizcayataH siddhasyAjIvatvaM proktaM tarhi kathaM-'jIvA muttA saMsAriNo ya' ityAdi ? taduparyAhayajjIvatvaM kvacidgranthe dravyaprANAnAM bhAvaprANAnAM cAnvayAdekIkaraNAt smRtaM saMsArisiddhasAdhAraNamiti zeSaH, tadvicitro vividhAvastho yo naigamastasyAbhiprAyAjjJeyam // 50 // dhAtvarthe bhAvanikSepAt paroktaM na ca yuktimat / prasiddhArthoparodhena yannayAntaramArgaNA // 51 // dhAtvarthe jIvatyarthe bhAvaprANAropaNAt paroktaM nizcayataH siddha eva jIva iti digaMbaroktaM naiva yuktimat // 51 // zailezyantyakSaNe dharmo yathA siddhastathA'sumAn / vAcyaM netyapi yattatra phale cinteha dhAtugA // 52 // yathA zailezIcaramasamaye nizcayato dharmastasmAdagvyivahArato dharmaH, tathA'sumAn jIvo'pi nizcayataH siddha eva bhaviSyati ityapi na vAcyaM / yato dhArayati siddhigatAvAtmAnamiti dharma iti phale phailarUpe dhAtvarthe cintA // 52 // uktA nayArthAsteSAM ye zuddhyazuddhI vadet sudhIH / te pradezaprasthakayorvasatezca nidarzanAt // 53 // ye zuddhyazuddhI staH sudhI: paMDitaste zuddhyazuddhI vadet pradezaprasthakavasatidRSTAntaiH // 53 // tathAhi - dharmAdharmAkAzajIvaskandhAnAM naigamo nyH| taddezasya pradezazcetyAha SaNNAM tamuccakaiH // 54 // naigamo nayo dharmAstikAyAdiskandhAnAM taddezasya pradeza iti SaNNAM taM pradezamuccakaiH svamatanirbandhenAha / / 54|| For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + mahopAdhyAya zrIkRta- nayaviSayakakRtiH dAsena me kharaH krIto dAso mama kharo'pi me / iti svadezasvAbhedAt paMcAnAmAha saMgrahaH // 55 // saMgrahanayastu svadeze dharmAstikAyAdideze svAbhedAddharmAstikAyAdyabhedAt paMcAnAM pradezamAha yathA saMgrahasyAnvarthatvaM krayajanyadAsaniSThaM kharasvAmitvam // 55 // 212 vyavahArastu paMcAnAM sAdhAraNyaM na vittavat / iti paMcavidho vAcyaH pradeza iti manyate // 56 // vyavahAranayastu iti manyate yathA paMcAnAM vitte dravye sAdhAraNaM svAmitvaM tathA pradeze na sAdhAraNaM paMcavRttitvaM paMcAnAM pradeza iti na vAcyaM, kiM tu paMcavidhaH pradeza iti vAcyam ||56|| paMcaprakAraH pratyekaM paMcaviMzatidhA bhavet / pratyekavRttau prAkpakSaH syAddeheSviva vAjinAm // 57 // pratyekavRttiH sAkAMkSA bahutveneti so'pyasan / sUtrastato brUte pradezabhajanIyatAm // 58 // paMcaprakAra: paMcavidhaH pradezaH, yadi ca geheSu zatamazvA ityatreva pratyekavRttitvAnvayaH prakRte svIkriyate tadA prAk pakSaH paMcAnAM pradeza iti saMgrahanayapakSa eva pariSkRtaH ||58|| bhajanAyA vikalpatvAdvyavasthaivamapaiti tat / dharme dharmaH pradezo vA dharma ityAdinirNayaH // 59 // vyavahAranayaH prAha-dharme dharmAstikAye yaH pradezaH sa dharme dharmAstikAya iti saptamItatpuruSeNa, dharmAstikAyazcAsau pradezo dharmAstikAya iti karmadhArayeNa vA nirNayaH kartavyaH, evamadharmAstikAya AkAzAstikAyazca jJeyau // 59 // jIve skandhe'pyanante nozabdAddezAvadhAraNam / iti zabdanayaH prAha samAsadvayazuddhimAn // 60 // apizcArthaH, jIve skandhe ca anante nozabdAddezAvadhAraNaM kartavyaM, jIve jIva iti vA nojIva: skandha iti vA pradezo noskandha iti // 60 // brUte samabhistu bhedApteratra saptamIm / dezapradezanirmuktamevaMbhUtasya vastu sat // 61 // samabhirUDhanayastu dharme pradeza ityAdi saptamIsamAsaM brUte / atra kuMDe jalavadbhede saptamI, ghaTe ghaTasvarUpaM ityAdau kvacidabhede saptamI / evaMbhUtanayasya mate dezapradezanirmuktaM dezapradezakalpanArahitamakhaMDameva vastu sat, dezapradezakalpanA tu bhramamAtramiti tanmate nAstyeva pradeza ityarthaH // 61 // For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayopadezaH 213 prasthakArthaM vrajAmIti vane gacchan bravIti yat / Adimo hyupacAro'sau naigamavyavahArayoH // 62 // atra prasthakazabdena kriyaavissttvnaikdhiiH| prasthake'haM vrajAmIti [pacAro'pi ca sphuTaH // 63 // chinabhi prasthakaM takSNomyutkirAmyullikhAmi ca / karomi ceti tadanUpacArAH zuddhatAbhRtaH // 64 // tametAvatizuddhau tUtkIrNanAmAnamAhatuH / citaM mitaM tathA meyArUDhamevAha saMgrahaH // 65 // etAvati zuddhau naigamavyavahAranayau taM prasthakaM prasthakaparyAyavantamAhatuH / saMgrahanayastu citamAsAditaprasthakaparyAyaM mitamAkuhitanAmAnaM meyaM dhAnyavizeSamArUDhaM ca prasthakamAha // 65 // prasthakazcarjusUtrasya mAnaM meyamiti dvayam / na kartRgatAd bhAvAcchAbdAnAM so'tiricyate // 66 // RjusUtrasya mAnaM meyaM ceti dvayameva tatparicchedAsaMbhavAnmeyArUDhaprasthakaH prasthakatvena vyapadizyata iti / zabdAnAM zabdasamabhirUdvaivaMbhUtAnAM trayANAM nayAnAM mate sa prasthako jJakartRgatAdbhAvAnnAtiricyate na bhidyate, jJaH kartA ca jJakartArau, jJakatrorgato jJakartRgatastasmAditi samAsa, prasthakAkArajJagatAtprasthakakartRgatAdvA prasthakopayogAdatiriktaM prasthakaM na sahate iti prasthakadRSTAntaH // 66 / / loke ca tiryagloke ca jaMbUdvIpe ca bhaarte| kSetre taddakSiNArddhaM ca pATalIputrapattane // 67 // atha vasatidRSTAntaH-kutra bhavAn vasatIti pRSTe // 67|| gRhe ca vasatiH koNe naigamavyavahArayoH / atizuddhau tu nivasan vasatItyAhatuH sma tau // 18 // tadarthastatra tatkAlAvacchinnA tasya vRttitA / vasatyadya na so'treti vyavahAraucitI tataH // 69 // tadartho vasan vasatItyasyArthaH, tatra pATalIpure tasya devadattasya vartamAnakAlAvacchinna-vRttitAlakSaNayArthaH kartavyaH pATalIpurAdekasmin dine'nyatra gate devadatte'dya so'tra na vasatIti vyavahArasyaucityaM // 69|| . For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRtiH yatra tatra gatasyApi tadvAsitvaM nigadyate / tadvAsavRttibhAgitve jJeyaM tattvaupacArikam // 70 // saMgraho vasatiM brUte jantoH sNstaarkopri| RjusUtraH pradezeSu svAvagAhanukRtsu khe // 71 // teSvapyabhISTasamaye na punaH smyaantre| calopakaraNatvenAnyAnyakSetrAvagAhanAt // 72 // teSu svAvagAhakAkAzapradezeSvapi abhISTasamaye vivakSitavartamAnakAle vasatirna punabhinnakAle, vIryasaMyogavadrvyakaraNacApalyena pratisamayamanyAnyakSetrasyAparAparAkAzapradezAnAmavagAhanAditi // 72 // svasmin svavasatiM prAhustrayaH zabdanayAH punaH / eSAnuyogadvAreSu dRSTAntamayayojanA // 73 // trayaH zabdanayAH zabdasamabhirUdvaivaMbhUtAkhyAH svapradezeSveva vasatiM prAhuH, svasya mukhyAyA vasateH saMbhavAt, AkAzapradezAnAmapi paradravyatvena svasaMbandhasyAghaTanAt // 73 / / zuddhA hyeteSu sUkSmArthA azuddhA sthuulgocraaH| phalataH zuddhatAM tvAhurvyavahAre na tu nizcaye // 74 // eteSu nayeSu ye yataH sUkSmArthAste tataH zuddhAH, ye ca yataH sthUlagocarAste tato'zuddhAH, zuddhAH svarUpataH zuddhatAM prAhurvyavahAranaye na tu nizcaye // 74 / / kriyAkriyAphalaucityaM guru ziSyazca yatra na / dezanAnizcayasyAsya puMsAM mithyAtvakAraNam // 75 // tathAhi-kriyAkriyAphalayoraucityamityAdi yatra nizcayanayena hi, yataH dUho"nahi nizcayai ziSya guru, kriyaakriyaaphlyog| dAtA nahi bhoktA nahi, niSphala savaI saMyoga // 1 // " // 75 / / pariNAme nayAH sUkSmA hitA nApariNAmake / na vAtipariNAme ca cakriNo bhojanaM yathA // 76 // pariNAme aidaMparyArthazraddhAyAM sUkSmArthA nayA hitAH, punarapariNAmake utsargekarucau puruSe na hitAH tathAtipariNAmake'pavAdaikarucau puruSe na hitAH // 76 / / 1. bhuGkte'nyaH kurute cAnyo guruH ziSyazca yatra na / dezanA nizcayasyAsya puMsAM mithyAtvakAraNam / / 76 / / ityadhika: zloka: svopajJavRttiyute nyopdeshe| For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayopadezaH 215 Ame ghaTe yathA nyastaM jalaM svaghaTanAzakRt / tathA'pariNate ziSye rahasyaM nayagocaram // 77 // pRthaktve nAdhikArastannayAnAM kAlikazrute / adhikArastribhiH prAyo nayairyutpattimicchatAm // 78 // tattasmAtkAraNAnnizcayanayaH stokAnAmupakArakatvAdbahUnAM cApakArakatvAccakri bhojanavat sUkSmanayAnAM ca bahUnAmupakArakatvAtkAlikazrute pRthaktve'nuyogacatuSTayapRthakkaraNe sati nayAnAM sarveSAM nayAnAmadhikAro nAsti yojanAyAM iti zeSaH, kiM tu tribhi.gamasaMgrahavyavahArairnayairyutpattimicchatAM ziSyANAM hitamiti zeSaH prAyo'dhikAra iti // 78 / / tenAdau nizcayodgrAho nagnAnAmapahastitaH / rasAyanIkRtaviSayaprAyo'sau na jagaddhitaH // 79 // tena sUtroktarItilaMghanenAdau nizcayanayopanyAso digaMbarANAmapahastito nirAkRtaH, asau nizcayo na jagaddhitaH, yathA rasAyanIkRtaM viSaM sarveSAM na hi hitAya // 79 // . unmArgakAraNaM pApaM parasthAne hi dezanA / bAlAdernAnyayogyaM ca vaco bheSajavaddhitam // 80 // parasthAne svAdhikAribhinnAdhikAriNi nimitte hi nizcitaM dezanonmArgakAraNamiti hetoH pApa iti / na ca bAlAdermadhye'nyayogyaM vaco'nyasya bheSajavaddhitam // 80 // ye sIdanti kriyAbhyAse jJAnamAtrAbhimAninaH / nizcayAnizcayaM naite jAnantIti zrute smRtam // 81 // iSTaH zabdanayairbhAvo nikSepA nikhilAH paraiH / mataM maMgalavAde'nyadbhidAM dravyAthike traye // 82 // atha nikSepAdhikAraH zabdanayairbhAvanikSepa iSTaH paryAyAthike bhAvanikSepa eva paraiH, dravyAthikena nikhilAzcatvAro'pi nikSepAstatkathaM saMgacchate maMgalavAde yaduktaM bhASyakRtA dravyAthike bhidAM traye nAmasthApanAdravyalakSaNe maMgalavAde'bhihite'nyanmataM puraskRtamiti zeSaH tattvArthavRttAvapi // 82 / / dravyArthe guNavAJjIva: paryAyArthe ca tadguNaH / sAmAyikamiti proktaM yadizAvazyakAdiSu // 83 // AvazyakAdiSu grantheSu dravyArthikanaye guNavAn jIvaH sAmAyikaM, paryAyArthikanaye ca jIvasya guNaH sAmAyikamiti proktaM, tanmatametadityarthaH / / 83 // For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRtiH ghaTopayogastyo vA bhAvo dravyArthike'mataH / tena tatra trayaM proktamiti jAnImahe vayam // 84 // ita matAntaramagretanavacanena sahAvirodhaM samarthayannAha ghaTeti / veti pakSAntare ghaTopayogarUpo bhAvo dravyAthike'mato'niSTastena tatra maMgalavAde dravyAthike trayaM nAmAdinikSepatrayaM proktaM, na tu sarvathA bhAvAnabhyupagamAbhiprAyeNa jalAharaNAdipariNatirUpabhAvaghaTasya dravyAthikenAbhyupagamAditi vayaM jAnImahe / tathA ca bhASye pUrve zuddhacaraNarUpabhAvamaMgalAdhikArapravRtte gamAdinA jalAharaNAdirUpabhAvaghaTAbhyupagame'pi ghaTopayogarUpabhAvaghaTAnabhyupagamAttanniSedhoktiH, agre tu vyavasthAdhikAradvizeSoktiriti na virodhaH // 84 // tatra nAmaghaTa: prokto ghaTanAmnA pttaadikH| ... taccitraM sthApanAdravyaM mRdbhAvo raktimAdikaH // 85 // uktaM nikSepacatuSTayaM tatra nikSepacatuSTayamadhye ghaTanAmnA klRptaH paTAdiko'pi nAmaghaTa ucyate, zeSaM spaSTam // 85 / / ekadravye'pyAtmanAmAkRtikAraNakAryatAH / puraskRtya mahAbhASye diSTA pakSAntareNa te // 86 // ekasminnapi dravye Atmano vivakSitapadArthasya nAmAbhidhAyakaM padaM nAma, AkRtiH saMsthAnaM, kAraNatA tatparyAyajananazaktirdravyaM, kAryatA tadrUpeNAbhivyaktirbhAvaH, etAH puraskRtya melayitvA bhinnapakSAbhiprAyeNa te nAmAdayazcatvAro'pi nikSepA mahAbhASye diSTAH pratipAditAH // 86 / / aprajJApyAbhidhAdravyajIvadravyAdyayogataH / / na cAvyApitvameteSAM tattabhedanivezataH // 87 // eteSAM nAmAdInAM nikSepANAmaprajJApye vastuni abhidhAyA nAmno'prayogAjjIvadravyayozca jIvatvena dravyatvena bhUtabhaviSyatparyAyAbhAvena tatkAraNatvAbhAvAd dravyanikSepasyAyogAt, na cAvyAptiH // 87 / / DatIyaM prAyikI vyAptirabhiyuktainistapyate / yattatpadAbhyAM vyAptizcAnuyogadvAranizcitA // 88 // kutaH prAyikI abhiyuktaiH paMDitairnirUpyate, vyAptizca yattatpadAbhyAmanuyogadvArasUtrAdeva nizcitA "jattha ya jaM jANijjA NikhkhevaM Nikhkhive NiravasesaM / jatthavi ya na jANijjA caukkayaM Nikhkhive tattha // 1 // iti tatpAThAditi zlokadvayaM yadyekasminna saMbhavati naitAvati bhavatyavyAptitA / / 88 / / For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayopadezaH AdiSTajIvadravyAbhyAM dravyanyAsasya saMbhavam / aprajJApye jinaprajJAnAmnazca bruvate pare // 89 // __pare AcAryA aprajJApye vastuni jinaprajJArUpanAmanikSepasya saMbhavaM bruvate, tatra kevaliprajJaiva nAmatayaiva tatkAryakaraNAt AdiSTadravyatvAnAM ghaTAdiparyAyANAM hetutvAd dravyaM // 89 // taccintyamupayogo yannAma dravyArthikasya na / narAdevyajIvatve siddhe syAd bhAvajIvatA // 10 // yadyasmAd dravyArthikasya nayasya mata upayogo nAma na bhavati // 10 // AdiSTadravyahetutvAda drvydrvyprtishrutau| bhAvadravyaM na kiMcit syAd guNe'pi dravyatArpaNAt // 11 // AdiSTadravyahetutvAddhetordravyadravyasya pratizrutau svIkAre ca bhAvadravyaM kimapi na syAt // 11 // anye tu dravyajIvo dhIsaMnyastaguNaparyayaH / tadasanna dhiyA teSAM saMnyAsaH syAtsatAM yataH // 12 // anye tvAcAryA dhiyA buddhyA saMnyastA guNaparyAyA yasya sa tathA guNaparyAyaviyuktaH prajJAsthApitaH tadasat, yataH satAM teSAM guNaparyAyANAM dhiyA saMnyAso na syAt tadeva prAyikavyAptyA nAmAdicatuSTayaM sarvatrecchanti sarve'pi dravyArthikanayA iti vyavasthApitam // 12 // saMgrahe sthApanA neSTA tasyA nAmnaiva saMgrahAt / . kiM nendracitraM nAmendra indranAmakapiMDavat // 13 // ___ saMgrahanaye sthApanA neSTA, sthApanAyA nAmanikSepeNaiva saMgrahAt, indrapratimA indranAmakapiMDavat kiM nAmendro na bhavati ? api tu bhatyeva // 93 / / nAmAtirikto nAmendro lakSya indrapadasya hi| tasya mukhyArthasAdRzyairvaisAdRzye ca nAgrahaH // 14 // vaisadRzye sAdRzye vA nimitte nAgrahaH kartavyaH // 14 // idaM kaizcinmataM tacca bhASye duussitmucckaiH| nAmnaiva dravyanikSepe'pyevaM saMgrahasaMbhavAt // 15 // idaM mataM bhASye dUSitam // 15 // pariNAmitayA dravyaM vAcakatvena nAma ca / bhAvasthamiti bhedazcennAmnendre durvacaM hyadaH // 16 // For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAya zrIkRta - nayaviSayakakRtiH pariNAmitayA dravyaM bhAve saMbaddhaM, nAma ca vAcakatvena vAcyavAcakabhAvena saMbaddhaM cet, ado niyAmakaM nAmendragopAladArake durvacam // 96 // 218 pariNAmitvabhinnazcennAmanikSepalakSakaH / saMbandha iSTaH sAmyAdibhinnaH kiM na tatheSyate // 97 // nAmanikSepalakSaNaH pariNAmitvabhinna eva draSTavyastadA sthApanAyA api sAmyAdibhinnaH saMbandhaH // 97 // atiprasaMgo naivaM cAbhiprAyAkArayogataH / yacchrutoktamanullaMghya sthApanA nAma cAnyataH // 98 // evamuktAsaMkaraprakAreNa cAtiprasaMgo na bhavati yacchutoktaM siddhAntavacanamanullaMghyAkSAdau evAbhiprAyasaMbandhaM pratimAdau cAkArasaMbandhaM puraskRtya sthApanAdriyate'nyato'nyasthale ca nAmanikSepa iti // 98 // ata eva na dhIrarhatpratimAyAmivArhataH / bhAvasAdhoH sthApanA yA dravyaliMgini kIrtitA // 99 // ata evArhatpratimAyAmarhato dhIriva dravyaliMgini prakaTapratiSeviNi pArzvasthAdau sthApanA bhAvasAdhordhIH siddhAnte na kIrtitA // 99 // sAha sthApyA smRtidvArA bhAvAdaravidhAyinI / na cotkaTatare doSe sthApyasthApakabhAvanA // 100 // sA sthApanAdhIH // 100 // yadvA pratiSThAvidhinA svAtmanyeva parAtmanaH / sthApanA syAt samApattirbiMbe sA copacArata: // 101 // yadvA pakSAntare pratiSThAvidhinA pratiSThAkArayituH svAtmanyeva parAtmanaH paramatribhuvanabharturdhyAnarUpA samApattireva sthApanA syAt, nizcayataH sA pratiSThA, biMbe copacArataH // 101 // pratiSThitapratyabhijJAsamApannaparAtmanaH / AhAryAropataH syAcca draSTRNAmapi dharmabhUH // 102 // sthApanA pratiSThitapratijJayA samApanno yaH paramAtmA bhagavAMstasyAhAryAropato draSTRNAmupalakSaNAdvandakAnAM pUjakAnAM dharmabhUrdharmakAraNaM bhavati // 102 // For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayopadezaH tatkAraNecchAjanakajJAnagocarabodhakAH / vidhayo'pyupayujyante tenedaM durmataM hatam // 103 // tasyAhAryAropasya kAraNaM yA icchA tajjanakaM yatpratiSThitapratimAbhagavadabhedenAdhyAropayediti vidhijanitaM jJAnaM tadgocarIbhUtAH pratiSThAyA bodhakA iSTasAdhanatvabodhanAdidvArA tadutpattihetava iti yAvat, vidhayo vidhivAkyAnyapyupayujyante phalavanto bhavanti, tenedaM vakSyamANaM durmatamAdhyAtmikAbhAsAnAM hataM nirAkRtam // 103 / / pratiSThAdyanapekSAyAM zAzvatapratimArcane / azAzvatA_pUjAyAM ko vidhiH kiM niSedhanam // 104 // kiM tadityAha-zAzvata iti spaSTaM, pratiSThitapratimAM pUjayediti vidhirapratiSThitAM na pUjayediti niSedhanaM ca, kiM ? vidhineSedhArthAnvayasyAyogyatvAditi // 104 / / pUjAdividhayo jJAnavidhyaMgitvaM yadAzritAH / zAzvAtAzAzvatArcAsu vibhedena vyavasthitAH // 105 // kathaM nirastaM ? tadAha pUjeti / pUjAdividhayaH pratiSThitAM pratimAM pUjayedityAdivAkyalakSaNA jJAnavidheH pratiSThitAM pratimAM bhagavadbhinnatvenAdhyAropayedityaMgavAkyAtmakasyAMgitvaM pradhAnatvamAzritAH zAzvatAzAzvatArcAsu vibhedena bhinnarUpeNa vyavasthitA vidhiviSayanirvAhatvaM azAzvatapratimAsthale, anyatra tvanAdipratiSThitatvapratyabhijJAyA eva tathAtvaM, tAdRzaziSTAcAreNaM tathaiva vidhibodhanAditi // 105 / / etena vyavahAre'pi sthApanAnAgraho hataH / tatrArdhajaratIyaM kiM nAmnApi vyavahartari // 106 // etena yuktikadabaMkena saMgrahe sthApanAvyavasthApanena vyavahAre'pi sthApanAyA anAgraho'svIkAro hato nirastaH keSAMcidAcAryANAM, yatastatra vyavahAre nAmnApi nAmanikSepeNApi vyavahartari vyavahAramabhyupagacchati, kimidamardhajaratIyaM yadupanayA (yadupamayA) na vyavahAra iti, na hIndrapratimAyAM nendravyavahAro bhavati // 106 // RjusUtre'pi ye dravyanikSepaM pravadanti na / vyAkhyeyA taiH kathaM tatra dravyAvazyakasUtragIH // 107 // .. RjusUtre'pi ye dravyanikSepaM na svIkurvate tAn dUSayati anupayogo dravyamiti, tatra tairdravyAvazyakagI: kathaM vyAkhyeyA ? // 107 / / tasmAdyathoktanikSepavibhAgo bhaassysNmtH| itIyaM muhurAlocyA nikSepanayayojanA // 108 // For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti: * jAtaM dravyAstikAcchuddhAd darzanaM brahmavAdinAm / tatraike zabdasanmAnaM citsanmAnaM pare jaguH // 109 // eke brahmavAdinaH zabdasanmAtramicchanti anye citsanmAtramicchanti // 109 // azuddhAd vyavahArAkhyAttato'bhUt sAMkhyadarzanam / cetanAcetanadravyAnantaparyAyadarzakam // 110 // vyavahArAkhyAdazuddhAt tato dravyArthikanayAt sAMkhyadarzanamabhUt, kIdRzaM tat ? cetanazcAcetanadravyaM cAnantaparyAyAzcAvirbhAvatirobhAvAtmakAsteSAM darzakaM pratipAdakamiti // 110|| yadyapyetanmate'pyAtmA nirlepo nirguNo vibhuH| adhyAsAd vyavahArazca brahmavAde'pi saMmataH // 111 // etanmate sAMkhyamate AtmA kartRtvAdileparahito guNasparzazUnyaH // 111 // pratyutAtmani kartRtvaM sAMkhyAnAM prAtibhAsikam / vedAntinAM tvanirvAcyaM mataM tad vyAvahArikam // 112 // anutpannatvapakSazca niryuktau naigame shrutH| neti vedAntisAMkhyoktyoH saMgrahavyavahAratA // 113 // tathApyupaniSadRSTi: sRSTivAdAtmikA praa| tasyAM svapnopame vizve vyavahAralavo'pi na // 114 // tathApyupaniSadvedAntadarzanapravRttiH // 114|| sAMkhyazAstre ca tannAtmavyavasthA vyavahArakRt / ityetAvatpuraskRtya vivekaH saMmatAvayam // 115 // tAtparyaviSayIkRtya ayam // 115 / / heturmatasya kasyApi zuddho'zuddho na naigamaH / antarbhAvo yatastasya saMgrahavyavahArayoH // 116 // dvAbhyAM nayAbhyAmunnItamapi zAstraM kaNAzinA / anyo'nyanirapekSatvAnmithyAtvaM svamatAgrahAt // 117 // dvAbhyAM sAmAnyavizeSagrAhibhyAM saMgrahavyavahArAbhyAM nayAbhyAm // 117 // For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nayopadezaH 2 21 svataMtravyaktisAmAnyagrahA ye'tra tu naigame / aulUkyasamayotpattiM brUmahe tata eva hi // 118 // RjusUtrAditaH sautrAntikavaibhASikau kramAt / abhUvan saugatA yogAcAramAdhyamikAviti // 119 // RjusUtrAdita RjusUtrataH sautrAntikaH, zabdato vaibhASikaH, samabhirUDhato yogAcAraH, evaMbhUtato mAdhyamika, iti catvAraH saugatA abhUvan / atra kAvyam / "artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNekSyate, pratyakSo na hi bAhyavastuvasara: sautrAntikairAzritaH / yogAMcAramatAnugairabhimatA sAkArabuddhiH parA, manyante bata madhyamAH kRtadhiyaH svasthAM parAM saMvidam // 1 // iti" // 119 // nayasaMyogajaH zabdAlaMkArAdizca vistrH| kiyAn vAcyo vacastulyasaMkhyA hyabhihitA nayAH // 120 // syAdvAdanirapekSaizca taistAvantaH parAgamAH / jJeyopayujya tadiyaM darzane nayayojanA // 121 // nayaiH syAdvAdanirapekSaiH syAdvAdaikavAkyatArahitaistAvanto vacastulyasaMkhyA eva parAgamAH parasiddhAntA bhavanti / abhinivezAnvitanayatvasyaiva parasamayalakSaNatvAditi / tadidamuktaM saMmatau (jAvaiyA ityAdi) iyaM darzane nayayojanA jJeyA // 121 // nAsti nityo na no kartA na bhoktAtmA na nirvRtiH / tadupAyazca netyAhurmithyAtvasthAnakAni SaT // 122 // nAstyAtmeti cArvAkamate, na nitya Atmeti kSaNikavAdimate, na kartA na bhoktAtmeti sAMkhyamate, yadvA na karteti sAMkhyamate na bhokteti vedAntimate, nAsti nirvRtiH sarvaduHkhavimokSalakSaNA nAstikaprAyANAM yajvanAM mate, asti muktiH paraM tadupAyo nAsti sarvabhAvAnAM niyatatvenAkasmAdeva bhAvAditi niyativAdimate, ityetAnyapi SaD mithyAtvasthAnakAnyAhuH pUrvasUrayaH // 122 / / SaDetadviparItAni samyaktvasthAnakAnyapi / mArgatyAgapravezAbhyAM phalatastattvamiSyate // 123 // etebhyaH prAguktebhyo viparItAni SaT samyaktvasthAnakAni bhavanti / gAthA For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 2 * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti: * "asthi jio Nicco kattA bhuttA spunnpaavaannN| atthi dhuvaM nivvANaM tassovAo a chaThANA // 1 // iti" ko vizeSa ityata Aha-nAstitvavAde guruziSyakriyAkriyAphalAdivyavahAralopAnmArgatyAgaH, astitvavAde coktavyavahAraprAmANyavizvAse tatpravezaH, ityetAbhyAM hetubhyAM phalatastattvaM samyaktvamithyAsthAnakatvamiSyate // 123 / / svarUpatastu sarve'pi syumitho'nizritA nayAH / mithyAtvamiti ko bhedo nAstitvAstitvanirmitaH // 124 // mitho'nizritA iti syAdvAdamudrayA parasparAkAMkSArahitA iti teSAM bhedo bhaviSyatItyata Aha // 124 // dhayaMze nAstiko oko bArhaspatyaH prkiirtitH| dharmAMze nAstikA jJeyAH sarve'pi paratIrthikAH // 125 // dharmiNa AtmanoM'ze nAstitvabhAge ekazcArvAko nAstika: prokta:, dharmANAmAtmanaH zarIrapramANatvanAnAtvAdInAmaMze nAstitvapakSe sarve'pi naiyAyikavaizeSikavedAntisAMkhyapAtaMjalajaiminIyAdayaH paratIthikA nAstikA jJeyAH // 125 / / itthameva kriyAvAde samyaktvoktirna dussyti| mithyatvoktistathAjJAnAkriyAvinayavAdiSu // 126 // kriyAyAM pakSapAto hi puMsAM mArgAbhimukhyakRt / antyapudgalabhAvitvAdanyebhyastasya mukhyatA // 127 // kriyAyAM pakSapAto mokSecchayA Avezo hi puMsAM mArgAnusAritA / taduktaM dazAcUrNau - "jo akiriyAvAI so bhavio abhavio vA kaNhapakhkhio sukkapakhkhio vA, jo kiriyAvAI so NiyamA bhavio NiyamA sukkapakhkhio aMto puggalapariyaTTasya sijjai ityAdi / asiisayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII / annANiya sattaThThI veNaIyANaM tu battIsA // 1 // " iti gAthA / atra ca kriyAvAdyAdInAM triSaSTyadhikazatatrayabhedA iti // 127 / / kriyAnayaH kriyAM brUte jJAnaM jJAnanayaH punaH / mokSasya kAraNaM tatra bhUyasyo yuktayordvayoH // 128 // vijJaptiH phaladA puMsAM na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAtpravRttasya phalAsaMvAdadarzanAt // 129 // For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nayopadezaH kriyaiva phaladA puMsAM na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo na jJAnAtsukhito bhavet // 130 // jJAnameva zivasyAdhvA mithyAsaMskAranAzanAt / kriyAmAtraM tvabhavyAnAmapi no durlabhaM bhavet // 131 // taMDulasya yathA varma yathA tAmrasya kaalikaa| nazyati kriyayAmutra puruSasya tathA malaH // 132 // baTharazca tapasvI ca zUrazcApyakRtavraNaH / madyapA strI satI ceti rAjanna zraddadhAmyaham // 133 // jJAnavAn zIlahInazca tyAgavAn dhnsNgrhii| guNavAn bhAgyahInazca rAjanna zraddadhAmyaham // 134 // iti yuktivazAtprAhurubhayostulyakakSatAm / maMtre'pyAhvAnaM devAdeH kriyAyugjJAnamiSTakRt // 135 // jJAnaM turye guNasthAne kSAyopazamikaM bhavet / apekSate phale SaSThaguNasthAnajasaMyamam // 136 // prAyaH saMbhavataH sarvagatiSu jJAnadarzane / tatpramAdo na kartavyo jJAne cAritravarjite // 137 // kSAyikaM kevalajJAnamapi muktiM dadAti na / tAvAnnAvirbhavedyAvacchailezyAM zuddhasaMyamaH // 138 // vyavahAre tapojJAnasaMyamA muktihetavaH / ekaH zabda sUtreSu saMyamo mokSakAraNam // 139 // saMgrahastu nayaH prAha jIvo muktaH sadA zivaH / anavAptibhramAtkaMThasvarNanyAyAt kriyA punaH // 140 // anantamarjitaM jJAnaM tyktaashcaanntvibhrmaaH| na citraM kalayApyAtmA hIno'bhUdadhiko'pi vA // 141 // dhAvanto'pi nayA: sarve syurbhAve kRtvishrmaaH| cAritraguNalInaH syAditi sarvanayAzritaH // 142 // sunipuNamatigamyaM mandadhIduHpravezaM pravacanavacanaM na kvApi hInaM nayaughaiH / gurucaraNakRpAto yojayaMstAn pade yaH pariNamayati ziSyAMstaM vRNIte yazaHzrIH // 143 // For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vw + * mahopAdhyAyazrIkRta-nayaviSayakakRti: * gacche zrIvijayAdidevasuguroH svacche guNAnAM gaNaiH prauDhiM prauDhimadhAmni jItavijayaprAjJAH parAmaiyarU / tatsAtIrthyabhRtAM nayAdivijayaprAjJottamAnAM zizu stattvaM kiMcididaM yazovijaya ityAkhyAbhRdAkhyAtavAn // 144 // // iti nayopadezaH // M For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nayacakrAlApapaddhatiH // paMDita zrIdevasenagaNI atha nayacakraM likhyate / guNAnAM vistaraM vakSye svabhAvAnAM tathaiva ca / paryAyANAM vizeSeNa natvA vIrajinezvaram / AlApapaddhatirvacanaracanAnukrameNa nayacakrasyopari ucyate / sA ca kimarthaM ? dravyalakSaNasiddhyarthaM svabhAvasiddhyarthaM ca / dravyAni kAni ? jIvapudgaladharmAdharmAkAzakAladravyANi / 'sat' dravyalakSaNaM / utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / // iti dravyAdhikAraH // lakSaNAni kAni ? astitvaM, vastutvaM, dravyatvaM, prameyatvaM, agurulaghutvaM, pradezatvaM, cetanatvaM, acetanatvaM, mUrtatvaM, amUrtatvam (iti) dravyANAM daza sAmAnyaguNAH / pratyekaM aSTau aSTau / sarveSAM jJAna-darzana-sukha-vIrya-sparza-rasa-gandha-varNaM, gatihetutvaM, sthitihetutvaM, avagAhanahetutvaM, vartanAhetutvaM, cetanatvaM, acetanatvaM, mUrtatvaM, amUrtatvaM dravyANAM SoDazavizeSaguNA / pratyekaM jIvapudgalayoH SaD itareSAM pratyekaM trayo guNAH / antasthAzcatvAro guNAH / svajAtyapekSayA sAmAnyaguNAH / vijAtIyApekSayA vizeSaguNAH / / / iti guNAdhikAraH // guNavikArAH paryAyAH / te dvedhA-svabhAva-vibhAvaparyAyabhedAt / agurulaghuparyAyAH svabhAvaparyAyAH / te dvAdazadhA SaDvRddhi-hAnirUpAH / anantabhAgavRddhi:, asaGkhyAtabhAgavRddhiH, saGkhyAtabhAgavRddhiH, saGkhyAtaguNavRddhiH, asaGkhyAtaguNavRddhiH, anantaguNavRddhiH / iti SaDvRddhiH / tathAanantabhAgahAniH, asaGkhyAtabhAgahAniH, saGkhyAtabhAgahAniH, saGkhyAtaguNahAniH, asaGkhyAtaguNahAniH, anantaguNahAniH // iti SaDvRddhihAniguNanirUpaNam // For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prastutagranthaviSayasaMlagnA vibhAvaparyAyAzcaturvidhAH naranArakAdiparyAyAH / athavA caturazItilakSAzca vibhAvadravyavyaJjanaparyAyAH / naranArakAdijIvA vibhAvaguNavyaJjAnaparyAyAH / matyAdayaH svabhAvadravyavyaJjanaparyAyAH / caramazarIrAt kiJcinnyUnAH siddhaparyAyAH svabhAvaguNavyaJjanaparyAyAH anantacatuSTayasvarUpAH jIvasya / pudgalasya tu dyaNukAdayo vibhAvadravya-vyaJjanaparyAyAH / rasa-rasAntaragandhagandhAntarAdivibhAvaguNavyaJjanaparyAyAH / varNa-gandharasaikaikAviruddhasparzadvayaM svabhAvagaNavyaJjanaparyAyAH / anAdinidhane dravye svaparyAyAH prtikssnnm| unmajjanti nimajjanti jalakallolavajjale // evaM paryAyAdhikAraH // guNaparyAyavad dravyam / svabhAvAH kathyante / astisvabhAvaH, nAstisvabhAvaH, nityasvabhAvaH, anityasvabhAvaH, ekasvabhAvaH, anekasvabhAvaH, bhedasvabhAvaH, abhedasvabhAvaH, bhavyasvabhAvaH, abhavyasvabhAvaH, paramasvabhAvaH / // iti dravyANAmekAdaza sAmAnyasvabhAvAH // .. cetanasvabhAvaH, acetanasvabhAvaH, mUrtasvabhAvaH, amUrtasvabhAvaH, ekapradezasvabhAvaH, anekapradezasvabhAvaH, vibhAvasvabhAvaH, zuddhasvabhAvaH, azuddhasvabhAvaH, upacaritasvabhAvaH / ete dravyANAM daza vizeSasvabhAvAH / / jIvapudgalayorekaviMzatisvabhAvAH / cetanasvabhAvaH, mUrtasvabhAvaH, vibhAvasvabhAvaH, azuddhasvabhAvaH, ekapradezasvabhAvaH, etaivinA dharmAditrayANAM SoDaza / tatra bahupradezaM vinA kAlasya paJcadaza svabhAvAH / ekaviMzatibhAvAH syuH jIvapudgalayormatAH / dharmAdInAM SoDaza syuH kAle paJcadaza smRtAH // __ te kuto jJeyAH ? pramANanayavivakSAt / samyagjJAnaM pramANam / tad dvedhA pratyakSatarabhedAt / avadhimanaHparyayau ekadezapratyakSau / kevalaM sakalapratyakSam / matizrute parokSapramANamuktam / / tadavayavAH nayAH / nayabhedAH ucyante / gAhAH - Nicchaya-vavahAra-nayA mUla-bheyA NayANa savvANaM / NicchayasAhaNaheU davvayapajjatthiyA muNaha // 1 // dravyArthikaH, paryAyArthikaH, naigamaH, saGgrahaH, vyavahAraH, RjusUtraH, zabdaH, samabhirUDhaH, evambhUta iti nava nayAH smRtAH / upanayAzca kathyante / nayAnAM samIpe upanayAH / sadbhUtavyavahAraH, asadbhUtavyavahAraH upacaritAsadbhUtavyavahAra iti upanayA: tredhA / idAnImeteSAM bhedA ucyante / 1. nizcayavyavahAranayau mUlabhedau nayAnAM sarveSAm / nizcayasAdhanahetavaH dravyakaparyAyArthikAH jAnItha / / For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayacakrAlApapaddhatiH (1) karmopAdhinirapekSaH zuddhadravyArthiko yathA saMsArijIvaH siddhasadRk zuddhAtmA / (2) utpAda-vyaya-gauNatvena sattAgrAhakaH zuddhadravyArthikaH, yathA dravyaM nityam / (3) bhedakalpanAnirapekSaH zuddhadravyArthiko, yathA nijaguNaparyAyasvabhAvAd dravyamabhinnam / (4) karmopAdhisApekSa azuddhadravyArthiko, yathA krodhAdikarmajabhAva AtmA / (5) utpAdavyayasApekSa azuddhadravyArthiko, yathA ekasmin samaye dravyaM utpaadvyydhrauvyaatmkm| (6) bhedakalpanAsApekSa azuddhadravyArthiko, yathA Atmano darzanajJAnAdayo guNAH / (7) anvayadravyArthiko, yathA guNaparyAyasvabhAvaM dravyam / (8) svadravyAdigrAhako dravyArthiko yathA svadravyAdicatuSTayopakSayA dravyamasti / (9) paradravyAdigrAhako dravyArthiko yathA paradravyAdicatuSTayApekSayA dravyaM nAsti / (10) paramabhAvagrAhako dravyArthiko yathA jJAnasvarUpa AtmA / anekasvabhAvAnAM madhye jJAnakhyaH paramasvabhAvo gRhItaH / // iti dravyArthikasya daza bhedAH // (1) anAdinityaparyAyArthiko yathA- pudgalaparyAyo nityo mervAdiH / (2) sAdinityaparyAyArthiko yathA- siddhajIvaparyAyo nityaH / (3) sattAgauNatvena utpAdavyayagrAhakasvabhAvo nityazuddhaparyAyArthiko yathA samayaM samayaM prati paryAyavinAzinaH paryAyAH / (4) sattAsApekSasvabhAvAnnityAzuddhaparyAyArthiko yathA ekasmin samaye trayAtmakaH paryAyaH / (5) 'karmopAdhinirapekSasvabhAvo nityazuddhaparyAyArthiko yathA - siddhaparyAyasadRzAH zuddhA: saMsAriNAM paryAyAH / 227 , For Personal & Private Use Only zu (6) karmopAdhisApekSasvabhAvo'nityazuddhaparyAyArthiko yathA saMsAriNAM utpattimaraNe staH / // iti paryAyArthikasya SaD bhedAH // naigamastraidhA - bhUtabhAvivartamAnakAlabhedAt / atIte vartamAnAropaNaM yatra sa bhUtanaigamaH / yathA adya dIpamAlikAyAM amAvAsyAyAM mahAvIro mokSaM gataH / bhAvikAle vartamAnAropaNaM yatra sa bhAvinaigamaH / yathA arhan siddha eva / kartumArabdhaM iSanniSpannaM aniSpannaM vA vastu niSpannavat kathyate yatra sa vartamAnanaigamaH / yathAodanaM pacyate / naigamastredhA / saGgraho dvividhaH / sAmAnyasaGgraho yathA - sarvANi dravyANi parasparamavirodhIni / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prastutagranthaviSayasaMlagnA vizeSasaGgraho yathA sarve jIvAH parasparamavirodhinaH / saGgraho'pi dvedhA / vyavahAro dvividhaH / sAmAnyasaGgrahabhedakavyavahAro yathA - dravyANi jIvAjIvAH / vizeSasaGgrahabhedakavyavahAro, yathA jIvAH saMsAriNo muktAzca / vyavahAro'pi dvedhA / / RjusUtro'pi dvividhaH / sUkSmaRjusUtro yathA-ekasamayAvasthAyI paryAyaH / sthUlaRjusUtro yathA-manuSyAdiparyAyAH tadAyuHpramANaM kAlaM tiSThati / RjusUtro'pi dvedhA / / zabda-samabhirUdvaivambhUtAH pratyekamekaikA nayAH / zabdanayo yathA-dArA-bhAryA kalatraM / jalamApaH / samabhiruDhanayo yathA - goH pazavaH / evambhUtanayo yathA-indatIti IndraH / uktA aSTAviMzatirnayabhedAH / / upanayabhedA ucyante / zuddhasadbhUtavyavahAraH / zuddhaguNAH zuddhaguNinaH, zuddhaparyAyAH zuddhaparyAyiNaH bhedakathanam / azuddhasadbhUtavyavahAraH / azuddhaguNAH azuddhaguNinaH, azuddhaparyAyAH azuddhaparyAyiNaH bhedakathanam iti / upacaritAnuparitabhedenAsadbhUto'pi dvedhA / svajAtyasadbhUtavyavahAro yathA paramANuH bahupradezI iti kathanam ityAdi / vijAtyasadbhUtavyavahAro, yathA mUrtaM matijJAnaM yato mUrtadravyeNa janitam / / svajAtivijAtyasadbhUtavyavahAro, yathA jJeye jIve ajIve jJAnamiti kathanaM jJAnasya viSayAt / asadbhUtavyavahArastredhA / svajAtyupacaritAsadbhUtavyavahAro yathA putrAdi ahaM mama vA / vijAtyupacaritAsadbhUtavyavahAro yathA vastrAbharaNahemaratnAdi mama / svajAtivijAtyupacaritAsadbhUtavyavahAro yathA dezarAjyadurgAdi mama / upacaritAsadbhUtavyavahArastredhA / sahabhuvo guNAH / kramavartinaH paryAyAH / guNyate pRthakkriyate dravyaM dravyAdyaiste guNAH / 'asti dravye' tasya bhAvaH astitvam / sadrUpatvaM vastuno bhAvo vastutvam / sAmAnyavizeSAtmakaM vastu / dravyasvabhAvo dravyatvam / nijanijapradezasamUhairakhaNDavRttyA svabhAvaparyAyAn dravati droSyati adudruvaditi dravyam / 'sad' dravyalakSaNaM-sIdati svakIyAn guNaparyAyAn vyApnotIti sat / utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / prameyasya bhAvaH prameyatvam / pramANena svaparasvarUpaM paricchedyaM prameyam / agurulaghorbhAvo'gurulaghutvam / sUkSmA avAggocarAH pratikSaNaM vartamAnA AgamaprAmANyAdabhyupagamyA agurulaghorguNAH / For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nayacakrAlApapaddhatiH zlokaH - sUkSma jinoditaM tattvaM hetubhirnaiva hanyate / __AjJAsiddhaM tu tadgrAhyaM nAnyathAvAdino jinAH // pradezasya bhAvaH pradezatvam / kSetratvam avibhAgi-pudgalaparamANunAvaSTabdhatvam / cetanasya bhAvaH cetanatvam / caitanyamanubhavanam / zlokaH - caitanyamanubhUtiH syAt sa kriyAtyameva c| kriyA manovaca:kAyeSvanvitA vartate dhruvam // acetanasya bhAvo'cetanatvam / acaitanyamananubhavanam / mUrtasya bhAvo mUrtatvam / mUrtatvaM rUpAdimattvam / (amUrtasya bhAvo amUrtatvam / amUrtatvaM rUpAdirahitatvam / ) // guNAnAM vyutpattisvabhAvaH // vibhAvarUpatayA yAti = pariNamatIti paryAyAH / paryAyasya vyutpattiH / svabhAvalAbhAcyutatvAd astisvabhAvaH / parasvarUpeNAbhAvAt nAstisvabhAvaH / nijanijanAnAparyAyeSu tadeva iti dravyasyopalambhAnnityasvabhAvaH tasyApyanekaparyAyapariNAmitvAda nityasvabhAvaH / svabhAvAnAmekAdhArAtvAdekasvabhAvaH / ekasyApyanekasvabhAvopalambhAdanekasvabhAvaH / guNaguNyAdisaMjJAdibhedasvabhAvAd bhedasvabhAvaH / saJjA-saGkhyA-lakSaNaprayojanAni guNaguNyAghekasvabhAvAdabhedasvabhAvaH / bhAvikAle parasvarUpAkArabhavanAd bhavyasvabhAvaH / kAlatraye'pi parasvarUpAkArAbhavanAdabhavyasvabhAvaH / uktaM ca - . aNNoNNaM pavisaMtA ditA ogAsamannamaNNassa / melaMtA vi ya NiccaM sagasagabhAvaM na vijahaMti // pAriNAmikabhAvapradhAnatvena paramasvabhAvaH / sAmAnyasvabhAvAnAM vyutpattiH, pradezAdiguNAnAM vyutpattiH, cetanAdivizeSasvabhAvAnAM ca vyutpattirnigaditA / 1. anyonyaM pravizantaH dadantaH avakAzamanyonyasya / milanto'pi ca nityaM svaka-svaka-bhAvaM na vijahanti / For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + prastutagranthaviSayasaMlagnA dharmApekSayA svabhAvAH guNA na bhavanti / svadravyAdicatuSTayApekSayA parasparaM guNAH svabhAvAH bhavanti / dravyANyapi bhavanti / 230 svabhAvAdanyathAbhavanaM vibhAvaH / kevalabhAvamazuddhaM tasya viparItam / (?) svabhAvasyApi anyatropacArAdupacaritasvabhAvaH / sa dvedhA - karmaja - svAbhAvikabhedAt / yathA jIvasya mUrtatvam acetanatvaM ca / yathA siddhAtmanAM parajJatA paradarzakatvaM ca / evamitareSAM dravyANAmupacAro yathAsambhavo jJeyaH / vizeSasvabhAvAnAM vyutpattiH / zlokaH - durnayaikAntamAkhDhA bhAvA na svArthikA hi te / svArthikAzca viparyastAH sakalaM kAnayA yataH // tatkatham ? sarvathaikAntena sadrUpasya na niyatArthavyavasthA saGkarAdidoSAt / tathA sadrUpasya sakalazUnyatAprasaGgAt / nityasyaikarUpatvAdekarUpasyArthakriyAkAritvAbhAvaH / arthakriyAkAritvAbhAve dravyasyAbhAvaH / anityapakSe'pi niranvayatvAd arthakriyAkAritvAbhAvaH / arthakriyAkAritvAbhAve dravyasyApyabhAvaH / ekasvarUpasyaikAntena vizeSAbhAva:, sarvathaikarUpatvAt, vizeSAbhAve sAmAnyasyApya bhAvaH / nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavet kharaviSANavat / sAmAnyarahitatvAcca vizeSAstadvadeva hi // iti jJeyAH / anekapakSe'pi tathA dravyAbhAvo nirAdhAratvAt / AdhArAdheyAbhAvAcca bhedapakSe'pi vizeSasvabhAvAnAM nirAdhAratvAdarthakriyAkAritvAbhAvaH, arthakriyAkAritvAbhAve dravyasyApyabhAvaH / bhavyasyaikAntena pAriNAmikatvAt dravyasya dravyAntaratvaprasaGgAt, saGkarAdidoSasambhavAt saDkara-vyatikara-virodha - vaiyadhikaraNyAnavasthAsaMzayApratipattiH abhAvazceti / sarvathA bhavyasyaikAnte'pi tathA, zUnyatAprasaGgAt svabhAvarUpasyaikAntena saMsArAbhAvaH / vibhAvapakSe'pi mokSasyAbhAvaH / sarvathA caitanyamityukte sarveSAM zuddhajJAnacaitanyavyAptiH syAt, tathA sati dhyAnaM dhyeyaM jJeyaM jJAnaM guruziSyAdyabhAvaH / sarvathAzabdaH sarvaprakAravAcI anekAntavAcI vA, sarvAdigaNe paThanAt / sarvazabdaH evaMvidhazcet tarhi siddhaM naH samIhitaM / athavA niyamavAcI cet tarhi sakalArthAnAM tava pratItiH kathaM syAt ? nityamanityamekamanekaM bhedo'bheda (iti) kathaM pratItiH syAt ? niyamitapakSatvAt / tathA caitanyapakSe'pi sakalacaitanyocchedaH syAt / mUrtasyaikAntenAtmano na mokSasya vyAptiH syAt / sarvathA'mUrtasya tathAtmanaH saMsAravilopaH syAt / ekapradezasyaikAntenAkhaNDaparipUrNasyAtmano'nekakAryakAritva eva hAniH syAt / For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nayacakrAlApapaddhatiH 231 sarvathAnekapradezatve'pi tathA / tasyArthakriyAkAritvaM svasvabhAvazUnyatAprasaGgAt / zuddhasyaikAntena Atmano na karmamalakalakAvalepaH syAt, sarvathA niraJjanatvAt / sarvathA'zuddhaikAnte'pi tathAtmano na kadAcidapi zuddhasya bhAvaH = prasaGgaH syAt, tanmayatvAt / upacaritaikAntapakSe'pi nAtmajJAnaM sambhavati, niyamitapakSatvAt / tathAtmano'nupacaritapakSe'pi parajJAnAdInAM virodhaH syAt / zlokaH nAnAsvabhAvasaMyuktaM dravyaM jJAtvA pramANataH / tacca sApekSasiddhyarthaM syAnnayamizritaM kuruu|| svadravyAdigrAhakena astisvabhAvaH / paradravyAdigrAhakena nAstisvabhAvaH / utpAdavyayagauNatvena sattAgrAhakaina nityasvabhAvaH / kenacit paryAyAthikena anityasvabhAvaH / bhedakalpanAnirapekSeNaikasvabhAvaH / anvayadravyArthikasyApyanekasvabhAvatvam / sadbhUtavyavahAreNa (bhedakalpanAsApekSeNa guNaguNyAdibhiH) bhedasvabhAvaH / paramabhAvagrAhakeNa bhavyAbhavya-pAriNAmikasvabhAvaH / zuddhAzuddhaparamabhAvagrAhakeNa cetanasvabhAvo jIvasya / asadbhUtavyavahAreNa karmanokarmaNopi cetanasvabhAvaH / acetanasvabhAvaparamabhAvagrAhakeNa karmanokarmaNo mUrtasvabhAvaH / jIvasyApyasadbhUtavyavahAreNa mUrtasvabhAvaH / paramabhAvagrAhakeNa pudgalaM vihAyetareSAmamUrtasvabhAvaH / pudgalasyopacArAdapi nAstyamUrtatvam / 'paramabhAvagrAhakeNa kAlapudgalANUnAmekapradezasvabhAvatvaM bhedakalpanAnirapekSeNa / itareSAM ca bhedakalpanAsApekSeNa caturNAmapi nAnApradezasvabhAvatvam / pudgalANorupacaritaH / nAnApradezasvabhAvAnAM ca / kAlANoH snigdharUkSatvAbhAvAt pudgalasya / aNoramUrtatvAbhAve pudgalasyaikaviMzatitamo bhAvo na syAt parokSapramANApekSayA / asdbhuutvyvhaarennaapyupcaarennaapymuurttvm| zuddhAzuddhadravyAthikena vibhAvatvam / zuddhadravyAthikena zuddhasvabhAvaH / asadbhUtavyavahAreNa upacaritasvabhAvaH / zlokaH dravyANAM tu yathA rUpaM, talloke'pi vyavasthitam / tattajjJAnena sajjJAtaM, nayo'pi hi tathAvidhaH // // iti nayayojanikA // * sakalavastugrAhakaM pramANam / pramIyate = paricchedyate vastutattvaM yajjJAnena tatpramANam / tad dvedhA - savikalpetarabhedAt / savikalpaM mAnasaM, taccaturvidhaM mtishrutaavdhimn:pryaay-jnyaanruupm| nirvikalpaM tu manorahitaM kevalajJAnam // pramANasya vyutpattiH / / pramANena vastusagRhItArthaikAMzo nayaH / zrutavizeSo vA jJAturabhiprAyo vA nayaH / nAnAsvabhAvebhyo vyAvRttya ekasmin svabhAve vastu nayati prApnotIti vA nayaH / sa dvedhA-savikalpanirvikalpabhedAt // nayasya vyutpattiH / / For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastutagranthaviSayasaMlagnA pramANanayairnikSepanaM nikSepaH / sa nAmasthApanAdibhedena caturvidhaH // nikSepasya vyutpattiH // 1. dravyamevArthaH prayojanamasyeti dravyArthikaH / 232 peI 2. zuddhadravyamevArthaH prayojanamasyeti zuddhadravyArthikaH / 3. azuddhadravyamevArthaH prayojanamasyeti azuddhadravyArthikaH / 4. sAmAnyaguNAdayo'nvayarUpeNa dravyaM dravyamiti vyavasthApayatIti anvayadravyArthikaH / 5. svadravyAdigrahaNamarthaH prayojanamasyeti svadravyAdigrAhakaH / 6. paramadravyAdigrahaNamarthaH prayojanamasyeti paramadravyAdigrAhakaH / 7. paramabhAvagrahaNamarthaH prayojanamasyeti paramabhAvagrAhakaH // dravyArthikasya vyutpattiH // paryAyo'rthaH prayojanamasyeti paryAyArthikaH / anAdinityaparyAya eva arthaH prayojanamasyeti anAdinityaparyAyArthikaH / sAdinityaparyAya evArthaH prayojanamasyeti sAdinityaparyAyArthikaH / zuddhaparyAya evArthaH prayojanamasyeti azuddhaparyAyArthikaH // azuddhaparyAya evArthaH prayojanamasyeti azuddhaparyAyArthikaH paryAyArthikasya vyutpattiH // naikaM gacchatIti nigamaH / nigamo vikalpaH / tatra bhavo naigamaH / abhedarUpatayA vastUn saGgRhNAtIti saGgrahaH / saGgraheNa gRhItArthasya bhedarUpatayA vastu vyavahriyate iti vyavahAraH / Rju prAJjalaM sUtrayatIti RjusUtraH / zabdAt vyAkaraNAt prakRtipratyayadvAreNa siddha (zabdaH) zabdanayaH / paraspareNAbhirUDhaH samabhirUDhaH zabdabhede'pyarthabhedo nAsti / indraH zakraH puraMdaraH ityAdayaH samabhirUDhaH / evaM kriyApradhAnatvena bhUyata iti evambhUtaH / zuddhAzuddhanizcayau dravyArthikasya bhedau / abhedAnupacaritatayA vastu nizrIyata iti nizcayaH / bhedopacAratayA vastu vyavahriyata iti vyavahAraH / guNaguNinoH saMjJAdibhedAt bhedakaH sadbhUtavyavahAraH / anyatra prasiddhasya dharmasyAnyatra samAropaNamasadbhUtavyavahAraH / asadbhUtavyavahAra eva upacAraH / upacArAdapyupacAro yaH karoti sa upacaritAsadbhUtavyavahAraH / For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai nayacakrAlApapaddhatiH / ___guNaguNinoH, paryAyaparyAyinoH svabhAvasvabhAvinoH kAraka-kArakinoH bhedaH sadbhUtavyavahArasyArthaH / dravye dravyopacAra: (1) guNe guNopacAraH (2) paryAye paryAyopacAraH, (3) dravye guNopacAraH, (4) dravye paryAyopacAraH, (5) guNe dravyopacAraH, (6) guNe paryAyopacAraH, (7) paryAye dravyopacAraH, (8) paryAye guNopacAraH (9) iti navavidha: asadbhUtavyavahArasyArthaH draSTavyaH / upacAra: pRthaDnayo nAsti iti na pRthak kRtaH / mukhyAbhAve sati prayojananimitte copacAraH pravartate / so'pi sambandho'vinAbhAvaH, saMzleSaH sambandhaH, pariNAmapariNAmisambandhaH, zraddhAzraddheyasambandhaH, jJAnajJeyasambandhaH, cAritracaryAsambandhazcetyAdi / satyArthaH, asatyArthaH, satyAsatyArthazcetyupacaritAsadbhUtavyavahAraH / nayasyArthaH punarapi / adhyAtmabhASayA nayA ucyante / (tatra) tAvanmUlanayo dvedhA-nizcayo vyavahArazca / tatra nizcayo'bhedaviSayaH vyavahAro bhedaviSayaH / tatra nizcayo dvividhaH zuddhanizcayo'zuddhanizcayazca / tatra nirUpAdhikaguNaguNyabhedaviSayaH zuddhanizcayaH, tathA kevalajJAnAdayo jIvA iti / sopAdhikaguNaguNinaH abhedaviSayo'zuddhanizcayaH, yathA matijJAnAdayo jIvA iti / vyavahAro'pi dvividhaH-sadbhUtavyavahAro'sadbhUtavyavahArazca / tatraikavastuviSayaH sadbhUtavyavahAraH / bhinnavastuviSayo'sadbhUtavyavahAraH / tatra sadbhUtavyavahAro dvividhaH / upacaritAnupacaritabhedAt / tatra sopAdhikaguNaguNibhedaviSayaH upacaritasadbhUtavyavahAraH / yathA jIvasya matijJAnAdayo guNAH / nirupAdhiguNaguNibhedaviSayaH anupacaritasadbhUtavyavahAro yathA jIvasya kevalajJAnAdayo guNAH / asadbhUtavyavahAro dvividhaH upacaritAnupacaritabhedAt / tatra saMzleSarahitavastusambandhaviSayaH upacaritAsadbhUtavyavahAro, yathA devadattasya dhanamiti / saMzleSasahitavastusambandhaviSaya upacaritAsadbhUtavyavahAraH, yathA jIvasya zarIramiti bhAvArthaH / . // iti sukhabodhArthamAlApapaddhatirdevasenapaNDitaviracitA parisamAptA // For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAAda pU8A jai jANe nathaouthmata jagna vAvyA zubha-paryAya-dravya jai dhujhe sohI jaiot & sAcA mo. thovijayajI ma. saptaDInavapradIpaH eNkavacana jhAlIne chIMDe, bIja laukijhanIti sakala vacana nija ThAme UMDe, e lau3780nIti.... 0 mahIM, yazovijayajI ma. For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA vAcaDajasataet 3oNI ce aa adhUrI ... syAdAdaolI prazaMsApas pUjaya mahopAdhyAyajI mahA2AjArA hadayodhdhAro. ) AtmAnaM bhavabhogayogasubhagaM vispaSTamAcaSTe yo, yaH karmaprakRti jagAda jagatAM bIjaM jagaccharmaNe / nadyo'bdhAviva darzanAni nikhilAnyAyAnti yaddarzane, taM devaM zaraNaM bhajantu bhavinaH syAdvAdavidyAnidhim / / - syaadvaadklpltaa| yatra syAdvAdavidyA paramatatimiradhvAntasUryAMzudhArA, nistArAjjanmasindhoH zivapadapadavI prANino yAnti yasmAt / asmAkaM kiM ca yasmAdbhavati zamarasainityamAkaMThatRptijainendra zAsanaM tadvilasati paramAnandakandAMbuvAhaH // 32 / / -- dvaatriNshdvaatriNshikaamuulm| utsarpadvyavahAranizcayakalAkallolakolAhalatrasyadurnayavAdikacchapakulabhrazyatkupakSAcalam udyadhuktinadIpravezasubhagaM syAdvAdamaryAdayA, yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhi muktvA paraM nAzraye / / - adhyaatmsaarH| ambhorAzeH praveze pravitatasaritAM santi mArgA ivoccaiH; syAdvAdasyAnuyoge kati kati na pRthak sampradAyA budhAnAm / zakyasvotprekSitArthairaruciviSayatAM tatra naiko'pi netuM, jetuM durvAdivRndaM jinasamayavidaH kiM na sarve sahAyAH // - aSTasahasrItAtparyavivaraNam / For Personal & Private Use Only www.jainelibreverg Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANTON pa.. - Saptabhangi naypradip Shawziasc He 9 mahArAja hkSAdAnezvarI, 25ears na &goa 2069 upadarajAvaLa 'HHjuiii ane nayanA svarUpa vize NR NR NR 64605 6 kalAkAra che. kAraNa e loko mAM News ( tevI kaano pheHITnANI STAN OGLANG NANOCANCANO CON POCO dRSTine vizada banAghanANI eka ITIH Bti "saptamaiollotpradIya ja F. 10+ OOG Oz+co Jainulation International For Personal & Private Use Only