Saptabhangi Nayapradip

SR No.: 004070
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay Upadhyay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Total Pages: 280
Language: Hindi, Gujarati, English
Classification: Book_Devnagari
File Size: 6 MB

Page 56

૧૪
* सप्तभङ्गीनयप्रदीपः इत्यप्यव्ययं प्रयुज्यते । कथञ्चिद्रूपेण स्वद्रव्यचतुष्टयापेक्षयाऽस्ति परद्रव्यचतुष्टयापेक्षया नास्तीति प्रयोगप्रतिपत्तये । तस्य तु प्रयोगो व्यवच्छेदफलैवकारवदनुक्तोऽपि द्रष्टव्यः, यदुक्तम् -
"सोऽप्रयुक्तोऽपि वा तज्ज्ञैः सर्वत्रार्थात् प्रतीयते । यथैवकारोऽयोगादिव्यवच्छेदप्रयोजनः" ॥१॥
...+ગુણસૌમ્યા+ જણાવીએ, તો બધી રીતે ઘડો છે જ – એવો અર્થ પ્રાપ્ત થશે ! અને તેથી તો જેમ માટીરૂપે ઘટ છે, તેમ ખંભાદિ પરદ્રવ્યરૂપે પણ ઘટ માનવાની આપત્તિ આવશે ! એ રીતે તો સંસારવર્તી સર્વ પદાર્થોરૂપે એ ઘડાનું અસ્તિત્વ હોવાની આપત્તિ આવશે ! (અર્થાતુ એ ઘડો પટ-મઠાદિરૂપ બનવાની આપત્તિ આવશે.) અને તેવું થવાથી “આ માત્ર ઘટ છે” એમ ઘટનાં પોતાનાં પ્રતિનિયત સ્વરૂપની અસંગતિ થશે.
હવે જો “ઘડો માત્ર ઘડો જ છે, સ્તંભ-પટાદિરૂપ નથી' એવું સ્વીકારવું હોય, તો તેના માટે ચાત્' એવો પ્રયોગ કરવો જ જોઇએ. આ પ્રયોગ કરવાથી શું લાભ થાય ? તે જણાવે છે –
“ચતુ' એટલે કથંચિત્ (= કોઇક અપેક્ષાએ.) તેનો પ્રયોગ આ પ્રમાણે થાય – “ઘડો પોતાનાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવની અપેક્ષાએ જ અસ્તિ છે, બીજાનાં દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની અપેક્ષાએ નહીં.”
તો આવા (= અમુક અપેક્ષાએ જ ઘડો છે, બધી અપેક્ષાએ નહીં – એવા) પ્રતિનિયત પ્રયોગના બોધ માટે ચાત્ શબ્દ અવશ્ય મૂકવો જોઇએ.
કદાચ કોઈ કોઈ વાક્યોમાં, પ્રયોગ કરનાર પુરુષે જ્યાં પણ ‘ણ' શબ્દ ન બોલ્યો હોય, ત્યાં પણ વ્યવચ્છેદફળવાળા એવકારની જેમ, “ચાત્' શબ્દ, બુદ્ધિમાન પુરુષોએ સમજી લેવો જોઈએ.
આ વિશે કહ્યું છે કે -
“અયોગાદિના (= અયોગ, અન્યયોગ અને અત્યંતાયોગાદિના) વ્યવચ્છેદરૂપી ફળવાળો gવાર વાક્યમાં ન પ્રયોગાયો હોય, તો પણ તેના જાણકાર પુરુષો વડે જેમ વાર સમજી લેવાય છે, તેમ ( પ્રયુwોડપિ ો =) પ્રયોગ ન કરાયેલો એવો પણ આ ચાત્ શબ્દ, તેના જાણકાર પુરુષો વડે સર્વ સ્થાને અર્થના વશથી સમજી લેવો જોઇએ.”
(રત્નાકરાવતારિકા - ૪/૧૫ ની વૃત્તિ) તેથી એવકાર અને યાત્ શબ્દ અત્યંત આવશ્યક છે અને તેથી જ તે બેનું સાતે ભાંગામાં ગ્રહણ કરવું. (અર્થાત્ એવકાર અને સ્યાત્ શબ્દ સાતે ભાંગામાં લગાડવો.)