Saptabhangi Nayapradip

SR No.: 004070
Original Sutra Author: N/A
Author: Yashovijay Upadhyay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Total Pages: 280
Language: Hindi, Gujarati, English
Classification: Book_Devnagari
File Size: 6 MB

Page 54

* सप्तभङ्गीनयप्रदीपः स्वद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षया कथञ्चिदस्ति, परद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षया नास्ति च घट इत्युल्लेखः, (१२) अन्यस्यान्यदीयख्यापत्तौ स्वरूपहानिप्रसक्तिः । (१३) एवकारेण त्वीदृगुल्लेखको भङ्ग इत्यवधारणं स्यात् । अवधारणं च कर्तव्यम्, यदुक्तम् -
"वाक्येऽवधारणं तावदनिष्टार्थनिवृत्तये । कर्तव्यमन्यथाऽनुक्तसमत्वात् तस्य कुत्रचित्" ॥१॥- [ रत्नाकरावतारिका]
+ ગુણસૌમ્યા. ઉલ્લેખઃ ઘડો પોતાના દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને આશ્રયને કથંચિત્ છે અને બીજાના દ્રવ્યક્ષેત્ર-કાળ-ભાવને આશ્રયીને કથંચિત્ નથી.
(૧૨) આ પ્રમાણે સ્વરૂપે અસ્તિત્વ અને પરરૂપે નાસ્તિત્વ – એ બે રૂપ ઘડાનાં માનવાં જ રહ્યાં. નહીં તો શું દોષ આવે? તે જણાવે છે –
* અસ્તિ-નાસિ વિના વસ્તુનો જ અભાવ * જો ઘડાને અસ્તિ-નાસ્તિ ઉભયરૂપ ન માનો અને તેના બદલે એકાંતે અસ્તિ કે એકાંતે નાસ્તિરૂપ માનો, તો તો ઘટાદિ વસ્તુ સર્વથા અસ્તિ કે સર્વથા નાસ્તિરૂપ બને ! તેનું સ્વરૂપ તે પરરૂપ અને પરરૂપ તે સ્વરૂપ બની જાય ! અને તેવું બનવામાં ઘડાનાં પોતાનાં સ્વરૂપની જ હાનિ થાય ! અર્થાત્ ઘડાનો જ અભાવ થાય ! જુઓ -
(૧) ઘટાદિ વસ્તુઓ, જેમ પોતાના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવરૂપે અસ્તિ છે, તેમ જો પટાદિ બીજાના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવરૂપે પણ અસ્તિ હોય, તો ઘડો પટરૂપે પણ અસ્તિ થવાથી પટરૂપ થઈ જતાં, જેમ પટ એ ઘટ નથી, તેમ ઘટ પણ ઘટ નહીં રહે ! અર્થાત્ ઘટનો અભાવ થાય !
(૨) ઘટાદિ, જેમ બીજાના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવરૂપે નાસ્તિ છે, તેમ પોતાના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવરૂપે પણ નાસ્તિ હોય, તો જેમ ખપુષ્પ સ્વરૂપે નાસ્તિ છે, તેમ ઘડો પણ પોતાના માટી સ્વરૂપે નાસ્તિ થઈ નિઃસ્વરૂપ બની જશે ! અર્થાત્ ઘડાનો અભાવ થઈ જશે !
આમ, વસ્તુને સર્વથા અસ્તિ કે નાસ્તિરૂપ માનવામાં વસ્તુના અભાવનો પ્રસંગ આવે છે, એટલે વસ્તુને અસ્તિ-નાસ્તિ ઉભયરૂપ જ માનવી જોઈએ.
ક વિ કારની આવશ્યકતા જ (૧૩) પંક્તિ અર્થ એવકાર દ્વારા આવા ઉલ્લેખવાળો ભાંગો થાય એવું (અવધારણ =) નિશ્ચિત થાય છે અને એટલે જ અવધારણ (એવકારનું ઉચ્ચારણ) કરવું જોઇએ.